11.07.2015 Views

dwj296

dwj296

dwj296

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

januari - februari - maart 2014 | 3 de jaargang nr. 1Verschijnt driemaandelijksLiever eenvegetariër in eenHummer dan eenvleeseter op defietsNieuwe rubriek:Groen gedachtVerhalenDossierDe rode draad in ons leven“Ik denk dat we in deafgrond zullen lopen.”Wim Opbrouckover de laatste scènevrijzinnig humanistisch tijdschriftvoor de maatschappelijk geëngageerde mensdeMens.nu Magazine | 2


deMens.nu Magazine | 3 de jaargang nr. 1januari - februari - maart 2014Verschijnt driemaandelijksVerantwoordelijke uitgever: Sylvain PeetersOude Keulseweg 220 - 1933 Sterrebeekissn 2034-6646deMens.nu – Unie Vrijzinnige Verenigingen vzwFederaal SecretariaatBrand Whitlocklaan 871200 Sint-Lambrechts-WoluweT 02 | 735 81 92F 02 | 735 81 66info@deMens.nuwww.deMens.nuJe kan je gratis abonneren opdeMens.nu Magazine.hoofdredactieSonny Van de SteeneeindredactieJulie Van GarsseredactiePatrick BruggemanFranky BusscheVeerle CannootMelina ClijstersLiza JanssensAnne-France KetelaerSigrid LauwereysSonny Van de SteeneSarah Van GaensJulie Van GarsseMarina Van HaerenDominique VerschurenMieke Werbroucklay-outGrafiekGroepHoe? Stuur een mailtje naarinfo@deMens.nuOF stuur een brief naardeMens.nu-UVVvzwBrand Whitlocklaan 871200 Sint-Lambrechts-WoluweMet vermelding van je naam enadres.Zin in de e-gazet?Zin in de e-gazet, de digitalenieuwsbrief van deMens.nu?Op het menu staan opinies,boeiende activiteiten, fotoreportagesen nog veel meer lekkers.We brengen je minstens een keerper maand op de hoogte vanmarkante nieuwtjes. Surf snel naaronze website en schrijf je in!foto’s cover, pagina 8, 10, 11, 12 & 24© Jeroen VannesteVolg ons opfoto pagina 3© Isabelle Pateer - OtherweyesdeMens.nu Magazine wordt gratis verspreid binnende vrijzinnig humanistische gemeenschap.De redactie van deMens.nu Magazine is nietverantwoordelijk voor de inhoud van de door derdengeleverde artikels.Onder auspiciën van de Unie Vrijzinnige Verenigingen vzw.Lid van de Unievan de Uitgevers vande Periodieke PersConform de wet tot bescherming van de persoonlijke levenssfeer ten opzichte vande verwerking van persoonsgegevens (8 december 1992) delen wij je mee dat eenaantal van je persoonsgegevens opgenomen worden in ons adressenbestand.DeMens.nu zal, als houder van dit bestand, je gegevens verwerken in het kader vanvolgend doeleind: verspreiden van publicaties en interne communicatie.Op schriftelijk verzoek, gericht aan mevrouw Marina Van Haeren, algemeen directeur,Brand Whitlocklaan 87 te 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe, kan je een overzichtkrijgen van de door deMens.nu over je opgeslagen persoonsgegevens. Onjuistegegevens verbeteren wij op je verzoek.Reacties op dit nummer kan je steeds doormailen naar info@deMens.nu. Dezeworden, na overleg en goedkeuring door de redactieraad, geplaatst op de websitebij de rubriek Reacties van het desbetreffende deMens.nu Magazine.3 | deMens.nu Magazine


van de redactieWeer allemaal vane kent het wel. Je luistert naar iemands verhaalen je haakt ergens in het midden af. Je doet hetniet met opzet. Het gebeurt gewoon. Het lijktalsof je brein er zich niet meer op kan richten.Misschien ben je nog moe van het avondjestappen? Misschien heb je net een drukkewerkdag achter de boeg? Misschien ligt het aan deinhoud? Misschien ligt het aan de manier waarop hetverteld wordt?Verhalen. We vertellen er allemaal: kleine en grote. Het ene bevatal wat meer woorden dan het andere. Ze gaan over je uitstapnaar de plaatselijke supermarkt, de geboorte van je kind, delevensbeschouwing die je aanhangt… We ontvouwen ze aan onzepartner, vrienden, buren… We zoeken verhalen ook op. We lezenboeken, kranten en blogs. We kijken massaal naar films en series. Weluisteren naar liedjes en dromen erbij weg. We volgen onze vrienden opFacebook en liken korte verhalen aan de lopende band.De manier waarop een relaas gebracht wordt, de structuur, is enormbepalend voor de aantrekkelijkheid ervan. Net als de herkenbaarheidvan situaties en personages. Hoe meer je je kan identificeren, hoe meerhet verhaal beklijft. Verhalen vertellen iets over de wereld rondom onsen de menselijke natuur. Sterke verhalen raken en inspireren. Ze doenje ook lachen of bieden troost. We groeien, kind en volwassene, doorverhalen tot ons te nemen.Ieders leven is eigenlijk één groot verhaal dat bestaat uit vele verhalen.Verhalen over wat we meemaken en willen doen. Verhalen die we zelfconstrueren, al dan niet met input van anderen. Verhalen zijn dus eenbelangrijk facet van het menselijke zijn.Het dossier van dit nummer zoomt dan ook in op het concept‘verhalen’. En niet alleen het dossier is er rijkelijk mee gevuld, ookde andere rubrieken bevatten fascinerende verhalen. Zo hebben weonder meer een kroniek van een bloeiende moestuin (p.14), deelt WimOpbrouck goddelijke inzichten (p.8) en vertellen onze twee columnistenbeeldende anekdotes (p.19 en p.34). Stof genoeg dus om door tevertellen aan anderen…Sonny Van de SteenedeMens.nu Magazine | 3


inhoud8196foto © Jeroen Vanneste14dossier13Op een dag worden we geboren, en op een dag komt er eenvarkentje met een lange snuit. Het leven is een verhaal met eenbegin, een einde en een plot. Wat dit verhaal vertelt, wordt bepaalddoor wat we dagelijks lezen, zien en horen. Een ontroerende film,een beklijvend boek of een sterk theaterstuk kunnen onze kijk ophet leven veranderen. Na een boeiend gesprek maken we somsradicale levenskeuzes. Tv-series doen ons dromen, vernuftige gamesprikkelen onze zinnen. Maar ook online komt er voortdurend eenstroom info en beelden op ons af die ons wereldbeeld verruimen ofdoor elkaar gooien. Verhalen, klein en groot, vormen de rode draadin ons leven. Ze voeden onze honger naar inhoud en gespreksstof.Want ook wij willen vertellen, onze mening Twitteren, onzeverontwaardiging neerschrijven of onze liefde bezingen. Hoog tijdom dieper in te gaan op het belang van verhalen in de samenleving.Waarom zijn we zo verslingerd aan verhalen en slikken we ze(meestal) als zoete koek? Met deze vragen trekken we naar rasechtestory tellers. Een uitgever en een programmamaker en - bedenkervertellen wat mensen graag lezen en zien. Ook onderzoeken we hoehet vertellen van levensverhalen mensen kan helpen om te verwerkenof te herinneren. En, voor de nostalgici onder ons, graven we naar deoorsprong van sprookjes. Er was eens een dossier…[jvg]Uitneembarekatern24 pagina’s4 | deMens.nu Magazine


1822foto © An Avonds17foto © Michaël Van den Berghenieuwerubriek6 Markant8 Onderhuids“Ik behoor tot de oude wereld”Wim Opbrouck brengt zijn verhaalBij deMens.nu13 Dagschotel22 Ingezoomd24 Vrijwilliger van bij ons30 ActuaO.a. De Olympische Spelen van de diplomatie komennaar Brussel2035nieuwerubriekWetenschap en natuur20 Onder de loepJe kan ze maar beter te vriend houden:Lego-mannetjes kijken steeds vaker kwaad26 Groen gedachtVegetarisch eten kan de wereld redden26Jongeren boven!14 Jong.nuStudenten kweken groenten in de Gentse universiteit18 GedachtestreepjeGedachten zijn vrij17 De meningJacinta De Roeck holt haar evenwicht achterna19 Column Raf Walschaerts34 Column Marleen Temmerman27 Breinpijn28 Van de bovenste plank35 Van dag tot dag. Een vrijzinnighumanist in het dagelijkse leven36 Er is een huisvandeMensin je buurt!deMens.nu Magazine | 5


markant.Markant bundelt merkwaardige,opzienbarende en grappigeartikels uit de media.Veerle CannootFacebookVillageFacebook investeert 120 miljoen dollar omhuizen en appartementen te bouwen voor zijnmedewerkers. Maar Silicon Valley zou SiliconValley niet zijn mochten de nieuwe bewonersniet van een paar ongebruikelijke dienstengebruik kunnen maken, zoals personal trainers,een hondenuitlaatservice, een fietsherstelplaatsen een dierenhotel. Of wonen inFacebook Village voor de werknemers van desociale netwerksite zo ontspannend zal blijken,is zeer de vraag. Hier en daar wordt schuchtergeopperd dat er zal verwacht worden datze dan ook voortdurend beschikbaar zijn.Voorlopig blijft de bouwwoede van Facebookbeperkt tot 394 huizen en appartementen,wat betekent dat slechts tien procent van dewerknemers in Facebook Village zou kunnenwonen. Van kinderopvang is vreemd genoeggeen sprake.Bron: The Wall Street Journal online en De Morgen,Blindenstokmet gpsIn 2006 won Vlaming Maarten Lombaert dehoofdprijs van Bizidee, de wedstrijd voorhet beste ondernemingsplan, met zijn ideevoor een blindenstok met gps. Drie jaarlater sleepte de I-Cane, een ontwerp vooreen intelligente blindenstok, de Swift FundAward in de wacht, een prijs voor projectendie de sociale interactie kunnen vergroten.En nu komt er een echte intelligente blindenstokop de markt: de I-Cane Mobilo.De stok heeft een ingebouwd navigatiesysteemen sensoren en is verbonden meteen smartphone. Een bewegende pijl inhet handvat geeft de richting aan en waarschuwtook wanneer er zich obstakels op de weg bevinden. Doordat alle informatievia de handpalm doorgegeven wordt, blijft het gehoor helemaal vrij. Dit isbelangrijk voor blinden en slechtzienden omdat zij grotendeels op hun gehooraangewezen zijn om informatie over hun omgeving te krijgen. Voorstel om destok nog veiliger te maken: mogelijkheid tot glow in the dark.Bron: www.i-cane.nl3 oktober 2013SnuffelkarperHet Disaster Victim Identification Team (DVI) van de federale politie wil karpersinzetten om verdwenen lichamen in het water te vinden. In een aquarium van deuniversiteit van Luik worden dertig jonge vissen opgeleid tot ‘snuffelkarpers’. Naeen jaar tot anderhalf jaar zouden ze volleerde lijkspeurders moetenzijn. Om in open water een vermist lichaam terug te vinden,krijgen de karpers een zendertje ingeplant. Deforensisch duikers van het DVI moeten danenkel nog het signaal van de vissen volgenom het lijk te vinden. Als alles naar wensverloopt, zou de techniek binnen vier à vijfjaar op punt moeten staan. Waarom niet,zo nemen ook de risico’s voor de duikersaf. Mens en dier kunnen elkaar best eenvinnetje helpen.Bron: De Morgen, 6 augustus 20136 | deMens.nu Magazine


Roze planeet kanniet bestaanMeer dan vijftig lichtjaar verwijderd van de aardehebben astronomen een roze planeet (GJ504b) ontdekt die ongeveer zo groot is alsJupiter, maar bijna vier keer zo zwaar.Roze mag dan wat vreemd zijn voor eenplaneet, het is niet deze kleur die de wetenschapmet verstomming slaat. Vooralde afstand van de planeet tot diens zondoet de astronomen in de haren krabben.Die afstand is meer dan 43 keer de afstandtussen de aarde en ‘onze’ zon. Volgens de bestaandetheorieën over het ontstaan van grote planeten,is het onmogelijk dat een planeet zo ver van een zon ontstaat. Tochhangt GJ 504b daar wel degelijk. En dat betekent dat de onderzoekers opzoek moeten naar alternatieve theorieën of minstens de bestaande theoriezullen moeten bijschaven. Vergeet groene marsmannetjes. Vanaf nu gaanwe op zoek naar roze ‘Geejeebees’.Bron: Forbes, Huffington Post, 12 augustus 2013Decolleté wasveel te diepDe Turkse tv-presentatrice Gözde Kansu werd begin oktober opstaande voet ontslagen. Kansu presenteerde een dansprogrammain een jurk die bij enkele Turken in het verkeerde keelgat schoot.Hüseyin Çelik, woordvoerder van de AKP-partij van premierErdogan, noemde deze verschijning “onacceptabel”. Het productiebedrijfverklaarde dat Kansu’s “presentatie en stijl niet in lijnwas met de doelen van het programma” maar ontkent dat dezespecifieke jurk aan de basis van haar ontslag zou liggen. Toch ontstonder in Turkije nogal wat ophef. Het ontslagkwam er kort nadat Erdogan het verbod ophet dragen van een hoofddoek in openbaregebouwen ophief. Zijn stelling isdat vrouwen nu vrij kunnenkiezen hoe ze zich kleden.Tegenstanders vanErdogan vrezen echterdat het een stap is naareen beperking van devrijheid. Hoe zou dereactie geweest zijn,mocht ze behalve datdecolleté ook eenhoofddoek gedragenhebben?Bron: Het Nieuwsblad,turkije.blog.nl, nrc.nl,Het Belang Van Limburg,De Telegraaf, 9 en 10 oktober 2013PostzegelskunnenAmerikaansejongeren schadenIn de VS werd in oktober een reeks van vijftienpostzegels verboden wegens te gevaarlijk voorjongeren. Op de postzegels zijn sportende kinderenen jongeren te zien. Ze springen, schommelen,skaten, baseballen... De postzegels maakten deeluit van de campagne van Michelle Obama omde zwaarlijvigheid bij Amerikaanse jongeren tebestrijden en hen aan te zetten om meer te sporten.De Presidentiële Raad voor Fitheid, Sport enVoeding besliste echter dat alle postzegels moetenvernietigd worden omdat een aantal sportendekinderen afgebeeld staan met onvoldoendebeschermingsmateriaal. Deze postzegel (foto)geraakte er indertijd wel door. Al een geluk dat je bijnanooit meer aan postzegel moet likken. Een snee in jetong is ook niet zonder gevaar.Bron: De Standaard, 19 oktober 2013PakistaanseanimatieheldinBeu gekeken op Batman, Superman of Spiderman? Deredding is nabij. De nieuwste superheld in animatieland is eenPakistaanse vrouw. Tv-ster Burka Avenger heeft een missie: zebindt de strijdt aan met alles en iedereen die tegen onderwijs is.Overdag leidt onze superheldin - net als alle andere superhelden– een gewoon leven. Jiya geeft les in het dorpje Halwapur(snoepjesdorp). Maar wanneer er moet gestreden wordenvoor het recht op onderwijs ontpopt ze zich tot een ninja inboerka. Haar wapens: pennen, boeken en ander schoolgerief.De gelijkenissen met Malala Yousafzai, het 16-jarige meisje datwerd neergeschoten door de Taliban, zijn treffend. Bedenkervan de reeks, popidool Aaron Rashid, had nooit kunnenvermoeden dat de realiteit zo nauw zou aansluiten bij zijn fictie.Of zoals hij liet optekenen: “This was life imitating art”.Bron: nrc.nlwww.burkaavenger.comdeMens.nu Magazine | 7


“Ik behoor tot deoude wereld”Interview met Wim Opbrouck8 | deMens.nu Magazine8 | deMens.nu Magazine


onderhuidsHet tweede Vaticaans concilie brak zijn hart een beetje. Plots beslisteeen paus dat de kerkdienst niet meer in het Latijn moest opgedragenworden. De priester begon liedjes van Miel Cools te zingen en opisomopanelen verschenen bloemen van crêpepapier. De tenen vanWim Opbrouck krulden in zijn sandalen. Weg was het ongrijpbare.Weg was de mystiek. Hij die zoveel troost vond in het Agnus Dei, inzinsneden als misereri nobis (ontferm u over ons), dona nobis pacem(geef ons de vrede). Hij die die Bach-cantates en die gebeden vaneen bovenaardse schoonheid vond en daar met volle teugen van kongenieten, net omdat hij ze niet echt begreep. Hij moest het theatralevan de kerkdienst voortaan missen. Zijn hang naar rituelen en traditieswerd er niet minder om en hij zette zelf de stap naar het echte theater,om daar zijn duivels te ontbinden.Veerle Cannoot - foto’s © Jeroen VannesteAtheïst tot in de kistJe komt uit een vrijzinnig socialistisch nest. Ben je daarvandaag nog mee bezig, met vrijzinnigheid?Misschien nog meer met pluralisme. Ik vind dat een mooi woord,maar het wordt nauwelijks nog gebruikt. Pluralistisch… Ik kom weluit dat vrijzinnig socialistisch nest, maar mijn moeder was katholieken de eerste zes jaar heb ik op school godsdienst gevolgd.Daarna mocht ik kiezen. Ik was een raar geval: bij de Mutualiteitder Jonge Arbeiders, bij het Humanistisch Verbond, en bij de katholiekescouts tegelijk. Mijn vader heeft dat altijd meegedragen.Hij heeft zich nooit in een zuil willen plaatsen, maar hij was welsocialist en atheïst. Ik ben dat ook geworden. Uiteraard ben ik datgeworden. Ongelovig.Uiteraard?Ik kon mij niet inbeelden dat er iets hoger boven mij zou bestaan.Ik heb nooit geloofd in een god, een drievuldigheid of een heiligegeest. Nooit! En nu heb ik genoeg met Vermeersch en andere kunstenaarsen filosofen aan tafel gezeten die het allemaal veel beterweten dan ik om eigenlijk zeker te zijn dat dit het enige is dat er is.Maar ik gruwel wel van vrijzinnige priesters. Vrijzinnigen die in eensoort extremisme doorrazen: (buldert) “Ik stap geen kerk binnen!”Ik doe dat wel. Tijdens een katholieke begrafenis ga ik natuurlijkniet te communie en ik maak geen kruisteken, maar ik zeg nooit: “Ikga niet naar die dienst want ik ben vrijzinnig”. Al kan ik mij voorstellendat een oudere generatie, die opgegroeid is in dat bekrompen,met schuldgevoel overladen Vlaanderen, een grotere aversie heefttegen de katholiek. De haat die Hugo Claus kende, is mij vreemd.En ik ken ook diep ongelovige mensen die toch blij zijn dat ze ineen jezuïetencollege zaten. Vaak gaat dat dan over waarden ennormen, of discipline. Want natuurlijk zijn atheïsten en vrijzinnigenook op zoek. Mijn kinderen zingen dan Alle Menschen werdenBrüder en doen met een fakkel een soort ersatz-overgangsritueel.Beschouw je dat als ersatz?Nee, geen ersatz. Uiteraard zijn er overgangsrituelen. Afrikanendoen het ook. Kind wordt man, dus kind moet op jacht in de wildernis.Uiteraard vier ik de zestiende verjaardag van mijn zoon meteen vuur in de tuin. Uiteraard organiseren vrijzinnigen een lentefeest.Gelukkig hebben ze hier de schouwburg en gebeurt het nietin een of andere sporthal. Dat hebben die verdomde katholiekenwel voor. Ze hebben prachtige paleizen gebouwd. Een vrijzinnigcentrum vind ik vaak lelijk. Terwijl het anders kan. Ik heb een paarbegrafenisdiensten meegemaakt bij ons in de schouwburg en datwas adembenemend mooi. Ontroerend, zalvend en troostend.Echt prachtig! Ik kwam buiten met het idee: oké, c’est la vie, we’reall gonna die one day and the end is the end. Klaar! Dat weten we,al vind ik nog altijd dat ongelovigen een heel slechte woordenschathebben om over de dood te praten. Soms mis ik dat. Katholiekenkunnen zeggen: “We gaan bidden, er is een verrijzenis, er is levenna de dood”. Ergens is dat makkelijker en ik vind het zelfs een mooiantwoord. Het geeft troost. Dat zijn tradities die duizenden jarendeMens.nu Magazine | 9


“Ik kan midden inde nacht achter eenpiano gaan zitten, eenakkoord aanslaan endaar intens gelukkigvan worden. Omde seconde daarnaintens gefrustreerd teraken dat dat nooit opde radio zal komen.”oud zijn en soms zou ik deel willen uitmaken van zo een gemeenschap,om te voelen wat dat is. Maar ik creëer dat voor mezelf.Hoe doe je dat?Het tv-programma De bende van Wim bijvoorbeeld, begint meteen gedicht en eindigt met een vuur waarbij we een verhaal vertellenof een lied zingen. Eigenlijk is dat een soort ritueel.Doen we dat niet veel te weinig, zelf rituelen en traditieskweken?Tuurlijk! Maar mensen doen wel dingen die heel erg neigennaar rituelen. Het theater is daar een goed voorbeeld van, maarheel wat mensen trekken ook één keer per jaar met de familienaar de Ardennen of ze organiseren een familiefeest de eerstezondag na nieuwjaar. Ik hou daar nogal van. Ik hou ook van bedevaarten.Nutteloze bedevaarten. Ik ben verliefd op de muziekvan Nick Drake en heb een tocht gemaakt naar zijn graf. Diereligieuze plekken, begraafplaatsen, kerken, die trekken mij nogaltijd aan. Maar ook andere bedevaarten. Ik regisseer die voormezelf. Mijn zoon is erg geïnteresseerd in de Eerste Wereldoorlog.Toen hij zestien werd, ben ik met hem in een Minerva - eenjeep uit 1952 - naar het Peace Park in Mesen gereden en danverder, door flanders fields. We hebben in het Talbot House geslapen,in The Duinkerke room. Dat was een soort rituele tocht.Niet dat ik dan ga zeggen (met diepe, plechtige stem): “Zoon,wij zijn hier nu samen…” In die zin is dit ritueel minder duidelijk.Andere rituelen worden echt benoemd. Je gaat iemand inwijden,ontgroenen, kind wordt man… In veel maatschappijen zijndat echte overgangsrites.Bemin je naaste als jezelfMet welke mensen voel je verwantschap?Het is moeilijk te zeggen wat een zielsverwant is of waarom er eenverbinding ontstaat. Dat vind ik ook het mooie eraan. Je ervaartdat soms op luchthavens. Je zit op je vlucht te wachten naasteen totale onbekende en je zou heel je leven aan hem vertellen.Je kent die mens van haar noch pluimen, maar dat klikt, dat isvriendschap voor het leven. Mensen lachen daar soms mee: “Oh,in het theater zijn ze allemaal zo!” Maar dat is echt zo. Wij werkenzoveel met de grote emoties en gevoelens dat ons hart op onzetong ligt. Dat werkt soms ook averechts. Soms is dat te groot ente drama queen-achtig, maar ik ben van die soort. Ik heb vriendendie ik tien, vijftien, twintig jaar niet gezien heb, maar vanaf morgenis die verbondenheid daar terug. Instant.Vrijheid als hoogste goedZijn kunstenaars vrijer dan andere mensen?Het mooie aan kunst is dat er geen wetgeving over bestaat. Datprincipe huldig ik nog altijd. Er is geen wet en ze mag er ook nooitkomen. Tijdens een nabespreking op het theaterfestival in Avignonriep een man ooit: “Monsieur, ce que vous faites là, ce n’est pasdu théâtre ça, ce n’est pas une mise en scène. C’est de la mise surscène. Il faut lire Stanislavski, il faut lire Grotovsky, il faut lire AntoninArtaud, il faut, il faut, il faut…” Ik heb geantwoord: “Monsieur…moi… je ne dois rien. Je m’en fous. Je m’en fous du théâtre.Heureusement qu’il n’y a pas de lois dans le théâtre.”10 | deMens.nu Magazine


Ik denk ook nog altijd in termen van solidariteit en ik hoop ook datiemand mij zal dragen als ik val. Maar er zijn ook denkers die zeggendat we dat idee moeten verlaten, dat het individueler wordt. ’tIs natuurlijk ook futuristisch. Ik kan alleen maar een bijdrage proonderhuidsHoort genot bij vrijheid?Er zijn verschillende soorten genot natuurlijk, maar ik probeer welvoor een zekere levensstandaard te zorgen. Ik heb er altijd, vanafde jeugdbeweging tot op de filmsets, voor gezorgd dat alles inorde was. Je kan beter een lekkere pistolet kopen dan een slechte.Enjoy every sandwich! Ik zie niet in wat je tegen genot kunt hebben.Je kan erin verzwelgen, ja.Er zijn Hollandse zwartekousengemeenten waar ze je datperfect kunnen uitleggen.Ja, maar dat is ook weer een vorm van genot vind ik: afzien. Ik benwel van het principe: no pain, no gain. Genot moet je verdienen.Ik geniet het meest na intense periodes van hard werken, net alseen sporter. Na het sporten smaakt de douche ook zoveel beter.er wel voor mij gezorgd zal worden. Er is een Japanse film diemij ongeloofliijk ontroerd heeft: De ballade van Narayama. De filmvertelt het verhaal van een dorp waar ouderen op hun zeventigsteeen berg worden opgedragen om te gaan sterven. Zo zorgen zeervoor dat er genoeg eten is voor de rest van de gemeenschap.Het is een zeer respectvolle en liefdevolle film, maar wij zijn daarniet klaar voor. Zeker Europa niet. Europa is aan het wegzakken.Wij denken nog volgens de oude principes van de verlichting. Maarmisschien moet er een ander soort denken komen. Kan ik er nogvan uitgaan dat iemand mij zal oprapen als ik val? Is die vorm vanhumanisme waarmee ik ben opgegroeid en waarvan ik hou geenachterhaald idee? Kunnen we dat volhouden? Is dat nog juist?Zonder daarom anti-humanistisch te worden, want ik behoor zelfecht tot die oude wereld.Eén voor allen, allen voor éénJe hebt al in interviews aangegeven dat je hoopt dat jegulzigheid zal verminderen met ouder worden. Gebeurt datook?Ik weet het niet. Ik word balorig van een soort gezondheidsterreuren ik vind dat er een raar soort egoïsme ontstaat. Mensen die elkaarde les lezen. Mensen die een zwaarlijvige willen uitschelden alshij een pak friet eet. Ik probeer zo gezond mogelijk te leven, maarik gruw van zo een nieuw soort… ‘religie’, eigenlijk. De biodynamischereligie. Die is vaak gekoppeld aan een soort onsterfelijkheidsgedachteen ik vind dat een zeer egoïstisch idee. Het is egoïstischomdat we met teveel zijn. Het is ook egoïstisch om te denken datDurven denkenDat ‘oude’ humanisme in vraag stellen, betekent niet: ertegen zijn.Zeker niet! Maar ik vind die vraag ongeloofliijk interessant. En tegelijkertijdontstaan er andere bewegingen. Mensen organiseren zich,er ontstaan nieuwe community’s en solidariteitsprojecten, maar hetis allemaal redelijk behoudsgezind.deMens.nu Magazine | 11


onderhuids“We moeten onze kinderenleren dat het geluk nietmeer een eigen huis is, eeneigen autootje, twee keerper jaar op vakantie en nogeen keer gaan skiën, maardat een gedeelde moestuinmisschien een grotere vormvan geluk zal zijn.”beren leveren. Dat doe ik nu door samen met Peter Verhelst eenversie te maken van Parsifal van de Duitse componist Wagner.Parsifal gaat over ridders die aan de ronde tafel wachten op Parsifal,de witte ridder, om op zoek te gaan naar de graal. Wij hebbendat vertaald naar vandaag en er een mensengemeenschap vangemaakt die wacht op een messias. Zoals oud Europa wacht opeen verlossing! (lacht) Maar wij willen niet wachten op die messias.Wij gaan iets nieuws tonen. Wij doen een voorstel. Dat hoor ik teweinig. Het theater houdt de maatschappij nog te vaak een spiegelvoor. Filosofen ook, die ontleden de maatschappij en stellen eendiagnose. Maar ik mis voorstellen. Dus nu zijn wij aan het sprokkelen.Als je een voorstel begint te formuleren, word je heel snel versletenvoor een dromer, of een utopist, of wordt het sciencefictionen dat is meestal niet zo positief. Sciencefictionfilms tonen meestalde catastrofe. Hoe de mens naar de afgrond loopt. Ik denk ook dathet zo zal zijn, dat we in de afgrond zullen lopen, maar tegelijkertijdheb ik bewondering voor mensen die voorstellen formuleren enalternatieven aanbrengen. Parsifal wordt ons voorstel.Waarover ben je ooit vanmening veranderd?Ik ben van nature geneigd om verschillende kanten van de medaillete zien. Dat heeft te maken met toneelspelen. Stel dat ik morgenHitler moet spelen, dan ben ik verplicht een aantal meningen teherzien. Het is nooit zwart of wit. Ik wil dan een ander facet vanHitler tonen, want anders weet je bij voorbaat al dat hij een monsteris, de baarlijke duivel. Het interessante aan de duivel is dat hij ookaltijd een ongeloofliijk verleidelijke kant heeft.Op politiek vlak ben ik wel veranderd van mening. Ik kan niet meerzeggen dat ik socialist ben, want ik herken mij niet meer in demensen rondom mij die zich socialist noemen. Echt niet. Ik kandaar toch niet aan blijven vasthangen omdat ik als kind achter eenrode vlag heb gelopen? Ik mis beleidsmannen. Het is ook niet gemakkelijkom politieke aansluiting te vinden. Links en rechts zijnzo versmolten tot een soort centrum. Ik zou mezelf veel liever D66noemen in Nederland, een regenboogpartij die gelooft in mensen.Je brengt het beste bij elkaar. Die regenboog levert de beste beleidsmakers.Technocraten misschien. Maar hoe moeilijk is hetniet geworden om aan politiek te doen? Bij het minste word jegenadeloos afgeknald. Met de sociale media moet je als politicusspitsroeden lopen. Het moment dat je een beetje een extreem planlanceert, is het direct prijs.ParsifalParsifal is het sluitstuk van de optimisme-trilogie, na Aida* enCandide. Peter Verhelst schreef de tekst en regisseert samenmet Wim Opbrouck. Het muzikaal concept is gebaseerd opWagners laatste opera. Parsifal is in maart te zien in NTGent.www.ntgent.be12 | deMens.nu Magazine


AgendaAgendaAgendaAnnie Van PaemelDiensthoofd moreelconsulenten DefensieDagschotelPlat du jourDish of the day5u45: Tja, soms kan het vroeg dag zijn in het leger.Om 6u00 houd ik mijn radioritueel om te horen hoelang de files zijn vandaag.8u58: Na het fileleed, komik eindelijk aan op hetbureau in Evere. Ik bezoek hetsecretariaat en neem de brievenen uitnodigingen door.10u03: Vergadering met hetpsychosociaal platform. Onzedienst is één van de vieroverlegactoren voor de operationele en strategischedoelstellingen binnen het departement Welzijn.11u06: Ik schuif aan bij de coördinatievergaderingmet operationele raadgevers om buitenlandsezendingen van de consulenten te organiseren.12u16: De nieuwe korpscommandant komt ‘even’ langs.De babbel duurt langer dan gepland. Boeiend, wantin een recent verleden werkten we samen toen dekazerne in Sijsele sloot. Vele militairen moesten toennoodgedwongen, soms ver, muteren. We zijn nieuwsgierignaar elkaars verhaal: “Weet jij waar die of die isterechtgekomen?”13u05: Op een drink wordt er een cheque overhandigdaan een project voor blindenbegeleiding. Het is deopbrengst van een mosseldiner.De hond die erbij is, fascineertons allen, zijn blinde baasjeis opgetogen.13u50: Tijdens de receptie benadert een militairme met het verzoek om eens te gaan praten metzijn collega die een moeilijke periode doormaakt.Ik antwoord dat ik verkies dat mensen zelf de stapzetten, maar hij overtuigt me. Ik beloof om contact opte nemen.15u01: Cliëntbezoek: een moeizaam gesprek over eenuitzichtloze situatie. De cliënt is ongeneeslijk zieken worstelt vooral met de zin van zijn relatie.16u10: Mails lezen: een uitnodigingvan Berlijn voor een deelname aande lezing Der reflektierende Soldat.De titel alleen al volstaat om mijnnieuwsgierigheid te wekken. Mijnvraag naar meer info wordt promptbeantwoord en ik neem de uitnodigingaan.17u00: Terug naar de kust; het fileleedkan me nu minder deren, ik droom alvan Berlijn.19u11: Potje koken en bijpraten met dehuisgenoten.20u20: Ik plof in de zetel neer. Dilemma: vaste crimireeksbekijken of lezen? Het wordt het laatste: ik neem eenbeduimeld boek en hoop wat Oost-Duitse sfeer op te roepenin De blikken trommel van Günter Grass. Ondanks deonthullingen over zijn oorlogsverleden blijft hij mijnfavoriete moeilijk-verteerbare-boeken-schrijver.maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag22u30: Zzzllaappummm…deMens.nu Magazine | 13


StuJardin,studenten metgroene vingersen groenegedachtenEen gesprek metJoris, Jasmien en Nele14 | deMens.nu Magazine14 | deMens.nu Magazine


jong.nuEen moestuin in de Gentse universiteit, het ultieme doel isbereikt. Maar het idee heeft veel voeten in de aarde gehad.Doctoraalstudente Jasmien Wildemeersch trok aan de karom deze praktische kant van stadslandbouw te introducerenaan de UGent. Vol goede moed stelde ze een dossier samen.Gaandeweg bleek het bureaucratische kluwen echter zocomplex dat het moestuinproject een stille dood leek testerven. Maar dat was buiten UGent1010 gerekend, destudentenvereniging voor duurzaamheid aan de universiteit.Zij richtten een werkgroep op rond stadslandbouw: StuJardin.De moestuin is hun grootste wapenfeit.Veerle CannootJoris“De moestuinis de motor vanStuJardin. Mochthet enkel bijinfo-avondenen workshopsgebleven zijn,dan was hetenthousiasmewaarschijnlijkgaan liggen.”Nele“Het is belangrijkdat studentenkunnen zien envoelen wat zestuderen.”Jasmien“Wekelijkswerken er tien àvijftien mensen inde moestuin.”Jasmien: “Het is natuurlijk ook een makkelijke manier om in contact tekomen met andere studenten… en recepten uit te wisselen, natuurlijk!”Een van de drijvende krachten achter de oprichting van StuJardinis handelsingenieur Joris Depouillon. Tijdens zijn studies trok hij methet uitwisselingsprogramma Erasmus naar Istanbul en stampte daareen project rond tweedehandsshoppen uit de grond. Samen meteen groep van dertig vrijwilligers bracht hij een gids uit voor tweedehandsshoppenen in juni 2012 organiseerden ze een wandeling doorIstanbul voor meer dan 150 mensen. Terug in België wilde Joris ookin Gent verder werken rond duurzaamheid. Zo ontstond de werkgroepStuJardin. Hun missie: een moestuin aanleggen.Joris: “In de herfst van 2012 hebben we nog een paar voorbereidendevergaderingen belegd, maar toen kon er niet echt veelmeer gedaan worden. We moesten wachten op de analyse van degrondstalen. Pas toen dat in orde was, kregen we groen licht omdeMens.nu Magazine | 15


jong.nuJasmien: “Als je weet hoe moeilijk het is om groenten en fruit tekweken, ben je je ook meer bewust van wat je in de winkel koopt enhoeveel dat waard is. Maar ik ben hier toch vooral om mij te ontspannenen te amuseren. Ondertussen leer ik bij en kweek ik groenerevingers. In het begin waren we maar met een stuk of vijf, maar na deeerste vergadering zijn er heel wat mensen bijgekomen. In het beginvan 2013 hebben we ook samen een teeltplan gemaakt en ik benhier in principe elke week om te kijken wat er zeker moet gebeuren.”Nele: “En iedereen luistert naar Jasmien.”GroeiavondenJoris: “In de lente van 2013 heeft StuJardin ook vijf groeiavondengeorganiseerd om een aantal aspecten van stadstuinieren te belichten.Zo organiseerden we een kruidenwandeling en een speeddatemet tuinexperts. Daar kwam veel meer volk op af dan we verwachthadden. De eerste avond, met workshops rond fliestuinieren, bijenhotelsen een wormenbak, was er meer dan 250 man. Je kon bijna nietmeer binnen. En ook tijdens het debat over landbouw en stadstuinierenwas de zaal volzet. Dat doet deugd, zoveel mensen en zoveelenthousiasme. Nu is de moestuin wel de motor van StuJardin. Mochthet enkel bij info-avonden en workshops gebleven zijn, dan was hetenthousiasme waarschijnlijk gaan liggen. Nu blijven we elkaar zien.Sommige mensen komen elke week, maar er zijn ook vaak nieuwemensen aanwezig. En dat maakt het zo leuk.”De groenten uit de moestuin van StuJardin zijn duurzaam geteeld.Geen kunstmest, alleen compost en wat koeienmest.een moestuin aan te leggen achter de faculteit van de bio-ingenieurs.In maart 2013 is de moestuin echt geopend. Dat idee bestondal langer bij Jasmien en we hebben dat samen kunnen realiseren.”Jasmien: “De decaan had ons op voorhand wel opgedragen om tepolsen hoeveel interesse er was voor een moestuin, dus we wistendat er voldoende handen zouden zijn om te zaaien en onkruid uitte trekken. Al was het natuurlijk afwachten hoe het in de praktijkzou evolueren. Elke dinsdag komen alle geïnteresseerden samenin de tuin om nieuwe ideeën te bespreken, te zaaien, te wieden ente oogsten. We werken dan met tien à vijftien mensen. We zien hierook veel buitenlandse doctoraalstudenten. Het is natuurlijk ook eenmakkelijke manier om in contact te komen met andere studenten…en recepten uit te wisselen, natuurlijk!”Theorie toetsen aan praktijkOok doctoraalstudente Nele zit graag in de moestuin: “Bij de bio-ingenieurszijn we altijd met landbouw bezig, maar eigenlijk hebbenwe vrij weinig praktijkervaring. Daarom ligt de moestuin ook achteronze faculteit. Het is belangrijk dat studenten kunnen zien en voelenwat ze studeren.”DuurzaamheidDe groenten uit de moestuin van StuJardin zijn duurzaam geteeld.Geen kunstmest, alleen compost en wat koeienmest. Geen bestrijdingsmiddelen,de studenten zoeken meer inventieve en traditioneleremanieren om plagen te bestrijden.Nele: “Toen onze kolen opgegeten werden door duiven hebben wenetten rond de plantjes gezet zodat de duiven er niet meer bij konden.”Jasmien: “En toen de mineervlieg op de knolselder neerstreek, hebbenwe de maden van die vlieg er met de hand uitgehaald zodater geen nieuwe vliegjes konden komen. Voor de bladluizen zijn wemet een mengsel van biologisch afwasmiddel en water aan de slaggegaan, maar ook platduwen helpt. Die platgeduwde bladluizenverspreiden dan een geur waardoor andere bladluizen afgeschriktworden. Of we verzamelen lieveheersbeestjes en zetten ze bij debladluizen. Bladluizen zijn het lievelingseten van lieveheersbeestjes.”LinksUGent1010: www.ugent1010.beStuJardin: www.stujardin.beVrienden van StuJardinStuJardin is een project van GSR (Gentse StudentenRaad), JNM(Jeugdbond voor Natuur en Milieu) en UGent1010 (de studentenverenigingvoor een duurzame universiteit). Het project krijgt steunvan kruidenkwekerij Kruiden Claus, leverancier van potgrondenPeltracom en zadenbedrijf Somers Seeds. Verder werkt StuJardinsamen met GMF (Gents MilieuFront).16 | deMens.nu Magazine


“ 80 kilometer per week holde ik.Op zoek naar evenwicht.”Jacinta De Roeck over sporten[directeur Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging en gewezen senator]de meningAl lopend stilstaan“Je moet joggen, De Roeck”, zei een oudevriend me. “Je bent ervoor gebouwd.” Dejoggingrage woedde in 2007 in alle hevigheid.Modeverschijnselen, niets voormij. Maar oude vriendschappen maken aleens iets los in een mens. Ik had nog eenpaar loopschoenen, nooit gebruikt. Op eenzaterdag verkleedde ik me tot ‘loopmachine’voor een achtkilometerloop tegeneen ongezien hoog tempo tussen de Haspengouwsebloesems. Ik haalde het net,uitgeput. “Je moet langzaam opbouwen,De Roeck”, zei diezelfde vriend. Hij deedme Lore of running cadeau en zo starttemijn loopcarrière. Ze duurde net zo lang alsde teruggevonden vriendschap.Lopend cultuur snuivenIn 2008 studeerde ik in Salamanca. Daarlopen op een zondagmorgen op het padtussen de Río Tormes en de stadsmurenis een heerlijke cultuurschok. Ik, alsschaarsgeklede toerist en zij, de opgekledeSpaanse families. Plaatjes zoals wij ze nogkennen uit oude fotoalbums. Kinderen inkatoenen breibroekjes en lintjesjurken. Lopendrepeteerde ik mijn Spaans, reciteerdeik Neruda, fantaseerde ik pittige blogteksten,neuriede ik hartstochtelijke fliamenco.80 kilometer per week holde ik. Op zoeknaar evenwicht. Ik vond het niet.slinkende noodrantsoenen, ondervoedekinderen en te weinig medische zorg. Al lopendloste ik geen wereldprobleem op.“Al lopend losteik geen wereldprobleemop.”Lopend sinjoor wordenIn februari 2009 verhuisde ik naar Antwerpen.Ik ruilde het platteland voor de stad.De bloesemloopjes voor de Scheldeloop.Lopen is nu niet direct synoniem voor sociaalzijn. De meesten joggen blind elke medemensvoorbij. Ik dus niet. Elke zondagkwam ik wel een interessante figuur tegen.Zo leerde ik alles over containerboten encruiseschepen. Over laden en lossen. Hetuitgooien van de trossen. Het baggeren enhet aanmeren. Als ik rusteloos wakker ligzeven hoog, hoor ik de havengeluiden. Ikkan intussen vermoeden welk schip welkeactiviteit ontwikkelt. De rustige nachten zijnverder weg dan ooit.Lopend solidair zijnIn februari 2008 liep ik een woestijnmarathonom de problematiek van een vergetenvolk in de tentenkampen van Tindouf op dekaart te zetten. Ik liep elke druppel uit mijnlijf. We zijn intussen 5 jaar later. De Sahrawileven nog altijd in hun tentenkampen metIntussen viel ik stil. Geen reden meer om telopen. Voor mijn conditie hoef ik het niet tedoen. Geen oude vriend meer om me aante porren. Ik mis het, dat lopend stilstaan.Met in mijn hoofd repetitief dezelfde zin.Ik raakte nooit verder dan de inleiding vaneen verhaal.foto © An AvondsdeMens.nu Magazine | 17


gedachtestreepjeJongeren over vrijzinnig humanistische waardenDeze jaargang volgen we de leerlingen niet-confessionele zedenleerin het zesde middelbaar van het Secundair Kunstinstituut inGent. Naar aanleiding van het in oktober verschenen onderzoekvan Mark Elchardus, prof. em. aan de VUB, spreken we met henover solidariteit in de gezondheidszorg.Liza Janssensfoto © Michaël Van den BergheEen klas volmeningenin GentOnderzoek Mark ElchardusUit het onderzoek van Mark Elchardus blijkt dat, alser bespaard moet worden in de gezondheidszorg,Vlamingen liever besparen op bepaalde medische zorgvoor ouderen (85-plussers), terminaal zieken en mensendie ongezond leven. Er is geen sprake van zelf inleveren.Ook een efficiënter beleid is geen optie. De Vlamingbehoudt liever de vrije keuze van zorg en wil niet watextra kilometers rijden voor bepaalde zorg.Iedereenheeft rechtop...gelijkekansenMarcel: “Waarom bepalen wie wel en wie niet recht heeftop gezondheidszorg? Iedereen heeft recht op gelijkekansen.”Lucie: “Een 85-jarige met een longinfectie zou het zonderzorg niet halen. Moeten we hem dan nog wel helpen?”Max B: “De sterken in de samenleving moeten dezwakkeren helpen.”Fausto: “Wie moedwillig ongezond leeft, door bijvoorbeelddagelijks drugs te gebruiken, heeft geen recht opgezondheidszorg.”Dario: “Iemand gezondheidszorg ontzeggen omdat hijhiv opliep door onbeschermde seks, is net zo erg als dedoodstraf: je ontneemt die persoon een tweede kans.”Gianni: “Je kan er weinig aan doen dat je ouder wordt ofeen terminale ziekte hebt, maar je bepaalt wel zelf of jeongezond leeft.”Oscar: “Eigen gezondheid eerst: iedereen wil beroepkunnen doen op gezondheidszorg, ook bejaarden ofterminaal zieken.”Julien: “Als je meebetaalt voor de gezondheidszorg, moetje er ook beroep op kunnen doen.”Felix: “We besparen dus niet in de gezondheidszorg.”Oscar: “Er zijn andere manieren om de gezondheidszorgte bekostigen: laat rijken meer bijdragen en herverdeel derijkdommen.”Max B: “Waarom besparen we niet in het aanbod? Niet elkziekenhuis moet hersenscans uitvoeren.”De meeste jongeren vinden dat iedereen gelijke rechten enkansen moet hebben. Zij zouden liever elders besparen, deuitgaven rationaliseren en mensen met een hoger inkomenmeer laten bijdragen.18 | deMens.nu Magazine


Dossier: VerhalenVerhaleninspirerenInterview met Jens PasJens Pasnformatie in de vorm van een verhaal komt binnenvia je buik en via je hart. Je kan er makkelijker naarluisteren en het beter onthouden. Een voorbeeldgeven of een anekdote vertellen om een stukje theoriete helpen verteren, werkt. Jens Pas is verhalenvertelleren -schrijver. Na zijn ingenieursopleiding ging hij lesgevenen herontdekte hij zijn voorliefde voor de beeldende taal,het vertellen van verhalen. Ondertussen is hij directeurvan Gent BC, een organisatie die innovatie in de Gentseregio moet stimuleren. Ook daar blijft hij verhalen inzetten.Waarom? “Overdracht van informatie is rationeel. Eenverhaal heeft een artistieke invalshoek. Het is veel meerdan een format om te schrijven. Een verhaal is eencommunicatiemiddel dat mensen raakt.”Melina Clijsters2 | deMens.nu Magazine Dossier


Verhalen, dat is eenbezoekje brengen aanBokrijk: leuk in de vrije tijd,maar het wordt niet meerserieus genomen.Waarom zijn verhalen volgens jou belangrijk?Verhalen zijn een manier om subjectiviteitnaar waarde te schatten. Als je communiceert,breng je informatie over op tweemanieren: rationeel en emotioneel. Dietwee componenten staan niet per se tegenoverelkaar, maar het is ook niet zodat emotionele informatie een onduidelijkevorm is van rationele informatie. Het heeftte maken met objectiviteit en subjectiviteit,twee begrippen die elkaar in evenwichthouden. Objectief is een afspraak, eenreferentiekader: we noemen dit een kasten dat een stoel. Subjectief is een waardering.De info komt uit het subject. Het zitin jou om iets te appreciëren en het zit inmij. Verhalen zijn een manier om aan informatieoverdrachtte doen in de subjectievesfeer. Ook het subjectieve is zeer waardevolom met elkaar te delen.Waarom zijn verhalen minder aanwezig?We denken heel vaak dat objectiviteit desleutel is tot succes. Voor een groot deelterecht. Het feit dat we kunnen meten enweten, heeft wetenschap voortgebracht,heeft gemaakt dat we tachtig jaar kunnenworden. Vroeger zag je soms mensen eenauto in gang duwen. Dat zie je hier vandaagniet meer. Industrie was vroeger eenambacht. Door onderzoek naar efficiëntie,kwaliteit en optimalisatie werkt vandaagalles beter. Jouw pen, bijvoorbeeld, lektniet. Dat bevestigt dat objectiviteit goed is.Als gevolg daarvan is subjectiviteit, vooralin onze westerse samenleving, iets vooraan de keukentafel geworden. Verdrietigmag je thuis zijn, maar niet op de werkvloer.Daar moet je presteren en de normhalen, doen wat gedaan moet worden.Terwijl ik, en ik ben niet alleen, er meervan overtuigd ben dat we subjectiviteiteen evenwaardige plaats moeten gevennaast objectiviteit. Die achteruitgang vansubjectiviteit is voor mij de grootste redenwaarom ook verhalen achteruitgegaan zijn.Verhalen, dat is een bezoekje brengen aanBokrijk: leuk in de vrije tijd, maar het wordtniet meer serieus genomen. Verhalenzijn ondergewaardeerd, onderbelicht. Jevindt ze in theater, muziek, liedjes… Maardit wordt in de categorie ‘entertainment’gestoken. Terwijl verhalen ook een maatschappelijkrelevante plaats hebben. Zezijn een bouwsteen van de samenlevingeerder dan het decor waar de samenlevingin gebouwd wordt.Wat doen verhalen dan volgens jou?Ze raken de mensen. Of je nu een zeer rationeeldenkend iemand bent of een creatieveling,verhalen vertellen iets dat niet viaje hoofd binnenkomt, maar via je buik enje hart. Je hoofd heb je nodig om woordente kunnen herkennen, maar wat er verteldwordt komt op een andere manier binnen.Ik vergelijk het graag met muziek. Je kannoten lezen. Dat is een objectieve manierom iets over een muziekstuk te leren, hetis in principe rationele informatie. Maar jekan ook naar muziek luisteren en dan ontroerdzijn. Het is hetzelfde liedje maar hetbereikt je op een andere manier. En dat iseen beetje hetzelfde met verhalen.Wat maakt dat mensen graag verhalenvertellen en ze graag blijven horen?Waarom luister je naar een liedje? Je wiltoch geraakt worden. Je wil bewogenworden. Kijk naar de info op tv. Het aanbodgaat van droge feiten in het nieuwsvia reportages tot echte sappige reality-tv.Er is veel belangstelling voor de verhalenin deze programma’s. Verhalen kunnenmensen immers sterk inspireren en positiefbeïnvloeden, aanzetten tot het nemen vaneen nieuwe stap in hun leven, of gewoonwegin spanning houden en nieuwsgie-Dossier deMens.nu Magazine | 3


Dossier: VerhalenVerhalen zijn eenbouwsteen vande samenleving.righeid opwekken. Soms kunnen ze ooktroosten of geruststellen.Zie je hierin een verschil tussen fictieen non-fictie?Op zich is de definitie al het verschil.Non-fictie is iets zeggen dat bestaat en fictieis iets zeggen dat niet bestaat. Fictieveverhalen kunnen even waardevol zijn. ToonHermans, één van mijn inspiratiebronnen,was een meester in het brengen van fictieals zijnde non-fictie. In elke sketch had hijhet wel over een of andere nonkel of tante,maar die bestonden niet echt. Hij zorgdehiermee dat er een herkenningspunt wasvoor het publiek. Hij gaf de mensen in dezaal hiermee het gevoel dat ze allemaaldeel uitmaakten van één grote familie.Moesten die mensen waar hij het over hadecht zijn, kon hij nooit zo openlijk sprekenover de kromme neus van tante Jo. Oftante Jo nu wel of niet echt bestond, doeter niet toe. Het gaat om het gevoel dat hijcreëerde.Wanneer gebruik jij verhalen?Overal. Ik ben bijvoorbeeld op zakenreisgeweest naar Noorwegen voor de stadGent en de universiteit en nam daar deelaan een congres. Zoals het hoort, heb ikhierover een verslag gemaakt. Maar geentypisch droog verslag, ik schreef een zeerverhalend dagboek met tekeningen erbij.Achteraf kreeg ik dan van de ambtenarente horen: “We hebben het gelezen”, alsofdat niet logisch was, “en we vonden hetleuk!” En daarbij hadden ze nog onthoudenwat erin stond ook.Heb je een verzameling favoriete verhalendie je vaak gebruikt?Die evolueert. Soms val ik wel terug op eenaantal basisprincipes. Een van mijn groteinspiratiebronnen is Zhuangzi, een Chinesefilosoof, die heel veel beeldtaal en veelhumor gebruikte. En dan met een sprongin de tijd naar het nu: Willem Vermandereen Toon Hermans. Toon Hermans is voormij verschrikkelijk belangrijk. Ik heb mevoorgenomen, toen ik begon met schrijven,om me, net als hij, nooit honend uitte laten over anderen. Als ik een tekst geschrevenheb, vraag ik me af: zou ToonHermans het goed vinden zo?Heb je in het schrijven van verhalen ietsaan je wiskundige achtergrond?Absoluut. Ook een verhaal heeft een structuur.Hoe zit een verhaal in elkaar? Hoebouw je het op? Door mijn analytische bagagekan ik hier beter mee omgaan. Al zegik er meteen bij: er is geen recept voor.Ik heb heel veel schrik voor patronen ofrecepten, nog meer schrik heb ik voor cursussen‘verhalen vertellen’. Het gevaar bestaatdan dat mensen denken dat ze eengoed verhaal kunnen schrijven wanneer zede geleerde sjablonen toepassen.Wat moet er volgens jou gebeuren omverhalen weer op te waarderen?Geloof in subjectiviteit. Het geloof in hetbelang van jou (wijst) als mens. Eerder dan4 | deMens.nu Magazine Dossier


“Ik heb heel veel schrik voor patronen of recepten, nog meer schrikheb ik voor cursussen ‘verhalen vertellen’. Het gevaar bestaat dandat mensen denken dat ze een goed verhaal kunnen schrijvenwanneer ze de geleerde sjablonen toepassen.”jou als productief zoogdier. Door het succesvan de objectiviteit wordt van jou verwachtdat je op een efficiënte manier eentekst schrijft. En dan is dit al meteen eenminder geslaagde poging, want jij moeteen enorme afstand afleggen om dit interviewaf te nemen. Bekijken we de menselijkeen subjectieve kant van de zaak,kunnen we zeggen: dit kan leiden tot eenboeiende ontmoeting. Het is de moeitewaard dat je mij hier treft in mijn omgevingen niet een kopie van mij ergens anders. Indat geval mag het aantal uren dat je moetrijden niet behoren tot de meetcriteria. Alswe naar zo’n redeneringen zouden kunnengaan, denk ik dat we een grote stap vooruitzijn.Ont-moetingJens Pas is ook de initiatiefnemer van de Ont-moeting. De Ont-moeting is eenhuis aan de rand van de Vlaamse Ardennen waar kennis, kunst en natuur samenkomen.Je kan er vergaderen met je organisatie of vereniging, naar lezingen ententoonstellingen komen om geïnspireerd te worden, deelnemen aan muzikaleworkshops of kunstenaars ontmoeten. Jens Pas en Elien Meerschaut zijn er gastheeren gastvrouw. De Ont-moeting dankt zijn naam aan een verhalenbundel dieJens in 2006 schreef. Jens schrijft nog steeds verhalen, deze worden gepubliceerdop de verhalenblog: www.jenspas.be/verhalenMeer info? www.ont-moeting.beDossier deMens.nu Magazine | 5


Dossier: VerhalenSprookjesontmaskerdInterview metVanessa JoosenVanessa Jooseneven sprookjes al lang en eindigden ze altijd algelukkig? Vaak wel, zegt sprookjeskenner VanessaJoosen, maar een gelukkig einde betekende vroegerwel iets héél anders. Vanessa Joosen is postdoctoraalonderzoeker en docent jeugdliteratuur aan deuniversiteiten van Antwerpen en Tilburg. Op haar bureauin de Prinsstraat haalt ze haar vertelstem boven.Sarah Van GaensHet woord ‘sprookje’ komt van ‘sproke’,wat mondelinge vertelling betekent.Maar hoe kunnen we sprookjes herkennen?De meest bekende sprookjes bij ons zijn toversprookjes.Magie is er vanzelfsprekend. Zespelen zich af in een onbepaalde tijd en opeen onbepaalde plaats: “Er was eens in eenland hier ver vandaan…” In onze bekendstesprookjes worden vaak vaste getallen gebruikt:magie komt drie keer voor, groepenvan personages zijn meestal met zeven ofmet twaalf. Je hebt in sommige sprookjesook vaste formules zoals “Er was eens…”en “Ze leefden nog lang en gelukkig…” Maarsprookjes zijn een heel divers genre.Hoe lang bestaan sprookjes al?In de Griekse mythologie en Latijnse literatuurvind je al verhalen die sterk op onzesprookjes lijken. Toch zijn belangrijke elementenanders, omdat er goden meespelenbijvoorbeeld. Het motief van een vrouw dieverliefd wordt op een beest waarna er eentransformatie optreedt, is minstens terugte vinden in de Latijnse literatuur. De restvan het verhaal varieert echter heel sterk,bijvoorbeeld op welk dier ze verliefd wordt.Er wordt nog steeds druk gedebatteerdover de oorsprong van het sprookje. Deconsensus onder verschillende wetenschappersis dat de meeste sprookjeswaarvan de onze afgeleid zijn, in de middeleeuwenontstaan zijn als oraal genre. Vanafde zestiende eeuw werden ze opgetekend.Omdat ze mondeling werden doorgegeven,moet je nooit proberen om de originele versievan een sprookje te zoeken. Marita deSterck heeft in haar boek Beest in bed eenaantal van de oudste geschreven sprookjesopgetekend die aan de basis liggen vanonze sprookjes.Hadden die sprookjes een onderliggendebetekenis?Iedereen is vrij om sprookjes te analyserenen er een diepere levensvisie in te vinden. Iklees psychologische analyses vaak met een6 | deMens.nu Magazine Dossier


korreltje zout, zeker als ze sterk in detailstreden. Die details veranderen immers vaak.Volgens de meest voorkomende psychoanalysevan De schone en het beest gaathet sprookje over een vrouw die zich moetleren openstellen voor seks met een man.Dat is iets wat ze eerst als beestachtig ervaartmaar eenmaal ze er zich aan overgeeft,kan ze verliefd worden en verandertdie man in een mooie prins.Hadden sprookjes vroeger ook al eengelukkig einde?Ja, in veel gevallen wel. Maar wij interpreterendat einde niet altijd als gelukkig.In een van de voorlopers van het verhaalvan Doornroosje - Zon, maan en Talia, vande zeventiende-eeuwse Italiaanse schrijverGiambattista Basile - wordt de prinses alslapend bezwangerd door een jonge koning.Die koning is ook al getrouwd. Taliabevalt van een tweeling en wordt pas laterwakker. De vrouw van de prins probeerttevergeefs van Talia en haar kinderen af tekomen en uiteindelijk kan Talia samenlevenmet haar prins. De moraal van dit verhaal is:zelfs als je slaapt kunnen je gelukkige dingenoverkomen, namelijk kinderen en eengoede man. Voor ons werd Talia verkracht,maar Basile presenteert dat als een gelukkigeinde.De oudere versies van sprookjes zoudenmeer expliciete verwijzingen naarseks en geweld bevat hebben.Dat klopt. Aanvankelijk werden die verhalenonder volwassenen verteld. Maar er werdtoen nog geen strikt onderscheid gemaakttussen kinderen en volwassenen, dus dekans is groot dat kinderen die verhalen ookhoorden.Ook de eerste versies van de sprookjesvan de Grimms zouden niet zeemzoetgeweest zijn.De Grimms hebben zeventien edities gemaaktvan hun sprookjesboek, de KinderundHausmärchen. De latere versies zijninderdaad wat meer gekuist.Had dat te maken met ‘verkoopcijfers’?Onder andere. Oorspronkelijk wilden deGrimms de volksverhalen van de vergetelheidredden. Daarvoor hadden ze een - inhun ogen - wetenschappelijke methodeontwikkeld. Ze verzamelden verschillendeversies van een verhaal en mengden dietot één verhaal. Ze pasten hun versie dusaan wanneer ze nieuwe verhalen vonden.Maar ze hielden ook rekening met de kritiekvan hun lezerspubliek. Daarom hebben zijveel verwijzingen naar seks uit hun sprookjesgehaald. Het bekendste voorbeeld isRaponsje, die in de eerste uitgave van deGrimms nog in de toren zwanger wordt vanhaar prins. In een latere versie heeft ze welplots een tweeling, maar de zwangerschapis eruit gehaald. Bij de Fransman CharlesPerrault, een voorganger van de Grimms,vind je nog meer allusies op seksualiteit. Hijwond er weinig doekjes om: de wolf in hetverhaal van Roodkapje is een mannelijkeverleider en het opeten is een metafoor voorseks. Voor veel lezers gingen de Grimmsechter nog niet ver genoeg in het opkuisenvan die verhalen. Om ervoor te zorgendat de sprookjes populair werden, hebbenvertalers ze verder bewerkt. Zij kozen ookmeer voor toversprookjes en minder voorvolkse sprookjes.Roodkapje en de wolf in bed, 1879.Bron: Catherine LaneEr wordt ook gezegd dat de Grimms gewelddadigepassages schrapten, maar dat kloptalleen wanneer het geweld de goede personagesoverkwam. Zo wordt Roodkapje bijPerrault opgegeten door de wolf, maar bij deGrimms gered. Wanneer geweld de slechterikoverkwam, dan hadden de Grimms ermeestal geen problemen mee, denk maaraan de ogen van Assepoesters zussen: dieworden uitgepikt door duiven. Dat paste inhun pedagogisch project, omdat het zo duidelijkwas wie de slechterik was. Die moesteen strenge straf krijgen.Assepoester en de duiven, 1873.Bron: ZU_09Welke kritiek gaven de lezers zoal?Dat die sprookjes te griezelig waren voorkinderen. De Grimms presenteerden hunverhalen ook als volksliteratuur. Dat ideewas al genoeg om ze af te kraken, wantin het Nederlands taalgebied was er in hetbegin van de negentiende eeuw weinig eerbiedvoor dat erfgoed. Men vond de verhalenonnozel.Tegenwoordig gaan de meeste sprookjesover prinsessen. Waarom is dat zo?De Grimms hadden nog veel sprookjes overvolkse personages. Maar in de vertalingenwas er een voorkeur voor romantische verhalen,omdat men dat geschikter vond voorkinderen. De mensen die konden lezen enboeken konden kopen waren ook van eenhogere klasse. Zij hadden een voorkeurvoor verhalen over deftige mensen. Disneyheeft dit natuurlijk nog versterkt door vooralprinsessensprookjes te verfilmen.Dossier deMens.nu Magazine | 7


Dossier: Verhalen“Door boeken te lezenword je een volledigermens”InterviewmetEva DevosenTania Van AckerEva Devos is bibliothecarisvan Stichting Lezen.Tania Van Acker is gespecialiseerdin voorlezen enboeken voor kinderen van0 tot 6 jaar.aarom zouden we kinderen stimuleren om teproeven van verhalen, en hoe? Welke rol kunnenboeken spelen in het leven? Eva Devos en TaniaVan Acker zijn lezers én ook tijdens de werkuren bij StichtingLezen laten boeken hen niet los. “Goede boeken gaan altijdover de belangrijke dingen in het leven. Wacht niet om grotethema’s als de dood aan te kaarten tot ze zich voordoen.”Mieke WerbrouckStichtingLezenStichting Lezen werkt aan een warmklimaat voor lezen en boeken, enmoedigt iedereen aan meer te lezen.Ze werkt aan een ononderbroken lijnvan leesbevorderingsprojecten voorkinderen en volwassenen en biedtonderdak aan een unieke vakbibliotheekover jeugdliteratuur en leesbevordering.www.stichtinglezen.beWat heeft lezen te bieden aan kinderen?Eva: “Het plezier van lezen vinden wij heelbelangrijk. Verhalen kunnen boeien, delezer meesleuren. Tegelijk denken wij vaakaan het nut van lezen, de intellectuele enemotionele ontwikkeling.”Tania: “Door verhalen of boeken kom je incontact met de grotere wereld. Dingen dieje nog niet kent, mensen die je nooit zal ontmoetenen onbekende gevoelens. Als je dingenherkent, kunnen verhalen ook troosten.”Eva: “In hoeverre je inlevingsvermogen aangescherptwordt door boeken, is voer voordiscussie. Volgens sommige onderzoekersis dat absoluut het geval, anderen trekkendat in twijfel. De basis blijft dat verhalen jedoen verplaatsen in andere mensen en situaties,je begrip doen opbrengen daarvoor.”Is dat een van de drijfveren van StichtingLezen?Tania: “Noem ons de believers. Wij gelovenecht dat je door boeken te lezen een andermens wordt.”Eva: “Een vollediger mens. We proberenom iedereen minstens één positieve leeser-8 | deMens.nu Magazine Dossier


Als Eva enTania een boekcadeau geven…varing te bezorgen. Niet iedereen moet eenlezer worden. Er zijn ook voetbalkinderen,muziekkinderen… Maar een kind moet welde kans krijgen om met sport, muziek oflezen in aanraking te komen. Voor iedereenbestaat er een boek, het juiste boek op hetjuiste moment. Als het daarbij blijft, is datvoor ons prima, maar we zouden het ergvinden dat iemand volwassen wordt zonderdie kans te krijgen.”Vraagt lezen ook een inspanning?Tania: “Je moet er moeite voor doen. Datkan een drempel zijn. Je moet een inspanningdoen om je er iets bij voor te stellen.”Eva: “Het is ook iets dat je opbouwt. Alseen kind het gewoon is om voorgelezen teworden, kent het de magie van het verhaalen zal het later misschien zelf makkelijkerin een boek duiken. Wel is het zo dat lezenvaak een individuele ervaring is. Veel kinderenzien Amika of Cars op tv. Het is plezantom daar samen naar te kijken en erover tebabbelen. Het moet geleden zijn van HarryPotter dat een boek zo’n hype was.”Tania: “Vandaar ons pleidooi om te blijvenvoorlezen, aan kinderen van alle leeftijden,zelfs in het middelbaar. Ook in jeugdbewegingenwordt er op kamp ’s avondsvoorgelezen. Dan heb je wel die gemeenschappelijkeervaring.”Welke tip om kinderen warm te makenvoor verhalen springt er voor jullie uit?Eva: “Zelf enthousiast zijn, is essentieel.Je moet zelf met vuur over boeken kunnenspreken, om dat vuur te kunnen doorgeven.”Tania: “Zien lezen, doet lezen. En voorlezenook. Kinderen vinden voorlezen plezant,want dan ben je met hen bezig. Zoervaren ze dat boeken niet saai zijn, dat ervan alles te beleven valt.”Welke rol kunnen boeken spelen alskinderen met verdriet geconfronteerdworden?Eva: “Je moet goed aanvoelen wat eenkind wil op dat moment en zeker niets forceren.Zo zijn er kinderen die bij de doodvan hun papa geen boek daarover willenlezen. Bij anderen kan dat wel helpen. Alser iets gebeurt in een bredere context, zoalsop school, kunnen boeken goed zijn voorde verwerking in de klassen.”Tania: “We hebben het moeilijk met boekendie het specifiek willen hebben overechtscheiding bijvoorbeeld, vaak zondereen goede opbouw of spanning. Goedeboeken gaan altijd over de belangrijke dingenin het leven, zoals respect of jezelf zijn,en maken iets los. Als je papa gestorven is,kan je misschien wel troost vinden in eenmooi boek dat niet direct daarover gaat.”Eva: “Wacht niet om grote thema’s aan tekaarten tot het dringend is. Er bestaan genoegprachtige boeken die onderwerpen alsde dood op een subtiele manier aanbrengen.”Kennen jullie nog concrete voorbeeldenvan het belang van verhalen?Eva: “Op 17 september lanceerden we hetproject O Mundo – een kleine Wereldbibliotheek(www.omundo.be). In een aantal multicultureleklassen brengen we tien boekenuit tien landen in evenveel talen. De aanwezigheidvan je thuistaal in de klas geeftzelfvertrouwen. Voor de rest van de klasverbreedt het de blik.”Tania: “Verschillende culturen beschouwenelkaar dikwijls als zo anders. Toch brengenverhalen herkenning want dezelfde figurenen elementen komen terug. RachidaLamrabet, een Belgische schrijfster vanMarokkaanse origine, was erbij op de lancering.Zij benadrukte dat verhalen verschillendewerelden kunnen verbinden.”Bij een geboorte: een liedjesboekzoals Een schaap met witte voetjes,An Debaene en Martijn van derLinden, Davidsfonds/Infodok, 2012.“Je geeft mooieklanken mee, hetplezier van taal enwoorden.”Bij een lentefeest (6 jaar): Atlas.Een fantastische ontdekkingsreislangs de schatten van de wereld,Aleksandra en DanielMizielinscy, Lannoo,2013.“Daar maak jejouw eigen verhaalmee.”Bij een feest vrijzinnige jeugd (12jaar): Wonder,R.J. Palacio, Querido, 2013.“Een leesboekover een jongenmet een ernstigegezichtsafwijkingen over hoe hij inhet leven staat.”Dossier deMens.nu Magazine | 9


"Dossier: VerhalenEen verhaalmoet zo authentiekmogelijk zijnWelke verhalen kruipen onder ons vel?"Vijftig tinten grijs, Harry Potter, AmazingAstrid: ze vliegen over de toonbank. En zo’nmiljoen Vlamingen kijkt om tien na acht naarThuis. Deze verhalen willen veel mensenduidelijk verslinden. Een uitgever en eenprogrammamaker en -bedenker vertellen overde trends in de wereld van de verhalen.Dominique Verschuren10 | deMens.nu Magazine Dossier


De literaire poeldes overvloedsRudy VanschoonbeekRudy Vanschoonbeek leidt zijn eigenuitgeverij: Vrijdag. Decennialanggeeft hij al boeken uit, van poëzie viawoordenboeken tot kookboeken en allesdaartussen. “Vroeger kon je twee jaarop voorhand voorspellen welke trendseraan zaten te komen, nu kun je amperdrie maanden vooruitkijken”, zegt hij zelf.Toch geeft hij een overzicht van welkeverhalen mensen momenteel boeien.“Literaire thrillers zijn nog altijd immenspopulair. Dat veroorzaakt een duidelijkespanning tussen dit genre en de schoneletteren en wordt ook weerspiegeld in deboekenbijlage.”Erotiek: een behoefte van alle tijden“Vijftig tinten grijs en al de erotische boekendie erop volgden: dat is toch wel dé hypevan de laatste tijd. Maar erotiek is van alletijden. Denk maar aan Lady Chatterley'sLover en Markies de Sade. Maar naast ditmeer expliciete proza, is er ook veel belangstellingvoor het klassieke narratieveverhaal: Harry Potter, de boeken van DanBrown, Khaled Hosseini, Murakami… Datzijn verhalen met een kop en een staart. Bijhet brede publiek blijft dat goed doen.”Literaire thriller: versleten titel maarpopulair genre“Vroeger had je de spannende plot in detectiveromans:wie heeft het gedaan? Denkmaar aan Maigret of de boeken van AgathaChristie... Een literaire thriller focust meer opde psychologie van de hoofdpersonages,op het waarom, het decor, de achtergrond.De uitgever van Nicci French heeft de term'literaire thriller' destijds gelanceerd. Als isdie term intussen versleten. Eigenlijk spre-ken we nu meer van een psychologischethriller. Die thrillers zijn nog altijd immenspopulair. Dat veroorzaakt een duidelijkespanning tussen dit genre en de schoneletteren en wordt ook weerspiegeld in deboekenbijlage.”Literatuur beleef je!“Mensen hebben nu eenmaal behoeftenaan verhalen. Ook nu, in onze beeldcultuur.De visuele prikkel is zó belangrijk geworden,onder invloed van pc’s, tablets, smartphones,gadgets... Poëzie lees je niet meer, poëziebeleef je in een zaal, als performance.En toch zoeken mensen naar een verhaal,of het nu beeldrijk is niet. Maar dat verhaalmoet wel oren en poten hebben, het moetiets te zeggen hebben. Inhoud. Ook dát isvan alle tijden.”Zingeving voor Dummies“Mensen zijn op zoek naar zingeving. Datvinden ze vooral in non-fictie. Het succesvan filosofie vind je in die zoektocht naarDe koestering vanhet boek als object- en zeker met eenhandtekening - zaliets bijzondersblijven.zingeving. Je hebt de dunne toegepaste filosofieboekjesals opstapjes, waar sommigenhet bij houden. Maar voor anderen leidendeze wel tot kennismakingen met het echtewerk. Kant of Schopenhauer worden echtDossier deMens.nu Magazine | 11


Dossier: Verhalengelezen. Spinoza kent een mooie verkoopvoor een filosoof. Twintigers grijpen veel naarNietzsche of de klassiekers. Een duidelijkteken van een hunkering naar zingeving.”Engagez-vous!“Bestaat het echte engagement nog in dehuidige literatuur? In Frankrijk is er een oproepverschenen aan de generatie van twintigersom niet te staan toekijken. Dat wasEngagez-vous! van Stéphane Hessel, waarvanvele honderdduizenden exemplaren zijnverkocht. In de literatuur vind ik die maatschappelijkebetrokkenheid minder terug,dan zul je het toch eerder in de non-fictiemoeten zoeken. Hoewel: meer dan vijftienjaar geleden heb ik een meisje horen zeggendat je zo murw geslagen wordt doorde veelheid aan informatie, dat je niet meermurw geslagen kan worden door de inhoudvan die informatie. Die enorme hoe-veelheid kan dus verlammend werken. Deinhoud moet al extreem dramatisch zijn.Wat je in het boekenlandschap wel ziet:de doe-het-zelfboeken of de boeken diegericht zijn op het tweedehandse. Dus hetengagement is er wel, maar het vertaalt zichop een andere manier.”Astrid Bryan“Neem nu Astrid Bryan: op de boekenbeurswas zij de grote trekpleister. Als je mensenvroeg waarom ze haar boeken kochten,dan antwoordden ze dat ze met haar opde foto wilden. Dan konden ze dat op hunFacebook zetten. Dat boek wordt niet gelezenen wie dat koopt, schaamt zich erook niet voor om dat te zeggen. Het gaaterom naast een icoon te kunnen staan. Alsik een boek door Heinrich Böll laat signeren,doe ik dan niet hetzelfde? Het boek is ietstactiels, het zal niet snel vervangen wordendoor het digitale. Dus de koestering van hetobject - en zeker met een handtekening -zal iets bijzonders blijven.”Zelf een boek schrijven, waarom toch?“Het komt steeds vaker voor. Dat heeft temaken met de sociale media. Via Twitterben je sneller op de hoogte dan via klassiekemedia. En dan volgen daar weerreacties op. Het is zo gemakkelijk om jemening te ventileren. Vroeger moest je eenbrief schrijven, postzegels niet vergeten,op de bus doen. Drie dagen later kwam debrief aan op de redactie en moest je nogmaar afwachten of hij gepubliceerd werd.Nu zet je je mening binnen enkele minutenonline. Je bouwt aan je eigen communicatie,je laat zien wie je bent. Die tendensvertaalt zich ook in het schrijven van eeneigen boek.”“Zingeving zoekenmensen Thuis”Foto © VRTStef WoutersAvonturen van het kleine scherm“Tien jaar geleden waren politieverhalenzéér populair. De laatste jaren is er eenkentering gekomen. Dat is begonnen metGladiator. Ook Game of Thrones (nvdr:Amerikaanse fantasy-serie) is enorm populair.De klassieke sciencefiction lijkt te zijnvermengd met historische gebeurtenissenen hedendaagse conflicten. Mensen willenverhalen zien die enerzijds herkenbaar zijn,maar aan de andere kant ook een ontsnappingbieden aan de realiteit. Hoe dat komt?Stille Waters, De Smaak van De Keyzer,Witse… Stef Wouters stond aan de wieg vandeze succesvolle series. Sinds 1989 houdt hijzich bezig met creëren, produceren, nieuwereeksen maken en denkt hij mee met descenarioschrijvers van talloze series. Waarletten zij op als ze televisie maken?Hoe saaier de realiteit wordt, en die wordtgeweldig saai met de crisis en besparingen,hoe meer mensen een uitweg zoeken in debioscoop of in games. Ze willen wegvluchtenom avonturen te beleven die in de werkelijkheidhoe langer hoe minder voor dehand liggen. Vroeger kon je nog op straatspelen en kattenkwaad uithalen zonder alscrimineel bestempeld te worden. Jongerenworden meer en meer gevraagd om avonturenachter kleine schermen te spelen. Dietendens zie je steeds meer. Daardoor ontstaater een steeds grotere diversiteit aanverhalen. Méér dan ooit tevoren.”Beeldtaal als moedertaal“Mensen zijn hoe langer hoe minder tevredenmet een scenario. Ze begrijpensteeds beter hoe een verhaal ineensteekt.Ze merken het als je onwaarachtig aan hetvertellen bent. Dat komt omdat jongerenvan kleins af aan op een heel natuurlijkemanier gewend raken aan de beeldtaal. OpYouTube vind je filmpjes van twaalfjarigenwaarvan je achterovervalt, zo goed! Ze hebbendat nergens geleerd, ze hebben hetmeegekregen door televisie te kijken. Datvoelt voor hen aan als hun moedertaal. Datzorgt ervoor dat verhalen steeds beter, authentieker,straffer moeten worden om hetpubliek tevreden te stellen.”12 | deMens.nu Magazine Dossier


“Jongeren raken van kleins af aanop een heel natuurlijke maniergewend aan de beeldtaal. Dat voeltvoor hen aan als hun moedertaal.”Als je per se eenboodschap wilbrengen danbereik je mindermensen.De maatschappelijke plicht van Thuis“Hoe maak je een verhaal authentieker?Door eerlijk te zijn. Je bouwt personagesop die bepaalde karaktereigenschappenhebben, je gaat geen enkele problematiekuit de weg. Neem je publiek serieus. Denkniet te snel: we moeten het niet te moeilijkmaken. Het is voor een stuk onze maatschappelijkeplicht om bepaalde thema'saan te snijden. Thuis heeft geen ‘boodschap’.Als je per se een boodschap wilbrengen, dan bereik je minder mensen.Een verhaal moet zo authentiek mogelijkzijn. Mo bijvoorbeeld, een Marokkaans personageuit Thuis, werd vroeger ook wel deexcuus-Marokkaan genoemd. In die jarenwerd hij voorgesteld als een Marokkaandie niet écht bestond, en dus ook door hetpubliek niet werd herkend. Noch door Vlamingen,noch door Marokkanen. Vandaagkomen in Thuis Marokkanen voor die heelauthentiek zijn.”Introspectie“Ons scenarioteam doet heel veel aan introspectie.Hoe voel je jezelf als scenarist?Wat is er met je gebeurd toen je in dat soortsituaties bent terechtgekomen? We doenniets anders als team. Psychologische debatten,introspectie, alles uitpuren. We discussiëreneindeloos over elke verhaallijn omdie toch maar ‘echt’ te krijgen. We zittendan met z’n zevenen aan tafel. We broedenop ideeën om verhalen naar boven te halen.Doelstelling? Waarachtiger zijn dan enkelejaren terug. Het gaat nu meer over iets, hettempo is verhoogd. Er zit veel meer betekenisin verhalen dan vroeger. Verhalen diesoms heel diep gaan.”Zingeving“Heel veel mensen zijn op zoek naar zingeving.Denk aan de secularisatie van de huidigemaatschappij. Wij allemaal proberen datop een of andere manier te compenseren,en zeker jongeren. Je ziet hen liedtekstenciteren en daar betekenis in zoeken, of dieperelagen in bepaalde boeken. In verhalenzoekt men zingeving. Die zingeving zoekenmensen ook in Thuis. Neem bijvoorbeeld descène waarin een tienermeisje een kind verliest.Je ziet al snel dat veel mensen en ookjongeren daarin meegaan. Dat is zingeving:hoe ga je ermee om als je dat als jongerehebt meegemaakt? Dat is niet prekerig.Tien jaar geleden zat er misschien meer een‘boodschap’ achter, nu is dat meer naturel,echter. De tijdsgeest is veranderd.”Dossier deMens.nu Magazine | 13


Dossier: Verhalen“We zijngemaaktom tegeloven”Ruben Mersch overde (misleidende)macht van verhalenls hij zich aan het schrijven zet, haalt hij zijn dochter uitde kast. En zijn vrouw. Omdat hij weet dat de emotioneleimpact op de lezer zo groter is dan bij een droogwetenschappelijk betoog. En hij schrapt verwarrendepassages. Alle ingrepen van Ruben Mersch staan inhet teken van een hoger doel: een leesbaar boek schrijven. Deauteur is daar met Oogklepdenken in geslaagd. Zijn verhaalblijft plakken. Hij weet als geen ander hoe onze hersenen metverhalen omgaan en hoe graag we de wereld in verhaaltjesgieten. Vaak tegen beter weten in. “Het is heel moeilijk om hetonderscheid te maken tussen de verhaaltjes die alleen maarverhaal zijn en de verhalen die overeenkomen met wat waar is.”Veerle Cannoot14 | deMens.nu Magazine Dossier


Mensen hebbenonmiddellijk een meningklaar. We leiden aan eensoort meningitis vulgaris.Aan welke voorwaarden moet eenbrouwsel voldoen om de term ‘verhaal’opgeplakt te krijgen?Het grootste verschil tussen een verhaalen een opsomming van feiten is dat eenverhaal een verklaring geeft. Het legt uitwaarom iets gebeurt. “De koning sterft ende koningin sterft”: dat is geen verhaal.“De koning sterft en de koningin sterft vanverdriet” is wel een verhaal. Het verklaartwaarom de koningin sterft. Bovendien vindje bij de meeste verhalen ook een emotionelefactor, iets waarmee je kan meeleven.Die twee elementen zijn het belangrijkst.Waarom zijn we zo dol op verhalen?Als je een verklaring kan geven, krijg je gripop de wereld en op je leven. Je weet watde toekomst brengt want als A gebeurt,volgt B. Zo kan je eventueel al op voorhandingrijpen. Verhalen construeren is eigenlijkgewoon een manier om controle te krijgenover deze verwarrende, chaotische wereld.Het is echter heel moeilijk om het onderscheidte maken tussen de verhaaltjes diealleen maar verhaal zijn en de verhalen dieovereenkomen met wat waar is.Waarom is het zo moeilijk om pseudoverhalenvan echte te onderscheiden?Simpel gezegd: omdat we veel minder rationeelzijn dan we denken. Eigenlijk is hetvooral een probleem van overmoed, vanarrogantie. We denken dat we heel goedzijn in kritisch en rationeel denken, maar uitalle onderzoeken blijkt dat dit in werkelijkheidhelemaal niet zo is. Kijk naar het populaireverhaal van de link tussen vaccinatiesen autisme. Als mensen hun kind hebbenlaten vaccineren en iets later autisme bij datkind wordt vastgesteld, dan denken ze dathet ene het andere heeft veroorzaakt. Indit geval is het vrij eenvoudig om naar decijfers te kijken om dit te weerleggen. Wievergelijkt hoeveel autisme voorkomt in eengroep gevaccineerde kinderen en een groepniet-gevaccineerde kinderen, ziet al snel datdat hele verhaal absoluut niet waar is.Hoe komt het dan dat we dit verhaaltoch gemakkelijk voor waar aannemen?Mensen maken vaak deze typische posthoc ergo propter hoc-redenering (nvdr:Latijn voor: na dit, dus vanwege dit). Alstwee dingen op elkaar volgen, dan is heteerste de oorzaak van het voorkomen vanhet tweede. Daarnaast is het complotdenkener bij ons ingestampt. Alles wat metBig Pharma te maken heeft, is zogezegdper definitie slecht. Ook gaan een heleboelmensen mee in een soort cultus vannatuurlijkheid. Omdat vaccinaties menselijkeen chemische ingrepen zijn, kunnenze volgens deze cultus niet gezond zijn enmoeten ze wel autisme en allerhande engeziektes veroorzaken.Er zijn verhalen die overtuigender lijkendan andere en heel vaak gaat dat samenmet emoties, met wat je graag wil geloven.Mensen die deze cultus van natuurlijkheidvolgen, geloven meestal dat alles wat natuurlijkis, ook goed is. Door die associatiesmet bergbeekjes, bloemenweiden en dartelendelammetjes nemen ze elk verhaal dathierin past veel makkelijker voor waar aan.Terwijl je door associaties niet kunt weten ofeen verhaal waar is of niet.Wanneer weet je dan wel of een verhaalwaar is?Door rationeel te denken. Dat betekent datje eerst naar de feiten kijkt en dan pas be-Dossier deMens.nu Magazine | 15


Dossier: VerhalenWe zijn nog altijdoermensen in het diepstvan onze gedachten.“Er zijn vreselijk veel data indeze wereld. Als je daar alleendie dingen uitpikt die jouwargumenten ondersteunen, dankan je bijna alles bewijzen.”paalt wat waar is en wat niet. Helaas doenmensen meestal net het omgekeerde. Zebeslissen eerst wat waar is en dan gaan zede argumenten er wel bij zoeken. Dat zie ikin veel discussies gebeuren. Het verbaastmij altijd hoe snel mensen oordelen. Of hetnu gaat over de onderwijshervorming, deklimaatopwarming of vaccinatie, mensenhebben onmiddellijk een mening klaar.We lijden aan een soort meningitis vulgaris.Nochtans is het vreselijk moeilijk om teweten wat waar is. Zelfs als je zo goed mogelijkonderzoek doet, zoveel mogelijk feitenverzamelt en daaruit je conclusies trekt,zelfs dan moet je aanvaarden dat die conclusienog altijd twijfelachtig is. Dé waarheidbestaat niet. Nee, elke waarheid is voorlopigen eigenlijk alleen maar ‘de meest waarschijnlijke’waarheid.Onderzoeken doen we meestal niet,hoewel we weten dat het eigenlijk zohoort.We bewijzen een lippendienst aan de techniekvan het analyseren en dan pas oordelen.We maken onszelf ook heel graag wijs- weer een verhaal waarin we geloven - datonze mening, in tegenstelling tot die vananderen, gebaseerd is op feiten. En als jeselectief omgaat met data, kan je inderdaadalles bewijzen. Ik ben daar nu mee bezig alsexperiment voor mijn nieuwe boek. Je kanperfect een overtuigend verhaal verzinnenwaaruit blijkt dat de aarde helemaal nietopwarmt en dat het al helemaal niet aande mens ligt. Tenminste, als je je informatiezorgvuldig kiest en al de gegevens dieniet in dit verhaal passen, negeert. Terwijlwe - hopelijk toch - allemaal weten dat deaarde wel degelijk door de mens opwarmt.Er zijn vreselijk veel data in deze wereld. Alsje daar alleen die dingen uitpikt die jouw argumentenondersteunen, dan kan je bijnaalles bewijzen.Mogen we aannemen dat mensen diegeloven dat homeopathie werkt, ongeveerdeze techniek toepassen?Ja. Als je het geheel van onderzoeken bekijkt,dan kun je niet anders dan concluderendat homeopathie helemaal niet werkt.Of beter, dat homeopathie enkel een vrijstevig placebo-effect teweegbrengt. Watop zich ook al niet onbelangrijk is. In tegenstellingtot de meeste SKEPP-ers (nvdr:Studiekring voor Kritische Evaluatie vanPseudo-wetenschap en het Paranormale)ben ik niet zo hard gekant tegen homeopathie.Een placebo-effect is natuurlijk ook16 | deMens.nu Magazine Dossier


“We zijn gemaakt om patronen tevinden. Om de eenvoudige reden dateen patroon te veel minder kwaad kandan een patroon te weinig. Stel datje bessen eet en iets later doodziekwordt. Dan is het slimmer om ervanuit te gaan dat je van die bessen ziekwordt – en besluit deze niet meer teeten - dan te denken dat het om eenvervelend toeval gaat en ze nog eensprobeert.”een effect. Maar je zit wel met een ethischprobleem. Mag je als dokter een placebovoorschrijven? Ik vind dat een heel moeilijkdebat en ik heb daar ook geen duidelijkemening over.Mensen zoeken pas achteraf verklaringenen gaan dan feiten herinterpreteren.Zo leggen ze verbanden en makenze verhalen die niet noodzakelijk waarzijn. Maar het klopt toch wel dat vaakpas achteraf duidelijk wordt hoe dedingen in elkaar zitten?Ja, maar de val waarin je dan heel makkelijktrapt, is denken dat - omdat je het achterafweet - je het vooraf ook geweten kon hebben.Typische opmerkingen die je daarbijvaak hoort, zijn “dat hadden we moetenzien aankomen”, of “ik heb het altijd al gezegddat het zo ging aflopen”. Dat is eenfout die ik zelf ook vaak maak als ik ruzieheb met mijn lief: “dat had je toch kunnenweten”. Ja, achteraf weet ik het wel, maarop het moment zelf dacht ik niet dat hetglas van tafel zou vallen als ik het net op hetrandje zette. En was het niet gevallen, waser ook geen probleem geweest. Maar hetis sowieso ontzettend moeilijk om achterafte weten of iets vooraf inderdaad voorspelbaarwas of niet.Wat is de oorzaak van onze defectedenkpatronen in dat verband?Ik denk dat het grootste probleem demanier is waarop we evolutionair in elkaargestoken zijn. We zijn gemaakt omte geloven. We zijn gemaakt om patronente vinden, oorzaak-gevolgrelaties. Omde eenvoudige reden dat een patroon teveel minder kwaad kan dan een patroonte weinig. Stel dat je bessen eet en ietslater doodziek wordt. Dan is het slimmerom ervan uit te gaan dat je van die bessenziek wordt – en besluit deze niet meerte eten - dan te denken dat het om eenvervelend toeval gaat en ze nog eens probeert.We gaan ervan uit dat iets wel waarzal zijn, van zodra we nog maar een hintvan een patroon zien. Vandaar dat wij zosnel in verhalen, die diezelfde causale relatiehebben, geloven. Dat zit ingebakkenin ons brein en het kost heel veel energieom daar continu tegen te vechten. Ik doezelf mijn best om rationeel door het levente gaan maar ik zondig hier ook voortdurendtegen. Ik denk ook heel vaak “dat kangeen toeval zijn” terwijl ik – als ik dan eerlijkben – moet toegeven dat het waarschijnlijkwel toeval is. Ik denk dat ons brein nognegentig procent dat van een neanderthaleris met een klein beetje ratio erover. Wezijn nog altijd oermensen in het diepst vanonze gedachten.Dossier deMens.nu Magazine | 17


Dossier: VerhalenOuderenhebben grotebehoefte om hunlevensverhaal tevertellenInterview metJaimie Dewulf enNicolas VermoorteleZulma Caen en haar familie, met wie zehaar levensboek maakte.Fragment: “Ik had het er heel moeilijk meedat mijn zoon ook het nest verliet. Er was’s avonds niemand meer die thuiskwam. Ikging wel regelmatig op stap met vrienden.We hebben toch wel veel plezier gemaakt.Maar zo op het platteland wonen, had ookzijn nadelen. Winkels zijn veraf, en je zietweinig mensen. Ik was wel eenzaam.”ewoners van Woon- enZorgcentrum Ten Boomgaardegingen aan de slag met hunlevensverhaal. Samen met hunfamilie en onder begeleidingvan ergotherapeute JaimieDewulf en moreel consulentNicolas Vermoortele leidde dat tot hunlevensboek. Dit zijn stuk voor stukunieke documenten en helpen om incontact te komen met de bewoner. Hetproces vraagt echter begeleiding enrespect. “Een levensboek maken kanconfronterend zijn.”Mieke WerbrouckPersoonsgerichte zorgHet OCMW Brugge stimuleert in de verschillendeWoon- en Zorgcentra persoonsgerichtezorg. Zo vonden in het Woon- enZorgcentrum (WZC) Ten Boomgaarde eenaantal workshops plaats om het levensverhaalvan de bewoners te bewaren in eenlevensboek. Het levensboek is een manierom in contact te komen met de bewoners,zowel voor het verzorgend personeel alsvoor de familie. Dit kan een meerwaardebetekenen tijdens de dagelijkse begeleiding.Op verhaal komen na een verlieservaringEen opname in een WZC is meestal eenmoeilijke stap en een intense verlieservaring.Bewoners moeten vertrouwde deurensluiten en afscheid nemen van hun vroegerelevenspatronen. Vaak hebben ze dan eengrote behoefte om hun leven te overzien enerover te vertellen. Toen Jaimie voorsteldeom een levensboek te maken, was Nicolasmeteen bereid om mee te werken. Nicolas:“Aan de hand van het levensboek proberenwe om de bewoner beter te begrijpen ende zorg af te stemmen op zijn behoeftes.Als een bewoner angstig of verdrietig is in18 | deMens.nu Magazine Dossier


Jaimie Dewulf, ergotherapeutein WZC Hallenhuisin Sint-Andries BruggeNicolas Vermoortele,moreel consulent in deWoon- en Zorgcentra vanhet OCMW BruggeInfo: www.ikwilpraten.beNicolas Vermoortele:In het levensboek blijft defamiliegeschiedenis bewaard.bepaalde situaties kan je uit het levensboeksoms afleiden hoe dat komt. Ook het vroegeredagritme, wat voor de betrokken persoonbelangrijk was, kan je eruit halen.”Levensboeken in alle soortenHet levensboek is een persoonlijke weergavevan hoe de bewoner zelf zijn levenheeft beleefd. Het resultaat hangt af vanwat de verteller en zijn familie willen. Jaimieen Nicolas werkten vier workshops uit. Debedoeling was om zo veel mogelijk ideeënaan te reiken, die de familie met de bewonerverder kon uitwerken. Allerlei thema’skwamen aan bod, zoals geloof, werk, relaties,verlieservaringen, kijk op het leven…Rond elk thema was er een vragenlijst enaf en toe een creatieve opdracht. Nicolas:“Mensen brachten ook foto’s mee, geboortekaartjes,schoolrapporten… Met voorwerpenen ook met muziek kan je teruggaanin de tijd. Een cd met hun lievelingsmuziekkan in het boek. Sommige bewonersmaakten een opname van een lied dat zezelf zongen. Dat bracht anekdotes en emotiesterug van vroeger.” De een maakt vanzijn levensboek een knip- en plakboek, deander een multomap. Zoals Zulma Caen,die haar levensverhaal aanvulde met velefoto’s in een Word-document.RespectJaimie: “We vroegen altijd toestemming omiets te doen en hielden de groepjes bewustklein om ze optimaal te kunnen begeleiden.Want een levensboek maken, kan confronterendzijn. We maakten ook ruimte voor dedeelnemers om stil te staan bij emoties diekunnen opkomen bij herinneringen. Somsmerkte ik dat er ergens een knoop zat. Opzulke momenten moet je voorzichtig zijn,respect tonen en duidelijk maken dat debewoner zelf de inhoud van zijn levensboekbepaalt.”ZinvolNiet iedereen kan zijn levensboek afwerken.Er zijn deelnemers bij wie de communicatiemet de familie moeilijker verloopt en erzijn ook mensen die overlijden. “Ook als hetlevensboek niet afgeraakt, kan het projectzinvol zijn”, zegt Nicolas. “De bewoner kannog eens vertellen over de tijd dat hij nog inhet volle leven stond, of deelt nog een mooimoment met zijn familie.”ErvaringenDe reacties van de bewoners en families ophet levensboekproject waren positief. Jaimie:“Het is vlot verlopen. Het is ook een kans omde familie weer een stukje dichter te brengenbij hun vader of moeder. Soms hebbendie mensen nood aan een luisterend oor.Ook dat maakt deel uit van de workshops.”Nicolas: “Het levensboek verhoogt duidelijkhet welzijn van de bewoners. Stilstaanbij hun gevoelswereld en wat ze verwezenlijkthebben, brengt een gevoel van eigenwaardemet zich mee. Je merkt dat ze zichplots weer belangrijker voelen. Ook voor defamilies is het een troostende gedachte dathet verhaal van de bewoners niet stopt alsze overlijden. In het levensboek blijft de familiegeschiedenisbewaard. Hun ervaringen,verworven inzichten en wijsheden wordendoorgegeven aan de volgende generatie.”Meer weten?Literatuur die Jaimie en Nicolasinspireerde (o.a. raadpleegbaar inhet Vlaams documentatiecentrumdementie, www.dementie.be, catalogusonline www.bidoc.be/dementie):- Mijn leven in kaart, met ouderen ingesprek over hun levensverhaal, W.Huizing en T. Tromp, Bohn Stafleuvan Loghum, 2013 (2de druk).- In mijn koffer op zolder.Levensverhalen van ouderen voorouderen, J. Franssen, Bohn Stafleuvan Loghum, 2008.- Werken met levensverhalenen levensboeken, praktischehandleiding voor hulpverleners, F.van Beek en M. Schuurman, BohnStafleu van Loghum, 2007.Levensverhaalonline en inboekvormEr zijn ook websites zoalswww.hellomydear.bewaar mensen hun eigenlevensverhaal kunnenoptekenen of dat van iemanddie hen dierbaar is. Dat kan bijeen geboorte, een verjaardag,maar ook bij ziekte ofoverlijden.Dossier deMens.nu Magazine | 19


Dossier: VerhalenLevensverhalenhelpen bijzingeving enrouw Op verhaal komen:cruciaal in de vrijzinnighumanistische praktijke dragen allemaal ons eigen levensverhaal metons mee. Een levensverhaal dat we construerenaan de hand van herinneringen aan alles wat wemeemaken. Het verbindt ons met het leven en dewereld. Verhalen vertellen kan een heilzame werkinghebben. Ze worden dan ook gebruikt tijdens vrijzinnighumanistische begeleiding. Hierbij blijkt immersdat we ons vaak laten definiëren door de verhalen uit onsverleden en dat het vertellen tot nieuwe zingeving kan leiden.Ook in vrijzinnig humanistische plechtigheden speelt hetlevensverhaal een cruciale rol. Een kleine geschiedschrijvingvan een leven leidt tot een grote verbondenheid en waarderingtussen mensen. Bij een afscheidsplechtigheid is hetlevensverhaal een laatste eerbetoon voor de overledene eneen eerste, actieve stap in de richting van leven met het gemisvoor de nabestaanden. Mensen op verhaal laten komen,het is de job van een vrijzinnig humanistisch consulent. Wenemen een blik achter de schermen in het huisvandeMens: hetverhaal van begeleiding en plechtigheden.Sigrid Lauwereys20 | deMens.nu Magazine Dossier


Een verhaal van vrijzinnighumanistische begeleidingBuiten is het nat en koud, de winter wakkertbij mensen zwaarmoedigheid aan. Datmerk je aan het stijgend aantal aanvragenvoor vrijzinnig humanistische begeleiding.Terwijl ik wacht op mijn cliënt zie ik buitende kale bomen heen en weer wiegen.Kaarslicht, een kop koffie en een koekjezullen straks helpen bij het verhaal. Ik ziemijn cliënt voor de derde keer. Tijdens vorigebijeenkomsten hebben we elkaar beterleren kennen en heb ik een beeld gekregenvan de problemen waar zij mee worstelt.Het vertellen van eenverhaal kan reddingbrengen. Een nieuwlevensperspectief kangevonden worden.Elk verhaal helpt omna te denken over hetleven en schept eenverbondenheid metde wereld.Vandaag wil ik dat ze haar verhaal vertelt,eender welk. Elk verhaal helpt om na tedenken over het leven en schept een verbondenheidmet de wereld. Mijn cliënt vertelteen verhaal uit haar jeugd. Het is weinigopbeurend, het zijn herinneringen aan eenverloren tijd in een liefdeloos gezin, herinneringenaan pestgedrag. Ik vraag naar hetpesten en het verhaal erachter. Ze geeft toedat ze daar niet graag over praat. Ze denktniet dat ze haar geheim ooit al met iemandheeft gedeeld. Misschien wordt het tijd omeens het volledige verhaal uit de doeken tedoen. Haar lichaam vraagt om vertrouwen,ze fluistert bijna. Ik ga dichterbij zitten enword bondgenoot.“Mijn vader was zeer autoritair.Hij werkte hard, regelde de financiënen wou geen teken van zwaktezien bij zijn kinderen. Mijn moederwas volgzaam. Er was geen liefde.Als kind werd ik gepest en durfdedat thuis niet te zeggen. Ik gingsteeds meer in mijn eigen wereldjeleven en liet mijn fantasie de vrijeloop. Ik vluchtte weg in de wereldvan de boeken en identificeerdemij met de helden in de verhalen.‘Wacht maar tot ik groot ben…’,dacht ik steeds. Dat hielp mij om delange schooldagen door te komen.Toen ik veertien was, waren weop uitstap met de klas. Ik heb toeneen ongelukje gehad, ik heb inmijn broek geplast. De klas gierdevan het lachen en jaren later werdik nog ‘piskous’ genoemd. Ik hebhier nooit over gepraat maar gedurendejaren bijna dagelijks aangedacht. Achteraf bekeken, meteen volwassen blik, lijkt het voorvalzo onbeduidend, maar ik hebhet gevoel dat het een grote impactheeft gehad op mijn leven.”Mijn cliënt heeft de ervaringen uit haarjeugd geklasseerd, maar daarbij ook deschaamte, frustratie, angst en pijn. Ook alraken we niet meer aan de verhalen vanhet verleden, ze zitten de toekomst in deweg. Levensverhalen geven structuur aanDossier deMens.nu Magazine | 21


Dossier: Verhalende werkelijkheid en betekenis aan het leven.Als wij er niet in slagen om ons eigen authentiekeverhaal te ontwikkelen, vervreemdenwe van onszelf. Samen met mijn cliëntben ik in het fotoalbum van haar leven gedokenen heeft zij de gebeurtenissen uit hetverleden herbeleefd. Het heden wordt geconfronteerdmet het verleden. Deze confrontatieis een verhaal op zich waaruit moetblijken dat de plot niet deugt en een herzieningzich opdringt. Men moet zich bewustworden van de thema’s en de rode draad,zoeken naar betekenisvolle details.“Ik ben vroeg gehuwd, heb kinderengekregen en grootgebracht, hebvoor mijn ouders gezorgd toen dieouder werden, en dat was het dan.‘Wacht maar tot ik groot ben’ werdeen grandioze flop. Mijn ouders zijnoverleden, mijn man gaat werkenen de kinderen zijn zelfstandig. Ikvoel mij dikwijls heel alleen en ongelukkig.Het pesten heeft een veelte groot aandeel gekregen in mijnjonge leven. Ik heb mijn jeugd nietkunnen beleven zoals ik het wou.Ik ben gestopt met mezelf te zijn.Ik heb gezorgd voor anderen, maarheb niet het gevoel dat ik voor mezelfiets bereikt heb. Zou ik dat nunog kunnen veranderen?”Ik luister goed naar de elementen die in hetverhaal aan bod komen. Waar zit de zingeving,welke doelen, verwachtingen enperspectieven zitten verborgen in dit verhaal?Welke beelden gebruikt mijn cliëntvoor zichzelf? Mensen willen vaak richtingaan hun leven geven, maar het is niet altijdeven duidelijk welk doel ze daarbij willenvooropstellen. Het geluk van mensen hangtin grote mate af van hun vermogen om vanhun leven een positief verhaal te maken.Hier merk ik dat er ooit een verhaal was vanverbeelding en toekomstgerichte ambitie.Deze vrouw is van zichzelf vervreemd doorweg te vluchten in de zorg voor anderen.Ik hoop dat ze door haar verhaal te vertellenen te beluisteren zelf tot dit besef komt,want dan wordt de kans groot dat ze hetheft weer in eigen handen neemt. Een drastischebeslissing kan zich opdringen en ervoorzorgen dat er een nieuw verhaal wordtgeschreven in het leven van deze dame.Verhalen van vrijzinnighumanistischeafscheidsplechtighedenLevensverhalengeven structuur aande werkelijkheid enbetekenis aan hetleven.Een afscheid van een dierbare is onnoemelijkzwaar. Achter een uniek levensverhaalwordt een punt gezet, het schrijven is voltooid,maar het vertellen blijft. Als ik nabestaandenontvang, dan is het vertellen vanhet levensverhaal het benadrukken van hungemis. Dit verhaal zal de rode draad vormenin de plechtigheid, die daardoor persoonlijken uniek is. Het verhaal vertaalt derelatie tussen de nabestaande die vertelt ende overledene. Zo’n moment is zeer emotioneelgeladen. Mensen schakelen dikwijlsover op automatische piloot om de praktischebeslissingen te vergemakkelijken.Op het moment dat wij elkaar ontmoeten,hebben ze allerlei zaken geregeld met deondernemer, de drukker, de bloemist endenken ze dat deze afspraak ook een zakelijkebespreking zal zijn. Daar hebben ze hetmis. In alle rust leid ik hen binnen in het verhaalvan de man of vrouw die hen ontvallenis, want daarin ligt het verdriet, maar ook detroost, hoop en de zin van het leven vervat.LilianneIk ontvang de zoon en de kleinkinderenvan een overleden vrouw en condoleerhen met het verlies. Ik vraag eerst naar dedoodsoorzaak: was het een plotse dood ofwas de overledene ziek? Het verhaal vandie laatste levensmaanden moet dikwijlsdoor de nabestaanden nog verwerkt worden.Terwijl ze het verhaal vertellen, wellende tranen op. Voor het eerst sinds het overlijdenis er tijd om op ‘verhaal’ te komen. Dezoon vertelt hoe zijn moeder langzaam aftakeldeen hoe haar dood eigenlijk een opluchtingis. Ze hoeft nu niet meer te lijden.De kleinkinderen willen vooral herinneringenophalen aan de tijd toen oma hen nog herkendeen zeer actief was. In de plechtigheidschrijf ik het volgende neer:Lilianne was een fantastische oma.De kleinkinderen vertelden honderduitover de woensdagnamiddagen:de keuken gevuld met de geurvan pannenkoeken, meezingen metde radio of naar de films van Urba-22 | deMens.nu Magazine Dossier


nus kijken. De verbondenheid tussenLilianne en haar kleinkinderenkon niet groter zijn, ze willen allemaaleen kaars aansteken om dezehechte band te herdenken. Lilianneheeft een rijk gevuld leven gehad.De laatste maanden ging het steedsslechter en kon je zien hoe het levenhaar stilletjes verliet. Door haargezondheid werd ze niet gespaardvan pijn en verdriet, talloze operatiesen revalidatie. De bezoekenvan de kinderen en kleinkinderenwerden steeds moeilijker en pijnlijker.Aan dat lijden, dat ze waardigheeft gedragen, is nu een eindegekomen. De strijd die ze niet konwinnen is gestaakt, ze heeft nu rustgevonden.AdelineTuur, die net zijn vrouw heeft verloren, verteltme hoe hij elke dag, ook als het regendeen waaide, naar het rusthuis fietste om zijndementerende echtgenote te helpen met heteten. Het lijkt alsof hij, terwijl hij vertelt, beseftwat voor een bergen hij heeft verzet. Uit zijnverhaal blijkt dat de verbondenheid met zijnvrouw in haar laatste maanden onnoemelijkbelangrijk voor hem zijn geweest. In deplechtigheid spreek ik hem persoonlijk aanom te benadrukken hoe zinvol zijn liefdevolleinspanningen de afgelopen jaren waren:Beste Tuur, jij hebt de afgelopenjaren ongelofelijk veel voor jouwvrouw gezorgd. Sinds ze in hetrusthuis verbleef, ging je dagelijkslangs om haar te helpen met eten.Met veel geduld zat je naast jouwAdeline om stukjes boterham tegeven. Als je zelf niet kon gaan, danzorgde je ervoor dat iemand vande kinderen bij haar was. Ze moestnooit alleen eten. Het is nog niet zolang geleden dat je haar hand namen zij die vastgreep alsof ze nooitmeer zou loslaten… Dit jaar warenjullie 58 jaar getrouwd. Samenhebben jullie een mooi liefdesverhaalgeschreven, dat stoelde op eenenorm wederzijds respect.Een kleinegeschiedschrijvingvan een levenleidt tot een groteverbondenheid enwaardering tussenmensen.WalterGeleidelijk aan daal ik af in het leven van deoverledene, tot helemaal aan zijn kindertijd.Bij sommige mensen moet ik vragen stellenen komt het levensverhaal moeizaam opgang, bij andere mensen vormt er zich eenverhaal, aaneengeregen door anekdotes.Hoofdschuddend en glimlachend wordter teruggedacht aan mooie momenten dievoor het eerst troost bieden. Voor mij zittendrie zussen die hun broer verloren hebbenen die op de afscheidsplechtigheid herinneringenophalen aan vervlogen tijden:Onze grote broer, Walter, was onsrolmodel. We keken enorm naarhem op. Toen hij achttien was,had hij een hippe kuif zoals Elvis.Er waren meisjes op onze schoolvan wie wij wisten dat ze een oogjeop hem hadden. Wat vonden wijdat fantastisch, zo’n grote, stoerebroer. Hij speelde ook boogiewoogieop de piano en leerde onsrock-‘n-rollen in de veranda. Al dietaferelen uit onze kind- en jeugdjarenblijven in onze hoofden opduiken.We kunnen blijven vertellen,maar het zal hem helaas niet terugbrengen.Het verdriet is immensen we missen hem hard, maar wekoesteren ook de vele mooie herinneringendie we hebben.PraktischIn Vlaanderen en Brussel kan je voorvrijzinnig humanistische dienstverleningterecht in een huisvandeMens. Je kan gewoonbinnenspringen of je telefoneert vooreen afspraak. De adressen en contactgegevensvan een huisvandeMens in je buurtvind je op de achterzijde van dit magazineof op www.deMens.nu. Vrijzinnig humanistischedienstverlening is kosteloos.Dossier deMens.nu Magazine | 23


24 | deMens.nu Magazine Dossier24 | deMens.nu Magazine Dossier


columnfoto © Jaap ReedijkMorgenRafWalschaertsAlsof ik een mug doodsla met mijn hand, zo raak ik de wekker:slaan om te hebben! Vervolgens langdurig zuchten en kreunen.Het hoofd beetje bij beetje naar jou toe draaien, moeizaam, alseen oude man. Schrikken, een fractie van een seconde maar,van de lege plek in bed. En toch de nabijheid van je warme lijfbijna levensecht voelen. Het vederlichte ademen van je mond.Je zwarte haar gespreid over het kussen. Tussen droom enwaken ziet een mens spoken, want je bent natuurlijk al langbeneden. Koffie zetten, sinaasappeltje persen, liedje meezingenmet de radio. Vinden dat het fijn is om vroeg op te staan. Datdoe je nu. Dat doe je elke ochtend. Ik niet. Ik sukkel uit bed.Ook elke ochtend. Tast vergeefs naar mijn levensvreugde ophet nachtkastje. Onvindbaar momenteel. Geduld. Straks komtze uit eigen beweging naar me toe gekwispeld, gaat ze gezelligop mijn rechterschouder zitten. Ik stommel de keuken in. Jijzit op dat moment niet aan tafel, je bent op het toilet. Koffie,boterham, jas aan, bij de buitendeur denken: tot straks liefste!Roepen heeft geen zin, want op dat moment geef je de plantenwater in de veranda.Door de regen naar Brussel: in een opnamestudio een lieduitwerken met een paar collega-muzikanten. Een discussiezien ontstaan tussen de drummer en de gitarist over een kleindetail in de muziek. Mezelf op de vlakte houden en zwijgen.Ondertussen denken aan jou. Hoe je zo graag nat wordt in deregen. Beetje eigenaardig trekje toch. Je zou in staat zijn omtijdens een plensbui moedwillig naar buiten te lopen, om dangans doorweekt in schateren uit te barsten. Ontspannen opgeheel eigen wijze noemen ze dat. Je bent prachtig. In de latenamiddag terug thuis. Eitje bakken. Late lunch… zonder jou,want jij bent zo druk bezig in de tuin, dat je vergeet honger tekrijgen. Ik loop de tuin in. Jij bent net even bij de buren om hungrasmachine te lenen. Er woont een mol onder ons gazon.Moeten we dringend paal en perk aan stellen, aan dat beest. Ikhoor het je zo zeggen. Mollen horen de wetten van de privacy terespecteren. Zo zou je het formuleren. Bloedserieus blijf je dan,alleen je ogen zouden de lach niet kunnen verbergen. Weer naarbinnen. Schrijven aan deze column. Jij slaapt. Een middagdutjeboven in bed. Ik heb zin om erover te praten met jou, overdeze tekst. Maar ik laat je... maak je niet wakker. Als ik deslaapkamer binnen zou gaan, ben jij toch weer net weer in debadkamer om een douche te nemen. Toch heb ik zin om eroverte praten. Omdat ik twijfel, aan mijn eigen hersenspinsels. Daarzou jij wel raad mee weten, met die twijfel. Laat de lezer zelfontdekken waar de waarheid zich schuilhoudt, zou je zeggen.Die is daar best toe in staat. Die voelt feilloos aan waar de strijdgestreden wordt. Die leest perfect tussen de lijntjes dat derealiteit nu even te stekelig is om zomaar onder ogen te zien.Dat zou jij zeggen, mijn liefste. En je zou helemaal gelijk hebben.Morgen zijn we samen. Ook morgen zal je steeds weer in devolgende kamer zijn, achter de volgende deur, aan het volgendekruispunt zal je staan wachten tot ik je oppik met de auto omsamen naar huis te rijden. Morgen zijn we samen. Morgen. Elknu, elk vandaag heeft een morgen. Gelukkig. Want morgen zijnwe samen.deMens.nu Magazine | 19


Lego-ventjes kijken mindervrolijk dan vroegerKwade gezichtjes duiken steeds vaker op bij de poppetjes vanhet Deense speelgoedmerk Lego. Dat blijkt uit een onderzoek vanChristoph Bartneck, robotexpert aan de universiteit van Canterburyin Nieuw-Zeeland. Samen met twee collega’s bestudeerde hij degezichtsuitdrukkingen die voorkomen bij Lego-ventjes en de manierwaarop gebruikers die gezichtsuitdrukkingen interpreteren.Veerle CannootLego is meer dan de beroemde Lego-steen waarmee je huizen, auto’s,treinen en schepen kunt bouwen. Spelen met Lego is vooralook spelen met Lego-ventjes die wonen in die huizen en rijden metdie auto’s. Met Lego-poppetjes creëren kinderen scenario’s overmenselijke relaties en de problemen die daarmee gepaard gaan.De eerste Lego-figuurtjes zagen het licht in 1975. Zo een ventjehad een geel gezicht, een brede glimlach en twee oogjes. Iedereenwas gelukkig in Lego-land, zelfs de politie én de boeven. Zowatvijftien jaar later kwamen de eerste Lego-mannetjes op de marktmet afwijkende gezichtjes. Bartneck vermoedt dat de reden daarvoorligt bij de Lego-thema’s die sinds begin jaren ’90 ook steedsmeer op confliict gebaseerd zijn. Denk maar aan de piraten, decowboys en indianen of later de reeksen rond Star Wars en HarryPotter.In 2003 bracht Lego de eerste ventjes op de markt die geen geelgezicht hadden. Voor de basketbalspeler Shaquille O’Neal werdeen Lego-ventje met bruine huidskleur ontworpen en even laterkreeg het Lego-alter ego van Harry Potter een rozig gezicht ombeter op Daniel Radcliffe te lijken.OnderzoekVoor het Lego-onderzoek koppelde Christoph Bartneck zijn academischeachtergrond aan zijn liefde voor Lego. Hij ging op zoeknaar de gezichtsuitdrukkingen die voorkomen bij Lego-ventjes, vanhet prille begin tot nu, en stelde zich de vraag welke emotie hetgezicht van het poppetje uitdrukt. Ook wilde hij weten hoe de uitdrukkingvan emotie op de gezichten van Lego-ventjes doorheende tijd is veranderd. Ten slotte onderzocht hij de invloed van decontext waarin het Lego-ventje zich bevindt op de perceptie vanzijn gezichtsuitdrukking.In totaal beoordeelden 264 volwassen deelnemers de gezichtsuitdrukkingenvan 627 Lego-poppetjes. Zij gaven aan welke emotiezichtbaar was op het gezicht en hoe intens deze emotie was.20 | deMens.nu Magazine


onder de loepBlij en kwaadUit het onderzoek blijkt dat de gezichten van Lego-ventjes door dejaren heen echt wel veranderd zijn. Er duiken meer en meer bozegezichten op bij de personages in de Lego-pakketten. Toch blijfthet grootste deel van de figuurtjes een gelukkige of blije gezichtsuitdrukkingbehouden, volgens de deelnemers aan het onderzoek.Blij en kwaad waren overduidelijk de meest waargenomen emoties.De andere emoties werden in veel mindere mate geregistreerd.Getelde gezichtjes per emotieemotieAantal getelde gezichtjesBlijheid 324Kwaadheid 192Droefheid 49Walging 28Verbazing 23Angst 11Bron: Bartneck, C., Obaid, M., & Zawieska,K., (2013). Agents With Faces– What Can We Learn From LEGO Minifigurines?De eenvoudige glimlach van de eerste Lego-mannetjes wordtsteeds vaker vervangen door andere gezichtsuitdrukkingen.Verder kwamen de onderzoekers er ook achter dat zelfs in despeelgoedwereld niet enkel meer een onderscheid bestaat tussengoed en kwaad, maar dat de goede held ook angst kan kennenen de slechterik soms met een superieure grijns rondloopt. Bovendienblijkt de emotie die aan het gezicht van het Lego-ventje wordttoegekend in belangrijke mate afhankelijk van de context waarinhet zich bevindt.Lego reageerde al met de boodschap dat alle Lego-speelgoed getestwordt door kinderen en dat ook ouders, leerkrachten en zelfskinderpsychologen en –psychiaters betrokken worden. Uit eigenonderzoek van Lego blijkt dat kinderen, vooral jongens, graagconfliicten (na)spelen. Lego wijst er ook op dat het confliict tussen‘goed’ en ‘kwaad’ niets nieuws onder de zon is.Een kleine mediastormIn de media raakte Bartnecks onderzoek vooral bekend door denegatieve effecten van ‘agressieve’ Lego-ventjes op de kinderendie ermee spelen. “Verbazend”, volgens Bartneck, want zijn studievermeldt geen effecten op kinderen. Meer zelfs, er waren geenkinderen betrokken bij het onderzoek en de studie behandelde de‘verandering’ van de gezichtsuitdrukkingen bij Lego-ventjes.Bartneck vindt wel dat er meer onderzoek moet gedaan wordennaar speelgoed. “We moeten ons afvragen hoe de veranderingvan alleen maar positieve gezichten naar een toenemend aantalnegatieve gezichten een invloed heeft op hoe kinderen spelen.” Endaar voegt hij nog aan toe: “Lego heeft tot nu toe tenminste noggeen echt klassiek militair thema geproduceerd”.Meer info?Lees het onderzoek: Bartneck,C., Obaid, M., & Zawieska,K., (2013). Agents With Faces– What Can We Learn FromLEGO Minifigurines?deMens.nu Magazine | 21


NATUURLIJKEen filosofischenatuurwandelingOp zondag 20 oktober organiseerde het huisvandeMens Aalsteen filosofische natuurwandeling in Denderleeuw. NatuurgidsGuido Rappé en filosofisch begeleider André Baert leidden dewandelaars door de Wellemeersen, terwijl ze nadachten over deverschillende manieren om de natuur waar te nemen. Zo weetde bioloog dat alle planten en dieren zijn wat ze nu zijn door deevolutie. De mens observeert de natuur terwijl hij er middeninstaat. De dichter gaat een stap verder en raakt verwonderdover de vormen, kleuren en bewegingen. En de filosoof ontdektin de kleine verschillen het grotere verhaal van de natuur. Eennatuurlijke kruisbestuiving.Sigrid LauwereysGuido vraagt aan dewandelaars waarom eenboom eruitziet als eenboom. Met het groeienvan de kruin, wordtde stam gevormd omstandvastigheid te bieden.De natuurfilosofen steldenzich reeds vragen overde vormen in de natuur.Pythagoras meet de natuurin haar vorm, Heraclitusmeent dat de natuur uniekis en Democritus houdt hetbij atomen, het stoffelijkebepaalt de vorm.Kan een kunstenaar eenlandschap zo weergeven,dat zijn visie voldoende incontrast staat met die vaneen kijker, zodat de kijkervan kunst kan spreken?Stel dat dit landschap mijaanspreekt, waarom is hetdan goed voor mij? Vragenom over na te denken…22 | deMens.nu Magazine


ingezoomdSnoeiafval blijft ter plaatseliggen om te vergaan. Ditafval hoort bij dit landschap.Alles wat niet van de lokalenatuur afkomstig is, kan vanoveral zijn. Fijn stof stoptniet aan landsgrenzen. Alleswat wij als mensen doen,heeft een impact op deaarde.Kijken naar de natuur,is voor de mens ook hetbenoemen van de natuur.Hier staat een wildeEuonymus Europaeusof in de volksmond:kardinaalsmuts. De menskan zichzelf en de natuurredden door naar het ‘wildedenken’ in zichzelf terug tekeren. Het primitieve zoektregelmaat in de natuur,en die regelmaat ontstaatdoor observatie, kennis enbenoeming.Landschap en natuurbetekenen ook: reizenin dat landschap en dienatuur. Konden we maarmeevliegen met deze latevlinder. Wat we rond onszien is niet alleen mooi, wewillen het ook onthouden,bewaren, meenemen enbestuderen. We willen eruitleren en er een beter mensvan worden. Om het metde woorden van WilliamWordsworth te zeggen: “delieflijkheid van de natuurkan ons aansporen hetgoede in onszelf te vinden”.deMens.nu Magazine | 23


Vrijwilligervan bij ons“Het voeltniet meerals werken“Sigrid Moens24 | deMens.nu Magazine


Groen gedacht“Een vegetariër in een Hummer vervuiltminder dan een vleeseter op de fiets”Interview met Nena BaeyensNena BaeyensHet leidt vandaag nog weinig twijfel: varkens,runderen, schapen, geiten en kippen diebedoeld zijn voor de voedingsindustrielaten een zware ecologische voetafdrukachter. We kunnen een steentje bijdragendoor af en toe vlees te schrappen in onsmenu. We spreken met Nena Baeyens,communicatieverantwoordelijke bij EVAvzw, over vegetarisch eten. EVA (EthischVegetarisch Alternatief) informeert overvegetarische voeding, vegetarisme, milieu,dierenwelzijn, gezondheid en vegetarischkoken.Sigrid LauwereysHoe belangrijk is vegetarisme voor de ecologische voetafdruk?De vlees- en visindustrie staat in de top drie van grootste vervuilers,18 procent van de mondiale broeikasuitstoot is afkomstig vanveeteelt. Ik maak dikwijls de volgende vergelijking: een vegetariërin een Hummer (nvdr: terreinwagenmerk) heeft een lagere ecologischevoetafdruk dan een vleeseter op de fiets. Dat stemt tochtot nadenken. Elk individueel initiatief juichen wij daarom toe. Eénkeer per week vegetarisch eten - zoals onze campagne DonderdagVeggiedag voorstelt - is al een stap in de goede richting. Westaan achter elk onderzoek en elke methode die kunnen leiden tothet terugdringen van de industriële veeteelt. De komende jarenzullen er, naast de proefbuishamburger, nog vele ontwikkelingenvolgen voor vleesvervanging en zal het steeds gemakkelijker wordenom plantaardig te eten.Wanneer ben jij vegetariër geworden en hoe verliep dat voorjou?Twaalf jaar geleden, toen ik zestien was, werd mijn nicht vegetariër.Dat deed mij nadenken over de impact van vlees eten opdieren, en ik volgde haar voorbeeld. Hoewel mijn ouders aanvankelijkdachten dat het om een bevlieging ging, hield ik vol. Mijnhoofdmotivatie was het dierenwelzijn, maar gaandeweg bleken ernog andere argumenten te zijn zoals de impact van vlees eten ophet klimaat en de gezondheid. Thuis eet ik sinds jaren volledigplantaardig, maar het is belangrijk om aan mensen mee te gevendat slechts af en toe vegetarisch eten ook zinvol is.Wat was voor jou het moeilijkste aan vegetariër zijn?In het begin was het niet evident om op restaurant iets vegetarischte vinden. Dikwijls bleef het bij een slaatje en kaaskroketten. Ookin de winkel waren het steeds dezelfde groenteburgers. Nu is hetaanbod echter ontzettend uitgebreid. Maar vegetarisch eten op reisis nog steeds niet altijd even evident. Zo blijft Frankrijk een moeilijkland, terwijl Duitsland en Groot-Brittannië volledig mee zijn. Met EVAvoorzien wij momenteel een opleiding voor professionele koks insamenwerking met het Koninklijk Technisch Atheneum van Wemmelen opleidingscentrum Syntra West. Moderne chefs zijn dikwijlsvan goede wil, maar kunnen nergens terecht voor een degelijkevorming.Wat zijn de grootste misvattingen rond vegetarisme in onzehedendaagse maatschappij?Vaak worden vegetariërs nog als extreem en ietwat raar beschouwd.Het hokjesdenken is nooit veraf. Toch blijven het mensen zoals alleandere, ze eten enkel volledig plantaardig. Daarom spreken we bijEVA liever over iemand die vegetarisch eet dan over iemand dievegetariër ís. Er ligt daar een klein nuanceverschil: het gaat om hoeje eet en niet om wie je bent.Meer info?www.evavzw.be26 | deMens.nu Magazine


BreinpijnSpeel mee en maak kans op een leuke prijs!Vul snel de sudoku of het kruiswoordraadsel in en stuur je oplossing voor 17 februari 2014naar info@deMens.nu (vemeld in het onderwerp “Oplossing Breinpijn), of met de post naardeMens.nu, Brand Whitlocklaan 87, 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe. Je kan je antwoordenook faxen op het nummer 02 735 81 66.Vermeld volgende gegevens: Voornaam, Naam, Geboortedatum, Geslacht, Adres en de Oplossing(het sleutelwoord van de puzzel en/of de gele lijn in de sudoku).Er worden telkens zes winaars gekozen: drie voor het kruiswoordraadsel en drie voor de sudoku.Iedere winnaar krijgt het boek 100 kindervragen. liefde en seks van Caroline Costers, Ilse Rotsaerten Olivier Van GierdeghomIn het volgende nummer publiceren we de oplossingen en de namen van de winnaars.Voornaam:.........................................................................................................................Naam:...............................................................................................................................Geboortedatum:............................................................................................. MVAdres:...............................................................................................................................Sleutelwoord puzzel:...........................................................................................................en / ofGele lijn sudoku:.................................................................................................................Oplossing vorig nummer:Sleutelwoord: LEVENSVREUGDEGele lijn: 698 425 173De winnaars van het kruiswoordraadsel zijn: Macilray Joy uit Brussel, Rosseeuw Gerda uit Ieperen Van Vreckem Ingrid uit Jette.De winnaars van de sudoku zijn: De Backer Luc uit Kapellen, De Wever Sanne uit Gent en Vanhout Leliane uit Lommel.Iedere winnaar krijgt The World Book of Love van Leo Bormans.deMens.nu Magazine | 27


Van de bovenste plankHoogteverschillenJulian BarnesAtlas Contact, 2013ISBN: 9789025441425Mijn baby lacht… Nu Ik Nog!Lieve Van WeddingenManteau, 2013ISBN: 9789022329122Atheïsme als basis voor demoraalDirk VerhofstadtHoutekiet, 2013ISBN: 9789089242563boekboekboek“Je voegt twee dingen samen die nog nieteerder zijn samengevoegd. En de wereldis veranderd.” Zo opent Hoogteverschillen.Ballonvaart en fotografie, een man en eenvrouw, leven en dood. En een essay, eenverhaal, herinneringen. Dit liefdesverhaalbestaat uit drie delen. In De zonde van dehoogte schetst Barnes een beeld van deeerste ballonvaarders en de experimenten metluchtfotografie. In Op vaste bodem verzint deschrijver een romance tussen Sarah Bernhardten Fred Burnaby. In deel drie dalen we afnaar rouw en verdriet. “Dan wordt, op enigmoment, vroeg of laat, om de een of anderereden, een van de twee weggenomen. En watwordt weggenomen is groter dan de som vanwat er eerst was.” In Het verlies van dieptevertelt Barnes over de dood van zijn vrouw. Hijvoelt zich als een neergestorte ballonvaarderwiens organen uit zijn lichaam zijn geperst.Zelden werd verdriet zo eenvoudig en tegelijkzo gelaagd verwoord als in Hoogteverschillen.Toch is dit boek hermetisch. Barnes leidt zijnlezers naar ballonvaarten en liefdesverhalenalvorens hen een inkijk te geven in zijn ziel.De laagtes begrijpen kan enkel als je dehoogtes hebt gekend. Dan weet je: alles isonherstelbaar veranderd.[jvg]Jonge moeders verliezen soms het noorden.Meer nog, ze komen terecht in een rauwemoederrouw. Mijn baby lacht… Nu Ik Nog!schetst wat er gebeurt wanneer de verbindingmet de pasgeborene niet vlot verloopt en demoeder haar eigen bestaan dreigt te verliezen.Je vindt in dit boek heel wat ervaringen en rakegetuigenissen, zodat je meegenomen - zelfsmeegesleurd - wordt in de bijwijlen turbulenteleef- en denkwereld van kersverse moeders.Bijzonder zijn de passages die tonen hoehet ideaalbeeld van het moederschap opeen fijnzinnige en verwarrende manier eennegatieve spiraal in gang zet.Ook voor vaders is dit boekje een aanrader.Je krijgt er niet alleen inzicht in hetdiepgaande veranderingsproces van demoeder maar ook in dat van de man, alspartner en vader.Mijn baby lacht… Nu Ik Nog! gaat over eenlevenskeuze die je eigen betrokkenheid bijhet leven vormgeeft, maar die je tegelijkuit evenwicht kan brengen en je alspersoon helemaal uitdaagt. En dat terwijlde buitenwereld alleen maar rozengeur enmaneschijn ziet en verlangt.[pb]In dit boek fundeert Dirk Verhofstadt opeen boeiende wijze dat we het atheïsmedienen te gebruiken als basis voor demoraal. Hij legt uit waarom men de ethiekdefinitief moet losmaken van allerlei religieuzedenkbeelden, die de oorzaak waren van heelwat oorlogen, onderdrukking en geweld.Op overtuigende manier toont hij aan datethische opvattingen ook mogelijk zijn zondereen religieuze basis. De verlichtingsidealenvormden een belangrijke aanzet hiervoor.Ethische stelsels moeten mensenwerk zijnen gebaseerd op de onderlinge menselijkeverhoudingen en handelingen. De auteurformuleert tien seculiere geboden. Volgenshem hebben we nood aan een wereldethiekdie alleen gebaseerd kan zijn op de rede enop seculier humanisme. Anders geraken weverstrikt in de machtsstrijd tussen de diversereligies die elk hun eigen grote gelijk blijvenverdedigen. Naast een autonome ethiek isook een neutrale overheid noodzakelijk om inharmonie samen te leven.[fb]28 | deMens.nu Magazine


Speel mee met Breinpijn (p.27) en maak kans om het boek 100 kindervragen. liefde en seks van Caroline Costers, Ilse Rotsaert enOlivier Van Gierdeghom te winnen.Eerlijke wetenschapWaarom hebben wetenschapsmenseneen geweten nodig?Gustaaf C. CornelisLannooCampus, 2013ISBN: 9789401413312100 kindervragen.liefde en seksCaroline Costers, Ilse Rotsaerten Olivier Van GierdeghomStichting Kunstboek, 2013ISBN: 9789058564429boekboekGustaaf Cornelis gaat in dit essay in opde problematiek van wetenschapsfraude.De verschillende vormen worden belicht.In de media komt de problematiekruim aan bod. Wegens de toenemendepublicatiedruk komt het vertrouwen inde wetenschappen in het gedrang. Metdit boek brengt de auteur niet alleen eenscherpe analyse van het fenomeen, maarformuleert hij ook concrete voorstellenom het vertrouwen in de wetenschappente herstellen. Gustaaf Cornelis houdteen pleidooi voor de introductie vanhumanistische waarden in de academischewereld, die meer en meer geconfronteerdwordt met economische wetmatigheden.Wederzijdse waardering vormt het wezenvan een humanistische academie. Dezepublicatie vormt een aanrader vooral wie bekommerd is om een eerlijkewetenschap gebaseerd op vrij onderzoek,zowel studenten als wetenschappelijkemedewerkers, professoren, beleidsmakersen geïnteresseerde burgers.[fb]Het concept van de reeks 100 kindervragenis eenvoudig: kinderen stellen vragenover een bepaald thema en experts beantwoordendeze vragen op een korte en helderemanier. Zo verschenen er reeds 100kindervragen-boekjes over klimaat, voetbal,afscheid en verlies… Aanraders voor oudersmet een nieuwsgierige kroost.Het meest recente boekje gaat over liefdeen seks. Uiteenlopende vragen komenerin aan bod, zoals: Hoe komt het dat jeverliefd wordt? Kan je leren tongzoenen?Kan je zwanger worden van pijpen? Watis biseksualiteit? Hoe vrijen vrouwen metelkaar? Hoe ademt een kind in de buik? Zestaan kriskras door elkaar en maken hetideaal om het boekje te doorbladeren.Het is echter niet duidelijk voor welkeleeftijden 100 kindervragen. liefde en seksbedoeld is. Bepaalde vragen worden nogniet gesteld door een zesjarige maar weldoor een dertienjarige. Toch wordt elke vraagop dezelfde eenvoudige maar soms simplistischemanier beantwoord. Daardoor zullenoudere jongeren misschien op hun hongerblijven zitten.[lj]deMens.nu Magazine | 29


aan de frigo30 | deMens.nu Magazine30 | deMens.nu MagazineTrouwen met deMens.nu?Ja!De lente is bijna in aantocht, en dan durventrouwkriebels wel eens de kop opsteken. Wiedroomt van een volmondige ‘Ja’, kan eenbezoek brengen aan deMens.nu-stand op detrouwbeurzen. Je vindt ons in:- Hasselt op 11 en 12 januari(Grenslandhallen - www.wedding.be)- Gent op 17, 18 en 19 januari (Flanders Expo– hal 3)- Kortrijk op 24, 25 en 26 januari (KortrijkXpo – hal 1)Een vrijzinnig humanistischehuwelijksplechtigheid wil zeggen: elkaar hetjawoord geven, niet voor een altaar, maartijdens een honderd procent persoonlijkeén unieke viering. Vrijzinnig humanistischeplechtigheden zijn kosteloos. Voor eenvrijzinnig humanistische plechtigheid kan jesteeds terecht bij een vrijzinnig humanistischconsulent in een huisvandeMens in je buurt.Contactgegevens en adressen vind je op deachterflap van dit magazine.Vrijheid nog niet voor morgen?Over de gehele wereld wordenhumanisten, atheïsten en nietreligieuzengediscrimineerd.Op welke manier en waar kanje lezen in het tweede Freedomof Thought-rapport van deInternational Humanist andEthical Union (IHEU). Het rapportkan je vinden op www.iheu.orgDeMens.nu trekt naarWesthoek voor 100steverjaardag Eerste WereldoorlogDit jaar is het 100 jaar geledendat de Eerste Wereldoorloguitbrak. De Groote Oorlogeiste mondiaal miljoenenslachtoffers en had een groteimpact op de loop van degeschiedenis. Op 21 juni 2014,de internationale dag vanhet humanisme, herdenktdeMens.nu deze gebeurtenis.We trekken naar de Westhoek,waar de oorlog grotendeelswerd uitgevochten. Ophet programma staat eenbezoek aan het In FlandersFields Museum, een receptiein het Ieperse stadhuisen een huldiging van deoorlogsslachtoffers aan deMenenpoort tijdens de LastPost. Interesse? Blokkeer dezedatum dan alvast in je agenda!Ook verschijnt er in mei eenextra deMens.nu Magazine.Deze speciale editie is vollediggewijd aan de oorlog.


actuaWorld Model United Nations komt naar BrusselHet VUB-team bereidt zich voor op de Olympische Spelenvan de DiplomatieVijf dagen (en nachten) zullen studenten van over de hele wereld onderhandelenin Brussel. Van 17 maart tot en met 21 maart vindt in het hart van Europa deWorldMUN plaats. Deze simulatie van comités en raden van de Verenigde Natieswerd in 1991 opgericht door studenten van Harvard University. Ook VUBMUN, hetonderhandelingsteam van de VUB, neemt dit jaar traditiegetrouw deel.Rebekka Boonen, President of VUBMUNDe wereld in BelgiëHarvard geeft studenten tijdens deze internationale simulatie eveneensde kans om de wereld te ontdekken. WorldMUN wordt immerselk jaar op een andere locatie georganiseerd. Van Europa totAzië, Noord- tot Zuid-Amerika en van Afrika tot het Midden-Oostenstreeft de organisatie van WorldMUN ernaar studenten zowel intellectueelals sociocultureel te stimuleren. Dit jaar heeft België de eerom weer het gastland van deze conferentie te zijn.Het VUBMUN-team in Melbourne tijdens de WorldMUN vorig jaar.Een MUN of Model United Nations is een simulatie van verschillendecomités en raden van de Verenigde Naties, waarbij studenteneen land of een persoon vertegenwoordigen. Door deze simulatiesleren ze niet alleen de werking van de VN kennen, maar ontmoetenze ook studenten van andere universiteiten, culturen en landen.WorldMUNWorldMUN werd 23 jaar geleden opgericht door een aantal studentenvan Harvard University. Ze wilden een nieuwe, meer dynamischeen innovatieve vorm van een VN-simulatie creëren. De eerstesessie van WorldMUN werd dan ook in het Poolse Miedzyzdrojegeorganiseerd. Deze stad had net zijn grenzen geopend na de valvan het IJzeren Gordijn. Er waren ongeveer 300 deelnemers in 18verschillende comités. Ondertussen is WorldMUN uitgegroeid totde Olympische Spelen van de diplomatie, met meer dan 2.000studenten uit meer dan 65 landen in 23 verschillende comités.Wat en wie is VUBMUN?In 2002 werd het MUN-team van de Vrije Universiteit Brussel opgerichtom van studenten wereldburgers te maken en hen de kanste bieden om te proeven van het diplomatieke leven. Dankzij desteun en aanmoediging van deMens.nu en in samenwerking metzijn lidvereniging, Universitair Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking(UCOS), krijgen studenten de kans om deel te nemen aandeze leerrijke ervaring. Op de WorldMUN vertegenwoordigen zijniet alleen de VUB, maar ook het denkbeeld van de universiteit enhet principe van vrij onderzoek.TrotsVUBMUN heeft zo over de jaren op WorldMUN meer dan dertigDiplomacy Awards gewonnen en staat al sinds 2011 op de lijstvan de beste internationale MUN-teams. Ook dit jaar zal VUBMUNdeMens.nu, UCOS en de VUB trots maken!Meer info?www.vubmun.bedeMens.nu Magazine | 31


actuaLeerstoelCalewaert 2014gaat naarDan KaminskiDan KaminskiDe Leerstoel Calewaert 2014 (VUB) wordttoegekend door de faculteit Recht enCriminologie aan professor Dan Kaminski. Decriminoloog en jurist is gewoon hoogleraaraan de Université catholique de Louvain en isook verbonden aan de Ecole de criminologievan de faculteit Recht en Criminologie van deUCL. Hij is een zeer veelzijdig academicus,een gedreven wetenschapper en kritischdenker, die het vrij onderzoek combineertmet een oprechte zorg om menselijke enmaatschappelijke problemen en met eenondogmatisch humanistisch mensbeeld.Kristel Beyens, professor Criminologie VUBDe Leerstoel Calewaert wordt jaarlijks georganiseerd doordeMens.nu in samenwerking met de Vrije Universiteit Brussel enUitstraling Permanente Vorming (UPV) vzw. Dit ter ere van de politicusWilly Calewaert, die tijdens zijn leven een bijzonder geëngageerdevrijzinnige was. De Leerstoel staat in het teken van hetverstrekken van onderwijs en het verspreiden van het vrijzinnig humanistischgedachtegoed.In de lezingenreeks Condamner. Une sociologie de l’administrationde la justice pénale zal Dan Kaminksi een kritische analyse makenvan het strafrechtelijke ‘veroordelen’. Eigenzinnig benadert hij hoede strafwet ageert (law inaction versus action with law) via een systemischeanalyse van de activiteiten van het strafrechtelijk systeem.‘Actie’ zal gedefinieerd worden als een compromis tussen een wereldvan enigszins contradictorische institutionele, organisationeleen professionele normen. Er wordt afgesloten met een studie vande veroordelingsdefinities van correctionele rechters. De lezingenworden in het Frans gegeven en zullen doorgaan aan de VUB.Programma van de lezingenreeks25 februari 2014: 19uInaugurele lezing:Pour une criminologie de la condamnation26 februari 2014: 10uLezing 1: Domination vs regulation.La justice pénale comme système5 maart 2014: 10uLezing 2: Law inaction.L’ineffectivité de la loi12 maart 2014: 10uLezing 3: Action with law.La mobilisation des ressources normatives19 maart 2014: 10uLezing 4: Justifica(c)tion.Ce que ‘condamner’ fait dire26 maart 2014: 10uLezing 5: Conclusion.Ce que ‘condamner’ veut direMeer info?www.vub.ac.be/leerstoel/calewaert32 | deMens.nu Magazine


actuadeMens.nu Magazine | 33


columnVliegtuigbaby is van‘ergens onderweg’illustratie © GRARIn België gebeurt het bevallen veelal in dematerniteit van een ziekenhuis, maar somsook in de eigen bedstee. De gemeente vandat ziekenhuis of de woonplaats wordt dande geboorteplaats. Samen met de naamvan de moeder, de vader, datum, uur…wordt die plek ingevuld op een geboorteakteen geregistreerd op het gemeentehuis.Een zeldzame keer komen moeder enaankomend kind onderweg naar hun bevallingsplekklem te zitten in ‘niemandsland’.Het is niet de eerste keer dat een kindvroegtijdig ter wereld komt op de achterbankvan een auto of de draagberrie vaneen ambulance. Dit soort noodbevallingenkennen gelukkig meestal een goed einde.De wetgever heeft ook niet stilgezeten omte bepalen ‘waar’ de geboorteplaats is alseen kind op 10.000 meter hoogte niet kanwachten om het levenslicht te zien. Als hetgaat om een geboorte aan boord van een Belgisch vliegtuig,dan is dat ‘op het grondgebied van het Rijk’ en zal de aangiftevan de geboorte uiterlijk bij landing gebeuren door degezagvoerder op basis van de door de ouder(s) verstrektegegevens en ten overstaan van twee getuigen.Het nationaliteitsvraagstuk kan hoog in de lucht voor problemenzorgen. Een paar jaar geleden beviel een Filippijnsevrouw halverwege Manilla en San Francisco. Na die hoogstaandeprestatie - en het bijhorende applaus van de medepassagiers- hoopte de kersverse moeder op Amerikaansstaatsburgerschap voor haar baby. De Amerikaanse immigratiedienstenoordeelden dat het kind de nationaliteit van deouder moest krijgen want het vliegtuig vloog bij geboorte nogover de oceaan en niet over Amerikaans grondgebied. Pechonderweg? Het kan nog complexer: een Egyptische vrouwmet een Amerikaans paspoort vloog ooit hoogzwanger vanLonden (Groot-Brittannië) naar Boston (Verenigde Staten)toen ze een toch wel erg urgente ontsluiting kreeg. De pilootMarleen Temmermanmocht landen in Nova Scotia (Canada) maaralvorens het vliegtuig daar aan de grondstond, was het kind al gezond en wel aanhet krijsen. De regels van de Verenigde Natiesmoesten worden bovengehaald. Daarinwordt net als in België bepaald dat het kindgeboren is op het grondgebied van hetland waar het vliegtuig ingeschreven staat.Dat is dus in dit voorbeeld Groot-Brittanniëindien het een British Airways-vliegtuig betreft.Soms wordt een beetje afwijkend gestelddat de geboorteplaats de plaats vanopstijgen van het vliegtuig is en de nationaliteitvan de ‘vliegtuigbaby’ bepaald wordtdoor de plaats waar het vliegtuig ingeschreven is. Het kinduit ons voorbeeld is dan geboren in Londen en landt danin Canada met de Egyptisch-Britse nationaliteit als het metBritish Airways vliegt, maar het heeft de Egyptisch-Belgischenationaliteit als het vertrekvliegtuig van Brussels Airlines is.Noteer dat de Verenigde Staten voor eigen vliegtuigen inzakegeboorteattesten ook nog eens onderscheid maken tussenvertrekkende en aankomende vliegtuigen… Je zou van mindereen identiteitscrisis krijgen.Zelf heb ik het al eens meegemaakt: een stewardess die metoverslaande stem roept: “Is er een dokter aan boord, mevrouwkrijgt ‘contracties’!” Terwijl ik dan meestal enthousiastde vinger in de lucht steek, denk ik er meteen bij: o jee, datpapierwerk… Maar als je die boorling dan een halfuur later inde handen van een liefhebbende mama ziet liggen en denktaan de vele baby’s overal ter wereld die nooit geregistreerden dus rechteloos raken, dan komt dat voor dit zeldzamewolkenkind wel in orde.34 | deMens.nu Magazine


Van dag tot dag. Een vrijzinnig humanist in het dagelijkse levenVrijzinnig humanisme, het is een levensbeschouwing. Maar hoevertaalt zich dat in het dagelijkse leven? Wat de ene vrijzinnighumanist doet, is niet altijd hoe de andere het ziet. Deze keervragen we aan een vrijzinnig humanist wat ze doet wanneer zewordt uitgenodigd op een katholieke begrafenis.Marina:“Ik ga naar een katholiekebegrafenis uit respect voor deoverledene. Maar ik neem niet deelaan de misviering en tijdens deoffergang maak ik geen kruis, maarleg ik mijn hand op de kist.”illustratie © GRARdeMens.nu Magazine | 35


Wij zijn er voor jou!Je kan bij ons terecht voor: info (o.a. rond waardig levenseinde) – vrijzinnig humanistische plechtigheden– vrijzinnig humanistische begeleiding – vrijzinnig humanistische activiteiten - vrijwilligerswerkhuisvandeMens AalstKoolstraat 80-82 - 9300 AalstT 053 77 54 44 - F 053 77 97 70aalst@deMens.nuhuisvandeMens AntwerpenJan Van Rijswijcklaan 962018 AntwerpenT 03 259 10 80 - F 03 259 10 89antwerpen@deMens.nuhuisvandeMens AntwerpenBreughelstraat 60 - 2018 AntwerpenT 03 227 47 70antwerpenlokaal@deMens.nuhuisvandeMens BilzenKlokkestraat 4 bus 13740 BilzenT 089 30 95 60 - F 089 56 57 94bilzen@deMens.nuhuisvandeMens BreeOpitterstraat 203960 BreeT 089 73 05 00 - F 089 73 05 09bree@deMens.nuhuisvandeMens BruggeJeruzalemstraat 518000 BruggeT 050 33 59 75 - F 050 34 51 69brugge@deMens.nuhuisvandeMens BrusselSainctelettesquare 171000 BrusselT 02 242 36 02 - F 02 242 56 17brussel@deMens.nuhuisvandeMens DiksmuideEsenweg 308600 DiksmuideT 051 55 01 60 - F 051 55 01 69diksmuide@deMens.nuhuisvandeMens EekloBoelare 131 - 9900 EekloT 09 218 73 50 - F 09 218 73 59eeklo@deMens.nuhuisvandeMens GenkBochtlaan 16 bus 6 - 3600 GenkT 089 51 80 40 - F 089 51 80 49genk@deMens.nuhuisvandeMens GentSint-Antoniuskaai 2 - 9000 GentT 09 233 52 26 - F 09 233 74 65gent@deMens.nuhuisvandeMens HalleMolenborre 28/021500 HalleT 02 383 10 50 - F 02 383 10 51halle@deMens.nuhuisvandeMens HasseltA. Rodenbachstraat 183500 HasseltT 011 21 06 54 - F 011 23 55 16hasselt@deMens.nuhuisvandeMens HerentalsLantaarnpad 20 - 2200 HerentalsT 014 85 92 90 - F 014 85 44 39herentals@deMens.nuhuisvandeMens IeperKorte Torhoutstraat 48900 IeperT 057 23 06 30 - F 057 23 06 39ieper@deMens.nuhuisvandeMens JetteSainctelettesquare 171000 BrusselT 02 513 16 33jette@deMens.nuhuisvandeMens KortrijkOverleiestraat 15A8500 KortrijkT 056 25 27 51 - F 056 25 27 53kortrijk@deMens.nuhuisvandeMens LeopoldsburgKoningstraat 49/gelijkvloers3970 LeopoldsburgT 011 51 62 00 - F 011 51 62 09leopoldsburg@deMens.nuhuisvandeMens LeuvenTiensevest 403000 LeuvenT 016 23 56 35 - F 016 20 75 47leuven@deMens.nuhuisvandeMens LierBegijnhofstraat 42500 LierT 03 488 03 33 - F 03 488 03 33lier@deMens.nuhuisvandeMens LommelHertog Jan Plein 24 - 3920 LommelT 011 34 05 40 - F 011 34 05 49lommel@deMens.nuhuisvandeMens MaaslandPauwengraaf 633630 MaasmechelenT 089 77 74 21 - F 089 77 74 22maasmechelen@deMens.nuhuisvandeMens MechelenHendrik Consciencestraat 92800 MechelenT 015 45 02 25 - F 015 43 55 19mechelen@deMens.nuhuisvandeMens MolLaar 2 bus 3a2400 MolT 014 31 34 24 - F 014 31 34 24mol@deMens.nuhuisvandeMens RoeselareGodshuislaan 948800 RoeselareT 051 26 28 20 - F 051 26 28 26roeselare@deMens.nuhuisvandeMens RonseZuidstraat 13 - 9600 RonseT 055 21 49 69 - F 055 21 66 68ronse@deMens.nuhuisvandeMens Sint-NiklaasAnkerstraat 96 - 9100 Sint-NiklaasT 03 777 20 87 - F 03 777 31 64sintniklaas@deMens.nuhuisvandeMens Sint-TruidenKazernestraat 10/0013800 Sint-TruidenT 011 88 41 17 - F 011 31 26 45sinttruiden@deMens.nuhuisvandeMens TienenBeauduinstraat 423300 TienenT 016 81 86 70 - F 016 82 40 31tienen@deMens.nuhuisvandeMens TongerenVlasmarkt 113700 TongerenT 012 45 91 30 - F 012 45 91 39tongeren@deMens.nuhuisvandeMens TurnhoutBegijnenstraat 53 - 2300 TurnhoutT 014 42 75 31 - F 014 42 54 40turnhout@deMens.nuhuisvandeMens VilvoordeFrans Geldersstraat 231800 VilvoordeT 02 253 78 54 - F 02 253 57 87vilvoorde@deMens.nuhuisvandeMens ZottegemKastanjelaan 739620 ZottegemT 09 326 85 70 - F 09 326 85 73zottegem@deMens.nuDe huizenvandeMenszijn een initiatief vandeMens.nuVoor meer informatie:www.deMens.nu

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!