Werk en cultuur - Toolbox 'arbeidsontwikkeling' - SBCM

MEER DAN 4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDGEZONDSHEIDSDAG IN HET BEDRIJF ....................................................................................................55Bijlage Gezondheidsdag ...................................................................................................................56Evaluatieformulier Gezondheidsdag .....................................................................................................57SAMEN MEUBELS OPKNAPPEN VOOR DE VERKOOP ..................................................................................58Evaluatie Opknappen van meubels ......................................................................................................59Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)3

Toolbox SBCMwww.toolbox.sbcm.nlPraktische activiteitenWerknemersvaardigheden0-2 uur voorbereidingstijd

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDHet groot werkvormen boekDoel:Managers, trainers en docenten maken overlegsituatiesactiever en komen tegemoet aan de behoefte omoverleggen en bijeenkomsten meer geïnspireerd enmet meer inbreng van de deelnemers te organiseren.De werkvormen zijn geordend op doelstelling, zoals:kennismaken, uitwisselen, kennis overdragen,discussiëren, beslissen, brainstormen, plannen maken,evalueren, vaardigheden oefenen en informeren.Korte uitleg:Inspiratiebron voor iedereen die bijeenkomsten envergaderingen op een frisse en resultaatgerichte manierwil vormgeven.Het boek bevat 120 verschillende werkvormen, geordendnaar doelstelling, zoals: kennismaken, uitwisselen, kennisoverdragen, discussiëren, beslissen, brainstormen,plannen maken, evalueren, vaardigheden oefenen eninformeren. Het boek geeft ook uitleg over de theorie engedachtegang, het zet tips, trucs en valkuilen voor hetsuccesvol begeleiden van iedere afzonderlijke werkvormop een rij.Individueel/groep (aantal):2-6 personen 7-12 personen onbeperktResultaat:Oude thema’s in een nieuwe jas, op een andere maniermet medewerkers in gesprek geeft nieuwe energie. Debekende paden worden voorkomen, waardoor mogelijkook meer opbrengst uit het overleg.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:Het boek geeft duidelijke instructie. Bruikbaar voor iederdie een overleg moet organiseren.Voorbereiding activiteit:Boek is via internet te bestellen.Duur activiteit:n.v.t.Ruimte:Zie voorbeelden in het boekMaterialen:Het Groot Werkvormenboek, 1e druk, 2007Nederlandstalig, Academic ServiceEAN: 9789052616131Kosten:€ 49,95 (Paperback), 52,50 (Hard cover)Verkrijgbaar bij:http://www.managementboek.nl/boek/9789052616131/het_groot_werkvormenboek-sasja_dirksehulscher?gclid=CL6fz--_oK8CFUnwzAodeFaDbAof Korte link: mgtbk.nl/antWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)Referenties:n.v.t.5

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDKleur bekennen: in gesprek overgewenst en ongewenst gedragKorte uitleg:Het spel ‘Kleur bekennen’ helpt om op een open manierin gesprek te komen over (on)gewenst gedrag op dewerkvloer. Aan de hand van 101 kaartjes of zelfbedachtestellingen wordt deelnemers gevraagd met rode en groenekaartjes kleur te bekennen: wat vind je van de uitspraak?Acceptabel, positief of kloppend - dan groen, is het anders- dan rood. Er is geen goed of fout, er ontstaat erkenningvoor dat iedereen anders denkt, en er ontstaat begrip datook het bedrijf er waarschijnlijk wel wat van vindt.Individueel/groep (aantal):2-6 personen/7-12 personen, max 20 personenDoel:De spelers worden zich ervan bewust dat niet iedereendezelfde normen en waarden heeft en dat verschillendemensen dus anders kunnen reageren op dezelfde situatie.Het spel brengt medewerkers met elkaar op constructievewijze in gesprek over gewenst en ongewenst gedrag, hetlaat zien dat er verschillen in opvattingen kunnen bestaan.Doel is te komen tot een afspraak over de norm die voorde afdeling geldt.Resultaat:- Meer inzicht in verschillen tussen normen en waarden,en redenen voor ander gedrag;- Bekrachtigen en/of herstel van gemeenschappelijkewaarden en normen voor de afdeling;- Meer open klimaat om ook dit soort thema’s op deagenda te zetten en te bespreken. Als je het goedspeelt, kent dit spel alleen maar winnaars!Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:De begeleider is in staat om als gespreksleider elkpersoon vanuit een positieve houding in de gelegenheid testellen zijn/haar mening te geven.De begeleider is in staat om in rust een gesprek te leidenen medewerkers uit te nodigen om zich uit te spreken.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uurIndien van toepassing: houd de eerste keer rekening metlevertijd. Het spel kleur bekennen is te koop via Thema.Het idee is ook met eigen stellingen uit te voeren. Groeneen rode kaarten kunnen vervangen worden door te staan inde ruimte en aan deelnemers te vragen links (mee eens)of rechts (mee oneens) te gaan staan.Duur activiteit:0-2 uur(evt. wel vaker te herhalen met nieuw thema)Ruimte:Ruimte waarin in besloten sfeer een gesprek kan wordengevoerd.Materialen:- Bijlage: toelichting en spelregels Kleur bekennen- Pdf met enkele voorbeelden van kaartjes- Alternatief: Eigen kaartjes met stellingen, rode engroene blaadjes- Spel Kleur bekennen Uitgeverij Thema, (Schouten enNelissen). ISBN: 978-905871039-0.Kosten:Spel: € 39,95Verkrijgbaar bij:http://www.thema.nl/product/kleur-bekennen--spel-/Referenties:Janny Kamp, Contagiojanny@contagio.nlWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)6

Beschrijving Kleur bekennenDe methode om ongewenst gedrag bespreekbaar te maken.- In een ongedwongen sfeer discussiëren over gewenst en ongewenst gedrag- Voor teamleiders, vertrouwenspersonen, startende managers, bedrijfsmaatschappelijk werk- Spel met 110 discussiekaartjesEen greep uit situaties die in elke organisatie kunnen voorkomen:- Medewerkers zonder kinderen worden vaker ingezet voor een avonddienst.- Twee Indonesische medewerkers noemen elkaar steeds `Pinda’.- Een blonde medewerkster krijgt alle nieuwe dommeblondjesmoppen te horen.- Een medewerker die op dieet is, vindt regelmatig plaatjes van dikke mensen op zijn bureau.Bespreekbaar maken van lastige situatiesIedereen heeft er een mening over, maar hoe maak je die nu bespreekbaar? Met Kleur bekennen leren de deelnemerselkaar op een eenvoudige, speelse wijze beter kennen en leren ze meer over de manier waarop zij zelf en hun collega’somgaan met diverse situaties.Gewenst en ongewenst gedragAan de hand van 110 kaartjes met situatiebeschrijvingen discussiëren de spelers over gewenst en ongewenst gedrag inhun organisatie. Er zijn kaartjes over pesten en treiteren, seksuele intimidatie, racisme en algemene onderwerpen. Kleurbekennen kan worden gebruikt in bijvoorbeeld werkoverleg, bezinnings-, kennismakings- of trainingssituaties.DoelHet doel van het spel is spelers in een ongedwongen sfeer te laten discussiëren over gewenst en ongewenst gedrag. Ditgebeurt aan de hand van situatiebeschrijvingen die op kaartjes staan.De spelers kiezen of ze de omschreven situatie acceptabel (groene kaart) of onacceptabel (rode kaart) vinden. Aan dehand van deze keuzes vindt vervolgens een discussie plaats over de beschreven situatie.Zo worden de spelers zich ervan bewust dat niet iedereen dezelfde normen en waarden heeft en dus anders kan reagerenop dezelfde situatie. Ook is het doel bewustwording van het eigen gedrag en het effect daarvan op anderen, en ook dat jeniet elk gedrag als vanzelfsprekend hoeft te accepteren.Als je het goed speelt, kent dit spel alleen maar winnaars!DoelgroepHet spel is bedoeld voor alle soorten werknemers. Het kan worden gebruikt in bijvoorbeeld werkoverleg, bezinnings-,kennismakings- of trainingssituaties en in managementteams.Zie de volgende bladzijden voor voorbeelden van spelvormen.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)7

Spelmethode 1Benodigd:• alle situatiekaartjes Kleur bekennen (of een selectie die van toepassing lijkt)• voor iedere deelnemer één rode en één groene kaart• een spelleider• een procesbegeleider (gewenst)Duur: afhankelijk van het aantal deelnemers, ongeveer 10 minuten per kaartje/deelnemerDoel: met elkaar in gesprek komen en blijven over (on)gewenst gedragDoelgroep: medewerkers van één afdeling of één managementteamTijdstip: werk- of teamoverlegAantal deelnemers maximaal ongeveer 15 deelnemersSpelregels:• Alle situatiekaartjes worden uitgespreid op een tafel met de tekst naar boven.• Iedere deelnemer zoekt één kaartje uit. Als een deelnemer een situatie aan de orde wil stellen die niet op één van dekaartjes staat, kan deze een blanco kaartje pakken.• Eén deelnemer leest zijn/haar kaartje voor. Als een deelnemer een blanco kaartje heeft gepakt, omschrijft hij/zij desituatie zelf in bij voorkeur één zin.• Vraag de deelnemers een standpunt in te nemen: is de situatie acceptabel (groene kaart) of niet acceptabel (rodekaart). Daarna vindt een uitwisseling van argumenten plaats. (Hier zou je een tijd aan kunnen verbinden van 10minuten, tenzij het zinvol is om de discussie langer te laten duren.)Het is tijdens de discussie belangrijk om dit proces – los van de inhoud – goed te begeleiden.• Bepaal na de discussie of een eindconclusie mogelijk is voor de besproken situatie op het kaartje.• Je kunt de besproken kaartjes in drie stapels verdelen: acceptabel/onacceptabel/geen overeenstemming.• Geef aan dat er geen overeenstemming bereikt hoeft te worden. Meningsverschillen zijn er altijd; het is belangrijk datdie verschillen bespreekbaar zijn en worden gerespecteerd.De overeenkomsten en verschillen van mening kunnen nog wel even worden genoemd. De onderwerpen waarovergeen overeenstemming kan worden bereikt, kunnen bijvoorbeeld worden geagendeerd voor een eerstvolgend werkofteamoverleg.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)8

Spelmethode 2Benodigd:• per groep een groen, een rood en een geel vel papier (A4)• plakband• aantal spellen (één spel per groep van vier personen)• een spelleider• een procesbegeleider (gewenst)Duur: bij behandeling van vijf situaties/kaartjes ongeveer 60 minutenDoel: met elkaar in gesprek komen en blijven over (on)gewenst gedragDoelgroep: medewerkers van één afdelingTijdstip: werkoverlegAantal deelnemers: groepjes van maximaal vier personenSpelregels:• Vooraf selecteert de teamleider een aantal situatiekaartjes die het meest van toepassing zijn op het betreffende team.• Het spel wordt gespeeld in kleine groepen van maximaal vier personen. Elke groep krijgt dezelfde kaartjes mee. Pergroepje is dus één spel nodig.• Eén persoon bewaakt de tijd (kan per kaartje rouleren).• De tijdbewaker leest het kaartje voor en vraagt alle deelnemers een standpunt in te nemen: is de situatie acceptabelof niet acceptabel. Daarna vindt een uitwisseling van argumenten plaats (maximaal 10 minuten).• Als de groep tot overeenstemming komt, wordt de situatie op een rode (niet acceptabel) of groene (acceptabel) A4geschreven. Blijft de groep verdeeld, dan wordt de situatie op een gele A4 geschreven.• Plenair worden de A4’tjes opgehangen. Kijk of ze overeenkomen dan wel verschillen.Alles wordt nu verzameld op één rode, één groene en één gele A4. Dat wat bij de ene groep op een rode A4 staat en bijde ander op een groene, wordt verplaatst naar de gele A4.• De onderwerpen op de gele A4 zijn in eerste instantie het meest interessant, kennelijk verschilt de groep hierovervan mening. Tijdens dezelfde bijeenkomst kunnen alle onderwerpen van de gele A4 worden besproken, of je kuntafspreken om in elk werkoverleg aandacht aan een onderwerp te besteden. Geef in de nabespreking aan dat eraltijd meningsverschillen zijn en dat het belangrijk is dat deze verschillen bespreekbaar zijn en dat ze wordengerespecteerd.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)9

Bijlage: Fragment Kleur bekennenWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)12

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDThema-filmsRandvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uur 2-4 uurIndien van toepassing: houd de eerste keer rekening metlevertijd. Niet alle films zijn direct beschikbaar op DVD ofvia You tube.Duur activiteit:0-2 uurKorte uitleg:Een film kan vaak een leuke en goede introductie zijnom bepaalde onderwerpen bespreekbaar te maken.Voorbeelden van films zijn ‘Ben X’ over autisme en gepestworden, en ‘Stanley en Iris’ over analfabetisme. In debijlage staan een aantal beschrijvingen van films endocumentaires die mogelijk bruikbaar zijn.Individueel/groep (aantal):Individueel2-6 personen7-12 personenDoel:Introduceren van gespreksthema’s in de afdeling.Resultaat:De films zetten personen mogelijk zelf aan het denken,en kunnen leiden tot initiatieven of cultuurimpulsen. Vooranderen kan het de aanleiding zijn om in actie te komen.Ruimte:Ruimte waarin de medewerkers op ontspannen wijze,liefst op groot scherm de film kunnen zien.Materialen:- DVD van de film- Bijlage met tips voor films- Computer of DVDspeler, beamer en schermKosten:- Huur van DVDVerkrijgbaar bij:Een aantal films zijn te huren via de videotheek of tebestellen via internet (zie bijlage)Referenties:NvtWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)13

Bijlage bij Themafilms1) Film: Stanley en Iris, 1990Stanley, die met z’n vader samenwoont, kan niet schrijven of autorijden. Wanneer Iris dit aan hun baas vertelt, wordtStanley ontslagen omdat ze hem hierdoor niet langer vertrouwen. Stanley legt haar later uit hoe moeilijk het is om eenanalfabeet te zijn. Bovendien komen er ook nog andere problemen aan de orde. Zo wordt hij uit zijn woning gezet en moethij zijn vader nu onderbrengen in een rusthuis.Zijn vader sterft in het rusthuis en Stanley voelt zich heel schuldig. Hij vindt het erg dat hij niet genoeg geld konverdienden om zijn vader te helpen. Hij woont nu zelf in een garage.Maar ook bij Iris zijn er problemen. Haar tienerdochter Kelly blijkt zwanger te zijn. Ondertussen vraagt Stanley haarom hem te helpen. Met vallen en opstaan raakt hij van zijn analfabetisme af. Iris en Stanley groeien steeds dichter naarelkaar toe.Verkrijgbaar via de Videotheek.2) Documentaire: OngeletterdDe documentaire Ongeletterd geeft een exclusieve kijk op het probleem van laaggeletterdheid. Ongeletterd toont opindringende wijze de beperkte wereld van Anneke, een jonge laaggeletterde vrouw, en laat vervolgens zien hoe zij dapperen vol emoties de strijd aangaat om te leren lezen en schrijven.Voor meer informatie of voor het opvragen van een dvd kunt u contact opnemen met:Memphis Film & Television, Eline van Wees, via telefoonnummer 030 233 2023 of per e-mail via evanwees@memphisfilm.net of kijkt u op de website van Memphis Film & Television3) Film: The reader (zie site: www.weekvande alfabetisering.nl)Het boek vertelt het verhaal van de jonge Duitse scholier Michael Berg die een geheime gepassioneerde relatie krijgt metde twee keer zo oude tramconductrice Hanna. Michael ontdekt dat Hanna het heerlijk vindt om te worden voorgelezen enleest haar het ene na het andere boek voor. Tot Hanna op een dag verdwijnt. Acht jaar later komen de twee elkaar in eenhele andere setting tegen en komt Michael achter het geheim dat Hanna al jaren met zich meedraagt. (Voor)lezen vormtde rode draad in het verhaal.Voor meer informatie neemt u contact op met Kiki Holt, themamedewerker van Stichting Lezen & Schrijven, via 070 3022660 of kh@lezenenschrijven.nl .4) Films over personen met autismehttp://www.pasnederland.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=389:films-overmet-autisme&catid=119&Itemid=220Zie voor de link een overzicht van films over personen met autisme. Een deel van de films is in Nederland als DVDverkrijgbaar, een deel ook niet.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)14

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJD‘Smoelenboek’ van de afdelingKorte uitleg:Maak een ‘Smoelenboek’ van de afdeling. Het fotooverzichtis er op gericht meer over iedereen te weten.Niet alleen naam en hoe iedereen eruit ziet, maar ookover hobbies of loopbaanwensen en leerafspraken. Metde snellere wisselingen van medewerkers die voor hetontwikkeltraject tijdelijk op de afdeling komen, helpt ditvoor de kennismaking. De uitwerking kan als boek, of als“fotowand”.Individueel/groep (aantal):OnbeperktDoel:Inzicht in elkaars leven en (als voor die vragen gekozenwordt) in loopbaanwensen en leerafspraken.Resultaat:Doordat mensen meer op de hoogte zijn van elkaarkunnen zij elkaar helpen en stimuleren om hundoelen te bereiken.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:Werkleider legt het idee enthousiast uit en weet dedeelnemers te stimuleren het serieus op te pakken.Werkleider en assistent-werkleiders pakken hetsmoelenboek regelmatig erbij om nog eens te wijzen opuitspraken van medewerkers.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uurDuur activiteit:2-4 uurRuimte:Het moet in een ruimte gebeuren waar je kunt praten enschrijven en eventueel knippen en plakken.Materialen:Een digitaal fototoestel.Bijlage 1: een vragenlijst als basisinformatie voor hetsmoelenboekBijlage 2: handleiding voor het maken van hetsmoelenboek door een klein groepjeBijlage 3: handleiding voor het maken van hetsmoelenboek met de hele afdelingKosten:nvtVerkrijgbaar bij:nvtReferenties:-Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)15

Bijlage 1 SmoelenboekVoorbeelden vragenlijst per persoonNaam ..................................................................................................................................................Burgerlijke staat: Getrouwd/samenwonend/alleenwonend/thuiswonend/andersHoe heet de afdeling waar je werkt? ............................................................................................................Wat voor werk doe je? ............................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hoelang werk je hier al? ..........................................................................................................................Wil je hier blijven werken? ........................................................................................................................Wat wil je leren? ...................................................................................................................................... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Waar zou je later willen werken? ................................................................................................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wat zijn je hobby’s? .................................................................................................................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wat doe je in je vrije tijd? ..........................................................................................................................Wat vind je het leukste aan werken bij ons bedrijf? ..........................................................................................Wat wil je je collega’s vertellen? .................................................................................................................. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .plaats hier een fotoplaats hier nog een fotoWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)16

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDBijlage 2 Stappenplan SmoelenboekInleidingJe gaat met elkaar een smoelenboek maken van de afdeling. Een smoelenboek is een boek (of fotowand?) met van allemensen een foto met naam erbij, en een verhaaltje over wat die persoon vindt en doet.Stap 1.Pak bijlage 1 erbij. Lees met het groepje hardop de vragen voor. Om uit te proberen gaat 1 van de 4 personen de vragenbeantwoorden. Is dit het antwoord dat je verwacht bij deze vraag?Na het doornemen van alle vragen weet je met elkaar, wat er met de vragen bedoeld wordt en hoe jullie er mee omwillen gaan. Wanneer jullie verschillend erover denken probeer voor één mogelijkheid te kiezen. Wanneer jullie er nietuitkomen, kan je het met de werkleider bespreken. Zijn alle vragen goed? Wil je nog andere vragen stellen?Stap 2.Vertel tijdens het werkoverleg of door rond te gaan over de afdeling, dat jullie een smoelenboek gaan maken. Leg uit wathet is en waarom het leuk is om een smoelenboek van de afdeling te hebben.Stap 3.Maak in tweetallen afspraken met je collega’s om een interview af te nemen. Spreek onderling af wie de vragen stelt enwie opschrijft wat er geantwoord wordt.Stap 4.Na ieder interview worden de antwoorden verwerkt in het smoelenboek op de computer.Stap 5.Wanneer alle medewerkers van de afdeling zijn geweest (vergeet de leden van deze werkgroep niet!), kan hetsmoelenboek geprint worden.Denk eraan dat er foto’s of later opgeplakt moeten worden of via de scan toegevoegd kunnen worden. Er is altijd wel eencollega, die heel handig is op de computer. Vraag om hulp.Stap 6.Deel het smoelenboek uit tijdens een algemene vergadering van de afdeling of vraag aan de werkleider of je hier eenspeciaal moment voor mag organiseren. Het gaat pas leven wanneer iedereen gestimuleerd wordt er echt in te kijken ente lezen.Denk nog even na over de leukste en beste manier om de informatie te presenteren: een boekje, een wand met lijstjes,een grote fotolijst aan de muur met alle foto’s en verhaaltjes of nog anders?Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)17

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDBijlage 3 Stappenplan SmoelenboekUitwerking voor het maken van het smoelenboek met de hele afdeling.InleidingJe gaat met elkaar een smoelenboek maken van de afdeling. Een smoelenboek is een boek met van alle mensen eenfoto erin en een verhaaltje over wat die persoon vindt en doet en hoe hij of zij eruit ziet. Voor de opdracht ga je daarnaastook nog vragen wat je collega’s aan het leren zijn en welke andere functie zij later nog eens zouden willen hebben.Bijvoorbeeld: Nu werken jullie allemaal in de kantine van het sw-bedrijf. De collega die je interviewt kan dan zeggen: Nuwerk ik hier en vind ik dat leuk, maar later zou ik wel bij Restaurant De Gouden Leeuw willen werken. Ook bij de vraagover het leren kan je daar naar verwijzen. Wat ben je nu aan het leren om straks bij Restaurant De Gouden Leeuw tekunnen werken?Stap 1.Leg aan de medewerkers van de afdeling uit wat een smoelenboek is.Stap 2.Deel een kopie uit van bijlage 1. Bespreek de vragen en laat iedere vraag door een van de medewerkers beantwoorden.Zo wordt het voor iedereen duidelijk wat de vraag in kan houden en naar welke antwoorden men op zoek moet gaan.Stap 3.Stel groepjes van 3 personen samen. Deze groepjes gaan elkaar interviewen en de vragenlijsten doornemen.Ieder lid van de groep heeft telkens een andere rol. Interviewer, notulist, geïnterviewde. Belangrijk is om rekening tehouden met mogelijkheden en onmogelijkheden van de deelnemers. (lezen/schrijven)Stap 4.(een volgende bijeenkomst, een dag/week later)De vragenlijsten zijn ingevuld en worden nog eens nagekeken. Zijn alle vragen beantwoord? Probeer telkens van hetantwoord een verhaaltje te maken. Alle medewerkers hebben een foto van zichzelf bij zich of laten een foto maken op dewerkplek.Stap 5.Foto’s worden geprint en bij de ingevulde vragenlijsten gevoegd.De vraag is nu: maak je een geschreven en geplakt smoelenboek, dan kan dat op deze manier. Alternatief: op decomputer intypen van alle antwoorden en het digitaal toevoegen van de foto’s kan mogelijke een extra opdracht zijn vooréén of een paar collega’s. Dan kan daarna alles geprint en geniet.Stap 6.Officieel uitdelen van de smoelenboeken aan de deelnemers van de afdeling. Iedereen krijgt zijn/haar eigen boek.Belangrijk om nog regelmatig terug te komen op wetenswaardigheden uit het smoelenboek. Spreek werknemers aan opcompetenties die zij in het smoelenboek hebben aangegeven.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)18

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDNaar een lager ziekteverzuim!Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:De begeleiding moet kennis hebben van ziekteverzuim inde organisatie, het verzuimbeleid en de maatregelen voorterugdringen van verzuim. De begeleiding moet op eeninspirerende wijze het thema ter sprake kunnen brengenen een bijeenkomst kunnen begeleiden.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uurKorte uitleg:Ziekteverzuim in de SW-sector is een actueel thema.In deze bijeenkomst komt het thema aan de ordeen bedenken de deelnemers met elkaar hoe hetziekteverzuim in het bedrijf verlaagd kan worden.Individueel/groep (aantal):Individueel 2-6 personen 7-12 personenDoel:Bewustwording van de negatieve gevolgen van hoogziekteverzuim, mede verantwoordelijk maken voorterugbrengen ziekteverzuim.Resultaat:Bouwstenen voor vernieuwing verzuimbeleidDuur activiteit:2-4 uurRuimte:GroepsruimteMaterialen:Flip-overs + stiftenBijlage: instructie begeleiders.Kosten:geenVerkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:n.v.t.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)19

Instructie activiteit‘Naar een lager ziekteverzuim’.Vorm:Groepsgesprek.Voorbereiding:- Doel van de bijeenkomst:Formuleer voor uzelf wat u aan het einde van de bijeenkomst bereikt wilt hebben. (bijvoorbeeld bewustwording,medewerkers informeren, afspraken voor de toekomst)- Inhoudelijke voorbereiding:Verzamel de actuele verzuimcijfers van de organisatie/de afdeling, huidige beleid en afspraken ten aanzien van ziekteen verzuim, huidige maatregelen om het ziekteverzuim te verlagen. Wellicht kunt u ook een deskundige die meer weet,uitnodigen (arbocoördinator, bedrijfsarts, iemand van P&O)- Programma en aanpak in de bijeenkomst-Bedenk voor uzelf op welke wijze u inspirerend de bijeenkomst opent en organiseert, zodat het gewenste doel ook wordtgerealiseerdVoorbeeld Programma:Stap 1: Bewustwording van hoogte van en consequenties ziekteverzuim1. Start met prikkelende vragenbijvoorbeeld:Hoe hoog is het ziekteverzuim in onze organisatie?Is dat veel in vergelijking met de rest van Nederland?Is dat veel in vergelijking met andere SW-bedrijven?Hoeveel zou ziekteverzuim zuiver medisch gezien gemiddeld zijn?(gemiddeld één keer per jaar ziek, gemiddeld 10 dagen, dan +/- 4%).Maar: In de SW werken veel mensen met een zwakkere gezondheid. Het is daarom niet zo gek dat het ziekteverzuim wathoger ligt dan bij andere bedrijven. Het is alleen de vraag of het ziekteverzuim zo hoog moet zijn als dat het is. Dat geldtniet alleen voor SW-bedrijven, maar voor alle bedrijven in Nederland.2. Waarom is een lager ziekteverzuim belangrijk? Hieronder staan een aantal voorbeelden.Schrijf op flap de antwoorden uit de groep. Hieronder een paar voorbeelden van antwoordenVoor het bedrijf:• minder verzuim en uitval, meer inzetbaarheid voor het werk• verbeterde productie en dienstverlening• hogere kwaliteit van producten en diensten• verbeteren van de concurrentiepositie• positiever en aantrekkelijker bedrijfsimagoWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)20

Voor medewerkers:• als weinig mensen ziek zijn, is dat meestal een teken dat het goed gaat op de afdeling• werk eerlijk samen delen, voor iedereen een beetje minder werkdruk• ziek zijn is gewoon niet leuk, dat wil je liever niet. Ziek worden door werk is nog erger.Stap 2: Informatie ten aanzien van aanpak ziekteverzuim3. Wat doet het bedrijf al om ziekteverzuim te verlagen:Voorbeelden van wat het bedrijf al doet. Eventueel aanpassen met de eigen verzuimpreventie.• veilige en gezonde werkomgeving• vergroting van het werkvermogen, ook op langere termijn• werkplezier, motivatie en betrokkenheid• goede werksfeer• andere…Stap 3: Verbeterpunten voor verlagen ziekteverzuim4. Wat kun je doen om ziekteverzuim te verlagen:Wat kan bijvoorbeeld:1. de bedrijfsleiding2. individuele werknemers3. de bedrijfscultuur4. de arbeidsomstandigheden> Verdeel de groep in subgroepen die met een thema aan de slag gaan.1. bedrijfsleidingWat kan de bedrijfsleiding doen om tot een lager ziekteverzuim te komen? Stuur zo min mogelijk,maar komt er te weinig uit gebruik dan onderstaande onderwerpen om het gesprekop te gang te krijgen.Voorbeelden om te inspireren, en het gesprek op gang te helpen:- werken procedures rond ziekmelden mee aan verlaging ziekteverzuim? Bij wie moet je je bv. ziekmelden?- Is het makkelijk of moeilijk om je ziek te melden, en hoe draagt dat bij tot verlagen ziekteverzuim?- hoe reageren leidinggevenden op ziekteverzuim, kan dat beter?- Wat kunnen leidinggevenden eraan doen dat het niet tot een ziekmelding komt?- Kan het bedrijf activiteiten organiseren waar mensen gezonder van worden?- Kunnen er in het bedrijf dingen anders georganiseerd worden zodat een gezondere leefstijl wordt gestimuleerd (bv.aanbod eten in de kantine gezonder, bewegen stimuleren tijdens het werk)Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)21

2. individuele werknemersHoe kunnen individuele werknemers zelf meewerken aan het verlagen van hun eigen ziekteverzuim? Stuur zo minmogelijk, maar komt er te weinig uit gebruik dan onderstaande onderwerpen om het gesprek op te gang te krijgen.Voorbeelden om te inspireren- stimuleren dat ziekmelden alleen gebeurt als iemand echt ziek is, en ziekteverzuim niet voor andere dingen wordtgebruikt zoals zorg voor anderen, privéproblemen, tijd inhalen om het werk af te kunnen maken etc.- je houden aan de arbeidsomstandighedenwet- met je leidinggevende in gesprek gaan als je het werk niet aan kunt- bij collega’s signaleren als het niet lekker loopt, en iemand dreigt uit te vallen- goed voor je lichaam en geest zorgen, zorgen dat je fit en energiek blijft3. de bedrijfscultuurHoe kan een bedrijfscultuur er aan bijdragen dat het ziekteverzuim omlaag gaat? Leg bedrijfscultuur uit als: demanier we met elkaar omgaan, hoe doen we het hier? Stuur zo min mogelijk, maar komt er te weinig uit gebruik danonderstaande onderwerpen om het gesprek op te gang te krijgen.- hoe wordt er in het bedrijf aangekeken tegen mensen die vaak ziek zijn? Werkt dat mee of tegen een lager ziekteverzuim?- Moet er anders tegen ziekteverzuim aangekeken worden, en hoe dan?- Wat vindt ‘men’ in het bedrijf onterecht ziekteverzuim? Of worden er nooit vragen gesteld bij welk ziekteverzuim ook?Of weet men welk dat iemand niet echt ziek is, maar wordt het normaal gevonden dat hij/zij zich ziek meldt?- Durf je te praten over onterecht ziekteverzuim van een collega? Hoe kun je onterecht ziekteverzuim bespreekbaarmaken, met je leidinggevende, of met collega’s?- Hoe wordt in het bedrijf aangekeken tegen gezond en ongezond? Wat is normaal: tv kijken en chips eten of een langewandeling maken? Hoe helpt de visie op gezond en ongezond aan het bijdragen tot een lager ziekteverzuim? Wat zouje kunnen veranderen?- Wat is ziek? Wanneer is er sprake van een ziekmelding? Als je kind ziek is, ben jij dan ook ziek? Zijn er alternatievevormen om een dergelijk probleem op te lossen, bv. buitengewoon verlof, of gewoon verlof aanvragen? Waar isziekteverlof eigenlijk voor bedoeld?4. arbeidsomstandighedenHoe kunnen arbeidsomstandigheden eraan bijdragen dat het ziekteverzuim omlaag gaat? Leg arbeidsomstandighedenuit als: de omstandigheden waaronder we ons werk doen, bv. in kou of juist warmte, met beschermende kleding, maarook of er veel werkdruk is bv. Stuur zo min mogelijk, maar komt er te weinig uit gebruik dan onderstaande onderwerpenom het gesprek op te gang te krijgen.- kunnen mensen in ons bedrijf veilig werken als het gaat om bescherming tegen pesten of intimidatie door anderen?- Is het werk voldoende aangepast aan de handicaps van mensen?- Wordt er voldoende beschermd bij werk dat fysiek gevaarlijk is? Bv. het gebruik van machines bij Industrie, hetgebruik van gereedschappen om te snoeien bij Groen etc.- Wordt er voldoende beschermd bij werken met gevaarlijke stoffen?- Doet de organisatie genoeg tegen werkdruk?5. Verzamel alle ideeën en sluit af met actiepunten en afspraken.Stap 4: Afspraken voor vervolgMaak duidelijke afspraken wat er gedaan wordt met de uitkomsten van de bijeenkomst, wanneer wie wat gaat doen enwanneer de medewerkers ook een vervolg te horen/zien krijgen.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)22

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDCollage: WerkbelevingRandvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:In staat zijn om de doelgroep aan te spreken op visueleaspecten, met talig onvermogen kunnen werkenKorte uitleg:Praten over werkbeleving met medewerkers met beperkteverstandelijke vermogens is vaak lastig. Het maken vaneen collage kan helpen op een andere manier in gesprekte komen over het thema.Individueel/groep (aantal):Individueel 2-6 personenDoel:Reflecteren en in gesprek gaan over hoe je in je werkstaat, zonder dat gebrek aan talig vermogen datonmogelijk maakt.Resultaat:Collages geven inzicht in de beleving van de medewerker.De collage kan aanleiding zijn ook verander- ofverbeterpunten aan te pakken.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uurIndien van toepassing: houd de eerste keer rekening metlevertijd.Duur activiteit:2-4 uurRuimte:groepsruimteMaterialen:Materiaal om te verwerken in collages: behangresten,tijdschriften, gekleurd papier etc.Plaksel en schorten. Vellen blanco papier.Bijlage: instructie voor de begeleiderKosten:materiaalkostenVerkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:n.v.t.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)23

Bijlage: Collage WerkbelevingInstructie voor de begeleiderDeze activiteit is gericht op medewerkers die niet zo goed kunnen praten over emotionele, abstracte zaken alswerkbeleving. Toch moeten zij ook kunnen reflecteren op hoe zij hun werk beleven, zodat anderen weten hoe zij zicheigenlijk voelen in hun werk. Deze activiteit probeert hiervoor een vorm aan te reiken.Voorbereiding:Verzamel knip- en plakmateriaal.Knip een aantal voorbeeldplaatjes voor ‘blij’, ‘boos’ en ’verdrietig.’Start: groepsgesprekThema: hoe voel je je als je op je werk bent?- Ben je altijd blij?- Hoe ziet het er uit als je blij bent?(Plak voorbeeldplaatsjes op een flip-over of bord: lachende mensen, bloemetjes, vrolijke kleuren, spelende kinderen)- Ben je soms ook niet blij? Ben je dan boos?- Hoe ziet het er uit als je boos bent?(Zie je dan allemaal donkere wolken? Of donkere kleuren? Plak voorbeeldplaatjes op flip-over of bord)- Of voel je je wel eens verdrietig?- Hoe ziet het er uit als je verdrietig bent?Laat ze nu zelf ‘verdrietig’- plaatjes zoeken uit de plaatsjes die je ter voorbereiding hebt geknipt en ev.uit het materiaal dat er verder al ligt en op de flip-over het bord plakken.Aan de slag: Hoe voel jij je meestal als je aan het werk bent?Probeer het maar met plaatjes en kleuren duidelijk te maken.(leg nog wat verder uit: Denk aan hoe je je voelt als je ’s ochtends wakker wordt en denkt: ik ga vandaag werken. Denkaan hoe je je voelt als je je collega’s ’s ochtends weer ziet. Denk aan hoe je je voelt als je samen tussen de middag zit teeten, of als je misschien tussendoor een rookpauze hebt. Zijn de kleuren dan vrolijk of niet, schijnt de zon of niet, zijn hetmooie vormen of is het een beetje een rommeltje???Zoek bij je gevoel de goede plaatjes en kleuren, en maak er een mooie collage van.Tip: ga zelf ook een collage maken, en help ondertussen de deelnemers met het visualiseren vanhun gevoelens.Nu mag iedereen zijn eigen collage gaan maken.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)24

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDTeam-brainstorm‘alternatieven voor leeglooptijd’Korte uitleg:Leeglooptijd kan veel onrust en onzekerheid geven bij deSW-medewerkers. Het onderwerp leegloop/ te kort aanwerk kan ook in het team bespreekbaar worden gemaakt.Voordelen van deze werkwijze:• Onderwerpen die door de SW-medewerkers zijningebracht kunnen ook worden ingepland, vaak zienzij best verbeterpunten en kansen die kunnen wordenopgepakt in vrijvallende tijd.• Er ontstaat meer draagvlak bij de SW-medewerkersvoor het anders invullen van de werktijd.Individueel/ groep (aantal):Onbeperkt.Bij voorkeur werken met het hele team. Wanneer teamerg groot is kan men overwegen in twee subgroepen tewerken.Doel:• Het reduceren van onrustgevoel.• Het verzamelen van ideeën.• Het creëren van draagvlak voor een andere invullingvan de werktijd.Resultaat:Alle SW-medewerkers weten hoeveel werk er is, wat dealternatieven kunnen zijn. Iedereen is betrokken bij hetalternatieve plan, de SW-medewerkers zijn niet verrast.Idealiter ontstaat naast een lijst van ideeën ook eenplanning welke activiteiten wanneer voor/ door wie wordengedaan.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:• De begeleider leidt het thema rustig in: welk werk isvoor handen op de korte en middellange termijn.• De begeleider maakt zichtbaar hoeveel tijd erbijvoorbeeld in de komende vier weken vrij valt.• De vrijvallende tijd wordt gepresenteerd als een kans:‘Alles wat we altijd al wilden, maar waar nooit tijd voorwas’.In de bijeenkomst helpt het als de begeleider(s) goedvoorbereid is en voorbeelden van alternatieven kan geven.Dit helpt om het denkproces op gang te brengen en geeftvertrouwen. De toolbox crisis en arbeidsontwikkelingkan inspiratie geven voor voorbeelden van alternatieveinvulling van tijd.Voorbereidingstijd begeleiding:Voorbereiding activiteit:0-2 uur.Levertijd:n.v.t.Duur activiteit:0-2 uur.Ruimte:Een rustige ruimte waar deelnemers met elkaar ingesprek kunnen gaan.Materialen:Voorbereiding teambespreking (bijlage).Zie ook ideeën in de toolbox crisis en arbeidsontwikkelingvia http://toolbox.sbcm.nlKosten:n.v.t.Verkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:n.v.t.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)25

Voorbeeld werkwijzeteambespreking leeglooptijdVoorbereiding- regelen geschikte ruimte voor overleg- voorwerk over mogelijke suggesties voor anders omgaan met tijd- evt. extra begeleider/collega, die de bijeenkomst voorzit, zodat werkleiding in het gesprek kan deelnemen.UitvoeringStap 1:De begeleider geeft aan hoe het staat met werkvoorraad op de afdeling voor de weken/maanden.Uitleg wat het doel van de bijeenkomst is:In gesprek om ideeën te verzamelen hoe de vrijvallende tijd nuttig en prettig kan worden ingevuld. Medewerkers werkenelke dag en zien vaak goed wat beter zou kunnen. Iedereen kan zo meedenken.Stap 2:Korte opdracht alleen of in 2-tallen:Wat zou een goede invulling van de vrijkomende tijd zijn: voor jezelf, voor een groepje binnen de afdeling of voor het heleteam? (voorbeelden: stage bij een andere afdeling, afdeling poetsen, leren hoe de machine werkt, …)Stap 3:Alle ideeën verzamelen op flap.Stap 4:Reactie op de ideeën: wat zou men zelf leuk vinden, wat zou men nuttig vinden?Stap 5:Geef duidelijkheid wanneer je terugkomt met een plan, geef daarbij ook aan dat de leiding van het bedrijf ook kijkt naarhaalbaarheid. (en dat misschien niet alle ideeën ook worden uitgevoerd).Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)26

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDPlezier en last bij samenwerkenKorte uitleg:In een bijeenkomst van twee uur met de afdeling aan slagmet de leuke en de vervelende dingen van het werken opde afdeling. Door het maken van een inventarisatie en hetzoeken naar oplossingen voor ‘lasten’ van medewerkersontstaat een prettiger sfeer op de afdeling.Individueel/ groep (aantal):7-12 personen.Doel:Werken aan het verbeteren van de samenwerking en dewerksfeer.Resultaat:Medewerkers zien elkaar weer eens op een anderemanier en horen op een gestructureerde manier vanelkaar waar iedereen van houdt en waar iedereen last vanheeft. Resultaat is dat men hierdoor meer bereid zal zijnrekening met elkaar te houden.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:Begeleider heeft de informatie goed doorlezen en in staatzijn medewerkers uit te nodigen tot gesprek.Voorbereidingstijd begeleiding:Voorbereiding activiteit:0-2 uur.Levertijd:n.v.t.Duur activiteit:2-4 uur.Ruimte:Een trainings- of vergaderruimte.Materialen:Werkboekje Plezier en last bij samenwerken (bijlage)Kosten:n.v.t.Verkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:PSWW: www.psw.nlE: info@psw.nlT: 073 – 612 43 25Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)27

Plezier en last bij samenwerkingInleidingWeet je dat mensen met werk gelukkiger zijn dan mensen zonder werk? En mensen met plezier in hun werk zijn weergelukkiger dan degenen die er de pest in hebben. Tja, en geluk wie wil het niet?Hoe zit het met jou? Ga jij fluitend naar je werk? En ook fluitend naar huis?Dit werkboek Trots op onze afdeling! gaat over jou en jouw collega’s. Samen zorgen jullie voor een leuke werksfeer. Zodatjij fluitend naar je werk komt. En fluitend naar huis gaat. In het werkboek staan opdrachten en hulpbladen om te werkenaan de sfeer op de afdeling.In groepjes van maximaal 12 mensen kom je vier keer bij elkaar. De nadruk ligt dan op samen dingen doen en afspreken.Daarnaast is er nog een grote bijeenkomst met alle collega’s en een feestelijke afsluiting.Dit werkboek helpt je om opdrachten te maken en rustig na te lezen.Trots op onze afdeling! Leuk dat ook jij mee doet!PSWTraining & coachingWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)28

Goede samenwerking isRespect voor elkaar;Iets voor elkaar over hebben;Dat iedereen de taken serieus opneemt;Luisteren naar elkaar;Elkaar helpen bij leuke en minder leuke dingen;Op elkaar vertrouwen;Op elkaar kunnen bouwen;Doen wat je belooft;Geintjes maken en humor met elkaar kunnen hebben;Zo werken dat ieders sterke kanten naar voren komen;Positief op elkaar instellen;Open en eerlijk zijn.Dit betekent dus:- Ik wil mij prettig en veilig voelen op het werk. Daarom roddel en pest ik niet.- Ik heb leuke collega’s, daar doe ik graag een stapje extra voor.- Mijn collega is net als ik, daarom ga ik met collega’s om zoals ik wil dat zij met mij omgaan.- Ik hou mij aan afspraken. Mijn collega’s natuurlijk ook.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)29

PretkaartDaar wordt ik nou trots van!Dit zeiden mijn collega’s. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hier wordt ik trots van. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)30

LastkaartHier heb ik last van. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Dan voel ik me/mijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)31

Verbeter ieders rol bij samenwerkenDe beste samenwerking is er als de verschillen van mensen worden gewaardeerd en benut.Dan krijg je een team dat echt als een gezamenlijk team ‘speelt’ en waar binnen elk individuzijn beste kwaliteiten tot uitdrukking kan brengen.De begeleiderDe begeleider van de bijeenkomst geeft iedereen de gelegenheid om de eigen pret en de eigen last kaart in te vullen.Eerst 5 minuten alleen en dan 10 minuten in tweetallen. Zo beide kaarten laten invullen.Daarna in de groep bespreken. Zet alles op een flap.Probeer van iedereen één last “te verminderen” door er samen over te praten en samen naar een passende oplossing tezoeken.Samen praten over wat er leuk is en wat er niet leuk is verbeterd vaak al de sfeer.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)32

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDMopper top-10Korte uitleg:De medewerkers op sommige afdelingen hebben degewoonte gekregen om veel te mopperen. Ze klagenover het eten, het werk, de radio en de collega’s. Methet opstellen van een mopper top-10 en het zoeken naarverbeteracties worden de medewerkers uit de klaagrolgehaald.Individueel/ groep (aantal):7-12 personen.Doel:• Het in kaart brengen van alle irritaties op de afdeling.• Het opstellen van verbeteracties.Resultaat:Medewerkers worden door deze bijeenkomst geattendeerdop hun moppergedrag. Vaak doorbreekt deze methode ditgedrag.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:Voorbereidingstijd begeleiding:Voorbereiding activiteit:0-2 uur.Levertijd:n.v.t.Duur activiteit:2-4 uur.Ruimte:Trainings- of vergaderruimte.Materialen:Werkwijze Mopper top-10 (bijlage)Kosten:n.v.t.Verkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:PSWW: www.psw.nlE: info@psw.nlT: 073 – 612 43 25Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)33

Mopper top-10stap 1Leg uit dat jullie vandaag gaan werken aan het gemopper op de afdeling. Dat het jammer is wanneer er veel geklaagdwordt. Klagen helpt niet zo.stap 2Laat iedereen in 2-tallen hun eigen mopper top tien samenstellen.Ze hoeven niet echt hun grootste mopper op 1 te zetten en de minst grootste mopper op 10, maar gewoon 10 moppers opeen rij.stap 3Inventariseer op een flap alle moppers(vergeet niet hierbij af en toe een grap te maken…. haal de kou wat uit de lucht).stap 4Iedereen mag 5 punten uitdelen. Iedereen mag zelf weten hoe: 5 punten voor de ergste mopper of de 5 ergste moppersallemaal 1.Op deze manier kan de mopper top 10 van de afdeling samengesteld worden. De mopper met de meeste punten op 1.stap 5Welke verbeteracties zijn aan te brengen bij de eerste 3 moppers (of meer)Sluit af met een afspraak met elkaar hoe jullie elkaar gaan aanspreken op het moppergedrag.Mopper top 101 ........................................................................................................................................................2 ........................................................................................................................................................3 ........................................................................................................................................................4 ........................................................................................................................................................5 ........................................................................................................................................................6 ........................................................................................................................................................7 ........................................................................................................................................................8 ........................................................................................................................................................9 ........................................................................................................................................................10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)34

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDKwaliteiten in beeldRandvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:• De begeleider van het groepsgesprek is in staat hetgesprek in goede banen te leiden, met respect voorieders bijdrage.• De begeleider creëert een veilige gesprekssituatie.• De begeleider is in staat om de medewerkers uit tedagen en te stimuleren om positieve dingen overelkaar te zeggen en te voorkomen dat negatievefeedback gegeven wordt.Korte uitleg:Iedereen heeft kwaliteiten. Voor iedereen zijn dezeverschillend. Kennen van je kwaliteiten geeft vertrouwenen leert je waar je nog aandacht aan moet besteden,waarin je nog kunt groeien. Soms is het lastig deeigen kwaliteiten te benoemen. Door middel van hetkwaliteitenspel komen de kwaliteiten van de verschillendemedewerkers in het team aan bod.Individueel/ groep (aantal):Onbeperkt (2-6 spelers per tafel, werken met meerderetafels tegelijk is mogelijk).Doel:• SW-medewerkers bewust maken van eigen kwaliteitenen kwaliteiten van collega’s.• Vergroten van zelfwaardering bij SW-medewerkers.• Vergroten van waardering voor collega’s.• Zoeken van aanknopingspunten voorloopbaanontwikkeling aan de hand van aanwezige,soms onvermoede kwaliteiten.Resultaat:• Meer zelfwaardering bij SW-medewerkers.• Zicht op de eigen sterke punten in het kader vanloopbaanontwikkeling.• Betere samenwerking tussen SW-medewerkers op dewerkvloer door meer begrip voor elkaar.• Meer openheid naar elkaar en teambuilding..Voorbereidingstijd begeleiding:Voorbereiding activiteit:0-2 uur.Levertijd:Houd rekening met de levertijd van materialen.Duur activiteit:2-4 uur.Ruimte:Een rustige gespreksruimte waar deelnemers in gesprekkunnen gaan met elkaar.Materialen:Opdracht Kwaliteiten (bijlage).Spelvorm Kwaliteitenspel (bijlage).Kwaliteitenspel van P. Gerrickens.Handleiding spelvorm op: http://toolbox.sbcm.nlMeer tips voor spelvormen: www.kwaliteitenspel.nlKosten:Kwaliteitenspel: € 27,95 per kaartenset van 140 kaarten,incl. 3 spelvormenVerkrijgbaar bij:• www.kwaliteitenspel.nl• de betere boekhandelReferenties:WSD-groep, BoxtelN. MoviatE: n.moviat@wsd-groep.nlWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)35

Opdracht Kwaliteiten (bijlage 1)Uitleg.Kwaliteiten zijn goede eigenschappen die mensen kunnen hebben. Kwaliteiten zeggen ook hoe je bent. Bijvoorbeeld: jebent vrolijk. En dat ben je niet alleen als je gedronken hebt, maar eigenlijk meestal. Je hoeft er geen moeite voor te doen,want je bent zo. Het is een kenmerk van jou. Met kwaliteiten kun je iets goeds doen, ze zijn positief.Daar gaan we eens verder naar kijken: welke kwaliteiten heb jij?Opdracht.Hieronder zie je een lijst met allerlei kwaliteiten die mensen kunnen hebben.Vul achter elke kwaliteit in of je die kwaliteit bezit of niet.Kruis vervolgens in de laatste kolom aan of je die kwaliteit ook (vaak) gebruikt .Kwaliteit Ik bezit deze kwaliteit Ik doe er ook iets meeavontuurlijkbehulpzaambelangstellendbescheidenbetrouwbaarcreatiefeerlijkduidelijkenthousiastgevoeliggenietergulhandighumoristischijverigkrachtigkritischlevendigmakkelijke pratermoedignieuwsgierignuchterordelijkorganisatoroplettendpraktischrustigspeelsspontaantevredenveelzijdigverantwoordelijkvoor jezelf opkomenWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)36

Kwaliteit Ik bezit deze kwaliteit Ik doe er ook iets meevriendelijkvrolijkzelfverzekerdzorgzaamzorgvuldigZet hieronder de kwaliteiten die je hebt eens op een rijtje.Valt het mee? Valt het tegen?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Variatie op de uitvoeringVraag de deelnemers welke kwaliteiten ze toekennen aan collega’s.Bijvoorbeeld:Noem drie kwaliteiten die je collega bezit.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)37

Spelvorm Kwaliteitenspel (bijlage 2)1) Kwartet (2 tot 6 spelers).Het spel wordt gespeeld met de kaarten waarop de kwaliteiten staan.a) De kwaliteiten worden geschud en elke speler krijgt willekeurig vijf kaarten. De overige kaarten komen op een stapelte liggen.b) Vervolgens begint het spel. De bedoeling is dat iedere deelnemer om de beurt een kaart van de stapel pakt, die bij deandere kaarten in zijn hand voegt en vervolgens een kaart uit zijn hand pakt en die bij een andere speler neerlegt. Jelegt de kaart die het minst bij je past weg.c) Als je een kaart bij een medespeler neerlegt, geef je daarbij een toelichting. Waarom is die kaart van toepassing opdie ander.d) Dan is de volgende speler aan de beurt.e) Dit gaat zo door tot de stapel kwaliteiten op is.f) Tot slot legt iedereen zijn 5 handkaarten op tafel en geven 1 voor 1 een toelichting hierop.2) Hoe zien anderen zichzelf?a) Leg alle kaarten, kwaliteiten en vervormingen, open op tafel.b) Iedereen kiest een van tevoren afgesproken aantal kwaliteiten en vervormingen (bv. ieder 5) uit die hij het meest opzichzelf vindt slaan. Deze schrijf je op een lijstje, zonder dat de anderen het zien.c) De begeleider verzameld alle lijstjes en haalt de kaarten die op de lijstjes staan uit het spel. De deelnemers mogendit niet zien.d) Deze kaarten worden geschud en in een dichte stapel op de tafel gelegd. Alle andere kaarten doen niet mee aan ditspel.e) De spelers pakken om beurt een kaart van de stapel en leggen hem open op tafel. Iedereen schat in wie deze kaart opzijn lijstje heeft staan en geeft daar een toelichting bij. Als iemand deze kaart “toebedeeld” krijgt en hij heeft hem nietop zijn lijstje staan, dan moet die apart erbij gezet worden.(Je kunt dit met punten doen, dat diegene die het goed raad, een punt krijgt.)f) Zo speel je door tot alle kaarten op zijn.3) Spelvorm: Vervormingen.a) Spel wordt gespeeld met de kaarten vervormingen. Iedereen krijgt 5 vervormingen in handen. De overige gaan opstok. Om beurten pakt iemand een “vervorming” van stok en kijkt of dit beter bij hem past, dan de vervormingen diehij al in handen heeft.b) De vervorming die hij weg wil geven, legt hij open op tafel.c) De volgende speler, mag kiezen of hij een vervorming van tafel pakt, of dat hij een nieuwe van de stok pakt.d) Het spel wordt gespeeld totdat alle kaarten aan de beurt zijn geweest.e) Als afsluiter kan er nog gekeken worden of iedereen door de overige groepsleden 1 vervormingskaart toegewezenkan krijgen. Belangrijk dat dit op een goede manier gebeurt, met een toelichting waarom.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)38

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDToolbox respectKorte uitleg:De Toolbox Respect bestaat uit een set kaarten over hetonderwerp respect en een handleiding voor een begeleiderom dit onderwerp in één uur met een groep medewerkerste bespreken.Individueel/groep (aantal):Onbeperkt.Doel:Inzicht geven in gedrag, daar waar het raakt aanrespectloosheid.Resultaat:• De leidinggevende heeft het thema Respect besprokenmet zijn/ haar afdeling.• Elke medewerker heeft gelegenheid gekregen iets tevertellen m.b.t. dit onderwerp.• De afdeling heeft gezamenlijk één actie afgesprokenom respect op de afdeling te bevorderen.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:In de bijeenkomst helpt het wanneer de begeleiding goedvoorbereid is en voorbeelden kan geven van alternatieven.Dit helpt om het denkproces op gang te brengen. Debegeleider moet in staat zijn een veilige omgeving voor hetgesprek te creëren.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uur.Levertijd:n.v.t.Duur activiteit:0-2 uur.Ruimte:Vergader- of trainingsruimte.Materialen:Agenda Toolbox Respect (bijlage)Kosten:Er zijn kosten aan verbonden. De Hameland Groep heeftdit zelf ontwikkeld en zal kosten in rekening willenbrengen.Verkrijgbaar bij:Hameland GroepReferenties:Hameland Groep, GroenloIda SluiskesW: http://www.hamelandgroep.nlE: sluiskesi@hameland.nl sluiskesi@hameland.nlT: 0544 - 39 58 00F: 0544 - 39 58 01Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)39

Inhoud Toolbox RespectInhoud Toolbox RespectDe toolbox bestaat uit voorbereidingsmateriaal voor de begeleider van de bijeenkomst. Er zitten kaarten in waarDe discussievragen toolbox bestaat op uit staan, voorbereidingsmateriaal kaarten met “respecttips” voor die uitgedeeld begeleider kunnen van worden, bijeenkomst.test: hoe respectvol ben je zelf.Er Allerlei zitten kaarten leuke manieren in waar om discussievragen het onderwerp op op de staan, kaart kaarten zetten. met Voor “respecttips” de begeleider die zitten uitgedeeld er veel tips kunnen bij om het gesprekworden, goed te een leiden test: en het hoe onderwerp respectvol bij ben de medewerker je zelf. Allerlei te brengen. leuke manieren om het onderwerp op de kaart tezetten. Voor de begeleider zitten er veel tips bij om het gesprek goed te leiden en het onderwerp bij demedewerkerDe groepsgroottete brengen.is bij voorkeur niet groter dan 20 personen.De groepsgrootte is bij voorkeur niet groter dan 20 personen.Voorbeeld kaartVoorbeeld kaartWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)40

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDAgressie: ‘hier ligt de grens!’ (dvd)Resultaat:Voor ieder is duidelijk waar de grens ligt in toelaatbaargedrag.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:De begeleider moet zelf helderheid hebben over zijn/haarmening ten aanzien van grenzen. De begeleider moet instaat zijn een groepsgesprek te leiden waarin verschillenvan mening aan bod mogen komen.Korte uitleg:Om agressie op de werkvloer bespreekbaar te maken enom duidelijk aan te geven dat agressie niet acceptabel is,heeft de Diamant Groep het anti-agressieproject opgezet:‘Hier ligt de grens!’ Het project bestaat uit een DVD met 8scènes rondom agressie, in te zetten tijdens werkoverlegof groepsbespreking. Via de leermiddelenbank van SBCMis een uitgave te downloaden met een meer beleidsmatigeinvalshoek, als achtergrond voor leidinggevenden.Individueel/groep (aantal):2-6 personen/7-12 personenDoel:Bespreekbaar maken van toelaatbaar en ontoelaatbaargedrag op de werkvloer. De DVD geeft eenaanknopingspunt voor een uitwisseling van meningen.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uurHoud de eerste keer rekening met levertijd.Duur activiteit:0-2 uurRuimte:Beschikbaarheid van een pc/dvd-speler met beamer.Materialen:- SBCM Publicatie ‘Dit pik ik niet’, over agressiebeleid:Wat is het, wat kun je ertegen doen… http://leermiddelenbank.sbcm.nl/fileadmin/Voorbeelden_leermiddelen/188_5.%20Dit%20pik%20ik%20niet!.pdf- DVD: ‘Agressie? Hier ligt de grens!’ (2005).Voor meer informatie/bestellen: http://leermiddelenbank.sbcm.nl/leermiddelenbankwebshop/productlijst/productdetail/?tx_ttproducts_pi1%5Bcat%5D=3&tx_ttproducts_pi1%5Bproduct%5D=14&cHash=42213d624efe063e8dd3277e2ddd79deKosten:€ 400,00Verkrijgbaar bij:Diamantgroep, Karin Albers:karin.albers@diamant-groep.nl013-4641162Referenties:Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)41

0 – 2 UUR VOORBEREIDINGSTIJDE-learning cursus:Jij en je omgevingRandvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:• Begeleiders hebben het cursusmateriaal zelf bekeken.• Begeleiders kennen de mogelijkheden rondombegeleiding van financiële problemen in de gemeente.• Begeleiders zijn aanwezig bij de nabespreking nadathet hoofdstuk is bekeken.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:0-2 uur.Levertijd:Houd de eerste keer rekening met levertijd van materiaalKorte uitleg:Op de site www.groenecursussen.nl staat een aantalcursussen. Deze cursussen worden met gesproken teksten sprekende plaatjes ondersteund.‘Jij en je omgeving’ bestaat uit drie hoofdstukken dieafzonderlijk in te zetten zijn:• Persoonlijke hygiëne (over schoon naar het werk enbesmettingsgevaar);• Milieu (hoe gaan we met het milieu om en wat zegt dewet);• Omgaan met geld (uitgaven, inkomsten schulden,schuldbemiddeling enzovoorts).Individueel/ groep (aantal):Individueel of 2-6 personen.Doel:• Medewerkers met behulp van de cursus het onderwerplaten bespreken.• Medewerkers bewust maken van de mogelijkhedenrondom het onderwerp omgaan met geld.• Medewerkers met eenvoudige taal weer eens op hetonderwerp milieu wijzen.Duur activiteit:0-2 uur.Ruimte:Een ruimte met een computer, die beschikt overluidsprekers.Materialen:Te downloaden http://www.groenecursussen.nlKosten:n.v.t.Verkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:n.v.t.Resultaat:Medewerkers zijn zich meer bewust van de dezeonderwerpen.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)42

Toolbox SBCMwww.toolbox.sbcm.nlPraktische activiteitenWerk en Cultuur2-4 uur voorbereidingstijd43

2-4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDSeksuele intimidatie-Wat kun je ertegen doen?Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:De begeleider moet vooraf het materiaal aanvragen viade Leermiddelenbank van SBCM (zie link hieronder).Om toegang tot de Leermiddelenbank te krijgen, dient uzich te registreren. Het is waarschijnlijk dat de afdelingTraining van uw SW-bedrijf een domein-toegang heeft totde Leermiddelenbank, dan kunt u via hen toegang krijgen.Misschien heeft uw bedrijf het materiaal al in huis.De begeleider begeleidt de activiteit aan de hand van debijbehorende lesbrief, deze dient u vantevoren door tenemen.Tip: u kunt de vetrouwenspersoon in uw bedrijf vragendeze activiteit uit te voeren. Ook kunt u een trainer vragendeze activiteit uit te voeren, wellicht in combinatie met devertrouwenspersoon.Korte uitleg:Met behulp van een boekje en lesbrief wordt seksueleintimidatie op de werkvloer bespreekbaar gemaakt.Individueel/groep (aantal):2-6 personen 7-12 personenDoel:Wat is seksuele intimidatie, wat kan seksuele intimidatiepsychisch met mensen doen? Handreikingen krijgen hoeje op seksuele intimidatie kunt reageren.Resultaat:Seksuele intimidatie op de werkvloer wordt door allemedewerkers herkend, plegers worden ontmoedigd omseksueel intimiderend gedrag te vertonen, slachtoffersleren hoe ze seksuele intimidatie kunnen voorkomen.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:2-4 uurHoud de eerste keer rekening met levertijd.Duur activiteit:2-4 uur 4 uur of meer(afhankelijk van de manier waarop u e.e.a. organiseert,raadpleeg hiervoor de lesbrief)Ruimte:U heeft hiervoor een rustige, afgesloten groepsruimtenodig.Materialen:https://www.leermiddelenbank.sbcm.nl/lmb/MaterialDetails.aspx?mID=182&sStr=&c1=False&c2=False&c3=FalseKosten:Verkrijgbaar bij:SBCMWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)44

2-4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDInteractieve workshopsmet Theater TotaalRandvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:U dient te weten wat u wilt bereiken met de voorstellingrond een specifiek thema. In de bijlage vindt u een aantalmogelijke onderwerpen.Korte uitleg:Theater Totaal uit Utrecht verzorgt interactieve workshopsover thema’s op verzoek. De artiesten van Theater Totaalhebben een verstandelijke beperking.Individueel/groep (aantal):onbeperktDoel:Op een onconventionele wijze lastige thema’sbespreekbaar maken.Resultaat:De artiesten weten mede dankzij hun beperking uit tenodigen tot op een andere manier naar onderwerpenkijken en emoties los te maken.Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:2-4 uurEr is een voorgesprek met de mensen van de theatergroepover uw bedoeling met de voorstelling. Als u iets metrollenspelen wil, kan de voorbereidingstijd relatief kort zijn(1 à 2 weken). Wilt u echter iets waarvoor toneelscènesmoeten worden ontwikkeld en ingeoefend, dan moet urekening houden met een voorbereidingsperiode van 4 tot6 weken.Duur activiteit:2-4 uur 4-8 uur(afhankelijk van de afspraken)Ruimte:In overleg met Theater TotaalMaterialen:n.v.t.Kosten:Afhankelijk van de gemaakte afspraken. Indicatie: € 750per dag.Verkrijgbaar bij:Theater Totaal, Kruydenlaan 27,3431BM Nieuwegein, 030-6043843/06-25521164,www.theatertotaal.org (woensdags en schoolvakantiesMidden gesloten).Referenties:Elly Kansel, Sluisgroep Woerden,0348 497000, kansele@sluisgroep.nl.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)45

2-4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDDe “gezondlevencheck”en de 30 minuten bewegen-testVoorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:2-4 uur.Levertijd:n.v.t.Duur activiteit:2-4 uur.Ruimte:Ruimte met een computer om de test te maken, ruimte omna te bespreken.Korte uitlegOp de site van de Hartstichting kunnen mensen individueeleen testje maken waarin ze hun eigen leefstijl testen.De site 30minutenbewegen.nl test hoeveel iemandbeweegt, en geeft vervolgens tips hoe je je resultaat kuntverbeteren. Aan de hand van de uitslag van de testenkrijgen mensen een praktisch advies voor verbetering inde leefstijl.Individueel/ groep (aantal):IndividueelMaterialen:www.gezondlevencheck.nlwww.30minutenbewegen.nlKosten:Ev. extra inzet van bedrijfsarts c.q. verpleegkundige ofdiëtist o.i.d.Verkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:n.v.t.Doel:De werknemer krijgt meer inzicht in hoe gezond ofongezond zijn eigen leefstijl is.Resultaat:Een beter inzicht in hoe gezond de werknemer leeft. Diekrijgt advies over verbeteringen.Randvoorwaarden uitvoering:Eisen aan de begeleiding:De begeleiding tijdens het maken van de test vereist geenspecifieke kennis. De nabespreking met de werknemervereist gezondheidskundige kennis (bedrijfsarts of –verpleegkundige, diëtist). Het advies moet aansluiten bijde leefwereld van de werknemer, daarom ook kennis vande doelgroep vereist.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)46

2-4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDEffectief en efficiënt werken:waar kan het beter?Korte uitleg:Wanneer de productiedruk lager is, ontstaat ruimteom met elkaar te kijken hoe het werk slimmer of betergeorganiseerd kan worden. Het investeren in effectieveren efficiënter werken levert voordeel op als straks deproductie weer aantrekt. Vrijvallende werktijd wordt eeninvestering voor de toekomst. Vaak hebben medewerkerswel ideeën, in de bijlage staan voorbeelden vanwerkvormen om deze ideeën te inventariseren.Individueel/ groep (aantal):7-12 personen, bij groter team eventueel werken in tweesubgroepen of werkvorm aanpassen.Doel:Door samen met medewerkers de blik op het werkproces,de werkomgeving en de organisatie van het werk terichten, ontstaat gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel endraagvlak voor eventuele veranderingen.Resultaat:Een verbeterde inrichting van werkomgeving,samenwerking of andere relevante productiekenmerken.Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:De uitvoering van de activiteit in het team vraagt eenbegeleider die het gesprek kan faciliteren met eenopen blik: elke suggestie is het onderzoeken waard. Debegeleider nodigt de medewerkers uit om zoveel mogelijkideeën te brengen. Vooraf wordt wel duidelijk uitgelegd hetuiteindelijke besluit over te nemen stappen bij de leidingvan het bedrijf ligt en niet bij de medewerkers zelf.Voorbereidingstijd begeleiding:2-4 uur.Levertijd:n.v.t.Duur activiteit:2-4 uur (mede afhankelijk van de gekozen werkvorm).Ruimte:Een ruimte om met team in gesprek te gaan, eventueel iseen deel van de eigen werkomgeving geschikt.Materialen:Werkvormen bij Effectief en efficiënt werken (bijlage)Flap-over en stiften.Kosten:n.v.t.Verkrijgbaar bij:Referenties:n.v.t.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)47

Werkvormen bij Effectief en efficiëntwerken: waar kan het beter?Werkvorm 1: Scan de afdelingKorte uitlegHet hele team wordt gevraagd mee te denken en kijken naar effectiever en efficiënter werken, dooreen hele dag in het licht te zetten van het verbeteren werkproces.VoorbereidingWerkleiding bereidt een korte introductie van het doel en het programma van de dag voor.Werkleiding zorgt voor flaps en stiften.Werkleiding zorgt bijvoorbeeld voor iets extra’s bij de koffie, maakt er een speciale dag van.UitvoeringStap 1: Kort werkoverleg bij het begin van de dag om de opdracht uit te leggen. Deze luidt: Iedereen let vandaag op“wat kan anders, handiger, beter in het werk of in het leren op het werk?”. Punten die opvallen schrijf je op flaps dieop handige plekken op de afdeling worden opgehangen.NB:Wanneer lopen naar de flaps voor onveilige of onrustige situaties zorgt, kunnen ook ‘verbeterkaartjes’ meemeegegeven worden, zodat tips op de werkplek opgeschreven kunnen worden en de kaarten aan het eind van de dagverzameld kunnen worden.Stap 2: Iedereen begint gewoon te werken. Verbeterpunten worden op de flaps geschreven.De werkleiding loopt rond en vraagt medewerkers: ‘gaat het zo handig? Zijn er ook andere manieren?‘De werkleiding of een collega schrijft eventueel voor medewerkers die moeite hebben met schrijven.Stap 3: Na de eerste pauze worden al wat voorbeelden van de flaps genoemd, deze kunnen anderen inspireren omnog weer anders te kijken.Stap 4: Laatste anderhalf uur van de dag worden de flaps verzameld en de resultaten besproken. Belangrijk is goeddoor te vragen wat bedoeld wordt, suggesties met het team te bedenken hoe je zou kunnen verbeteren?Stap 5: De werkleiding sluit af door uit te leggen wat er gebeurt met de flaps, en wanneer de medewerkers eenreactie krijgen. Voor direct uitvoerbare verbeteringen worden smart afspraken gemaakt.Stap 6: Korte evaluatie: wat vond men van deze dag? Wat viel op? Complimenten voor ieders rol!Verbeterpunten voor een volgende keer?Werkvorm 2: Observatieopdracht voor 2 medewerkersKorte uitleg:Twee collega’s uit het team krijgen een speciale opdracht: zij gaan als ‘agent slimmer werken’ een dag op de afdelingopletten op dingen die volgens hen anders, beter of slimmer georganiseerd kunnen worden. De overige collega’s wordeningelicht en kunnen de agenten ook tips geven.Aan het einde van de dag worden de tips gepresenteerd aan het team, en kan gezamenlijk worden nagedacht overoplossingen om het werkproces, de instructie of de inrichting van de ruimte te verbeteren.Deze vorm kan bijvoorbeeld maandelijks worden herhaald.Voor het overige: zie boven.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)48

2-4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDExtra oog voor veilig engezond werkenKorte uitlegVeiligheid en werkinstructies zijn thema’s die in elk bedrijfvan belang zijn. In de ruimte die ontstaat als er evenminder werk is, is er een goede gelegenheid dit onderwerpnog eens extra aandacht te geven. Vanzelfsprekendkunnen de veiligheidsinstructies nog eens wordenbesproken, maar met de bijgevoegde voorbeeldmaterialenkan het gesprek ook komen op ieders rol en bijdrage aanveiligheid en gezond werken.Individueel/ groep (aantal):7-12 personen.Bij een groter team afwegen of in 2 subgroepen gewerktkan worden.Doel:Kennis en bewustzijn van veilig en gezond werken weerophalen. Iedereen mee verantwoordelijk maken voor hetcreëren van een veilige en gezonde werkomgeving.Resultaat:Veiligheid & gezondheid wordt een gedeeldeverantwoordelijkheid en is weer (even) actueel in hetdenken van mensen.Randvoorwaarden uitvoering:Eisen aan de begeleiding:Begeleiding is zelf goed op hoogte van veiligheid,arbonormen en bijvoorbeeld ergonomie die betrekkingheeft op de taken in de afdeling. Begeleiding kan ookoverdragen aan medewerkers wat waarom belangrijk is.Voorbereidingstijd begeleiding:2-4 uur.Levertijd:n.v.t.Duur activiteit:2-4 uurRuimte:Eigen afdeling, eventueel een groepsruimte voorvoorbereiding/nabespreking.Materialen:Voorbeelden werkvormen veilig en gezond werken(pdf, 96Kb)Vragenlijst Persoonlijke beschermingsmiddelen(pdf, 76Kb)Checklist veiligheidsbewustzijn (pdf, 122Kb)Deze checklist is ontwikkeld door het Ministerie van SZW.Delen daaruit zijn zeer goed bruikbaar om het themaveiligheid bespreekbaar te maken in het team.Werkinstructies en veiligheidsinstructies in het eigenbedrijfKosten:Geen.Verkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:n.v.t.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)49

Voorbeelden werkvormen veilig engezond werkenHet thema veilig en gezond werken kan op diverse manieren in gesprek worden gebracht.Voorbeelden zijn:1. stellingenlijst: visie op eigen gedrag als aanleiding voor gesprek in het team2. aangepaste stellingenlijst per team invullen als aanleiding voor gesprek3. werken met een stille observatie, om vervolgens de resultaten te bespreken in het teamWerkvorm 1: stellingenlijst gebruik persoonlijke beschermingKorte uitleg:Het Ministerie van Sociale zaken heeft een checklist veiligheidsbewustzijn ontwikkeld. Het is een uitgebreide vragenlijstmet stellingen over veilig werken. De verschillende onderdelen uit de vragenlijst zijn een goede aanleiding om het themagezond en veilig werken bespreekbaar te maken. Als voorbeeld zijn in een aparte bijlage een aantal stellingen uitgelichtom het thema “gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen” bespreekbaar te maken.De verkorte lijst kan door iedereen apart ingevuld worden, waarna in een team bijeenkomst detotaalscore wordt besproken, en de verbeterafspraken kunnen worden gemaakt.Voorbereiding:- Alle medewerkers vullen de vragenlijst in (evt in tweetallen wanneer lezen/schrijven moeilijk is- Begeleiding telt de scores per item- Begeleiding bepaalt alvast welke thema’s volgens hem/haar aanleiding zijn voor bespreking en verbeteringUitvoering bijeenkomstStap 1: Inleiding doel bijeenkomst: in gesprek over thema, uitkomst scores en maken van actieplan voor verbeteringStap 2: Presentatie uitkomstenStap 3: Reactie medewerkers op de uitkomsten: wat valt op? Verrassingen? Grote verschillen: hoe kan dat?Stap 4: Wat kan anders beter? Vooral op de thema’s die verbetering vragen.Stap 5: Afspraken voor vervolgStap 6: Korte evaluatieWerkvorm 2: aanpassing van werkvorm 1: in de groep invullen van scores, allemaal op 1 flapKorte uitlegIn plaats van het individueel invullen van de stellingenlijst en score door de werkleiding, kan ook een stelling op eenflap worden geschreven, met daaronder de scoremogelijkheden. Iedere medewerker zet in de bijeenkomst het kruisjeop de plek waar hij/zij staat tussen helemaal eens/helemaal oneens. Deze werkvorm geeft in de groep gelijk een mooioverzicht waar men het eens is, en waar de meningen verdeeld zijn. Het vervolg kan gelijk zijn aan de stappen in devorige werkvorm.VoorbereidingFlap met stelling en lijn eronder van helemaal eens tot helemaal oneens. Waarschijnlijk is het maximale aantal flappenongeveer 4 om in een bijeenkomst van ca. 2 uur te kunnen bespreken. Interessant is om flappen te maken over stellingenwaar de meningen verschillen.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)50

UitvoeringStap 1: Inleiding doel bijeenkomst: in gesprek over thema, en uitleg werkwijze actieplan voor verbeteringStap 2: Invullen van de mening/score op de flapsStap 3: Bespreken uitkomsten flaps + reactie medewerkers op de uitkomsten: wat valt op? Verrassingen?Grote verschillen: hoe kan dat?Stap 4: Wat kan anders beter? Vooral op de thema’s die verbetering vragen. Stap 5: Afspraken voor vervolgStap 6: Korte evaluatieWerkvorm 3: “afdelingsscan veilig en gezond werken’’Korte uitlegHet hele team wordt gevraagd mee te kijken naar aandachtspunten voor gezond en veilig werken, door een hele dag inhet licht te zetten van het verbeteren werkproces.VoorbereidingWerkleiding bereidt een korte introductie van het doel en de aandachtspunten van de dag voor.Werkleiding zorgt voor flaps en stiften.Werkleiding zorgt bijvoorbeeld voor iets extra’s bij de koffie, maakt er een speciale dag van.UitvoeringStap 1: Kort werkoverleg bij het begin van de dag om de opdracht uit te leggen.Deze luidt: Iedereen let vandaag op “Veilig en gezond werken, wat kan beter?”.Punten die opvallen schrijf je op flaps die op handige plekken op de afdeling worden opgehangen.Voorbeelden waar men op kan letten: gebruik veiligheidskleding, veilig werken met machines, opgeruimde ruimte (ookkabels, open lades), gezond werken volgens tilinstructie, beeldscherminstructie, communicatie en overleg, etc.NB:Wanneer lopen naar de flaps voor onveilige of onrustige situaties zorgt, kunnen ook ‘verbeterkaartjes’ mee meegegevenworden, zodat tips op de werkplek opgeschreven kunnen worden en de kaarten aan het eind van de dag verzameldkunnen worden.Stap 2: Iedereen begint gewoon te werken. Verbeterpunten worden op de flaps geschreven. De werkleiding loopt rond envraagt medewerkers: ‘Valt al iets op? Geeft eventueel kleine tips wat hem of haar opvalt. De werkleiding of een collegaschrijft eventueel voor medewerkers die moeite hebben met schrijven.Stap 3: Na de eerste pauze worden al wat voorbeelden van de flaps genoemd, deze kunnen anderen inspireren om nogweer anders te kijken.Stap 4: Laatste anderhalf uur van de dag worden de flaps verzameld en de resultaten besproken. Belangrijk is goed doorte vragen wat bedoeld wordt, suggesties met het team te bedenken hoe je zou kunnen verbeteren?Stap 5: De werkleiding sluit af door uit te leggen wat er gebeurt met de flaps, en wanneer de medewerkers een reactiekrijgen. Voor direct uitvoerbare verbeteringen worden smart afspraken gemaakt.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)51

Stap 6: Korte evaluatie: wat vond men van deze dag? Wat viel op? Complimenten voor ieders rol!Verbeterpunten voor een volgende keer?Werkvorm 4: 3 aangepast: observatie door externe deskundige of 2 “geheime” observeerdersKorte uitleg:Een externe deskundige of twee collega’s uit het team krijgen een speciale opdracht: zij gaan als ‘agent slimmer werken’een dag op de afdeling opletten op dingen die volgens hen anders, beter of slimmer georganiseerd kunnen worden.De collega’s worden ingelicht en kunnen de agenten ook tips geven. Wanneer een externe deskundige komt, kan dezewellicht gelijk ook individuele tips aan medewerkers geven.Aan het einde van de dag worden de tips gepresenteerd aan het team, en kan gezamenlijk worden nagedacht overoplossingen om de werkomgeving veiliger te maken.Deze vorm kan bijvoorbeeld maandelijks worden herhaald.Voor het overige: zie boven.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)52

VragenlijstPersoonlijke beschermingsmiddelenKruis aan wat voor u van toepassing is:0) Ik denk dat ik veilig werkHelemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O O1) Ik gebruik altijd persoonlijke beschermingsmiddelen als dat nodig isHelemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O O2) De persoonlijke beschermingsmiddelen die ik nodig heb voor mijn werk zijn makkelijk beschikbaar in dit bedrijf?Helemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O O3) In dit bedrijf gebruiken we beschermingsmiddelen van goede kwaliteitHelemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O O4) Mijn collega’s stimuleren mij om veilig te werkenHelemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O O5) Ik stimuleer mijn collega’s om veilig te werkenHelemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O O6) Mensen in dit bedrijf wijken af van de veiligheidsproceduresHelemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O O7) Ik gebruik andere manieren van werken, die niet volgens de regels zijn, maar bij mijn werk van pas komenHelemaal Enigszins Niet eens, Enigszins Helemaaloneens oneens niet oneens eens eensO O O O OWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)53

Toolbox SBCMwww.toolbox.sbcm.nlPraktische activiteitenWerk en Cultuurmeer dan 4 uur voorbereidingstijd54

meer dan 4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDGezondheidsdag in het bedrijfKorte uitleg:Gezondheid is een belangrijk thema. Organiseer eendag waarbij allerlei thema’s rond gezondheid gepromootworden op een aansprekende manier. Mogelijkinvalshoeken: Vaak bewegen SWmedewerkers weinig; eris sprake van overgewicht; omgaan met ziekmelden enwerken, etc.Individueel/groep (aantal):7-12 personen onbeperktDoel:Bevorderen van gezonder leven door promotie van meerbewegen en gezond eten.Resultaat:Medewerkers worden op een leuke manier gewezen opgezond eten en bewegen. De gezondsheidsdag is eenbewustwordingsactiviteit. Het kan een start zijn om meteen aantal medewerkers in het team meer aan gezondheidte gaan werken. Afhankelijk van de invulling kan de dagook een bijdrage leveren aan teambuilding. (Quiz, sport,teamspinningcompetitie, etc.)Randvoorwaarden uitvoeringEisen aan de begeleiding:De dag vraagt veel voorbereiding, creativiteit enextra inzet. Dat vraagt tijd en focus. Suggestie is omsamenwerking te zoeken met bijvoorbeeld de bedrijfsarts,P&O of anderen in de organisatie (wellicht een team vanSW-medewerkers die mee kunnen voorbereiden).Voorbereidingstijd begeleidingVoorbereiding activiteit:4 uur of meerDuur activiteit:4 uur of meerRuimte:Centrale hal van het SW bedrijf, kantine, eventueel in dedokterskamer. Ook afhankelijk van de opzet van de dag.Materialen:- Bijlage gezondheidsdag.Kosten:Hier moet een begroting voor gemaakt worden passend bijde activiteiten die gaan plaats vinden.Verkrijgbaar bij:-Referenties:e.de.vries@arbodienst.nlUW bedrijf UtrechtWerk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)55

Bijlage GezondheidsdagStap 1Vraag toestemming bij de leiding van het SW-bedrijf voor de organisatie van een gezondheidsdag.Vraag een budget voor deze dag aan. € 1000.- euro is een mooi start bedrag.Stap 2Plan in overleg met personeelszaken een datumStap 3Bedenk met elkaar wat je allemaal wil laten zien op een gezondheidsdag.Organiseer een brainstorm. Laat iedereen ideeën roepen en schrijf deze op een flap. Gebruik de ideeën, daarna om tekijken, zijn het goede ideeën en zet ze in clusters bij elkaar.Mogelijke ideeën:- gezonde lunch in de kantine (iedereen een gratis gezond broodje?)- demonstratie van een mondhygiëniste over tandenpoetsen en mondhygiëne- organiseer drie maal een gymles in de centrale hal- laat alle sportclubs met een afdeling voor lvg-deelnemers zich presenteren- organiseer een wandeling tussen de middag- regel de bedrijfsarts en laat iedereen de bloeddruk opmeten- Kijk of je een club kan vinden die allerlei gratis testen wil doen- fietstest.- of hoever moet je roeien om een kroket eraf te roeien- diëtiste voor gezonde voedingsadviezenStap 4.Stel kleine groepjes samen om de verschillende ideeën nader te onderzoeken.Stap 5Maak een tijdsplanning. Wanneer moet alles geregeld zijn. Denk aan reclame in de organisatie. Iedereen moet het welwetenStap 6Activiteitenplanning voor de dag zelf. Wat moet er op die dag allemaal gebeuren en wie gaat dat allemaal doen.Stap 7Evaluatie van de dag.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)56

Evaluatieformulier GezondheidsdagHoe was de dag?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hoeveel mensen hebben meegedaan aan activiteiten op deze dag?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Hoe is de samenwerking verlopen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wat ging er goed?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Wat kan er beter?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)57

meer dan 4 UUR VOORBEREIDINGSTIJDSamen meubels opknappenvoor de verkoopRandvoorwaarden uitvoering:Eisen aan de begeleiding:Werkleider heeft enig verstand van “doe-het-zelfactiviteiten”.Werkleider heeft zicht op welk type meubelszich lenen voor een gezamenlijk project. Werkleider is instaat deze activiteit tot een samenwerkingsactiviteit temaken.Korte uitlegHet opknappen van meubels vraagt allerlei vaardigheden.Schuren, plamuren, verven, bekleden, veranderen.Wanneer je ze opknapt voor de verkoop heb je ooknog feeling voor de markt nodig. Op de afdeling is erwaarschijnlijk wel plaats om een aantal meubels neer tezetten die op “leeglooptijd” te voorschijn gehaald kunnenworden om mee aan de slag te gaan.Individueel/ groep (aantal):Groepjes van 2-4 personenDoel:Kennis maken met andere werkzaamhedenSamenwerken met collega’s aan een werkstukAanleren van nieuwe vaardighedenResultaat:Medewerkers hebben nieuwe vaardigheden geleerdMeubels zijn opgeknapt voor de kringloopwinkel waar zevoor meer geld verkocht kunnen worden Medewerkershebben samengewerkt aan een projectVoorbereidingstijd begeleiding:Meer dan 4 uur.Levertijd:Houd de eerste keer rekening met enige levertijd inverband met het bezorgen van de meubelsDuur activiteit:Meer dan 4 uurRuimte:Kan op de eigen afdeling.Materialen:Doe het zelf materiaal: Mogelijk per keer te lenen van eenhoutafdeling binnen het bedrijfDownload: Evaluatie (pdf, 549 K)Kosten:Nader te bepalen.Verkrijgbaar bij:n.v.t.Referenties:n.v.t.Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)58

Evaluatie Opknappen van meubels1. Ga na of iedereen in staat is schriftelijk te evalueren.2. Wanneer schriftelijke evaluatie kan dan starten met eerst individueel evalueren. Gebruik onderstaande formulieren.2a. Wanneer er niet schriftelijk geëvalueerd kan worden dan ga je mondeling met elkaar aan de slag.3. Daarna evalueren in de groepjes die hebben samengewerkt.4. Daarna terug in de hele groep: Wat willen de verschillende groepen hier nog oververtellen. Je kunt ze dan vragenwelke complimenten ze gemaakt hebben, of ze het vaker willen doen etc.Gebruik de vragenlijst om het gesprek over het werken aan de meubels op gang te brengen en desamenwerking met elkaar te beoordelen.Evaluatievragen Opknappen van meubels1. Hoe verliep de samenwerking?2. Welke activiteiten vond je leuk om te doen? (van het uitzoeken van de meubels tot aan het afsoppen van de meubelsen alles daartussen.)3. Welke activiteit lukte het best; wat ging je goed af?4. Zou je dit soort werk meer willen doen?5. Hoe verliep het samenwerken in het groepje? Wat ging goed en wat ging niet goed?6. Geef aan je collega’s met wie je samen hebt gewerkt een compliment dat te maken heeft met dit project.7. Geef je collega’s nog een tip in het samenwerken8. Wat wil je over deze activiteit nog kwijt?Werk en Cultuur (www.toolbox.sbcm.nl)59