Passende zorg • Hersenonderzoek • Wereldoriëntatie - Nederlandse ...

Hersenonderzoeken Jenaplan Kees VreugdenhilDe laatste tijd staat hersenonderzoek breed in de belangstelling. In vier artikelenkun je lezen wat dit onderzoek kan betekenen voor het leren in school. Deeerste twee gaan over de consequenties van hersenonderzoek voor ons werk.Het derde artikel laat zien dat reformpedagogische scholen allang veel van dieconsequenties in praktijk brengen. Het laatste artikel informeert je over hetbelang van de samenleving rond de school voor breinvriendelijk onderwijs.Hersenonderzoek brengt een aantal nieuwe inzichten. Verscheidene andere zijnal bij veel groepsleiders bekend. Ze kunnen dienen om bestaande praktijken injenaplanscholen nog eens vanuit een andere hoek te bevestigen.OnderzoekstechniekenHersenonderzoek is al heel oud. De hersenen van gestorvendieren en mensen werden reeds in de oudheid onderzocht.Allerlei delen van onze hersenen hebben dan ook Griekse ofLatijnse namen. Een veel beproefde en nog altijd gebruiktemethode is het versnijden van hersenen. Aan de Universiteitvan Amsterdam is door de bekende hoogleraar en neurowetenschapperDick Swaab in 1985 de Nederlandse Hersenbankopgericht. Daar worden intussen honderdduizenden uiterstdunne plakjes mensenhersenen bewaard voor microscopischonderzoek. Dit onderzoek is er vooral op gericht afwijkingenin hersenen zo precies mogelijk te leren kennen. Veel hersenonderzoekheeft trouwens een medische functie.Naast deze snijtechniek vindt tegenwoordig ook veel hersenonderzoekplaats met beeldvormende technieken. Debekendste is de EEG (electro-encefalogram). De laatste jarenis de fMRI-scan (functional Magnetic Resonance Imaging) eensteeds vaker gebruikt middel. Het onderzoek is niet prettig.Je ligt in een scan die veel lawaai maakt. Het voordeel is datproefpersonen in de buis kleine taken kunnen uitvoeren. Opdie manier kan men op een scherm enkele seconden hersenactiviteitvolgen. Dat heeft al fascinerende inzichten opgeleverdover hoe hersenprocessen als memoriseren en lerenvanuit eenvoudige taken verlopen. De verwachting is dat overtien à twintig jaar veel meer bekend is over leerprocessen. InJapan werkt men sinds kort aan technieken die veel gebruiksvriendelijkerzijn en ook in meer natuurlijke leersituaties eenrol kunnen spelen. Het gebruik van beeldvormende techniekenheeft de kennis over onze hersenen de laatste jaren in eenstroomversnelling gebracht. Een nieuwe richting in de neurowetenschappenhoudt zich met deze ontwikkelingen bezig.Dat is de neuropsychologie. Daarin onderzoekt men overigensvooral stoornissen in de ontwikkeling en het leren, zoals dyslexieen adhd. Naast deze technieken onderzoekt men dewerking van de hersenen ook met gevalsbeschrijvingen vanmensen die een ernstige hersenbeschadiging hebben opgelopen.Zo is door Howard Gardner de theorie van de meervoudigeintelligentie ontwikkeld (zie voorgaande nummers vanMensenkinderen).Door al die verschillende onderzoeksresultaten met elkaarte combineren, hebben neurowetenschappers interessanteconclusies getrokken over het leren. De belangrijkste vijf zijnhierna en in een volgend artikel samengevat.Onze hersenen zijn een complex netwerkOns brein bestaat uit zestig tot honderd miljard hersencellen.Die zijn allemaal met elkaar verbonden, een reusachtignetwerk! Daar zit systeem in. Veel gebruikte verbindingenvormen sterke patronen. Nauwelijks gebruikte verbindingensterven af. Je kunt het netwerk vergelijken met een landkaart:snelwegen, provinciale wegen en onverharde wegen wisselenelkaar af. Onverharde wegen die weinig worden gebruikt verdwijnenop den duur. Drukke snelwegen worden verbreed.Het ‘verkeer’ op alle wegen wordt gecoördineerd en gecontroleerddoor het voorste deel van je hersenen, de prefrontalecortex. Hier vinden ook de hogere denkprocessen plaats, zoalshet reflecteren over jezelf, het plannen van je toekomst, hetoplossen van problemen, het richten van je aandacht en hetnemen van besluiten. Dat deel ligt vlak achter je voorhoofd.Het is het laatste volgroeid: bij meisjes op ongeveer twintigjarigeleeftijd, bij jongens als ze circa tweeëntwintig jaar zijn.Leren is niets anders dan het construeren van nieuwe verbin-12M E N S E N K I N D E R E N 113 september 2008