Gymnastiek tijdens de prepuberteit en de groeispurt - GymFed

MEDISCHFRANK PAUWELSGymnastiektijdens de prepuberteiten de groeispurtIn een aantal sporten zoals gymnastiek, zwemmen en tennis begint menreeds op jonge leeftijd vrij intensief te trainen. Deze vroege sportspecifieketrainingen zijn noodzakelijk om op latere leeftijd op internationaalniveau te kunnen meedraaien, maar een verhoogde blessurelast kan zichhierbij voordoen. Een goed inzicht in de fysiologische veranderingen diezich voordoen bij het opgroeiende kind is essentieel met het oog op hetvoorkomen van letsels. De fysiologie van de jeugdige atleet is uniek en kinderenmogen aldus niet aanzien worden als kleine volwassenen.18LICHAAMSLENGTE EN –GEWICHTOp de leeftijd van twee jaar hebben we reeds vijftig procentvan de volwassen lengte bereikt. Nadien zal de groeisnelheidsterk afnemen tot een gemiddelde van 5 à 8 cm perjaar. Na het instellen van de puberteit zal er zich een groeispurtvoordoen gedurende 1.5 à 2 jaar. Binnen de normalebevolking zal de piekgroei zich bij meisjes op gemiddeld 12-jarige leeftijd instellen, bij de jongens op gemiddeld 14jaar. Intensieve trainingen kunnen de puberteit uitstellen enbij elite gymnasten kan dit oplopen tot 2,5 jaar. De definitieveeindgestalte daarentegen zal niet beïnvloed wordendoor de intensieve trainingen. De kleine gestalte van volwassengymnasten wordt bepaald door selectie en constitutionelefactoren.Tijdens deze periode van versnelde groei zal uiteraard ookhet gewicht proportioneel toenemen.Snelheidscurve voor het lichaamslengte bij jongens en meisjesSnelheidscurve voor het lichaamsgewicht bij jongens en meisjesVrijens J ,e.d., Basis voor verantwoord trainen, 2001

VROEG- EN LAATRIJPE ONTWIKKELINGOmdat er individuele verschillen in leeftijd zijn waarop depuberteit en de groeispurt zich instellen, kunnen we sprekenvan versnelde, normale en vertraagde groei bij hetopgroeiende kind. Men spreekt van vroegrijpe ontwikkelingwanneer de botleeftijd meer dan één jaar voorloopt op dekalenderleeftijd en van laatrijpe ontwikkeling wanneer debotleeftijd meer dan één jaar achterloopt op de kalenderleeftijd(de botleeftijd kan bepaald worden aan de hand vaneen klassieke radiografie van de linker pols).Een aantal onderzoekers heeft hierbij vastgesteld dat devroegrijpe sporters een hogere spierkracht en uithoudingsvermogenhebben in vergelijking met de laatrijpe sporters.inboeten. Dit fysiologisch gegeven moet men steeds in hetachterhoofd houden bij stretchings- en lenigheidsoefeningen.Tijdens de groeispurt kan doorgedreven lenigheidstrainingeen aantal blessures veroorzaken ten gevolge van een verhoogdetractie op de spier-pees-bot keten, dat reeds doordeze ‘muscle delay’ aan verhoogde trekkrachten moet weerstaan.De lenigheid herstelt zich na de groeispurt. Geduld isaldus hier de boodschap.Prepubertair is er weinig verschil in maximale spierkrachttussen meisjes en jongens. Vanaf de puberteit verloopt dekrachttoename bij de jongens echter meer afgetekend. Dit ishet gevolg van de drastische toename van de concentratievan testosteron (mannelijk geslachtshormoon) in het bloed.Handknijpkracht van 11- tot 17-jarige jongens ingedeeld volgensskeletleeftijdMaximale zuurstofopname van 8- tot 15-jarige jongens ingedeeldvolgens skeletleeftijdVrijens J ,e.d., Basis voor verantwoord trainen, 2001Vrijens J ,e.d., Basis voor verantwoord trainen, 200119HET BOTReeds tijdens de foetale periode zal het kraakbeen progressiefomgevormd worden tot botweefsel. Dit noemen we hetossificatieproces. Dit proces zet zich door na de geboorte eneindigt na de puberteit met het sluiten van de groeischijven.Een groeischijf bestaat uit kraakbeen en is bijgevolg hetmeest fragiele onderdeel van het bewegingsapparaat. Pas nade volledige verbening van deze groeischijf (sluiting van degroeischijf na de puberteit) zal het bot zijn definitieve eindlengtebereikt hebben.DE SPIERENTijdens de groeispurt ontstaat de zogenaamde ‘muscledelay’. Dit betekent dat de lengtegroei van de spieren ietsminder snel verloopt dan de groei van de botten. Hierdoorontstaat er tijdens de puberteit een relatieve spierverkorting.Bijgevolg zal de gymnast tijdelijk aan lenigheid moetenKinderen kunnen hun spierkracht verhogen door specifiekekrachttraining. Wanneer deze technisch juist uitgevoerdwordt en onder strikt toezicht gebeurt is er weinig risico opblessures ten gevolge van deze krachttraining. Prepubertairzal deze krachttoename niet het gevolg zijn van spierhypertrofie(spierverdikking), maar ten gevolge van een verbeterdeneuro-musculaire (zenuw-spier) efficiëntie. Dit betekentdat de rekrutering van het aantal spiervezels zal verhogen endat de coördinatie binnenin de spier alsook tussen de verschillendespieren onderling zal verbeteren. Vóór de puberteitmoeten de krachtprogramma’s aldus hierop afgestemdzijn. Een technisch goed uitgevoerd krachtprogramma zaltevens een letsel-preventieve werking hebben. Het absorptievermogenvan de spieren, pezen, ligamenten en het bindweefselworden groter, zodat de piekbelasting ter hoogte vande groeischrijven meer afgevlakt zal worden.HET VETWEEFSELPrepubertair is er ook hier weinig verschil te merken tussen

20meisjes en jongens. Vanaf de puberteit zal het vetmetabolismeanders gaan verlopen voor beide geslachten ten gevolgevan een verschillende hormonale status. De toenemendeconcentratie aan oestrogenen (vrouwelijke geslachtshormonen)zorgt voor een verhoogde vetweefselopslag in hetlichaam. Het optimale vetpercentage varieert van sport totsport. Wat de gymnastiek betreft, worden volgende waardenin de internationale literatuur weergegeven:VETPERCENTAGEMannenVrouwenGymnastiek 5 – 12 % 8 – 16 %HET ZENUWWEEFSELDe ontwikkeling van het evenwicht, de behendigheid en decoördinatie verloopt parallel met de maturatie van het zenuwstelsel.Een kind zal pas kunnen lopen vanaf het moment dathet zenuwstelsel er klaar voor is; geen enkele vorm van trainingzal het kind kunnen laten lopen vooraleer een bepaaldniveau van neurologische ontwikkeling bereikt is.Eens bepaalde mijlpalen in de motorische ontwikkeling bereiktzijn, kunnen bepaalde sportspecifieke vaardigheden wel degelijkop jonge leeftijd aangeleerd worden. Vandaar dat men inde technische sporten, zoals gymnastiek, tennis en zwemmen,reeds op vrij jonge leeftijd moet starten met sportspecifiekevaardigheidstraining. Studies hebben dan ook aangetoond dathet oefenen van deze vaardigheden (coördinatie, behendigheid,snelheid, reactietijd) wel degelijk verbeteren door hieropte trainen vóór de puberteit en tijdens de adolescentie.TYPISCHE LETSELS PREPUBERTAIR ENTIJDENS DE GROEISPURTBij kinderen en adolescenten vormt de groeischijf de zwakstestructuur van het musculo-skeletaal stelsel. De meest voorkomendeletsels bij jongeren treffen dan ook vaak deze groeischijven.De ligamenten van kinderen zijn 2 tot 5 maal sterkerdan het kraakbeen van gewrichten en groeischijven, met alsgevolg dat er minder vaak acute ligamentaire letsels vastgesteldworden dan bij volwassenen.Aanslepende of steeds weerkerende letsels zijn meestal hetgevolg van de relatief lage weerstand tegen repetitieve stresster hoogte van de botgroeikernen bij kinderen en adolescenten.Gymnastiek is hierbij een risicosport vanwege de frequenthoge impact- en trekkrachten ter hoogte van de gewrichten enpeesaanhechtingen.Een dergelijke blessure zal zich manifesteren wanneer hetevenwicht tussen de belasting en de belastbaarheid van dit lidmaat,gewricht of spier verstoord wordt. Het herstellen vandit evenwicht vormt de kern van de behandeling. Concreetbetekent dit dat men de belasting tijdelijk moet terugschroevenen tegelijkertijd de belastbaarheid opdrijven door zeergerichte oefentherapie.De stelling beter voorkomen dan genezen geldt hier als degouden regel voor trainer en gymnast. Het voortdurend bijsturenvan kleine onevenwichten tussen de belasting en belastbaarheidis essentieel in de preventieve benadering van kwetsuren.Trainer en gymnast moeten de reflex aanleren om reedsbij de eerste klachten dit onevenwicht onmiddellijk te gaanherstellen. Beide parameters moeten bijgestuurd worden. Debelasting zal tijdelijk teruggeschroefd moeten worden door debeweging of oefenvorm, die aan de basis ligt van het letsel, tevervangen door alternatieve bewegingen of oefenvormen. Debelastbaarheid daarentegen zal verhoogd moeten worden doorhet desbetreffende lichaamsdeel, spier of gewricht aan specifiekeoefentherapie (kracht-, lenigheids-, mobilisatie-, stabilisatie-en proprioceptieve oefeningen) te onderwerpen.Afwisseling in opwarming, kracht, lenigheid, alsook in desportspecifieke training zijn van zeer groot belang. Het opregelmatige basis inlassen van specifieke preventieve oefeningenin de training zal de belastbaarheid sterk verhogen en bijgevolghet evenwicht tussen belasting en belastbaarheidhandhaven. Voorbeelden van specifieke preventieve oefeningenzijn in de literatuur legio.De aanhechting van een pees op een botgroeikern wordt eenapophysis genoemd. Indien deze aanhechting gaat irriteren ofontsteken dan spreken we van een apophysitis. Dit is allicht demeest voorkomende blessure bij jeugdige sporters en hetmeest bekende voorbeeld hierbij is de Ziekte van Osgood-Schlatter, een ontsteking van de aanhechting van de patellapees(knieschijfpees) op de voorzijde van het scheenbeen netonder het kniegewricht. De kern van de behandeling is ookhier het in evenwicht brengen van de belasting met de belastbaarheidvan deze patellapeesaanhechting. Praktisch betekentdit dat de sprongbelasting tijdelijk (gaande van enkele wekentot meer dan één jaar) moet teruggeschroefd worden en datmen onmiddellijk start met specifieke quadricepstraining omde belastbaarheid van deze patellapeesaanhechting te verhogen.Strikte rust is hierbij niet de meest optimale therapeutischebenadering, tenzij deze apophysitis reeds geëvolueerd istot een afrukkingsfractuur van deze aanhechting.In volgende edities van de Gymtec zal telkens een bepaald lidmaatof gewricht onder de loep genomen worden en zal meerin detail ingegaan worden op de specifieke preventieve oefentherapievan dit lidmaat of gewricht.Frank Pauwels is sportarts van het Topsportcentrum GentVOORNAAMSTE GERAADPLEEGDE LITERATUUR:» Costill & Wilmore, Physiology of sports and exercise, 1999» Vrijens J, e.d., Basis voor verantwoord trainen, 2001» Maffuli N, The growing child in sport, British MedicalBulletin, 1992» Stricker PR, Sports training issues for the pediatric child,The Ped Clinics of North Am, 2002