Louk de Liever - NIP

de psycholoog / mei 2013 11een lege plek in mijn geheugenauteur: gerrit breeuwsmaJonge kinderen en hun oorlogsherinneringenEEN LEGE PLEK INMIJN GEHEUGENOp 13 september 1944 vertrokhet allerlaatste transport met279 Joodse gevangenen vanuitkamp Westerbork richting hetOosten, bestemming Bergen-Belsen. Onder hen bevondenzich vijftig kinderen in de leeftijd variërend van nul tot tienjaar (met een gemiddelde leeftijd van ruim vier jaar). Dekinderen, veelal opgepakt op hun onderduikadres, beschiktenin de meeste gevallen niet over papieren. Op de transportlijstenstonden ze genoteerd als de Gruppe UnbekannteKinder. Een van de kinderen wist de reis niet te overleven,maar de rest verbleef enkele maanden in Bergen-Belsen. Vandaaruit werden ze in november 1944 doorgestuurd naarTheresienstadt, waar ze, nog steeds als groep, in eenweeshuis terechtkwamen. Theresienstadt werd in mei 1945bevrijd. In het kamp wisten toen naar schatting zo’n honderdkinderen te overleven, waarvan dus de helft bestond uit deonbekende kinderen van Westerbork.Na de oorlog volgden jaren van onzekerheid over hunidentiteit (het was zelfs niet altijd zeker of ze wel Joodswaren). Ze kwamen in pleeggezinnen of Joodse kindertehuizenterecht of een enkele keer bij hun getraumatiseerdeouders. Die herkenden hun eigen kind meestal niet eens enslaagden er evenmin in weer een band met hun kind op tebouwen. En de kinderen konden die banden niet aanhalendoor te vertellen over hun ervaringen. Je maakt als jong kindde oorlog mee, de onderduik, het transport, het kamp. ‘Er isvan alles met me gebeurd, maar het is een lege plek in mijngeheugen,’ zegt een overlevende, geboren in 1940, er laterover (Meijer, 1994). Bovendien was er nauwelijks belangstellingvoor hun verhalen.Dat ze ernstig getraumatiseerd waren door hun ervaringen,kwam destijds bij niemand op (Breeuwsma, 2013a).Achterom kijken had in de naoorlogse jaren geen prioriteit.En zo raakte de geschiedenis van deze kinderen in devergetelheid.Herontdekking van de oorlog Na de oorlogkalfde de belangstelling voor alles wat eraan herinnerde snelaf, maar ergens in de jaren zestig keerde het tij. De wederopbouwwierp zijn vruchten af en het leven van de oorlogsoverlevendenkwam ogenschijnlijk in rustiger vaarwater terecht.Ogenschijnlijk, want ook de herinneringen kwamen terugén de behoefte om over die herinneringen te praten. DoorJolande Withuis (2002) is de periode 1966-1980 getypeerdals die van de herontdekking van de oorlog. In die herontdekkingkwam een stroom van nieuwe publicaties op gang,die vaak persoonlijker van toon waren dan voorheen, meergericht op de eigen ervaringen en de gevolgen daarvan. Ookkwam er aandacht voor de psychiatrische en psychologischegevolgen van de oorlog. Onder invloed van de Vietnamoorlogwas het oorlogstrauma en de posttraumatische stress-