lokaal 51 - Architectuur Lokaal

pagina 14De gemeente als regisseur bijparticulier opdrachtgeverschapIndira van ‘t KloosterDe laatste jaren is het particulier opdrachtgeverschap in beeld gekomen als één vande mogelijkheden om meer diversiteit in de woningbouw te brengen en om bewonersmeer zeggenschap te geven over hun eigen woonhuis. Desondanks is het aantalhuizen dat door particulieren werd gebouwd niet toegenomen. Het aantal daalde zelfsvan 12.500 in 2000 naar 8.472 in 2004. 1 Hoogleraar Hugo Priemus (TU Delft) wijtdat onder andere aan de hoge grondprijs en het onvermogen van gemeenten om metde nieuwe situatie om te gaan (te veel regels), maar de neergaande lijn in de economiezal daar toch zeker ook aan hebben bijgedragen. 2Architectuur Lokaal organiseerde een bijeenkomst op 6 oktober in Rotterdam omervaringen en belemmeringen rond particulier opdrachtgeverschap te inventariserenmet beleidsmakers, kenniscentra, ontwerpers, een wethouder en een bewoner. Aan bodkwamen de gemeentelijke ambities, het grondbeleid bij de kaveluitgifte, de stedenbouwkundigeplanvorming, de beeldkwaliteit, de ruimtelijke inrichting en de stimuleringsinstrumentendie de gemeenten hebben ingezet voor particulier opdrachtgeverschap.de aanpak is overal andersIn heel Nederland zijn projecten in voorbereiding ofin uitvoering rond particulier opdrachtgeverschap.Meestal in de vorm van vrije kavels (Haarlemmermeer,Leiden), soms met aaneengesloten rijtjeswoningen(Woerden), soms in opdracht van een collectief(Apeldoorn, Rotterdam). Vaak in een combinatie vanal het voorgaande (Woerden, Purmerend, Den Haag,Almere). De lokale aanpak en ambitie is echter overalanders.Een gemeente kan (bewust) slechts faciliteren ofintensief begeleiden en stimuleren. ‘Hoe meer jeals gemeente stuurt, hoe groter de kans dat het misgaat’,zegt Frank Kramer van de gemeente Almere.De gemeente probeert zoveel mogelijk tegemoet tekomen, maar initiatiefnemers moeten het zelf doen.‘Intensieve begeleiding en stimulering is noodzakelijk’,vindt Karin Stiksma van de gemeente Apeldoorn,waar burgers met behulp van subsidies en cursussenworden bijgestaan bij hun nieuwbouwplannen.Particulier opdrachtgeverschap kan worden gebruiktals middel om sociaal-maatschappelijke kwestiesmee op te lossen of om er de bovenkant van de marktmee te bedienen. In Bladel en Rotterdam is particulieropdrachtgeverschap een concreet antwoord op eenmaatschappelijk probleem. ‘Overheidsbeleid, zoalsVINEX en groeibeperkingen hebben bijgedragen aaneen geforceerde woningmarkt. De voor woningbouwbestemde grond was meestal al in handen van degrote bouwpartijen. In Bladel was een eigen woningalleen nog mogelijk door middel van een collectiefproject,’ zegt Gert Pijnenburg, wethouder van Bladel.‘Hier was een collectief eigenbouwproject eenadequaat middel tegen woningschaarste en hogeprijzen op de woningmarkt, maar dat is in wezen hetgevolg van ruimtelijk beleid van de hogere overheden(Rijk en provincies).’In Spangen, een probleemwijk in Rotterdam, werdeen heel woningblok om niet weggegeven met deverplichting om de renovatie te bekostigen en erminstens twee jaar te blijven wonen - dat wel. Hetsucces is groot. De sociale cohesie in de wijk istoegenomen, de weerbaarheid van de bewoners inSpangen als geheel eveneens. ‘En, niet onbelangrijk,het heeft veel positieve publiciteit voor de wijk alsgeheel opgeleverd’, zegt Ditty Blom, gemeentelijkprojectleider Wallisblok.Gemeenten zoeken sturing op kwaliteit in hetstedenbouwkundig ontwerp, de beeldregie of juisthet landschapsontwerp. Ben Kuipers, stedenbouwkundigevan de gemeente Woerden, constateert:‘Overgangsgebieden tussen privé en openbaar zijnhet belangrijkst. De omvang van de kavels is in datverband belangrijk. Tot 300 m2 gaat dat vanzelf envanaf 1000 m2 lukt het ook wel weer, maar daartussengaat het heel vaak fout.’In de Haagse wijk Vroondaal is een landschapsontwerpde drager van het plan, in combinatie met een lichtevorm van beeldregie en een begeleidingscommissie.In Vroondaal hebben de gemeente en marktpartijenals uitgangspunt voor de planvorming een landschapsarchitectgevraagd om eenheid en variatie inhet plangebied aan te brengen. Door de introductievan bomen op de kavels en taluds ontstaan zo specifiekeomstandigheden waarop een architect enopdrachtgever kunnen reageren. In Rotterdam-Nesselande is in de Waterwijk wel sprake vanstedenbouwkundige voorwaarden, maar niet vanbeeldregie. Het is een zogeheten welstandsvrije wijk.Er bestaat geen ideale aanpak, maar enige vorm vanregie en begeleiding komt de kwaliteit in het algemeenten goede. 3wat waren de belemmeringen?Beschikbaarheid grond.Het is moeilijk om aan grond te komen, en de beschikbaregrond is duur. Daar hebben eigenbouwers meerlast van dan professionele bouwers. Uit de rijen voorhet gemeentehuis bij kaveluitgiften en de bomvollezaaltjes bij informatieavonden blijken zij vooralbelangstelling te hebben voor middelgrote kavels invrije kavelwijken en collectieve projecten. Gemeentenzouden zich specifieker op de burger kunnen richten.Er zijn ook voorbeelden van geïnteresseerden met eenplan en deelnemers die geen grond kunnen vinden.Buiten de initiatieven van de gemeente zelf om, is hetals individu of stichting bijna onmogelijk om aangrond te komen. ‘Het zou zo moeten zijn dat eengemeente altijd grond beschikbaar stelt zodra eenburger daarom vraagt’, stelt architect Ineke Hulshof.Dat echter is nog lang geen realiteit.Bereidheid en mogelijkheden van gemeenten om daadwerkelijkmee te werken.Het voorbeeld van de gemeente Apeldoorn die eeninformatiefolder maakt, cursussen geeft en subsidiesverstrekt is zeldzaam in Nederland. Gemeenten zoudenhier geld voor kunnen vrijmaken en ambtenarenter beschikking kunnen stellen, maar ze moeten opallerlei fronten bezuinigen. Anders wordt het, als ervoor de gemeente ook andere belangen in hetgeding zijn, zoals in Spangen of Bladel. De gedachtedat (collectief ) particulier opdrachtgeverschap eenrol zou kunnen spelen in sociaal-maatschappelijkekwesties of stedelijke vernieuwing is echter nog nietwijd verbreid in Nederlandse gemeenten.Nieuwe sociale woningbouw.Als gemeenten uitbreiden met honderden of duizendenwoningen tegelijk, praten ze liever met een paaropdrachtgevers dan met een paar honderd.Ook corporaties en ontwikkelaars hebben er weinigbelang bij om het particulier opdrachtgeverschapte stimuleren. Die traditionele partijen worden danook geregeld genoemd als belemmerende factor bijde ontwikkeling van particulier opdrachtgeverschap.Als mengvorm tussen de gevestigde belangen enparticulier opdrachtgeverschap lijkt zich een nieuwverschijnsel te ontwikkelen, dat ‘de nieuwe socialewoningbouw’ genoemd zou kunnen worden.architectuur lokaal #51. 12-2005