Tips om fysieke belasting te verminderen Versie niet ... - StAZ
Tips om fysieke belasting te verminderen Versie niet ... - StAZ
Tips om fysieke belasting te verminderen Versie niet ... - StAZ
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
PreGo!<strong>Tips</strong> <strong>om</strong> <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> <strong>te</strong> <strong>verminderen</strong><strong>Versie</strong> <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken
Met bijdragen van:- Corpus, Foppe Hooghiemstra- MCH Wes<strong>te</strong>inde, Hanke Laurijsen- Rifa Arbo, Rob Kaasschie<strong>te</strong>r- Rode Kruis Ziekenhuis Beverwijk, Wim Gijzen- Ziekenhuis Sint Jansdal, Andrew StuijfzandMet dank aan:- Abrona, Jan Klaver- Ams<strong>te</strong>rdam Thuiszorg, Josien Bo<strong>om</strong>gaard- Arjo Nederland bv, Tiel- Corpus bv, Ams<strong>te</strong>rdam- Fetra Nederland bv, Sleeuwijk- Fontis, locatie R.K. Zorgcentrum Sint Jacob,Ams<strong>te</strong>rdam- GDVV groep Den Haag, Wijnand van Panhuys- Geestgronden, Gerard Beukers- Groot Klimmendaal, Marieke Fennema- Medisch Centrum Haaglanden, Den Haag- Medisch Centrum Leeuwarden, Leeuwarden- Nieuwland Opleidingen bv, Wageningen- Parco, Gert van Empel- Rijngeestgroep, Wil van der Giesen- Rode Kruis Ziekenhuis, Beverwijk- Thuiszorg regio ’s-Hertogenbosch,Harry van Elderen- Ziekenhuis St Jansdal, HarderwijkColofonUitgaveSectorfondsen Zorg en Welzijn, sep<strong>te</strong>mber 2003PreGo! is een uitgave van de Sectorfondsen Zor g en Welzijn in opdrachtvan: ABVAKABO FNV, CNV Publieke Zaak, NU '91, FHZ, GGZ Nederland,Arcares, LVT, NVZ, vereniging van ziekenhuizen, VGN, LVG, BTN, CFO,De Unie Zorg en Welzijn en de minis<strong>te</strong>ries van VWS en SZW.Au<strong>te</strong>ursNico E. Knibbe, Hanneke J.J. Knibbe, LOCOmotion (www .loc<strong>om</strong>otion.nu)Concept, redactie en productieHDtt Public Relations, NijmegenVormgeving en opmaakNies en Partners bno, NijmegenDrukJanssen Print NijmegenFotografieHans Oostrum Fotografie, Emil Roes, Jaap Spieker, Niels Groeneweg,Tim EshuisIllustratiesHerman Coppus, Barth HarmsenMeer informatieWil je meer informatie of reageren op een of meer tips uit deze catalogus?Stuur dan een e-mail naar de Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen:staz@caop.nl.Bes<strong>te</strong>lwijzeDeze publicatie is <strong>te</strong> bes<strong>te</strong>llen bij de Stichting Arbeidsmarkt Ziekenhuizen.Bes<strong>te</strong>l de PreGo! via de websi<strong>te</strong> www.staz.nl of per e-mail: staz@caop.nl.Vermeld bij de bes<strong>te</strong>lling het publicatienummer: 920.033.51De catalogus kost € 15,– (excl. verzendkos<strong>te</strong>n).Oplage 7.500DisclaimerDeze uitgave is met de groots<strong>te</strong> zorgvuldigheid samenges<strong>te</strong>ld. Noch de schrijvers,noch de uitgevers s<strong>te</strong>llen zich ech<strong>te</strong>r aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg vaneventuele onjuistheden en/of onvolk<strong>om</strong>enheden in deze uitgave. Ondanks de informatiein deze uitgave zal altijd de of ficiële gebruiksaanwijzing van produc<strong>te</strong>n en werkma<strong>te</strong>rialengevolgd moe<strong>te</strong>n worden en zodoende voorrang moe<strong>te</strong>n krijgen boven de informatie indeze publicatie.
67 Afspraken voor gemotoriseerd verkeer 8968 Verticale handvat<strong>te</strong>n voor meer flexibili<strong>te</strong>it 9069 Kliko’s op een karretje 9170 Ik heb mijn wagen volgeladen 9271 Handig manoeuvreren met loodswiel 9372 Op de s<strong>te</strong>p, op de s<strong>te</strong>p 9473 Is de logistiek logisch? 9574 Gebruik verhuishulpmiddelen 9675 Riksja 97Index 124Overzicht publicaties en instrumen<strong>te</strong>n<strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> per branche 127Hoofdstuk 5 Slimmer werken76 Blijven bewegen 10077 Rustig boenen 10178 Door je knieën of door je rug? 10279 Explosieve bewegingen 10380 RSI en zorgplicht 10481 Draag beschermende kleding 10682 Markeringen zorgen voor duidelijkheid 10783 Goede conditie 10884 Relaaaax 10985 Voork<strong>om</strong> RSI 11086 Maak mensen zelf verantwoordelijk 11187 Laat de stofzuiger het werk doen 11288 Taakroulatie zorgt voor afwisseling 11389 Licht maakt werk lich<strong>te</strong>r 11490 Waar wringt de… 11591 Rug extra kwetsbaar tijdens zwangerschap 11692 Wie <strong>niet</strong> slim is, moet s<strong>te</strong>rk zijn 11793 Meer aandacht voor schoeisel 11894 Dat zit goed 12095 De tuin in 12196 Pak de bron aan 12297 Creatief met voorlichting 1234
VoorwoordAlsjeblieft! Voor je ligt de PreGo!-catalogus voor <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken in de gezondheidszorg*.In dit handige naslagwerk vind je een keur aan tips, die kunnen helpen bij het<strong>verminderen</strong> en voork<strong>om</strong>en van <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> in je werk. De catalogus is ontwikkeld inopdracht van Sectorfondsen Zorg en Welzijn.Medewerkers in de zorg werkzaam in <strong>niet</strong>-cliëntgebonden functies kunnen hun voordeel doen met dein deze gids beschreven ‘best practices’: werkwijzen en ervaringen die zich in de praktijk hebbenbewezen. Onders<strong>te</strong>unend personeel uit de Gehandicap<strong>te</strong>nzorg, Ziekenhuizen, Thuiszorg, Gees<strong>te</strong>lijkeGezondheidszorg en Verpleeg- en Verzorgingshuizen kan zich la<strong>te</strong>n inspireren en motiveren door degro<strong>te</strong> diversi<strong>te</strong>it aan tips en voorbeelden.De PreGo!-catalogus is bedoeld voor medewerkers met <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken, die op zoek zijnnaar tips <strong>om</strong> hun dagelijkse werkzaamheden <strong>te</strong> verlich<strong>te</strong>n. Daarnaast is deze catalogus een waardevolleonders<strong>te</strong>uning en informatiebron voor arbocoördinatoren, P&O’ers en managers die preventiefbeleid willen ontwikkelen of instrumen<strong>te</strong>n willen implemen<strong>te</strong>ren <strong>om</strong> de <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> binnenhun ins<strong>te</strong>lling <strong>te</strong>gen <strong>te</strong> gaan.Voork<strong>om</strong>en is be<strong>te</strong>r dan genezen; dat geldt ook voor <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>. Vandaar dat veel tips gerichtzijn op preventie. De ti<strong>te</strong>l van deze catalogus verwijst daar ook naar. PreGo! be<strong>te</strong>kent <strong>niet</strong> alleen ‘alsjeblieft’in het Italiaans, maar geeft ook aan dat het licht op groen (Go!) moet voor preventie. Socialepartners en overheid hech<strong>te</strong>n in het kader van de arboconvenan<strong>te</strong>n en de CAO AG (voor de V&V)veel belang aan het voork<strong>om</strong>en van <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> en het vergro<strong>te</strong>n van de kennis over ditonderwerp. De gezondheid van de medewerkers in de <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken in de zorg hangtimmers nauw samen met de ma<strong>te</strong> waarin zij fysiek worden belast. Hoe meer medewerkers klach<strong>te</strong>nhebben aan het bewegingsapparaat, hoe hoger het (langdurig) ziek<strong>te</strong>verzuim.Groen licht geven aan preventie is dus bit<strong>te</strong>re noodzaak. De PreGo!-catalogus laat je zien hoe je ditdoet en helpt je bij het vinden van creatieve oplossingen <strong>om</strong> de <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> in jouw ins<strong>te</strong>lling<strong>te</strong> <strong>verminderen</strong>.We gebruiken in deze catalogus de naam ‘<strong>niet</strong>-cliëntgebonden werkzaamheden’. We bedoelen daarmeealle functies en disciplines waarin geen direct cliën<strong>te</strong>ncontact is. In s<strong>om</strong>mige organisaties gebruiktmen de naam facilitaire dienst of onders<strong>te</strong>unende diens<strong>te</strong>n. Deze catalogus is dus bedoeld voor iedereendie in de zorg werkt, maar <strong>niet</strong> in de verpleging of verzorging. Het gaat <strong>om</strong> de <strong>te</strong>chnische dienst(TD), het transport, de huishoudelijke dienst, de centrale s<strong>te</strong>rilisatie afdeling (CSA), de administratie,de receptie et ce<strong>te</strong>ra.* Voor zorgverleners is in januari 2002 een speciale PreGo!-catalogus verschenen met tips die zijn afges<strong>te</strong>md op hun werkzaamheden.5
InleidingHoud het licht op groenWat is <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> en wat kun je eraan doen? In de mees<strong>te</strong> zorgins<strong>te</strong>llingen is dekennis over dit onderwerp de laats<strong>te</strong> jaren aanzienlijk toegen<strong>om</strong>en. S<strong>om</strong>s blijft deze kennisech<strong>te</strong>r beperkt tot een aantal personen. Deze catalogus kan een rol spelen in het aanbrengenvan meer samenhang in het beleid en de kennis breed over de ins<strong>te</strong>lling verspreiden. Niet alleins<strong>te</strong>llingen zijn even ver; de een is al jaren bezig met het <strong>te</strong>gengaan van <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>,bij een ander staat het beleid nog in de kinderschoenen. De PreGo!-catalogus is ontwikkeldvanuit die we<strong>te</strong>nschap. De kennis en ervaringen die erin gebundeld zijn, hebben zowel arbocoördinatorenen managers als medewerkers van de <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken veel <strong>te</strong> bieden.Waar<strong>om</strong> een PreGo!-catalogus?Deze bundel ‘best practices’ is vooral bedoeld <strong>om</strong> <strong>te</strong> inspireren. De tips dagen je vaak uit <strong>om</strong> zélfcreatieve oplossingen <strong>te</strong> bedenken. Dat werkt vaak het bes<strong>te</strong>, want er zijn geen standaardoplossingen.De ene organisatie is immers de andere <strong>niet</strong>. Gemotiveerd door de tips kun je knelpun<strong>te</strong>n binnen jeeigen werk en organisatie aanpakken. De voorbeelden kun je naar wens kopiëren en uitdelen. Zorgdat deze PreGo!-catalogus overal beschikbaar is, leg hem in kantines, op leestafels et ce<strong>te</strong>ra. Zo kunje de aandacht vestigen op <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> of een actueel probleem in de schijnwerpers zet<strong>te</strong>n.Daarmee draag je bij aan de bewustwording over <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> en houd je het licht op groen.Hoe vind je de weg in deze catalogus?De tips zijn onderverdeeld in vijf ca<strong>te</strong>gorieën: beleid en instrumen<strong>te</strong>n, werkplekinrichting, hulpmiddelen,transport en slimmer werken. Wil je nog gerich<strong>te</strong>r zoeken, dan kun je gebruikmaken van de indexach<strong>te</strong>r in de PreGo!-catalogus. Je vindt daar de thema’s (via trefwoorden) die aan bod k<strong>om</strong>en in alfabetischevolgorde. De nummers ach<strong>te</strong>r de trefwoorden verwijzen naar de paginanummers.Sectorfondsen Zorg en WelzijnDeze gids is ontwikkeld in opdracht van Sectorfondsen Zorg en Welzijn, die namens de sociale partnersarbeidsmarktbeleid uitvoeren. Doel van deze catalogus is de <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> bij <strong>niet</strong>-cliëntgebondentaken in de zorg <strong>te</strong> <strong>verminderen</strong> en zo uitval van medewerkers <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en. Alle produc<strong>te</strong>n van deSectorfondsen die in deze gids worden genoemd, kun je bes<strong>te</strong>llen bij het Arbokenniscentrum voorZorg en Welzijn, per fax (030) 273 97 77, e-mail produc<strong>te</strong>n@arbozw.nl of via www.arbozw.nl.Samens<strong>te</strong>llersDeze catalogus is totstandgek<strong>om</strong>en in samenwerking met een groot aantal deskundigen op het gebiedvan <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> in de zorg, zoals onder meer arbocoördinatoren, arboadviseurs en fysiotherapeu<strong>te</strong>n.Enkele tips zijn het resultaat van een wedstrijd, georganiseerd door Sectorfondsen Zorg enWelzijn.7
Hoofdstuk 1Beleiden instrumen<strong>te</strong>nGoed (til)beleid is onontbeerlijk bij het voork<strong>om</strong>en van <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>.In dit hoofdstuk lees je meer over hoe je dit beleid kuntvormgeven én over de instrumen<strong>te</strong>n die je kunnen onders<strong>te</strong>unen bijhet vasts<strong>te</strong>llen en toetsen van dit beleid. Met bijvoorbeeld de RugofRisicoRadar (zie tip 10) kan een medewerker zijn of haar eigenwerk beoordelen op <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>. Moe<strong>te</strong>n medewerkersveel tillen, staan, reiken of duwen?Een instrument als het Rugboekje (zie tip 7) speelt een belangrijkerol bij de bewustwording van medewerkers van <strong>niet</strong>-cliëntgebondentaken: wat zijn rugklach<strong>te</strong>n eigenlijk en wat kan ik zélf doen <strong>om</strong>deze <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en? In tip 4 vind je de zes KarVragen. Met dezechecklist kun je nagaan of je voldoet aan de Praktijkrichtlijnen voorduwen, trekken en manoeuvreren.
PraktijkrichtlijnBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 1Praktijkrichtlijnen* beschermen werknemersEr zijn grenzen aan wat een mens aankan. Het gaat <strong>om</strong> de balans tussen <strong>belasting</strong> en belastbaarheid.Als je bijvoorbeeld meer tilt, duwt of reikt (de <strong>belasting</strong>) dan je aankan (de belastbaarheid),is er sprake van over<strong>belasting</strong>. Dit kan leiden tot klach<strong>te</strong>n aan het bewegingsapparaat.Werken volgens de Praktijkrichtlijnen is lich<strong>te</strong>r en leukerOm medewerkers in de gezondheidszorg <strong>te</strong> beschermen <strong>te</strong>gen <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> zijn de zogenoemdePraktijkrichtlijnen opges<strong>te</strong>ld. Dat zijn normen die precies aangeven hoeveel je zou mogentillen, duwen, reiken et ce<strong>te</strong>ra. Er zijn Praktijkrichtlijnen opges<strong>te</strong>ld voor vijftien bronnen van <strong>fysieke</strong><strong>belasting</strong>. Werkgevers en werknemers hebben in het kader van de arboconvenan<strong>te</strong>n of de CAO AG oplandelijk niveau afgesproken deze Praktijkrichtlijnen in <strong>te</strong> voeren.WerkplezierHet is alle betrokkenen duidelijk dat goede arbeids<strong>om</strong>standigheden de voorwaarde zijn voor werkplezier,behoud van personeel en verzuim en WAO-intrede helpen <strong>te</strong>rugdringen. De Praktijkrichtlijnen zijnhiervoor de uitgangspun<strong>te</strong>n.Waar?Er zijn Praktijkrichtlijnen <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> voor zowel zorgverleners als medewerkers van <strong>niet</strong>-cliëntgebondentaken.Praktijkrichtlijnen zijn aanwezig Onder de naam van: Te vinden in:in de volgende branches:Verpleeg- en verzorgingshuizen Praktijkrichtlijnen Werkpakket ‘Fysieke <strong>belasting</strong>’Gees<strong>te</strong>lijke Gezondheidszorg Praktijkrichtlijnen Werkpakket ‘Fysieke <strong>belasting</strong>’Gehandicap<strong>te</strong>nzorg Praktijkrichtlijnen Pakketje gezondThuiszorg Groene Praktijkregels Stilstaan bij bewegenZiekenhuizen Praktijkrichtlijnen Be<strong>te</strong>r!* In de Thuiszorg spreken we van de ‘Groene Praktijkregels’10
en beschermen wBeleid en instrumen<strong>te</strong>nVervolg tip 1De vijftien bronnen van <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>. Voor al deze bronnen zijn Praktijkrichtlijnen afgesproken.Armheffing Beeldscherm Dragen/lopen Drukken DuwenHurken en knielen Manoeuvreren Reiken Repe<strong>te</strong>rende beweging StaanStatische <strong>belasting</strong> Tillen Trekken Wringen Zit<strong>te</strong>n11
PatatgeneratieBeleid instrumen<strong>te</strong>nTip 2Patatgeneratie?Om duidelijk <strong>te</strong> maken wat nog wel en wat <strong>niet</strong> meer kan bij <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> zijn er vooralle zorgbranches Praktijkrichtlijnen geformuleerd. Voor de Thuiszorg he<strong>te</strong>n ze trouwensGroene Praktijkregels (zie tip 1). Ze geven precies aan hoeveel kilo je mag tillen, duwen,trekken of dragen.Een gezonde carrière dankzij de PraktijkrichtlijnenMaar worden we daar <strong>niet</strong> slap van? Als je <strong>niet</strong> meer mag tillen, duwen,trekken, reiken et ce<strong>te</strong>ra, kun je op een gegeven m<strong>om</strong>ent toch <strong>niet</strong>smeer? Dan hebben we toch een patatgeneratie*? Dat is een misverstand.Het gaat hier <strong>om</strong> het verschil tussen over<strong>belasting</strong> en <strong>belasting</strong>.Belasting is op zichzelf prima, heel goed zelfs. Je wordt er s<strong>te</strong>rkervan en je belastbaarheid neemt toe. Toch zijn er grenzen.Over<strong>belasting</strong> voork<strong>om</strong>enAls er sprake is van over<strong>belasting</strong>, en die is op basis van we<strong>te</strong>nschappelijkonderzoek vastges<strong>te</strong>ld en vertaald in de Praktijkrichtlijnen,moe<strong>te</strong>n we dat beperken. Om klach<strong>te</strong>n aan het bewegingsapparaat <strong>te</strong>voork<strong>om</strong>en en verzuim en WAO-instro<strong>om</strong> <strong>te</strong>rug <strong>te</strong> dringen. Maarnatuurlijk ook <strong>om</strong> het persoonlijke leed van medewerkers <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en.Want leven met pijn en daardoor <strong>niet</strong> meer kunnen werken, isgeen pretje.Voor alle branchesJe vindt de Praktijkrichtlijnen op veel plaatsen <strong>te</strong>rug. Ze staan in de diverse Rugboekjes (zie tip 7), opde PreventieWijzer (zie tip 17), op de RugRadar (zie tip 10) en natuurlijk in de diverse werkpakket<strong>te</strong>n(zie tip 18). Er zijn inmiddels voor alle branches Praktijkrichtlijnen geformuleerd. Als je <strong>te</strong> makenhebt met meerdere branches moet je goed oplet<strong>te</strong>n, want ze verschillen op details.* Leo Beenhakker (1982) na Bohemians Praag – Ajax (1-0).12
Statische belastBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 3Normen voor statische <strong>belasting</strong>Personeel van <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken werkt regelmatig in een voorovergebogen of gedraaidehouding. Houd het risico van over<strong>belasting</strong> dan goed in de ga<strong>te</strong>n, want het gevaar wordtvaak onderschat.Fou<strong>te</strong> werkhoudingRegelmatig werken in een voorovergebogen of gedraaide houding is erg belas<strong>te</strong>nd, erstaat voortdurend een hoge druk op de tussenwervelschijven. Het gewicht van eigenr<strong>om</strong>p, hoofd en armen is al ongeveer tweederde van je totale lichaamsgewicht (zo’n50 kilo). De spieren moe<strong>te</strong>n lang aangespannen blijven <strong>om</strong> die houding vast <strong>te</strong> houden,waardoor ze snel verkrampen. Na één minuut krijgen de mees<strong>te</strong> mensen al problemen.Je voelt dan een zeurende pijn opk<strong>om</strong>en.PraktijkrichtlijnDe norm voor statische <strong>belasting</strong> (in moeilijke houdingenwerken) is: <strong>niet</strong> langer dan één minuut werken metgedraaide en/of meer dan 30 graden voor- of zijwaartsgebogen r<strong>om</strong>p.Waar ligt de grens?Bij vasts<strong>te</strong>lling van de norm voor statische <strong>belasting</strong>is de (totale) duur van de houding en de exac<strong>te</strong> standwaarin dat gebeurt van belang. De mees<strong>te</strong> houdingenzijn <strong>niet</strong> per se onaanvaardbaar als je ze maar heelkort aanneemt. Het afwisselen van houdingen isdaar<strong>om</strong> belangrijk. Andere houdingen, die in eers<strong>te</strong>Juis<strong>te</strong> werkhouding* instantie <strong>niet</strong> zo slecht lijken, kunnen onaanvaardbaarzijn <strong>om</strong>dat ze <strong>te</strong> lang ach<strong>te</strong>reen worden volgehouden.Voork<strong>om</strong> statische <strong>belasting</strong> door werkplekaanpassingen,bijvoorbeeld door werkbladen in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaar <strong>te</strong> maken. Bovenstaandenormen zijn in de praktijk van de zorg lastig toe <strong>te</strong> passen. De StatMan (zie tip 14) iseen handig hulpmiddel <strong>om</strong> in praktijksituaties <strong>te</strong> bepalen welke houdingen nog wel enwelke <strong>niet</strong> meer toelaatbaar zijn.Afwisselen, afwisselen, afwisselen* Hoewel deze houding inderdaad correct is, is hier sprake van hurken of knielen. Ook daarvoor is een Praktijkrichtlijn:<strong>niet</strong> langer dan 30 seconde aaneengeslo<strong>te</strong>n en minder dan 15 minu<strong>te</strong>n in totaal. De bes<strong>te</strong> oplossing is dus: zetde wasmachine op de juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong>!13
ManoeuvrerenBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 4Normen voor manoeuvrerenNaast de normen voor tillen (zie tip 8) en statische <strong>belasting</strong> (zie tip 3) zijn er ook normenvoor het duwen, trekken en manoeuvreren. Je kunt daarbij denken aan het rijden met voedselkarren,bedden, of het transpor<strong>te</strong>ren van kas<strong>te</strong>n waarbij je ook een duw- of trekbewegingmaakt.Houd je aan de KarVragen én de RijRegelsDe Praktijkrichtlijn voor duwen en trekken is: <strong>niet</strong> meer dan 25 kilo met twee handen(maximaal vijftien kilo per hand). Wanneer de kracht vooral vanuit je vingersk<strong>om</strong>t <strong>om</strong>dat je <strong>niet</strong> met je volle hand het object kunt <strong>om</strong>vat<strong>te</strong>n, is het maximumvijf kilo per hand. Of je hieraan voldoet, is best lastig <strong>te</strong> bepalen. Wanneer duw jenu <strong>te</strong> veel?ChecklistNormen bij het manoeuvreren van rollend ma<strong>te</strong>riaal zijn afgeleid van de normenbij duwen en trekken. Als je globaal wilt beoordelen of het manoeuvreren met ietswat kan rijden nog toelaatbaar is, beantwoord dan de zes KarVragen. Als je allevragen met ‘ja’ kunt beantwoorden, valt de benodigde kracht in de mees<strong>te</strong> gevallenin de veilige zone*. Dit be<strong>te</strong>kent trouwens <strong>niet</strong> altijd dat je je lichaam <strong>niet</strong> overbelast. Je moet natuurlijkwel goed en veilig rijden. Hoe dat moet, vind je in de tip hiernaast over de RijRegels.De zes KarVragen Ja Nee1. Heeft het object goede en soepel lopende wielen?2. Hebben de wielen een doorsnede van minimaal twaalf cm?3. Is het totaalgewicht van het object kleiner dan 300 kilo?4. Kan overal over gladde en horizontale vloer en gereden worden?5. Zijn er op de hele transportweg geen dr empels?6. Heeft de kar handvat<strong>te</strong>n of goede duwplaatsen op een juis<strong>te</strong> (ins<strong>te</strong>lbar e) hoog<strong>te</strong>?De juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong> verschilt per individu, maar ligt voor duwen meestal tussen de100 en 150 cm en voor tr ekken iets lager.Als je nu op één of meer van de KarVragen ‘nee’ hebt geantwoord, moet daarvoor een oplossingk<strong>om</strong>en. Denk bijvoorbeeld aan het <strong>verminderen</strong> van het totale gewicht van de kar, gro<strong>te</strong>re wielen,andere vloerbedekking of zelfs het motoriseren.* Als je preciezer wilt we<strong>te</strong>n hoeveel je duwt of trekt kun je ook gaan me<strong>te</strong>n. Zie hiervoor tip 22.14
RijRegelsTip 5Beleid en instrumen<strong>te</strong>nManoeuvreren volgens de RijRegelsIn je werk krijg je s<strong>te</strong>eds meer <strong>te</strong> maken met hulpmiddelen op wielen. Let op dat je bij hetrijden, voldoet aan de Praktijkrichtlijn voor manoeuvreren. Manoeuvreren of rijden kun je hetbes<strong>te</strong> door de zes RijRegels in acht <strong>te</strong> nemen.Voork<strong>om</strong> over<strong>belasting</strong> bij het rijden ofmanoeuvreren met karrenDe zes RijRegels1. Maak gebruik van je lichaamsgewicht. Ga naar voren hangen als jeduwt en naar ach<strong>te</strong>ren als je trekt.*2. Duw en draai nooit <strong>te</strong>gelijk; doe óf het een óf het ander. Zorg dat jehanden en je voe<strong>te</strong>n in de dezelfde richting wijzen.3. Als je draait, loop dan zelf <strong>om</strong> het object heen en neem het in diebeweging met je mee. Het object zal dan soepel <strong>om</strong> zijn as draaien.Laat het object nooit <strong>om</strong> jou heen draaien: je verwringt dan je rug.Probeer het maar eens door <strong>te</strong> rijden met een vol winkelkarretje.4. Plaats één voet op het onders<strong>te</strong>l of een richel als dat mogelijk is. Dathelpt bij het duwen. Als de zwenkwielen nog <strong>niet</strong> in de juis<strong>te</strong> richtingstaan, kun je ze op deze manier in de juis<strong>te</strong> rijrichting krijgen, zonderdat je met je armen hoeft <strong>te</strong> sjorren.5. Beweeg gelijkmatig en rustig. Plotselinge bewegingen zijn slecht voorje lichaam en bij het manoeuvreren met een rolstoel ook onplezierigvoor de cliënt.6. ‘Keep them rolling’: vermijd veelvuldig stoppen en star<strong>te</strong>n wanneer jeover langere afstanden moet rijden.Maar pas op. Ook als je je houdt aan deze RijRegels wil dat <strong>niet</strong> altijd zeggendat je je lichaam <strong>niet</strong> <strong>te</strong> veel belast. Misschien is de kar wel <strong>te</strong> zwaar,rijdt ze <strong>niet</strong> goed of heb je <strong>te</strong> weinig ruim<strong>te</strong> <strong>om</strong> <strong>te</strong> manoeuvreren. Je kuntdat op een eenvoudige manier checken met de zes KarVragen (zie tip hiernaast).Meer informatieKijk voor een demonstratie van de RijRegels in bewegend beeld op www.arbozw.nl. Je kunt dezelfde filmpjes ookbekijken vanaf de cd-r<strong>om</strong> en video ‘Praktijkrichtlijnen in Beweging’. Bes<strong>te</strong>l de cd-r<strong>om</strong> of video via www.arbozw.nlof bel (030) 273 97 39 (het Arbokenniscentrum).* Doe dat in ‘stapstand’ (een been voor, een been ach<strong>te</strong>r), anders val je15
Weet wat je tiltBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 6Weet wat je tiltAls je tilt, bepaalt een c<strong>om</strong>binatie van allerlei factoren de ui<strong>te</strong>indelijke <strong>belasting</strong> van je rug.De belangrijks<strong>te</strong> factoren vind je <strong>te</strong>rug in de zogenaamde NIOSH-formule.Met de formule van het toonaangevende Amerikaanse National Institu<strong>te</strong> ofOccupational Safety and Health (NIOSH) kun je uitrekenen hoeveel kilo je inallerlei situaties mag tillen.De formule heeft de volgende onderdelen:• de horizontale factor tussen de handen en het lichaam• de verticale factor tussen de handen en de vloer• de afgelegde verticale verplaatsingsafstand van het object• de draaiing van de r<strong>om</strong>p• de tilfrequentie• de kwali<strong>te</strong>it van de gripDe Praktijkrichtlijnen die onder andere aangevenhoeveel kilo je mag tillen, zijn ook afgeleid vandeze NIOSH-formule. De Gezondheidsraad heefthet gebruik van de NIOSH-formule aanbevolen(zie voor de berekeningswijze tip 8).Inschat<strong>te</strong>n van gewichtUit onderzoek, uitgevoerd bij de bagageafhandelingop Schiphol, is een nieuwe tilfactor naar vorengek<strong>om</strong>en. Voor de mensen die de koffers in en uitde vliegtuigen en op en af de lopende band tillen,blijkt het erg belangrijk <strong>te</strong> zijn dat ze we<strong>te</strong>n hoezwaar de koffer ongeveer is. Ze kunnen hunlichaam ins<strong>te</strong>llen op een zware of juist op een lich<strong>te</strong>tilhandeling. Bij een verkeerde inschatting kanhet er z<strong>om</strong>aar inschie<strong>te</strong>n. Oók als de altijd zwaredoos die je wilt tillen opeens leeg blijkt <strong>te</strong> zijn.Weet dus wat je tilt. Kijk op het label of voel eers<strong>te</strong>ven hoe zwaar het object is, dan k<strong>om</strong> je <strong>niet</strong> vooronaangename verrassingen <strong>te</strong> staan.K<strong>om</strong> <strong>niet</strong> voor onaangename tilverrassingen <strong>te</strong> staan16
RugboekjeTip 7 Beleiden instrumen<strong>te</strong>nGebruik het RugboekjeRugboekjes zijn handzame brochures waarin precies staat wat rugklach<strong>te</strong>n zijn, hoe ze kunnenontstaan en hoe je ze kunt voork<strong>om</strong>en. De boekjes zijn opgebouwd aan de hand van dePraktijkrichtlijnen.De Rugboekjes zijn handig voor het gebruik in een training of inwerkprogramma. Als arbocoördinator kun je zeook breed uitdelen, zodat iedere medewerker er eentje heeft. Om de kos<strong>te</strong>n hoef je het <strong>niet</strong> <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n. Wél moet jeer zeker van zijn dat de medewerkers iets met de informatie kunnen doen. Immers, het Rugboekje laat mensenzien welke risico’s ze lopen. Als ze er <strong>niet</strong>s mee kunnen doen, <strong>om</strong>dat ze bijvoorbeeld slecht meubilair of gereedschaphebben, kan dat zelfs averechts werken. Je veroorzaakt dat mensen zich mach<strong>te</strong>loos gaan voelen. En dat isnou juist <strong>niet</strong> de bedoeling. ‘Baat het <strong>niet</strong>, dan schaadt het <strong>niet</strong>’, gaat hier <strong>niet</strong> op.Rugklach<strong>te</strong>n kun je voork<strong>om</strong>enIntroduceer Rugboekje goedKort<strong>om</strong>, wees er zeker van dat demedewerkers de Praktijkrichtlijnendie in de Rugboekjes staan ook echtkunnen uitvoeren; dat ze daar demiddelen voor hebben. En als dat<strong>niet</strong> voor de volle 100 procent hetgeval is (wat in de praktijk vaak zo zalzijn), dat ze dan we<strong>te</strong>n hoe en met wie ze hun werkplek kunnen verbe<strong>te</strong>ren.Zorg dus voor een goede introductie. Beantwoord daarin de volgende basisvragen: wat kun jedoen als je signaleert dat er iets mis is in je werk en bij wie kun je dan <strong>te</strong>recht? Waar<strong>om</strong> krijg jeals medewerker nu zo’n boekje? Wat zijn de plannen in de ins<strong>te</strong>lling?* Er zijn Rugboekjes voor:• zorgverleners in de zorg (branchebreed)• zorgverleners in de Gehandicap<strong>te</strong>nzorg• medewerkers in <strong>niet</strong>-cliëntgebonden functies in de GGZ, Gehandicap<strong>te</strong>nzor g en de VerpleegenVerzorgingshuizen• medewerkers in Ziekenhuizen die vooral <strong>niet</strong>-patiëntgebonden handelingen verrich<strong>te</strong>n• een Rugboekje voor zorgverleners in de Ziekenhuizen is in de maakMeer informatieKijk voor meer informatie, bes<strong>te</strong>llingen en (de lage) kos<strong>te</strong>n van de Rugboekjes op www.arbozw.nl of bel(030) 273 97 39 (het Arbokenniscentrum).17
Tillen van objecBeleid instrumen<strong>te</strong>nTip 8Tillen van objec<strong>te</strong>nDeze catalogus bes<strong>te</strong>edt veel aandacht aan het tillen (of be<strong>te</strong>r: het ‘<strong>niet</strong>’ tillen) vanobjec<strong>te</strong>n. Het gaat onder meer <strong>om</strong> het tillen van waszakken, röntgenschor<strong>te</strong>n enzuurstofflessen.Bij het tillen van objec<strong>te</strong>n kun je gemakkelijk in kilo’s aangeven waar degrenzen liggen. Die grenzen zijn vastgelegd in de Praktijkrichtlijnen. Voormedewerkers van <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken geldt een grens van 23 kilo bij afen toe tillen. Je kunt deze en andere Praktijkrichtlijnen vinden in de diversewerkpakket<strong>te</strong>n en Rugboekjes die zijn <strong>te</strong> bes<strong>te</strong>llen via www.arbozw.nl.Ideale tilsituatieToch is die 23 kilo best een heel gewicht. De 23 kilo is namelijk gebaseerdop een ideale tilsituatie. Je kunt je voors<strong>te</strong>llen dat als je het object vrij vervan je af moet tillen, bijvoorbeeld wanneer je een groot hoog<strong>te</strong>verschil moetoverbruggen of wanneer je heel snel ach<strong>te</strong>r elkaar moet tillen, je je lichaamtoch overbelast. Dat klopt.NIOSH-methode*Met de NIOSH-formule (zie tip 6) kun je in allerlei ui<strong>te</strong>enlopende situatiesberekenen hoeveel kilo je zou mogen tillen. Afhankelijk van de tilsituatiedaalt het maximale aanbevolen tilgewicht. Hoe minder ideaal, hoe mindergewicht je mag tillen. De formule berekent de zogenaamde tilindex: de verhoudingtussen het <strong>te</strong> tillen gewicht en het aanbevolen maximale gewicht.Wanneer de tilindex gro<strong>te</strong>r is dan 1 is er sprake van een ongewens<strong>te</strong> situatie. Je kunt danbijvoorbeeld het totale gewicht aanpassen, de afstand waarover je tilt verkleinen of de gripverbe<strong>te</strong>ren. De tilindex zal dan dalen.Rekenen en spelenWerken volgens de NIOSH-methode is nog een aardige rekenpartij, vooral als je wilt kijkenwat bijvoorbeeld het <strong>verminderen</strong> van het hoog<strong>te</strong>verschil met drie centime<strong>te</strong>r voor effectheeft op de tilindex. Daarvoor is er ech<strong>te</strong>r nu een eenvoudige oplossing. Op de si<strong>te</strong> van FNVBondgeno<strong>te</strong>n www.arbobondgeno<strong>te</strong>n.nl vind je een handig programma. Je voert heel simpelalle gegevens over de tilhandeling die je wilt analyseren in, en je pc berekent de tilindex.Dat nodigt ook uit tot ‘spelen’, want wellicht k<strong>om</strong>t de tilindex onder de 1 uit als je de tilfrequentiewat naar beneden schroeft. Je kunt dus net zo lang variëren tot de tilindex onderde 1 k<strong>om</strong>t en de tilhandeling dus veilig is.* NIOSH: National Institu<strong>te</strong> of Occupational Safety and HealthBij het tillen van objec<strong>te</strong>n is de grens gemakkelijk in kilo’s aan <strong>te</strong> geven18
<strong>te</strong>nVervolg tip 8Beleid en instrumen<strong>te</strong>nBereken met de NIOSH-formule het maximale tilgewicht voor een tilsituatieTip: probeer eerst altijd de horizontale afstand tussen het <strong>te</strong> tillen object en het lichaam <strong>te</strong> minimaliseren – dezogenaamde ‘horizontale factor’ (Hf). Daar zit ’m vaak de kneep. Varieer in de formule op de si<strong>te</strong> van FNVBondgeno<strong>te</strong>n maar eens met deze ‘Hf’.19
De BeleidsSpieBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 9De BeleidsSpiegel ©De BeleidsSpiegel is een instrument waarmee je het preventiebeleid <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> in jeorganisatie kunt beoordelen. Waar liggen de s<strong>te</strong>rke en zwakke pun<strong>te</strong>n van het beleid?Ga met de BeleidsSpiegel na of er voldoende aandacht wordtbes<strong>te</strong>ed aan het voork<strong>om</strong>en van <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>Fysiek zwaar werk hoeft <strong>niet</strong> tot problemen als (rug)klach<strong>te</strong>n, ziek<strong>te</strong>verzuim en arbeidsongeschiktheid<strong>te</strong> leiden bij medewerkers in zorgins<strong>te</strong>llingen. Een goed preventiebeleid <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> helptdeze problemen <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en.De BeleidsSpiegel is een checklist waarmee je bijvoorbeeld als arbocoördinator kunt nagaan of er inhet beleid voldoende aandacht wordt bes<strong>te</strong>ed aan het voork<strong>om</strong>en van <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>. DeBeleidsSpiegel kan zelfstandig worden gebruikt of bijvoorbeeld worden ingezet naar aanleiding vande RI&E Zorg.Doels<strong>te</strong>llingenMet de BeleidsSpiegel wordt inzicht verkregen in:a) de noodzaak tot beleidIs het nodig <strong>om</strong> een specifiek preventiebeleid <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> in de zorgorganisatie <strong>te</strong> voeren? Nietin alle organisaties, of bij alle disciplines, zijn er immers problemen door <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>.b) de kwali<strong>te</strong>it van het huidige beleidAls het nodig is <strong>om</strong> preventiebeleid <strong>te</strong> voeren, is het de vraag of de kwali<strong>te</strong>it van het huidige beleiddan voldoende is. Op welke pun<strong>te</strong>n is verbe<strong>te</strong>ring nodig?c) richting voor vervolgbeleidAls eenmaal duidelijk is wat de verbe<strong>te</strong>rpun<strong>te</strong>n zijn, geeft de BeleidsSpiegel aan wat de vervolgstappenzijn <strong>om</strong> deze specifieke pun<strong>te</strong>n aan <strong>te</strong> pakken.Wie?De BeleidsSpiegel is een instrument dat gebruikt kan worden door een functionaris die zich opbeleidsniveau bezighoudt met de preventie van <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> in een zorgorganisatie, zoals eenarbocoördinator, (bedrijfs)fysio- of ergotherapeut, stafmedewerker of hoofd <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken.De informatie uit de BeleidsSpiegel maakt de risico’s <strong>te</strong>n aanzien van <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> en hieraangerela<strong>te</strong>erd verzuim en mogelijke WAO-instro<strong>om</strong> inzich<strong>te</strong>lijk bij het management.20
gelVervolg tip 9Beleid en instrumen<strong>te</strong>nHoe vul je de BeleidsSpiegel in?Het invullen van de BeleidsSpiegel is vrij eenvoudig. Je <strong>om</strong>cirkelt bij elk onderwerp het gekozen antwoord.Vervolgens bepaal je of je hierin aanleiding ziet voor een verbe<strong>te</strong>ring: een zogenaamd ‘verbe<strong>te</strong>rpunt’.Hiervoor vergelijk je jouw antwoorden met de gewens<strong>te</strong> situatie zoals die is <strong>te</strong>rug <strong>te</strong> vinden in dePraktijkrichtlijnen (zie tip 1). Als je op een verbe<strong>te</strong>rpunt stuit, word je vaak verwezen naar eenPreGo!-tip*. Wanneer je de BeleidsSpiegel helemaal hebt ingevuld, kun je alle verbe<strong>te</strong>rpun<strong>te</strong>n op eenrij zet<strong>te</strong>n. Deze pun<strong>te</strong>n kun je vervolgens priori<strong>te</strong>ren. Op basis daarvan kun je het beleidsplan op- ofbijs<strong>te</strong>llen. Het AktieBlok (zie tip 11) kan je helpen de plannen <strong>om</strong> <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n in concre<strong>te</strong> acties.Bes<strong>te</strong>llenVoor alle zorgbranches zijn specifieke BeleidsSpiegels ontwikkeld. De BeleidsSpiegels zijn <strong>te</strong> bes<strong>te</strong>llen bij hetArbokenniscentrum, fax (030) 273 97 77, e-mail produc<strong>te</strong>n@arbozw.nl of www.arbozw.nl.* de BeleidsSpiegels verwijzen nu nog alleen naar de tips uit de PreGo!-catalogus, versie Zorg. Najaar 2003 zal er in de digitale versieook verwezen worden naar de tips in deze catalogus voor <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken.21
RisicoRadarBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 10Met Rug- of RisicoRadarknelpun<strong>te</strong>n opsporenDe Rug- of RisicoRadar is een instrument waarmee medewerkers zélf hun eigen werk kunnenbeoordelen op <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>. Moet ik <strong>te</strong> veel tillen, staan, reiken of duwen? Het isbelangrijk dat de medewerkers dit zélf doen, <strong>om</strong>dat ze zich daardoor bewust worden van deknelpun<strong>te</strong>n in hun eigen werk. En die bewustwording is de eers<strong>te</strong> belangrijke, maar vaak ookde moeilijks<strong>te</strong> stap, naar een ech<strong>te</strong> oplossing.Het gaat <strong>om</strong> ‘probleembenul’, dán kun je echt wat veranderenVoor de Verpleeg- en Verzorgingshuizen, Gehandicap<strong>te</strong>nzorg en de Gees<strong>te</strong>lijkeGezondheidszorg bestaat de RugRadar. Voor de Ziekenhuizen en de Thuiszorgis dit instrument aangepast en heet het de RisicoRadar.ChecklistDe Rug- of RisicoRadar houdt het midden tussen een checklist en een dagboekje.Met de Rug- of RisicoRadar controleert de medewerker aan de handvan de Praktijkrichtlijnen of:• er sprake is van een risicovolle activi<strong>te</strong>it• het knelpunt wel of <strong>niet</strong> urgent is• hij het zelf als een knelpunt ervaart• hij verbe<strong>te</strong>rmogelijkheden zietOok geeft de Rug- of RisicoRadar suggesties voor oplossingen. Samen met bijvoorbeeld de arbocoördinatorkunnen deze oplossingen worden besproken en worden ingevoerd.Per individu, groep of disciplineDe Rug- of RisicoRadar kan zowel op individueel als op groeps- of disciplineniveau (keuken, schoonmaak,<strong>te</strong>chnische diens<strong>te</strong>n enzovoort) worden ingevuld. Er zijn speciale ‘Radar-kaar<strong>te</strong>n’ waarop deresulta<strong>te</strong>n per individu of per groep grafisch inzich<strong>te</strong>lijk gemaakt kunnen worden (zie tip 23).Meer informatieDe Rug- of RisicoRadar, de Radar zelf en de Radarkaar<strong>te</strong>n vind je in het werkpakket Aanpak Fysieke <strong>belasting</strong> (voorde Verpleeg- en Verzorgingshuizen), Pakketje Gezond (voor de Gehandicap<strong>te</strong>nzorg), Be<strong>te</strong>r! (voor de ziekenhuizen) enZorg voor Thuiszorg (voor de Thuiszorg). In de Tilkoffer voor de GGZ vind je ook een RugRadar. Kijk ook opwww.arbozw.nl.22
AktieblokTip 11Beleid en instrumen<strong>te</strong>nIk AktieBlok, jij AktieBlokt, wij AktieBlokkenDe Van Dale heeft het nog <strong>niet</strong> opgen<strong>om</strong>en, maar het kan <strong>niet</strong> lang meer duren tot het woord‘AktieBlokken’ er als werkwoord <strong>te</strong> vinden zal zijn. Let<strong>te</strong>rlijk als werkwoord.Met het AktieBlok is de vrijblijvendheid er afHebben we met bijvoorbeeld de BeleidsSpiegel (zie tip 9), de HZ-me<strong>te</strong>r (zie tip 13) of de RugenRisicoRadar (zie tip 10) de problematiek in kaart gebracht, dan is het tijd <strong>om</strong> de handenuit de mouwen <strong>te</strong> s<strong>te</strong>ken; <strong>om</strong> de oplossingen werkelijk in de praktijk <strong>te</strong> brengen. Voork<strong>om</strong>dat er <strong>te</strong> veel plannen worden gemaakt en <strong>te</strong> weinig écht wordt gedaan. Spreek daar<strong>om</strong> af wie,wat, wanneer gaat doen. Om dat <strong>te</strong> stimuleren, kan het AktieBlok een handig hulpmiddelzijn. Met het AktieBlok leg je de verantwoordelijkheden (wie), taken (wat) en de planning(wanneer) vast. Ook geef je aan wanneer de klus geklaard moet zijn. Je kunt er dan altijd bijde betreffende persoon op <strong>te</strong>rug k<strong>om</strong>en. De vrijblijvendheid is er af.Afspraken doorgevenGebruik het AktieBlok bijvoorbeeld tijdens een vergaderingwanneer duidelijk is hoe het probleem opgelost moetworden en het tijd is <strong>om</strong> iemand hiervoor de verantwoordelijkheid<strong>te</strong> geven. Dat kan zijn tijdens een arbovergadering,maar bijvoorbeeld ook bij een cliëntbespreking.Het AktieBlok heeft twee doordrukvellen. Je kunt de vastgelegdeafspraken heel gemakkelijk doorgeven aan bijvoorbeeldde OR, arbodienst, directie, opleiding of bouwc<strong>om</strong>missie.Daarmee heb je ook de acties die jij of jecollega’s hebben ondern<strong>om</strong>en gedocumen<strong>te</strong>erd. Het isvoor iedereen in je organisatie duidelijk wat er allemaalis verbe<strong>te</strong>rd en wie dat heeft gedaan.Meer informatieHet AktieBlok is beschikbaar voor de Thuiszorg, Ziekenhuizen,Gehandicap<strong>te</strong>nzorg en de Verpleeg- & Verzorgingshuizen. Meerinformatie over kos<strong>te</strong>n, verkrijgbaarheid et ce<strong>te</strong>ra is <strong>te</strong> vinden opwww.arbozw.nl of via <strong>te</strong>lefoon (030) 273 97 39 (het Arbokenniscentrum).23
Heb je er gripBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 12Heb je er wel grip op?In onder meer tip 6 is de zogenaamde NIOSH-formule <strong>te</strong>r sprake gek<strong>om</strong>en. Met eenrekenformule kun je precies berekenen hoeveel kilo je in een bepaalde situatie magtillen. Een van de factoren die de uitk<strong>om</strong>st bepaalt is de gripfactor.Probeer een goede grip op de dingen <strong>te</strong> houdenGrip is <strong>niet</strong> de belangrijks<strong>te</strong> factor bij tillen maar zeker wel iets<strong>om</strong> rekening mee <strong>te</strong> houden. In de NIOSH-formule beoordeel jede factor grip als goed, gewoon of slecht. ‘Goed’ be<strong>te</strong>kent dat hetobject zonder extreme gewrichtsstanden kan worden opgetild.Onder ‘gewoon’ wordt verstaan dat het object handvat<strong>te</strong>n of uitsparingenheeft die <strong>niet</strong> aan het cri<strong>te</strong>rium ‘goed’ voldoen of dat hetmogelijk is het object vast <strong>te</strong> pakken wanneer de vingers 90 gradenzijn gebogen. We noemen de grip ‘slecht’ als er <strong>niet</strong> wordt voldaanaan een van de bovenstaande cri<strong>te</strong>ria.24
HZ-me<strong>te</strong>rTip 13Beleid en instrumen<strong>te</strong>nHZ-me<strong>te</strong>rmaakt knelpun<strong>te</strong>n zichtbaar voor de ThuiszorgOm een goed preventiebeleid <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> <strong>te</strong> kunnen voeren, moet eerst duidelijk zijn ofmedewerkers aan <strong>te</strong> veel <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> worden blootges<strong>te</strong>ld. De HZ-me<strong>te</strong>r is een instrument<strong>om</strong> de <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> bij medewerkers huishoudelijke zorg in de Thuiszorg vast <strong>te</strong>s<strong>te</strong>llen.Niet langer dweilen met de kraan openOm welke werkzaamheden gaat het? Tillen of ramen lappen? En hoe vaak k<strong>om</strong>en deze belas<strong>te</strong>nde werkzaamhedenvoor? Zijn er <strong>te</strong>ams waar bepaalde problemen veel voork<strong>om</strong>en? Met behulp van de HZ-me<strong>te</strong>r (HuishoudelijkeZorg) kun je antwoord op dit soort vragen krijgen. Aangezien het instrument specifiek voor de Thuiszorg isontwikkeld sluit het aan bij de Groene Praktijkregels.Tien takenDe HZ-me<strong>te</strong>r is een checklist die voor elke cliëntsituatie wordt ingevuld. De <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> is onderverdeeldin tien taken: negen huishoudelijke zorgtaken en een vraag is <strong>om</strong> na <strong>te</strong> gaan of medewerkers ook betrokken zijnbij cliën<strong>te</strong>ntransfers of lichamelijke zorg voor cliën<strong>te</strong>n.Oorzaken en oplossingenWat levert het invullen van de HZ-me<strong>te</strong>r op? Het kan zijn dat stofzuigen bij 20 procent van de cliën<strong>te</strong>neen rode score oplevert. Ideali<strong>te</strong>r is deze score 0. Verder kun je zien wat de oorzaken zijn van deze score.Voldoet het werkma<strong>te</strong>riaal bijvoorbeeld wel aan de praktijkregels? Het kan bijvoorbeeld zijn dat bij 60procent van de cliën<strong>te</strong>n waar stofzuigen als <strong>te</strong> zwaar (rood) wordt beoordeeld, de stofzuiger zelf <strong>niet</strong> voldoet.Er is dan specifiek aandacht nodig voor de kwali<strong>te</strong>it van de stofzuigers. De slangen kunnen stukzijn, de zuigkracht <strong>te</strong> klein of ze kunnen onveilig zijn.Veranderingen bijhoudenAls je de HZ-me<strong>te</strong>r regelmatig gebruikt, krijg je ook zicht op veranderingen, voor- of ach<strong>te</strong>ruitgang. Ui<strong>te</strong>en eers<strong>te</strong> meting met de HZ-me<strong>te</strong>r bleek bijvoorbeeld dat bij 50 procent van de cliën<strong>te</strong>n het schoonmakenvan het sanitair als ‘oranje’ of ‘rood’ beoordeeld werd. Bij een tweede meting is dat aantal naar 42procent gedaald. Je weet dan dat de medewerkers minder risico lopen op <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>.Meer informatieDe HZ-me<strong>te</strong>r is het zusje van de TilTherm<strong>om</strong>e<strong>te</strong>r (voor de zorgverlening), de RugRadar (zie tip 10) en de RisicoRadar (zie tip 10).Al deze instrumen<strong>te</strong>n me<strong>te</strong>n de bloots<strong>te</strong>lling aan <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> maar zijn aangepast aan de typische kenmerken van het werkin de diverse zorgbranches. De HZ-me<strong>te</strong>r is <strong>te</strong> verkrijgen als onderdeel van het werkpakket <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> ‘Zorg voor Thuiszorg’,via www.arbozw.nl of via <strong>te</strong>lefoon (030) 273 97 39 (het Arbokenniscentrum).25
StatManBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 14StatMan © : check je houding!Mensen in de zorg werken vaak lang in moeilijke, ongunstige houdingen. Zoals bij het sor<strong>te</strong>renvan was aan een <strong>te</strong> lage tafel, zuigen in een verkeerde houding of het werken met een <strong>te</strong>lage schoonmaakkar. We noemen dat statische <strong>belasting</strong>. Met de StatMan kun je bepalen ofje houding wel of <strong>niet</strong> veilig is.Beoordeel je werkhouding met de StatManDe Praktijkrichtlijn (zie tip 3) voor statische <strong>belasting</strong> is: <strong>niet</strong> langer dan éénminuut werken met een gedraaide en/of meer dan 30 graden voor- of zijwaartsgebogen r<strong>om</strong>p. S<strong>om</strong>s is het lastig <strong>om</strong> <strong>te</strong> bepalen wanneer dat het geval is. DeStatMan is dan een handig hulpmiddel <strong>om</strong> vast <strong>te</strong> s<strong>te</strong>llen of er sprake is vanover<strong>belasting</strong>.Veilige houdingDe StatMan is een plastic poppetje dat je in allerlei standen kunt zet<strong>te</strong>n. Hetpoppetje heeft scharnieren in de knieën, heupen, schouders en ellebogen. Verderzit<strong>te</strong>n er twee gaatjes in: één in het hoofd en één in de handen. Door deStatMan in verschillende standen <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n, zie je een rode, oranje of groenekleur in de gaatjes verschijnen. De c<strong>om</strong>binatie van de kleuren in de twee gaatjesbepaalt of de houding veilig is of <strong>niet</strong>.De StatMan kent ook zijn beperkingen. Het instrument kan bijvoorbeeld alleensymmetrische, staande houdingen in het plat<strong>te</strong> vlak weergegeven. In de praktijkzien we ech<strong>te</strong>r veel ingewikkelder houdingen. Denk bijvoorbeeld aan een gedraaideen gebogen houding. De uitslag van de StatMan zal in zo’n geval een onderschattingvan de risico’s geven.Didactisch hulpmiddelDe StatMan is vooral een didactisch hulpmiddel. Het is nadrukkelijk geen meetinstrument. Daar zijnnauwkeuriger instrumen<strong>te</strong>n voor nodig. Projec<strong>te</strong>er bijvoorbeeld tijdens een training een paar foto’svan collega’s die aan het werk zijn en laat hen hun eigen houding beoordelen met de StatMan.Maar de StatMan is ook gewoon leuk <strong>om</strong> eens mee <strong>te</strong> spelen. Prik hem op een bord als een herinneringaan het werken in een gezonder houding. Het werkt dan, net als in de reclame, als een zogenoemde‘reminder’.Meer informatieWil je meer we<strong>te</strong>n over de StatMan (kos<strong>te</strong>n, verkrijgbaarheid et ce<strong>te</strong>ra) kijk op www.arbozw.nl of bel (030) 273 97 39(het Arbokenniscentrum).26
BewegingTip 15 Beleiden instrumen<strong>te</strong>nCd-r<strong>om</strong>: Praktijkrichtlijnen in BewegingFysieke <strong>belasting</strong> kan heel goed onder de aandacht worden gebracht met plaatjes en filmpjes.Daar<strong>om</strong> is er een gratis cd-r<strong>om</strong> uitgebracht met als ti<strong>te</strong>l ‘Praktijkrichtlijnen in Beweging’.Naast <strong>te</strong>kst en gesproken woord bevat deze cd-r<strong>om</strong> ook informatieve plaatjes en filmpjes.Zo kun je goed zien (of la<strong>te</strong>n zien) hoe je volgens de Praktijkrichtlijnen in de zorg moet werken.De cd-r<strong>om</strong> is weliswaar specifiek uitgebracht voor medewerkersin de Gehandicap<strong>te</strong>nzorg, maar ook de anderebranches kunnen veel ops<strong>te</strong>ken van de cd-r<strong>om</strong>, en danvooral van het onderdeel ‘onders<strong>te</strong>unende diens<strong>te</strong>n’.Neem eens een kijkje op www.arbozw.nl, daar is de cdr<strong>om</strong>ook via in<strong>te</strong>rnet <strong>te</strong> bekijken.De vijftien hoofdbronnenAls je op de cd-r<strong>om</strong> het onderdeel Praktijkrichtlijnenonders<strong>te</strong>unende diens<strong>te</strong>n aanklikt, zie je links de vijftienhoofdbronnen voor <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> weergegeven. Het gaat dan <strong>om</strong> tillen, duwen,trekken, reiken, staan, wringen, et ce<strong>te</strong>ra. Vervolgens kun je op ‘wat is het?’ klikken.Dan krijg je de Praktijkrichtlijn voor de betreffende hoofdbron <strong>te</strong> zien. Als je meerwilt we<strong>te</strong>n, klik je op ‘hoe doe je het?’ of ‘werkwijze’. Daar vind je tips, plaatjes ens<strong>om</strong>s filmpjes over hoe je je kunt houden aan de Praktijkrichtlijn.Geschikt voor groepstrainingenDe cd-r<strong>om</strong> is ook heel goed <strong>te</strong> gebruiken bij groepstrainingen*. Door de inhoud van decd-r<strong>om</strong> in de groep <strong>te</strong>r discussie <strong>te</strong> s<strong>te</strong>llen, zet je mensen aan het denken over wat dePraktijkrichtlijnen be<strong>te</strong>kenen voor hun eigen situatie. Ook kun je de digitale plaatjesuit de cd-r<strong>om</strong> ‘knippen’ en gebruiken bij voorlichting in de organisatie.Zelf bestuderenMedewerkers moe<strong>te</strong>n natuurlijk vooral zélf de cd-r<strong>om</strong> bestuderen. Zorg voor mogelijkheidde cd-r<strong>om</strong> mee naar huis <strong>te</strong> nemen. Dit verlaagt de drempel <strong>om</strong> ermee aande slag <strong>te</strong> gaan.Bes<strong>te</strong>llenDe cd-r<strong>om</strong> is <strong>te</strong> bes<strong>te</strong>llen bij het Arbokenniscentrum, <strong>te</strong>lefoon (030) 273 97 39 of www.arbozw.nl(publicatienummer 920.022.09B). De cd-r<strong>om</strong> is gratis maar is ook in zijn geheel <strong>te</strong> bekijken opwww.arbozw.nl.Met de cd-r<strong>om</strong> zie je hoe je in de zorg volgens dePraktijkrichtlijnen werkt* Je kunt de beelden via pc en beamer bijvoorbeeld op een scherm of een wit<strong>te</strong> muur projec<strong>te</strong>ren.27
SpelenBeleid en instrumen<strong>te</strong>n Tip 16Spelen in de ThuiszorgEén van de gro<strong>te</strong> uitdagingen bij <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> in de zorg is <strong>om</strong> het onderwerp ‘tussen deoren’ en ‘op de agenda’ <strong>te</strong> houden. Om het onderwerp levend <strong>te</strong> houden, moe<strong>te</strong>n medewerkersblijven pra<strong>te</strong>n over <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> en elkaar erop durven aanspreken. Er is een ludiek spelbedacht, dat de spelers met elkaar in discussie brengt.Er zijn drie spellen ontwikkeld, die samen in één doos zit<strong>te</strong>n: Trivariant (een soort Triviant), Memospel(een soort Memory) en Quiz. Tijdens het spelen ervan fris je <strong>niet</strong> alleen je kennis van de GroenePraktijkregels op, maar ontdek je ook (weer) hoe je de regels in de praktijk toe kunt passen. De spellendoos‘Huishoudelijke Zorg’ is toegespitst op de werk<strong>om</strong>standigheden van de thuishulpen A, B, Cen D. Naast deze spellendoos bestaat er ook een spellendoos specifiek voor de verpleging en verzorgingin de Thuiszorg. Ook is er sinds kort een memospeldat speciaal is ontwikkeld voor de kraamzorg.Je kunt de spellen bijvoorbeeld gebruiken bij hetwerk- of <strong>te</strong>amoverleg of bij themabijeenk<strong>om</strong>s<strong>te</strong>n.Speel de spellen altijd onder begeleiding van eendeskundige. Er ontstaan namelijk vaak discussies,die heel belangrijk zijn voor de bewustwordingover <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>. Het is jammer als dezediscussies doodbloeden doordat er onvoldoendeknowhow en begeleiding aanwezig is.VoorbeeldVer<strong>te</strong>l aan je collega’s hoe je een keukenvloer dweilt.De goede antwoorden zijn:• gebruik bij voorkeur een wringer• gebruik een mop, mopemmer of luiwagen <strong>om</strong> <strong>niet</strong> <strong>te</strong> hoeven knielen• zet de emmer op de juis<strong>te</strong> werkhoog<strong>te</strong>• zet je voe<strong>te</strong>n in een lich<strong>te</strong> spreid-schredestand• houd je polsen in de middenstandNaar aanleiding van deze vraag kan een discussie ontstaan. Iemand heeft bijvoorbeeld eenandere handige tip: ga met beide voe<strong>te</strong>n aan weerszijden van de mopemmer staan, houdéén hand bovenop de stok, de andere eronder en zak iets door je knieën. De mop wringtzich door jouw gewicht uit.Meer informatieDe spellen zijn prachtig vormgegeven en nodigen zeer uit tot gebruik. Ze zijn <strong>te</strong> bes<strong>te</strong>llen bij hetArbokenniscentrum <strong>te</strong>lefoon (030) 273 97 39 of www.arbozw.nl. Bes<strong>te</strong>lnummer spellendoos HuishoudelijkeZorg: 920.022.44, bes<strong>te</strong>lnummer spellendoos Zorgverlening: 920.022.45, memospelKraamzorg: 920.033.11. Prijs per spel: _ 15,–.28Het ontstaan van discussies is een belangrijk onderdeel vanhet spel
PreventiewijzerBeleid en instrumen<strong>te</strong>nDe PreventieWijzer ©Tip 17De PreventieWijzer is een instrument waarop je de Praktijkrichtlijnen eenvoudig kunt vinden.Het lijkt op een kleurenwaaier die je bij de schilder kunt vinden. Alle Praktijkrichtlijnen staanerop, dus voor zowel de <strong>niet</strong>-cliëntgebonden handelingen als voor de wel-cliëntgebondenhandelingen.Beoordeel zelf je werkplek met de PreventieWijzerDe vijftien hoofdbronnen van <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>, die je ook <strong>te</strong>rugvindt bij de Praktijkrichtlijnen, staanelk op een apart labeltje. Ze hebben allemaal een andere kleur.Het werkt als volgt. S<strong>te</strong>l je werkt in een magazijn en daarbij til je redelijk vaak. Dan wil je die activi<strong>te</strong>itgraag beoordelen. Pak het label met nummer 1 erbij. ‘Blader’ daarvoor eerst even door de labelsvan de zorgverleners heen. Het label over tillen vind je ongeveer op eenderde van de PreventieWijzer.Vervolgens vind je op de voorkant van het label de Praktijkrichtlijn voor tillen in drie kleuren:- meer dan 23 kilo tillen: z.s.m. actie- < 23 kilo tillen, maar vaker dan 12 keer per dag12-23 kilo tillen: actie- bij af en toe tillen van < 23 kilo, bij vaker dan 12keer per dag < 12 kilo tillenJe consta<strong>te</strong>ert bijvoorbeeld dat de activi<strong>te</strong>it ‘oranje’ is.Wanneer je vervolgens op de ach<strong>te</strong>rkant van het labeltjekijkt, zie je tips <strong>om</strong> de handeling veilig (groen) <strong>te</strong>maken.Praktijkrichtlijnen c<strong>om</strong>municerenBelangrijk is dat de medewerker zélf zijn werkplek kanbeoordelen en bovendien tips krijgt over hoe het be<strong>te</strong>rkan. De PreventieWijzer kan hem daarbij behulpzaamzijn. Het is van belang dat de medewerker zijn bevindingenkortsluit met een leidinggevende of arbodeskundige.De PreventieWijzer sluit nauw aan bij de Rug- of RisicoRadar (zie tip 10). Beide instrumen<strong>te</strong>n noemendezelfde hoofdbronnen van <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> en gaan ui<strong>te</strong>raard uit van dezelfde Praktijkrichtlijnen.Meer informatieDe PreventieWijzer is alleen beschikbaar voor de Ziekenhuizen en de Verpleeg- en Verzorgingshuizen. Meer informatie(kos<strong>te</strong>n, verkrijgbaarheid et ce<strong>te</strong>ra) is <strong>te</strong> vinden op www.arbozw.nl of via <strong>te</strong>lefoon (030) 273 97 39 (het Arbokenniscentrum).29
Werkpakket<strong>te</strong>nBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 18Werkpakket<strong>te</strong>nDe invoering van de Praktijkrichtlijnen is een hele operatie: mensen moe<strong>te</strong>n anders gaan denkenen vaak anders gaan werken. Daar<strong>om</strong> hebben werknemers en werkgevers voor elke brancheeen werkpakket ontwikkeld dat zorgorganisaties onders<strong>te</strong>unt bij een effectieve invoering vande Praktijkrichtlijnen.Stap voor stap van woorden naar dadenPraktijkrichtlijnen zijn aanwezig in de volgende branches:Verpleeg- en verzorgingshuizenGees<strong>te</strong>lijke GezondheidszorgGehandicap<strong>te</strong>nzorgThuiszorgZiekenhuizenTe vinden in:Werkpakket ‘Fysieke <strong>belasting</strong>’Werkpakket ‘Fysieke <strong>belasting</strong>’Pakketje gezondStilstaan bij bewegen*Be<strong>te</strong>r!De Praktijkrichtlijnen kun je het bes<strong>te</strong> invoeren volgens het stappenplan. Allereerst (stap 1) wordt deproblematiek in kaart gebracht. Dat kan met de BeleidsSpiegel (zie tip 9), de Rug- of RisicoRadar (zietip 10) of de HZ-me<strong>te</strong>r (zie tip 13). Omdat binnen een organisatie meestal <strong>te</strong> veel knelpun<strong>te</strong>n zijn <strong>om</strong>in een keer op <strong>te</strong> lossen is het nodig <strong>om</strong> priori<strong>te</strong>i<strong>te</strong>n <strong>te</strong> s<strong>te</strong>llen (stap 2). Dit lijstje kun je aan de handvan een vijftal cri<strong>te</strong>ria samens<strong>te</strong>llen. Deze cri<strong>te</strong>ria staan ook in de werkpakket<strong>te</strong>n. Na deze tweede stapheb je een ‘behapbaar’ aantal verbe<strong>te</strong>rpun<strong>te</strong>n en kun je het plan van aanpak ops<strong>te</strong>llen (stap 3). Bij dezelaats<strong>te</strong> stap kan het AktieBlok (zie tip 11) behulpzaam zijn.Wat zit erin?Wat zit er in de werkpakket<strong>te</strong>n? Niet alle hieronder genoemde onderdelen zit<strong>te</strong>n in alle werkpakket<strong>te</strong>n.S<strong>om</strong>s zijn ze los verkrijgbaar. S<strong>om</strong>s worden er ook andere instrumen<strong>te</strong>n als de StatMan en hetAktieBlok standaard bijgevoegd. Als je voor jouw branche iets mist, kan het geen kwaad <strong>om</strong> eens <strong>te</strong>kijken wat er voor de andere branches verkrijgbaar is. Kijk op www.arbozw.nl.• Stappenplan invoeren Praktijkrichtlijnen• Praktijkrichtlijnen (voor zorgverleners en <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken)• TilTherm<strong>om</strong>e<strong>te</strong>r (ook digitaal via www.arbozw.nl)• Rug- of RisicoRadar• BeleidsSpiegel• Praktijkrichtlijnen op beleidsniveau• Bouw en inrichting van ruim<strong>te</strong>s* Voor de Thuiszorg is naast ‘Stilstaan bij bewegen’ een werkpakket ontwikkeld met daarin de hierboven genoemde instrumen<strong>te</strong>n:Zorg voor Thuiszorg.30
DenkstationsBeleid instrumen<strong>te</strong>nDenkstationsTip 19Wat doen we als alle knelpun<strong>te</strong>n in kaart zijn gebracht? Als we bijvoorbeeld op basis van eeninstrument als de RugRadar, RisicoRadar (zie tip 10), BeleidsSpiegel (zie tip 9) of HZ-me<strong>te</strong>r(zie tip 13) precies we<strong>te</strong>n waar de Praktijkrichtlijnen worden overschreden, is het tijd <strong>om</strong>oplossingen <strong>te</strong> bedenken en ze in de praktijk <strong>te</strong> brengen.Mooi al die regels, maar wat ga je ermee doen?Je kunt oplossingen op het spoor k<strong>om</strong>en met kor<strong>te</strong> sessies volgens de methodiek van hetProbleem Gestuurd Oplossen (zie tip 20). De medewerkers worden dan in kleinegroepjes, met uitslui<strong>te</strong>nd naas<strong>te</strong> collega’s die (ongeveer) hetzelfde werk doen,aan het denken gezet <strong>om</strong> de eigen problemen op <strong>te</strong> lossen.Week van de rugS<strong>om</strong>mige ins<strong>te</strong>llingen organiseren een ‘week van de rug’ <strong>om</strong>de problematiek eens goed neer <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n. Allerlei vaakludieke acties vinden plaats, variërend van een cabarettot het organiseren van een minisymposium. Er is eeninformatiestand en het Rugboekje wordt uitgedeeld.DenkstationsOok kun je denken aan het organiseren van een serievan vijftien zogenaamde ‘denkstations’. Voor elk van devijftien hoofdbronnen van <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> wordenminiworkshops georganiseerd, verspreid door de ins<strong>te</strong>lling.Een miniworkshop over tillen, een over reiken,wringen et ce<strong>te</strong>ra. Medewerkers kiezen zelf welke workshopze willen volgen. Vaak zul je je la<strong>te</strong>n leiden doorde knelpun<strong>te</strong>n die je aan den lijve ondervindt. Eenworkshop kan bestaan uit een training in de RijRegels(zie tip 5), of een goede ins<strong>te</strong>lling van je (zit)werkplek.Het resultaat van deze denkstations is een carrouselwaarin de medewerkers naar keuze uit- en in kunnenstappen.31
OplossenBeleid instrumen<strong>te</strong>nTip 20Probleem Gestuurd Oplossen (PGO)Om echt goed volgens de Praktijkrichtlijnen <strong>te</strong> werken en <strong>te</strong> blijven werken, is het essentieeldat de medewerkers zélf actief met het onderwerp aan de slag gaan. Alleen betrokkenheidleidt tot de zo noodzakelijke bewustwording en enthousiasme.Vaak zien we dat een arbocoördinator of fysiotherapeut alleen de kar trekt. Dat gaat meestal een heletijd goed, maar als het enthousiasme bij hem of haar afneemt, dreigt het beleid in <strong>te</strong> zakken. Zonde!Zorg ervoor dat de medewerkers zélf aan de slag gaan <strong>om</strong> hun eigen problemen op <strong>te</strong> lossen. Help zedaarbij maar neem het <strong>niet</strong> van ze over.ProcesbegeleiderDeze benadering waarbij de deskundige zich <strong>niet</strong> ops<strong>te</strong>lt als oplosser van het probleem maar meer alsprocesbegeleider of coach, noemen we het Probleem Gestuurd Oplossen. In kor<strong>te</strong> bijeenk<strong>om</strong>s<strong>te</strong>n (ookwel PGO-sessies genoemd) voor bijvoorbeeld alleen de transportmedewerkers k<strong>om</strong>en knelpun<strong>te</strong>n enoplossingen op tafel. Voorafgaand aan de eers<strong>te</strong> bijeenk<strong>om</strong>st kan de Rug- of RisicoRadar wordeningevuld, ui<strong>te</strong>raard door de medewerkers. Een PGO-sessie, die <strong>niet</strong> langer duurt dan drie kwartier,kan uit de volgende delen bestaan:1 Presen<strong>te</strong>er zo neutraal mogelijk de resulta<strong>te</strong>n van de Rug- ofRisicoRadar.2 Zet een discussie op over ernst en de herkenbaarheid vandeze problemen.3 Bepaal welke problemen de medewerkers zelf gaan aanpakkenen hoe zij dat gaan doen.4 Maak afspraken en leg deze vast op een AktieBlok velletje.5 Maak een afspraak voor een tweede bijeenk<strong>om</strong>st.Zelf aan de slagOp de vervolgbijeenk<strong>om</strong>st worden de afspraken die de eers<strong>te</strong>keer zijn gemaakt besproken. Zijn er knelpun<strong>te</strong>n opgelost? Zonee, waar<strong>om</strong> <strong>niet</strong>? Zijn er nieuwe verbe<strong>te</strong>rpun<strong>te</strong>n ontstaan?Vervolgens kunnen er weer nieuwe afspraken worden gemaakttotdat alle problemen zijn opgelost en daarmee de Praktijkrichtlijnenzijn ingevoerd. Op deze manier werken de medewerkerszélf aan het verbe<strong>te</strong>ren van hun eigen werkplek en zullen ze zichhier verantwoordelijk voor voelen.32
BedrijfsfitnessBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 21Bedrijfsfitness: me<strong>te</strong>en na je werk spor<strong>te</strong>nHeb je een goede conditie, dan neemt de kans op <strong>fysieke</strong> klach<strong>te</strong>n af (als je je <strong>te</strong>nmins<strong>te</strong> ookhoudt aan de Praktijkrichtlijnen!). Maar zit je na een werkdag lekker thuis op de bank, dan valthet s<strong>om</strong>s <strong>niet</strong> mee <strong>om</strong> nog aan je conditie <strong>te</strong> werken. Het Gemini Ziekenhuis in Den Helderbedacht dé oplossing: bedrijfsfitness me<strong>te</strong>en na werktijd en in het ziekenhuis.Test de conditie, vetpercentage, bloeddruk, hartslag én demotivatie van de deelnemersFysiotherapeut Niels Groeneweg heeft het project bedrijfsfitness binnen het ziekenhuisopgezet. Om de animo <strong>te</strong> peilen, hield hij een gerich<strong>te</strong> enquê<strong>te</strong> onder1.000 medewerkers. De animo voor bedrijfsfitness overtrof zijn verwachtingen.120 mensen toonden in<strong>te</strong>resse en werden geplaatst. Niels verzorgde zelf de intakevan alle deelnemers. Hij <strong>te</strong>st<strong>te</strong> hun conditie en mat onder meer hun vetpercentage,bloeddruk en hartslag.Persoonlijke begeleidingM<strong>om</strong>en<strong>te</strong>el fitnessen negen groepen één keer per week een uur. Ze hoeven nahun werk <strong>niet</strong> eerst naar huis, maar kunnen me<strong>te</strong>en doorlopen naar het sportcentrum.Dat is een duidelijk voordeel, zo blijkt. Binnenkort schakelen enkele groepenover op twee keer per week.Een ander s<strong>te</strong>rk punt is de persoonlijke begeleiding. Niels begeleidt alle groepen en wijst s<strong>te</strong>eds op het veilig enefficiënt gebruik van de appara<strong>te</strong>n. ‘Mijn ach<strong>te</strong>rgrond als fysiotherapeut is een voordeel. Ik raad andere ins<strong>te</strong>llingen,die met bedrijfsfitness willen beginnen, aan <strong>om</strong> dit door fysiotherapeu<strong>te</strong>n <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n verzorgen. Kies danwel voor twee of drie begeleiders. Ik doe het alleen en vind dit een behoorlijke <strong>belasting</strong>.’Resultaat zienNiels doet er veel aan <strong>om</strong> de deelnemers gemotiveerd <strong>te</strong> houden. Een goed resultaat werkt het best. Daar<strong>om</strong>meet hij vaak de conditie en het vetpercentage. Maar voor een goed resultaat is het belangrijk dat de deelnemersconsequent k<strong>om</strong>en. Wie on<strong>te</strong>vreden is over de vorderingen maar wel vaak afwezig is, krijgt de bal <strong>te</strong>rug.‘Bovendien is het voor de rest van de groep <strong>niet</strong> leuk als een aantal mensen regelmatig ontbreekt. Ach<strong>te</strong>rafgezien had ik de motivatie nog be<strong>te</strong>r moe<strong>te</strong>n <strong>te</strong>s<strong>te</strong>n. S<strong>om</strong>mige mensen bleken <strong>niet</strong> gemotiveerd genoeg en zijnafgehaakt.’ Een goede sfeer werkt ook motiverend. Daar<strong>om</strong> klinkt in het sportcentrum muziek met een opzwependebeat. Verder schrijft Niels regelmatig in zijn eigen in<strong>te</strong>rne mededelingenblad over bedrijfsfitness. Zo zorgthij ervoor dat het blijft leven.Meer informatieWil je meer we<strong>te</strong>n over deze manier van bedrijfsfitness, bel Niels Groeneweg <strong>te</strong>lefoon (0223) 696 418 of mail naar nielsgroeneweg@cs.c<strong>om</strong>.33
Me<strong>te</strong>n is we<strong>te</strong>nBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 22Me<strong>te</strong>n is we<strong>te</strong>nOf je de grens wel of <strong>niet</strong> overschrijdt is voor s<strong>om</strong>mige Praktijkrichtlijnen eenvoudig <strong>te</strong> bepalen.Bij dragen (<strong>niet</strong> meer dan 15 kilo) weeg je gewoon het gewicht dat gedragen moet worden.Bij zit<strong>te</strong>n (<strong>niet</strong> langer dan twee uur ach<strong>te</strong>r elkaar) heb je genoeg aan de klok. Dat ligt andersbij duwen, trekken en drukken.Ook duw- en trekkracht kun je me<strong>te</strong>nOf je met duwen en trekken, bijvoorbeeld bij het manoeuvreren, over de grens gaat, kun je controleren met de zesKarVragen geformuleerd (zie tip 4). Met de KarVragen, een soort checklist, krijg je een redelijk betrouwbareindruk van de toelaatbaarheid van de krach<strong>te</strong>n die nodig zijn <strong>om</strong> de kar duwend of trekkend in beweging <strong>te</strong> krijgen.Hoeveel kilo?Twijfel je of heb je behoef<strong>te</strong> aan cijfers, dan kun je ook gaan me<strong>te</strong>n.Gebruik daarvoor een hangweger, veerweger of uns<strong>te</strong>r. Ze zijn <strong>te</strong> koop bijelke goede doe-het-zelf zaak. Het zijn apparaatjes met een haak waaraanje een gewicht kunt hangen (zie tip 79 voor een afbeelding). Het apparaatjemeet dan hoe zwaar het gewicht is. Als je de haak voorzichtig (!)aan een kar of iets dergelijks haakt, heb je een indruk van hoeveel kilokracht er nodig is <strong>om</strong> de kar in beweging <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n. Wil je preciezer me<strong>te</strong>n,dan is een babyweegschaal die een verloskundige gebruikt <strong>om</strong> een baby(die dan in een doek ligt) <strong>te</strong> wegen een optie.PersonenweegschaalAls je specifiek wilt we<strong>te</strong>n of het dúwwerk dat je moet verrich<strong>te</strong>n aan dePraktijkrichtlijnen voldoet, dan kun je daarvoor een gewone personenweegschaalgebruiken. Druk net zo hard op de weegschaal als op hetgeen waar je mee bezig bent. Jehebt dan een indruk van de ‘drukkracht’. Als je meer dan 12,5 kilo vanuit de hand moet drukken zitje in de rode zone en is direc<strong>te</strong> actie nodig. Bekijk de Praktijkrichtlijnen <strong>om</strong> <strong>te</strong> zien wanneer je oranjeof groen scoort.Druk- en duwkrachtEr zijn ook appara<strong>te</strong>n op de markt die precies de druk- of duwkracht kunnen bepalen. Je zet het apparaatjebijvoorbeeld <strong>te</strong>gen de kar, drukt er <strong>te</strong>genaan en op het m<strong>om</strong>ent dat de kar in beweging k<strong>om</strong>t,lees je de kracht af die daarvoor nodig is geweest. Op dezelfde manier kun je vrij precies de drukkrachtbepalen, bijvoorbeeld bij het werken met een sealapparaat of bij het boenen. De MicroFET is zo’nmeetapparaat. Het apparaat is <strong>te</strong> verkrijgen bij Bi<strong>om</strong>etrics in Almere, <strong>te</strong>lefoon (036) 546 19 99.34
Radarkaar<strong>te</strong>nBeleid instrumen<strong>te</strong>nRadarkaar<strong>te</strong>nTip 23Hét instrument <strong>om</strong> de bloots<strong>te</strong>lling aan <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> bij medewerkers van de <strong>niet</strong>-cliëntgebondentaken in kaart <strong>te</strong> brengen is de RugRadar. Voor de Ziekenhuizen en de Thuiszorgis dit instrument aangepast en heet het de RisicoRadar (zie tip 10). Met de Rug- of Risico-Radar brengen medewerkers zelf de problemen in kaart.Door de inzet van deze instrumen<strong>te</strong>n inventariseer je de problemen,maak je zichtbaar welke Praktijkrichtlijnen er worden overschredenen werk je aan de bewustwording van de problematiek bij debetreffende medewerkers.DoelgroepDe groep medewerkers met <strong>niet</strong>-cliëntgebonden functies is ech<strong>te</strong>reen allegaartje. Het heeft dan ook <strong>niet</strong> zoveel zin <strong>om</strong> de Rug- ofRisicoRadars door alle medewerkers <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n invullen en ze vervolgensop één hoop <strong>te</strong> gooien. Je zult dan bijvoorbeeld zien dat zit<strong>te</strong>ndoor vrijwel niemand als probleem wordt ervaren. Wanneer je ech<strong>te</strong>rde receptiemedewerkers uit deze groep haalt, zie je dat het vele onafgebroken zit<strong>te</strong>n daarwel als knelpunt wordt ervaren. Aandacht voor zit<strong>te</strong>n is dan bij deze kleine groep weldegelijk nodig.Per afdelingEen oplossing is <strong>om</strong> per discipline met de Rug- of RisicoRadar <strong>te</strong> gaan werken. Je laat bijvoorbeeldde zes medewerkers van de transportdienst de RugRadar invullen. De resulta<strong>te</strong>nvan deze mensen geef je grafisch weer in de Radarkaart (zie afbeelding). De rode blokjesgeven in dit geval weer op welke pun<strong>te</strong>n deze transportdienstmedewerkers ‘rood’ en‘oranje’ scoren op de Praktijkrichtlijnen. Uit de score hieronder blijkt dat de problematiekvooral ligt bij het duwen, trekken en manoeuvreren en in mindere ma<strong>te</strong> bij het tillen endragen.Zoek naar oplossingenEssentieel is natuurlijk <strong>om</strong> deze informatie <strong>te</strong>rug <strong>te</strong> koppelen met de medewerkers enze <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n nadenken over de vraag hoe deze rode en oranje scores kunnen verdwijnen.Dat kan bijvoorbeeld in kor<strong>te</strong> PGO-sessies (zie tip 20). De afspraken die voortk<strong>om</strong>en uitdeze sessies kun je vastleggen op het AktieBlok (zie tip 11). Ook de vele tips die in dezePreGo!-catalogus en in het Rugboekje zijn <strong>te</strong> vinden, kunnen je helpen bij het zoeken naaroplossingen.De werkzaamheden van de verschillende <strong>niet</strong>-cliëntgebondentaken lopen erg ui<strong>te</strong>en; de <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> dus ook35
Technische dienBeleid en instrumen<strong>te</strong>nTip 24Handige jongens, die TD’ersMedewerkers van de <strong>te</strong>chnische dienst (TD’ers) zijn per definitie handig. Vaak zie je dat alaan de manier waarop ze hun werkplaats en hun werkkar hebben ingericht. TD’ers zien sneleen oplossing voor een ergon<strong>om</strong>isch probleem en kunnen die ook nog zelf uitvoeren.TD´ers kunnen oplossingen verzinnen en ze ook uitvoerenZeker in het kader van Probleem Gestuurd Oplossen (PGO) (zie tip 20) is het belangrijk de TD’ers <strong>te</strong>betrekken bij de sessies over ergon<strong>om</strong>ische knel- en verbe<strong>te</strong>rpun<strong>te</strong>n. Zij kunnen meedenken overoplossingen, een proefopzetje maken en in een la<strong>te</strong>r stadium de aanpassing echt maken.Ergon<strong>om</strong>ische aanpassingenNatuurlijk moe<strong>te</strong>n TD’ers wel de tijd krijgen <strong>om</strong> zich bezig <strong>te</strong> houdenmet deze ergon<strong>om</strong>ische aanpassingen. Het mag <strong>niet</strong> zo zijn dat hetproces verzandt en blijft bij het invullen van een opdrachtformulierin drievoud dat vervolgens op de stapel of op de spreekwoordelijkeprikker blijft liggen. De tijd tussen de aanvraag voor een aanpassingen de realisering ervan moet zeer kort zijn.PapegaaiIn deze catalogus staan diverse oplossingen die door TD’ers zijnbedacht of uitgevoerd. Als reactie op een prijsvraag die is georganiseerdvoor de Ziekenhuizen kregen we de volgende aanpassingendie door de TD van de Isala klinieken in Zwolle zijn uitgevoerd:• Een lift die in autogarages wordt gebruikt voor het tillen van eenmotorblok uit auto’s is <strong>om</strong>gebouwd en nu in gebruik bij de beddenreiniging.• Papegaaien van bedden zijn zo aangepast dat ze makkelijker zijn<strong>te</strong> verwijderen voor de reiniging.• De tonnen met ziekenhuisafval hebben verrijdbare onders<strong>te</strong>llengekregen.• Er is een klem ontwikkeld voor de infuusstandaard waardoor demedewerker die met een bed rijdt beide armen kan gebruiken.36
TrainingTrainingTip 25Beleid en instrumen<strong>te</strong>nDe aanpak van <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> focust zich op de bron van over<strong>belasting</strong>. Als je de bron wegneemt,hoef je <strong>niet</strong> meer <strong>te</strong> leren hoe je met <strong>te</strong> zware <strong>belasting</strong> moet <strong>om</strong>gaan. Hoewel er dangeen sprake is van over<strong>belasting</strong>, blijft het essentieel <strong>te</strong> we<strong>te</strong>n hoe je moet <strong>om</strong>gaan met <strong>fysieke</strong><strong>belasting</strong>. Dus blijven training en instructie een noodzakelijk onderdeel van een effectieveaanpak van klach<strong>te</strong>n aan het bewegingsapparaat.Liever vier kor<strong>te</strong> trainingen dan één langeTraining is in deze aanpak een onderdeel van en een aanvullingop andere maatregelen zoals (til)hulpmiddelen,ruim<strong>te</strong>lijke aanpassingen en het aans<strong>te</strong>llen van contactpersonen(ergocoaches, tilspecialis<strong>te</strong>n et ce<strong>te</strong>ra). Een vuistregelvoor de duur van een dergelijke training is <strong>te</strong> vinden inde BeleidsSpiegel (zie tip 9): twee dagdelen per medewerkerper jaar voor medewerkers met <strong>fysieke</strong> zwaar werk. Eendagdeel wordt bes<strong>te</strong>ed aan (til)<strong>te</strong>chnieken en werkmethodenen een dagdeel aan het gebruik van (til)hulpmiddelen enwerkma<strong>te</strong>rialen.Training verplicht?In s<strong>om</strong>mige zorgorganisaties is de ervaring dat het verplichts<strong>te</strong>llenvan de training het <strong>te</strong>genoverges<strong>te</strong>lde resultaatoplevert; men k<strong>om</strong>t <strong>niet</strong>. Een andere mogelijkheid <strong>om</strong> medewerkers toch <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n trainen is <strong>om</strong> iederemedewerker een budget plus een aantal trainingsuren <strong>te</strong>r beschikking <strong>te</strong> s<strong>te</strong>llen die ze naar eigen inzicht kunnenbes<strong>te</strong>den. Ook is het mogelijk de training wat minder klassiek in <strong>te</strong> kleden. Wat <strong>te</strong> denken van training ‘onthe job’, met alle reële praktische uitdagingen die je dan <strong>te</strong>genk<strong>om</strong>t. Of een sessie opgezet volgens het PGOprincipe(zie tip 20) waarin de medewerkers gestimuleerd en geholpen worden <strong>om</strong> hun eigen problemen <strong>te</strong>analyseren en die vervolgens op <strong>te</strong> lossen.In werktijdDe volgende vraag is of de training altijd in ‘de baas zijn tijd’ aangeboden moet worden. Op basis vande arbowetgeving* kun je s<strong>te</strong>llen dat een werkgever die <strong>niet</strong> aansprakelijk ges<strong>te</strong>ld wil worden door eenwerknemer, er verstandig aan doet de werknemer dusdanig <strong>te</strong> instrueren en op <strong>te</strong> leiden dat deze opeen verantwoorde manier zijn of haar functie kan uitoefenen. De tijd die werknemers bes<strong>te</strong>den aan hetvolgen van opleidingen die verplicht zijn ges<strong>te</strong>ld door de werkgever beschouwt de wetgever als werktijd.En daar dient dus ook het overeengek<strong>om</strong>en loon <strong>te</strong>genover <strong>te</strong> staan (bron: minis<strong>te</strong>rie van SZW).* Burgerlijk Wetboek, artikelen 7:658, 7:611, 7:610, 7:64837
Hoofdstuk 2WerkplekinrichtingDe inrichting van je werkplek is van gro<strong>te</strong> invloed op de ma<strong>te</strong> van<strong>fysieke</strong> (over)<strong>belasting</strong> waar je mee <strong>te</strong> maken krijgt. Of je nu in hetmagazijn, de keuken, het laboratorium of op kantoor werkt. In dithoofdstuk krijg je tips voor een veilige inrichting van je werkplek.Je leest hoe je het magazijn zo praktisch mogelijk kunt inrich<strong>te</strong>n(zie tip 36). Ook k<strong>om</strong>en de voordelen van een schuinsaflopend bureauof werkblad aan de orde (zie tip 30).In de keuken maken transport- en portioneerbanden het werkenprettiger. Hoe je het bes<strong>te</strong> kunt staan aan deze banden, lees je intip 27 en tip 34. Doe je veel beeldschermwerk dan is het goed <strong>om</strong>regelmatig stil <strong>te</strong> staan bij je veiligheid en gezondheid. Beeldschermwerkkan er een gro<strong>te</strong> invloed op hebben. Hoe je lees je in tip 26.
Maak je beeldsWerkplekinrichtingTip 26Maak je beeldschermwerk gezondWerk je vaak met een beeldscherm, sta dan regelmatig stil bij je veiligheid en gezondheid.Beeldschermwerk kan er een gro<strong>te</strong> invloed op hebben. Het gaat vaak <strong>om</strong> zit<strong>te</strong>nd werk dat urenach<strong>te</strong>r elkaar in dezelfde houding wordt verricht. Hoe je dit ervaart en hoe je fysiek reageert,hangt af van onder meer de inrichting van je werkplek, de inhoud van de taak, de werkdruk,de werksfeer en de sociale contac<strong>te</strong>n tijdens het werk.Werken met veilige apparatuur in een gezonde <strong>om</strong>gevingUit onderzoek k<strong>om</strong>en allerlei klach<strong>te</strong>n naar voren die kunnen samenhangen met beeldschermwerk. Het gaatbijvoorbeeld <strong>om</strong> nervosi<strong>te</strong>itklach<strong>te</strong>n, vermoeidheid van de ogen, spier-, pees-, zenuw- en gewrichtsklach<strong>te</strong>n aande bovens<strong>te</strong> ledema<strong>te</strong>n, hoofdpijn en huidirritaties. Veel van deze klach<strong>te</strong>n vallen onder de <strong>te</strong>rm RSI (RepetitiveStrain Injuries, over<strong>belasting</strong>klach<strong>te</strong>n als gevolg van repe<strong>te</strong>rende bewegingen).OorzakenWaar deze klach<strong>te</strong>n precies vandaan k<strong>om</strong>en en wat de exac<strong>te</strong> oorzaken zijn, is <strong>niet</strong> helemaal duidelijk.Mogelijke veroorzakers zijn:• slech<strong>te</strong> eigenschappen van het beeldscherm• <strong>niet</strong>-ergon<strong>om</strong>isch (inges<strong>te</strong>ld) kantoormeubilair• lawaai veroorzaakt door c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rs, prin<strong>te</strong>rs en andere apparatuur• de tijdsduur van het beeldschermwerk• de eenzijdigheid van het werk• werkdruk en stress• onvoldoende hers<strong>te</strong>lm<strong>om</strong>en<strong>te</strong>n (micropauzes)• <strong>te</strong> weinig sociaal contactOm gezondheidsklach<strong>te</strong>n <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en kun je diverse maatregelen nemen, voor zowel de apparatuurals de werk<strong>om</strong>gevingApparatuur• BeeldschermDe <strong>te</strong>kst op het beeldscherm moet goed leesbaar zijn: scherp en groot genoeg en met voldoendeafstand tussen de <strong>te</strong>kens en de regels. Het beeld mag geen hinderlijke flikkering of andere vormen vaninstabili<strong>te</strong>it vertonen. Voork<strong>om</strong> glans en spiegeling. Die worden vaak veroorzaakt door <strong>niet</strong> aangepas<strong>te</strong>verlichting, het ontbreken van zonwering, of doordat het beeldscherm <strong>niet</strong> haaks op het raam staat.Je moet het contrast tussen de <strong>te</strong>kens en de ach<strong>te</strong>rgrond zelf eenvoudig kunnen bijs<strong>te</strong>llen en aanpassenaan de verlichting van de <strong>om</strong>geving (zie tip 89).40
chermwerk gezoWerkplekinrichtingVervolg tip 26Zorg ervoor dat je het beeldscherm makkelijk kunt kan<strong>te</strong>len of vers<strong>te</strong>llen, zodat je je hoofd <strong>niet</strong> <strong>te</strong>veel hoeft <strong>te</strong> draaien of in een ongemakkelijke stand hoeft <strong>te</strong> houden. Zet het beeldscherm lichtach<strong>te</strong>rovergekan<strong>te</strong>ld recht voor je. Het is raadzaam je beeldscherm zo <strong>te</strong> plaatsen dat de bovenkantvan het scherm op ooghoog<strong>te</strong> zit. De monitor met circa zeven centime<strong>te</strong>r verhogen is voor de mees<strong>te</strong>mensen voldoende. Je kunt dit doen met een pak papier of hetbekende <strong>te</strong>lefoonboek, maar er zijn ui<strong>te</strong>raard ook professioneleverhogers. Kies dan een in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbare (zie tip 45).• ToetsenbordJe kunt je werk c<strong>om</strong>fortabeler maken door het toetsenbord in eenhellende positie recht voor je neer <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n. De ideale helling (dehoek) is <strong>niet</strong> voor iedereen hetzelfde. De pootjes onder het toetsenbordzijn <strong>niet</strong> voor <strong>niet</strong>s in- en uitklapbaar. Vraag professioneeladvies. Zorg bovendien voor voldoende ruim<strong>te</strong> vóór je toetsenbord,zodat je voldoende s<strong>te</strong>un voor je armen en handen hebt. In een normalewerkhouding moe<strong>te</strong>n de <strong>te</strong>kens op het toetsenbord goed leesbaarzijn. Om <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en dat de toetsen spiegelen, kun je kiezenvoor een mat oppervlak.• Werktafel en werkvlakVoork<strong>om</strong> spiegelende werktafels (bureaus) of werkbladen, want die zijn vermoeiend voor je ogen.Creëer voldoende ruim<strong>te</strong> zodat je <strong>niet</strong> alleen c<strong>om</strong>fortabel kunt werken, maar ook al je spullen kwijtkunt. Zorg ervoor dat je zo weinig mogelijk hoofd- en oogbewegingen maakt. Gebruik daar<strong>om</strong> bijvoorbeeldeen documenthouder (zie tip 45).• WerkstoelInformatie over goede werk- of bureaustoelen lees je in tip 94.• MuisOok het muisgebruik kan voor klach<strong>te</strong>n zorgen. De ergon<strong>om</strong>ische muis die voor iedereen geschiktzou zijn, bestaat ech<strong>te</strong>r <strong>niet</strong>. Diverse factoren bepalen welke muis geschikt voor jou is: onder meerde groot<strong>te</strong> van je hand, hoe vaak je ‘muist’, wat je met de muis doet en de plaats van de muis. Laat jehierover door een deskundige adviseren. Enkele tips: gebruik in plaats van de muis liever functietoetsc<strong>om</strong>binatiesen bedien de muis afwisselend met de linker- en de rech<strong>te</strong>rhand. Je kunt de muisins<strong>te</strong>llen voor links- en rechtshandigen, dat maakt het switchen een stuk makkelijker.41
BeeldschermWerkplekinrichtingVervolg tip 26Werk<strong>om</strong>geving• Ruim<strong>te</strong> en verlichtingVermoeidheid van de ogen heeft vaak <strong>te</strong> maken met de verlichting van de werk<strong>om</strong>geving. Veel mensenzijn zo gewend aan spiegeling van verlichting en zon op het beeldscherm, dat ze verge<strong>te</strong>n er ietsaan <strong>te</strong> doen. Zorg ervoor dat kunstmatige verlichting zodanig is aangebracht en uitgevoerd dat je deinformatie op het beeldscherm goed kunt lezen. Voork<strong>om</strong> verblinding en hinderlijke spiegeling ophet scherm. Belangrijk hierbij is dat je de zonwering zelf kunt ins<strong>te</strong>llen (zie tip 89).• Geluid, warm<strong>te</strong> en vochtigheidBeeldschermappara<strong>te</strong>n veroorzaken meestal <strong>niet</strong> meer dan een licht gezoem. Toch kan ditgeluid in c<strong>om</strong>binatie met andere apparatuur hinderlijk zijn. Ook kunnen beeldschermenhoge pieptonen geven, die je nauwelijks bewust in je opneemt maar die je werk ongemerktbeïnvloeden.De pen Rechts muizen Links muizenBeeldschermen stralen veel warm<strong>te</strong> uit. In een werkvertrek zorgt een beeldscherm voornet zoveel warm<strong>te</strong> als één persoon. Bes<strong>te</strong>ed daar<strong>om</strong> aandacht aan het warm<strong>te</strong>- en vochtigheidsklimaat.Misschien zijn maatregelen nodig. Kijk wel uit dat je dan <strong>niet</strong> op de tochtk<strong>om</strong>t <strong>te</strong> zit<strong>te</strong>n. Vraag advies aan je arbocoördinator.• Mens en c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rLangdurig en eenzijdig beeldschermwerk kan een nadelige invloed hebben op je gezondheid.Vaak merk je daar nauwelijks iets van. Voel je wel pijntin<strong>te</strong>lingen of stijfheid, dan iser vaak al sprake van enige schade. Wacht dan <strong>niet</strong> langer en vraag advies. Dit is ook hetgeval bij werk waarbij je s<strong>te</strong>eds dezelfde handelingen verricht, weinig van je plaats k<strong>om</strong><strong>te</strong>n weinig contact hebt met collega’s. De kans op gezondheidsklach<strong>te</strong>n wordt nog gro<strong>te</strong>rals de werksfeer slecht en de werkdruk hoog is. Zorg voor een goede bescherming vanjezelf. De informatie die je moet verwerken, moet aanslui<strong>te</strong>n bij jouw mogelijkheden.Wacht bij klach<strong>te</strong>n <strong>niet</strong> langer en vraag advies42
De afwasTip 27WerkplekinrichtingHou je hoofd bij de afwasOm vies serviesgoed door de afwasmachine <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n lopen, maken veel ins<strong>te</strong>llingskeukensgebruik van een transportband. Hierop kun je meestal zowel korven als los servies plaatsen.Voork<strong>om</strong> belas<strong>te</strong>nde handelingen als reiken en duwenBelangrijk in de spoelkeuken is de scheiding tussen vuil en schoon. Dit magnooit door elkaar lopen met het oog op de hygiëne. In veel keukens grenst deproductieruim<strong>te</strong> aan de spoelkeuken. Is dit het geval, dan moe<strong>te</strong>n er twee doorgangenworden gemaakt, de in- en uitgang. De een is voor het vuile en de anderevoor het schone vaatwerk.Links of rechts?Voork<strong>om</strong> tillen van ma<strong>te</strong>riaal bij de afwasmachine. Laat zoveel mogelijkprocessen geaut<strong>om</strong>atiseerd verlopen. Maak gebruik van een rolsys<strong>te</strong>em<strong>om</strong> krat<strong>te</strong>n op de lopende band <strong>te</strong> plaatsen. En voork<strong>om</strong> daarmeebelas<strong>te</strong>nde handelingen als reiken en duwen. Denk goed na, als je dekeuze hebt, aan welke kant van de transportband je gaat staan. Dathangt er onder andere vanaf of je links- of rechtshandig bent. Ga linksstaan als je rechts bent en rechts als je links bent. Als je geen keuze hebt en je moet reiken, probeerhet dan eens met je andere hand. Dat voelt in het begin onwennig, maar het went zeker.Wacht op de bandLaat de band het werk doen. Als je vindt dat de band <strong>te</strong> langzaam gaat, ben je misschien geneigd eenpaar passen naar voren <strong>te</strong> reiken zodat je de vuile vaat eerder van de band kunt halen. Doe dit <strong>niet</strong>,voor je het weet overschrijd je daarmee de Praktijkrichtlijn voor reiken. Die norm is: <strong>niet</strong> meer dantwaalf keer per uur reiken. Met ‘reiken’ wordt bedoeld dat de horizontale afstand van schouder tothand meer dan 50 cm is.‘Belastingvriendelijk’Bij s<strong>om</strong>mige transportbanden k<strong>om</strong>en de pla<strong>te</strong>aus <strong>niet</strong> recht bij de stapelaar aan. De <strong>te</strong>chnische dienstkan dit probleem eenvoudig verhelpen. Door een strip <strong>te</strong> plaatsen, kan de bandbreed<strong>te</strong> simpel wordenaangepast. Hierdoor k<strong>om</strong>t het pla<strong>te</strong>au altijd recht in de stapelaar <strong>te</strong> staan. Gebruik aut<strong>om</strong>atische pla<strong>te</strong>austapelaars.Hierdoor wordt ‘repe<strong>te</strong>rende’ statische over<strong>belasting</strong> voork<strong>om</strong>en. Ook kan handmatigvoorspoelen van vuil servies een belas<strong>te</strong>nde activi<strong>te</strong>it zijn. Dit kun je voork<strong>om</strong>en met een voorspoelmachine.Om zoveel mogelijk op werkhoog<strong>te</strong> <strong>te</strong> werken gebruik je zogenaamde ‘lowerators’. De stapelsmet borden worden daarmee naar de juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong> ‘geduwd’.43
Geef ruim<strong>te</strong>WerkplekinrichtingTip 28Geef me de ruim<strong>te</strong>Om goed <strong>te</strong> kunnen werken heb je ruim<strong>te</strong> nodig. Anders moet je je in boch<strong>te</strong>n wringen endat leidt op den duur tot over<strong>belasting</strong> en klach<strong>te</strong>n. Wat kunnen we doen?2341511960360240801560 60ABwerkbank 60 cm diepwagen: 119 x 70 cmbenodigde loopruim<strong>te</strong>benodigde manoeuvreerruim<strong>te</strong>wagenZoek bijvoorbeeld naar mogelijkheden deruim<strong>te</strong> optisch zo groot mogelijk <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n lijken.Dit kun je doen door het gebruik vanbijvoorbeeld goede verlichting, spiegels englas. Het gevoel van benauwdheid los je daarmeewel op, maar je hebt nog s<strong>te</strong>eds evenveelvierkan<strong>te</strong> me<strong>te</strong>rs.100Gezond werken kan alleen als jedeurruim<strong>te</strong> hebtmin. 100benodigde werkruim<strong>te</strong>:A: stawerkplekB: zitwerkplek met hoge stoelOplossingenS<strong>om</strong>s zijn er drastischere maatregelen nodigen moet er verbouwd gaan worden. Denkmee met de verbouwingsplannen. Laat jes<strong>te</strong>m horen, wanneer je vindt dat iets echt <strong>niet</strong> door de beugel kan. Waar<strong>om</strong> zou je van tweekleine ruim<strong>te</strong>s <strong>niet</strong> één gro<strong>te</strong> ruim<strong>te</strong> maken? Vraag mensen met <strong>te</strong>chnisch inzicht eens met jemee <strong>te</strong> zoeken naar andere oplossingen. Het kan inspirerend zijn <strong>om</strong> oplossingen van andereins<strong>te</strong>llingen <strong>te</strong> bekijken. Of hoe gaat het er dich<strong>te</strong>r bij huis aan toe bij collega’s op andere afdelingen?Hoeveel?Het is erg handig <strong>te</strong> we<strong>te</strong>n hoeveel vierkan<strong>te</strong> me<strong>te</strong>rs je eigenlijk nodig hebt <strong>om</strong> gezond <strong>te</strong> kunnenwerken. In de publicatie ‘Ruim<strong>te</strong> voor gezond werk in de ouderenzorg’ worden ma<strong>te</strong>n gegevenvoor werkzaamheden in huishouding (strijken, wasmachine vullen, et ce<strong>te</strong>ra), magazijn, keuken,receptie, beheer en <strong>te</strong>chnische dienst. Je vindt hier de minimale ma<strong>te</strong>n van de werkruim<strong>te</strong> die jenodig hebt <strong>om</strong> gezond <strong>te</strong> kunnen werken.Meer informatieMeer over dit onderwerp vind je in de publicatie ‘Ruim<strong>te</strong> voor gezond werk in de ouderenzorg’. Het werkboek is<strong>te</strong> bes<strong>te</strong>llen bij het Arbokenniscentrum, <strong>te</strong>lefoon (030) 273 97 39, fax (030) 273 97 77, e-mail produc<strong>te</strong>n@arbozw.nlof www.arbozw.nl. Ook in de diverse werkpakket<strong>te</strong>n is aanvullende informatie beschikbaar. Kijk ook opwww.bouwcollege.nl.44
Gezonder in hetWerkplekinrichtingTip 29Gezonder in het magazijnAls je vaak werkt in het magazijn, weet je als geen ander dat deze werkplek zijn eigenmoeilijkheden met zich meebrengt. Zo moet je er vaak hoog en diep reiken en s<strong>om</strong>s langdurigeen eentonige inventarisaties maken. Aangepas<strong>te</strong> voorraadkas<strong>te</strong>n en een digitaalhervoorradingssys<strong>te</strong>em kunnen een uitk<strong>om</strong>st bieden.Van diagonale opslag tot digitale herbevoorradingIn magazijnen is de ruim<strong>te</strong> vaak schaars. Kas<strong>te</strong>n zijn daardoor hoog en diep. Het nadeel daarvan isdat je s<strong>om</strong>s hoog moet reiken en <strong>niet</strong> meer kan zien wat je wilt pakken. Dit kan <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>opleveren. Sinds kort bestaat er een modulesys<strong>te</strong>em van voorraadkas<strong>te</strong>n. Hiermee kun je de kunststofrekken naar keuze horizontaal of diagonaal plaatsen. Ook is het mogelijk een horizontaal (of diagonaal)geplaatst rek naar voren <strong>te</strong> trekken, <strong>te</strong>rwijl het rek in een geblokkeerde eindpositie schuin naarbeneden blijft hangen. Dit maakt zowel het bevoorraden als het uitnemen aanzienlijk eenvoudiger.Belas<strong>te</strong>nde reikposities k<strong>om</strong>en hierdoor s<strong>te</strong>eds minder vaak voor en je kunt be<strong>te</strong>r zien wat je pakt.Diagonale opslagDigitaal herbevoorradingssys<strong>te</strong>emOok door een digitaal herbevoorradingssys<strong>te</strong>em volgens het FIFOprincipe(First In, First Out) kun je met minimale inspanningenherbevoorraden. Langdurige en eentonige inventarisatie van deaanwezige voorraad in de afdelingskas<strong>te</strong>n is <strong>niet</strong> meer nodig.Het digitale herbevoorradingssys<strong>te</strong>em is gebaseerd op het dubbelvaksys<strong>te</strong>em,ook wel leeg-volsys<strong>te</strong>em genoemd. Dit houdt in dat jeeen voorraadartikel opslaat in twee vakken. Elk vak bevat genoegartikelen <strong>om</strong> het gebruik tijdens de bevoorradingscyclus <strong>te</strong> garanderen.Een van deze twee vakken is voorzien van een label metdaarop een streepjescode. Alleen uit het vak met het label mogenmedewerkers artikelen halen. Als dit vak leeg is, wordt het labelaan een scanrail gehangen. Met deze handeling begint het bevoorradingsproces.Tijdens dit proces gebruiken de medewerkers deartikelen uit het tweede vak. Pas als het lege vak weer is aangevuld,wordt het betreffende label op het tweede vak bevestigd enbegint de herbevoorradingsprocedure opnieuw.45
Liever schuinWerkplekinrichtingTip 30Liever schuinS<strong>te</strong>eds vaker verrich<strong>te</strong>n medewerkers werkzaamheden die een hoog visueel onderscheidingsvermogenvereisen. Van je ogen wordt dan veel verwacht. Vaak zie je mensen voorover buigen<strong>om</strong> het werk be<strong>te</strong>r <strong>te</strong> kunnen zien, maar dit gaat <strong>te</strong>n kos<strong>te</strong> van de nek en rug.Haal het werk naar je toe met een schuin bureaubladDe monniken verrich<strong>te</strong>n hun monnikenarbeid (staand!) aan een schuine lessenaar. Dat deden ze <strong>niet</strong>zonder reden. Om <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en dat je met vermoeide ogen of met pijn in je nek naar huis gaat,moet je zorgen dat het werk naar jou toek<strong>om</strong>t en <strong>niet</strong> anders<strong>om</strong>. Met een schuine lessenaar zorg jeervoor dat het werk dich<strong>te</strong>r bij je k<strong>om</strong>t <strong>te</strong> liggen. Een schuine lessenaar kun je krijgen door het gehelebureaublad <strong>te</strong> kan<strong>te</strong>len. Maar een losse schuine lessenaar werkt ook prima. Als het af en toe voork<strong>om</strong>tkun je het met een ordner (eerst eens een keertje) proberen.Nek minder belastEen schuine hellingshoek van ongeveer vijftien graden blijkt al een duidelijkevermindering van de nek<strong>belasting</strong> tot gevolg <strong>te</strong> hebben. Door de kleinehellingshoek hoef je minder naar beneden <strong>te</strong> kijken, waardoor je nekminder belast wordt. Bij een kan<strong>te</strong>ling van maximaal vijftien graden hoef je<strong>niet</strong> bang <strong>te</strong> zijn dat je papieren van het bureau glijden.Ook voor kantoorpersoneelOok kantoormedewerkers die vaak voorover gebogen zit<strong>te</strong>n <strong>om</strong> <strong>te</strong> lezen,kunnen hierdoor last krijgen van hun nek. Net als laboratoriummedewerkerskunnen ze dit probleem verhelpen door <strong>te</strong> kiezen voor schuinsaflopendebureaus. Een helling van vijftien graden is al genoeg. Het aanbodvan bureaus is ongekend hoog. Informeer naar de mogelijkheden.46
Tip 31Hanghoog<strong>te</strong>WerkplekinrichtingLet op de hanghoog<strong>te</strong> van <strong>te</strong>xtielwagensIn het kledingmagazijn kan het weghangen van uniformen een zware activi<strong>te</strong>it zijn.Vooral als de <strong>te</strong>xtielwagens <strong>te</strong> hoog voor je zijn. Je moet flink reiken <strong>om</strong> de uniformenop <strong>te</strong> kunnen hangen. Hierdoor worden armen, rug en nek zwaar belast. Voork<strong>om</strong> dezeproblemen door voor een juis<strong>te</strong> hanghoog<strong>te</strong> van de <strong>te</strong>xtielwagens <strong>te</strong> kiezen.Het is helaas <strong>niet</strong> mogelijk <strong>om</strong> de hanghoog<strong>te</strong> van de <strong>te</strong>xtielwagens individueel aan <strong>te</strong> passen.Wat je wel kunt doen is de stang op een zodanige hoog<strong>te</strong> hangen dat enerzijds de uniformen<strong>niet</strong> de bodem van de kar raken en anderzijds dat het merendeel van de medewerkers dekleding erin kan hangen zonder <strong>te</strong> veel schouderheffing of reiken. Kleine medewerkers bijwie de inges<strong>te</strong>lde hoog<strong>te</strong> toch <strong>te</strong> veel <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> oplevert, kunnen gebruikmaken vaneen opstapje.Makkelijk schuivenZorg ervoor dat het ma<strong>te</strong>riaal van de stang waaraande kleding wordt gehangen, is afges<strong>te</strong>md op dekledinghangers. S<strong>om</strong>s zijn stangen voorzien vaneen plastic coating. Na verloop van tijd gaat dezecoating slij<strong>te</strong>n, waardoor je de kledinghangers er<strong>niet</strong> meer zo makkelijk overheen kunt schuiven.Maak bovendien goede afspraken over het maximumaantal kledingstukken dat in een <strong>te</strong>xtielkarmag worden weggehangen. Zo voork<strong>om</strong> je een <strong>te</strong>volle stang, waardoor je met kracht de al hangendekleding weg moet duwen <strong>om</strong> er nog nieuwe uniformentussen <strong>te</strong> kunnen hangen.Zorg dat de mees<strong>te</strong> medewerkers de kleding erin kunnen hangenzonder <strong>te</strong> veel schouderheffing47
Inpakken en ...WerkplekinrichtingTip 32Inpakken en wegwezenOp de CSA (Centrale S<strong>te</strong>rilisatie Afdeling) van ziekenhuizen gaan de instrumen<strong>te</strong>n na het reinigennaar de inpakruim<strong>te</strong>. Hier worden ze voorbereid op het s<strong>te</strong>riliseren. In de inpakruim<strong>te</strong> zijnonder meer inpaktafels, sealapparatuur, registratieapparatuur en de s<strong>te</strong>rilisatoren <strong>te</strong> vinden.Hang inpakma<strong>te</strong>riaal over een rekElk ziekenhuis kent een groot aantal verschillende sets die speciaal voor een bepaaldeingreep zijn samenges<strong>te</strong>ld. Kleine sets en instrumen<strong>te</strong>n die per stuk worden verpakt, wordenin een laminaatzak gedaan. Dit is een zakje met aan één kant papier en aan de anderekant doorzichtig kunststof. De papieren kant laat sto<strong>om</strong> door tijdens het s<strong>te</strong>riliseren.Minder lopen en bukkenDe gro<strong>te</strong>re sets worden verpakt in speciale vellen inpakma<strong>te</strong>riaal. Ook deze vellen la<strong>te</strong>nsto<strong>om</strong> door tijdens het s<strong>te</strong>riliseren. Het inpakken gebeurt op een zodanige wijze dat de setvoor het gebruik eenvoudig kan worden geopend. Met speciale tape wordt de set dichtgeplakt.Op diverse CSA’s ligt het inpakma<strong>te</strong>riaal voor gro<strong>te</strong>re sets op stapels en op een vas<strong>te</strong>plek. Als je een nieuw vel nodig hebt, moet jes<strong>te</strong>eds naar de stapel lopen, bukken <strong>om</strong> eennieuw exemplaar <strong>te</strong> pakken en vervolgens <strong>te</strong>ruglopennaar je werkplek.Deze <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> kun je voork<strong>om</strong>en doorhet inpakma<strong>te</strong>riaal over een rek <strong>te</strong> hangen.Dit rek kun je dicht bij je werkplek neerzet<strong>te</strong>n,neemt weinig ruim<strong>te</strong> in beslag en je hoeft dusminder <strong>te</strong> lopen en <strong>te</strong> bukken.TaakroulatieDesondanks kan het langdurig verrich<strong>te</strong>n vanop zichzelf veilige handelingen belas<strong>te</strong>nd zijn.Probeer daar<strong>om</strong> zoveel mogelijk de taken onderlingaf <strong>te</strong> wisselen.48
Juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong>WerkplekinrichtingTip 33Ga op de juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong> zit<strong>te</strong>nBezoekers <strong>te</strong> woord staan, vragen beantwoorden, doorverwijzen en werken ach<strong>te</strong>r de pc.Het zijn slechts enkele van de vele taken waar balie- en receptiepersoneel zich mee bezighoudt.Al deze werkzaamheden moe<strong>te</strong>n op een gezonde manier uitgevoerd worden.De werkplek van baliepersoneel verdient extra aandachtBaliepersoneel zit vaak op dezelfde hoog<strong>te</strong> als het administratieve personeel.Dat is <strong>niet</strong> altijd goed. Baliemedewerkers hebben meestal <strong>te</strong> makenmet bezoekers die staan als ze zich k<strong>om</strong>en melden of als ze wat willen vragen.Zit<strong>te</strong>n de medewerkers lager dan de klan<strong>te</strong>n die voor hen staan, danmoet ze s<strong>te</strong>eds <strong>om</strong>hoog kijken. Dit levert een extra <strong>belasting</strong> van de nekop. Die kun je voork<strong>om</strong>en door de werkplek in zijn geheel op een verhoging<strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n. Een andere optie is hoge stoelen of krukken. Is de baliehoog<strong>te</strong>afges<strong>te</strong>ld op de staande klan<strong>te</strong>n, dan kan het baliepersoneel dooreen hoge kruk of stoel met voe<strong>te</strong>ns<strong>te</strong>un prima zit<strong>te</strong>n. Als veel klan<strong>te</strong>n aande balie in een rolstoel zit<strong>te</strong>n, dan zal de bezoekfrequentie de keuze moe<strong>te</strong>nbepalen. Ofwel de receptionist werkt op ooghoog<strong>te</strong> met de staandebezoeker of wel op ooghoog<strong>te</strong> met de rolstoeler. Je kunt ook een deel vande balie voor deze doelgroep verlagen.Flexibele werkbladenBalies zijn er in allerlei soor<strong>te</strong>n en ma<strong>te</strong>n. Er zijn bijvoorbeeldexemplaren die zijn voorzien van een elektrisch in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaarwerkblad. Het werkblad is af <strong>te</strong> s<strong>te</strong>mmen op het postuurvan de medewerker die op dat m<strong>om</strong>ent ach<strong>te</strong>r de balie aan hetwerk is.VeiligheidOok de veiligheid is een belangrijk aandachtspunt bij baliewerk.Denk aan zaken als de locatie van de balie (<strong>niet</strong> <strong>te</strong> afgelegen),de verlichting, camera’s of zelfs glas.Meer informatieMeer over dit onderwerp vind je in: ATC 7, Baliewerk*, Ir. H. Schol<strong>te</strong>nsen mw. Ir. M.C. Looze, Sdu Uitgevers bv, ISBN 9012086361, 2000.Telefoon (070) 978 98 80.Bron: *49
OpscheppenWerkplekinrichtingTip 34Handig opscheppen aan de lopende bandJe hebt opscheppen en opscheppen. De portioneerband, de lopende band <strong>om</strong> maaltijden op<strong>te</strong> scheppen is natuurlijk erg handig, maar het nodigt ook uit tot ongezonde werkhoudingen.Enkele tips <strong>om</strong> dit <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en.Fou<strong>te</strong> handelingLet erop dat je ergon<strong>om</strong>isch opschepbes<strong>te</strong>k gebruikt. Een handig hulpmiddelis de ijsknijper. Hiermee heb je met één handeling precies degoede hoeveelheid. Bovendien kost het je minder moei<strong>te</strong> <strong>om</strong> bijvoorbeeldpuree met een ijsknijper op <strong>te</strong> scheppen dan met een gewonelepel. Een nadeel is dat je repe<strong>te</strong>rende knijpbewegingen maakt.Weeg de voor- en nadelen af en kijk kritisch naar het ma<strong>te</strong>riaal dat jegebruikt. De frequentie waarmee je de ijsknijper gebruikt is cruciaal.Een ander praktisch hulpmiddel is de vleestang (‘de schaar’). Door devorm ervan kun je met minder kracht vlees toch goed pakken.Zit<strong>te</strong>n op de stas<strong>te</strong>unKeukenpersoneel dat veel uren maakt aan de lopende band, moet degelegenheid hebben <strong>om</strong> <strong>te</strong> zit<strong>te</strong>n. Stas<strong>te</strong>unen (zie tip 42) kunnen ookeen goede oplossing zijn <strong>om</strong> de zit of stahouding <strong>te</strong> verbe<strong>te</strong>ren.Wacht op het bordDenk er ook aan dat je <strong>niet</strong> vooruit werkt. Pas op voor onderlinge c<strong>om</strong>petitie. Als je vooruit werkt, reikje onnodig. Wacht dus tot het bord langsk<strong>om</strong>t en schep dan pas op. Ga links staan als je rechtshandigbent en rechts als je linkshandig bent. Dat scheelt draaien in je rug. Omdat er meer rechtshandige danlinkshandige mensen zijn, zullen rechtshandigen vaak aan de rech<strong>te</strong>rkant moe<strong>te</strong>n staan en met hunlinkerhand moe<strong>te</strong>n werken. Het voelt misschien vreemd <strong>om</strong> links op <strong>te</strong> scheppen, maar na enige oefeninglukt het zeker en is de <strong>belasting</strong> minder.MicropauzesBij het werken aan de lopende band ben je <strong>niet</strong> constant aan het opscheppen. Tussendoor heb je vaakeen paar seconden tijd en doe je in fei<strong>te</strong> <strong>niet</strong>s. Gebruik die tijd <strong>om</strong> je even <strong>te</strong> ontspannen door watsimpele oefeningetjes <strong>te</strong> doen. Vraag de fysiotherapeut van je ins<strong>te</strong>lling daarnaar.ZelfbedieningHet werk in de kantine kan ook belas<strong>te</strong>nd zijn. S<strong>om</strong>s moet je diep scheppen en vervolgens bukken <strong>om</strong>het bord aan <strong>te</strong> reiken aan de bezoekers. Dit is <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en door bezoekers zelf <strong>te</strong> la<strong>te</strong>n opscheppen.Laat het keukenpersoneel alleen alle voedselc<strong>om</strong>ponen<strong>te</strong>n klaarzet<strong>te</strong>n. De bezoeker kan vervolgens derest zelf doen.Werk je aan de portioneerband? Wacht dan op het bord50
OpruimingTip 35 WerkplekinrichtingOpruiming, sale, uitverkoopStapels papieren op je bureau. Je ziet door de b<strong>om</strong>en het bos <strong>niet</strong> meer. En wat je zoekt,kun je <strong>niet</strong> vinden. Het resultaat: veel ergernis. R<strong>om</strong>mel op je bureau kan voor onnodigestress zorgen. Een opgeruimde werkplek, een zogenaamde ‘clean desk policy’, draagt bij aanbe<strong>te</strong>re werk<strong>om</strong>standigheden. Maar hoe doe je dat?Dat hoef je toch <strong>niet</strong> <strong>te</strong> bewaren! Gooi het gerust wegR<strong>om</strong>mel begint vaak met de angst <strong>om</strong> iets weg <strong>te</strong> gooien. Weegdaar<strong>om</strong> s<strong>te</strong>eds af wat je met een document wilt. Leg het <strong>niet</strong> z<strong>om</strong>aarergens neer, maar neem er een besluit over. Een opgeruimdewerkplek heeft <strong>niet</strong> zozeer <strong>te</strong> maken met de aanschaf van dureopbergmappen en kas<strong>te</strong>n, maar veel meer met een manier vanwerken.OpruimenPrik een vast tijdstip waarop je de ‘r<strong>om</strong>mel’ <strong>te</strong> lijf gaat. Voor s<strong>om</strong>migenis de laats<strong>te</strong> middag van de werkweek daarvoor een geschiktm<strong>om</strong>ent. Gooi weg wat je toch <strong>niet</strong> meer gebruikt. En als je weliets wilt bewaren, waar laat je het dan? Beschik je over voldoendeopbergsys<strong>te</strong>men? Ruim documen<strong>te</strong>n logisch op zodat <strong>niet</strong> alleenjij ze la<strong>te</strong>r makkelijk kunt <strong>te</strong>rugvinden, maar ook je collega’s of jeopvolger.Probeer een sys<strong>te</strong>em aan <strong>te</strong> brengen in de manier van opruimenen beslissen. Leg bepaalde cri<strong>te</strong>ria aan. Gebruik gebeur<strong>te</strong>nissen,zoals werkbezoeken, <strong>om</strong> je werkplek eens aan een grondigeinspectie <strong>te</strong> onderwerpen.Zet de bureaukastjes <strong>niet</strong> onder je bureau maar ernaast. De spullendie je op je bureau had liggen, leg je nu op de kastjes. Je hebtdan een rustiger bureaublad.Mailbox opschonenBehalve veel documen<strong>te</strong>n op je bureau kan ook een overvolle mailbox een bron van ergernis zijn. Eenin-box met meer dan 1.000 berich<strong>te</strong>n is geen uitzondering. Neem regelmatig de tijd <strong>om</strong> je mailboxenop <strong>te</strong> schonen. Om meer overzicht <strong>te</strong> hebben van je in-box is het handig <strong>om</strong> submappen aan <strong>te</strong>maken. Veel mensen slaan hun mailtjes op en prin<strong>te</strong>n ze ook nog eens. Daarna gaan deze prints inmappen. Dit is een beetje veel van het goede. Bepaal s<strong>te</strong>eds hoe je een document wilt bewaren enwees consequent.51
Richt het magaWerkplekinrichtingTip 36Richt het magazijn praktisch inReiken, bukken en tillen doe je vaak in een magazijn dat <strong>niet</strong> praktisch is ingericht. Je overschrijdtdan snel de Praktijkrichtlijnen, <strong>te</strong>rwijl dat <strong>niet</strong> nodig is. Zorg ervoor dat alle goederengoed bereikbaar zijn, zodat je geen halsbrekende toeren hoeft uit <strong>te</strong> halen.Hondje, kikker en olifantspoot verlich<strong>te</strong>n werk in magazijn<strong>Tips</strong> <strong>om</strong> <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> in het magazijn <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en:• Houd het magazijn overzich<strong>te</strong>lijk en kies voor een logische indeling. Richt het magazijn in op basis van de<strong>om</strong>loopsnelheden van de aanwezige goederen. Zet goederen met een hoge <strong>om</strong>loopsnelheid, de zogehe<strong>te</strong>nkoplopers, op een goed bereikbare plaats zodat je ze tussen heup- en schouderhoog<strong>te</strong> kunt pakken. Plaatszware goederen op goed bereikbare schappen. Gebruik de onders<strong>te</strong> schappen alleen voor minder gevraagdeen <strong>niet</strong> <strong>te</strong> zware artikelen.• Moe<strong>te</strong>n ma<strong>te</strong>rialen uit hogere schappen, dus boven schouderhoog<strong>te</strong>, wordengepakt, gebruik dan een s<strong>te</strong>vige trap of een ladder die met een rail aan deschappen is bevestigd.• Probeer al dragend zo weinig mogelijk afstanden af <strong>te</strong> leggen.• Gebruik bij het verzamelen van spullen een klein karretje, zodat je nooit<strong>te</strong> veel gewicht transpor<strong>te</strong>ert.• Maak gebruik van transportkarren waarmee je in ook in kleine ruim<strong>te</strong>ngoed kunt draaien. Denk hierbij aan een kar met vier zwenkwielen; daarmeekun je in kleine ruim<strong>te</strong>s makkelijk manoeuvreren. Moet je ook overlangere afstanden rijden, denk dan aan een kar met een loodswiel of eendirectional lock (zie tip 71).• Gebruik voor het verplaatsen van bureaus een bureaulift, zodat je bureausrijdend kunt verplaatsen en <strong>niet</strong> tillend.52
zijn praktisch inWerkplekinrichtingVervolg tip 36• Gebruik voor schrijfwerk in het magazijn een verhoogde tafel waaraan jestaand kunt schrijven. Voor het (langer) gebruik van een c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r is danwel een verhoogde bureaustoel (plus voe<strong>te</strong>nbank) of zadelkruk nodig.• Vaak hebben magazijnmedewerkers let<strong>te</strong>rlijk hun handen vol. Deurenopenen, valt dan <strong>niet</strong> mee. Daar<strong>om</strong> is het raadzaam schuifdeuren <strong>te</strong>plaatsen, die je met de voet kunt openen of die aut<strong>om</strong>atisch open gaan.Markeer naar welke kant deuren opengaan. Zo voork<strong>om</strong> je ongelukken.• Voor het verplaatsen van kas<strong>te</strong>n kun je gebruikmaken van een een zogenaamd‘hondje’. Een hondje is een klein verrijdbaar pla<strong>te</strong>au, een soortstabiel ska<strong>te</strong>board.• Voor reprowerkzaamheden kan het handig zijn een vouw-/sor<strong>te</strong>ermachine<strong>te</strong> gebruiken. Met deze machine voork<strong>om</strong> je repe<strong>te</strong>rend handelen enstatische <strong>belasting</strong> van medewerkers.• Denk aan goede verlichting en airconditioning. Vaak zijn magazijnenondergebracht in kelderruim<strong>te</strong>s, waar geen of nauwelijks daglicht aanwezigis. Dit kan van invloed zijn op het welzijn van de medewerkers.• Zorg voor voldoende ruim<strong>te</strong> tussen de s<strong>te</strong>llingen, zodat je er met karren tussendoor kunt.• Zorg voor voldoende trapjes en opstapjes. Ga uit van één per magazijn. Zo voork<strong>om</strong> je dat medewerkersnaar deze hulpmiddelen moe<strong>te</strong>n zoeken en er dan maar voor kiezen <strong>om</strong>, zonder trapje,<strong>te</strong> reiken.• Zorg voor voldoende ‘olifantspo<strong>te</strong>n’. Een olifantspoot lijkt op een <strong>om</strong>gekeerde emmer. Er zit<strong>te</strong>nwieltjes onder die blokkeren, als je er op gaat staan. Deze zijn <strong>niet</strong> alleen handig <strong>om</strong> op <strong>te</strong> zit<strong>te</strong>nwaardoor je knielen vermijdt, je kunt er ook op staan waardoor je <strong>niet</strong> hoeft <strong>te</strong> reiken.• Formeer bij het verplaatsen van een aantal kas<strong>te</strong>n een treintje en verplaats ze met een kikker(zie tip 66). Zorg voor goede instructies van het personeel.53
WerktafelsWerkplekinrichtingTip 37Werktafels op hoog<strong>te</strong>Welk werk je ook doet, langdurig in één houding werken is <strong>niet</strong> goed voor je lichaam. Afwisselingis de oplossing: als je veel moet zit<strong>te</strong>n, sta dan af en toe op. En als je veel moetstaan, kun je be<strong>te</strong>r af en toe gaan zit<strong>te</strong>n.Door gebruik <strong>te</strong> maken van werktafels op hoog<strong>te</strong> kun je staan en zit<strong>te</strong>n eenvoudig afwisselen. Je kunt zelfs gaanstaan aan je bureau. Hierdoor worden langdurige statische werkhoudingen voork<strong>om</strong>en. Dankzij vers<strong>te</strong>lbare tafelskun je elke tafel afs<strong>te</strong>mmen op de gebruiker. Elektrische vers<strong>te</strong>lbaarheid heeft de voorkeur boven handmatige.Houd ruim<strong>te</strong> vrij onder de werkbladen zodat je voldoende beenruim<strong>te</strong> hebt.Wissel zit<strong>te</strong>n en staan met elkaar afPraktijkrichtlijnenZit<strong>te</strong>n en staan op zich zijn <strong>niet</strong> slecht voor jelichaam. Het wordt pas een probleem als je langach<strong>te</strong>r elkaar zit of staat. De oplossing is: afwisseling.Wissel staan, zit<strong>te</strong>n en staand zit<strong>te</strong>n op destas<strong>te</strong>un met elkaar af. De Praktijkrichtlijn voor zit<strong>te</strong>nis dat je <strong>niet</strong> langer dan twee uur ach<strong>te</strong>r elkaarmag zit<strong>te</strong>n. Ook mag je in totaal <strong>niet</strong> langer zit<strong>te</strong>ndan vijf tot zes uur per dag. En denk eraan: als jezit, zit dan goed (zie tip 94). De norm voor staanis: <strong>niet</strong> langer dan één uur ach<strong>te</strong>r elkaar staan, en<strong>niet</strong> langer dan vier uur in totaal.Werk <strong>niet</strong> in een moeilijke houdingHeb je een staande werkplek? Zorg er dan voor datje de hoog<strong>te</strong> van de tafel, of het werkblad waarop dec<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r staat, kunt ins<strong>te</strong>llen. Of ga er bij zit<strong>te</strong>n,of ‘sta-zit<strong>te</strong>n’ met een stas<strong>te</strong>un. Anders sta je s<strong>te</strong>edsvoorover gebogen, waardoor rugklach<strong>te</strong>n kunnen ontstaan. Voork<strong>om</strong> dus werken in een moeilijkehouding. Voorovergebogen en gedraaid werken is zo’n vorm van statische <strong>belasting</strong>. DePraktijkrichtlijn voor statische <strong>belasting</strong> is: <strong>niet</strong> langer dan één minuut werken met gedraaideen/of meer dan 30 graden voor- of zijwaarts gebogen r<strong>om</strong>p. Met de StatMan (zie tip 14) kunje zien of je houding veilig is of <strong>niet</strong>.54
PauzerenTip 38WerkplekinrichtingC<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rgestuurd pauzerenC<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rwerk en muisgebruik zijn belangrijke veroorzakers van klach<strong>te</strong>n als de muisarm enRSI. Een groeiend aantal werknemers dat veel met de pc werkt, heeft deze klach<strong>te</strong>n. Deklach<strong>te</strong>n kunnen zo ernstig zijn dat ze leiden tot langdurig verzuim of zelfs de WAO.Software maant je tot rustNu kan de c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r die je de klach<strong>te</strong>n bezorgt, je ook helpen <strong>om</strong> je <strong>te</strong>gen jezelf <strong>te</strong> beschermen. Er iszogenoemde pauzesoftware op de markt die je waarschuwt <strong>om</strong> op tijd een pauze <strong>te</strong> nemen. Dat is wellichtin het begin irritant, serieuze klach<strong>te</strong>n kunnen ech<strong>te</strong>r vele malen irritan<strong>te</strong>r zijn.FeedbackDe pauzesoftware registreert het muisgebruik en hetgebruik van je toetsenbord en geeft je feedback overde manier waarop je de c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r gebruikt. Het continuegebruik van je muis is bijvoorbeeld onverstandig.Voor veel functies zijn bijvoorbeeld ook functietoetsen<strong>te</strong> gebruiken. De pauzesoftware houdt de verhoudingbij tussen het muis- en het toetsenbordgebruik. Aanhet eind van de dag kun je zien hoe je hebt gewerk<strong>te</strong>n kun je voor jezelf evalueren of het morgen andersmoet. Je arbocoördinator kan je daarbij adviseren.MicropauzesOok onthoudt het programma precies hoeveel micropauzesje neemt en hoeveel je er eigenlijk had moe<strong>te</strong>nnemen. Vergelijk je score eens met die van je collega’sen geef degene die zich op je afdeling het bes<strong>te</strong> aan depauzevoorschrif<strong>te</strong>n houdt bijvoorbeeld een taart. Jekunt de software ook zo ins<strong>te</strong>llen dat je op gezet<strong>te</strong> tijden <strong>niet</strong> verder kunt werken <strong>om</strong>dat de c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rblokkeert. Dan móet je dus wel een kor<strong>te</strong> of langere pauze nemen.Ontspannings-, rek-, en strekoefeningen <strong>om</strong> over<strong>belasting</strong> <strong>te</strong>gen <strong>te</strong> gaanHumatix, Ams<strong>te</strong>rdamMeer informatieEr zijn verschillende pakket<strong>te</strong>n pauzesoftware die <strong>niet</strong> allemaal hetzelfde kunnen en doen. Meer informatie over RSIen pauzesoftware vind je op www.fnvbondgeno<strong>te</strong>n.nl.55
LawaaiWerkplekinrichtingLawaaiTip 39Van hard of hinderlijk geluid krijg je <strong>niet</strong> direct klach<strong>te</strong>n aan de nek, rug of schouders. Toch kanhet zijn dat je door geluid of lawaai een onprettige werkplek hebt, <strong>niet</strong> lekker kunt werken enklach<strong>te</strong>n ontwikkelt. Je ergert je misschien aan het geluid van een apparaat in je <strong>om</strong>gevingwaardoor je onbewust in een ongelukkige houding gaat zit<strong>te</strong>n.Ook hinderlijk geluid kan klach<strong>te</strong>n veroorzakenDe s<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van geluid wordt geme<strong>te</strong>n in decibels.Vanaf 80 dB(A) spreken we van schadelijk geluid. Jekunt hierbij denken aan het geluid van een bosmaaier,boor, slijpmachine of kettingzaag. Boven deze 80 dB(A)moet de werkgever beschermingsmiddelen (bij voorkeurotoplastieken) <strong>te</strong>r beschikking s<strong>te</strong>llen of de geluidsbronwegnemen. Het me<strong>te</strong>n van geluidsniveaus isspecialis<strong>te</strong>nwerk. Een arbodienst kan het voor jeuitvoeren. Als vuistregel geldt dat je een normaalgesprek moet kunnen voeren op één me<strong>te</strong>r afstandvan de geluidsbron zonder s<strong>te</strong>mverheffing.PiepNaast schadelijk geluid is er ook zogenaamd hinderlijkegeluid. Voor werkzaamheden die concentratievragen kan een beetje geluid al als hinderlijk worden ervaren. Denk bijvoorbeeld aan c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rs diecontinu een hoge piep produceren. Neem ook deze klach<strong>te</strong>n serieus.Houd afstandBestrijding van lawaai of hinderlijk geluid begint bij de bron. Houd bij de keuze van apparatuur,zoals afzuigkappen, mixers en snij-appara<strong>te</strong>n, rekening met de ops<strong>te</strong>lling in de ruim<strong>te</strong>. Zorg voor eenzo groot mogelijke afstand tussen de medewerker en de bron. Het geluidsniveau neemt namelijkkwadratisch af met de afstand. Zoek naar stille al<strong>te</strong>rnatieven of kijk of de bron geïsoleerd kan worden.56
Minder schoonmWerkplekinrichtingTip 40Minder snel vuil: minder schoonmakenSchoonmaken hoeft geen belas<strong>te</strong>nde activi<strong>te</strong>it <strong>te</strong> zijn. In deze catalogus staan verschillendetips over hoe je de zaak met zo min mogelijk <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> schoon kunt houden. Toch ishier de aanpak van de bron het verstandigst: wat <strong>niet</strong> vuil wordt, hoef je ook <strong>niet</strong> schoon <strong>te</strong>maken.Je kunt nooit voork<strong>om</strong>en datdingen vies worden maar jekunt er wel voor zorgen dat hetminder snel vies wordt. Zoeknaar mogelijkheden <strong>om</strong> hetopeenhopen van vuil <strong>te</strong> <strong>verminderen</strong>.Voork<strong>om</strong> vuilophopingHet is bijvoorbeeld belangrijkdat de wand- en vloerafdekkingzodanig is dat vuilophopingwordt vermeden. Een <strong>niet</strong> poreuze afwerkingslaag, bijvoorbeeld met <strong>te</strong>gels, isafdoende. In badkamers, wc’s en keukens leidt de 90 graden hoek tussen de vloeren de muur tot opeenhoping van vuil. Rond deze scherpe hoek af met speciale´ronde´ <strong>te</strong>gels of met een sanitaire plint. Denk ook aan hangende toilet<strong>te</strong>n. Ookdan hoopt het vuil zich minder snel op én kun je er gemakkelijk bij als het (toch)moet worden schoongemaakt.Met gemakEn als het dan toch vies wordt, maak het schoonmaken dan wel zo gemakkelijkmogelijk. Houd de vloer bijvoorbeeld zoveel mogelijk vrij bij het schoonmaken.Zorg ervoor dat je makkelijk onder de kas<strong>te</strong>n kunt k<strong>om</strong>en, zodat het vuil zich <strong>niet</strong>‘in de luw<strong>te</strong>’ verzamelt. Plaats in een magazijn het onders<strong>te</strong> schap op 40 centime<strong>te</strong>rzodat je er makkelijk bij kunt. Voork<strong>om</strong> dat deze ruim<strong>te</strong> toch weer wordtgevuld met spullen.Voork<strong>om</strong> dat vuil zich ophoopt in hoeken en ga<strong>te</strong>n57
Hoofdstuk 3HulpmiddelenZonder hulpmiddelen als beddenkan<strong>te</strong>laars, hefpla<strong>te</strong>aus en arms<strong>te</strong>unen zouhet vrijwel onmogelijk zijn <strong>om</strong> je <strong>te</strong> houden aan de Praktijkrichtlijnen. Maarwelke hulpmiddelen zijn er eigenlijk? En hoe moet je deze gebruiken? Datlaats<strong>te</strong> is erg belangrijk, want als je hulpmiddelen verkeerd gebruikt, kaner alsnog <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> ontstaan. Dit hoofdstuk staat in het <strong>te</strong>kenvan deze onderwerpen. Aan de orde k<strong>om</strong>en onder andere mobiele werkbanken(zie tip 60), headsets (zie tip 44) en documenthouders (zie tip 45).Waar moet je zoal op let<strong>te</strong>n? Hoe kun je je werk zo prettig mogelijk maken?Op deze én andere vragen krijg je antwoord.
Borsts<strong>te</strong>unHulpmiddelenTip 41Werkstoel met borsts<strong>te</strong>unAls je langdurig moet zit<strong>te</strong>n tijdens precisiewerk, kan dat tot statische (over)<strong>belasting</strong> leiden.Dit kun je <strong>verminderen</strong> door bijvoorbeeld een stoel met borsts<strong>te</strong>un <strong>te</strong> gebruiken. Het lijktalsof je ach<strong>te</strong>rs<strong>te</strong>voren op je stoel zit. S<strong>om</strong>mige mensen doen dit met gewone stoelen, zegaan er ach<strong>te</strong>rs<strong>te</strong>voren op zit<strong>te</strong>n en leunen met hun armen (vaak over elkaar) op de rand vande rugleuning. Dat ontspant de rug.Langdurig zit<strong>te</strong>n is een overbelas<strong>te</strong>nde activi<strong>te</strong>itEr zijn speciale stoelen met eenzogenaamde maag- of borsts<strong>te</strong>un.Je leunt met je borst <strong>te</strong>gen eens<strong>te</strong>untje. Het ziet er misschien eenbeetje gek uit <strong>om</strong>dat je wat vooroverzit, maar <strong>om</strong>dat je wordtges<strong>te</strong>und is dat juist geen probleem.Vaak neigt de zitting van dit soortstoelen iets schuin naar voren,waardoor een bolle onderrug wordtvoork<strong>om</strong>en.Blijf <strong>niet</strong> stilzit<strong>te</strong>n!Denk er ook bij het gebruik van de borsts<strong>te</strong>un aan dat onslichaam is gemaakt <strong>om</strong> <strong>te</strong> bewegen. Langdurig zit<strong>te</strong>n is daar<strong>om</strong>per definitie een overbelas<strong>te</strong>nde activi<strong>te</strong>it. De Praktijkrichtlijnvoor zit<strong>te</strong>n is dat je <strong>niet</strong> langer dan twee uur ach<strong>te</strong>relkaar mag zit<strong>te</strong>n en <strong>niet</strong> langer dan vijf á zes uur in totaalper dag. Afwisseling, van stoel of van activi<strong>te</strong>it is dan ookerg belangrijk. Neem af en toe eens een andere stoel.S<strong>om</strong>mige mensen hebben veel baat bij een zogenoemde balstoel.Geen mens is hetzelfde, respec<strong>te</strong>er ieders voorkeurenen blijf nieuwe variaties uitproberen. Het is voor een organisatiedan ook nuttig <strong>om</strong> verschillende typen zitvoorzieningen<strong>te</strong> kunnen aanbieden.60
Arms<strong>te</strong>unTip 42HulpmiddelenEen s<strong>te</strong>untje voor je armenIn laboratoria van ziekenhuizen worden veel werkzaamheden uitgevoerd waarvoor een fijnemotoriek is vereist. Bijvoorbeeld op een pathologieafdeling waar coupes worden gesneden.De armen krijgen vaak geen onders<strong>te</strong>uning en worden dus continu <strong>om</strong>hoog gehouden.Deze houding vraagt veel extra statische spierarbeid van nek en schouders. Continu dezelfdespierspanning in dezelfde houding vergroot de kans op klach<strong>te</strong>n in dit gebied.Ook je armen verdienen onders<strong>te</strong>uning, laat ze<strong>niet</strong> bungelenOm klach<strong>te</strong>n <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en, is het raadzaam <strong>om</strong> je armen voldoende <strong>te</strong> onders<strong>te</strong>unen. Dit kan opverschillende manieren; zo kunnen je armen misschien op je bureau s<strong>te</strong>unen. Een eenvoudighulpmiddel zijn de armschelpjes, die ook wel gebruikt worden door beeldschermwerkers. Zezijn individueel in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaar en bewegen flexibel mee. Tijdens fijnmotorisch handwerkis het belangrijk de continue spierspanning <strong>te</strong> ontlas<strong>te</strong>n en <strong>te</strong> variëren. Probeer regelmatig vanhouding <strong>te</strong> wisselen, doe een paar oefeningen enontspan. Deze adviezen kos<strong>te</strong>n slechts een paarminu<strong>te</strong>n tijd, maar voork<strong>om</strong>en veel ongemak.Stas<strong>te</strong>unNiet alleen de <strong>belasting</strong> van de armen, maar ookvan rug, nek en schouders is bij fijn motorischlaboratoriumwerk groot. Een goede werkhoudingis daar<strong>om</strong> van groot belang. Omdat je snelgeneigd bent <strong>om</strong> voorover <strong>te</strong> zit<strong>te</strong>n, kan eenhoge stoel, een kruk met een ondiepe zitting,een zadelkruk met bekkenkan<strong>te</strong>ling of eenbureaustoel met neigzitting uitk<strong>om</strong>st bieden.Zo’n stas<strong>te</strong>un zorgt ervoor dat je dich<strong>te</strong>r bij jewerk zit. Daardoor voork<strong>om</strong> je dat je onges<strong>te</strong>undvoorover gaat zit<strong>te</strong>n.61
Arms<strong>te</strong>unenHulpmiddelenTip 43Arms<strong>te</strong>unen bij gebruik microscoopMaak je gebruik van microscopen, dan moet je veel fijne handelingen verrich<strong>te</strong>n met je armen,handen en vingers. Vaak worden de armen <strong>niet</strong> onders<strong>te</strong>und. Hoe kun je dit risico op <strong>fysieke</strong>over<strong>belasting</strong> ondervangen?Werk met microscopen die op een armtafel staanof arms<strong>te</strong>unen hebbenAls je ach<strong>te</strong>r een microscoop zit, hangen je armen als het ware aan je schouders. En dat is eenheel gewicht. Een tijdje geeft dat <strong>niet</strong>, maar als je er vaak en lang ach<strong>te</strong>r zit, kan dat tot ernstigeproblemen leiden. Het gaat dan <strong>om</strong> statische arbeid in c<strong>om</strong>binatie met de repe<strong>te</strong>rende handelingenvan het bedienen van de microscoop.Laat je armen liggenOm nek- en schouderklach<strong>te</strong>n <strong>te</strong> vermijden, is het raadzaam <strong>te</strong> werken met microscopen diezijn geplaatst op een armtafel of die zijn voorzien van arms<strong>te</strong>unen. Zo krijgen je armen voldoendeonders<strong>te</strong>uning. Een goede instructie en wat doorzettingsvermogen zijn vaak nodig <strong>om</strong> <strong>te</strong>leren hoe je je armen en schouders kunt ontspannen als ze in deze s<strong>te</strong>untjes ‘liggen’. Het isimmers een vaardigheid en een nieuwe manier vanwerken. Zorg er ook voor dat de microscoop op degoede hoog<strong>te</strong> is afges<strong>te</strong>ld. Dit houdt in dat de microscoopzo is afges<strong>te</strong>ld dat, als je ontspannen rechtopzit, je je hoofd recht kunt houden (de kijkrichting isbepalend). Onder de tafel moet er dan voldoendebeenruim<strong>te</strong> zijn, anders kun je <strong>niet</strong> dicht genoeg bij jewerk zit<strong>te</strong>n (zie tip 37). De tafel zal dan in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaarmoe<strong>te</strong>n zijn.62
HeadsetTip 44HulpmiddelenGeen kopzorgen met een headsetPijn in de nek en bovenrug behoren tot de meest voork<strong>om</strong>ende klach<strong>te</strong>n van mensen die voorhun werk veel bellen. Al bij drie uur <strong>te</strong>lefoneren per dag, waarbij de hoorn regelmatig tussenkin en nek wordt geklemd, kan pijnlijke gespannenheid van schouder- en nekspieren ontstaan.Deze gespannenheid kan een negatieve invloed hebben op je werkprestaties en zelfs leidentot (langdurige) klach<strong>te</strong>n en verzuim.Met een draadloze headset kun je makkelijk wat beweging nemenEen headset kan de oplossing zijn. Hiermee kun je meer ontspannen<strong>te</strong>lefoneren. Je kunt tijdens het <strong>te</strong>lefoongesprek het toetsenbord bedienen,aan<strong>te</strong>keningen maken, dossiers inzien, documen<strong>te</strong>n sor<strong>te</strong>ren enzelfs koffiedrinken. Ook hoef je <strong>niet</strong> s<strong>te</strong>eds de hoorn van de haak <strong>te</strong>halen. Als de headset draadloos is, kun je zelfs geregeld even je benenstrekken. Dat laats<strong>te</strong> is altijd aan <strong>te</strong> bevelen.Ontspannen <strong>te</strong>lefonerenUit onderzoek naar het gebruik van headsets is gebleken dat de efficiëntieen de productivi<strong>te</strong>it toenemen en het aantal fou<strong>te</strong>n bij medewerkersafneemt. Het belangrijks<strong>te</strong> voordeel van het gebruik van headsets lijk<strong>te</strong>ch<strong>te</strong>r <strong>te</strong> zijn dat de spierspanning en verkramping in nek en schoudersafneemt.Diverse typesDe ontwikkelingen op het gebied van headsets zijn de afgelopen jaren snel gegaan. Fabrikan<strong>te</strong>n biedeneen breed assortiment aan dat je op vrijwel elk <strong>te</strong>lefoonsys<strong>te</strong>em kunt aanslui<strong>te</strong>n en op de werk<strong>om</strong>gevingkunt afs<strong>te</strong>mmen. Headsets kunnen bijvoorbeeld over het hoofd, ach<strong>te</strong>r het oor en in het oor wordengedragen. Ze hebben zo hun eigen voordelen. Bij werkzaamheden waarbij je regelmatig moet opstaan,is een draadloze headset aan <strong>te</strong> bevelen.63
DocumenthoudHulpmiddelenTip 45Documenthouder biedt rustDocumentverwerking met de c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r is een veel voork<strong>om</strong>ende werkzaamheid. Het heen enweer kijken van het document naar de monitor is een zware <strong>belasting</strong> voor je ogen en je nek.Een echt ergon<strong>om</strong>ische werkhouding is bij deze werkzaamheden moeilijk toe <strong>te</strong> passen.Geef je ogen gemakkelijke kostAls je ech<strong>te</strong>r een documenthoudergebruikt, zie je het document en demonitor in één oogopslag. Zo kun je welde juis<strong>te</strong> werkhouding aannemen en wordenje nek en ogen ontlast. Ook zul jemerken dat je op een aangename manierde documen<strong>te</strong>n sneller kunt verwerken.Monitor op ooghoog<strong>te</strong>Ook de kijkhoog<strong>te</strong> is van belang. Als demonitor direct op je bureau staat, is dekijkhoog<strong>te</strong> meestal <strong>te</strong> laag. Er zijn verschillendeverhogers in de handel.Daar zet je de monitor op zodat ook dekijkhoog<strong>te</strong> wordt aangepast. Met extra s<strong>te</strong>unen kun je de monitor op de, voor jou, bes<strong>te</strong>hoog<strong>te</strong> plaatsen. Er zijn ook verhogers verkrijgbaar die over een s<strong>te</strong>vige lade (50 mmhoog) beschikken, waarin je documen<strong>te</strong>n kunt schuiven. Ook zijn er standaards diespeciaal zijn gemaakt voor laptops. Handig als je bijvoorbeeld notuleert met je laptop.(zie tip 26).64
Flexibele werkrHulpmiddelenFlexibele werkruim<strong>te</strong>Tip 46Op je werkplek zijn er ongetwijfeld appara<strong>te</strong>n die je regelmatig nodig hebt, maar <strong>niet</strong> de heledag. Denk bijvoorbeeld aan labelwri<strong>te</strong>rs, prin<strong>te</strong>rs, faxen en ponsappara<strong>te</strong>n. Ze kunnen flinkwat ruim<strong>te</strong> in beslag nemen <strong>te</strong>rwijl je ze <strong>niet</strong> continu in je direc<strong>te</strong> nabijheid hoeft <strong>te</strong> hebben.Het kan handig zijn <strong>om</strong> dergelijke appara<strong>te</strong>n op een uitschuifbaar pla<strong>te</strong>au<strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n. Dit pla<strong>te</strong>au kun je eenvoudig naar je toe halen als je het nodighebt en weer van je af schuiven als je de ruim<strong>te</strong> voor andere werkzaamhedennodig hebt. Zo houd je meer werkruim<strong>te</strong> over.Goed of slecht bereikbaarGa je aan de slag met deze appara<strong>te</strong>n, denk dan wel aan je houding.Reiken kan belas<strong>te</strong>nd zijn. Met ‘reiken’ wordt bedoeld dat de horizontaleafstand van schouder tot hand meer dan 50 centime<strong>te</strong>r is. Houdt dezeafstand zo klein mogelijk door dicht bij het apparaat <strong>te</strong> gaan staan of <strong>te</strong>gaan zit<strong>te</strong>n. De Praktijkrichtlijn voor reiken is: <strong>niet</strong> meer dan twaalf keerper uur reiken.Even de benen strekkenJe kunt je ook afvragen of je dezeappara<strong>te</strong>n wel zo dicht in je buurt wilthebben. S<strong>om</strong>s is het be<strong>te</strong>r <strong>om</strong> even op<strong>te</strong> staan en een paar me<strong>te</strong>r <strong>te</strong> lopennaar het apparaat dat je nodig hebt.De Praktijkrichtlijn voor zit<strong>te</strong>n isnamelijk: <strong>niet</strong> langer dan twee uuraaneengeslo<strong>te</strong>n zit<strong>te</strong>n en <strong>niet</strong> langerdan vijf à zes uur per dag. Als je af entoe op moet staan, verbreek je de statischezitperiode. Even de benenstrekken is goed voor je lijf.Een stukje lopen naar het apparaat dat je nodighebt, is goed voor je lijf65
Snijpla<strong>te</strong>auHulpmiddelenTip 47Het optimale snijpla<strong>te</strong>auHet snijden van bijvoorbeeld groen<strong>te</strong>n en vlees is in keukens een veelvoork<strong>om</strong>ende activi<strong>te</strong>it.Snijden doe je meestal in staande positie. Om de <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> <strong>te</strong> <strong>verminderen</strong>, is eengoede werkhoog<strong>te</strong> nodig.Een elektrisch vers<strong>te</strong>lbaar pla<strong>te</strong>au is de bes<strong>te</strong> oplossingIn veel keukens hebben de werkpla<strong>te</strong>aus een standaardhoog<strong>te</strong>. Voor de ene medewerkeris het pla<strong>te</strong>au misschien precies goed, voor een ander is het <strong>te</strong> hoog of <strong>te</strong> laag. In delaats<strong>te</strong> gevallen kan over<strong>belasting</strong> van de armen, rug en nek het gevolg zijn. Om dit <strong>te</strong>voork<strong>om</strong>en is het raadzaam <strong>om</strong> medewerkers die regelmatig moe<strong>te</strong>n snijden, <strong>te</strong> voorzienvan een snijpla<strong>te</strong>au dat zij op de juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong> kunnen ins<strong>te</strong>llen.Wat snij je?Een goede snijhoog<strong>te</strong> is ech<strong>te</strong>r <strong>niet</strong> alleen afhankelijk van de leng<strong>te</strong> van de medewerker,maar ook van het product dat gesneden moet worden. Grofweg kun je zeggen dat eengoede werkhoog<strong>te</strong> tijdens snijden met kracht er als volgt uit ziet: aan het eind van desnijbeweging staat de medewerker heel licht voorovergebogen <strong>te</strong> werken met een lichtgebogen elleboog. Dit be<strong>te</strong>kent dat de beginsnede hoger dus meer rechtop wordt ingezetmet een buiging van ongeveer 45 graden in de elleboog. De licht voorovergebogenr<strong>om</strong>p kan helpen <strong>om</strong> de kracht zowel uit de arm als uit het gewicht van de r<strong>om</strong>p <strong>te</strong>halen. Zorg ook altijd voor perfect en scherp gereedschap. Dat maakt het werk minderbelas<strong>te</strong>nd.Met en zonder krachtBij snijden zonder kracht (t<strong>om</strong>a<strong>te</strong>n, k<strong>om</strong>k<strong>om</strong>mer, courget<strong>te</strong>) doet het mes het werk. Deelleboog is ongeveer 45 graden gebogen, de r<strong>om</strong>p rechtop, de schouders afhangend ende fijne snijbeweging kan probleemloos worden uitgevoerd. Als je veel kracht moet zet<strong>te</strong>n, staat jewerkpla<strong>te</strong>au dus wat lager, bij weinig kracht zet je het wat hoger.Verschillende dik<strong>te</strong>sDe bes<strong>te</strong> oplossing is natuurlijk <strong>om</strong> de werkpla<strong>te</strong>aus in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaar <strong>te</strong> maken. Het liefst elektrisch,dan wordt in de praktijk de tafel vaker en be<strong>te</strong>r inges<strong>te</strong>ld. Een andere, minder optimale, oplossingis <strong>om</strong> <strong>te</strong> werken met plastic pla<strong>te</strong>aus van verschillende dik<strong>te</strong>s, voor verschillende medewerkers envoor met kracht of zonder kracht snijden. Kies dus, afhankelijk van je leng<strong>te</strong> en je krachtsinspanning,een pla<strong>te</strong>au met de juis<strong>te</strong> dik<strong>te</strong>. De HACCP*-regels (hygiëne-eisen) schrijven voor dat de snijpla<strong>te</strong>ausin de afwasmachine gereinigd moe<strong>te</strong>n kunnen worden.* HACCP staat voor Hazard Analysis and Critical Control Points66
Op zijnTip 48kantHulpmiddelenHet bed op zijn kant of uit elkaarBedden kunnen lastig zijn. Niet alleen voor het verplegend personeel maar ook voor hetonderhoudspersoneel. Bedden moe<strong>te</strong>n bijvoorbeeld worden gerepareerd, gereinigd en jemoet ermee kunnen manoeuvreren. Bij dergelijke handelingen kan de <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> zogroot zijn dat je de Praktijkrichtlijnen overschrijdt.Een beddenkan<strong>te</strong>laar kan de oplossing zijn. Dit is een handig hulpmiddel <strong>om</strong> beddenop de zijkant <strong>te</strong> plaatsen. Zo kun je bijvoorbeeld het bed door smalle deuren vervoerenen er makkelijker mee in de lift staan. Ook is de beddenkan<strong>te</strong>laar geschikt voorhet plegen van onderhoud aan of het reinigen van bedden. Beddenkan<strong>te</strong>laars zijneenvoudig <strong>te</strong> bedienen en geschikt voor elk type bed. De mees<strong>te</strong> exemplaren zijnvoorzien van een matrashouder, zodat bedden inclusief matrassen kunnen wordenvervoerd.Demontabele beddenIn s<strong>om</strong>mige gevallen, bijvoorbeeld bijde uitleen in de Thuiszorg, is het nodig<strong>om</strong> demontabele bedden aan <strong>te</strong> schaffen.Je kunt deze bedden dan in losseonderdelen verplaatsen. De afzonderlijkeonderdelen van het bed mogendan natuurlijk <strong>niet</strong> meer dan 23 kilowegen, anders voldoe je <strong>niet</strong> aan dePraktijkrichtlijn voor het tillen. Zorgervoor dat je de s<strong>te</strong>kkertjes voor deelektrische bediening van het bedcodeert met kleuren die corresponderenmet het contactpunt. Hierdoor weet je zeker dat alle aansluitingen juist zijn aangebracht.Zo voork<strong>om</strong> je dat je bij een gemon<strong>te</strong>erd bed eventuele fou<strong>te</strong> aansluitingendoor bukken of knielen moet <strong>om</strong>zet<strong>te</strong>n.Voor onderhoud aan bedden is de beddenkan<strong>te</strong>laarerg geschikt67
Eigen handvatHulpmiddelenTip 49Maak je eigen handvat<strong>te</strong>nHet dragen van een stapel lakens kan een behoorlijk zware klus zijn. Er hangt een forsgewicht aan je schouders en je handen moe<strong>te</strong>n de hele stapel ook nog vast kunnenhouden. Zorg dat <strong>belasting</strong> <strong>niet</strong> <strong>te</strong> zwaar wordt door het gewicht be<strong>te</strong>r <strong>te</strong> verdelenen de grip* <strong>te</strong> verbe<strong>te</strong>ren.Je maakt het tillen makkelijker als je een stapel lakens met een ander laken tilt. Met eenpaar simpele handelingen maak je van een laken handvat<strong>te</strong>n <strong>om</strong> de hele stapel <strong>te</strong> kunnentillen:• Stap 1: klap van een gevouwen laken het linker- en rech<strong>te</strong>rdeel naar binnen, waardoor jeeigenlijk twee lussen maakt.• Stap 2: leg de stapel lakens haaks op het onders<strong>te</strong> laken, zodanig dat de twee lussen aande zijkant uits<strong>te</strong>ken.• Stap 3: s<strong>te</strong>ek je armen door de twee openingen van het onders<strong>te</strong> laken. Je kunt de stapelzo makkelijker dragen.Deze methode heeft een medewerks<strong>te</strong>r van de linnenkamer in zorgins<strong>te</strong>lling MCHWes<strong>te</strong>inde in Den Haag, zelf bedacht. Haar collega’s hebben haar idee overgen<strong>om</strong>en en zijner ook erg enthousiast over.Houd de regels in de ga<strong>te</strong>nHoud altijd in je ach<strong>te</strong>rhoofd dat er voor tillen en dragen ook Praktijkrichtlijnen zijn opges<strong>te</strong>ld.Gezond werken volgens deze richtlijn is dat je nooit meer dan 23 kilo tilt en als jevaker dan twaalf keer per dag tilt het totale gewicht <strong>niet</strong> meer dan twaalf kilo mag zijn. Alsde stapel lakens <strong>niet</strong> alleen wordt getild maar ook gedragen, mag het gewicht <strong>niet</strong> meer danvijftien kilo zijn. Je mag het <strong>niet</strong> vaker dan één keer per vijf minu<strong>te</strong>n doen en je mag <strong>niet</strong>verder dan 90 me<strong>te</strong>r dragen. De handvattruc kan dus heel handig zijn, maar let desondanksaltijd goed op dat je <strong>niet</strong> <strong>te</strong> zwaar of <strong>te</strong> vaak tilt én de last dicht bij je lichaam houdt.Gebruik anders een karretje.Het tillen van een stapel lakens kan goed met een ander laken* Grip is immers een van de NIOSH-factoren die ui<strong>te</strong>indelijk bepalen hoeveel kilo je in een situatie mag tillen.Hoe be<strong>te</strong>r de grip, hoe lager de Tilindex (zie tip 8 en 12).68
Tip 50Hefpla<strong>te</strong>ausHulpmiddelenGebruik hefpla<strong>te</strong>ausHet onderhoud aan rolstoelen kan een belas<strong>te</strong>nde klus zijn. Wanneer je dit <strong>niet</strong> doet op eengoede werkhoog<strong>te</strong>, zul je vaak moe<strong>te</strong>n bukken, hurken of knielen. De Praktijkrichtlijnen gevenprecies aan wanneer dat <strong>te</strong> zwaar wordt.Met een goede werkhoog<strong>te</strong> voork<strong>om</strong> je <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>Het onderhouden van rolstoelen is belangrijk en moet consequentgebeuren. Het mag immers <strong>niet</strong> zo zijn dat zorgverlenershun lijf <strong>te</strong> veel moe<strong>te</strong>n belas<strong>te</strong>n, <strong>om</strong>dat de wielen stroef draaienof de voe<strong>te</strong>ns<strong>te</strong>unen <strong>niet</strong> goed meer weggeklapt kunnen worden.Maar ook voor de medewerkers die het onderhoud plegen, geldtdat ze zich <strong>niet</strong> <strong>te</strong> veel mogen belas<strong>te</strong>n. Om <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong><strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en, is een goede werkhoog<strong>te</strong> van groot belang.Bepaal juis<strong>te</strong> ops<strong>te</strong>llingEen hefpla<strong>te</strong>au <strong>om</strong> de rolstoel <strong>om</strong>hoog <strong>te</strong> brengen is een primaoplossing. Hiermee breng je de rolstoel op de goede werkhoog<strong>te</strong>.De StatMan (zie tip 14) kan je helpen <strong>om</strong> <strong>te</strong> bepalen wat de bes<strong>te</strong>houding is <strong>om</strong> in <strong>te</strong> werken. Let op, want het is natuurlijk ook<strong>niet</strong> goed als de rolstoel <strong>te</strong> hoog staat. Er is dan sprake van‘schouderheffing’. Dat kan leiden tot kramp in je schouder- ennekspieren. Het hefpla<strong>te</strong>au moet zo in de ruim<strong>te</strong> opges<strong>te</strong>ld zijn, dat je het <strong>te</strong> repareren of <strong>te</strong>onderhouden object van alle vier de zijden kunt benaderen. Zo kun je voorovergebogen engedraaid werken voork<strong>om</strong>en.Creatief in de ThuiszorgIn de Thuiszorg zien we creatieve voorbeelden van hefpla<strong>te</strong>aus. S<strong>om</strong>s wordt een oude bedcarriergebruikt, of een heftruck uit het magazijn met een plank op het hefgedeel<strong>te</strong>.Bedden en tillif<strong>te</strong>nDe hefpla<strong>te</strong>aus zijn (in een andere maat) ook zeer geschikt voor onderhoud aan bedden en tillif<strong>te</strong>n.69
Telescoops<strong>te</strong>lenHulpmiddelenTip 51Telescoops<strong>te</strong>len en trapjesOp hoge plekken schoonmaken valt vaak <strong>niet</strong> mee. Denk maar aan het reinigen van gordijnrailsof de bovenkant van lampen. Volgens de Praktijkrichtlijnen mag je <strong>niet</strong> langer dan eenminuut per keer boven schouderhoog<strong>te</strong> werken en in totaal <strong>niet</strong> meer dan twee uur per dag.Om dit <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en, kun je twee kan<strong>te</strong>n op. Óf je maakt je arm langer óf je gaat zelf<strong>om</strong>hoog.Maak je arm lekker langTelescoops<strong>te</strong>len zijn een uitk<strong>om</strong>st bij het schoonmaken van hoge plekken.Deze uitschuifbare s<strong>te</strong>len kun je voorzien van verschillende draadstukken.De mees<strong>te</strong> <strong>te</strong>lescoops<strong>te</strong>len zijn twee- of driedelig. Op de s<strong>te</strong>el kun je bijvoorbeeldeen raamwisser bevestigen. Gebruik bij voorkeur exemplaren me<strong>te</strong>en zwenkscharnier. Hierdoor kun je ook in lastige hoeken k<strong>om</strong>en. Beweegvanuit de stap-stand (een been voor, een been ach<strong>te</strong>r).Waar zet je de trap neer?Een trapje is natuurlijk óók erg handig als je op hoge plekken moet schoonmaken.Pas wel op dat je je rug <strong>niet</strong> draait als je op het trapje staat. Jegewrich<strong>te</strong>n k<strong>om</strong>en dan in een extreme stand <strong>te</strong> staan, waardoor de <strong>belasting</strong><strong>te</strong> groot is. De plaats van de trap <strong>te</strong>n opzich<strong>te</strong> van je werk is bepalend voorde ma<strong>te</strong> van rug- en schouder<strong>belasting</strong>. Staat de trap haaks op je werk, danis de neiging groot <strong>om</strong> langs de trap <strong>te</strong> reiken of <strong>te</strong> hangen. Eigenlijk staatde trap dan een beetje in de weg. Dit gaat <strong>te</strong>n kos<strong>te</strong> van je rug. Als je detrap 45 graden draait <strong>te</strong>n opzich<strong>te</strong> van het object dat je schoonmaakt, hoef jeminder langs de trap <strong>te</strong> reiken. Je draait minder zodat je lichaam in minderextreme standen k<strong>om</strong>t <strong>te</strong> staan. Draai het trapje af en toe <strong>om</strong> zodat jeafwisselend met links en rechts kunt werken. Je loopt zo minder kans op<strong>fysieke</strong> klach<strong>te</strong>n.Let op je eigen veiligheidZorg ervoor dat de trap s<strong>te</strong>vig is en een flink hoge beugel heeft. Je kunt met je hand deze beugelvastpakken. Sta je op een huishoudtrap, zet dan nooit één van je voe<strong>te</strong>n op een ander object. De trapkan<strong>te</strong>lt dan makkelijk. Kort<strong>om</strong>, houd je eigen veiligheid in de ga<strong>te</strong>n. En als je het trapje <strong>niet</strong> vertrouwt,klim er dan <strong>niet</strong> op en zorg voor een veilige trap.70
Zagen, zagen,HulpmiddelenTip 52Zagen, zagen, wielen wagenLet er bij de uitvoering van je werk op, dat je extra en onnodig werk vermijdt. Wacht er bijvoorbeeldeen timmerklus, laat dan het benodigde hout ex<strong>te</strong>rn zagen. Bij het vlak zagen vanplaatma<strong>te</strong>riaal is het wenselijk <strong>om</strong> de ma<strong>te</strong>rialen zo min mogelijk <strong>te</strong> dragen.Moet je het plaatma<strong>te</strong>riaal toch dragen, gebruik daneenvoudige hulpmiddelen als kogelrollen <strong>om</strong> het ma<strong>te</strong>riaal<strong>te</strong> geleiden. Moet je het over langere afstandendragen, dan kun je handige plaathandvat<strong>te</strong>n gebruiken.Het handvat zet je aan de kopse kant van een plaat. Hetklemt zichzelf vast bij optillen. Je kunt daarvoor ookzuignappen gebruiken. Je moet hiervoor wel met z’ntweeën werken. Denk ook hier weer aan de Praktijkrichtlijnenvoor tillen (23 kilo) en dragen (15 kilo).Nog handiger is een speciale pla<strong>te</strong>nkar waar je de plaatiets schuin op kan zet<strong>te</strong>n.Juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong>Gebruik je een kar <strong>om</strong> het ma<strong>te</strong>riaal <strong>te</strong> vervoeren, denkdan aan de plek van de zwenkwielen. Deze zit<strong>te</strong>n aande kant waar je duwt. Denk bij het manoeuvreren vande kar aan de zes KarVragen (zie tip 4) en de RijRegels(zie tip 5) .Welke wagen?Is er een gro<strong>te</strong> verbouwingsklus waarbij je veel ma<strong>te</strong>rialen moet verplaatsen, gebruik daneen vierwielige kar in plaats van een kruiwagen of s<strong>te</strong>nenkar. Weet je ech<strong>te</strong>r van <strong>te</strong>voren datje over allerlei oneffenheden moet rijden, dan is het misschien handiger <strong>om</strong> een s<strong>te</strong>nenkarof kruiwagen <strong>te</strong> gebruiken. Met dergelijke karren kun je makkelijker <strong>om</strong> obstakels heen endoor de groot<strong>te</strong> van de banden kun je ook gemakkelijk over obstakels heen.WielenDe groot<strong>te</strong> van de wielen van een kar is heel belangrijk. Hoe gro<strong>te</strong>r het wiel, des <strong>te</strong> makkelijkerrijdt de kar. Denk ech<strong>te</strong>r ook aan de kwali<strong>te</strong>it en het onderhoud van de lagers. Oponeffen <strong>te</strong>rrein hebben luchtbanden – in verband met de stabili<strong>te</strong>it – de voorkeur (bij <strong>niet</strong> <strong>te</strong>hoge karren) en op vlak <strong>te</strong>rrein of bij hoog beladen karren zijn harde wielen geschik<strong>te</strong>r.Genoeg draagvlak? Laat het ma<strong>te</strong>riaal toch rijden71
Kraan dichtHulpmiddelenTip 53Dweilen met de kraan dichtHet nat reinigen van vloeren, ofwel dweilen, wordt <strong>niet</strong> vaak meer met de ouderwetse dweilgedaan. Verschillende hulpmiddelen hebben de dweil vervangen waardoor het dweilen minderzwaar is geworden. Je kunt gebruikmaken van een strengmop, een vlakmop of een micr<strong>om</strong>op.StrengmopDe strengmop, ook wel Spaanse mop genoemd, gebruik je alleen voor het natdweilen van sanitaire ruim<strong>te</strong>n.Deze manier van reinigen is een goed al<strong>te</strong>rnatief voor dweilen, maar is fysiek nog s<strong>te</strong>eds vrij zwaar. Let goed opje houding <strong>te</strong>n opzich<strong>te</strong> van de mop. Maak rustige, draaiende bewegingen en zorg dat je benen met de bewegingmee bewegen. Net alsof je danst op de muziek.VlakmopDe vlakmop is een professioneler al<strong>te</strong>rnatief voor dweilen. Het werken met devlakmop heeft een aantal voordelen:• Het gaat sneller <strong>om</strong>dat je in één keer een gro<strong>te</strong>r oppervlak bestrijkt.• Het is minder zwaar <strong>om</strong>dat de mop minder weerstand geeft.• Het is hygiënischer <strong>om</strong>dat je de vervuilde mop <strong>niet</strong> met de hand hoeft uit <strong>te</strong>wringen. De vlakmophouder klapt dubbel zodat je gemakkelijk de mop in dewringer kunt la<strong>te</strong>n zakken.Micr<strong>om</strong>opHet derde en ui<strong>te</strong>indelijk bes<strong>te</strong> al<strong>te</strong>rnatief is de micr<strong>om</strong>op. Dat is infei<strong>te</strong> een vlakmop met een microvezeldoekje dat je aan het ‘vlak’bevestigt, net zoals bij een vlakmop. Het vuil hecht zich aan het doekje,zonder tussenk<strong>om</strong>st van zeep. Je gebruikt dus geen schoonmaakmiddelen,alleen wa<strong>te</strong>r. Met de micr<strong>om</strong>op werk je zeer snel, licht engoedkoop.Vers<strong>te</strong>lbaarZorg ervoor, bij welke mop dan ook, dat de s<strong>te</strong>el in leng<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaar is. De vers<strong>te</strong>lbaarheidzorgt er <strong>niet</strong> alleen voor dat je overal makkelijk bij kunt, het zorgt ook voor een goede werkhouding.Laat de mop het werk doen72
Tip 54OnderhoudHulpmiddelenOnderhoud het onderhoudGoed ma<strong>te</strong>riaal, praktische instrumen<strong>te</strong>n en deugdelijke voertuigen. Ze zijn onontbeerlijk inelke zorgorganisatie. En als je ze eenmaal hebt, zul je ze moe<strong>te</strong>n onderhouden. En dat wordtnog wel eens verge<strong>te</strong>n. Het mag nooit zo zijn dat medewerkers zich overbelas<strong>te</strong>n <strong>om</strong>dat hetonderhoud <strong>niet</strong> goed is geregeld. Hoe? En wat is belangrijk?Goed onderhoud is vooruitzienHet is belangrijk dat een kapot hulpmiddel snel wordt gerepareerdof vervangen. Als de medewerker ermee wordt geconfron<strong>te</strong>erd,moet hij snel aan de bel trekken. Hij moet er dan ook opkunnen rekenen dat er snel iets aan gedaan wordt. Dat be<strong>te</strong>kentdat de zorgorganisatie moet beschikken over voldoende <strong>te</strong>chnischekennis of over onderhoudscontrac<strong>te</strong>n. S<strong>te</strong>eds meer organisatiesbes<strong>te</strong>den het onderhoud uit, door de toegen<strong>om</strong>en c<strong>om</strong>plexi<strong>te</strong>it vande hulpmiddelen en de aansprakelijkheid daar<strong>om</strong>heen.Regelmatig nakijkenDefec<strong>te</strong>n zijn gro<strong>te</strong>ndeels <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en door goed periodiekpreventief onderhoud. Er zijn in Nederland de NENenISO-normen voor periodiek onderhoud aan medischehulpmiddelen. De fabrikant geeft aan hoe vaak periodiekeinspectie moet plaatsvinden. Dat is mins<strong>te</strong>ns éénkeer per jaar. Daarnaast mogen inspecties alleen worden uitgevoerd door daarvoor opgeleide personen.Mensen dus die goed bekend zijn met het hulpmiddel en het gebruik en de verzorging ervan.Ook moe<strong>te</strong>n alle gesignaleerde manco’s, inspectiedata en resulta<strong>te</strong>n daarvan in een soort logboekworden geno<strong>te</strong>erd.Nachtkas<strong>te</strong>nHet daadwerkelijke onderhoud moet natuurlijk wel op een gezonde manier gebeuren. Voor hetonderhoud aan nachtkastjes heeft de <strong>te</strong>chnische dienst van ziekenhuis St. Jansdal in Harderwijk zelfeen constructie gemaakt op een onders<strong>te</strong>l van een oud bed. Hierdoor hoeven nachtkastjes <strong>niet</strong> meerhandmatig worden getild.73
Staan en zit<strong>te</strong>nHulpmiddelenTip 55Staan en zit<strong>te</strong>n op goede hoog<strong>te</strong>Op allerlei werkplekken in een zorgins<strong>te</strong>lling moe<strong>te</strong>n medewerkers lang staan. Bijvoorbeeldop de Centrale S<strong>te</strong>rilisatie Afdeling (CSA) in ziekenhuizen tijdens het inpakken en sealen vaninstrumen<strong>te</strong>n die moe<strong>te</strong>n worden gereinigd. Omdat <strong>niet</strong> iedereen even lang is, is het belangrijkdat je de werkhoog<strong>te</strong> individueel kunt ins<strong>te</strong>llen.Je mag <strong>niet</strong> langer dan één uur ach<strong>te</strong>r elkaar en vier uur intotaal per dag staanEen soepele elektrische vers<strong>te</strong>lbaarheid heeft de voorkeurboven een handslinger. Bijna elke werktafel is <strong>om</strong> <strong>te</strong> bouwennaar een vers<strong>te</strong>lbare tafel. Po<strong>te</strong>n van werktafels zijnmeestal gemaakt van een vierkan<strong>te</strong> RVS-buis met eenbreed<strong>te</strong> van vier bij vier centime<strong>te</strong>r. Je kunt inbouwpo<strong>te</strong>nkopen of la<strong>te</strong>n maken, die in deze buis passen. De <strong>te</strong>chnischedienst kan deze klus voor je uitvoeren. Dat be<strong>te</strong>ken<strong>te</strong>ch<strong>te</strong>r wel dat de tafel eenmalig zal worden inges<strong>te</strong>ld. Alser iemand anders aan de tafel aan het werk gaat, is dekans groot dat de tafel <strong>niet</strong> meer precies goed staat.Voor allerlei soor<strong>te</strong>n werkOok voor het schoonmaken van de vloer onder de werktafelis de hoge stand ideaal. Zelfs werktafels met spoelbakkenzijn <strong>om</strong> <strong>te</strong> bouwen. Voor de afvoer zijn flexibele leidingen<strong>te</strong> koop. Laat de werktafel zo ins<strong>te</strong>llen dat in delaags<strong>te</strong> stand het schap van de werktafel nog mins<strong>te</strong>ns vijfcentime<strong>te</strong>r boven de vloer blijft.Zo voork<strong>om</strong> je dat <strong>te</strong>nen worden afgekneld.74
op goede hoogtHulpmiddelenTip 56Stas<strong>te</strong>unVoer je vaak staand werkzaamheden uit, probeer dan eenseen stas<strong>te</strong>un uit. Op kor<strong>te</strong> <strong>te</strong>rmijn voork<strong>om</strong> je daarmee‘stalbenen’en op langere <strong>te</strong>rmijn ga je het ontstaan van spataderen<strong>te</strong>gen.De stas<strong>te</strong>un stimuleert een actieve manier van zit<strong>te</strong>n. Jewordt ‘gedwongen’ <strong>niet</strong> <strong>te</strong> gaan hangen, maar rechtop <strong>te</strong>blijven zit<strong>te</strong>n en je bekken <strong>te</strong>kan<strong>te</strong>len. Om goed van een stas<strong>te</strong>un gebruik <strong>te</strong> kunnenmaken, moet je wel voldoende ruim<strong>te</strong> hebben voor jeknieën en voe<strong>te</strong>n:• Bij staan heb je 15 cm nodig voor je knieën en 30 cmvoor je voe<strong>te</strong>n (gerekend vanaf de rand van het werkblad).• Bij gebruik van een stas<strong>te</strong>un heb je 24 cm nodig voor jeknieën en 42 cm voor je voe<strong>te</strong>n. Maak je gebruik vaneen zadelkruk, dan kun je je voe<strong>te</strong>n naar ach<strong>te</strong>r plaatsen.Hierdoor zijn je knieën de pun<strong>te</strong>n die het verstvooruit s<strong>te</strong>ken. Probeer zelf wat je het prettigst vindt.Stas<strong>te</strong>unen zijn er in tal van soor<strong>te</strong>n, ma<strong>te</strong>n en uitvoeringen.Informeer bij de gespecialiseerdeleveranciers naar de mogelijkheden.75
Kapi<strong>te</strong>in haakHulpmiddelenTip 56Kapi<strong>te</strong>in haakMet langere armen, zou veel werk je makkelijker afgaan. Je zou overal be<strong>te</strong>r bij kunnen en jehoeft minder <strong>te</strong> reiken of <strong>te</strong> bukken. Een haak is s<strong>om</strong>s de uitk<strong>om</strong>st.Met een haak hoef je <strong>niet</strong> meer <strong>te</strong> bukken of <strong>te</strong> reikenHet verwijderen van een roos<strong>te</strong>r in de keukenvloer is bijvoorbeeld een onhandig klusje. Met de ach<strong>te</strong>rkant(de haak) van een pollepel wip je het roos<strong>te</strong>r er in één keer uit. Zonder bukken. Met een haakkun je bovendien afvalva<strong>te</strong>n, gro<strong>te</strong> pannen en andere spullen die wat verder van je af staan eenvoudignaar je toe halen. De haak dient als een verlengde arm.Pas opDenk er wel aan dat ook bij het gebruik van de haak, de Praktijkrichtlijnen blijven gelden. Wanneer jebijvoorbeeld een kratje naar je toe schuift hoef je <strong>niet</strong> of nauwelijks reiken, maar de kracht waarmeeje trekt* kan desondanks <strong>te</strong> hoog zijn. De haak is dan slechts een deeloplossing. Denk er ook aan datje goed blijft trekken: ga in schredestand staan en zet de beweging vanuit de benen in.* De Praktijkrichtlijn voor trekken is: <strong>niet</strong> meer trekken dan 25 kilo met twee handen (en maximaal 15 kilo met één hand). Wanneer dekracht vooral vanuit je vingers k<strong>om</strong>t, is het maximum 5 kilo.76
SpatschermenHulpmiddelenTip 57Roos<strong>te</strong>rs en spatschermenvoor spoelbakkenNa een operatie gaan de gebruik<strong>te</strong> instrumen<strong>te</strong>n in een geslo<strong>te</strong>n wagen naar de spoelruim<strong>te</strong>van de s<strong>te</strong>rilisatieafdeling. Op deze afdeling bevinden zich aanrech<strong>te</strong>n, spoelbakken, wa<strong>te</strong>renluchtpistolen.Plaats een roos<strong>te</strong>r in de spoelbak en voork<strong>om</strong> vervooroverbuigenDiep<strong>te</strong> opgelostBij het handmatig schoonspoelen van instrumen<strong>te</strong>n is de diep<strong>te</strong> van de spoelbak voor veelmensen een probleem. Ze moe<strong>te</strong>n vaak ver voorover hangen. Dit probleem is eenvoudigop <strong>te</strong> lossen door een (elektrisch in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaar) roos<strong>te</strong>r in de spoelbak <strong>te</strong> plaatsen.Op dit roos<strong>te</strong>r wordt het net met de instrumen<strong>te</strong>n geplaatst. Op deze manier stro<strong>om</strong>t hetwa<strong>te</strong>r wel gewoon weg, maar hoef je <strong>niet</strong> ver voorover <strong>te</strong> buigen.Veilig en prettigOm spat<strong>te</strong>n <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en, kun je spatschermen boven de spoelbak plaatsen. Deze schermenbieden <strong>niet</strong> alleen bescherming <strong>te</strong>gen spat<strong>te</strong>n, maar geven ook de mogelijkheid <strong>om</strong> dich<strong>te</strong>rbij het vuile ma<strong>te</strong>riaal <strong>te</strong> gaan staan. Je kunt rechtop en dichtbij blijven staan zonder nat<strong>te</strong> worden. Als het ma<strong>te</strong>riaal nog <strong>te</strong> hoog voor je staat, probeer dan eens met je buik <strong>te</strong>gende rand <strong>te</strong> leunen en maak jezelf wat kleiner door wijdbeens <strong>te</strong> gaan staan.Ook in ThuiszorgHetzelfde principe zie je <strong>te</strong>rug bijde medewerkers van de Thuiszorg.Als bij een cliënt thuis een spoelbak<strong>te</strong> diep is <strong>om</strong> in een gezondehouding af <strong>te</strong> kunnen wassen, kunje er bijvoorbeeld een <strong>om</strong>gekeerdafwas<strong>te</strong>iltje in zet<strong>te</strong>n. En eenouderwets schort kan voork<strong>om</strong>endat je ver van het aanrecht af gaatstaan en daardoor voorovergebogenwerkt. Je kunt het ook <strong>om</strong>draaien:zet het <strong>te</strong>iltje op het aanrecht enhet afdruiprek in de spoelbak.77
LiftjeHulpmiddelenLiftjeTip 58Veel spoelruim<strong>te</strong>s op s<strong>te</strong>rilisatieafdelingen beschikken over een ultrasoon reiniger.Vrijwel alle instrumen<strong>te</strong>n worden hierin, vóór het s<strong>te</strong>riliseren, behandeld.Niet meer tillen door liftjeCSAIn de ultrasoon reiniger worden door geluidsgolven trillingenin het wa<strong>te</strong>r opgewekt. Dit leidt ertoe dat het vuil op de instrumen<strong>te</strong>nen in de scharnieren wordt losgetrild. Dit gebeurtaut<strong>om</strong>atisch gedurende de tijd die je ins<strong>te</strong>lt. De reiniger isvoorzien van een deksel, zodat er geen vuile deeltjes uit kunnenspat<strong>te</strong>n.Het plaatsen van vuile instrumen<strong>te</strong>n in een ultrasoon reinigerkan tot rugklach<strong>te</strong>n leiden, <strong>om</strong>dat je s<strong>te</strong>eds voorover moetbuigen. Gelukkig beschikken moderne ultrasoon reinigers overeen lift. Je plaatst de instrumen<strong>te</strong>n op deze lift. Na het star<strong>te</strong>nvan de reiniger zakken de instrumen<strong>te</strong>n aut<strong>om</strong>atisch naarbeneden en begint het spoelen of ultrasoneren.MagazijnOok in magazijnen zie je dat er s<strong>te</strong>eds vaker kleine liftjes wordengebruikt <strong>om</strong> bakken of ander ma<strong>te</strong>riaal gemakkelijk mee <strong>te</strong>tillen of <strong>te</strong> verplaatsen.78
Voorsor<strong>te</strong>renHulpmiddelenTip 59Voorsor<strong>te</strong>ren is <strong>niet</strong> nodigVoor medewerkers van de linnenkamer kan kleding in rekken hangen een fysiek belas<strong>te</strong>ndebezigheid zijn. In de ene hand heb je een uniform en met de andere hand duw je de kledingopzij zodat het uniform op de door jou gewens<strong>te</strong> plek k<strong>om</strong>t <strong>te</strong> hangen. Ook zijn de kledingrekkenvoor veel mensen <strong>te</strong> hoog. De uniformen mogen immers <strong>niet</strong> op de grond hangen. Jemoet dus snel boven schouderhoog<strong>te</strong> werken <strong>om</strong> de uniformen weg <strong>te</strong> kunnen hangen.Klein van stuk? Zorg dan voor een goede werkhoog<strong>te</strong>De Praktijkrichtlijn geeft aan dat je <strong>niet</strong> boven schouderhoog<strong>te</strong>zou mogen werken. Je zit dus al snel in de gevarenzone. Me<strong>te</strong>en c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rgestuurde kledingaut<strong>om</strong>aat voork<strong>om</strong> je deze<strong>belasting</strong>. Dankzij dit sys<strong>te</strong>em wordt kleding op maat gesor<strong>te</strong>erdin plaats van op naam. De c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r zoekt <strong>niet</strong> alleenaut<strong>om</strong>atisch een vrije plek op het kledingrek, maar zorgt erook voor dat er voldoende ruim<strong>te</strong> wordt gecreëerd voor hetweghangen van het uniform. Je hoeft dus <strong>niet</strong> zelf handmatigvoor <strong>te</strong> sor<strong>te</strong>ren en kunt met één hand de kledinghanger plaatsen.Dit scheelt 50 procent van de handelingen. Je hangt dusnog wel kleding in, maar dit is veel gemakkelijker geworden.Experimen<strong>te</strong>ren met de juis<strong>te</strong> werkhoog<strong>te</strong>.Eerst eens proberen met een palletOp goede hoog<strong>te</strong>Ben je klein van stuk? Zorg er dan voor dat je op een goedehoog<strong>te</strong> staat <strong>te</strong>n opzich<strong>te</strong> van het kledingrek. Om werkenboven schouderhoog<strong>te</strong> <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en bij het inhangen vankleding, kan een verhoger van ongeveer 5 à 10 cm uitk<strong>om</strong>stbieden. De <strong>te</strong>chnische dienst maakt er graag één voor je opmaat. De ideale hoog<strong>te</strong> is immers afhankelijk van je leng<strong>te</strong>.Ga tot slot s<strong>te</strong>eds dichtbij het rek staan zodat je <strong>niet</strong> onnodighoeft <strong>te</strong> reiken.79
WerkbankHulpmiddelenTip 60Optimaal gebruik werkbankMedewerkers van de <strong>te</strong>chnische dienst hebben in veel gevallen de beschikking over eenmobiele werkbank met alles erop en eraan. Met deze werkbank kunnen ze op elke plek in deins<strong>te</strong>lling hun werkzaamheden veilig uitvoeren.Met de mobiele werkbank heb je altijd alles bij jeDankzij een mobiele werkbank kun je op locatie (dus bui<strong>te</strong>nde werkplaats) op de jus<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong> werken. Je hebt bijvoorbeeldaltijd een bankschroef bij je <strong>om</strong> ma<strong>te</strong>riaal in <strong>te</strong>klemmen. Hierdoor kun je bij zware werkzaamhedeneventueel met twee handen werken. Bovendien kan demobiele werkbank als transporthulpmiddel dienen. Zovoork<strong>om</strong> je dat je s<strong>te</strong>eds heen en weer moet lopen van ennaar de werkplaats.HandigIn zorgorganisaties zie je s<strong>te</strong>eds in<strong>te</strong>lligen<strong>te</strong>r uitgedach<strong>te</strong>werkbanken door de gangen rijden. Het gereedschap isslim opgeborgen, neemt weinig ruim<strong>te</strong> in en is altijd bijde hand. Het lijkt wat dat betreft een beetje op een wegenwachtauto.Vaak hebben medewerkers van de <strong>te</strong>chnischedienst er al hun creativi<strong>te</strong>it op uitgeleefd met de nodigeslimme vonds<strong>te</strong>n als resultaat.Denk aan de KarvragenOmdat je met zo’n handige werkbank geneigd bent veel gereedschap mee <strong>te</strong> nemen, loop jehet risico dat het geheel <strong>te</strong> zwaar wordt en je problemen krijgt met manoeuvreren. Houd errekening mee dat het apparaat moet voldoen aan de KarVragen (zie tip 4). Hetzelfde geldtvoor de RijRegels (zie tip 5).Kijk uit!Als je gebruikmaakt van een <strong>niet</strong> verrijdbare mobiele werkbank (bijvoorbeeld een Workma<strong>te</strong>),dan moet het tilgewicht onder de 23 kilo liggen. Als je ech<strong>te</strong>r <strong>niet</strong> alleen tilt maar ook draagt,moet je uitgaan van een maximum van 15 kilo (over een afstand van maximaal 90 me<strong>te</strong>r).Is de werkbank zwaarder, dan zul je voor het transpor<strong>te</strong>ren ervan een ma<strong>te</strong>riaalwagen moe<strong>te</strong>ngebruiken.80
Trap op, trap afHulpmiddelenTrap op, trap afTip 61Transport over de gang rolt meestal wel soepel. Moe<strong>te</strong>n de spullen naar boven of naar beneden,dan neem je de lift. Problematisch wordt het als je spullen van de ene verdieping naar deandere moet vervoeren zonder dat je over een lift beschikt.De trappens<strong>te</strong>ekwagen loopt met 250 kilo zelf naar bovenSou<strong>te</strong>rrains hebben vaak geen lift. Ook medewerkers van de uitleen van een thuiszorgorganisatiebeschikken meestal <strong>niet</strong> over een lift. Ga je lopend, dan overschrijd je voor je het weet de Praktijkrichtlijnvoor tillen (23 kilo) of dragen (15 kilo). Meestal ook als je samen tilt of draagt. Toch moe<strong>te</strong>nde spullen van boven naar beneden of anders<strong>om</strong>. Wat doe je dan?Elektr<strong>om</strong>otorVoor het vervoer via de trap bestaat een specialetrappens<strong>te</strong>ekwagen. Je zet dat wat je wilt transpor<strong>te</strong>renop de s<strong>te</strong>ekwagen (bijvoorbeeld een bed,een tillift of een wasmachine) en zet de wagen<strong>te</strong>gen de trap. Een elektr<strong>om</strong>otor zorgt ervoor datde trappens<strong>te</strong>ekwagen de trap ‘oprijdt’. Dat kantraploos op de gewens<strong>te</strong> snelheid. Zorg ervoordat de lading goed vastzit. Daarvoor heeft des<strong>te</strong>ekwagen een speciale riem. Het draagvermogenis 250 kilo. Ui<strong>te</strong>raard kan de trappens<strong>te</strong>ekwagende lading ook weer de trap af dragen. Je kunt detrappens<strong>te</strong>ekwagen in je eentje bedienen.81
HangmatHulpmiddelenTip 62Hangmat voor verdoofd beenVoor een röntgenlaborant kan het werk fysiek zwaar zijn wanneer de patiënt <strong>niet</strong> (goed) kanmeewerken <strong>om</strong> zijn lichaam in de juis<strong>te</strong> positie voor de foto <strong>te</strong> krijgen. Til maar eens een ‘slap’been op, dat kan een behoorlijk gewicht zijn.Medewerkers van de röntgenafdeling fotograferen ookin operatiekamers en op recovery-afdelingen, opm<strong>om</strong>en<strong>te</strong>n dus dat patiën<strong>te</strong>n nog verdoofd zijn. Na eenheupoperatie wordt direct na de ingreep een fotogemaakt. Op dat m<strong>om</strong>ent is het onderlichaam van depatiënt nog verdoofd en kan de patiënt zijn benen <strong>niet</strong>bewegen. Wat doe je dan?PapegaaiVoor een foto van het bekken tillen twee medewerkersde patiënt op en trekt de patiënt zichzelf <strong>te</strong>gelijkertijdop aan de papegaai. Dan wordt de plaat onder het bekkengeschoven en kan de foto gen<strong>om</strong>en worden. Letop, deze handeling kun je met zijn tweeën alleen veilig uitvoeren als de patiëntzichzelf gro<strong>te</strong>ndeels optrekt. Het maximum tilgewicht is immers 23 kilo.HangmatEen foto van de zijkant is lastiger. De plaat wordt naast de geopereerde heup geze<strong>te</strong>n het röntgenapparaat staat aan de andere kant. Nu zit ech<strong>te</strong>r het goede been metde goede heup in de weg. Tot voor kort tilde een medewerker het goede been opwaarbij de patiënt enigszins kan<strong>te</strong>lde en kon de foto gen<strong>om</strong>en worden. Dit was <strong>niet</strong>alleen zwaar, ook stond de laborant dan in de röntgenstralen.De oplossing is een hangmat waar je het goede been van de patiënt in legt. Dehangmat bevestig je daarna aan de papegaai. De laborant hoeft het been <strong>niet</strong> meer<strong>te</strong> tillen en bovendien staat hij <strong>niet</strong> meer in de stralen.Deze tip is afk<strong>om</strong>stig van Gonnie Sleurink, röntgenlaborant van de röntgenafdeling vanziekenhuis St. Jansdal in Harderwijk. In de ziekenhuizen is voorjaar 2003 een wedstrijd‘stop <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>’ uitgeschreven met de oproep <strong>om</strong> tips in <strong>te</strong> sturen. De bovenstaandetip is de winnende tip.Niet meer tillen: leg het been in een hangmat82
AutorugTip 63HulpmiddelenVoork<strong>om</strong> een ‘autorug’Vooral thuiszorgmedewerkers hebben ermee <strong>te</strong> maken: het frequent in en uit een auto stappen.Dit kan in c<strong>om</strong>binatie met het veel zit<strong>te</strong>n in de auto een ‘autorug’ opleveren, een nieuws<strong>te</strong>variant op de <strong>te</strong>nniselleboog, voetbalknie, de deukdij en de muisarm...Met een auto-slide minder rug<strong>belasting</strong>Iedere keer als je een auto instapt, draai je<strong>om</strong> goed ach<strong>te</strong>r het stuur <strong>te</strong> k<strong>om</strong>en en <strong>om</strong>gekeerd:ook als je uitstapt maak je weer dezedraaibeweging. Doe je dit erg vaak, zoalsmedewerkers in de thuiszorg die van adresnaar adres rijden, dan kun je pijn krijgen inje lage rug en bekken: ‘een autorug’.Gebruik een auto-slideEr is een thuiszorgorganisatie die een oplossingheeft gevonden voor een dreigende‘autorug’. De medewerkers van deze organisatiedie veel in de auto zit<strong>te</strong>n, gebruiken een‘auto-slide’. Dit is een glad draai-hulpmiddeldat eigenlijk voor cliën<strong>te</strong>n is bedoeld, maarook voor de medewerkers zelf prima blijkt <strong>te</strong>voldoen.Hoe werkt dit hulpmiddel?Leg de auto-slide goed neer op de autostoel en ga erop zit<strong>te</strong>n. Vervolgens zet je jezelf been voor beenin de auto en zo blijft je bekken <strong>niet</strong> ‘hangen’ maar draait mee de auto in. Tijdens het rijden blijf jeer gewoon op zit<strong>te</strong>n, zonodig vastgezet met klit<strong>te</strong>nband. Bij het uitstappen draai je weer de goedekant op. Zo stap je zonder <strong>belasting</strong> voor je lage rug en bekken weer uit.83
Hoofdstuk 4TransportEen gro<strong>te</strong> groep medewerkers van <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken heeftdagelijks <strong>te</strong> maken met het vervoeren van karren, kas<strong>te</strong>n en vuilcontainers.Gebruik je <strong>niet</strong> de juis<strong>te</strong> hulpmiddelen, dan is de kans op<strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> groot. In dit hoofdstuk passeren de verschillendehulpmiddelen de revue. Je leest over de voordelen van de‘kikker’ (zie tip 66), loodswielen (zie tip 71) en de riksja (zie tip 75).Maak je gebruik van gemotoriseerde voertuigen, dan is het raadzaam<strong>om</strong> goede afspraken <strong>te</strong> maken over rijden, parkeren, laden enlossen. Een ongeluk zit immers in een klein hoekje. Een overzichtvan deze regels vind je in tip 67.Leg je per dag zelf lange afstanden af? Misschien is een s<strong>te</strong>p dan ietsvoor jou! In tip 72 lees je meer over de voordelen van dit apar<strong>te</strong>vervoersmiddel.
Busje k<strong>om</strong>t zoTransportTip 64Busje k<strong>om</strong>t zoIn de zorg worden cliën<strong>te</strong>n in veel gevallen met het beroemde ‘busje’ gehaald en gebracht.Naar de dagbes<strong>te</strong>ding, woonvorm of weer naar huis. De rolstoelers worden bijvoorbeeld viaeen hellingbaan de bus in gereden. Tegenwoordig kun je dat ech<strong>te</strong>r s<strong>te</strong>eds vaker doen me<strong>te</strong>en hydraulisch hefplatvorm.Laad een rolstoeler in en uit met een liftje!Is het wel conform de Praktijkrichtlijnen <strong>om</strong> een rolstoelcliënt via een hellingbaanin een busje <strong>te</strong> duwen? Is dat <strong>niet</strong> <strong>te</strong> zwaar voor de begeleider, ouder ofman<strong>te</strong>lzorger? Een van de zes KarVragen (zie tip 4) is dat je met de rolstoel overalover gladde en horizontale vloeren rijdt. Wanneer je een rolstoel via rails of eenhellingbaan in of uit een busje rijdt, voldoe je hier <strong>niet</strong> aan. Je zult dus naar eenandere oplossing moe<strong>te</strong>n zoeken. In de mees<strong>te</strong> gevallen be<strong>te</strong>kent dit dat er eenhydraulisch liftje (hefplatvorm) nodig is. Bespreek deze eis met de betreffendetranspor<strong>te</strong>ur.Andere aandachtspun<strong>te</strong>nDe volgende pun<strong>te</strong>n zijn bij het vervoer van rolstoelers ook van belang:• Zorg dat de handvat<strong>te</strong>n van de rolstoelen op een goede hoog<strong>te</strong> zit<strong>te</strong>n voor debegeleider. De juis<strong>te</strong> hoog<strong>te</strong> verschilt per persoon, maar ligt bij duwen meestaltussen de 100 en de 150 centime<strong>te</strong>r. Voor trekken is dat iets lager.• Zorg dat de rolstoelen ook voldoen aan de andere cri<strong>te</strong>ria die in de KarVragenworden genoemd. Hebben ze bijvoorbeeld soepel lopende wielen met een doorsnedegro<strong>te</strong>r dan twaalf centime<strong>te</strong>r?• Schro<strong>om</strong> <strong>niet</strong> <strong>om</strong> ook bui<strong>te</strong>n een tillift <strong>te</strong> gebruiken. Er zijn tillif<strong>te</strong>n die eentransfer kunnen maken vanuit een (kleine) personenauto.• Zorg dat de banden goed zijn opgep<strong>om</strong>pt of gebruik semi-luchtbanden.• Zorg dat er tillif<strong>te</strong>n en bijpassende tilbanden (of -mat<strong>te</strong>n) aanwezig zijn opzowel het vertrek- als eindpunt. Bij voorkeur kan de cliënt in zijn of haarrolstoel op de tilband blijven zit<strong>te</strong>n, zodat je de transfer op de plaats vanbes<strong>te</strong>mming eenvoudig kunt uitvoeren. Dit vereist een (aan)slui<strong>te</strong>nd en veilig (!)sys<strong>te</strong>em op alle aank<strong>om</strong>st- en vertreklocaties. Er zijn overigens speciale‘ventilerende’ tilmat<strong>te</strong>n waarop de cliënt kan blijven zit<strong>te</strong>n.86
Aut<strong>om</strong>atisch maTransportTip 65Aut<strong>om</strong>atisch manoeuvrerenIn de ergon<strong>om</strong>ie k<strong>om</strong>t het vaak voor: de oplossing voor het ene probleem leidt tot een nieuwprobleem op een andere plaats. Door objec<strong>te</strong>n op wielen <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n, hoef je minder <strong>te</strong> sjouwen.Maar je moet wel weer meer duwen of trekken. En ook dat kan zwaar zijn.Duwen en trekken hoeft <strong>niet</strong> meerNiet-cliëntgebonden taken in zorgins<strong>te</strong>llingen hebben veel <strong>te</strong> maken met het rijdenmet karren, afvalcontainers, bedden et ce<strong>te</strong>ra.Trekken en duwenNatuurlijk moet je bijvoorbeeld een waskar op een gezonde manier manoeuvreren.In tip 5 lees je hoe je dat het bes<strong>te</strong> kunt doen. Maar het kan zijn dat het vele duwenen trekken gewoon <strong>te</strong> zwaar is. De antwoorden op de KarVragen (zie tip 4) geven indat geval aan dat het manoeuvreren met deze waskar <strong>te</strong> zwaar is. Het zal je wel lukken,maar je bewegingsapparaat pro<strong>te</strong>s<strong>te</strong>ert en je krijgt op den duur last van de rug,nek of schouders. Een goede manoeuvreer<strong>te</strong>chniek helpt dan <strong>niet</strong> meer.Elektr<strong>om</strong>otorTegenwoordig zijn er appara<strong>te</strong>n op de markt die het duwen en trekken in veel gevallenoverbodig maken. Met een kleine elektr<strong>om</strong>otor kun je in je eentje een bed, e<strong>te</strong>nskar,linnenwagen of tillift verplaatsen. Met het motortje en hulpstukken die je op maatkunt la<strong>te</strong>n maken, kun je vrijwel elk object gemotoriseerd vervoeren. Dat be<strong>te</strong>ken<strong>te</strong>en stuk minder inspanning, <strong>belasting</strong> van je bewegingsapparaat en minder kans opklach<strong>te</strong>n.87
ElektrischTransportTip 66Gebruik elektrische hulpmiddelenbij het transportHet transpor<strong>te</strong>ren van karren en bedden is in zorgins<strong>te</strong>llingen aan de orde van de dag. De Praktijkrichtlijnvoor duwen en trekken is: <strong>niet</strong> meer dan 25 kilo met twee handen (maximaal vijftienkilo per hand). Wanneer de kracht vooral uit je vingers k<strong>om</strong>t, is vijf kilo het maximum. Omveilig en gezond <strong>te</strong> manoeuvreren zul je dus vaak een elektrisch hulpmiddel moe<strong>te</strong>n gebruiken.Karren maar met de kikker, elektrokar of elektrotrekkerMet de Praktijkrichtlijn (in kilo’s!) is in de praktijk nog <strong>niet</strong> zo eenvoudig <strong>te</strong> werken.Om <strong>te</strong> controleren of je al manoeuvrerend voldoet aan de richtlijn zijn daar<strong>om</strong>de KarVragen ontwikkeld. Als je de zes KarVragen met ‘ja’ kan beantwoorden(zie tip 4) voldoe je aan de Praktijkrichtlijnen voor manoeuvreren.Kikker of elektrokarWanneer het vervoer van één kar voldoet aan de KarVragen, wil dat nog <strong>niet</strong> zeggendat het vervoer van twee van zulke karren <strong>te</strong>gelijk ook gezond is. Het transpor<strong>te</strong>renvan twee of meer karren is lastiger en zwaarder. Bovendien bestaat de kansdat je <strong>niet</strong> aan de Praktijkrichtlijn voor duwen, trekken en manoeuvreren voldoet.Manoeuvreren valt in deze gevallen <strong>niet</strong> mee en de kans op <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>van armen, schouders en rug is groot, <strong>om</strong>dat je ze in de ui<strong>te</strong>rs<strong>te</strong> stand beweegt.Maak bij het vervoeren van meer dan één kar daar<strong>om</strong> altijd gebruik van elektrischehulpmiddelen zoals de kikker. Vijf karren <strong>te</strong>gelijk meenemen is dan geen bezwaarals ze maar goed geschakeld zijn. Zorg er dan wel voor dat de verschillende karreneen universele schakelwijze hebben. Zo kan een bon<strong>te</strong> polonaise van karren ach<strong>te</strong>reen elektrokar prima zijn weg vinden.Training noodzakelijkVoor het afleggen van gro<strong>te</strong> afstanden is het raadzaam een elektrotrekker waar je op kunt zit<strong>te</strong>n <strong>te</strong>gebruiken. Voor het werk bui<strong>te</strong>n is er een met een overkapping. Zo ben je minder vatbaar voor degevolgen van regen en wind. Bij het gebruiken van elektrische hulpmiddelen speelt veiligheid eenvoorname rol. Zorg ervoor dat medewerkers over voldoende kennis en vaardigheden beschikken voordatze ermee aan de slag gaan. Een praktische training is daar<strong>om</strong> een absolu<strong>te</strong> aanrader.Wat is er zoal?Zorgins<strong>te</strong>llingen beschikken in veel gevallen over verschillende transportmiddelen. Maak een overzichtvan wat er is en spreek af wanneer je welk middel het bes<strong>te</strong> kunt inzet<strong>te</strong>n en waar je ze neer zetals ze <strong>niet</strong> gebruikt worden. Zo ben je goed voorbereid op alle voork<strong>om</strong>ende situaties.88
AfsprakenTip 67 TransportAfspraken voor gemotoriseerd verkeerIn ins<strong>te</strong>llingen waar veel gebruik wordt gemaakt van gemotoriseerde voertuigen voor hettransport, behoort veiligheid voorop <strong>te</strong> staan. Clichés als ‘een ongeluk zit in een klein hoekje’en ‘voork<strong>om</strong>en is be<strong>te</strong>r dan genezen’ zijn ook in zorgins<strong>te</strong>llingen van toepassing. Het is raadzaam<strong>om</strong> heldere afspraken voor gemotoriseerd verkeer <strong>te</strong> maken.Een ongeluk zit in een klein hoekjeVeilig gebruik van gemotoriseerde voertuigen begint met een goedeinstructie. Geef duidelijke trainingen of laat medewerkers eerst een‘rijbewijs’ halen voordat ze een voertuig mogen besturen. In s<strong>om</strong>migezorgorganisaties moet je eerst een ingewikkelde hindernisbaan foutloosafleggen voordat je met een transportmiddel aan de slag mag.Andere veiligheidstips:• maximaal één persoon per voertuig• rijd rustig, voork<strong>om</strong> macho gedrag• blijf altijd rechts rijden• plaats bolspiegels• rijd <strong>niet</strong> in spitsuren• vermijd drukke rou<strong>te</strong>s, gebruik sluiprou<strong>te</strong>s• rust voertuigen uit met een bel of toe<strong>te</strong>r en een noodstopvoorziening• maak <strong>niet</strong> <strong>te</strong> lange treintjesVerboden <strong>te</strong> parkerenEven iets lossen. Hup, je zet je voertuig acuut stil op een willekeurige plek. Over de gevolgen van dezeactie wordt s<strong>om</strong>s amper nagedacht. Hierdoor kunnen gevaarlijke situaties ontstaan, die je eenvoudighad kunnen voork<strong>om</strong>en. Maak daar<strong>om</strong> <strong>niet</strong> alleen afspraken over het rijden binnen de ins<strong>te</strong>lling, maarook over parkeren, stilstaan, laden en lossen.Denk aan de volgende afspraken:• Houd gangen en ‘rijbaan’ altijd zo vrij mogelijk. Het blokkeren van gangen kan gro<strong>te</strong> gevolgen hebben alszich een spoedgeval voordoet. Denk er ook aan dat je de nooduitgang <strong>niet</strong> blokkeert.• Ga met een voertuig nooit in boch<strong>te</strong>n staan. Andere ‘weggebruikers’ zien jouw voertuig <strong>niet</strong> staan, waardooreen aanrijding snel is gemaakt.• Spreek af waar je kunt laden en lossen. Je kunt speciale los- en laadplaatsen creëren en die voor iedereenduidelijk markeren, bijvoorbeeld met een bord of sticker ‘parkeren’.• Spreek af dat laden en lossen uitslui<strong>te</strong>nd aan de rech<strong>te</strong>rkant is toegestaan. Zo voork<strong>om</strong> je slal<strong>om</strong>men. Houder wel rekening mee dat je door deze afspraken s<strong>om</strong>s langere afstanden <strong>te</strong> voet moet afleggen bij het ladenen lossen. Zoek daar<strong>om</strong> een evenwicht.• Spreek af waar de voertuigen geparkeerd mogen worden, bijvoorbeeld alleen aan de rech<strong>te</strong>rkant van de gang.• Markeer deze plaatsen met een bord of sticker.89
Handvat<strong>te</strong>nTransportTip 68Verticale handvat<strong>te</strong>nvoor meer flexibili<strong>te</strong>itOp veel voertuigen zit<strong>te</strong>n de handvat<strong>te</strong>n horizontaal. Nadeel hiervan is dat je ze maar op éénmanier kunt vastpakken. Of je nu groot of klein bent, de duw- en trekhoog<strong>te</strong> is voor iedereengelijk. Dit be<strong>te</strong>kent dat voor de een het handvat <strong>te</strong> laag zit en voor de ander <strong>te</strong> hoog.De juis<strong>te</strong> duw- en trekhoog<strong>te</strong> is voor iedereen andersMet verticale handvat<strong>te</strong>n kun je zelf bepalen waar je het handvat vastpakt. De juis<strong>te</strong> duwentrekhoog<strong>te</strong> is afhankelijk van je leng<strong>te</strong>. Bij duwen ligt de hoog<strong>te</strong> ergens tussen de 100en 150 centime<strong>te</strong>r, bij trekken iets lager. Je maakt dan op de meest optimale maniergebruik van je eigen lichaamsgewicht.Met profiel en kleurZorg ervoor dat handvat<strong>te</strong>n voldoende profiel hebben zodat je een s<strong>te</strong>vige grip hebt.Gladde handvat<strong>te</strong>n kunnen vervelende gevolgen hebben. In koude ruim<strong>te</strong>s, zoals eenkoelcel is het <strong>te</strong>vens prettig dat de handvat<strong>te</strong>n van de transportkarren bekleed zijn. Inzo’n geval kunnen handschoenen ook een goede oplossing zijn. Daarmee heb je ook nogeens een s<strong>te</strong>vige grip (zie tip 49). Wanneer de kar twee vas<strong>te</strong> en twee zwenkwielen heeft,kunnen de handvat<strong>te</strong>n ook voorzien worden van een kleur. Groene handvat<strong>te</strong>n geven aandat dit de juis<strong>te</strong> zijde van de kar is <strong>om</strong> <strong>te</strong> duwen of <strong>te</strong> trekken (zie tip 67).90
Op een karretjeTransportKliko’s op een karretjeTip 69Het handmatig vervoeren van kliko’s is een arbeidsin<strong>te</strong>nsieve bezigheid. Je kunt maximaaléén container per keer meenemen. Heb je veel kliko’s <strong>te</strong> legen, dan maak je aardig wat kil<strong>om</strong>e<strong>te</strong>rsop een dag.Afvalcontainers in een treintjeR.K. Zorgcentrum Sint Jacob in Ams<strong>te</strong>rdam heeft daar een oplossing voor bedacht. Als de hulpmiddelenwaaraan we behoef<strong>te</strong> hebben, <strong>niet</strong> leverbaar zijn, dan maken we ze zelf, zo moet de ins<strong>te</strong>llinghebben gedacht.Sint Jacob maak<strong>te</strong> zelf een handig karretje voor het gelijktijdig handmatig verplaatsen van twee of driekliko’s. Je zet de containers een voor een, en ach<strong>te</strong>r elkaar, op het hulpmiddel. Met één voetbewegingzorg je ervoor dat de wieltjes van de grond k<strong>om</strong>en. Is de serie c<strong>om</strong>pleet, dan zijn de kliko’s klaar voortransport. Medewerkers besparen zo vele kil<strong>om</strong>e<strong>te</strong>rs per dag. Voor het afleggen van gro<strong>te</strong>re afstandenkan je eventueel gebruikmaken van een kikker (zie tip 66).Afvalcontainer in de liftEen andere oplossing is dat je alle containers voorziet van een metalen plaatje. Hierdoor kun je zeeenvoudig verrijden met een containerlif<strong>te</strong>r waaraan een derde wieltje is gemon<strong>te</strong>erd. Je kunt de containersaan elkaar koppelen en zo een treintje formeren. Daarna kan een elektrokar voor het verderetransport zorgen.Voetpedaal aan containerWanneer je gebruik maakt van gro<strong>te</strong> afvalcontainers kan het handig zijn de deksel <strong>te</strong> voorzien van eenvoetpedaal. Als je de container met je voet kunt openen, heb je twee handen vrij <strong>om</strong> afval erin <strong>te</strong> werpen.Bovendien blijven je handen schoon en wordt je rug minder belast. Deze dekselopeners zijn universeel<strong>te</strong> plaatsen. Er bestaan ook uitvoeringen voor kleinere afvalbakken.91
Wagen volladenTransportTip 70Ik heb mijn wagen volgeladenStapel in metselverband, <strong>niet</strong> <strong>te</strong> breed én <strong>niet</strong> <strong>te</strong> hoogEen scéne uit een slapstick? Nee, de kar is <strong>te</strong> hoog of <strong>te</strong> breed beladen enpast nu <strong>niet</strong> in de lift.Zorg er bij het beladen van een kar voor dat de lading nooit breder is dan de transportwagenzelf. Goed stapelen is een kunst op zich. Bovendien kunnen slecht gestapelde ladingen ooknog eens gaan schuiven en kan<strong>te</strong>len met alle gevolgen van dien. Stapel daar<strong>om</strong> in metselverband.Dit houdt in dat je de verschillende lagen afwisselend horizontaal en verticaal stapelt.Hierdoor krijg je een stabiele lading. Plaats zware voorwerpen laag op de kar zodat je eens<strong>te</strong>vige basis hebt. De lich<strong>te</strong>re voorwerpen k<strong>om</strong>en bovenop, dan wordt de kar <strong>niet</strong> topzwaar.Maximaal tot schouderhoog<strong>te</strong>Niet alleen de manier van stapelen is van groot belang, maar ook de hoog<strong>te</strong> van de lading.Maak de lading <strong>niet</strong> <strong>te</strong> hoog. Houd schouderhoog<strong>te</strong> aan*. Tijdens het vervoeren kun je dannog over de lading heenkijken en houd je dus s<strong>te</strong>eds het overzicht. Schouderhoog<strong>te</strong> is <strong>niet</strong>alleen belangrijk in verband met het zicht, maar ook <strong>om</strong> <strong>te</strong> hoog tillen <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en. Maakook afspraken met leveranciersover het aanleveren van goederen.Vaak is het mogelijk <strong>om</strong> mindergro<strong>te</strong> pakket<strong>te</strong>n af <strong>te</strong> leveren. Ookzij moe<strong>te</strong>n zich houden aan wet<strong>te</strong>lijkenormen.* Wees hiermee wel voorzichtig want het be<strong>te</strong>kent dat je het ma<strong>te</strong>riaal ook op schouderhoog<strong>te</strong> in de kar tilt. Of dat veilig is,hangt af van het gewicht van het <strong>te</strong> tillen object. Je kunt dat checken aan de hand van de NIOSH-formule (zie tip 8).92
LoodswielTip 71 TransportHandig manoeuvreren met loodswielHet handmatig transpor<strong>te</strong>ren van karren of rolcontainers kan zwaar en onhandig zijn. S<strong>om</strong>migevoertuigen hebben vier zwenkwielen, andere twee vas<strong>te</strong> en twee zwenkwielen. Ook hebbens<strong>om</strong>mige karren een zogenaamd loodswiel. Wat is handig?Recht op de weg met een vijfde wiel aan de wagenEen loodswiel is gefixeerd op de rechtstand. Het zitals vast (<strong>niet</strong> zwenkbaar) vijfde wiel tussen de vierzwenkwielen. Het loodswiel ligt net iets hoger dande vier zwenkwielen. Hierdoor kan het als draaipuntvoor de totale kar fungeren. Zo wordt dit loodswieleen pivotwiel. Het vijfde wiel zorgt er dus voor datje gemakkelijker rechtuit kunt rijden. Je voork<strong>om</strong>tdirectional lockzwalkende* bewegingen. Het nadeel van het loodswielis dat het oppervlak van de kar instabiel ligt.Zodra je gaat rijden en meer druk zet op de wielenaan de zijde waar je drukt, kan<strong>te</strong>lt de kar een kleinbeetje. Deze minimale kan<strong>te</strong>ling hoeft in principe geen probleem <strong>te</strong> zijn, maar is <strong>niet</strong> echt wenselijkals je bijvoorbeeld serviesgoed vervoert.Eén of meer wielen vastzet<strong>te</strong>nS<strong>om</strong>mige karren met vier zwenkwielen hebben de mogelijkheid <strong>om</strong> één of twee wielen vast <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>nin een stand <strong>om</strong> rechtuit <strong>te</strong> rijden (directional lock). Hierdoor reageert de kar alsof ze twee vas<strong>te</strong> wielenen twee zwenkwielen heeft. Je ziet een dergelijk sys<strong>te</strong>em ook bij de mees<strong>te</strong> hoog-laagbedden. Je kuntdan in de ‘directional lock’-stand gemakkelijk rechtuit over lange afstanden rijden en als je precies ofzijwaarts moet manoeuvreren haal je de kar van de lock af.Duwen of trekken?Bij het vervoeren van karren, rolcontainers of bedden rijst vaak de vraag: loop ik ervoor of erach<strong>te</strong>r?Ofwel, is het een kwestie van duwen of trekken? De <strong>belasting</strong> van armen en rug is lager bij duwendebewegingen. Gebruik je lichaamsgewicht <strong>om</strong> het voertuig in beweging <strong>te</strong> zet<strong>te</strong>n. Duwen ge<strong>niet</strong> dusde voorkeur. Zorg er wel voor dat je over de kar of rolcontainer heen kunt kijken. Goed en <strong>niet</strong> <strong>te</strong>hoog stapelen is dus het advies.* Of in zeil<strong>te</strong>rmen ‘verleieren’93
Op de s<strong>te</strong>pTransportTip 72Op de s<strong>te</strong>p, op de s<strong>te</strong>pOok al is lopen gezond, s<strong>om</strong>s is s<strong>te</strong>ppen handiger. Veel lopen kost energie die je liever aanandere zaken wilt bes<strong>te</strong>den. Ook kan s<strong>om</strong>s een enkele medewerker door een <strong>fysieke</strong> beperking<strong>niet</strong> meer zo veel lopen. In s<strong>om</strong>mige zorgorganisaties is daar<strong>om</strong> de s<strong>te</strong>p geïntroduceerd.S<strong>te</strong>ppen is s<strong>om</strong>s handiger en sneller dan lopenDe s<strong>te</strong>p is een handig vervoermiddel voor de medewerkers van de vervoersdienst. Zo kan bijvoorbeeldhet ma<strong>te</strong>riaal dat nodig is voor de dialyse met een gro<strong>te</strong> s<strong>te</strong>p naar de verpleegafdeling worden gebracht.Een bijk<strong>om</strong>end voordeel is dat s<strong>te</strong>ppen sneller gaat dan lopen. Daar<strong>om</strong> kunnen bloeduitslagen, pos<strong>te</strong>n kweken goed per s<strong>te</strong>p worden bezorgd.In s<strong>om</strong>mige organisaties moet je vaak de trap nemen <strong>om</strong>datde lift uit de buurt of traag is. Kies dan voor een licht aluminiums<strong>te</strong>pje dat je gemakkelijk even kan tillen.VerkeersregelsVoor je op de s<strong>te</strong>p stapt, zijn er een paar pun<strong>te</strong>n van aandacht.Ten eers<strong>te</strong> moe<strong>te</strong>n er verkeersregels afgesprokenworden. Zorg er ook voor dat iedereen de stuur- en stop<strong>te</strong>chniekgoed de baas is. Belangrijk is bovendien dat alles<strong>te</strong>ppen kwalitatief zeer goed zijn, van hetzelfde type zijnen één maat hebben. Wees er alert op dat (verwarde) cliën<strong>te</strong>nmet een s<strong>te</strong>p zouden kunnen wegrijden. Voorzie tot slotde s<strong>te</strong>p van een s<strong>te</strong>vig mandje.94
LogistiekTip 73TransportIs de logistiek logisch?Heel veel werk bestaat uit het verplaatsen van dingen. Van de ene naar de andere tafel, vande ene in de andere kar en van afdeling naar afdeling. Zolang de Praktijkrichtlijnen <strong>niet</strong>worden overschreden is er <strong>niet</strong> zoveel aan de hand. Maar het kan altijd be<strong>te</strong>r en daar<strong>om</strong> blijfthet een uitdaging <strong>om</strong> <strong>te</strong> zoeken naar optimalisering. Een stap er tussenuit is al pure winst.Een voorbeeld van de Centrale S<strong>te</strong>rilisatie Afdeling (CSA) in een ziekenhuis.Kan het handiger? Hoe minder stappen hoe be<strong>te</strong>rNadat het s<strong>te</strong>rilisatieproces op een CSA is afgerondworden de instrumen<strong>te</strong>n in zogenoemde‘pakket<strong>te</strong>n’ verdeeld over de afdelingen. In demeest ideale situatie grenst de s<strong>te</strong>riele opslagruim<strong>te</strong>van de OK direct aan de autoclaafruim<strong>te</strong>.In alle overige gevallen zullen de net<strong>te</strong>nmet gereinigde instrumen<strong>te</strong>n die uit de autoclaafzijn gek<strong>om</strong>en, in een geslo<strong>te</strong>n transportkarworden gelegd en naar de OK wordengebracht. Daar zet<strong>te</strong>n de CSA-medewerkers deinstrumen<strong>te</strong>n in een soort doorgeefkast.Vervolgens halen OK-medewerkers de pakket<strong>te</strong>neruit <strong>om</strong> ze nader op <strong>te</strong> bergen in deopslagrekken. Kan dit <strong>niet</strong> minder <strong>om</strong>slachtigen met minder handelingen?Kar-in-karsys<strong>te</strong>emHaal bijvoorbeeld het sluissys<strong>te</strong>em uit het logistieke traject en schaf een aantal kar-in-karsys<strong>te</strong>menaan. De CSA-medewerker plaatst in dit geval de instrumen<strong>te</strong>n in een kar en rijdtdeze in een tweede geslo<strong>te</strong>n kar. In de geslo<strong>te</strong>n kar wordt de s<strong>te</strong>riele kar naar de OK gereden.OK-medewerkers rijden de s<strong>te</strong>riele kar uit de geslo<strong>te</strong>n transportkar in hun berging en kunnende instrumen<strong>te</strong>n vervolgens naar eigen inzicht opbergen. Al met al wordt hierdoor éénstap uit het logistieke traject gehaald.Houd logistiek <strong>te</strong>gen het lichtDoor logisch nadenken kun je waarschijnlijk op meer fron<strong>te</strong>n winst boeken door de in<strong>te</strong>rnelogistiek <strong>te</strong>gen het licht <strong>te</strong> houden. Laat bijvoorbeeld de schone washandjes, lakens, et ce<strong>te</strong>radoor de wasserij in voorverpak<strong>te</strong> pakket<strong>te</strong>n afleveren met de juis<strong>te</strong> hoeveelheden wasgoedper afdeling. Dat scheelt veel uitzoek- en distribueerwerk.95
HulpmiddelenTransportTip 74Gebruik verhuishulpmiddelenInstructie over het juis<strong>te</strong> gebruik van hulpmiddelen is essentieelStaat er een verhuizing op stapel? Zorg er dan voor dat zo min mogelijk handmatighoeft <strong>te</strong> worden getild. Er zijn allerlei hulpmiddelen die het verhuizenminder belas<strong>te</strong>nd maken.Verhuizen gaat makkelijker als je gebruikmaakt van onder meer de volgende hulpmiddelen:• diepladers• zuignapheffers• kas<strong>te</strong>nhefrolsets• kas<strong>te</strong>nhefwagens• bureauheffers• universele s<strong>te</strong>ekwagens (onder meermet hulpstuk voor stoelen en tafels)• tilhulp (verlengstuk van de arm)• lichtgewicht pla<strong>te</strong>ndragers• tafelheffersGrenzenOok bij het gebruik van dit soort hulpmiddelen blijven de Praktijkrichtlijnen onverminderd vankracht. Een zuignapheffer maakt het je dan wel gemakkelijker <strong>om</strong> een hou<strong>te</strong>n plaat van 40 kilo<strong>te</strong> tillen. Dat wil ech<strong>te</strong>r nog <strong>niet</strong> zeggen dat je daarmee je lichaam <strong>niet</strong> zou overbelas<strong>te</strong>n. DePraktijkrichtlijn voor tillen is immers 23 kilo. En voor dragen 15 kilo.Voork<strong>om</strong> foutief gebruikInstructie over het juis<strong>te</strong> gebruik van ergon<strong>om</strong>ische hulpmiddelen is net zo essentieel als deaanschaf. Foutief gebruik kan leiden tot beschadiging van ma<strong>te</strong>riaal of alsnog tot <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong>.Ook kunnen onduidelijkheden over de toepassing ertoe leiden dat hulpmiddelen naaanschaf <strong>niet</strong> worden gebruikt. Praktijkdemonstraties, een duidelijke visuele en <strong>te</strong>kstuele handleidingover de juis<strong>te</strong> toepassingsmogelijkheden kunnen dit voork<strong>om</strong>en.Uitbes<strong>te</strong>denAls in<strong>te</strong>rne verhuizingen de beschikbare mankracht en aanwezige hulpmiddelen <strong>te</strong> boven gaan,aarzel dan <strong>niet</strong> <strong>om</strong> een professioneel ex<strong>te</strong>rn verhuisbedrijf in <strong>te</strong> schakelen.96
RiksjaRiksjaTip 75TransportJe zou haast verge<strong>te</strong>n dat er ook vormen van <strong>fysieke</strong> activi<strong>te</strong>it zijn die je veel en lang kuntdoen zonder dat ze gezondheidsschade opleveren. Lopen is er zo eentje. Daarvoor is dan ookgeen Praktijkrichtlijn geformuleerd.Wissel veel lopen af met zit<strong>te</strong>n en fietsenLopen is een gezonde <strong>belasting</strong>, die ech<strong>te</strong>r wel regelmatig moetworden afgewisseld met rustm<strong>om</strong>en<strong>te</strong>n. De Praktijkrichtlijn voorlopen zou ‘goed werkgeverschap’ kunnen zijn. Dat be<strong>te</strong>kent ondermeer dat iedere medewerker de gelegenheid moet krijgen <strong>om</strong> <strong>te</strong>rus<strong>te</strong>n. Ook moet er dan een adequa<strong>te</strong> zitvoorziening zijn.FietsenHet is verstandig <strong>om</strong> lang en veel lopen, bijvoorbeeld bij hettransport van patiën<strong>te</strong>n, af <strong>te</strong> wisselen met andere activi<strong>te</strong>i<strong>te</strong>n.Fietsen bijvoorbeeld. In bepaalde zorgorganisaties gebruikt meneen driewielfiets bij het transpor<strong>te</strong>ren van cliën<strong>te</strong>n, bijvoorbeeldvoor het transport van en naar de fysiotherapieafdeling. Maar erzijn natuurlijk veel meer toepassingen <strong>te</strong> verzinnen.VoorzichtigDe cliën<strong>te</strong>ntransportfiets is een soort riksja (de bekende fietstaxi uit Indonesië); de cliënt zit voorop defiets, de ‘transpor<strong>te</strong>ur’ ach<strong>te</strong>rop. Bij hoeken en boch<strong>te</strong>n is het oppassen. Het is verstandig de snelheidlaag <strong>te</strong> houden en in de boch<strong>te</strong>n spiegels op <strong>te</strong> hangen. Daarmee verklein je de kans op aanrijdingen.Handig is ook een soort boodschappenmandje voor de spullen van de cliënt.97
Hoofdstuk 5SlimmerwerkenIn dit laats<strong>te</strong> hoofdstuk krijg je tips die je helpen <strong>om</strong> slimmer <strong>te</strong> werken.Want gezond werken is <strong>niet</strong> alleen een kwestie van de juis<strong>te</strong> hulpmiddelengebruiken. Het heeft ook <strong>te</strong> maken met hoe je in je werk staat. In tip 79 leesje hoe belangrijk het is <strong>om</strong> explosieve bewegingen <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en. Het is veelbe<strong>te</strong>r <strong>om</strong> de kracht rustig op <strong>te</strong> bouwen en vervolgens bijvoorbeeld eenlinnenwagen, lade of krat in beweging <strong>te</strong> brengen.Tip 85 gaat over het voork<strong>om</strong>en van RSI. Nog s<strong>te</strong>eds zijn veel mensen hiersceptisch over, maar we kunnen er <strong>niet</strong> meer <strong>om</strong>heen. Uit onderzoek vanhet Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat ruim twintig procent vande werkenden in Nederland RSI-klach<strong>te</strong>n heeft door in<strong>te</strong>nsief pc-gebruik.Ook bij <strong>niet</strong>-cliëntgebonden personeel dat in de zorg veel met de c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rwerkt, k<strong>om</strong>en RSI-klach<strong>te</strong>n voor. Deze kunnen leiden tot langdurig verzuimen zelfs arbeidsongeschiktheid. Verder krijg je in dit hoofdstuk tips overgoed schoeisel, kleding en goede stoelen.
BewegenSlimmer werkenTip 76Blijven bewegenOok als iemand al rugklach<strong>te</strong>n heeft en mogelijk zelfs arbeidsongeschikt is, kan hij metbewegen en training succes hebben.Mensen met chronische rugklach<strong>te</strong>n kunnen gebaat zijn bij een in<strong>te</strong>nsievetraining van hun spierkracht en uithoudingsvermogen onder leidingvan een deskundige. Dat geldt <strong>niet</strong> voor álle mensen met chronischerugklach<strong>te</strong>n. Bij s<strong>om</strong>mige heel specifieke problemen is het juistníet verstandig. Raadpleeg daar<strong>om</strong> altijd een arts.Conditie opbouwenHet idee ach<strong>te</strong>r de training is dat mensen met chronische klach<strong>te</strong>ndoor de pijn zo weinig bewegen dat hun spieren en uithoudingsvermogenflink ach<strong>te</strong>ruit gaan. Daarnaast worden ze bang <strong>om</strong> hun rug<strong>te</strong> belas<strong>te</strong>n, <strong>te</strong>rwijl dat lichamelijk gezien best kan. Ze bewegen s<strong>te</strong>edsminder en worden s<strong>te</strong>eds onzekerder. Deze neerwaartse spiraal kan<strong>om</strong>gekeerd worden door in<strong>te</strong>nsief <strong>te</strong> trainen en dit stap voor stap op <strong>te</strong>bouwen. De mees<strong>te</strong> mensen met chronische rugklach<strong>te</strong>n kunnen dat<strong>niet</strong> meer zelfstandig. In zogenaamde ‘rugscholen’ worden ze daarbij geholpen en gestimuleerd <strong>om</strong>zodoende weer vertrouwen <strong>te</strong> krijgen in hun lichaam.Mensen met chronische rugklach<strong>te</strong>n zijn s<strong>om</strong>s gebaat bijin<strong>te</strong>nsieve trainingDrietrapsraketDe kern van het voork<strong>om</strong>en van langdurige rugklach<strong>te</strong>n kunnen we als een soort drietrapsraketsamenvat<strong>te</strong>n:• Trap 1 Voork<strong>om</strong> dat rugklach<strong>te</strong>n ontstaan door grenzen voor <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> <strong>niet</strong> <strong>te</strong> overschrijden.Met andere woorden: houd je aan de Praktijkrichtlijnen.• Trap 2 Als rugklach<strong>te</strong>n toch ontstaan, voork<strong>om</strong> dat ze chronisch worden.• Trap 3 Als trap 1 en trap 2 <strong>niet</strong> gelukt zijn, is bewegen nog s<strong>te</strong>eds het belangrijks<strong>te</strong>.Meer informatie?Tegen een kleine vergoeding kun je het rapport ‘Rugscholen in Beweging’ aanvragen bij Zon Mw, <strong>te</strong>lefoon(070) 349 51 11 (zolang de voorraad strekt).100
Rustig boenenSlimmer werkenRustig boenenTip 77In zorgorganisaties wordt op s<strong>te</strong>eds gro<strong>te</strong>re schaal vloerbedekking vervangen door linoleumsoor<strong>te</strong>n.Harde s<strong>te</strong>nen vloeren én linoleum kunnen eenvoudig met een boenmachine wordenschoongemaakt.Als het gaat <strong>om</strong> gro<strong>te</strong> oppervlak<strong>te</strong>n is eenvierwiel-boenmachine met zelftractie heeldoeltreffend. Voor het boenen van kleinereoppervlak<strong>te</strong>n, zoals gangen en kamers, wordtvaak een eenschijf-boenmachine gebruikt.Goede instructieEen eenschijf-boenmachine kan behoorlijkgaan trillen. Je bent dan geneigd <strong>om</strong> krampachtigde machine in bedwang <strong>te</strong> houden.Hierdoor ontstaat een <strong>belasting</strong> op de ellebogenen polsen. Het advies is <strong>om</strong> rustig metde machine mee <strong>te</strong> bewegen. Kracht zet<strong>te</strong>n isnergens voor nodig. Ook hoef je een plek maaréén keer <strong>te</strong> behandelen voor een schoon oppervlak. Geef mensen die voor de eers<strong>te</strong> keermet een boenmachine aan de slag gaan, goede instructies. Geef specifieke aandachtaan de <strong>te</strong>chniek van het sturen. Zo voork<strong>om</strong> je onnodige problemen.Minder krachtBij het stallen van de eenschijf-boenmachines met of zonder s<strong>te</strong>unwiel, moet de mastzoveel mogelijk rechtop staan. Zo breng je de machine in balans en is de druk op detrillingrubbers zo gelijkmatig mogelijk verdeeld en gaat de ‘rek’ <strong>niet</strong> uit de rubbers.Bij voorkeur wordt er gewerkt met machines met een s<strong>te</strong>unwiel in het midden.De besturing hiervan is gemakkelijker en kost minder kracht. Ook vragen high-speedmachines minder kracht van je dan low-speed machines. Het klinkt misschien raar,maar hoe hoger de snelheid hoe minder sturing de machine nodig heeft.OpleidingenBij schoonmaken is een goede werk<strong>te</strong>chniek van groot belang. Bij het opleidingsinstituutvan de schoonmaakbranche, de Stichting Vakopleiding Schoonmaken (SVS) inRot<strong>te</strong>rdam worden speciale opleidingen voor de gezondheidszorg aangeboden.Geef medewerkers die voor het eerst met een boenmachinewerken goede instructies101
Knieën of rug?Slimmer werkenTip 78Door je knieën of door je rug?Moet je tillen, ga dan door je knieën en houd je rug recht. Dat is het bes<strong>te</strong> voor je rug. Dithebben de mees<strong>te</strong>n van ons van jongs af aan geleerd. Toch blijkt dit helemaal <strong>niet</strong> zo vanzelfsprekend<strong>te</strong> zijn. Onderzoek naar de ‘bes<strong>te</strong> til<strong>te</strong>chniek’ laat zien dat het genuanceerder ligt.Goede til<strong>te</strong>chnieken lijken <strong>niet</strong> echt <strong>te</strong> bestaan, wel goede tilprincipes.Vooraf moe<strong>te</strong>n we s<strong>te</strong>llen dat het eers<strong>te</strong> tilprincipe natuurlijk is: til <strong>niet</strong> <strong>te</strong> zwaar. DePraktijkrichtlijnen geven duidelijk aan wanneer iets <strong>te</strong> zwaar wordt. Zelfs onder ideale<strong>om</strong>standigheden en met een goede <strong>te</strong>chniek is het <strong>niet</strong> verstandig <strong>om</strong> las<strong>te</strong>n <strong>te</strong> tillendie zwaarder zijn dan 23 kilo.Zo dicht mogelijk op het lichaamIs de last lich<strong>te</strong>r, dan kan tillen wel, mits je ondergoede <strong>om</strong>standigheden tilt en je het <strong>niet</strong> <strong>te</strong> vaakdoet. Het allerbelangrijks<strong>te</strong> tilprincipe is dan <strong>om</strong>vooral dicht op je lichaam <strong>te</strong> tillen. De lastarm isdan klein. De lastarm is de horizontale afstandvan de lage rug tot het zwaar<strong>te</strong>punt van datgenewat je tilt. Hoe gro<strong>te</strong>r die lastarm des <strong>te</strong> hoger de<strong>belasting</strong> voor je rug.Wel of <strong>niet</strong> door je knieën?Of je nu wel of <strong>niet</strong> het bes<strong>te</strong> door je knieën kunt gaan, is afhankelijk van de last:• Is de last groot en moet je hem dus voor je knieën langs tillen, dan heb je een enormelastarm. In dit geval is het voor je rug vaak be<strong>te</strong>r <strong>om</strong> <strong>niet</strong> door je knieën <strong>te</strong> gaanen voorovergebogen <strong>te</strong> tillen.• Is de last klein en kun je hem tussen je knieën door <strong>om</strong>hoog bewegen, ga dan inderdaaddoor je knieën en houd je rug recht.Extra uitlegHet klinkt lastig, maar wanneer je het uitprobeert zul je zien dat de mees<strong>te</strong> mensen hetvanzelf zo doen. Probeer ze dan dus <strong>niet</strong> van dat goede tillen af <strong>te</strong> brengen. Alleen demensen die vroeger goed hebben opgelet, zullen in beide situaties door de knieën gaan.Zij moe<strong>te</strong>n dat helaas afleren, al k<strong>om</strong>t het natuurlijk in de praktijk <strong>niet</strong> zo vaak voor datje een groot licht voorwerp moet tillen.Tillen kan, mits onder goede <strong>om</strong>standighedenen <strong>niet</strong> <strong>te</strong> zwaar102
ExplosiefTip 79Slimmer werkenExplosieve bewegingenWanneer ergens kracht voor nodig is, ben je snel geneigd tot een flinke ruk, duw of zet.Bijvoorbeeld als een maaltijdkar <strong>niet</strong> van zijn plek wil k<strong>om</strong>en of de stofzuiger ergens ach<strong>te</strong>rblijft hangen. Denk ook maar aan een lade die <strong>niet</strong> soepel loopt of een krat dat opgetildmoet worden.Bouw je kracht rustig opVoor je lichaam zijn plotselinge til-, duw- of trekbewegingen <strong>niet</strong> goed. Onderzoeklaat zien dat dergelijke krachtsexplosies enorme pieken veroorzaken in de<strong>belasting</strong> van gewrich<strong>te</strong>n en pezen. Die pieken k<strong>om</strong>en al snel boven de aanbevolengrenzen uit. Het is daar<strong>om</strong> veel be<strong>te</strong>r <strong>om</strong> de kracht rustig op <strong>te</strong> bouwenen vervolgens rustig die linnenwagen, lade of krat in beweging <strong>te</strong> krijgen. Uitonderzoek blijkt dat de krach<strong>te</strong>n dan veel lager blijven en dus minder gezondheidsschadekunnen toebrengen.Explosief...Tel tot drieAls je samen met iemand tilt, trekt of duwt, kanhet handig zijn <strong>om</strong> <strong>te</strong> <strong>te</strong>llen. Je weet dan preciesvan elkaar wanneer je begint. Zo voork<strong>om</strong> je datéén van beiden eventjes de hele last voor zijnrekening neemt. Bouw samen in de loop van die drie <strong>te</strong>llen langzaamde kracht op.Heb je de explosies toch echt nodig <strong>om</strong> de zaak in beweging <strong>te</strong> krijgen,dan is er iets anders aan de hand. De wielen lopen of draaien <strong>niet</strong> soepel,er hapert iets in de lade of het krat is gewoon <strong>te</strong> zwaar. Zoek daardan ook de oplossing: be<strong>te</strong>re wielen, be<strong>te</strong>r onderhoud, check de lade,maak de lade minder vol, maak het krat minder vol, et ce<strong>te</strong>ra....en rustig (het resultaat is hetzelfde!)103
RSI en zorgplicSlimmer werkenTip 80RSI en zorgplichtRSI blijkt een s<strong>te</strong>eds belangrijkere oorzaak van verzuim en arbeidsongeschiktheid <strong>te</strong> worden,ook in de zorg. Maar welke medewerkers binnen de organisatie hebben RSI-klach<strong>te</strong>n? En hoezit het met de wet<strong>te</strong>lijke zorgplicht van de werkgever voor zijn medewerkers? En de aansprakelijkheid?De primaire oorzaak van RSI wijst s<strong>te</strong>eds duidelijker richting het langdurig en frequent uitvoeren van eenzelfderepe<strong>te</strong>rende beweging. Om deze bron van klach<strong>te</strong>n aan <strong>te</strong> pakken zijn Praktijkrichtlijnen voor beeldschermwerken repe<strong>te</strong>rend werk geformuleerd.Het gevaar van RSI wordt nog erg onderschatDe Praktijkrichtlijn voor repe<strong>te</strong>rende handelingen is:<strong>niet</strong> langer dan in totaal een uur per dag r epe<strong>te</strong>rende handelingen uitvoerenDe Praktijkrichtlijnen voor beeldschermwerk zijn:je moet een goede, ergon<strong>om</strong>ische werkplek hebben*je mag <strong>niet</strong> langer dan twee uur ach<strong>te</strong>r elkaar beeldschermwerk doenhet beeldschermwerk mag in totaal <strong>niet</strong> langer dan vijf tot zes uur per dag dur enNiet-arbeidsgerela<strong>te</strong>erde factorenOok al kan er veel aan arbeidsgerela<strong>te</strong>erde RSI worden gedaan, een c<strong>om</strong>plicerende factor is dat RSIook <strong>niet</strong>-arbeidsgerela<strong>te</strong>erd kan zijn. Bekend zijn de verhalen, waar of <strong>niet</strong>, dat werknemers na eengriep met RSI-klach<strong>te</strong>n op het werk verschijnen als gevolg van langdurig c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>rspelletjes spelen.Ook zijn er gro<strong>te</strong> individuele verschillen: de één krijgt al na een paar uur in<strong>te</strong>nsief c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>ren RSIklach<strong>te</strong>n,de ander heeft in een vergelijkbare situatie nergens last van. Deze factoren ontslaan dewerkgever ech<strong>te</strong>r <strong>niet</strong> van zijn verplichting actie <strong>te</strong> ondernemen. De rech<strong>te</strong>r gaat er namelijk vanuitdat de werkgever, in het kader van zijn wet<strong>te</strong>lijke zorgplicht, actief per individu nagaat of er RSIklach<strong>te</strong>nzijn en door welke factoren deze klach<strong>te</strong>n worden veroorzaakt.Wet<strong>te</strong>lijke zorgplichtDe zorgplicht van een werkgever voor de werknemersveiligheid is in een aantal wet<strong>te</strong>n vastgelegd, ondermeer in de Arbeids<strong>om</strong>standighedenwet, de Arbeidstijdenwet en in de Wet op gevaarlijke werktuigen.Ook het Burgerlijk Wetboek behandelt de zorgplicht in verschillende artikelen die de voorwaardenaangeven waaronder een werkgever, maar ook een bestuurder als fei<strong>te</strong>lijk leidinggevende, financieelaansprakelijk is voor personenschade als gevolg van de arbeid. Uit de jurisprudentie valt <strong>te</strong> destillerendat de wet<strong>te</strong>lijke zorgplicht de volgende elemen<strong>te</strong>n <strong>om</strong>vat:1. Minimaal naleven van de wet<strong>te</strong>lijke voorschrif<strong>te</strong>n.* De arbocoördinator weet precies wat daaronder wordt verstaan. Kijk ook in de werkpakket<strong>te</strong>n (zie tip 18) die voor de diverse brancheszijn uitgegeven.104
htVervolg tip 80Slimmer werken2. Rekening houden met het ervaringsfeit dat:a. aan bepaalde werkzaamheden specifieke gevaren verbonden kunnen zijn;b. werknemers geen acht slaan op gevaren.3. De werkgever heeft een onderzoeksplicht. Hij moet nagaan:a. of een gevaar voork<strong>om</strong>t;b. in welke ma<strong>te</strong> het gevaar voork<strong>om</strong>t;c. bij wie het gevaar voork<strong>om</strong>t;d. waardoor het gevaar wordt veroorzaakt.4. De werkgever op basis van punt 1, 2, en 3 veiligheidsmaatregelen moet treffen.5. Aanwijzingen geeft <strong>om</strong> het gevaar <strong>te</strong> beperken.6. Controleren of de veiligheidsmaatregelen worden nageleefd.7. Bij <strong>niet</strong>-naleving van veiligheidsmaatregelen, onderneemt hij actie.Deze zeven pun<strong>te</strong>n van de zorgplicht vormen de basis van de werknemersveiligheid én van schadeverhaaldoor de letselschadeadvocaat. Als de werkgever <strong>niet</strong> alle zeven pun<strong>te</strong>n van de zorgplichtnaleeft, blijft hij in gebreke.Bewijs naleving zorgplichtHeeft een werkgever aan alle zeven pun<strong>te</strong>n van zijn zorgplicht voldaan, dan dient het volgende probleemzich aan. Bij een gerech<strong>te</strong>lijke schadevergoedingsprocedure moet hij bewijzen dat hij aan dezorgplicht heeft voldaan <strong>te</strong>rwijl de werknemer enkel hoeft aan <strong>te</strong> tonen dat de klach<strong>te</strong>n tijdens dewerkzaamheden zijn ontstaan. Kan de werkgever het bewijs <strong>niet</strong> leveren, dan wordt bij RSI-aandoeningaangen<strong>om</strong>en dat de zorgplicht <strong>niet</strong> is nageleefd.Zorgplicht, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheidDe begrippen zorgplicht, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid worden regelmatig door elkaargebruikt. Dat is <strong>niet</strong> <strong>te</strong>recht. Het begrip zorgplicht geeft aan wie krach<strong>te</strong>ns de wet verantwoordelijken/of aansprakelijk is. Het is <strong>niet</strong> aut<strong>om</strong>atisch zo dat verantwoordelijkheid <strong>te</strong>vens aansprakelijkheidinhoudt. Zo heeft de werkgever de wet<strong>te</strong>lijke verplichting ervoor <strong>te</strong> zorgen dat er regelmatig werkoverlegover veiligheid plaatsvindt tussen leidinggevenden en op de afdelingen zelf. Doet hij dit <strong>niet</strong>,dan volgt er ech<strong>te</strong>r geen sanctie.Bij aansprakelijkheid volgt een juridische sanctie zoals strafrech<strong>te</strong>lijke vervolging, een bestuurlijkeboe<strong>te</strong> (door de Arbeidsinspectie) of een financiële claim bij personenschade. De wet geeft aan wanneereen voorschrift gesanctioneerd is.Meer we<strong>te</strong>n?Kijk voor meer informatie op www.stoprsi.nl of www.bbzfnv.nl. De si<strong>te</strong> van de RSI-patiën<strong>te</strong>nvereniging is <strong>te</strong> vindenop: www.rsi-vereniging.nl.105
BeschermingSlimmer werkenTip 81Draag beschermende kledingKleding kan je beschermen <strong>te</strong>gen <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>. Daar<strong>om</strong> zijn in s<strong>om</strong>mige zorgins<strong>te</strong>llingende overalls standaard voorzien van knie- en elleboogbeschermers. Draag je vaak overalls enzit je vaak op je knieën, dan is het verstandig <strong>om</strong> er kniestukken in <strong>te</strong> (la<strong>te</strong>n) naaien.Knielen met kniebeschermers en alleen warm gekleed de koelcel inIs het innaaien van beschermers <strong>niet</strong> mogelijk, maak dan gebruik van losse kniebeschermers.Nadeel hiervan is dat je ze misschien <strong>niet</strong> altijd bij de hand hebt. Je bent hierdooreerder geneigd <strong>om</strong> een klusje dan maar snel even zonder beschermers uit <strong>te</strong> voeren.Losse kniekussensIn s<strong>om</strong>mige zorgorganisaties hebben medewerkers van de huishoudelijke dienst standaardeen los kniekussen aan hun schoonmaakkar hangen. Deze vorm van kniebescherming kangoed van pas k<strong>om</strong>en bij bijvoorbeeld het schoonmaken van de ach<strong>te</strong>rkant van toiletpot<strong>te</strong>n.De ach<strong>te</strong>rkant van een toiletpot is moeilijk <strong>te</strong> bereiken en tijdens het schoonmaken ben je<strong>niet</strong> zo snel geneigd <strong>om</strong> op de grond <strong>te</strong> s<strong>te</strong>unen. Met zo’n kussen zul je eerder met eenknie op de grond s<strong>te</strong>unen <strong>om</strong> toch met een goede werkhouding het klusje <strong>te</strong> klaren*.Ook voor knielen zijn praktijkrichtlijnen geformuleerd. Het is be<strong>te</strong>r <strong>niet</strong> langer <strong>te</strong> knielenof <strong>te</strong> hurken dan 30 seconden aan één stuk en <strong>niet</strong> langer dan vijftien minu<strong>te</strong>n in totaal.KoelcelDraag ook beschermende kleding bij een bezoek aan de koelcel. Al is het maar heel even. Gro<strong>te</strong> <strong>te</strong>mperatuurwisselingenzijn <strong>niet</strong> goed voor je ges<strong>te</strong>l. Bij een kort bezoek aan de koelcel kan een gevoerde jasof een dikke fleece trui voldoende zijn. Bij langdurig werk in de koelcel is het dragen van een gevoerdeoverall be<strong>te</strong>r. Thermo-ondergoed werkt ook prima <strong>om</strong> dagelijkse <strong>te</strong>mperatuurwisselingen op <strong>te</strong> vangen.Maar denk <strong>niet</strong> alleen aan het werk in de koelcel waar de <strong>te</strong>mperatuurverschillen groot zijn. Ook bijhet naar bui<strong>te</strong>n rijden van vuilcontainers en het laden en lossen loop je vaak van een warme ruim<strong>te</strong>naar een koude.ThuiszorgOok in de Thuiszorg waar je vaak huis in, huis uit, auto in, auto uit gaat, heb je s<strong>om</strong>s <strong>te</strong> maken metgro<strong>te</strong> <strong>te</strong>mperatuurwisselingen. Dat geldt <strong>niet</strong> alleen voor de verpleging en de verzorging maar natuurlijkook voor de huishoudelijke zorg, de uitleen en de maaltijdbezorging. Onderschat het effect hiervanop je lichaam <strong>niet</strong>. Bescherm jezelf met kleding die geschikt is voor de wisselende <strong>om</strong>standigheden.* Je kunt ook de klep van het toilet dichtdoen en er ach<strong>te</strong>rs<strong>te</strong>voren op gaan zit<strong>te</strong>n. Nu kun je met een verlengde arm, bijvoorbeeld eenafwasbors<strong>te</strong>l met een washandje, de <strong>te</strong>gels schoonmaken.106
MarkeringenSlimmer werkenTip 82Markeringen zorgen voor duidelijkheidBij onduidelijkheid op de werkplek is niemand gebaat. Daar<strong>om</strong> is het verstandig <strong>om</strong> belangrijkeplekken in de organisatie <strong>te</strong> markeren. Pas ech<strong>te</strong>r op voor <strong>te</strong> veel markeringen. S<strong>om</strong>sstaan en hangen er zoveel bordjes en briefjes dat je door de b<strong>om</strong>en het bos <strong>niet</strong> meer ziet.Leuke parkeerborden werken ook zeer duidelijkOp de vloer kun je markerings<strong>te</strong>kens aanbrengen op plekken waar bijvoorbeeld karrenmoe<strong>te</strong>n worden geparkeerd. Leuke parkeerborden werken ook zeer duidelijk. Zo staan voertuigen<strong>niet</strong> lukraak door de ins<strong>te</strong>lling verspreid. Je kunt ze altijd weer <strong>te</strong>rugvinden en jeweet precies wanneer ze in gebruik zijn. Ook verhoogt het de brandveiligheid.Groen en roodBij karren met aan weerszijden handvat<strong>te</strong>n en twee draai- en twee vas<strong>te</strong> wielen is het nogwel eens onduidelijk aan welke kant je nu moet duwen of trekken. Markeer de goede duwzijdevan de kar met groene handvat<strong>te</strong>n (bij de zwenkwielen) en de andere zijde met rodehandvat<strong>te</strong>n (bij de vas<strong>te</strong> wielen). Zo is het direct duidelijk waar je het bes<strong>te</strong> kunt duwen.VoedingskarIn keukens is <strong>niet</strong> altijd duidelijk wat debes<strong>te</strong> plaats voor voedingskarren naast detransportband is. Markeer de plaats op degrond met bijvoorbeeld een groot kruis,dan weet iedereen waar de kar moet staan...maar dan moe<strong>te</strong>n we er ons wel aan houden...107
Goede conditieSlimmer werkenTip 83Goede conditieOm gezond <strong>te</strong> kunnen tillen, heb je behoorlijk wat energie nodig. Want ook al belast je detussenwervelschijven minder, met gebogen knieën tillen kost bijvoorbeeld meer energie dantillen met voorovergebogen r<strong>om</strong>p. Ook heb je extra energie <strong>om</strong> het vele lopen over de afdelingenen de onregelmatige diens<strong>te</strong>n vol <strong>te</strong> kunnen houden. Als je een goede conditie hebt,heb je meer energie paraat (en kun je het sneller aanmaken bij een <strong>te</strong>kort) <strong>om</strong> die extradynamische <strong>belasting</strong> aan <strong>te</strong> kunnen.Uit onderzoek blijkt dat mensen met een goede conditie minder kans op rugklach<strong>te</strong>nhebben en zich, ondanks de werkdruk, be<strong>te</strong>r voelen. Daar<strong>om</strong> is het belangrijk <strong>om</strong> jelichaam goed in conditie <strong>te</strong> houden.Zorg voor s<strong>te</strong>rke been, buik en rugspierenBuik- en rugspierenBij veel goede til<strong>te</strong>chnieken gebruik je je beenspieren. Die moe<strong>te</strong>n natuurlijkwél voldoende s<strong>te</strong>rk zijn <strong>om</strong> het lang genoeg vol <strong>te</strong> kunnen houden.Daarnaast spelen ook de buik- en rugspieren een belangrijke rol. Die zorgenervoor dat je je r<strong>om</strong>p kunt bewegen en vormen een natuurlijk korsetvoor de wervelkol<strong>om</strong>. Ook die spieren kun je door oefeningen en trainingin goede conditie houden.Veilige grenzenHet is <strong>niet</strong> de bedoeling dat je traint <strong>om</strong> handelingen <strong>te</strong> kunnen verrich<strong>te</strong>ndie <strong>te</strong> zwaar zijn. Jij bent geen heftruc. Er is voor iedereen een duidelijke grens. Een eers<strong>te</strong> vereis<strong>te</strong> is<strong>om</strong> de <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> van je werk binnen veilige grenzen <strong>te</strong> brengen. Die grenzen worden preciesaangegeven door de Praktijkrichtlijnen. Daarnáást is een goede conditie belangrijk.108
RelaaaaxTip 84Slimmer werkenRelaaaaxBij het <strong>verminderen</strong> van <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> denk je al snel aan tips voor goed tillen of werkenin een goede houding. Maar er zijn natuurlijk meer manieren <strong>om</strong> lichamelijke klach<strong>te</strong>n doorover<strong>belasting</strong> <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en. Ervoor zorgen dat je fysiek s<strong>te</strong>rk bent, door spor<strong>te</strong>n bijvoorbeeld.Maar ook voldoende rust nemen is erg belangrijk. Er zijn zorgins<strong>te</strong>llingen die naastbedrijfsfitness (inspanning) ook bijvoorbeeld Tai Chi (ontspanning) aanbieden aan hun medewerkers.Hier volgen enkele tips met als belangrijks<strong>te</strong> boodschap: neem voldoende rust!Rusttijd = hers<strong>te</strong>ltijd<strong>Tips</strong> die over<strong>belasting</strong> ook helpen <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en• Neem bui<strong>te</strong>n je eigenlijke taken <strong>niet</strong> <strong>te</strong> veel extra werk op je schouders. Durf je grenzenaan <strong>te</strong> geven.• Doe naast je werk dingen die je energie geven, die de bat<strong>te</strong>rij weer opladen. Maar neemook privé <strong>niet</strong> <strong>te</strong> veel op je.• Zorg dat je pauze een ech<strong>te</strong> pauze is en geen werkbespreking.• Werk ontspannen en besef dat je <strong>niet</strong> sneller bent door als een gek <strong>te</strong> werken.• Neem voldoende pauzes; las ook regelmatig een kor<strong>te</strong> pauze in, strek bijvoorbeeld evenje rug of ga zit<strong>te</strong>n (of juist staan) als je met iemand praat, ook al is het maar twee <strong>te</strong>llen.• Zorg voor een goede nachtrust én dus ook voor een goede matras.• Wissel werkzaamheden af. Stofzuig bijvoorbeeld <strong>niet</strong> eerst het hele huis of de afdeling,maar werk je takenpakket per kamer af.• Doe af en toe ontspanningsoefeningen. In hetRugboekje (zie tip 7) kun je oefeningen vinden.Kor<strong>te</strong> pauzes efficiën<strong>te</strong>rUit we<strong>te</strong>nschappelijk onderzoek blijkt dat het af en toenemen van een kor<strong>te</strong> pauze effectiever is dan het nemenvan één langere. Het inlassen van micropauzes is daar<strong>om</strong>een aandachtspunt bij het voork<strong>om</strong>en van klach<strong>te</strong>n aanhet bewegingsapparaat.109
Voork<strong>om</strong> RSISlimmer werkenTip 85Voork<strong>om</strong> RSINog s<strong>te</strong>eds zijn veel mensen sceptisch over de aandoening Repetitive Strain Injury (RSI).We kunnen er ech<strong>te</strong>r <strong>niet</strong> meer <strong>om</strong>heen. Uit onderzoek van het CBS bleek dat ruim twintigprocent van de werkenden in Nederland RSI-klach<strong>te</strong>n heeft door in<strong>te</strong>nsief pc-gebruik. Ookbij de <strong>niet</strong>-cliëntgebonden taken in de zorg waar veel met de c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r wordt gewerkt,k<strong>om</strong>en s<strong>te</strong>eds meer RSI-klach<strong>te</strong>n voor. RSI kan leiden tot langdurig verzuim en zelfs arbeidsongeschiktheid.Reden <strong>om</strong> RSI <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en.RSI heeft <strong>te</strong> maken met het vaak herhalen van dezelfde beweging,bijvoorbeeld klikken met de muis of typen, maar ook me<strong>te</strong>en slech<strong>te</strong> werkhouding (geen goed afges<strong>te</strong>ld beeldscherm),onvoldoende pauzes (micropauzes) en werkstress. Daar<strong>om</strong> k<strong>om</strong>tRSI <strong>niet</strong> alleen voor bij mensen die veel ach<strong>te</strong>r de c<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r zit<strong>te</strong>n.Denk ook aan repe<strong>te</strong>rend werk in de linnenkamer, de keukenen in laboratoria.Alert op beginkach<strong>te</strong>n!Wees alert op de beginklach<strong>te</strong>n, zoals pijn in hand, pols, arm,nek of schouders. Let <strong>niet</strong> alleen op pijn, denk ook aan tin<strong>te</strong>lingen,kramp, krachtverlies of een stijf gevoel in de ledema<strong>te</strong>n. Indit stadium is er vaak nog wat aan <strong>te</strong> doen. Je kunt je werkplek la<strong>te</strong>n beoordelen, anderehulpmiddelen gebruiken zoals arms<strong>te</strong>unen of een andere muis. En je kunt je gedrag aanpassendoor bijvoorbeeld geregeld kleine pauzes <strong>te</strong> nemen, met je andere hand de muis <strong>te</strong>han<strong>te</strong>ren, of wat aan de werkdruk <strong>te</strong> doen.Neem geregeld kor<strong>te</strong> pauzesAls RSI de kans krijgt zich verder <strong>te</strong> ontwikkelen, kan het leiden tot continue pijn enopgezwollen ledema<strong>te</strong>n die dood aanvoelen. In dat stadium is de weg <strong>te</strong>rug erg moeilijken is een langdurige, gespecialiseerde behandeling noodzakelijk. Neem dus geregeld eenkor<strong>te</strong> pauze (micropauze). Er is speciale software die je waarschuwt als je <strong>te</strong> lang ach<strong>te</strong>rje scherm zit (zie tip 38).RSI-klach<strong>te</strong>n kunnen zo ernstig wordendat je continu pijn hebtMeer informatieKijk voor meer informatie op www.stoprsi.nl of www.bbzfnv.nl. De si<strong>te</strong> van de RSI-patiën<strong>te</strong>nvereniging is <strong>te</strong> vindenop: www.rsi-vereniging.nl.110
VerantwoordingSlimmer werkenTip 86Maak mensen zelf verantwoordelijkVeel <strong>fysieke</strong> over<strong>belasting</strong> kun je voork<strong>om</strong>en en <strong>te</strong>rugdringen als medewerkers zich bewustzijn van de gezondheidsrisico’s die samenhangen met hun werk. Goede scholing van allemedewerkers is daar<strong>om</strong> van groot belang. En zorg ervoor dat mensen vaker stilstaan bij hunarbeids<strong>om</strong>standigheden. Maar hoe doe je dat?Medewerkers we<strong>te</strong>n zelf vaak heel goed waar de knelpun<strong>te</strong>n zit<strong>te</strong>nJe kunt mensen bewus<strong>te</strong>r la<strong>te</strong>n <strong>om</strong>gaan met hun werk<strong>om</strong>standigheden doorze zelf verantwoordelijk <strong>te</strong> maken voor hun werkplek. Ze zijn dan eerdergeneigd <strong>om</strong> <strong>te</strong> werken aan goede werk<strong>om</strong>standigheden. Laat mensen in kleinegroepen nadenken over hoe ze hun werk met minimale <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>kunnen uitvoering. Vaak we<strong>te</strong>n ze zelf het bes<strong>te</strong> waar de problemen zit<strong>te</strong>nen hoe die verbe<strong>te</strong>rd kunnen worden. Een handig hulpmiddel hierbij is deRug- of RisicoRadar (zie tip 10).In het zonnetjeOnders<strong>te</strong>un de medewerkers vervolgens bij de uitvoering van de veranderingen.Zet mensen die succesvolle ideeën hebben aangedragen of concre<strong>te</strong>verbe<strong>te</strong>ringen hebben aangebracht in het zonnetje. Door de succesverhalenworden medewerkers van andere afdelingen gestimuleerd ook zelf hun werk<strong>om</strong>geving aan <strong>te</strong> pakken.Voor je het weet, verspreidt een gezonde olievlek zich over de hele ins<strong>te</strong>lling. Daar vaart iedereen wel bij.CoachingZorg voor voldoende deskundigheid in de eigen organisatie. Laat werknemers een opleiding tot ergocoach*,tilspecialist of tilcoördinator volgen. Dat zijn medewerkers met een speciaal aandachtsveld.Fysieke <strong>belasting</strong> in dit geval. Deze medewerkers kunnen knelpun<strong>te</strong>n die samenhangen met <strong>fysieke</strong><strong>belasting</strong> signaleren en verhelpen. Ook kunnen ze collega’s instrueren bij het ontwikkelen van eenergon<strong>om</strong>isch verantwoorde werkwijze met zo min mogelijk <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>.ZwemmenPas op dat deze ergocoaches zich <strong>niet</strong> verloren gaan voelen na de training. Het is belangrijk dat dezegroep regelmatig bijeenk<strong>om</strong>t <strong>om</strong> elkaar <strong>te</strong> onders<strong>te</strong>unen en nieuwe informatie op <strong>te</strong> doen. Andersgaan ze ‘zwemmen’ en verliezen ze hun enthousiasme.* De functie van ergocoach is ook wel bekend onder de naam tilspecialist, tilcoördinator of aandachtsvelder <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>.111
StofzuigerSlimmer werkenTip 87Laat de stofzuiger het werk doenVeel mensen zet<strong>te</strong>n tijdens het stofzuigen kracht en staan voorgebogen. Dit is helemaal <strong>niet</strong>nodig: de stofzuiger doet zijn werk <strong>niet</strong> be<strong>te</strong>r als je er hard op drukt. Moderne stofzuigershebben ook nog eens wielen onder de zuigmond zit<strong>te</strong>n. Als je dan kracht zet, druk je alleende wielen harder in de vloerbedekking. Laat het apparaat het werk doen.Maak je werk <strong>niet</strong> zwaarder dan nodig isZorg bij het stofzuigen dat je rustig meebeweeg<strong>te</strong>n je handen laag laat. Haal de beweging uit jebekken, alsof je danst. Door deze manier van werken,ziet het er voor anderen misschien uit alsofje ongeïnspireerd je werk doet. Maar waar<strong>om</strong> zouje het werk zwaarder maken dan nodig is? Hetapparaat moet het ech<strong>te</strong> werk doen: stofzuigen.Zuigkracht afs<strong>te</strong>mmenBij s<strong>te</strong>eds meer stofzuigers kun je in zuigkrachtvariëren. S<strong>te</strong>m de zuigkracht af op de vloerbedekking.Op gladde vloeren kun je met vollekracht zuigen, op vloeren met vloerbedekkingkun je door de krachtregeling de weerstand<strong>verminderen</strong> waardoor je lich<strong>te</strong>r werkt.Blijf staanHet zuigen van plin<strong>te</strong>n gebeurt vaak met een gebogen rug of hurkend. Als je de s<strong>te</strong>el <strong>niet</strong> bij hethandvat maar bij de zuigmond verwijdert, kun je rechtopstaand werken.VoetbedieningAls er nieuwe stofzuigers aangeschaft worden, is de bediening van de knoppen een aandachtspunt.S<strong>om</strong>mige stofzuigers kun je <strong>niet</strong> met de voet aan- en uitzet<strong>te</strong>n maar alleen met de hand. Voor professionals(zoals wij!) is het wenselijk dat de stofzuiger met de voet bediend kan worden, dat scheeltbukken bij het aan- en uitzet<strong>te</strong>n.SlepenGa <strong>niet</strong> tillen met stofzuigers, <strong>te</strong>nzij het echt <strong>niet</strong> anders kan. Zorg voor voldoende stofzuigers, zodatje er <strong>niet</strong> s<strong>te</strong>eds mee hoeft <strong>te</strong> slepen.112
TaakroulatieSlimmer Tip 88werkenTaakroulatie zorgt voor afwisselingDag in dag uit precies dezelfde werkzaamheden verrich<strong>te</strong>n, kan leiden tot over<strong>belasting</strong>.S<strong>te</strong>eds dezelfde spieren die het werk moe<strong>te</strong>n doen, s<strong>te</strong>eds dezelfde houdingen. Probeer jewerk af <strong>te</strong> wisselen.Verandering van spijs doet e<strong>te</strong>nEind 19 e eeuw deelde Henri Ford het productieproces van zijn auto’s op in allerlei gespecialiseerdetaken en bedacht het lopendebandwerk. Op die manier kon nog sneller en goedkopergeproduceerd worden en werd de auto voor een gro<strong>te</strong>re groep mensen betaalbaar. De keerzijde?Werknemers deden dag in dag uit hetzelfde werk. Sindsdien is onze samenlevings<strong>te</strong>eds verder gaan specialiseren. Ons lichaam wordt daardoor zeer eenzijdig belast, metalle gevolgen van dien.Lich<strong>te</strong>r en leukerVariatie door het afwisselen van werkzaamheden is noodzakelijk. Hierdoor voork<strong>om</strong> je<strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong>. Ook blijf je scherper want je moet regelmatig <strong>om</strong>schakelen qua werkzaamhedenen meestal ook in werkhouding. Daar k<strong>om</strong>t nog eens bij dat variatie afst<strong>om</strong>ping enverveling voork<strong>om</strong>t. Je krijgt meer plezier in je werk wat je werk lich<strong>te</strong>r maakt. En je zietmeer resultaat van je werk.Wissel afWissel je werkzaamheden dus af. Afwisseling be<strong>te</strong>kent <strong>niet</strong> alleen variëren in werkzaamheden,maar ook in werkhouding. Wissel staan en zit<strong>te</strong>n af waardoor je andere spierenspant en ontspant. Ook al is het maar voor een paar minu<strong>te</strong>n. De Praktijkrichtlijnen gevenvoor veel situaties aan hoe lang je iets verantwoord kunt doen.Ieder een uurKun je binnen het takenpakket dat je hebt <strong>niet</strong> voldoende rouleren, rouleer dan met collega’s.Door taakroulatie, taakverrijking en taakverbreding kun je een eenzijdige <strong>belasting</strong> voork<strong>om</strong>enbij een gelijkblijvende productie. Het is een kwestie van het werk spreiden over meerderewerknemers. Is een klus ech<strong>te</strong>r <strong>te</strong> zwaar volgens de Praktijkrichtlijn, dan heeft zelfs spreidengeen zin: <strong>te</strong> zwaar is <strong>te</strong> zwaar.113
Lich<strong>te</strong>rSlimmer werkenTip 89Licht maakt werk lich<strong>te</strong>rGoed zicht is <strong>niet</strong> alleen belangrijk <strong>om</strong> je werk goed <strong>te</strong> kunnen doen, het kan ook in belangrijkema<strong>te</strong> je houding bepalen. Als je iets <strong>niet</strong> goed kunt zien, ga je er met je neus opzit<strong>te</strong>nen dat kan be<strong>te</strong>kenen dat je in een slech<strong>te</strong> houding zit of staat.Licht genoeg? Eenvoudig <strong>te</strong>stje geeft je direct antwoordDenk maar eens aan werkzaamheden met de microscoop in het bac<strong>te</strong>riologischlab of het fileren van vis in de keuken. Als er onvoldoende licht is, zieje dat mensen voorovergebogen gaan staan bij werkzaamheden die precisievereisen. Zorg daar<strong>om</strong> voor een goede belichting.Voork<strong>om</strong> schit<strong>te</strong>ringen en <strong>te</strong>genlichtHoe kleiner het voorwerp of detail dat je moet waarnemen, des <strong>te</strong> hoger deverlichtingss<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> moet zijn. Pas ech<strong>te</strong>r op voor schit<strong>te</strong>ringen en <strong>te</strong>genlicht.Dat geldt ook voor pc-gebruik. Zet je monitor daar<strong>om</strong> nooit voor het raam.Het contrast tussen het beeldscherm en het felle raam is dan <strong>te</strong> groot. Leidtde tl-verlichting tot reflectie in het beeldscherm, plaats dan goede verlichtingsarmaturen.Denk ook aan het gebruik van zonwering <strong>om</strong> lichtinval <strong>te</strong><strong>verminderen</strong>, zelfs wanneer de zon <strong>niet</strong> schijnt!TestWe gebruiken de vuistregel dat je je hoofd of je r<strong>om</strong>p <strong>niet</strong> naar voren of naar beneden hoeft <strong>te</strong> buigen<strong>om</strong> goed <strong>te</strong> kunnen zien. Het volgende <strong>te</strong>stje kan daarvoor handig zijn:• Houd dit boek of een kopie van de <strong>te</strong>kst op armafstand. Als je <strong>niet</strong> kunt lezen wat er staat, op voorwaardenatuurlijk dat je met of zonder bril en lenzen goed kunt zien*, is er sprake van onvoldoendeverlichting.Verlichtingss<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> neemt afDenk er aan dat de verlichtingss<strong>te</strong>rk<strong>te</strong> van lampen langzaam afneemt naarma<strong>te</strong> ze ouder worden.Een lamp die in eers<strong>te</strong> instantie voldoet, kan na verloop van tijd toch weer leiden tot een slech<strong>te</strong>werkhouding en vermoeidheid. Raadpleeg bij twijfel je arbocoördinator. Die kan je van persoonlijkadvies voorzien.* Bezoek bij twijfel de opticien. Wellicht zijn je ogen ach<strong>te</strong>ruit gegaan. Ook blijkt dat je, als je ouder wordt, vaak meer licht nodig hebt<strong>om</strong> nog goed <strong>te</strong> zien.114
Waar wringt deSlimmer werkenWaar wringt de…Tip 90Het uitwringen van schoonmaakdoekjes en dweilen kan voor huishoudelijk personeel een heleklus zijn. Je polsen en handen worden flink belast door de krachtig draaiende beweging.De Praktijkrichtlijn voor wringen is: er wordt <strong>niet</strong> handmatig gewrongen, behalve bij inciden<strong>te</strong>el gebruik vankleine vaatdoekjes. De <strong>te</strong>chniek die je dan gebruikt is bepalend voor de ma<strong>te</strong> van <strong>belasting</strong>.Wring<strong>te</strong>chniek waarbij de polsen in deneutraalstand blijven (alleen bij inciden<strong>te</strong>elwringen!)VouwmethodeJe kunt veelvuldig wringen voork<strong>om</strong>en door de vouwmethodetoe <strong>te</strong> passen: je vouwt het schoonmaakdoekje tweekeer dubbel zodat in totaal acht vlakken ontstaan. Als eenvlak van het doekje vuil is, gebruik je het volgende vlak.Dit kun je acht keer doen, voordat je je doekje pas hoeftuit <strong>te</strong> spoelen. Dankzij de vouwmethode hoef je mindervaak het volledige doekje uit <strong>te</strong> wringen. Dit bespaarthandelingen en tijd.Goede werk<strong>te</strong>chniekJe kunt ook een miniwringer op de schoonmaakkargebruiken. Belangrijk is ook dat de mopkar handig inelkaar zit, zodat je bijvoorbeeld <strong>niet</strong> voorover hoeft <strong>te</strong>buigen bij het wringen. Moet je toch wringen, wring danmet een goede <strong>te</strong>chniek. Bij het uitoefenen van de mees<strong>te</strong>kracht staat je pols meestal in de eindstand. Er zijn ech<strong>te</strong>rwerk<strong>te</strong>chnieken waarbij je tijdens de krachtbeweging depolsen neutraal kunt houden (zie afbeelding).MicrovezeldoekjeJe kunt wringen helemaal vermijden door gebruik <strong>te</strong>maken van microvezeldoekjes. Hiermee bereik je metweinig schoonmaakmiddel hetzelfde reinigingsresultaat.Een microvezeldoekje bestaat uit 70 procent polyes<strong>te</strong>r en 30 procent polyamide enkan 500 keer gewassen worden (tot 90 graden zonder wasverzach<strong>te</strong>r en chloor). Hetdoekje wordt klamvochtig gebruikt (<strong>niet</strong> <strong>te</strong> nat) samen met één emmer schoon wa<strong>te</strong>r.Met het doekje kun je erg goed en snel schoonmaken, blijkt uit <strong>te</strong>sts van TNO Reinigings<strong>te</strong>chnieken.Gij zult <strong>niet</strong> wringen, zegt de Praktijkrichtlijn115
ZwangerschapSlimmer werkenTip 91Rug extra kwetsbaar tijdens zwangerschapVolgens de wet mag je geen werk verrich<strong>te</strong>n dat een <strong>te</strong> gro<strong>te</strong> krachts-inspanning vereist ofeen gevaar voor de gezondheid oplevert. Normen voor <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> tijdens zwangerschapzijn ech<strong>te</strong>r strenger, <strong>om</strong>dat je juist dan extra risico loopt op rugklach<strong>te</strong>n: je rug is tijdens dezwangerschap erg kwetsbaar.Tijdens de zwangerschap en tot drie maanden daarna mogenvrouwen <strong>niet</strong> frequent tillen of dragenTijdens de zwangerschap is je rug extra kwetsbaar. De banden die je rug en je bekken beschermen, wordenslapper, onder andere onder invloed van hormonen. Daarnaast neemt de <strong>belasting</strong> toe bij tillen en dragen.Het lichaamszwaar<strong>te</strong>punt k<strong>om</strong>t namelijk (s<strong>te</strong>eds) meer naar voren. Dat is voor je rug ongunstig.Belasting neemt toeOok verandert er tijdens het werk het een en ander. Omdat jebuik (s<strong>te</strong>eds meer) in de weg zit, werk en til je s<strong>te</strong>eds verdervan je lichaam af. Daardoor heeft je rug het zwaarder <strong>te</strong> verduren.Of het nu gaat <strong>om</strong> tillen of <strong>om</strong> statische <strong>belasting</strong>: hetm<strong>om</strong>ent van over<strong>belasting</strong> bereik je tijdens de zwangerschapsneller.Niet meer dan vijf kiloAls je zwanger bent, mag je volgens de wet geen arbeid verrich<strong>te</strong>ndie een <strong>te</strong> gro<strong>te</strong> krachtsinspanning vereist of eengevaar voor je gezondheid oplevert. De arbeidsinspectie legt ditals volgt uit: tijdens de zwangerschap en de eers<strong>te</strong> drie maandenna de bevalling mag je <strong>niet</strong> worden verplicht vaker danéén keer per uur meer dan vijf kilo <strong>te</strong> tillen of <strong>te</strong> dragen.Voor meer inciden<strong>te</strong>le activi<strong>te</strong>i<strong>te</strong>n geldt dat vrouwen in dezeperiode <strong>niet</strong> verplicht kunnen worden meer dan tien kilo <strong>te</strong>tillen of <strong>te</strong> dragen.116
S<strong>te</strong>rk zijnTip 92Slimmer werkenWie <strong>niet</strong> slim is, moet s<strong>te</strong>rk zijnVeel zorgorganisaties krijgen hun bes<strong>te</strong>llingen in bulkverpakkingen van hun leveranciers.Deze verpakkingen zijn vaak zwaar en moeilijk han<strong>te</strong>erbaar. De <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> kan dus <strong>te</strong>groot zijn als je het <strong>niet</strong> handig aanpakt. Zorg ervoor dat je zo weinig mogelijk hoeft <strong>te</strong>tillen, duwen en trekken.Moet je zware zakken opensnijden <strong>om</strong> de inhoud ervan <strong>te</strong> verdelen, laat deze zakken dan opde kar liggen en snij ze daar open. Giet vanaf de kar de inhoud van de zakken over. Probeerzware verpakkingen zo weinig mogelijk <strong>te</strong> verplaatsen. De Praktijkrichtlijn voor tillen isimmers 23 kilo. Is verplaatsen toch nodig, maak dan optimaal gebruik van tilhulpmiddelen.Kan het anders?Verder is het raadzaam <strong>om</strong> je af <strong>te</strong> vragen of de aanlevering<strong>niet</strong> anders kan. Overleg met leveranciers of hetmogelijk is de goederen in kleinere pakket<strong>te</strong>n af <strong>te</strong> leveren.Het is ook <strong>te</strong> overwegen <strong>om</strong> de pakket<strong>te</strong>n juist zozwaar mogelijk <strong>te</strong> maken. Handmatig tillen kun je danwel verge<strong>te</strong>n en je moet daar<strong>om</strong> wel een hulpmiddelgebruiken. Niemand k<strong>om</strong>t dan meer in de verleiding <strong>om</strong>handmatig <strong>te</strong> tillen.Samen s<strong>te</strong>rkS<strong>om</strong>s zul je toch echt handmatig met de produc<strong>te</strong>n aande slag moe<strong>te</strong>n. Dit is bijvoorbeeld het geval als in decentrale keuken suikerbalen moe<strong>te</strong>n worden overgeschonkenin containers. Roep in deze gevallen de hulpin van een collega.Verdeel zware verpakkingen, voordat je ermee gaat slepen117
Meer aandachtSlimmer werkenTip 93Meer aandacht voor schoeiselSchoeisel is in veel zorgorganisaties een ondergeschoven kindje. Iedereen loopt op zijn eigenschoenen of krijgt op zijn hoogst een paar kl<strong>om</strong>pen aangereikt. Advies is er vaak <strong>niet</strong> bij, <strong>te</strong>rwijlgoed schoeisel bijzonder belangrijk is.Wie de schoen past, trekke hem aanIn de zorg wordt veel gelopen. Meer aandacht voor schoenen kan klach<strong>te</strong>n voork<strong>om</strong>en. Veel lopenvraagt vooral <strong>om</strong> c<strong>om</strong>fortabel schoeisel. Ook kun je werken in specifieke situaties die méér dan c<strong>om</strong>for<strong>te</strong>isen van een schoen. Ze moe<strong>te</strong>n bijvoorbeeld wa<strong>te</strong>rdicht zijn of stalen neuzen of een antislipzoolhebben.Algemene tips voor het kopen van schoenen:• Ga bij voorkeur naar een gespecialiseerde schoenenwinkel waar ze je kunnen adviseren.• Pas altijd beide schoenen; de rech<strong>te</strong>r- en linkervoet kunnen verschillen in groot<strong>te</strong>.• Koop schoenen aan het einde van de middag, de voe<strong>te</strong>n zijn dan vaak het dikst en het langst.• Zorg voor voldoende <strong>te</strong>enruim<strong>te</strong> in leng<strong>te</strong>, breed<strong>te</strong> en hoog<strong>te</strong>.• Koop bij voorkeur een lederen schoen. Leer ventileert goed, neemt vocht goed op, laat zich makkelijkvormen en is duurzaam. Dit geldt ook voor de binnenzool.• De zool moet flexibel zijn.• Let op naden en stiksels zowel aan de binnen- als bui<strong>te</strong>nkant van de schoen; ze kunnen op drukplekkengaan irri<strong>te</strong>ren.• Kijk of de schoen een s<strong>te</strong>vig en goed <strong>om</strong>slui<strong>te</strong>nd contrefort (het deel van de schoen dat <strong>om</strong> de hielzit) heeft. Je mag het <strong>niet</strong> met je duim kunnen indrukken.• Hoge hakken zijn <strong>niet</strong> geschikt als er veel gelopen moet worden.• Binnenzolen moe<strong>te</strong>n enigszins veerkrachtig zijn <strong>om</strong> de schokken van het lopen op harde oppervlakkenop <strong>te</strong> vangen. Schokdemping van de hiel is het meest belangrijk. Er bestaan ook eenvoudigaan <strong>te</strong> brengen hielinlegstukjes die voor demping zorgen.• Als je staat, is je voet langer dan als je zit. Bij het lopen wordt de voet nog iets langer. Loop dusrustig rond in de winkel <strong>om</strong> de juis<strong>te</strong> schoen <strong>te</strong> kiezen.• Koop alleen schoenen die direct goed zit<strong>te</strong>n. Een schoen loopt namelijk <strong>niet</strong> uit en zeker <strong>niet</strong> inde leng<strong>te</strong>.• Te groot of <strong>te</strong> breed is ook <strong>niet</strong> goed <strong>om</strong>dat de voet dan gaat schuiven met als gevolg blaren eneelt.VeiligheidsschoeiselIn s<strong>om</strong>mige situaties kan schoeisel extra bescherming bieden. In keukens vermindert een antislipzoolhet risico op uitglijden. De zool moet ruw en <strong>niet</strong> versle<strong>te</strong>n zijn. Bovendien is het handig als deschoenen makkelijk <strong>te</strong> reinigen zijn in de wasmachine. Vieze zolen verhogen namelijk de kans opuitglijden.118
voor schoeiselSlimmer werkenVervolg tip 93Voor personeel in de keuken geldt de Nederlandse Technische Afspraak (NTA), ontwikkeld door hetNederlands Normalisatie Instituut: NTA8001 ‘Slipwerend schoeisel-Protocol voor beproevingen’ (<strong>te</strong>bes<strong>te</strong>llen bij NEN-Klan<strong>te</strong>nservice, <strong>te</strong>lefoon (015) 269 03 91). Hierin staat onder meer dat schoenenstalen neuzen moe<strong>te</strong>n hebben als bescherming <strong>te</strong>gen verbrijzeling van de voorkant van de voet ofdoorboring van de voet (messen). Ook moet de zool voldoende bescherming bieden <strong>te</strong>gen doorboringvan de voetzool (spijkers).Andere middelen eerstDe Arbowet (artikel 3) schrijft voor dat persoonlijke beschermingsmiddelen zoals veiligheidsschoeiselpas ingezet mogen worden als alle andere mogelijkheden <strong>om</strong> gevaar <strong>te</strong> voork<strong>om</strong>en of <strong>te</strong> vermijden<strong>niet</strong> voldoende resultaat opleveren. Dus bij een <strong>te</strong> gladde vloer moet eerst geprobeerd worden de vloerminder glad <strong>te</strong> maken.SchoenenboekjeEr zijn vele soor<strong>te</strong>n veiligheidsschoenen, afges<strong>te</strong>md op ‘de gevaren’ die een situatie kan opleveren. Eris een standaard codering met let<strong>te</strong>rs en cijfers die aangeeft voor welke situatie een schoen geschiktis (zie voor een eenvoudig overzicht: www.schoenenboekje.nl en klik op normering).119
Dat zit goedSlimmer werkenTip 94Dat zit goedVoor het gezond verrich<strong>te</strong>n van zit<strong>te</strong>nd werk is een goede stoel een vereis<strong>te</strong>. Maar wat iseen goede stoel? Dat is er een die ervoor zorgt dat je de hele dag in beweging bent zonderdat je het in de ga<strong>te</strong>n hebt.Een stoel moet stabiel en vers<strong>te</strong>lbaar zijnDe Arbowet beschrijft waar een goede bureaustoel aan moet voldoen.Ergon<strong>om</strong>ische bureaustoelen beschikken over veel ins<strong>te</strong>lmogelijkheden.Het is een lastige keuze welke ins<strong>te</strong>lmogelijkheden minimaal aanwezigmoe<strong>te</strong>n zijn bij een stoel. S<strong>om</strong>mige stoelen kunnen bijvoorbeeld simultaanach<strong>te</strong>rover neigen. Hierbij blijft de hoek tussen rugleuning en zittingaltijd gelijk. Stoelen met een dergelijk ‘sch<strong>om</strong>melmechanisme’ wordenvaak als prettig ervaren door mensen met rugklach<strong>te</strong>n.Stabiel en vers<strong>te</strong>lbaarIn het algemeen kun je zeggen dat een werkstoel stabiel en vers<strong>te</strong>lbaarmoet zijn. De stoel moet voldoende s<strong>te</strong>un bieden aan het lichaam enkunnen worden aangepast aan de werkhouding.De ideale stoel bestaat <strong>niet</strong>Iedereen heeft zijn eigen wensen. Optimale vers<strong>te</strong>lbaarheid is dus essentieel. Bijvoorbeeld de ruim<strong>te</strong>tussen de armleggers. Deze afstand is meestal rond de 45 centime<strong>te</strong>r. Voor de mees<strong>te</strong> mensen is di<strong>te</strong>ch<strong>te</strong>r <strong>te</strong> breed, waardoor ze onnatuurlijk gaan zit<strong>te</strong>n <strong>om</strong> <strong>te</strong> kunnen s<strong>te</strong>unen op de armleggers. Deoplossing is dat ze <strong>niet</strong> alleen in hoog<strong>te</strong> maar ook in breed<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbaar zijn.Juis<strong>te</strong> ins<strong>te</strong>llingNadeel van alle ins<strong>te</strong>lmogelijkheden is dat het voor een leek wel eens lastig kan zijn <strong>om</strong> de juis<strong>te</strong>ins<strong>te</strong>lling <strong>te</strong> kiezen. Advies en begeleiding van een deskundige zijn daar<strong>om</strong> essentieel. Je hoort weleens zeggen ‘hoe c<strong>om</strong>fortabeler de stoel, des <strong>te</strong> langer blijven mensen zit<strong>te</strong>n’. Lang zit<strong>te</strong>n is nooitgoed. Be<strong>te</strong>r is het werk zo <strong>te</strong> organiseren dat je regelmatig moet opstaan. Moet je toch blijven zit<strong>te</strong>n,wissel het dan af met zit<strong>te</strong>nd staan (op een stas<strong>te</strong>un). S<strong>om</strong>migen kiezen daar<strong>om</strong> juist voor een ietsminder c<strong>om</strong>fortabele stoel die ech<strong>te</strong>r wel voldoende ins<strong>te</strong>lmogelijkheden heeft.De belangrijks<strong>te</strong> ins<strong>te</strong>lmogelijkheden zijn:• in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbare zitting• in hoog<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbare lendens<strong>te</strong>un• in hoog<strong>te</strong> en breed<strong>te</strong> vers<strong>te</strong>lbare armleuningen• ins<strong>te</strong>lbare hoek tussen de rugleuning en de zitting120
De tuin inTip 95Slimmer werkenDe tuin inGoede arbeids<strong>om</strong>standigheden zijn <strong>niet</strong> alleen binnen hard nodig maar ook bui<strong>te</strong>n bij het tuinonderhoud.Niet alleen medewerkers schoffelen, maaien, snoeien, plan<strong>te</strong>n, sproeien et ce<strong>te</strong>ramaar ook cliën<strong>te</strong>n doen dit soort werk in het kader van dagbes<strong>te</strong>ding. Ui<strong>te</strong>raard moe<strong>te</strong>n weervoor zorgen dat het werk veilig en <strong>niet</strong> <strong>te</strong> zwaar is.Zorg ook bui<strong>te</strong>n voor goede arbeids<strong>om</strong>standighedenDe meest belas<strong>te</strong>nde handelingen die voork<strong>om</strong>en bij het werk in de tuin zijn tillen (bijvoorbeeldvan zakken c<strong>om</strong>post) en manoeuvreren (bijvoorbeeld met een kruiwagen). Ook werk jevaak voorovergebogen (schoffelen) of geknield (plan<strong>te</strong>n). Het is belangrijk dat je controleertof deze werkzaamheden voldoen aan de Praktijkrichtlijnen.Enkele tips:• controleer het manoeuvreren met rollend ma<strong>te</strong>riaal met de KarVragen (zie tip 4)• train medewerkers in de RijRegels en til<strong>te</strong>chnieken (zie tip 5)• stimuleer medewerkers <strong>om</strong> zelf oplossingen <strong>te</strong> bedenken (zie tip 86)• zorg voor goede z<strong>om</strong>er- en win<strong>te</strong>rkleding• gebruik een knies<strong>te</strong>un van zacht ma<strong>te</strong>riaal waarop de knieën kunnen s<strong>te</strong>unen bijgeknield werken, bijvoorbeeld bij het plan<strong>te</strong>n,maar overschrijdt de Praktijkrichtlijn voorknielen* <strong>niet</strong>!• denk aan uitbes<strong>te</strong>ding van zwaar werk aaneen gespecialiseerd bedrijf voor tuinonderhoud• maak s<strong>te</strong>ellleng<strong>te</strong>s vers<strong>te</strong>lbaar• gebruik waar mogelijk machines <strong>om</strong> het werk<strong>te</strong> verlich<strong>te</strong>n* De Praktijkrichtlijn voor hurken en knielen is: <strong>niet</strong> langer dan 30 seconden aaneengeslo<strong>te</strong>n en <strong>niet</strong> langer dan 15 minu<strong>te</strong>nin totaal per dienst hurken of knielen.121
De bronSlimmer werkenTip 96Pak de bron aanErgon<strong>om</strong>ie is het werk aanpassen aan de medewerker en <strong>niet</strong> anders<strong>om</strong>. Als het werk <strong>niet</strong>veilig is, dan moe<strong>te</strong>n we daar wat aan doen. De medewerker trainen in het uitvoeren vanonveilige taken is geen oplossing. De bron van een knelpunt aanpakken is het meest effectief.Neem bijvoorbeeld het uitwringen van doekjes. Voordat we tijd enmoei<strong>te</strong> bes<strong>te</strong>den aan het trainen van medewerkers in de minstbelas<strong>te</strong>nde manier van wringen, is het verstandig eerst <strong>te</strong> bestuderenof de bron <strong>niet</strong> geëlimineerd kan worden. Het wringenzelf dus. Het wringen kan mechanisch met een miniwringer opde kar óf je stapt over op microvezeldoekjes waarbij wringen helemaal<strong>niet</strong> meer nodig is.Een ander voorbeeld van het elimineren van de bron is het sor<strong>te</strong>renvan de was. Je kunt afspreken met een wasserij dat zij het linnengoedal in afzonderlijke pakket<strong>te</strong>n voor de afdelingen afleveren.Dat scheelt veel (po<strong>te</strong>ntieel fysiek belas<strong>te</strong>nd) werk.Kan het anders?Je zou nog een stap verder kunnen gaan. Moe<strong>te</strong>n bepaalde takenüberhaupt wel uitgevoerd worden? Het lijkt een obliga<strong>te</strong> vraag alswe het hebben over het schoonhouden van de vloeren. Deze vraagkan ech<strong>te</strong>r een in<strong>te</strong>ressan<strong>te</strong> discussie aanzwengelen. Je k<strong>om</strong>t misschientot het inzicht dat het <strong>niet</strong> noodzakelijk is <strong>om</strong> de vloeren inde huidige frequentie <strong>te</strong> boenen. Of je kunt maatregelen treffen dieervoor zorgen dat de vloeren minder snel vuil worden (zie tip 40).VeiligheidPas als je de bron van de <strong>belasting</strong> <strong>niet</strong> kunt wegnemen, zul je maatregelen moe<strong>te</strong>n nemenop het niveau van beheersing van de bron. Trainingen (hoe til ik correct, hoe duw ik een kar,hoe sta ik ontspannen et ce<strong>te</strong>ra) en taakroulatie moe<strong>te</strong>n er dan voor zorgen dat het werk veiliguitgevoerd kan worden. En ook al kan de bron <strong>niet</strong> geëlimineerd worden, de Praktijkrichtlijnenmag je <strong>niet</strong> overschrijden. Het <strong>te</strong>chnisch correct uitvoeren van onveilige handelingenis nooit een oplossing.Is deze belas<strong>te</strong>nde handeling noodzakelijk?122
VoorlichtingSlimmer Tip 97werkenCreatief met voorlichtingDe bronaanpak van een ergon<strong>om</strong>isch probleem is het meest effectief(zie tip 96): alle problemen de wereld uit! Helaas lukt dit <strong>niet</strong> altijd.Dan zijn training en voorlichting nodig, over hoe medewerkers metdeze risico’s kunnen <strong>om</strong>gaan met zo min mogelijk kans op klach<strong>te</strong>n.Hoe persoonlijker de training, hoe effectieverEnkele tips voor effectief voorlich<strong>te</strong>n:• Hoe persoonlijker, hoe be<strong>te</strong>r: met training waarin de trainer het probleem toelicht,oplossingen demonstreert en vragen beantwoordt, bereik je het mees<strong>te</strong>.• Voorlichtingsma<strong>te</strong>riaal zoals pos<strong>te</strong>rs en folders heeft wel degelijk waarde, maardan vooral als aanvulling op de persoonlijke aanpak.• Ook ‘gadgets’ als T-shirts, pennen, mokken en sleu<strong>te</strong>lhangers met creatieve <strong>te</strong>ks<strong>te</strong>nover <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> hebben effect. Je moet ze zien als extra stimuli die jeherinneren aan het gezonde gedrag. Vandaar ook de naam ‘reminders’.• Zorg ervoor dat de voorlichting en het ma<strong>te</strong>riaal dat je daarbij gebruikt zoveelmogelijk toegespitst is op het werk van de medewerkers die je traint.• Maak gebruik van voorlichtingsma<strong>te</strong>riaal dat wordt aangeboden in het kader vande arboconvenan<strong>te</strong>n en de CAO-Verpleeg- en Verzorgingshuizen zoals deRugboekjes (zie tip 7), de StatMan (zie tip 14), de cd-r<strong>om</strong> Praktijkrichtlijnen inBeweging (zie tip 15) en natuurlijk deze PreGo!-catalogus.• Wees creatief! Kopieer bijvoorbeeld s<strong>te</strong>eds een andere tip uit de PreGo!-catalogusen hang de tip op het prikbord. Hang een Rugboekje aan een touwtje in het toilet.Je hebt dan toch even de tijd <strong>om</strong> <strong>te</strong> lezen. Zo heeft een ergocoach pos<strong>te</strong>rs met de<strong>te</strong>kst ‘buigen is wel beleefd, maar <strong>niet</strong> goed voor je rug’ aan de binnenkant vande deur van de toilet<strong>te</strong>n opgehangen.123
ABIndexIndex A – KAansprakelijkheid (104)Afvalcontainer (91)Afwerkingslaag (57)Afwasmachine (43)Afwisselen (54, 113)AktieBlok (23, 32)Antislipzool (118)Arbeidsgerela<strong>te</strong>erde klach<strong>te</strong>n (104)Arbeidsongeschikt (100)Arboconvenant (10)Arbokenniscentrum (28)Arbowet (120)Armen (61)Armschelpjes (61)Arms<strong>te</strong>unen (61, 62)Armtafel (62)Aut<strong>om</strong>atische deuren (53)Autorug (83)Autoslide (83)Balie (49)Baliepersoneel (49)Bed (67)Beddenkan<strong>te</strong>laar (67)Bedrijfsfitness (33)Beeldscherm (40)Belastbaarheid (10)Belasting (10)BeleidsSpiegel (20, 23)Beschermende kleding (106)Bewegingsapparaat (12)Bewustwording (111)Boenen (101)Boenmachine (101)Borsts<strong>te</strong>un (60)Brandveiligheid (107)Bronaanpak (122, 123)Bulkverpakkingen (117)Bureau (40, 46, 51)Bureaublad (46)Bureauheffer (96)Bureaustoel (40)Busje (86)De nummers ach<strong>te</strong>r de trefwoorden zijn de paginanummersCCAO AG (10)Cd-r<strong>om</strong> (27)Chronische rugklach<strong>te</strong>n (100)Cliën<strong>te</strong>ntransportfiets (97)C<strong>om</strong>pu<strong>te</strong>r (40, 64)Conditie (108)CSA (74, 78, 95)DDecibel (56)Demontabele bedden (67)Denkstations (31)Dieplader (96)Directional lock (93)Discussie (28)Documen<strong>te</strong>n (51)Documenthouder (40, 64)Dragen (68, 71)Drukken (34)Duwen (14, 34, 87, 88, 103)Duwhoog<strong>te</strong> (90)Dweilen (72)EEenzijdig (113)Elektrokar (88)Elektr<strong>om</strong>otor (87)Elektrotrekker (88)Ergocoach (111)Ergon<strong>om</strong>ische aanpassingen (36)Ergon<strong>om</strong>ische bureaustoel (120)FFietsen (97)Fysieke (over)<strong>belasting</strong> (12, 16, 22, 29)Foto (82)GGeluid (56)Geluidsbron (56)Gemotoriseerde voertuigen (89)Gereedschap (80)Gespannenheid (63)Goederen (92)Grip (24)Gripfactor (24)HIGroene Praktijkregels (12)Groepstrainingen (27)Haak (76)Handvat<strong>te</strong>n (90)Hangende toilet<strong>te</strong>n (57)Hanghoog<strong>te</strong> (47)Hangmat (82)Headset (63)Hefpla<strong>te</strong>aus (69)Hefplatvorm (86)Hellingbaan (86)Hf (18)Hondje (52)Huishoudelijke dienst (25)Huishoudelijke zorg (28)Hulpmiddelen (73)Hygiëne (43)HZ-me<strong>te</strong>r (25)IJsknijper (50)Inpakma<strong>te</strong>riaal (48)Inrichting (52)Instructie (37, 96)In<strong>te</strong>rnet (27)KKantine (50)Kantoorinrichting (65)Kantoormeubilair (40)Karren (71, 88, 92, 107)Kar-in-karsys<strong>te</strong>em (95)KarVragen (14, 15, 34, 80, 88)Kas<strong>te</strong>nhefrolset (96)Kas<strong>te</strong>nhefwagen (96)Keuken (43, 66, 107)Kijkhoog<strong>te</strong> (64)Kikker (52, 88)Kleding (47, 79)Kledingaut<strong>om</strong>aat (79)Kledingmagazijn (47)Kledingrek (79)Kliko (91)Klimaat (40)124
IndexIndex K – SKnelpun<strong>te</strong>n (31)Knielen (121)Koelcel (106)Krachtsexplosies (103)LKrachtregeling (112)Laborant (82)Laden (89)Lading (92)Lakens (68)Lastarm (102)Lawaai (56)Licht<strong>te</strong>st (114)Lift (78)Linnenkamer (79)Linoleum (101)Logistiek (95)Loodswiel (93)Lopen (65, 97)Lossen (89)MMagazijn (45, 52)Mailbox (51)Manoeuvreren (14, 15, 34, 87)Markeren (107)Markerings<strong>te</strong>kens (107)Me<strong>te</strong>n (34)Micr<strong>om</strong>op (72)Micropauze (55, 109, 110)Microscoop (62)Microvezeldoekje (115, 122)Miniwringer (115)Mobiele werkbank (80)Monitor (64, 114)NNachtkastjes (73)Narcose (82)Niet-cliëntgebonden (29)NIOSH-formule (16, 18, 24)OOK (95)Olifantspoot (52)Onderhoud (69, 73)Onderhoudscontrac<strong>te</strong>n (73)Onders<strong>te</strong>uning (61)Opbergsys<strong>te</strong>em (51)Oplossingen (31)Opruimen (51)Opscheppen (50)Otoplastieken (56)Over<strong>belasting</strong> (12, 13, 14, 26, 43)PPapegaai (82)Parkeren (89)Pauzesoftware (55)Pc (40, 110)Periodieke controle (73)PGO (31, 32)Pijnklach<strong>te</strong>n (110)Pivotwiel (93)Pla<strong>te</strong>ndrager (96)Pollepel (76)Portioneerband (50)Praktijkrichtlijnen (10, 12, 13, 14, 15,16, 17, 22, 26, 27, 29, 30, 32, 65, 67,68, 70, 71)Preventie (20)Preventiebeleid (20)PreventieWijzer (12, 29)Prin<strong>te</strong>r (40)RRadarkaart (22, 35)Receptiepersoneel (49)Reiken (45, 65, 70, 79)Relax (109)Rijden (15)Rij-instructie (89)RijRegels (14, 15, 80)Riksja (97)RisicoRadar (22, 23, 29, 32, 35)Rolstoelen (69, 86)Ronde hoeken (57)Röntgenafdeling (82)Roos<strong>te</strong>r (76, 77)RSI (55, 104, 110)Rug (102, 116)Rugboekje (12, 17)Rugklach<strong>te</strong>n (17, 62, 83, 100)RugRadar (12, 22, 23, 29, 32, 35)Rugscholen (100)Ruim<strong>te</strong> (44)Rust (109)SSanitaire plint (57)Schaar (50)Schoenenboekje (118)Schoenen (118)Schoonmaakkar (115)Schoonmaken (57, 70, 74)Schouder- en nekspieren (62, 63, 69)Schouderheffing (47)Schredestand (76)Schuine lessenaar (46)Snijden (66)Snijpla<strong>te</strong>au (66)Spatschermen (77)Spelen (28)Spellen (28)Spierkracht (100)Spoelbak (77)Spoelruim<strong>te</strong> (77)Sport (33, 108)Staan (54, 74)Stapelen (92)Stappenplan (30)Stas<strong>te</strong>un (50, 54, 61, 74)Statische arbeid (62)Statische <strong>belasting</strong> (13, 26, 43)StatMan (13, 26)S<strong>te</strong>rilisatie (95)S<strong>te</strong>riliseren (78)S<strong>te</strong>p (94)Stoel (60, 120)Stofzuigen (103, 112)Strengmop (72)125
TUIndexIndex T – ZTaakroulatie (113)Taakverbreding (113)Tafelheffer (96)TD (36)TD’er (36)Technische dienst (36, 80)Tegenlicht (114)Telefoneren (63)Telefoonsys<strong>te</strong>em (63)Telescoops<strong>te</strong>el (70)Temperatuurwisselingen (106)Textielwagen (47)Thuiszorg (25, 28, 77, 106)Tilbanden (86)Tilcoördinator (111)Tilhulp (96)Tillen (12, 16, 18, 29, 45, 68, 71, 102,103, 108, 116, 117)Tillen van objec<strong>te</strong>n (18)Tillift (86)Tilmat (86)Tilprincipes (102)Tilspecialist (111)Til<strong>te</strong>chnieken (37, 102)Toetsenbord (40)Training (37, 100, 123)Transportband (43, 107)Transportmiddel (89)Trap (70, 81)Trappens<strong>te</strong>ekwagen (81)Trekhoog<strong>te</strong> (90)Trekken (14, 34, 76, 87, 88, 103)Tuinonderhoud (121)Uithoudingsvermogen (100)Uitschuifbaar pla<strong>te</strong>au (65)De nummers ach<strong>te</strong>r de trefwoorden zijn de paginanummersVVeilige houding (26)Veiligheid (89)Vouwmethode (115)WWAO (12)Werkblad (40, 49)Werkdruk (40)Werkhoog<strong>te</strong> (54, 69, 74)Werk<strong>om</strong>geving (40)Werkpakket<strong>te</strong>n (30)Werkplek (40, 49)Werksfeer (40)Werkstoel (40, 60)Werkstress (110)Werktafel (40, 54, 74)Wet op arbeids<strong>om</strong>standigheden (104)Ultrasoon reiniger (78)Wringen (115, 122)Uniformen (47)Universele s<strong>te</strong>ekwagen (96)ZZadelkruk (74)Zagen (71)Veiligheidsschoenen (118)Zit<strong>te</strong>n (54, 60, 61, 74, 97, 120)Verantwoordelijkheid (104, 111)Zorgplicht (104)Verbe<strong>te</strong>rpunt (20)Zuignapheffer (96)Verbouwen (44)Zwangerschap (116)Verhoger (monitor) (64)Zwenkwielen (93)Verhuishulpmiddel (96)Verhuizen (96)Verkeer (89)Verkeersregels (94)Verlengde arm (76)Verlichting (40, 114)Vertaalslag (31)Vervoermiddel (94)Verzuim (12)Vetpercentage (33)Vlakmop (72)Vloeren (101)Voertuigen (107)Voetbediening (112)Voorlichting (123)126
Overzicht publicaties en instrumen<strong>te</strong>n <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> per brancheBes<strong>te</strong>llen: e-mail staz@caop.nl of www.staz.nlVermeld altijd duidelijk voor welke branche je het pr oduct nodig hebt!I Richtlijnen uitgangspun<strong>te</strong>nPublicatie / instrument per branche Doelgroep ZH V&V GHZ GGZ TZPraktijkrichtlijnen/regels BB ✗ ✗ ✗ ✗ ✗PreventieWijzer BB ✗ ✗Tilprotocollen in de thuiszorg BB ✗II Analyse-Instrumen<strong>te</strong>nPublicatie / instrument per branche Doelgroep ZH V&V GHZ GGZ TZBeleidsSpiegel BB ✗ ✗ ✗ ✗ ✗TilTherm<strong>om</strong>e<strong>te</strong>r BB ✗ ✗ ✗ ✗ ✗RugRadar / RisicoRadar BB ✗ ✗ ✗ ✗ ✗HZ-me<strong>te</strong>r BB ✗III Instrumen<strong>te</strong>n <strong>te</strong>r onders<strong>te</strong>uning bij de aanpakPublicatie / instrument per branche Doelgroep ZH V&V GHZ GGZ TZWerkpakket <strong>fysieke</strong> <strong>belasting</strong> BB ✗ ✗ ✗ ✗ ✗AktieBlok BB ✗ ✗ ✗ ✗Tilschijf BB / Z ✗ ✗ ✗ ✗ ✗StatMan BB / Z / OD ✗ ✗ ✗ ✗ ✗PreGo! (versie zorg) BB / Z ✗ ✗ ✗ ✗ ✗PreGo! (versie <strong>niet</strong> cliënt-gebonden taken) BB / OD ✗ ✗ ✗ ✗ ✗Catalogus Hulpmiddelen BB / Z ✗Set A4-tjes Hulpmiddelen BB / Z / OD ✗WerkPlekCheck (zorg) BB / Z ✗ ✗ ✗ ✗ ✗IV Instrumen<strong>te</strong>n <strong>te</strong>r onders<strong>te</strong>uning bij voorlichting training aan medewerkersPublicatie / instrument per branche Doelgroep ZH V&V GHZ GGZ TZRugboekje (zorg) Z12✗ ✗ ✗ ✗ ✗Rugboekje <strong>niet</strong>-cliëntgebonden handelingen OD ✗ ✗ ✗ ✗Praktijkrichtlijnen in beweging (video) Z ✗Praktijkrichtlijnen in beweging (cd-r<strong>om</strong>/websi<strong>te</strong>) OD / Z ✗Tillen tot je groen ziet (video en handleiding) OD / Z ✗Spellen Huishoudelijke Zorg, Zorgverlening en Kraamzorg OD / Z ✗Een tillift thuis (video en brochure) OD / Z ✗ZorgActief (video en dvd) 3 BB / Z / OD ✗CD-r<strong>om</strong> ‘Verplaatsing met zorg’ Z ✗ ✗ ✗ ✗ ✗Verklaring afkortingen:ZH: ZiekenhuizenV&V: Verpleeg- en VerzorgingshuizenGHZ: Gehandicap<strong>te</strong>nzor gGGZ: Gees<strong>te</strong>lijke GezondheidszorgTH: Thuiszor gBB: Betrokken bij BeleidZ: Zor gverlenersOD: Onders<strong>te</strong>unende Diens<strong>te</strong>n1: Een rugboekje speciaal afges<strong>te</strong>md op de ziekenhuizenis in ontwikkeling.2: Er is ook een rugboekje dat speciaal is afges<strong>te</strong>mdop het werk in de gehandicap<strong>te</strong>nzorg3: Deze video is beschikbaar als verzamelband maarook per branche (cliëntgebonden zorg, huishoudelijkezorg en kraamzorg)127
Change language