Odeon 90 (PDF) - De Nederlandse Opera

ODEONMagazine van De Nederlandse Opera24ste jaargang / nr. 90 aug/sep/okt/nov 2013906SiegfriedRichard Wagner12 ArmideChristoph Willibald Gluck22 GötterdämmerungRichard Wagner28 BOOM! Amsterdam is een opera

Achtergrond Siegfried89Richard WagnerKasper van KootenEen crisis overwonnenDe compositie van Siegfried was in vele opzichten een worsteling voor Wagner. Niet alleen moest decomponist in het reine komen met de jeugdidealen die zijn held Siegfried belichaamde. Ook zocht hijnaar een muzikale taal die recht deed aan de toenemende complexiteit van zijn Ring-verhaal. En tot slotontbrak het aan perspectief om zijn vierluik uit te kunnen voeren. In 1857 legt hij het werk zelfs volledig stil.Het had weinig gescheeld of het monumentale project was halverwege in schoonheid gestorven. Slechtsdankzij een ‘wonder’ slaagt de componist erin om jaren later de Siegfried, en uiteindelijk ook de geheleRing te voltooien.Op 28 juni 1857 schrijft Wagner het volgendeaan vriend en collega Franz Liszt: ‘Ik hebeindelijk besloten om mijn onrealistischeNibelungen-onderneming op te geven. Mijnjonge Siegfried heb ik nog wel naar hetschone, eenzame woud gebracht. Daar hebik hem echter onder de linde achtergelatenen in tranen afscheid van hem genomen.Hij is daar beter af dan elders. Als ik hetproject ooit weer oppak, moet me dit of heelgemakkelijk afgaan, of er moet gelegenheidzijn om het werk in ware zin aan de wereldte schenken.’Ergens is het begrijpelijk dat Wagner dehanddoek in de ring wierp. Hij leefde nogaltijd als balling in Zürich, volledig afhankelijkvan weldoeners. Bovendien was zijnliefde voor Mathilde Wesendonk, de vrouwvan zijn belangrijkste geldschieter, uitgegroeidtot een obsessie: inspiratie enkwelling tegelijk. Hoe interessant Mathildehaar kunstvriend immers ook vond, ze peinsdeer niet over om haar huwelijk op te geven.Dat Wagner juist tijdens het componerenvan Siegfried in een impasse raakte, is ookbegrijpelijk wanneer we de stof van het verhaalbekijken. Het overspel tussen Sieglindeen Siegmund uit Die Walküre sloot naadloosaan op Wagners eigen dromen over een levenaan Mathildes zijde. De handeling vanSiegfried stond in vergelijking juist ver vande belevingswereld van de componist af.De anarchistische, revolutionaire heldconfronteerde Wagner niet alleen met denaïviteit van zijn jeugdidealen, maar ookmet een vitaliteit die hij in Zürich was kwijtgeraakt.Zijn pessimisme viel moeilijk terijmen met het onverschrokken optimismevan zijn geesteskind. Tijdens zijn werk aanDie Walküre zinde Wagner al op Tristan undIsolde, waarin opnieuw overspel en eenalles overstijgende liefde centraal zoudenstaan. Ergens gedurende 1857 kregen zijnTristan-plannen definitief de overhand, enstaakte hij zijn poging om het Ring-projectte volbrengen.Er volgt een jaar dat door alle buitenechtelijkeliefdesperikelen net zo broeierig isals de Tristan-muziek die Wagner op datmoment schrijft. In 1858 ziet hij zich echtergedwongen om Mathilde en Zürich voorgoedte verlaten. Aanleiding is een door zijn echtgenoteMinna onderschepte liefdesbrief, diehaar vermoedens over de affaire bevestigt.Wagners toch al slechte huwelijk loopt hiernadefinitief op de klippen. Minna keert terugnaar Duitsland, terwijl Richard in de daaropvolgendejaren door Europa zwerft. Hij voltooitTristan en begint in 1862 aan de compositievan Die Meistersinger von Nürnberg. In detussentijd is zijn verbanning opgeheven enkan hij naar Duits grondgebied terugkeren.Werkelijk thuiskomen kan hij echter niet,omdat hij telkens opnieuw schulden maakten opgejaagd wordt door crediteuren.Wonderbaarlijke reddingToch heeft Wagner zijn Ring-droom nogniet volledig opgegeven. In 1863 geeft hijde volledige tekst uit, vergezeld van eenvoorwoord. Hierin doet hij een beroep opDuitse vorsten om de voltooiing en uitvoeringfinancieel te ondersteunen. In 1864krijgt hij onverwacht bezoek van een afgezantvan Ludwig II, koning van Beieren,met het verzoek om de koning te ontmoeten.Wagner vermoedt een list of een wrede grap,maar het blijkt waar te zijn. De pas 18-jarige,zojuist gekroonde Ludwig heeft meer belangstellingvoor kunst en sprookjes dan voorpolitiek, en wil Wagner graag de broodnodigefinanciële steun bieden. Vanuit een schijnbaarhopeloze situatie krijgt de componistplotseling de middelen om zijn Nibelungendroomalsnog te verwezenlijken en hetwerk ‘in ware zin aan de wereld te schenken’.Ludwig, die zich met de Zwaanridder Lohengrinvereenzelvigt, biedt de berooide Wagnereen wonderbaarlijke redding.Nadat Ludwig hem steun heeft toegezegd,wekt Wagner zijn jeugdige held opnieuw totleven, maar de slapende Brünnhilde laat hijvoorlopig nog even op de rots liggen. Detweede akte van Siegfried voltooit hij immersal in 1865, maar aan de derde begint hij pasna 1868, wanneer Die Meistersinger inpremière is gegaan. In 1871 is Siegfried af,en lijkt de grootste horde binnen de creatievan de Ring genomen.In de derde akte van Siegfried valt duidelijkte horen hoezeer Wagner als componistgerijpt is in de tussenliggende jaren. Hoeweldeze periode een enorme crisis vormde binnenzijn Ring-project, schreef hij met Tristanen Die Meistersinger wel twee zeer verschillendemeesterwerken, die de voltooiing vanzijn vierluik uiteindelijk ten goede kwamen.In de laatste Siegfried-akte past Wagnertechnieken en stijlen uit beide voorgaandewerken toe. Zo heeft de dialoog tussen deWanderer en Siegfried veel weg van deconversaties tussen Sachs en Walther uitDie Meistersinger, en klinkt in de slotscènemet Siegfried en Brünnhilde gepassioneerdeTristan-chromatiek.Tegelijkertijd bevatten de delen die Wagnervóór de onderbreking schreef ook veel nieuwsen fraais. Meer dan ooit gebruikt Wagnerorkestratie om de symbolische ontwikkelingvan de titelheld – van de duisternis naar hetlicht en van Mimes ondergrondse hol naarBrünnhildes zonovergoten berg – te illustreren.De eerste twee akten openen metonheilspellende, duistere muziek in lageregisters, en eindigen met stralende, hogeklanken. Daarnaast vormt het ‘Waldweben’tijdens de tweede akte, de orkestrale schilderingvan het serene woud waarin Siegfriedéén wordt met de natuur, een absoluut hoogtepunt.Geen angstOp dramatisch vlak valt op dat WagnerSiegfried vrijwel consequent heeft vormgegevenals een opeenvolging van dialogen.Steevast verdwijnt na afloop van zo’n tweegesprekeen van de gesprekspartners, omplaats te maken voor een nieuw karakter.Met deze sobere, eenvoudige structuur realiseertWagner zijn ideaal van het muziekdramaals kunstvorm waarin de aandachtnaar individuen, en niet naar de massauitgaat. Bovendien biedt de dialoogvormWagner de mogelijkheid om karakters metuiteenlopende persoonlijkheden en tegengesteldewereldbeschouwingen tegen elkaaruit te spelen. In dat opzicht vormt Siegfriedbovenal een opeenvolging van confrontaties,waarin de compromisloze titelheld meestaleen van de partijen is. Siegfrieds belangrijkste‘opponenten’ zijn achtereenvolgensMime, de Wanderer en Brünnhilde.Menigeen zal Siegfried tijdens de eersteakte aanvankelijk een brutale en ondankbarevlerk vinden, gezien de wijze waarop hij zijnopvoeder Mime treitert. Geleidelijk ontdekkenwe echter dat Mime Siegfrieds wareafkomst verzwijgt, en zijn pleegkind bovendiengebruikt om zelf de Ring te bemachtigen.Dankzij een feilloos instinct heeft debruuske jongeling deze snode plannen onbewustdoor. Hij is een wilde, maar wel een‘nobele wilde’, die juist dankzij zijn gebrekaan beschaving weet wat goed en kwaad is.De kruiperige, huichelachtige Mime is inalles zijn tegenpool. De Nibelung is bangvoor de natuur, is van haar vervreemdgeraakt. Siegfried kent daarentegen geenangst, hij is volkomen rücksichtslos. Juistdoordat hij onbevreesd is, lukt het hem wélom Nothung, het stukgeslagen zwaard vanzijn vader Siegmund, opnieuw te smeden.De volleerde smid Mime is hier niet toe instaat. De wijze waarop Siegfried het zwaardsmeedt, is illustratief voor zijn revolutionaireinborst. Hij probeert de twee stukken nietaaneen te smeden, maar hakt ze in nogkleinere stukken, waarna ze in het vuur eennieuwe eenheid vormen: al het voorgaandedient vernietigd te worden, en uit de as zaleen nieuwe wereldorde ontstaan.Andere golflengteOverduidelijk belichaamt Siegfried dus derevolutionaire gedachte die Wagner aanvankelijktot zijn Ring-epos inspireerde.Het karakter van Wotan, die zichzelf in ditRing-deel Wanderer noemt, ligt veel dichterbij Wagners latere opvattingen. Naar eigenzeggen kijkt de Wanderer slechts nog toe,hij handelt niet meer. Toch trekt hij hier endaar aan de touwtjes om Siegfrieds gangrichting Brünnhilde te bespoedigen. In deeerste akte doet hij de wanhopige Mimeimmers uit de doeken hoe het onoverwinnelijkezwaard gesmeed kan worden, en er valtwat voor te zeggen dat de Waldvogel dieSiegfried in de tweede akte op weg helpt,ook een spreekbuis van Wotan is (PierreAudi ziet de vogel – in tegenstellingtot bijvoorbeeld Harry Kupfer – overigensniet als verlengstuk van Wotan, getuige eenartikel van Klaus Bertisch dat in Odeon 29en 54 verscheen).En toch verspert de Wanderer Siegfriedna al het gidsende werk de weg wanneerdeze bij Brünnhildes berg is aangekomen.Wil de oppergod over zijn graf regeren, wilhij zijn lievelingsdochter bij nader inzientoch niet afstaan? Of is de confrontatienoodzakelijk om de speer, symbool van zijnwereldheerschappij, te laten vermorzelen endaarmee zijn eigen einde te bespoedigen?In deze enerzijds komische, maar anderzijdsontroerende en tragische scène staat deoude Wagner in feite oog in oog met zijnjeugdige zelf. In Siegfried is het echter deonbesuisde jeugd die het van de bedachtzameouderdom wint.Hierna is de weg vrij om voor Brünnhildedoor het vuur te gaan, en nadert het sprookjezijn Hollywood-einde. Maar eenmaal bovenwacht Siegfried niet uitsluitend een idylle.De eerste vrouw die hij in zijn leven ziet,bezorgt hem eveneens zijn eerste angstervaring,en Brünnhilde aarzelt aanvankelijkom zich aan hem over te geven. Van haarbespiegelingen over Wotans grote gedachtebegrijpt Siegfried weinig, en haar verdrietover verloren goddelijkheid maakt hem wanhopig.Uiteindelijk lijkt Brünnhilde hem inde armen te sluiten, maar in de laatste regelsdie de geliefden zingen wordt duidelijk hoezeerze op een andere golflengte zitten. Zijspreekt over de godenschemering, hij overstralend toekomstig liefdesgeluk. Pas inde cryptische slotzin ‘leuchtende Liebe,lachender Tod!’ komt het paar weer samen.Vormen Brünnhilde en Siegfried een liefdespaardat sterk genoeg is om een nieuwewereldorde te scheppen, of is hun liefdegedoemd om slechts als offer en katalysatorvoor het einde van de goden te fungeren?Dit zal Götterdämmerung moeten uitwijzen.Ludwig II

Internationaal Wagner Congres –Conflict en CompassieRichard Wagners muziekdrama’s en hun betekenis voor de hedendaagse cultuur en samenlevingDe 200ste geboortedag van Richard Wagner(1813-1883) wordt wereldwijd groots gevierd.Zo ook in het Muziektheater. Op 28, 29, 30november en 1 december 2013 wijdt DeNederlandse Opera samen met het WagnergenootschapNederland, de Universiteitvan Amsterdam en het Goethe-Institut eencongres geheel aan Wagner. Het is de eerstekeer dat in ons land een dergelijk evenementplaatsvindt.Een keur aan (inter)nationale Wagnerdeskundigen– onder wie Nike Wagner,Pierre Audi, Dieter Borchmeyer, John Deathridge,Hartmut Haenchen, Luc Joosten,Christa Jost en Leo Samama – belicht hetbelang en de invloed van Wagners werkenop muzikaal, cultureel, maatschappelijk enpolitiek terrein en hun relevantie voor de21ste eeuw. Tevens wordt beoogd een realistischen veelzijdig beeld van de componistte bevorderen. Veel aandacht zal wordengeschonken aan Wagners steeds terugkerendethematiek van conflict en compassie.10Interview Siegfried11Praktische informatiePasse-partout voor 3,5 dag: E135(incl. koffie/thee, lunch en congresdocumentatie)Inschrijven:via www.derring.nl of 020 625 5455(Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam)Extra:Kaarten voor de DNO-voorstelling vanGötterdämmerung op zaterdag 30 novemberom 17.30 uur zijn gelijktijdig bij te bestellen(zolang de voorraad strekt)Congreslocatie:Muziektheater, Boekmanzaal(max. 200 plaatsen)Hein van Eekert‘Siegfried is deel van de natuur’Stephen Gould maakt als Siegfried zijn entree in DNO’s Der Ring des Nibelungen. ‘Een Wagneroperauitvoeren is gevaarlijk,’ lacht hij. Hij heeft er zin in: het publiek dichtbij, goede interactie met zijn collega’s,hij zal zich in het avontuur storten.Tenor Stephen Gould heeft een imposante,opvallend laag liggende spreekstem. ‘Wagnertenorenworden niet geboren,’ zegt hij, ‘zeworden gecreëerd. Sommigen beginnen inhet lyrische vak, anderen komen van uit deItaliaanse hoek en weer anderen beginnenals bariton.’ Dat laatste geldt voor Gouldzelf. Hij heeft een opmerkelijk carrièrepadachter de rug. Te snel aan Wagner beginnenis gevaarlijk en een langzame opbouw naarde heldenrollen via Mozart zat er voor hemmet zijn grote stem en dito lichaamsbouwniet echt in. Hij richtte zich daarom op demusical, een besluit waarvan hij achterafbeseft heeft dat het hem behoed heeft vooreen te vroege en destructieve entree in hetWagnerrepertoire. In de Amerikaanse nationaletournee van The Phantom of the Operazong hij acht shows per week en was hijinzetbaar voor alle mannenrollen op tweena. Hij bouwde er uithoudingsvermogen open leerde ook optreden op momenten dathij zich niet op zijn best voelde.Stephen Gould (Foto: Peter Rigaud)Werelderfgoed Nibelungenliedin nieuwe vertalingIn de zomer van 2009 was het Nibelungenliedeven wereldnieuws. De Unesco maakte bekenddat de drie belangrijkste handschriftenvan dit middeleeuwse epos op de lijst vanwerelderfgoeddocumenten waren geplaatst.Ook enkele Nederlandse dagbladen berichttenerover. In oktober 2011 verscheen ditwerelderfgoed integraal in een nieuweNederlandse vertaling. Deze uitgave isgebaseerd op de als meest authentiekbeschouwde versie van het handschrift,geïllustreerd met middeleeuwse afbeeldingenen bevat een verhelderende inleiding van devertaler.Een middeleeuws epos overliefde en wraakHet Nibelungenlied vertelt het tragische engewelddadige verhaal van de ‘held uitNederland’ Siegfried, maar meer nog vanzijn schone wreekster Kriemhilde en desluwe vazal Hagen. Het is een verhaal overde teloorgang van Bourgonden, als gevolgvan een keten van gebeurtenissen die hetonvermijdelijke tragische einde telkens eenstap dichterbij brengen. De ondergang vandit rijk aan de Rijn wordt niet beschreven alseen politiek proces, maar als de uitkomstvan handelingen die voortkomen uit de drijfverenen emoties van afzonderlijke personages.Daarmee gaat het Nibelungenlied overliefde en vriendschap, jaloezie en gekwetstetrots, verraad en wraak. Het is ook het verhaalvan botsende loyaliteiten: de loyaliteittussen leden van eenzelfde familie tegenoverde loyaliteit tussen heer en vazal, endie beide weer tegenover de loyaliteit tussenman en vrouw. Behalve van de vele intrigesen verwikkelingen verhaalt het van de mysterieuzeschat van de Nibelungen, doorSiegfried veroverd, en vervolgens weer inde vergetelheid verdwenen.Het omstreeks 1200 op schrift gesteldeverhaal heeft vele generaties lezers geboeiden geïnspireerd. Wagners Der Ring des Nibelungenen Tolkiens The Lord of the Rings zijnslechts enkele voorbeelden van de enormeculturele doorwerking van dit epos.Nibelungenlied, een Middeleeuws eposover liefde en Wraak is verkrijgbaar inde Muziektheaterwinkel voor E 29,90.Incestueuze relatiesNa tien jaar kwam hij terug in de operawerelden bouwde met zijn docent aan het zwaretenorrepertoire. Eerst zou het Verdi worden,maar toen ging het meer richting de Duitserollen. Als bewonderaar van vroegereSiegfrieds als Ludwig Suthaus en HansHopf kent hij de karakteristieken van hunvertolking. Zelf zong hij Siegfried inmiddelsonder andere in Bayreuth, Wenen en New York.Debuteren in de Ring van DNO betekentvoor Stephen Gould een weerzien metCatherine Naglestad en Catherine Foster(zijn Brünnhildes in respectievelijk Siegfrieden Götterdämmerung), die hij uit eerdere productieskent. Dat Naglestad in Die Walküreook al zijn moeder Sieglinde zong, ontlokthem de droge opmerking: ‘Het is tijdrovendom te proberen alle incestueuze relaties inde Ring te volgen.’Gecompliceerder dan die relaties is, voorde Siegfried-vertolker, de huidige hang naarperfectie en jeugdigheid: ‘Tenoren zingenSiegfried meestal niet voor hun veertigste,maar we weten allemaal dat Siegfried eigenlijkeen jaar of zestien oud is.’ Siegfried iseen rebellerende puber? Niet helemaal,meent Stephen Gould: ‘Tieners proberenvaak hun leeftijdgenoten na te doen of teovertreffen en zo te rebelleren tegen deautoriteit. Siegfried rebelleert echter zondermeer. Zijn leraar en vriend is de natuur zelf,waarvan we weten dat zij meedogenloos kanzijn. Ik denk niet dat Siegfried ruw en wreedwil zijn, hij ís het gewoon. Aan Mime vertelthij hoe hij leerde wat liefde is: dat hij eenmoeder met haar jongen zag en toen besloothaar niet te doden omdat hij begreep dat dejongen haar nodig hadden. Daardoor wetenwe dat Siegfried geen problemen heeft methet doden; hij heeft er geen morele gevoelensover. Hij vindt het niet moeilijk om hardte zijn, maar het is geen hardheid op zichzelf,die je bij rebellerende jongeren soms weltegenkomt. Siegfried is deel van de natuur:de natuur kan zowel wreed als mooi zijn.’KarakterHeeft Siegfried zo zijn eigen moeilijkheden,zoals het zingen van het smeedlied (‘Op deavonden waarop het hameren en alle woordencorrect zijn, ben ik zeer opgetogen...’),in Götterdämmerung is er ook nog de gecompliceerdekarakterisering van de rol. Gouldgeeft toe dat hij gedurende deze opera zijnsympathie voor het karakter verliest:‘Siegfried is in Siegfried vrij van alle conventies:hij is niet goed, hij is niet slecht, hij iswat hij is. In Götterdämmerung is er het probleemdat Wagner zijn opvattingen over hetkarakter heeft veranderd. Dat maakt het zomoeilijk om Siegfried in Götterdämmerungte spelen. Het mag namelijk niet zo lijkendat de toverdrank, die Siegfried in Götterdämmerungvan Gutrune krijgt, een allesbepalendeinvloed heeft. Dat is namelijkniet waar. De drank die hij drinkt, zorgt ermisschien wel voor dat hij Brünnhilde vergeet,maar hij is er niet de oorzaak van datSiegfried oneerlijk of hatelijk in zijn karakterwordt. Na dat punt in het verhaal begint hijechter te liegen over het verkrijgen van deRing. Zijn ziel is gecorrumpeerd. Siegfriedtoont in Götterdämmerung hoezeer de maatschappijhem corrupt heeft gemaakt. Hoeje dat laat zien, is vraag twee, want Wagnerheeft de rol niet zo mooi uitgeschreven alshij in Siegfried deed.’Gould is gefascineerd door de nabijheidvan publiek en orkest in de productie vanPierre Audi: ‘De dwerg Mime en ik werkenons in het zweet en we zullen zo nu en danook wel spugen, maar als het publiek datniet erg vindt...’ We waarschuwen hem: niette wild zwaaien met het zwaard Nothung,want dat is niet leuk voor de harpistes inhet orkest. Meteen volgt er een anekdote: inWenen ging er bij het stukslaan van een vanMimes zwaarden iets mis, waardoor de puntvan het zwaard in de orkestbak belandde.‘Ik heb waarschijnlijk geen vrienden gemaaktdie avond,’ grapt Gould. Stephen Gould isechter klaar voor een uitdaging: ‘Ik hebgehoord dat deze productie heel boeiendkan zijn en soms voor de zangers ook moeilijk,maar dat is goed, want dat geeft mij de gelegenheidom me daar eens helemaal in testorten.’

ArmideLiefde, machtige Liefde!Bedaar mijn angstEn heb medelijden met mijn hart,dat zich aan jou overgeeft! (Armide)IDamascus, ten tijde van de kruistochten.Prinses Armide heeft met haar magischecharmes veel helden kunnen overmeesterenmaar de kruisridder Renaud lijkt hiervoorimmuun. In een droom zag ze hoe hij haardodelijk trof, terwijl zij verliefd op hem wasgeworden. Haar oom Hidraot, magiër enkoning van Damascus, dringt erop aan datzij een echtgenoot kiest; voor Armide kandat alleen de man zijn die Renaud verslaat.Het volk van Damascus huldigt Armide.Hun lofzangen worden onderbroken alsAronte komt melden dat Renaud alle krijgsgevangeneneigenhandig heeft bevrijd. Ditmoet gewroken worden!IIRenaud beveelt Artémidore, een van dedoor hem geredde medestrijders, in zijnplaats naar het kamp van de kruisvaarderste gaan. Zelf is hij door hun aanvoerderGodefroi verbannen. Artémidore waarschuwtRenaud tevergeefs voor Armide.Hidraot en Armide roepen de hulp van deonderwereld in. Renaud verfrist zich aaneen rivier en geniet van de schoonheidvan de natuur. Als najaden, nymfen enherderinnen vermomde geesten zingenhem in slaap. Armide wil de weerloze ridderdoorsteken maar kan dit niet opbrengen.Daarop draagt ze haar geesten op om henbeiden naar het einde van de wereld te brengen,zodat ze Renauds liefde kan opwekken.1213IIIHet is Armide gelukt om Renaud in haar bante krijgen. Nu wil ze nog worden genezenvan haar gevoelens voor hem. De Haat moethaar hierbij helpen. Wederom deinst Armideterug, waarop de Haat haar vervloekt: eeuwigzal ze onderworpen zijn aan de liefde!IVUbalde en een Deense ridder komenRenaud bevrijden. Met een diamantenschild en een gouden scepter verjagen zemonsters die de weg naar Armides paleisversperren. Een demon in de gedaante vanUbaldes geliefde probeert hem te verleidenmaar verdwijnt na een tik met de goudenscepter.VUit angst Renaud te verliezen raadpleegtArmide de onderwereld. Ze laat haargeliefde achter in haar paleis. Ubaldelaat Renaud in het diamanten schildkijken, waarop deze schrikt van zijn eigentoestand. Vol plichtsbesef wil hij samenmet hen vertrekken. Op dat moment keertArmide terug. Zij is wanhopig omdatRenaud haar gaat verlaten en dreigt hemna haar dood als geest te zullen achtervolgen.Armide bezwijmt en de kruisriddersvertrekken. Als ze bijkomt, laatArmide het paleis verwoesten, waar hunliefde zich afspeelde. Ze vertrekt woedendom zich op Renaud te wreken.zo 6 okt 2013 première 13.30 uurdi 8 okt 20.00 uurdo 10 okt20.00 uurma 14 okt20.00 uurdo 17 okt20.00 uurzo 20 okt13.30 uurdo 24 okt20.00 uurzo 27 okt13.30 uurHet Muziektheater AmsterdamKaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn ernog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455Online reserveren: www.dno.nlInleidingen door Willem BrulsPlaats: Muziektheater (foyer 2de balkon)Tijd: 19.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een plaatsbewijsvoor de voorstelling van die dagMet steun van de Vereniging Vriendenvan De Nederlandse OperaDinerbuffettenBij elke avondvoorstelling van DNO kunt uge nie ten van een diner buffet in de foyer van hetMuziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u optijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455of via www.muziektheater.nl/kaarten.Christoph Willibald Gluck 1714 -1787ArmideDrame héroïque en cinq acteslibrettoPhilippe Quinaultmuzikale leidingIvor BoltonregieBarrie Koskydecor en kostuumsKatrin Lea TaglichtFranck EvindramaturgieBettina AuerArmideKarina GauvinHidraotAndrew Foster-WilliamsRenaudFrédéric AntounArtémidore/Le Chevalier DanoisSébastien DroyUbalde/AronteHenk NevenPhéniceKarin StrobosSidonie/La Naïade/Une Bergère/Un Démon sousla figure de MélisseAna QuintansLa HaineDiana MontagueDeux CoryphéesJulia Westendorp, Karin StrobosUn PlaisirFrancesca Russo ErmolliChoeur des CoryphéesJulia WestendorpFrancesca Russo ErmolliSébastien DroyHenk NevenNieuwe productieNederlands KamerorkestKoor van De Nederlandse Operainstudering Nicholas JenkinsDe voorstelling duurt circa 2 uur en 35 minuten.Er is 1 pauze.De opera wordt in het Frans gezongen,Nederlands en Engels boventiteld.Armide wordt verlaten door Renaud, Giovanni Battista Tiepolo , 1757Het operaboek Armide is verkrijgbaar in hetMuziek theater. Daarin staan onder meer eenuitgebreide synopsis en het libretto in hetFrans en het Neder lands. De prijs is E 8.

Christoph Willibald GluckAchtergrond ArmideJoke Dame‘Zo levensecht en zo gevoelig’‘De beste van al mijn opera’s’, zo kenschetste Gluck Armide, de vierde van zes operatragediesdie hij componeerde of bewerkte voor de Parijse Opéra. Dat hij onverkort een bijna honderdjaar oud Armide-libretto toonzette, waarmee Lully furore had gemaakt, deed critici de wenkbrauwenfronsen. Maar koningin Marie-Antoinette kon er geen genoeg van krijgen.Gluck componeerde zijn Armide om eenvleiende geste te maken naar Marie-Antoinettes schoonheid,’ schreef hofdameMarie-Thérèse Louise de Savoie-Carignan –bekend als Princesse de Lamballe – in haarmemoires. ‘Nog niet eerder zag ik HareMajesteit zo veel interesse tonen in hetsucces van een uitvoering als bij deze opera.Ze raakte gewoon verslaafd aan Armide en,heel ongebruikelijk, ze stond erop om naarelk fragment te luisteren voordat het werdgerepeteerd in het theater.’De favoriete hofdame van de koningin wistnog meer te vertellen. Nadat ze zelf de componistmet zijn nieuwste opera had gelukgewenst,verzuchtte hij: ‘Ach, mijn lievePrinses, alles wat mij nog ontbreekt om mijin de zevende hemel te wanen zijn twee vandie mooie hoofden als van Hare Majesteit enu zelve.’ ‘Als dat alles is wat u wenst,’ antwoorddede hofdame, ‘dan laten we ons tochvoor u schilderen, Herr Gluck.’ ‘Nee nee, ubegrijpt me verkeerd, ik bedoel lévendehoofden; mijn zangeressen zijn nogal lelijk,terwijl Armide en haar vertrouwelinge juistheel aantrekkelijk moeten zijn.’ Een wrangdialoogje, vijftien jaar voordat de guillotinedezelfde mooie kopjes deed rollen in deFranse Revolutie.Gluck in ParijsChristoph Willibald Gluck had alle reden omMarie-Antoinette met Armide te vleien.Door haar toedoen had de Duits/Boheemsecomponist voet aan de grond had gekregenin Parijs. Ze kenden elkaar. De dochter vande Oostenrijkse keizerin Maria Theresia waszijn leerlinge geweest in Wenen, waar Gluckzich had gevestigd nadat hij jarenlang doorheel Europa had gezworven.Eenmaal gehuwd met de Franse kroonprins(1770), haalde Marie-Antoinette decomponist, die als belangrijk operahervormerde internationale aandacht op zich hadgevestigd, naar Parijs. Al gauw werd hem’s ochtends de toegang tot haar ceremoniële‘toilet’ verleend, waar hij – geheel tegen dehofetiquette in – vrijelijk durfde opscheppenover zijn vorderingen. ‘Binnenkort, Madame,’antwoordde Gluck op haar vraag of zijngrand opéra Armide nog niet klaar was.‘En werkelijk waar, het wordt práchtig.’De zestigjarige componist moest zijnnieuwe opera ook wel aanprijzen. Hij zettezich immers met Armide – het libretto overde liefde tussen de koene kruisridderRenaud en de betoverende Syrische prinsesArmide, gebaseerd op Tarquato Tasso’sGerusalemme liberata – aan een ongekendwaagstuk. Hij had inmiddels een naam teverliezen. Als erkend operavernieuwer enbruggenbouwer tussen de Italiaanse en deFranse stijl had Gluck de impasse in hetParijse operacircuit doorbroken. MetIphigénie en Aulide en de Franse bewerkingenvan zijn hervormingsopera’s Orfeo ed Euridiceen Alceste had hij zijn roem bevestigd.Marie-Antoinette was trots op haar protegéen schreef na de première van Iphigénie aaneen van haar zusters: ‘Voilà un grand triomphe– ik ben helemaal opgetogen; ze kunnenover niets anders meer praten. Je kunt jeniet voorstellen hoe het in de hoofden rondspookt.Ze vallen elkaar aan alsof het eengodsdiensttwist betreft.’Maar een Armide op de planken van deParijse Opéra zetten – en dan ook nog ophet libretto dat Philippe Quinault al bijnaeen eeuw eerder had geschreven voorJean-Baptiste Lully, de grondlegger vande tragédie lyrique – was zelfs voor iemandvan Glucks statuur een regelrechte daadvan hoogmoed. Het werd in Parijs ervarenals een provocatie, als het kruisen van dedegens met een opera die algemeen erkendwerd als de niet te overtreffen, perfecteuiting van de Franse operatraditie die zich,geïnspireerd door de grote Franse tragedieschrijversals Racine en Corneille, had ontwikkeld.14 15Gluck aan Du RoulletLully’s Armide (1686) had in Parijs langrepertoire gehouden, ook na de dood vande componist. Nog in 1766 was de opera uitgevoerden mogelijk had Gluck een repetitiebijgewoond. Er gold een ongeschreven regelin Frankrijk die het hergebruik van Quinaultstragédies lyriques verbood en niemand hadnog serieus de hand durven uitsteken naarArmide. De progressieve Franse denktankvan verlichte filosofen, literatoren en musicivoerde inmiddels het debat in de media overnieuwe en realistischer vormen van muziektheater.Het wekte dan ook verbazing datuitgerekend Gluck, voorstander van soberheid,natuurlijkheid en geloofwaardigheid,de traditie van de wat afstandelijke en daardoorverouderde tragédie lyrique nieuw levenwilde inblazen en het Armide-thema opnam.Nota bene met de premisse ‘geen letter vanQuinaults tekst te zullen veranderen’.Hij was gewaarschuwd. François duRoullet, librettist van Iphigénie en Aulideen vertaler van Alceste, wees Gluck op deonvolkomenheden van Quinaults libretto:gebrek aan dramatische handeling, niet terzakedoende personages, een overdosis zinlozedivertissementen. Maar Gluck was pertinent.Hij schreef Du Roullet: ‘Ik zal geenregel van Quinaults libretto schrappen,maar in een flink aantal scènes moet demuziek wel tot draf aangezet worden, ofbeter: tot galop, om de kilte en de eentonigheidniet te voelen van het stuk dat de zieltoch in vervoering weet te brengen. Als ikde vijfde akte lees, moet ik ondanks mezelfwenen over de situatie die zo levensecht isen zo gevoelig.’ Zal het lukken zoals me voorogen staat, voegde Gluck nog toe, ‘dan verdwijntuw Oude Muziek’ – en hij doelde opLully – ‘voorgoed van het toneel.’Gluck versus PiccinniGluck-specialisten hebben verschillendeverklaringen aangevoerd waarom de hervormingsgezindecomponist teruggreep op deoude tekst van Quinault voor zijn nieuweopera. Mogelijk speelde de onverkwikkelijkecultuurstrijd die was ontbrand tussen dezogenaamde Piccinnisten en de Gluckisteneen rol. Het succes van Glucks hervormingsopera’sIphigénie, Orphée et Euridice en Alcestedeed tegenstanders van deze reformstijleen andere componist naar voren schuiven:de Napolitaan Niccolò Piccinni, die langsandere – puur Italiaanse – weg de Franseopera zou kunnen moderniseren. Maar zonderde ‘versimpelende ingrepen’ van Gluck.Gluck werkte aan Roland op een libretto vanQuinault, toen Piccinni de opdracht kreeghetzelfde Quinault-libretto te toonzetten.Het was door Jean-François Marmontel –actief voorstander van de Italiaanse stijl –omgewerkt van vijf naar drie aktes, maarmet behoud van de vele divertissementen.Om de angel uit de hem opgedrongen operastrijdte halen gooide Gluck zijn eigenRoland terstond in de haard. Het is voorstelbaardat de componist met QuinaultsArmide-libretto zijn opponenten wilde tonendat ook hij in staat was de nog steeds zohooggewaardeerde Quinault-libretto’s tehanteren, zelfs in ongewijzigde vorm (maarvanzelfsprekend zonder de aan LodewijkXIV gerichte, allegorische proloog).Glucks ombuigingenEr is nog een andere reden denkbaar. Om deFranse verkalkte hofkunst waarbij zelfs ‘deoude pruiken zitten te gapen’ (Diderot) weervlot te trekken was een frisse wind nodig diede krachtige en nog werkzame elementenvan het genre – met name de tekst – intactzou laten. De relatie tussen tekst en muziekmoest worden omgebogen naar de eisen vande eigentijdse esthetiek en de moderne sensibiliteit,waarvan Diderot en Rousseau debelangrijkste pleitbezorgers waren. Eenesthetiek die fundamenteel verschilde vande hooggestemde, aristocratische heroïekuit Quinaults en Lully’s tijd. Rousseau hadin zijn Lettre sur la musique françoise (1753)een gedetailleerde muzikale analyse verwoordvan Armides monoloog ‘Enfin, il esten ma puissance’ uit Lully’s opera, die Gluckde richting wees voor zíjn toonzetting vande monoloog. Diderot en Rousseau steldendat het klassieke muziekdrama uit ‘Le GrandSiècle’ te gestileerd was om het modernepubliek nog direct te kunnen beroeren enbepleitten een realistischer weergave vande intiemste en smartelijkste gevoelens inhet zingen, met niet alleen welluidende klankenmaar ook ruwe, dissonante en expressievemelodische frasen. En met een rol voorhet orkest waarin ook onuitgesproken emotiestot uitdrukking komen. En een stap verderdan bij Lully functioneert de muziek nietlanger uitsluitend om de betekenis van detekst te onderstrepen, maar soms ook omdie tegen te spreken.Eenmaal overtuigd dat dit weg was waarmeede tragédie lyrique een nieuwe kans konkrijgen, besloot Gluck, met de nieuweFranse stijl al in de vingers, tot een definitieveaanval op de oude opera-opvattingenen hij deed dat door Armide, het topstuk vande tragédie lyrique, opnieuw te toonzetten.Ontvangst van Glucks ArmideDoor de contrastrijke tekst nauwgezet tevolgen met zijn muziek – waarvoor hij overigensruimschoots uit eerder werk putte –heeft Gluck met Armide een veelkleurigeklankschildering opgetrokken van de karaktersen de stemmingen van de personages,zonder het verloop van het drama te frustreren.‘Ik heb de muziek zo geschreven dat dieniet snel zal verouderen,’ liep Gluck op zijncritici vooruit.Maar die critici roerden zich natuurlijkluidkeels. En hoewel Marie-Antoinette metde opera dweepte, werd Armide bij de premièreop 23 september 1777 koeltjes ontvangen.De ‘goede, oude Lully’ werd hardopgemist. En de strijd tussen Piccinnisten enGluckisten laaide nog eens fel op. Maar alsnel werd Armide, ‘de toverkol met haarmonotone en vermoeiende gekrijs’(Piccinnist Jean-François de la Harpe),algemeen erkend als het ‘meest betoverende’personage zoals Gluck haar had willentonen. En nog voor het eind van het jaar wasin de Correspondance littéraire, het tijdschriftvan de Encyclopedisten, te lezen datGlucks Armide ‘met veel succes het seizoendomineerde’ en dat het werk met ‘zijn prachtigekoren en nieuwe ideeën’ gerekend magworden tot Glucks meest geslaagde composities,‘althans voor ons podium’.Voltaire had al eerder vanuit zijn landgoedop de grens met Zwitserland de politieke enculturele ontwikkelingen in de Franse hoofdstadbecommentarieerd: ‘Volgens mij staanjullie in Parijs aan de vooravond van eengrootse en vreedzame revolutie, zowel watde regering betreft als in de muziek.’ Degeschiedenis gaf hem wat dat vreedzameaangaat maar ten dele gelijk.Zie over Glucks operahervormingen ook hetartikel ‘Een belangrijke operahervormer’ vanKasper van Kooten in Odeon 82(www.dno.nl/publicaties)

Barrie Kosky (Foto: Hanns Joosten)Interview ArmideKlaus BertischEmotionele diepteMet een enscenering van Christoph Willibald Glucks Armide maakt de Australische regisseurBarrie Kosky voor het eerst zijn opwachting bij De Nederlandse Opera. Kosky, momenteelintendant van de Komische Oper Berlin, kan terugblikken op een breed spectrum van zeeruiteenlopende ensceneringen, van barok tot hedendaags. Ook heeft hij in het verleden veeltoneelproducties gerealiseerd. Na Orfeo ed Euridice, Alceste en Iphigénie en Aulide/Iphigénieen Tauride sluit deze zelden opgevoerde opera van de grote klassieke hervormer van dekunstvorm een reeks van diens belangrijkste werken bij DNO af.Als jongeman in Australië was Kosky ‘bezeten’van opera, zoals hij het zelf uitdrukt. InMelbourne was hij lid van een toneelgroepaan de universiteit; hij stond vaak als acteurop het toneel maar begon ook meteen methet initiëren van kleine operaprojecten. Eengrondige muzikale opleiding, pianoles en destudie van de muziekgeschiedenis hielpenhem aan een solide basis voor zijn operaambities.Zijn eerste professionele productiewas The Knot Garden van Michael Tippettvoor de Victoria State Opera.Aanvankelijk werkte hij nog veel voor hettoneel, maar dat is de laatste jaren steedsminder geworden. ‘Ja, ik mis het gesprokentoneel wel en het zal daar voorlopig waarschijnlijkook niet meer van komen. Als jetegelijk intendant van een operahuis énregisseur bent, heb je veel verantwoordelijkheden.Maar opera was toch altijd al mijngrote liefde!’ Hij vindt het een voorrecht ommet muziek bezig te mogen zijn en daarmeeook nog zijn geld te verdienen. Zijn belangstellingging altijd uit naar de hele bandbreedtevan het repertoire; hij wilde zichnooit vastleggen op een specifiek genre ofperiode. Kosky is geïnteresseerd in werkenuit de vroegste tijd van het genre tot aan het‘hypermoderne spul’.In zijn ogen blijft zijn manier van werkendaarbij altijd dezelfde: aan de basis stelthij dezelfde vragen. Een stuk benader jemeestal volgens dezelfde aanpak. Wel hangtvoor Kosky bij een nieuwe productie de keuzevan zijn artistieke team nauw samen met debetreffende titel. ‘Ik kan niet met maar ééndecorontwerper werken. Er zijn altijd drie àvier teams waaruit ik het meest passendekies. Ik vind het leuk om tussen extremenheen en weer te pendelen, en ik wil niet overéén kam worden geschoren. Daarom moet erin mijn producties ook in esthetisch opzichtvoldoende ruimte zijn voor variatie. Dat is deuitdaging die ik zoek.’Zo had hij onlangs in Berlijn een doorslaandsucces met Mozarts Zauberflöte bijde Komische Oper en ensceneerde hij daareveneens een jazzoperette uit de jaren ‘30,Ball im Savoy van Paul Abraham, om nu naarAmsterdam te komen voor een opera uit deklassieke periode.IngrediëntenBarrie Kosky staat erom bekend dat hij zijnproducties vaak omschrijft in de termen vaneen extravagant menu. Tijdens ons gesprekover Armide vond hij het echter nog moeilijkom in zo’n betrekkelijk vroeg stadium de lijstvan de gerechten hiervoor al vast te leggen:‘Dat is iets wat zich in het repetitieprocesmoet uitkristalliseren. We zullen zien hoekruidig ik het geheel kan maken.’ Het zal inieder geval een menu worden dat volgenscontrasten is opgebouwd, als je kijkt naarde verschillende ingrediënten van het stuk:magie en hekserij staan tegenover de strijdom het christelijk geloof, liefde en haat staanin samenspel met jaloezie en teleurstelling.Toch mikt Kosky eerder op eenvoud enintensiteit dan op een overdreven, extravaganteenscenering. ‘Mij gaat het om eenemotionele diepte, die ik door voortdurendedecorwisselingen of met spectaculairetoneeleffecten niet zou bereiken.’Gezongen TsjechovGluck is een van zijn lievelingscomponisten.‘Ik had met Iphigénie en Tauride (ook in Berlijn)een fantastische eerste ervaring, en ik houook heel veel van de muziek van Orfeo edEuridice en Alceste. Ik vind Gluck meersophisticated dan Händel. Hij is radicaal,terwijl hij tegelijkertijd vasthoudt aan devorm, een spannende combinatie van diepeemoties en een strenge structuur. Dát vindik interessant.’16 17En juist dit spanningsveld wil Kosky bijArmide laten zien door personages die zichin een extreme emotionele toestand bevinden.‘Het moet onder je huid kruipen!’ Daarbijwil hij zijn vertolkers fysiek en emotioneelzover zien te krijgen dat deze complexiteitvan vorm en inhoud duidelijk overkomt bijde toeschouwer. Zijn ervaringen met eenkort geleden ontwikkelde cyclus van Monteverdi’sdrie grote opera’s komen hem daarbijvan pas: ‘In een marathon van twaalf uurhebben wij ze alle drie achter elkaar opgevoerd.We hebben Monteverdi gespeeld alseen gezongen Tsjechov. We zijn alle dieptenhelemaal ingegaan!’ Ook zijn productie vanRameaus Castor et Pollux bij EnglishNational Opera in Londen heeft hem duidelijkgemaakt hoe aangrijpend juist dezemuziek kan zijn, waarvan zo vaak wordtgezegd dat ze te formeel is. Zo ontdekteKosky al werkende met de drie grote meestersuit de tijd van de vroege opera – Monteverdi,Rameau en Gluck – hoe hij hun verhevenvorm van theater scenisch grijpbaar,vruchtbaar en toegankelijk moest maken.GevoelensArmide is voor hem zonder meer een vande zeer grote personages uit de operaliteratuur.‘Giuseppe Verdi en Richard Wagnerwisten heel goed waarom zij telkens weerterugkeken naar de oorsprong van de operaof naar de voornaamste richtlijnen in dehervorming daarvan, bijvoorbeeld bij Gluck.En als je de opera Armide hoort, begrijp jewaarom dat zo is. Deze vrouw is een monster,een heks, maar tegelijkertijd wil ze vóóralles bemind worden. Dan maakt het eigenlijkniet zoveel uit of ze nu een heidin is ofeen christen. De diepe, innerlijke gevoelensstaan los van deze religieuze standpunten,ook al lijken die een thema van het stuk tezijn. Haar eenzaamheid staat in het middelpuntvan de gebeurtenissen en in het middelpuntbij het schetsen van haar karakter.Gluck interesseerde zich niet voor de mannenin zijn verhaal. Zij worden slechtsoppervlakkig uitgewerkt en ze zijn, interessantgenoeg, ook nogal onsympathiek. Alledraden komen enkel en alleen samen bijdeze vrouw, van wie de frustraties voortkomenuit haar onvervulde dromen.’MedeaBij het zoeken naar een concept zag Koskyin eerste instantie twee mogelijkheden voorzich: aan de ene kant zou het mogelijk zijnom ongegeneerd gebruik te maken van alletoneeleffecten die de toveropera van de18de eeuw zo domineerden. Of juist detegenovergestelde aanpak: een psychologischspel in de trant van Strindberg, uitgekleeden supergeconcentreerd. En natuurlijk is hetdit laatste geworden – maar dan wel met eenhoog gehalte aan poëzie. Niet de effectenmoeten de spanning opwekken maar deintensiteit moet het doen.Zoals zo vaak heeft de regisseur zich ookhier laten inspireren door een film: deZweedse filmregisseur Lars von Trier heeftin zijn vroege jaren een bewerking van hetMedea-gegeven verfilmd. Medea is ook eenheidin, met wie Barrie Kosky zijn Armidediep verbonden ziet. En in beide gevallenhebben we te maken met een verhaal overmagie en tovenarij. ‘Ik wil de eenvoud inhet stuk naar boven halen om zo met namede kracht van de hoofdpersoon duidelijk temaken,’ licht Kosky toe. ‘Dan vind ik zelfsin dit ingewikkelde, merkwaardige verhaaleen Becket-achtige kwaliteit.’Bij deze concentratie wordt Kosky geholpendoor het verrassende optreden van detot personage gemaakte Haat (La Haine).‘Het idee om de Haat ten tonele te voerenen te laten zingen is een geweldige vondst.Als figuur wordt de Haat geboren uit Armide.Het is géén monsterachtige, duivelse vrouw.En naast de virtuoze en tegelijk diep-emotionelearia’s van Armide zelf heeft Gluckvoor de personificatie van de Haat zijnmeest uitzonderlijke muziek gecomponeerd.’De natuurIn de productie zal de natuur een essentiëlerol spelen. Net als destijds bij hun gezamenlijkeproducties van Castor et Pollux en Didoand Aeneas/Hertog Blauwbaards burcht heeftzijn decorontwerpster Katrin Lea Tag voorKosky op het toneel een landschap gecreëerddat met simpele middelen een eenvoudigemaar fantasievolle wereld voorstelt: Armidestovereiland. Daarbij zal – zoals in eerdereproducties van hen samen – water als natuurelementheel belangrijk zijn. De natuur staatdaarbij in de ogen van de regisseur voor dekracht van het vrouwelijke. Ook hierin wordtvoor Kosky de nauwe verwantschap met hetMedea-gegeven duidelijk waarneembaar.Op een niet-illustratieve manier probeerthij de relatie tussen natuur en mens op hettoneel te realiseren; hem boeit de verschijningvan de mens op de bühne zonder veelverdere toevoegingen. Maar aan het eind,na een voorstelling die zich tijdens haarverloop oriënteert op een abstract idee vande vier jaargetijden, zal Armides tovereilandverwoest zijn. Kosky ziet het daarbij als zijntaak om de hoofdfiguur in al haar kracht encomplexiteit ook als breekbaar en kwetsbaarte laten zien. Dit stuk, dat hij zelf het liefstde ondertitel ‘Visioenen van oorlog en liefde’zou willen meegeven, is het portret vaneen vrouw die wanhopig op zoek is naar deware liefde, maar die er niet in slaagt dezete vinden. En Barrie Kosky voegt daar eenalgemeen credo aan toe: hij gelooft dat dezeopera ons de kracht van het theater door demuziek en de kracht van de muziek door hettheater kan laten voelen.Vertaald door Frits VliegenthartBall im Savoy door Komische Oper Berlin (Foto: Iko Freese)

Kom mee op een prikkelende ontdekkingsreis. Met OperaFlirt beleef je een exclusieveopera-avond. Maak kans op een van de veelgevraagde plaatsen die we voor dit bijzondereprogramma gereserveerd hebben. Samen met anderen geniet je van een unieke voorstelling.OperaFlirt-avonden 2013 - 2014Armide10 okt 2013 (aanmelden vanaf 10 sep)De speler13 dec 2013 (aanmelden vanaf 13 nov)Lucia di Lammermoor21 mrt 2014 (aanmelden vanaf 21 feb)Mijn eerste opera-ervaring…Bastiaan – OperaFlirter29 jaarWie ben je, wat doe je en wat staat er op je iPod?Ik ben Bastiaan de Jong, beleidsmedewerker en campagneleider bijGroenLinks Den Haag. Op mijn iPod staat veel, maar recente aankopenzijn: Ray La Montagne, Douwe Bob en Bonobo.Naar welke OperaFlirt ben je geweest?We hebben La traviata bezocht. Een prachtige opera met een geweldigeIsmael Jordi.Hoe heb je het ervaren?De opera was zeer intens. De zang was krachtig, de expressie vol emotie.Ik merkte dat ik na afloop weer even nodig had om te landen in de werkelijkheid.Zijn er andere opera’s die je zou willen zien?Ik laat me meestal verrassen. Er is dus geen specifieke opera die ik ophet oog heb. Maar ik ga zeker nog een keer naar een operavoorstellingen dan hoop ik op net zo’n intense ervaring als bij Traviata.18Faust21 mei 2014 (aanmelden vanaf 21 apr)Falstaff19 jun 2014 (aanmelden vanaf 19 mei)ErratumOp de OperFlirt-pagina inOdeon 89 wordt Fred Lingen‘Artistiek adviseur vanDNO’ genoemd. Daar hadmoeten staan: ‘Artistiekadviseur en erelid van deVereniging Vrienden vanDe Nederlandse Opera’.Interview ArmideDamascus, tijdens de eerste kruistochten.Christenen leveren een bloedige strijd omJeruzalem te bevrijden van de Arabischebezetting. Armide, nicht van koning Hidraotvan Damascus, gebruikt haar magischekrachten om de vijanden uit te schakelen.Haat en wraakzucht drijven haar, heimelijkverlangt ze ook naar liefde. Die innerlijkestrijd wordt haar ondergang.Is Glucks opera Armide, die dit themabehandelt, een opera over het slechte in demens? Of belicht hij juist de kracht van deliefde? De Canadese sopraan KarinaGauvin, die de titelrol zal zingen, twijfeltgeen moment: ‘Dit is een opera over liefde,de drijvende kracht voor ons allemaal.’We spreken elkaar via de telefoon aan devooravond van een uitvoering van Theodorain Quebec, waarin ze, onverminderd enthousiastover haar zoveelste Händel, de titelrolzingt. Gauvin geniet een wereldnaam inbarokrepertoire – bezoekers van de Zaterdag-Matinee konden haar horen schitteren inVivaldi’s oratorium Juditha Triumphans –maar zingt met evenveel gemak in opera’svan Mozart, Debussy of Ravel. Haar liedvertolkingen(zelf noemt ze het miniopera’s)werden beloond met vooraanstaande prijzen.Een voorrecht vindt ze het om in veel verschillendestijlen te kunnen zingen. ‘Ik kanvóóruit en achteruit kijken, dat is voedingvoor de stem,’ meent ze. Wie haar zag optredenzal het beamen: Gauvin koppelt eeninnemende uitstraling aan een warme,parelende klankschoonheid en een zeldzameinleving. Geen wonder dat ze recent genomineerdwerd als Soliste de l’année.19Marianne Broeder‘Une femme de coeur’‘Make love, not war’ zou het devies kunnen zijn van Glucks opera Armide. Toch komt Armide,een verbeten krijgsvrouw in het beleg van Jeruzalem, bedrogen uit zodra ze liefheeft. Haar rivaalen minnaar Renaud verliest zijn hartstocht en kiest uiteindelijk voor de strijd. ‘De liefde heeft hetlaatste woord,’ vindt Karina Gauvin, die met de titelrol debuteert bij De Nederlandse Opera.Wankelend tussen goed enkwaadZo breed als Gauvins repertoire is, muziekvan Gluck zong ze nooit eerder. ‘Een compleetnieuwe muzikale taal, alsof ik eennieuwe deur open,’ zegt ze met bijna kinderlijkenthousiasme. Armide is voor haar eensterke vrouw, verlangend naar liefde, maarbang zichzelf te verliezen. ‘Ze levert een hardestrijd. En hoopt daarmee de controle overhaar kwetsbare gevoelens te bewaren. Zeneemt een risico door met haar toverkrachtende liefde af te dwingen. Eenmaal bemind,wordt ze de slaaf van haar gevoelens.’Het is een genereuze gedachte, die welpast bij de wellevendheid die Gauvin uitstraalt.Maar Armide kent ook heel slechtekanten. Hoe verging het de ongelukkigetovenares? Armide werd verliefd op haarrivaal, de christelijke ridder Renaud, op hetmoment dat ze hem wilde doden: ‘Ik wil zijnonoverwinnelijke hart doorboren. Maarwaarom ben ik opeens bezorgd? Waaromaarzel ik?’Vertwijfeld bespeelt ze hem met haarmagische krachten, zodat ook hij van haargaat houden. Als ze beseft dat ze de vijandliefheeft, wordt ze overmand door een onverdraaglijkschuldgevoel en roept de hulp invan de Haat: ‘Geef terug mijn razernij, zorgdat mijn woede weer ontvlamt. Kom, helpme, onvervangbare Haat.’ Het is vergeefs,haar liefde is sterker: ‘Nee, nee, toch niet.Het is onmogelijk me mijn liefde af te nemenzonder mijn hart te breken.’ Voor straf verbreektde beledigde Haat Renauds betovering.Hij keert terug naar het slagveld.Armide blijft alleen achter, vervuld vanwoede: ‘De hoop op wraak is het enige datme rest’ en wanhopig van liefdesverdriet:‘Demonen, vernietig mijn paleis’.Duistere krachtenGauvin, vergoelijkend: ‘Het is waar, in haarwanhoop komen haar slechte gevoelensweer boven. Ze probeert zich daaraan vastte klampen, maar de liefde heeft het laatstewoord.’We spreken over het kwaad dat Armideomringt zoals koning Hidraot en zijn duivelsevolgelingen, die haar strijdlust voeden:‘Eerder beminnelijk is Armide dan gevaarlijk.Roemrijk is haar triomf. Trotse vijandenkermen onder haar ijzers.’ Evenals de duisterekrachten in haar omgeving: demonen,vermomd als nimfen en herders, kwadegeesten: Haat, Razernij, Wreedheid, Furieen Wraak. Het is niet eenvoudig voor Armideom afstand te nemen van haar vechtlust.Gauvin, opeens ernstiger: ‘De boze geestenin deze opera vertegenwoordigen karaktereigenschappendie we helaas dagelijkstegenkomen. Op straat, in ons werk, eenenkele keer bij vrienden. Armide weet ze uiteindelijkhet hoofd te bieden. De slechtheiddie ze ontmoet is uitvergroot door de oorlogssituatieén (grinnikend) natuurlijk ookomdat het een opera is. Men komt niet naarhet theater om de dagelijkse werkelijkheidte zien. Het publiek wil meegesleept wordenin heftige emoties. Armides extreme gevoelensmaken deze rol voor mij lastig én ongelofelijkaantrekkelijk.’Intense expressie‘Armide is une femme de coeur. Ze beleefteen intense liefde. En tenslotte een grootverdriet. Ze roept bij mij een grote betrokkenheidop. Ik probeer de gevoelens vanmijn personages volledig uit te leven.Au fond ben ik minder bezig met klankvormingdan met de beleving van het verhaal en deemoties. Bij sommige zangers is dat andersom.Ze zingen prachtig, maar ze ontroeren jeniet. Ik wil het publiek raken, men moet hetgevoel hebben dat ik Armide bén. Ik geefmezelf volledig. Dat voelt fantastisch, maaris ook heel vermoeiend. Mijn docent aan hetconservatorium zei altijd: “Ik wil niet alleeneen mooie klank horen, ik wil iets beleven.”’‘Glucks muziek leent zich daar fantastischvoor. Zijn idioom is ongelofelijk kleurrijk enexpressief, het is heerlijk dit nieuwe terreinte ontginnen. Na alle Händels en Vivaldi’sdie ik heb gezongen lijkt de overgang naarGluck volkomen vanzelfsprekend.’Karina Gauvin (Foto: Michael Slobodian)

StersopraanAngela GheorghiuCMS – Europees partner van DNOTijden veranderen enwij veranderen met de tijd2124 septemberGrote ZaalBestel nukaartenOperaLounge (Foto: Paul Ridderhof)U-Live is a trading name of Universal Music Arts & Entertainment LimitedVorige keer vertelde ik u over onze Opera-Lounge-bijeenkomst over ‘de reis van jeleven’ met spreker Chris Zegers. Deze keerdoe ik graag verslag van een wederomgeslaagde OperaLounge waarvoor wijtrendwatcher Adjiedj Bakas bereid haddengevonden om een link te leggen tussen dethema’s uit La traviata en het heden onderde noemer ‘de tijd die altijd voortgaat’.In de OperaLounge op de entresol vanhet Muziektheater, voor de gelegenheidmooi modern ingericht door ontwerpsterFrederike Top, ontvingen wij relaties vanallerlei bedrijven en instellingen met uiteenlopendeachtergronden en interesses.Adjiedj trakteerde hen op een dynamischeflashback & flashforward en legde interessanteverbanden tussen de geschiedenisen de trends in de tijd van Verdi, in onze tijden in de toekomst.Eerst nam hij ons mee naar het Italië van1850, een periode waarin de regio chaos enoorlog kende, en de vereniging van NoordenZuid-Italië in 1870. Het toen rijke zuidenverarmde doordat het zijn beschermde economiemoest openen voor de meer concurrerendenoorderlingen. Echt gelukkig werd hetnoorden daar niet van, want de winst gingdeels verloren aan het subsidiëren van hetzuiden. Volgens Adjiedj had het eurodramaons bespaard kunnen blijven wanneer wijhadden geleerd van de Italiaanse muntunie.Hij verwacht dat de Eurozone voor 2020geïmplodeerd zal zijn, waarbij wij danwellicht vier muntunies kennen en de EGterugkeert met Wenen als hoofdstad enwe samenwerken met Noord-Amerika ineen Westerse Waardenunie.Daarna zoomde hij in op het ontstaanvan de natiestaten in Europa rond 1850.De democratie kreeg vorm in die tijd, grondwettenwerden aangenomen en de nieuwenatiestaten investeerden met succes innationalisme om de inwoners tot een eenheidte smeden. We reisden toen zonderpaspoort en kenden echt open grenzen.De globalisering zorgde voor evenveelwereldhandel als nu, alleen was het bbpvan de wereld toen veel kleiner en was deomvang van de totale wereldhandel stukkenkleiner. Nu leven we in een tijd waarin deEuropese politieke en economische elitehet liefst de natiestaten weer ziet verdwijnen,om op te gaan in een Verenigde Staten vanEuropa. Maar in tegenstelling tot de 19deeeuw constateert Adjiedj dat dit niet opinstemming van de bevolking kan rekenen,en dat wij nu leven in een tijd waarin globaliseringvertraagt tot slowbalisering, waarinklein het nieuwe groot wordt en waarin hetvertrouwen van burgers in instituties enpolitiek fors is geslonken.Vanaf 1850 begon ook eerst langzaamen toen sneller de industriële revolutie, diehet continent op zijn kop zette. Nu staanwij volgens Adjiedj aan de vooravond vaneen tweede industriële revolutie door miniaturisering,de aankomende biobased economyen energietransitie, robotisering en3D-printing. Toen stond het sociale weefselonder druk door felle klassentegenstellingen,die tijdens de verzorgingsstaat kleineren nu weer groter werden. Toen kreeg dearbeidersklasse een eigen Marx, nu is demiddenklasse de verliezer van de toekomsten is er markt voor een Marx voor de Middenklasse.Interessante parallellen tussen toenen nu.De cirkels van de tijd blijven cirkelen,leven en dood blijven belangrijk. Toen gingenmensen dood aan tbc, nu is welvaartsziektekanker ‘de keizer aller ziektes’ en hetmaatschappelijk debat over waardig levenen sterven is nog maar net begonnen. Latenwe een arts bepalen wanneer we willen sterven,terwijl we weten dat de meeste artsenons zo lang mogelijk in leven willen houden,louter omdat dit hun portemonnee spekt?Straks ligt de pil van Drion bij de drogist ofprinten we hem thuis met de 3D printer?Liefde is van alle tijden en de gepassioneerdebeleving en viering van liefde zoalswe in La traviata zien, zal in de huidige tijdin het echte leven niet zo snel meer voorkomen,verwacht Adjiedj. In die tijd warenmensen dood voor hun 40ste en als je opje 25ste je grote liefde tegenkwam was jemaximaal 15 jaar samen. Nu is de levensverwachtinggestegen tot 80-85 jaar en eentoekomstige levensverwachting van 120-150of volgens sommigen zelfs 1.000 jaar ligt inhet verschiet. Dan ben je straks dus 100 jaarmet dezelfde man of vrouw en je schoonmoederwordt ook 120…Nu worden tieners minder verliefd omdatze dat te veel gedoe vinden en niet een uuriemand zwijmelend in de ogen willen kijkenomdat ze afgeleid worden door smartphonesen social media: ‘less dating and more hookingup’ is het devies in de aankomende ‘singlepeople society’. 1 op de 4 Nederlandersnoemt zich eenzaam en 50% van de cliëntenbij de fysiotherapeut komt voor een massageomdat niemand ze meer aanraakt. Eenzaamheidis een van de grootste thema’s van dezetijd, maar we weten nog niet hoe we ermeeom moeten gaan.Liefde, verschillen, eenzaamheid en detijd die altijd voortgaat, toen thema’s, nu ookweer. Volgens Adjiedj gaan we een tijd tegemoetvan omwenteling, het nieuwe normaalziet er straks anders uit dan wat we nu normaalvinden. Tijden veranderen en wij veranderenmet de tijd. Saai wordt het niet en dat ismaar goed ook. Net als de opera’s van DNOdie ons altijd blijven verrassen.Dolf SegaarManaging Partner

GötterdämmerungLaat het vuur dat mij verbrandtde Ring van zijn vloek bevrijden! (Brünnhilde)VoorspelDe drie Nornen vlechten het noodlotskoorden voorzien de ondergang van de goden.Als de draad breekt en zij de toekomst nietmeer kunnen duiden, keren zij terug naarErda, hun moeder. Siegfried wil de wijdewereld in, neemt afscheid van Brünnhildeen geeft haar de Ring, als onderpand vanzijn liefde.IGunther, koning der Gibichungen, en zijnzuster Gutrune zijn beiden nog ongehuwd.Hagen, Alberichs zoon, raadt Gunther aanBrünnhilde te huwen. Siegfried is in aantochten Hagen roept hem bij zich. Gutrunebiedt Siegfried ter verwelkoming een vergetensdrankaan. Als Gutrune, op wie hijdirect verliefd raakt, zijn vrouw wil worden,is Siegfried bereid Brünnhilde voor Guntherte werven.Waltraute bericht Brünnhilde over de machteloosheidvan Wotan en verlangt van haarzuster de Ring om de ondergang der godente keren. Brünnhilde weigert dit. Siegfried,die door middel van de Tarnhelm Gunthersgedaante heeft aangenomen, overmeestertde wanhopige Brünnhilde.IIAlberich spoort Hagen aan Siegfrieds Ringte bemachtigen. Hagen roept de Gibichungenbijeen om Gunther en zijn bruid te verwelkomen.Brünnhilde ontdekt Siegfried aanGutrunes zijde, ziet de Ring die ‘Gunther’haar ontnam, nu aan Siegfrieds hand enbeschuldigt hem van verraad. Siegfried ontkent.Gunther, Hagen en Brünnhilde zwerenwraak: Hagen zal Siegfried tijdens de jachtdoden.2223IIIDe Rijndochters beklagen het verlies vanhet goud en sporen Siegfried tevergeefsaan om hun de Ring te geven. Siegfried verhaaltGunther en Hagen over zijn avonturen.Hagen geeft hem een herinneringsdrank,en als Siegfried dan over Brünnhilde vertelt,stoot Hagen hem zijn speer in de rug.Siegfried sterft. Gunther vordert SiegfriedsRing, maar Hagen doodt hem. Brünnhildegeeft opdracht Siegfrieds lijk te verbranden,pakt de Ring en stort zich in het vuur,dat ook Walhall in vlammen zet. De wereldbrandt. De Rijn treedt buiten zijn oevers.Als Hagen de Ring wil grijpen, sleuren deRijndochters hem de diepte in en nemen deRing weer in hun bezit.do 14 nov 2013 premièrezo 17 novdo 21 novzo 24 novwo 27 novza 30 novHet Muziektheater Amsterdam17.30 uur13.30 uur17.30 uur13.30 uur17.30 uur17.30 uurKaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn ernog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau: 020-625 5455Online reserveren: www.dno.nlInleidingen door Hein van EekertPlaats: Muziektheater (foyer 2de balkon)Tijd: 16.45 uur (avond)/12.45 uur (matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van eenplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagMet steun van de Vereniging Vriendenvan De Nederlandse OperaDinerbuffettenBij elke avondvoorstelling van DNO kunt uge nie ten van een diner buffet in de foyer van hetMuziektheater. Zo kunt u rustig eten en bent u optijd voor de opera. Reserveren: 020-625 5455of via www.muziektheater.nl/kaarten.Richard Wagner 1813 -1883Der Ring des NibelungenDritter TagGötterdämmerunglibrettoRichard Wagnermuzikale leidingHartmut HaenchenregiePierre AudidecorGeorge TsypinkostuumsEiko Ishioka †Robby DuivemanlichtWolfgang GöbbelCor van den BrinkchoreografieAmir HosseinpourvideoMaarten van der PutdramaturgieKlaus BertischSiegfriedStephen GouldGuntherAlejandro Marco-BuhrmesterAlberichWerner Van MechelenHagenKurt RydlBrünnhildeCatherine FosterGutruneAstrid WeberWaltrauteMichaela SchusterErste NornNicole PiccolominiZweite NornBarbara SenatorDritte NornAstrid WeberWoglindeMachteld BaumansWellgundeBarbara SenatorFlosshildeBettina RanchNederlands Philharmonisch OrkestRepriseKoor van De Nederlandse Operainstudering Eberhard FriedrichScènes uit Götterdämmerung (Foto’s: Monika Rittershaus)De voorstelling duurt circa 5 uur en 25 minuten.Er zijn 2 pauzes.De opera wordt in het Duits gezongen,Nederlands en Engels boventiteld.Het operaboek Götterdämmerung is verkrijgbaarin het Muziek theater. Daarin staan onder meereen uitgebreide synopsis en het libretto in hetDuits en het Neder lands. De prijs is E 8.

Götterdämmerung (Foto: Monika Rittershaus)Achtergrond GötterdämmerungKasper van Kooten‘Terugkeer naar de opera’‘Zij die zich zo sterk en eeuwig wanen, hollen hun einde tegemoet,’ zegt Loge aan het einde vanDas Rheingold over de goden. Toch duurt het nog lang voordat Walhalla daadwerkelijk in vlammenopgaat. De godenschemering is voor Wotan en zijn familieleden uiteindelijk net zo’n zware bevallingals Wagners voltooiing van de Ring. Toch komt inmiddels ook voor de componist het einde langzaamin zicht. Maar dan moet de grootste uitdaging nog komen: de uitvoering van de volledige Ringtijdens de eerste Bayreuther Festspiele in 1876.De Götterdämmerung-partituur komt totstand tussen 1869 en 1874, in een tijd waarinWagner zijn aandacht moet verdelen tussencomponeren en het voorbereiden van hetfestival. De laatste loodjes vallen hemzwaar: enerzijds omdat er sprake is vanenige tijdsdruk, anderzijds omdat het leeuwendeelvan de tekst al in 1852 voltooid was eninmiddels mijlenver van hem afstaat. Volgenseen dagboeknotitie van zijn tweede echtgenoteCosima stelt Wagner op 28 juli 1871:‘Ik vervloek het componeren… Mijn Nibelungen-projecthad al lang klaar moeten zijn!’Toch toont Götterdämmerung ons Wagnerop de toppen van zijn kunnen als componist.Zowel op het gebied van orkestratie en deontwikkeling van leidmotieven als in degelaagdheid van de partituur overstijgt hetlaatst Ring-deel zijn voorgangers.Niet iedereen beschouwt Götterdämmerungoverigens als het meest ingenieuzeen volwassen werk van Wagners vierluik.In zijn beroemde Ring-interpretatie ThePerfect Wagnerite (1898) ziet Bernard ShawGötterdämmerung als een betreurenswaardigestap terug. In tegenstelling tot de eerderedelen zoekt Wagner in zijn ogen opnieuwzijn heil in elementen uit de conventioneleopera, zoals aria’s, een wraakterzet en eenkoor. Daarmee verloochent hij volgens Shawzijn ideaal van het muziekdrama. Bovendienzijn Siegfried en Brünnhilde in de optiek vanShaw in het laatste deel niet langer verheven,mythologische gestaltes, maar verworden zetot alledaagse mensen met lage streken, totoperakarakters.Shaw ziet daarbij echter een belangrijkaspect over het hoofd. In zijn revolutionairegeschriften rond 1850 typeert Wagner deconventionele opera als onderdeel van eenhuichelachtige maatschappij waarin geld,geweld en macht de dienst uitmaken. Hethof van de Gibichungen waar Siegfried enBrünnhilde verzeild raken is precies zo’nmaatschappij. Geen wonder dat we in dezewereld elementen uit de conventioneleopera terugvinden. De ‘terugkeer naar deopera’ vervult dus een duidelijke dramatischefunctie. De lage hofintrige en de verhevengodenschemering vormen weliswaar eencontrast, maar zijn desondanks innig metelkaar verbonden.Hagens boosaardige planBinnen de handeling aan het Gibichungenhoftrekt Hagen als intrigant aan de touwtjes.Deze zoon van Alberich behoort als bastaardtot de hofhouding, en adviseert zijn halfbroer,koning Gunther. Hagen is – net alsSiegfried – op de wereld gezet om de Ring tebemachtigen, en is door zijn boosaardigheiden intelligentie een te duchten opponent. Hijheeft vermoedelijk het meest elementaire,maar tegelijkertijd meest dreigende leidmotiefbinnen de Ring: een dalende melodie,bestaande uit de tonen c en fis. Deze tonenvormen samen een tritonus, het interval datvan oudsher als diabolus in musica (duivel inde muziek) beschouwd wordt. Dit intervalwordt niet alleen gebruikt om Hagen aan teduiden, maar kruipt ook onder de huid vanandere, op het eerste gehoor ‘positieve’leidmotieven in majeur. Een kenmerkendvoorbeeld is het Hochzeitsruf-Motiv inC-groot, dat vertroebeld raakt doordat erregelmatig een lage fis onder gelegd wordt.Zo laat de muziek horen dat de aanstaandehuwelijken tussen Gunther en Brünnhilde entussen Siegfried en Gutrune geen idylle,maar in feite een valstrik van Hagen vormen.Ook op andere momenten verspreidtHagens agressieve, dreigende chromatiekzich als een soort inktvlek door de partituur,waarbij al het positieve in het negatievegetrokken wordt. Een voorbeeld hiervan iszijn monoloog in de eerste akte en het tussenspeldat erop volgt. In dit ‘Wachgesang’doet Hagen zijn boosaardige plan om de24 25Ring te bemachtigen uit de doeken.Voorafgaand aan Hagens gezang horenwe Siegfrieds normaal gesproken zeeroptimistisch klinkende Horn-Motiv, ditmaalin mineur. Het tussenspel dat volgt is nietalleen bijzonder vanwege de fijnzinnigemanier waarop de denkbeeldige verplaatsingvan het Gibichungenpaleis naarBrünnhildes rots zich geleidelijk in hetorkest voltrekt. Ook horen we hoe de metBrünnhildes liefdesgeluk verbonden klarinetmelodieuit de proloog (Brünnhilde-Motiv) als het ware geïnfecteerd raaktdoor Hagens demonische klankwereld.De melancholische muziek wijst vooruitnaar Siegfrieds latere verraad, wanneerhij door het vuur zal schrijden om zijn echtgenotevoor Gunther te schaken.Men kan zich afvragen of Siegfriedsverraad wel uitsluitend het gevolg is vanHagens intrige. Waar hij in Siegfried nogblind kan varen op zijn onbewuste ingevingen,laat zijn intuïtie hem tijdensGötterdämmerung in toenemende mate inde steek. Ook voordat de liefdesdrank hemBrünnhilde doet vergeten, zijn er al aspectendie als voortekenen van moreel vervalkunnen worden beschouwd. Het Horn-Motiv,dat in Siegfried nog fris klonk, wordt in deproloog door een enorm koperensemblegespeeld (als Helden-Motiv Siegfrieds).Teken van volwassen heldendom, of misschienvan een blasé karakter? Bovendienis de liefdesdrank een typisch middel omeen psychologische ontwikkeling, die je ineen roman heel geleidelijk kunt tonen, ineen opera direct duidelijk te maken. Ookin Tristan is de liefdesdrank geen externefactor die twee onverschillige mensen totkoortsachtige liefde aanzet. Het is meer eenkatalysator van gevoelens die er al waren,maar eerder onderdrukt werden. Los van alledrankjes die Siegfried in Götterdämmerungtoegediend krijgt, ligt de ware oorzaak vanzijn falen vermoedelijk in het feit dat deze‘nobele wilde’ niet geschikt is voor de mensenwereldwaarin hij belandt.De ware toedrachtSiegfried holt in Götterdämmerung zijneigen ondergang tegemoet, en sleeptBrünnhilde erin mee. Daardoor vormen zeuiteindelijk samen het offer dat gebrachtmoet worden om de godenschemeringmogelijk te maken. Siegfried mag Wotansspeer dan aan stukken hebben geslagen,uiteindelijk is de jeugdige moed ook totondergang gedoemd. Bovendien schijnt demuziek in Götterdämmerung op subtielewijze kanttekeningen te plaatsen bij decompromisloze, revolutionaire angel vande oorspronkelijke tekst. De muziek vormtin Götterdämmerung minder een ondersteuningof bevestiging van de handeling, maarcreëert regelmatig juist gelaagdheid enambivalentie. Op die manier lijkt Wagneruitdrukking te geven aan zijn twijfels overde idealiteit van Siegfried. Ook hier heeftde spanning een dramatische functie.In Wagners allereerste versie uit 1848,wanneer het werk nog Siegfrieds Tod heet,stijgen Siegfried en Brünnhilde aan hetslot samen op richting Walhalla. Als eenGermaanse Christusfiguur neemt de geofferdeSiegfried de verantwoordelijkheid voorde zonden van de godenfamilie. Walhalla ende Goden worden in die versie niet vernietigd.In de verschillende versies die Wagner na1852 overwoog, gaat de godenburcht wel invlammen op. En in de uiteindelijke variantverschuift de rol van verlosser in zekere zinvan Siegfried naar Brünnhilde. ‘De trouwstemoest mij verraden, opdat een vrouw wetendwerd,’ laat Wagner haar aan het slot vanGötterdämmerung zeggen. Brünnhilde heeftverschillende stadia moeten doorlopen omde verlossing te kunnen bewerkstelligen.Haar wijsheid verloor ze met haar menswording.Haar liefde maakt plaats voor haatwanneer ze ontdekt dat Siegfried haarontrouw is, en hun verbintenis ontkent.Nadat ze echter de ware toedracht vanSiegfrieds verraad leert kennen en hemvergeeft, is ze liefdevol en wijs tegelijk.Pas nu kan ze de Ring teruggeven aan deRijndochters, en daarmee de balans tussenmens en natuur herstellen.Tijdens de indrukwekkende slotmonoloogvan Brünnhilde worden alle verhaallijnenvan de voorgaande Ring-delen aaneengeknoopt,en is de cirkel rond. Een veelheidaan leidmotieven uit alle delen passeertHagen-MotivHochzeitsruf-MotivHorn-MotivBrünnhilde-MotivHelden-Motiv SiegfriedsErlösungs-Motivgedurende deze finale de revue. Tijdens hetvoltooien van de partituur heeft Wagner zichuitvoerig beziggehouden met de vraag, metwelke muziek de Ring zou moeten afsluiten.Uiteindelijk koos hij voor het Erlösungs-Motiv, dat in de voorgaande werken slechtseen keer langskomt, op Sieglindes uitroep‘O hehrstes Wunder!’ in de derde akte vanDie Walküre. Sieglindes uitroep verwijstnaar Siegfried, maar de muziek wekt ookgevoelens van hoop en optimisme op.Daarmee lijkt Wagner te onderstrepen datde brand niet alleen de ondergang van hetvoorgaande, maar bovenal een kans op eenbetere toekomst biedt.Actualiteitswaarde‘Ik zeg niets meer!’ schrijft Wagner op 21november 1874 onder de voltooide partituur.Nu is het moment aangebroken waarop decomponist zijn geesteskind de wereld inmoet sturen, en anderen zich erover kunnenuitspreken. Hoewel de Ring-première tijdensde eerste Bayreuther Festspiele in 1876 eenhappening van formaat is, toont Wagner zichniet gelukkig met de uitvoering. Zijn goedevriendin Malwida von Meysenbug schijnt hijzelfs geadviseerd te hebben ‘om de ogen tesluiten, en liever te luisteren.’ Toch groeitWagners Ring des Nibelungen in de daaropvolgendejaren uit tot een opzienbarend enrazend populair werk.Na Wagners dood in 1883 is het aan anderenom zich over de betekenis van het Ringverhaalte uiten. Tot op de dag van vandaagkruisen wetenschappers de degens over devraag, hoe we Wagners vierluik nu eigenlijkmoeten interpreteren. En ook door regisseursworden telkens weer nieuwe invalshoekengekozen en andere aspecten van hetveelzijdige verhaal blootgelegd. Juist in eentijdperk als het onze, waarin zoveel aandachtis voor de problematische, ambivalente encomplexe aspecten van het bestaan, spreektde Ring, en in het bijzonder Götterdämmerung,tot de verbeelding. Het karakter van Siegfried,waarin goede maar ook gevaarlijke krachtenschuilgaan, fascineert na ruim 125 jaar nogsteeds. Ook Wotans strijd tegen Alberichheeft actualiteitswaarde. Hij confronteertons met het dilemma hoe een vrije, westersesamenleving zich op een ethisch aanvaardbarewijze kan beschermen tegen de woedevan onderdrukten die eveneens aanspraakwillen maken op de rijkdom van de aarde.Wagners in de Ring verwerkte gedachte datwe zuinig moeten zijn op deze aarde, haariets terug moeten geven in plaats van telkenste nemen, verdient het eveneens meerdan ooit om nageleefd te worden.Al deze aspecten zorgen ervoor dat de Ringnog steeds een ‘kunstwerk van de toekomst’is, en vermoedelijk ook zal blijven.

Wagner Academie IVCIn het 200ste geboortejaar van Richard Wagner organiseert het Internationaal Vocalisten Concourseen Wagner Academie voor professionele zangers. Deze intensieve zevendaagse cursus vindt plaatsvan 22 t/m 28 september 2013 in het Theater aan de Parade in ’s-Hertogenbosch.Het IVC heeft gerenommeerde Wagnerzangersals docenten aangetrokken. Masterszijn sopraan Nadine Secunde, mezzosopraanDunja Vejzović, tenor Siegfried Jerusalemen bariton Wolfgang Brendel. Dirigent EdSpanjaard zal eveneens zijn kennis aan dezangers overdragen. Peter Lockwood (DeNederlandse Opera) en Klaus Sallmann(Deutsche Staatsoper Berlin) begeleidende deelnemers als pianist en coach. Maximaalzestien zangers met een afgerondeconservatoriumopleiding of masterstudentenzang kunnen deelnemen aan de WagnerAcademie. De maximumleeftijd voor deelnameis 36 jaar. Deelnemers krijgen zowelprivécoaching als groepslessen.Voor publiekTijdens de Wagner Academie zijn er openbaremasterclasses, lezingen en films diedoor publiek kunnen worden bijgewoond.De inleidingen over het te behandelen repertoireworden onder meer gegeven doorDr. Etty Mulder, emeritus HoogleraarMuziekwetenschap Radboud UniversiteitNijmegen en musicoloog Dr. Eveline Nikkels.2013 2014september 20133 NedPhO Strijksextet10 Maria de Moel (mezzosopraan)Lodewijk Crommelin (piano)17 Céleste Zewald (klarinet)Van Dingstee Kwartet24 Eric Reddet (tenor)Abigail Richards (piano)oktober 20131 Kimball Huigens (piano)8 Adva Tas (sopraan)Myra Kroese (alt-mezzo)Richard Prada (tenor)Richard Meijer (bariton)Mirsa Adami (piano)Uitgangspunt vormt de spectaculaire Ringdes Nibelungen-enscenering van regisseurPatrice Chéreau en dirigent Pierre Bouleztijdens de Bayreuther Festspiele 1976.Het randprogramma van de WagnerAcademie is onderdeel van het projectI saw the world end dat de Stichting PierreBoulez ontwikkelt voor ‘2015-Boulez 90’met o.a. de musicologen Catherine Steineggeren Etty Mulder en artistiek leider a.i.van de philharmonie zuidnederland JanZekveld.Voor de realisatie van de Wagner Academiewerkt het IVC samen met de Stichting PierreBoulez, het Wagnergenootschap Nederland,elke dinsdag | 12:30 - 13:00TOEGANG GRATIS15 Nitzan Laster (cello)Alexandre Bonnet (harp)22 Dana Ilia (sopraan)Olja Bučo (piano)29 La Rondinenovember 20135 Fang Fang Kong (sopraan)Myra Kroese (alt-mezzo)12 Jarmila Delaporte (viool)Nobuko Takahashi (piano)(o.v.)19 Dutch National Opera Academy23 Esther Doornik (marimba)Peter Elbertse (marimba)Annemieke IJzerman (harp)26 Interview Götterdämmerung27de Gustav Mahler Stichting Nederland,het Conservatorium van Amsterdam enhet Theater aan de Parade.Toehoorders zijn van harte welkom!Met het speciaal geprijsde passe-partoutkrijgt men 7 dagen lang toegang tot alleopenbare activiteiten: € 75 (normaaltarief)/€ 25 (studenten).Tevens zijn losse kaarten te koop.Voor het publiek is de kaartverkoopgestart via het Theater aan de Parade:www.theateraandeparade.nl of0900-33 72 72 3 (lokaal tarief).INTERNATIONAAL VOCALISTEN CONCOURS 's-HERTOgENbOSCHWagner Academie22 – 28 september 2013Theater aan de Parade ’s-HertogenboschConservatorium van AmsterdamPresentaties, lezingen, films, openbare masterclasses en slotconcertNadine Secunde • Dunja Vejzovic ´Siegfried Jerusalem • Wolfgang brendel • Ed SpanjaardKlaus Sallmann • Peter Lockwood7 dagen voordelig toegang met passe-partout: € 75 | € 25 (studentenkaart)hoofdsponsorLiszt Lieder Masterclass22 – 25 oktober 2013 | Ruth Ziesak • Julius DrakeVoorronden 50 ste IVC23 & 24 november 2013 • Conservatorium van AmsterdamMahler / Strauss Masterclass & Symposium7 – 9 maart 2014 | Michelle Breedt • Wolfgang Holzmair • David Selig50 ste Internationaal Vocalisten Concours4 – 14 september 2014 | Theater aan de Parade ’s-Hertogenboschwww.ivc.nuCarine AldersDe beste Götterdämmerungter wereldKurt Rydl verheugt zich op zijn terugkeer als Hagen in Götterdämmerung bij De Nederlandse Opera.Elk jaar reist hij de wereld rond voor zo’n honderd voorstellingen. Drie dagen geleden stond hij nogop de bühne in Boedapest als Osmin in Mozarts Entführung. Een paar dagen later vliegt hij naar Grazom de viering van de 200ste geboortedag van Wagner luister bij te zetten. Tussendoor geniet hij vanhet ontspannen leven op zijn finca op Mallorca. Een beetje door de velden wandelen, lekker zwemmenen zijn befaamde ‘Rydlburger’ voor de werkmannen maken. ‘Je moet wel de telefoon flink wat kerenover laten gaan, waarschijnlijk ben ik buiten.’Rydls stem klinkt zoals je van een lage baszou verwachten. Luid en duidelijk, het is nietmoeilijk je voor te stellen hoe hij als Hagenover het toneel stormt. De eerste keer dat hijdeze rol vertolkte was in Rome met Sinopoli,later volgden producties in onder andereWenen (Dohnányi), Milaan (Muti), München(Nagano) en Dresden (Schneider). ‘In Wenenhad mijn eerste dirigent me aangeraden dewereld in te trekken. Ik kreeg de opdrachtzoveel mogelijk rollen te zingen, waar danook. Als ik dan terug in Wenen kwam, wasik voorbereid en zou ik aan drie tot vier repetitiesgenoeg hebben.’Rydls top vijfZo ontstond een onnavolgbaar leef- en werkpatroon.‘Ik stap regelmatig aan de verkeerdekant uit bed, dan duurt het even voordatik me realiseer waar ik ben. Goed slapen,af en toe een sauna en vooral zelf koken,zo hou ik het vol. Er is niets zo vervelendals alleen te moeten eten in een restaurant.’Toch zou hij niet anders meer willen. ‘Ikgeniet van al die verschillende personages.De ene week ben ik Méphisto, de andereweek Don Pasquale. Ik zou werkelijk doodgaanals ik drie maanden hetzelfde zoumoeten zingen. Juist de afwisseling maaktdit beroep zo waanzinnig interessant.’Noem een dirigent en Rydl heeft ermeegewerkt. Geen enkel operahuis ter wereldkent voor hem nog geheimen. Zonder moeitebegint hij desgevraagd aan een top vijf vanzijn meest favoriete rollen: Baron Ochs inDer Rosenkavalier, Hagen in Götterdämmerung,Osmin in Die Entführung aus demSerail, Rocco in Fidelio en Gurnemanz inParsifal. Maar om dan te stoppen valt hemmoeilijk. ‘Natuurlijk mag ook Don Carlo nietontbreken, en eigenlijk het hele Verdi-repertoire.Ik hou van de meer dramatische rollen,al heeft dat natuurlijk ook met het karaktervan mijn stem te maken. Ik moet bewegenop het toneel.’Fotografisch geheugenJuist de manier waarop Rydl beweegt,bezorgde hem de partij van Hagen in PierreAudi’s productie. ‘Pierre was naar CoventGarden gekomen om mij te zien in deze rol.Het beviel hem kennelijk en de klik waswederzijds, we werden goede vrienden.De Götterdämmerung die toen ontstond,is echt de beste productie ooit. Ik voel deregie nog in mijn lijf en herinner me na bijna15 jaar nog elke stap. Dat is maar goed ook,want Pierre heeft een fotografisch geheugen.Als ik een meter te veel naar links of rechtssta, ziet hij het meteen.’Dat fotografisch geheugen deelt Audi metRydl. ‘Ik heb nooit moeite gehad om tekstente leren. Voordat ik van zingen mijn beroepmaakte, studeerde ik zoölogie en biochemie.Ik weet nog dat ik bij een tentamen niet opeen naam kon komen. Ik wist precies waardie stond in het studieboek: op pagina 273links bovenaan, maar de naam schoot memaar niet te binnen.’Alles kloptOver tekstvastheid hoeft hij zich nu geenenkele zorgen te maken. ‘Het is heerlijk omdie zekerheid te hebben, alsof je alleen deweg hoeft af te lopen, het spoor ligt er al.Dat geeft je de gelegenheid om je te concentrerenop de muziek, maar ook alert tezijn op kleine wijzigingen.’Hoewel hij in de tussentijd Hagen vertolktein vele andere producties, neemt hij dieopvattingen niet mee naar de reprise. ‘Hetwordt 100% zoals in 1998. Ik speel zoalsPierre het wil. Het is zo’n ongelooflijk perfecteproductie, alles klopt. De decors vanGeorge Tsypin zijn geniaal, de directie vanHartmut Haenchen is uitzonderlijk. De tempizijn precies goed, het geluid is kristalhelder,nooit overweldigend. Ook het kostuum isprachtig. Eerst zag ik eruit als een alien, eensoort hagedis. Dat werkte niet, ik leek weleen boze Pinokkio. Toen kwam het idee vandie grote zwarte jas met daaronder een blotetorso. Dat was het! Ik ben natuurlijk geenDavid Beckham, maar dat past ook niet bijde rauwe woede van Hagen.’ De reactie vanhet publiek kon niet uitblijven. ‘Het applauswas overdonderend en hield lang aan. Hetbevestigde ons gevoel dat we met een uniekeRing-cyclus bezig waren.’De toekomst‘Over een maand zing ik La Roche inCapriccio voor de eerste keer. Maar HansSachs in Die Meistersinger is er nooit vangekomen, ik leg me erbij neer. Misschien iser wel een goede reden. Ik ben nu 65 en mijnagenda is tot eind 2015 gevuld. In 2016 zijn erdan nog een paar speciale gelegenheden endan gaat het boek na 3.500 voorstellingendicht.’Noot van de redactie: het boek Kurt Rydl – Der Megabassis verkrijgbaar in de Muziektheaterwinkel.Kurt Rydl in Götterdämmerung 2005 (Foto: Monika Rittershaus)

BOOM!Amsterdam is een operaGeïnspireerd op Der Ring des Nibelungenvan Richard Wagner daagt De NederlandseOpera van oktober 2013 tot en met februari2014 een ieder uit om na te denken overde toekomst van de natuur en de aarde.Wagners Ring-cyclus laat in vier opera’s eenwereld zien die vanaf het begin gedoemdis ten onder te gaan. Nadat Wotan de takvan de wereld-es in het begin van de cyclusheeft afgebroken verdort de boom aan heteind van de cyclus totaal.28Met BOOM! Amsterdam is een opera brengtDe Nederlandse Opera dit najaar met destad Amsterdam een ode aan de natuur enaan Richard Wagner. Op verrassende locatieszijn bijzondere — vaak speciaal voorhet project gecomponeerde — muziekstukkente horen: van One minute opera’s bijAmsterdamse bomen tot melodrama’s inhet Muziektheater en van koorstukken doorscholieren op IJburg tot korte persoonlijkeopera’s in Bos en Lommer.BOOM!One minute opera’sokt 2013 t/m feb 2014Gedurende het gehele evenement presenteertDe Nederlandse Opera elke donderdagavondvan 18.00 tot 18.15 uur een kort operaprogrammabij een bijzondere boom in Amsterdam. Naeen welkomstwoord van De Nederlandse Operaspreekt een Amsterdammer in één minuut zijn/haar groene of duurzame wens voor de stad uit.Een gelijktijdig optreden van een vocaal ensemblegeeft de voordracht extra lading. Elke weekis er een ander verhaal, over een andere toekomst,bij een andere boom. Tot heel Amsterdameen opera is.Wilt u een groene/duurzame wens uitsprekenvoor de stad Amsterdam? Dan kan op dewebsite www.amsterdamiseenopera.nl of viaTwitter via #BOOM! (vanaf september 2013)BOOM!in Het Muziektheater Amsterdamza 2 en zo 3 nov 201329Op 2 en 3 november voert een wandelingdoor het Stadhuis en het Muziektheater langsindringende voordrachten van deskundigenop het gebied van duurzaamheid en de natuur.Sprekers zijn onder meer Marjan Minnesma,directeur Stichting Urgenda en nummer 1in De Duurzame 100 van dagblad Trouw,en Matthijs Schouten, bijzonder hoogleraarecologie en filosofie van het natuurherstel aande Wageningen University. De voordrachtenworden muzikaal omlijst door speciaal voor ditproject gecomponeerde stukken – geïnspireerdop de leidmotieven van Richard Wagner – vanhedendaagse componisten Calliope Tsoupakien Wim Henderickx. De uitvoering wordtverzorgd door het Koor van De NederlandseOpera en twee koren van het Conservatoriumvan Amsterdam. Ring-personages Wotan,Brünnhilde en Erda vormen de rode draad in hetgeheel; bij elk onderdeel wordt een duidelijkverband gelegd tussen de teksten uit de Ringcyclusen de aarde en natuur anno 2013.BOOM!op IJburgvr 13 en za 14 dec 2013In de jonge Amsterdamse stadswijk IJburg wordtop 13 en 14 december een vertaalslag gemaaktvan de ontmoeting tussen Ring-personagesSiegmund en Sieglinde naar de ontmoeting tussenIJburg-bewoners. Op 13 december brengenleerlingen van alle IJburgse basisscholen en hetIJburg College samen met hun ouders een liedten gehore dat zij via een schoolproject hebbeningestudeerd. Een dag later presenteren bewonersvan IJburg en twintig Amsterdamse amateurkorengezamenlijk een lied geïnspireerd op de leidmotievenuit Die Walküre van Richard Wagner.De muziek is gecomponeerd door studenten vanhet Conservatorium van Amsterdam.BOOM!in de Bos en Lommerza 8 feb 2014Op basis van de teksten van Ring-personageErda geven dertig vrouwen uit stadsdeel Bosen Lommer aan hoe zij denken over de natuuren de toekomst van de aarde. De antwoordenworden door studenten van het Conservatoriumvan Amsterdam vertaald in dertig liederen,die in samenwerking met studenten van deTheaterschool op zaterdag 8 februari in dertigwinkels aan de Bos en Lommerweg doorlopendworden gepresenteerd.BOOM!de Epiloogmedio februari 2014Tijdens de Epiloog komen de hoogtepunten uithet project nog één keer voorbij. De mooisteverhalen en de meest bijzondere One minuteopera’s worden verwerkt in de Epiloog die mediofebruari 2014 plaatsvindt in het Muziektheater.Meer informatie:www.amsterdamiseenopera.nlAmsterdamis eenopera

Achtergrond BOOM! Amsterdam is een opera3031Anthony Heidweiller (Foto: Hans van den Bogaard)Krystian LadaDe duurzame kracht van operaVan duurzame energie en landbouw tot duurzaam leiderschap en interieur – duurzaamheid is inde mode. Wat eens een specialistische term in de bosbouw was, is allang niet meer het domeinvan ecologen en natuuractivisten alleen – ‘duurzaam-zijn’ is een lifestyle geworden. In 2013 zijnde ecotrends ook niet meer weg te denken uit politiek, business en kunst.Met haar nieuwe participatieproject BOOM!Amsterdam is een opera koppelt De NederlandseOpera de kracht en actualiteit vande kunstvorm opera aan maatschappelijkrelevante thema’s: natuur en duurzaamheid.Ik vraag de artistiek leider van dit project,Anthony Heidweiller, hoe groen het projectis. En hij neemt mij mee op een kennismakingsreismet een aantal mensen achter ditproject.Kracht van kwetsbaarheidAnthony is een man met een missie. ‘Operaheeft toekomst als mensen snappen wat deenergie en kracht van de menselijke stembetekent. Zingen is natuurlijk de essentievan opera. Maar zingen kan ook dienen alsbindmiddel tussen culturen. Het gaat overhet samen zingen, samen luisteren, samenademen – simpelweg weer samen zijn in eengemeenschap,’ legt Anthony uit en zijn ogenbeginnen te gloeien als twee spaarlampen.‘Ik wil in dit project geen podia met belichting,geen grote toneelconstructies, geenmultimediale spektakels. We nemen elkevoorstellingslocatie in de stad precies zoalsze is. Het moet eerlijk en kwetsbaar durvente zijn; het moet je raken.’Zijn visie voor een duurzaam operaprojectis helder: werken met de lokale gemeenschappenom nieuwe sociale verbanden vastte leggen en opera op een manier creërendie niet alleen product- maar ook procesgerichtis. Het gaat niet alleen om de eindvoorstellingmaar ook om de persoonlijkeontwikkeling van alle betrokkenen bij hetproject en het zelforganiserend vermogenvan een gemeenschap. Hij kent dat uit zijnervaring – Anthony was het brein achter hetproject Marco Polo in Amsterdam uit 2008,de eerste grootschalige participatieondernemingvan DNO. Toen stonden onder andereverhalen van de ondernemers van deZeedijk centraal. Nu zijn de inwoners vanAmsterdam en bewoners van stadswijkenIJburg en Bos en Lommer aan de beurt.Verhalen en wensen van Amsterdamsegemeenschappen en hun relatie met denatuur – dienen als de uitgangspunten voorcreaties geïnspireerd op Richard WagnersRing-cyclus.Lokale energiebronnenLeerlingen van alle IJburgse basisscholenen het IJburg College gaan samen zingenin het kader van BOOM! op IJburg op 13 en14 december. Vanaf eind mei nemen ongeveer4.000 leerlingen, maar ook ouders,docenten en zelfs schooldirecteuren deelaan het grootschalige project. Hanne van deVrie, medewerkster educatie DNO, is vanafhet begin bij het project betrokken. ‘Als ikzeg dat ik vanuit DNO langskom, dan zijnmensen soms bang dat het iets ingewikkeldswordt,’ vertelt Hanne. Veel van de scholendie betrokken zijn bij het project hebbengeen muziekprogramma. Een van de ambitiesvan het project is het ontwikkelen vannieuwe formats voor de muziekworkshopsen voor evenementen die ouders bij deschoolactiviteiten betrekken. ‘We willenbestendige relaties met de betrokken scholenop kunnen bouwen. En we hopen dat zij ookiets concreets van ons kunnen krijgen.’Wat wil Hanne met dit project bereiken?‘Er leven zoveel vooroordelen over opera,terwijl ik denk dat opera veel dichter bij demensen staat dan zij zelf denken. Ik hoopdat mensen door dit project de kunstvormzullen toelaten in hun leven. Je moet niette veel praten maar gewoon doen, mensenmoeten vooral ervaren hoe het is als ze gaanzingen,’ vertelt Hanne. ‘Samen zingen is eenoverweldigende ervaring. Dat doet iets metje. Je merkt dat er energie ontstaat, dat eriets opengaat. Een van de bij ons projectbetrokken moeders zei na de laatste repetitie:“Ik kwam heel moe binnen, en ik gingweer vol energie naar buiten.”’Energie tussen mensen‘Het is noodzakelijk om mensen zich te latenrealiseren dat muziek een heel apart mediumis,’ voegt de Grieks-Nederlandse componisteCalliope Tsoupaki toe. Zij componeert eenkoorstuk voor BOOM! in Het MuziektheaterAmsterdam op 2 en 3 november. ‘Muziek isniet alleen een opname, een track op iTunesof een cd bij de voordeeldrogist, maar het iseen manier om met elkaar te communiceren,iets ritueels. Muziek functioneert op haarbest in het liveproces van samen maken.Pas dan is het een waarheid en geen reproductie.Pas dan kunnen we in een anderewerkelijkheid stappen.’Calliopes koorstuk is geïnspireerd opVöluspá – een van de gedichten uit hetIJslandse boek Edda, een middeleeuwseverzameling mythologische verhalen. DeEdda, een oerbron voor de Germaansemythologie, heeft de stof geleverd nietalleen voor het beroemde epos Nibelungenlieden talloze volksvertellingen, maar ookvoor de opera’s uit Wagners Ring-cyclus.De koren gaan echter alleen klinkers zingen– Calliope heeft besloten om géén tekst inhaar compositie te gebruiken. ‘Er zijn anderemanieren van communiceren dan woorden.De echte energie tussen mensen komt paslos in een ritueel.’ Haar werk zal een achtergrondcreëren voor voordrachten uitgesprokendoor deskundigen op het gebied vanduurzaamheid en natuur. ‘Je neemt alscomponist mee als gegeven dat mensendaar doorheen gaan spreken. Ik heb me gefocustop de sfeer en kleur van de muziek,ik heb me naar binnen gericht. Ik wilde heeldienstbaar zijn in mijn compositie. Ik geloofdat we juist dit nodig hebben in de extrovertewereld van nu.’Marjan Minnesma van de StichtingUrgenda, een platform van de koplopersop het gebied van duurzaamheid en innovatie,is verantwoordelijk voor het uitnodigenvan de sprekers die deel uitmaken vanBOOM! in Het Muziektheater Amsterdam.Zij is op zoek naar experts uit het bedrijfslevenen maatschappelijke organisaties,maar ook uit de media en overheid die overhun persoonlijke ervaring met betrekkingtot duurzaamheid gaan spreken. Marjan –in 2011 en 2012 nummer 1 in de jaarlijkseranglijst van De Duurzame 100 van dagbladTrouw – is buitengewoon enthousiast datiets zo voornaams als opera aan een zorelevant en actueel thema als duurzaamheidwordt gekoppeld. ‘Uiteindelijk hoop je situatieste creëren om een betere wereld tebewerkstelligen en niet via de ratio, maarvia het gevoel en emoties de dingen uit teleggen.’Recycling‘Ik kwam er al snel achter dat ik eigenlijkde leidmotieven uit Wagners Ring aan hetrecyclen was. Ik begon ze te re-cyclen, inde zin van de cycli achter elkaar spelen.Zo ontstonden nieuwe modaliteiten, zoontstond dialoog tussen mijn muziek endie van Wagner,’ vertelt Calliope. Haarcomposities worden uitgevoerd door hetDNO-koor en twee koren van het Conservatoriumvan Amsterdam. ‘Het wordt eenprofessioneel amateurkoor,’ zegt de dirigentJos Vermunt, docent koordirectie aan hetConservatorium van Amsterdam. ‘Ze zijnallemaal topmusici die nog nooit in een koorhebben gezongen. Dat maakt dit projectjuist spannend – alle conventies loslatenzonder te proberen te beslissen wat klassieken wat pop is, wie een professioneel zangeren wie een amateur is. Dat is een mooieontwikkeling als je eerst iets laat doenzonder er meteen een naam op te plakken.’Boom aan het woordNet zoals er bij duurzame ontwikkeling sprakeis van een ideaal evenwicht tussen ecologische,economische en sociale belangen,hanteert BOOM! Amsterdam is een operaeen balans tussen eco-activistische enartistieke ambities. ‘Kinderen weten nietmeer waar melk vandaan komt of waar dewortel groeit. De enige manier om de wereldte redden is ons bewust te worden van heteffect van het eigen handelen op de leefomgeving.’De spaarlampen in Anthony’sogen gaan weer aan.‘We leven in de natuur en niet in ietsmechanisch. Ik wil mensen dichter bij denatuur brengen,’ gaat Anthony door. ‘Denatuur, de boom is het uitgangspunt, netzoals in Wagners Ring.’ De boom staat –als metafoor voor Wagners Ring-cyclus –dan ook centraal in het project. Samenmet onder anderen hoofdstedelijk bomenconsulentHans Kaljee brengt Anthony demeest bijzondere Amsterdamse bomen inkaart. ‘Bomen zijn de oudste levende wezensin de wereld. Maar pas sinds de laatste tienà twintig jaar zijn we erachter gekomen datbomen veel meer functies hebben dan alleenmooi te zijn – ze verlagen de temperatuur inde stad en zorgen voor een betere luchtkwaliteit.’Hans weet alles over de bomen. En eris zeker genoeg te vertellen, want Amsterdamstaat bekend als een Europese bomenstad:in de openbare ruimte staan 350.000bomen langs lanen en straten en in totaalbevat Amsterdam ongeveer 1 miljoen bomen,wat de hoofdstad uniek maakt, zelfs opEuropees niveau.Nieuwe manier van kijkenMet indringende voordrachten en gepassioneerdezangers, met muziek uit het repertoirevan Wagner en uit recycling, met voorstellingenbinnen het Muziektheater en op locatiein Amsterdam – BOOM! Amsterdam iseen opera heeft de ambitie om een anderlicht op de natuur en de kunstvorm opera terichten. Het project wil niet alleen de actualiteitvan Wagner duidelijk aantonen maarook een sociaal en ecologisch duurzaamcreatieproces ontwikkelen. Het idee van desociale duurzaamheid baseert zich op hetlangetermijndenken en bestendige menselijkerelaties. Wat dat betreft weet Anthonyéén ding zeker: ‘Als je de context en deomgeving verandert en opera op een nieuwemanier presenteert, dan krijgt deze kunstvormeen sterk effect op de samenleving.’Boven: Hanne de Vrie, Calliope Tsoupaki, Marjan Minnesma, onder: Jos Vermunt, Hans Kaljee (Foto’s: Hans van den Bogaard)

CONCERTOuw specialist in opera,klassieke muziek en nog veel meerwww.concertomania.nlDNO abonnementhouders 10% kortingin Concerto en de Plato winkels.32 OperaDonateurs33Afdeling Fondsenwerving en Relatiebeheer‘OperaDonateurs zijnvoor ons onmisbaar’De Nederlandse Opera is in 2012 een intensieve campagne gestart om steun van particulieredonateurs te werven. Vanaf het begin van het jaar hebben we veel OperaDonateurs mogenverwelkomen die zich voor minimaal 5 jaar hebben verbonden aan ons gezelschap. Met hunenthousiasme en betrokkenheid voelt DNO zich gesterkt om voorstellingen van topkwaliteitte blijven creëren, produceren en presenteren.CONCERTO Utrechtsestraat 52-60 1017 VP Amsterdam 020-6235228PLATO • Apeldoorn • Deventer • Enschede • Groningen • Leiden • Rotterdam • Utrecht • ZwolleMuziektheaterwinkelCd/dvd-aanbevelingenSiegfriedDvd boxDer Ring des Nibelungencomponist: Richard WagnerDe Nederlandse Operamet John Bröcheler, Kurt Rydl,Nadine Secunde, Henk SmitNederlands PhilharmonischOrkest, Koor vanDe Nederlandse Operao.l.v. Hartmut Haenchenregie: Pierre Audi€ 69,953-CdSiegfriedcomponist: Richard WagnerDe Nederlandse OperaNederlands PhilharmonischOrkest, Koor vanDe Nederlandse Operao.l.v. Hartmut Haenchen€ 31,95Cd/dvd-aanbevelingenArmide3-CdArmidecomponist:Christoph Willibald Gluckmet Felicity Palmer,Anthony Rolfe Johnson,Raimund HerincxCity of London Sinfonia,The Richard Hickox Singerso.l.v. Richard HickoxEMI classics € 29,952-DvdIphigénie en Aulide/Iphigénie en Tauridecomponist:Christoph Willibald GluckDe Nederlandse Operamet Véronique Gens,Anne Sofie von OtterLes Musiciens du Louvre,Koor van De NederlandseOpera o.l.v. Marc Minkowskiregie: Pierre AudiChandos € 34,95Cd-aanbevelingenGötterdämmerung14-CdDer Ring des Nibelungencomponist: Richard Wagnermet Theo Adam, PeterSchreier, Jessye Norman,Kurt Moll, René KolloDresdner Staatskapelle,Staatsopernchor Dresdeno.l.v. Marek JanowskiRCA € 39,954-CdGötterdämmerungcomponist: Richard WagnerDe Nederlandse OperaNederlands PhilharmonischOrkest, Koor vanDe Nederlandse Operao.l.v. Hartmut Haenchen€ 34,95Bovenstaande cd’s en dvd’s zijn ver krijgbaar in de Muziek theaterwinkel en bij alle vesti gingen van Concerto/Plato. Op vertoon van hun abonne ments kaart krijgenDNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Plato en in de Muziektheaterwinkel. Alle prijzen zijn onder voorbehoud.Donateurs bijeen op de entresol van het MuziektheaterAlgemeen directeur Els van der Plas:‘Donateurs zijn voor ons onmisbaar. Nietalleen financieel, maar ook moreel is hetvoor DNO ontzettend belangrijk dat operaliefhebbershun steun uitspreken en onzeproducties en activiteiten mede mogelijkmaken. Dat geeft ons zekerheid en houvastvoor de toekomst.’Succesvolle bijeenkomstOperaDonateurs op 8 aprilOp maandag 8 april vond voor de tweedekeer de jaarlijkse ontvangst voor Opera-Donateurs plaats, met als doel het bedankenvan de donateurs voor hun steun. Het evenementstond dit jaar in het teken van Opera-Gilde, een van de bestemmingen waaraandonateurs kunnen geven: de ambachtelijkekant van operaproducties. Er waren ruim 80aanwezigen, een verdubbeling ten opzichtevan vorig jaar.De middag bestond uit een rondleidingbackstage in kleine groepjes en het gezamenlijkbijwonen van een orkest/toneel-repetitievan Die Walküre. Tijdens de rondleidingvertelde Robby Duiveman, directeur Kostuums/kap& grime, over de kostuums vanDie Walküre en in het toneelgebied gaf voorstellingsleiderJoost Schoenmakers uitlegover wat er achter de schermen gebeurt bijdeze productie.Vervolgens heette Els van der Plas alledonateurs welkom en vertelde dramaturgKlaus Bertisch meer over het komendeseizoen. Tot slot lichtte Rolf Hauser, hoofdvan het Decoratelier, nog een tipje van deambachtelijke sluier op door te vertellenwelke rol het Decoratelier speelt in het productieproces.De maquette van Die Walküredie opgesteld stond op de entresol riep veelbewondering én herkenning op: veel van dedonateurs zijn doorgewinterde operakennersen hebben de Ring al meerdere malen gezienin het Muziektheater.Dat bij de repetitie vervolgens twee keerde ‘Walkürenritt’ gedaan werd, kon dan ookop veel instemming rekenen. Een greep uitde reacties:‘Alles was prachtig, maar ik heb in hetbijzonder genoten van de repetitie. Vooralhet twee keer achter elkaar horen vanhetzelfde stuk voegde veel betekenis toe.’‘Wat een geweldige middag, afgelopenmaandag. We zijn zeer onder de indrukgeraakt van het gebeuren vóór en achterde schermen! Wat een feest, in een zeeraangenaam gezelschap. Veel succes metde Ring! Een hartelijke groet en dank aanallen die deze bijzondere middag hebbenmogelijk gemaakt.’Meer weten?Wilt u meer weten over schenken aanDe Nederlandse Opera, neemt u dancontact op met onze relatiebeheerdersVroukje Boenk en Mathilde Smit viasupport@dno.nl of per telefoon+31 (0)20 551 83 12, of vraag de donateursbrochureaan op www.dno.nl/steunons.

CMS_LawTax_CMYK_from101.epseuropees partner van De nederlandse OperaHetgeen CMS & DnO verbinDt:InnovatIeCMS:InDuStry SpeCialiStSMOSt extenSive preSenCeCrOSS-bOrDer CoOrDinatiOnHigH quality aDviCeDeep lOCal expertiSeStrOng truSteD relatIonSHipSCMS innOvatiOn aDvOCateS - Creativity MaDe SuCCeSFulthe Financial times (Ft) has ranked CMS 8th in the Ft law 50 - most innovativeeuropean law firms 2012.www.cms-dsb.com