L'amour des trois oranges Rage d'amours - De Nederlandse Opera

Franz StraatmanPierre Audi: ‘Sterke rol vooropera en muziektheater inHolland Festival’Rage d’amours, opera van Rob Zuidam, wordt volgens de seizoensbrochure 2004-2005 de bijdragevan DNO aan het komende Holland Festival. Maar ook L’amour des trois oranges, de laatste seizoensproductievan DNO in Het Muziektheater, heeft Festival-status verkregen, sinds artistiek directeurPierre Audi tot artistiek directeur van het Holland Festival werd aangesteld. Nog opvallender: doorzijn beslissing bespeelt ook de Hamburgische Staatsoper Het Muziektheater, met maar liefst tweeproducties: Lulu en Wozzeck. Wordt het Holland Festival een operafestival?3Aan voorgaande afleveringen van hetHolland Festival droeg De NederlandseOpera af en toe bij met een in samenwerkinggemaakte productie. Vorig jaar juniwaren het er zelfs twee: Rêves d’un MarcoPolo (een herhaling van de Festival-premièreseriein 2000) en Raaff, beide in hetCultuurpark Westergasfabriek Amsterdam.In 2001 beleefde een kameropera van TheoLoevendie, Johnny & Jones, zijn wereldpremièrein het Holland Festival-kader, gepresenteerdin de Stadsschouwburg. Ookstond de naam van DNO genoteerd in de‘copresentatie’ (met GastprogrammeringHet Muziektheater en Holland Festival)toen in juni 2003 Le Balcon van Peter Eötvöswerd opgevoerd.Maar de grote operaproducties in juni,zoals vorig jaar Verdi’s Don Carlo, waarmeeRiccardo Chailly afscheid nam van deAmsterdamse operascène, of Puccini’sTurandot met een nieuw slot van LucianoBerio in 2002, kwamen niet voor in de Festival-programmering.Wél presenteerde hetHolland Festival in samenwerking met DNOen NPS een vertoning van genoemde opera’sop een megascherm in het AmsterdamseOosterpark.Met de benoeming van Pierre Audi totartistiek directeur van het Holland Festivallijkt er een radicale ommezwaai te wordengemaakt. De reguliere juni-productie vanDNO, dit jaar Prokofjevs L’amour des troisoranges, prijkt wél in de programmering vanhet Festival, maar staat niet als zodanigvermeld in de seizoensbrochure van DNO.Die was al gedrukt toen Pierre Audi werdaangesteld als nieuwe artistieke baas en hijzich ging beraden wat hij met het Festivalwilde gaan doen.Zoals het spreekwoord zegt: het bloedkruipt toch waar het niet gaan kan. Immers,bij zijn voorganger Ivo van Hove lag de nadruksterk op theater in allerlei gesprokenuitingen en vormen. Maar voor een muziektheatermanals Audi is het een uitgemaaktezaak dat opera en muziektheater onder zijnleiding een sterke rol toebedeeld krijgen.Hij verwijst daarbij uitdrukkelijk naarde verder terug liggende geschiedenis vanhet Holland Festival toen opera, maar ookmuziek in concertvorm en de dans de programmeringdomineerden. De NederlandseOpera zorgde in die afleveringen vaak vooreen bijzondere klapper. Legendarisch werdenFestival-producties als Reconstructiein 1969, Orpheus in de onderwereld in 1975,Der Rosenkavalier in 1976 en Der Kaiser vonAtlantis in 1978. Maar ook destijds al zorgdehet opera-instituut voor opvallende evenementenbinnen het reguliere seizoen; tememoreren zijn de Monteverdi-weken in1974, de wereldpremière van Houdini (vanPeter Schat) in september 1977 en the CIVILwarS (actV-Rome Section) van Philip Glassin maart 1986.Festival-theaterMet de opening van Het Muziektheater inseptember 1986 en de komst van Pierre Audials artistiek directeur bij DNO in 1988 stegende meeste reguliere operaproductiesnaar een niveau dat aan een permanent festivaldeed denken. Stonden aanvankelijk deopera’s in juni nog in de Festival-gids enfungeerden de premières soms als ‘openingHolland Festival’, allengs groeiden beideinstellingen uit elkaar. Overigens gold datin nog sterkere mate voor de andere vastebespeler van Het Muziektheater, Het NationaleBallet. HNB en Holland Festival kozenervoor om geen speciale producties temaken voor het Festival, waardoor HNBgeen deel uitmaakte van het Holland Festival.Maar reeds onder directeur Ivo van Hovewas HNB weer terug, met Body Voice en ditjaar volgt in het Festival de productie BalletNow, een programma rond vier eigentijdsechoreografieën. Bovendien staat de StaatsoperHamburg vier avonden in hetzelfdeMuziektheater met twee producties, beideopera’s van Alban Berg, te weten Lulu enWozzeck.‘Het zou vreemd zijn als uitgerekend DeNederlandse Opera niet in de Festival-sfeerwordt opgenomen,’ zo verklaart Pierre Audide invoeging van L’amour des trois orangesin het Festival. ‘Door alle voorstellingen gedurendede maand juni in Het Muziektheateronder de paraplu van het Holland Festival tebrengen, wordt dat Muziektheater ook eenecht Festival-theater. Het is mijn strevenom het kunstfeest in juni te concentreren ineen beperkt aantal locaties met een groteuitstraling waar we internationale aandachttrekkende evenementen organiseren.’Leidraad in Audi’s beleid voor de komendejaren is intensieve samenwerking tussen degrote cultuurbedrijven in Amsterdam. Gedurendehet hele seizoen is iedereen druk bezigvoor zichzelf. Maar er moet een moment inhet jaar zijn dat we elkaar in creatieve zin opzoeken,dat we uit de routine stappen. Dat isook de achtergrond van mijn benoeming. IkScène uit Reconstructie (Foto: Maria Austria)

4Scène uit Lulu, Hamburgische Staatsoper 2003 (Foto: Hermann en Clärchen Baus)geef toe dat mijn persoon meespreekt; menkent mij omdat ik al zo lang bij DNO zit en erallerlei dingen heb gedaan. En ik ben enthousiastover de kaleidoscoop van het aanbod,over het culturele landschap in Amsterdam.’Brede basisAudi wil in die samenwerking ook anderekunstuitingen en instellingen betrekken:hij noemt architectuur, film, literatuur enmusea. ‘Volgend jaar hoop ik een zomereditievan het Rotterdams Filmfestival naarAmsterdam te halen. Het moet weer eenecht kunstfestival worden met een bredebasis. Daar horen ook de niet-Europesekunstvormen bij. Ik heb een voorliefde voorextremen. Op het gebied van de muzikaleprogrammering wil ik nieuwe wegen inslaanmet de concertvorm. In een van mijn eersteseizoenen bij DNO [1990-1991, red.] heb ikeen evenement opgezet rond een werk vanPierre Boulez, getiteld Répons. Recent programmeerdeik in het kader van het 25-jarigbestaan van Muziekcentrum Vredenburg eenavond onder de titel ‘De passie van PierreAudi’. Een bijzondere mix van allerlei muzikalestijlen en vormen zonder pauze. Dat zijnvoorbeelden hoe ik met muziek wil omgaanin het Festival.’‘Opera en muziektheater zullen een sterkerol spelen in mijn beleid, omdat het Nederlandsepubliek, net als het Engelse, eenmuzikaal publiek is. Het Festival moet eenmuzikale ziel hebben; dat is mijn referentiepunt.Met DNO hebben we een fantastischoperapubliek opgebouwd, dat ik wil betrekkenbij het Holland Festival. Het krijgt dekans om kennis te maken met fantastischeensceneringen van de twee opera’s vanAlban Berg. Het is uniek om deze productiesvan de Staatsoper Hamburg in regievan Peter Konwitschny en gedirigeerd doorIngo Metzmacher als tweeluik te kunnenbeleven. In Hamburg lukt het niet om ze naelkaar te programmeren. Hier kan het wel;dat is nou echt festival. Maar ik zeg ook: ganaar ballet, of naar theatervoorstellingenzoals Elementarteilchen door SchauspielhausZürich in regie van Johan Simons, ofOp Zoek naar de Verloren Tijd in regie vanGuy Cassiers. Het zijn twee theaterproducties,maar ontzettend muzikaal. Het zijn bijnaopera’s, maar dan zonder muziek. Een festivalpubliekmoet enthousiast zijn voor allerleiexpressies.’Audi heeft er als Festival-directeur veelvoor over om met de Hamburgse Operaook zijn nieuwe chef-dirigent bij DNO, IngoMetzmacher, op bijzondere wijze te introduceren;de vier voorstellingen van Lulu enWozzeck happen tussen 15 en 20 procentvan het Festival-budget weg. Het valt op datdeze grote producties tegen een aanzienlijklagere prijs worden aangeboden dan hetpubliek bij DNO gewend is. Vijftig euro voorde duurste plaatsen in plaats van tachtigeuro. Beconcurreert Pierre Audi zichzelf?‘Het is geen commentaar op de prijzenvan DNO. Wij willen ook het theaterpublieknaar deze opera’s trekken; dat is voor toneellagere prijzen gewend. Als je nieuw publiekwilt aantrekken, kun je beter aan de lagekant beginnen’.BruisenDe verheffing tot Festival-huis sluit goedaan bij het streven van de directie van HetMuziektheater om ook gedurende de zomertijdin de belangstelling te blijven. ‘Het gaathier – als het goed is – dit jaar net wat meerbruisen door de randgebeurtenissen zoalslezingen, workshops en nabesprekingendie rond de evenementen worden gepland,’aldus Pieter Hofman. Hij is sinds de openingvan Het Muziektheater in 1986 zoweladjunct-directeur daarvan als directeurGastprogrammering. In laatstgenoemdefunctie vult hij de ruimtes in tussen devoorstelling- en repetitieperiodes van devaste bespelers (De Nederlandse Operaen Het Nationale Ballet).Hofman: ‘De Gemeente Amsterdam ende gezelschappen vinden het belangrijk dater ook andere programmering naast staat.Dat kan van alles zijn, maar het moet welpassen in het kader van onze bespelingsuitgangspunten.Een bokswedstrijd latenwe dus niet toe. Wel opera, vanzelfsprekend.Ik beschik echter over een beperkt financieelbudget, reden waarom opera nauwelijks inde Gastprogrammering voorkomt. Mijn helejaarbudget zou opgaan met één weekgastopera.’

5Af en toe kan Hofman een voordelig contractsluiten, zoals vorig jaar met de Operavan Boedapest, die Bloedbruiloft van SándorSzokolay speelde. ‘Dat gebeurde in het kadervan het festival “Hongarije aan zee”. Daarzat nogal wat geld bij uit Hongarije. De komstvan de Hamburgse Staatsopera is voor onseen grote klapper, maar in feite gaat het omeen presentatie door het Holland Festival.Gastprogrammering zou zoiets nooit kunnendoen. In dit geval treed ik op als zaalverhuurderen verzorgen wij de faciliteitenvoor het gezelschap.’Jonger publiekZowel om financiële redenen als om eenander publiek aan te trekken dan bij operaen ballet komt, zoekt Hofman zijn programmeringvooral in modernere vormen vanmuziek- en danstheater. ‘We hebben hiergrote producties van Bob Wilson en PhilipGlass gehad. Die kosten weliswaar veelgeld, maar er komt vaak een jonger publiekop af. Interessant voor ons zijn jonge makersen nieuwe gezelschappen. Die zijn ook beterte betalen. Een succes werd bijvoorbeeldrecentelijk Compagnie Montalvo-Hervieu,dat dans mengt met hip-hop en breakdance.Ik ben nu bezig met een aantal Afrikaansegroepen; we hebben net een gezelschap uitSenegal op het podium gehad. De verschillendefacetten in de totale programmeringmaken dat Het Muziektheater wordt bezochtdoor diverse lagen uit het publiek. Bij Gastprogrammeringligt de gemiddelde leeftijdrond de dertig jaar. Het brengt wel enig risicomet zich mee, omdat jong publiek zichniet vast laat leggen met abonnementen.Je moet het echt van de vrije verkoop hebben,en dat is een spannende zaak, wantvaak beslist men op het laatste moment,terwijl de series kort zijn.’Het Muziektheater als Festival-theatermikt zowel in de woorden van Pierre Audials van Pieter Hofman op een nog brederpubliek. De personele banden van Auditussen het theater (waar hij een van de statutairedirecteuren van is) en het HollandFestival bevordert de synergie tussen dekunstinstellingen. Hofman: ‘We hebbenaltijd al goede contacten gehad, ook metde vroegere directeuren van het Festival,maar het is evident als je hier – zoals Pierre– vrijwel iedere dag rondloopt, dat je dannog makkelijker mensen kunt aanspreken.’Scène uit Wozzeck, Lulu (Foto: Hamburgische Hermann en Clärchen Staatsoper Baus) 1998 (Foto: Jörg Landsberg)Tijdschrift over Theater, Muziek & DansNeemeen abonnementIk neem een proefabonnement en ontvang 2 nummers voor € 7. Een proefabonnement wordt automatisch omgezet ineen regulier abonnement, tenzij na ontvangst van het tweede nummer schriftelijk wordt opgezegd.Ik neem een jaarabonnement en betaal € 50Ik ben student, CJP-pas of Pas 65+ houder en neem een jaarabonnement voor € 35 *Voor abonnementen buiten Nederland geldt een toeslag.Naam M VAdres Postcode WoonplaatsTelefoonnummerHandtekening* Kaartnummer E-mail★ Mail je gegevens naar: abonneren@theatermaker.nl ★★ Stuur of fax deze bon naar:TM, Herengracht 174, 1016 BR Amsterdam, F 020 412 14 50 ★ www.theatermaker.nl ★

6PersstemmenNelly Miricioiu in Norma(Foto: Marco Borggreve)Scène uit Die tote Stadt(Foto: Hans van den Bogaard)NormaNorma loopt uit op tragedie‘De nieuwe Norma is uitgelopen op eenware tragedie. Na zes weken repeterenmoest de plotseling door een keelontstekinggetroffen Nelly Miricioiu tijdensde première halverwege de strijd stakenen de rest van de voorstelling playbacken,terwijl Lucia Aliberti links van hettoneel Bellini’s noten zong. De zorgvuldigrond een operadiva geconstrueerdeproductie ging reddeloos ten onder.[...] Miricioiu had de afgelopen jaren inAmsterdam en Eindhoven aangetoonddat zij de titelrol tot in de finessesbeheerste [...] gezien de rampzaligeomstandigheden is het niet fair eenoordeel te vellen.’Eddie Vetter, De Telegraaf, 11 maart 2005‘Toen DNO eindelijk besloot om Normate gaan doen, kon men voor deze ultiemebelcanto-opera uiteraard niet ompubliekslieveling Miricioiu heen. Derepetitieperiode verliep volgens velenin volkomen harmonie; alles leek vooruitte wijzen naar een enerverende en succesvollepremière [...] De rode keel vanMiricioiu haalde hart en ziel uit de voorstellingen met het omvallen van dezecentrale dominosteen donderden ookalle andere stenen om [...] Je zou haastdenken dat Miricioiu’s ziekte en opgavebij het concept hoorde [...] [regisseur]Joosten bekende na afloop: “Deze draaihad ik zelfs niet kunnen verzinnen.”Joostens door het premièrepubliek luidafgekeurde concept is een wonder vanlogica en biedt interessante bespiegelingenover het operabedrijf en over de rolen het karakter van een stersopraan ineen Callas-rol bij uitstek.’Peter van der Lint, Tr ouw, 9 maart 2005‘Guy Joosten brengt in zijn ensceneringdrie zangers op het podium die een voorstellingvan Norma gaan spelen, omgevendoor impresario’s, kleedster, eentoneelmeester en een koor van fans diede diva telkens toejuichen. Sopraan,mezzo en tenor zitten achter drie kaptafels,hun uitvalsbases voor een voorstellingwaarbij, net als in Pagliacci enop de wijze van Pirandello en Pinter, hunpersoonlijke werkelijkheid en het verhaalvan de opera samenvallen [...] De voorstellingis “Conceptualissimo”!’Kasper Jansen, NRC Handelsblad,8 maart 2005‘Des druides, des Romains, un chêne,du gui: pas facile de nos jours de mettreNorma en scène aujourd’hui sans tomberdans une imagerie qui évoque Astérix.Alors, foncer dans le panneau au risquede faire rire, ou contourner l’obstacle?Guy Joosten a opté pour la deuxièmevoie: sa Norma a pour cadre les coulissesd’un opéra italien de province oùl’on représente le célèbre opéra de Bellini.Norma est une diva vieillissante.Pollione un jeune premier qui est sansdoute devenu son amant pour décrocherdes rôles, et Adalgisa une jeune premiérevers laquelle l’arriviste ténor se tournenaturellement.’Nicolas Blanmont, La Libre Belgique,maart 2005‘Eerlijk is eerlijk: de Nederlandse Operaheeft zijn best gedaan de eerste productiedie ze speciaal rond Miricioiu drapeerdete laten uitgroeien tot een vieringvan de hogere zangkunst [...] Daarbijdirigeerde de belcantospecialist JulianReynolds het Nederlands Kamerorkestin het besef dat vocale puurheid niet kanbestaan zonder optimale orkestrale zuiverheid.Hij geeft vocalisten de ruimte,maar kent ook de risico’s van een te grotevolgzaamheid [...] en bleek een zintuig tehebben voor de onderliggende cadansdie geen opera van Bellini kan ontberen.’Roland de Beer, de Volkskrant,9 maart 2005‘De muziek van Vincenzo Bellini is verfijnd.Hij zette zich af tegen de virtuozezangcultuur van Rossini en beperkt zichtot de essentie van het verhaal. De instrumentatieis bijzonder eenvoudigmaar wel heel effectief. Hugh Smithals de Romeinse hoofdman Pollioneheeft een imponerende tenorstem en deGriekse sopraan Irini Tsirakidis is grootsals Adalgisa, tegenspeelster van Norma.[...] Maar het lijkt erop dat de toehoordersde frustraties over het niet functionerenvan publiekslieveling Miricioiuafreageren op de rest van de cast.’Rinus Groot, Haarlems Dagblad,8 maart 2005‘In de bak toonde Julian Reynoldszich een overtuigd verdediger van Bellini’spartituur. Met veel gevoel voor deItaliaanse stijl loodste hij de solistenlangs alle valkuilen en aan zijn musiciontlokte hij een kleurenpalet dat aanslootbij het vocale gebeuren op hettoneel. De keuze voor het NederlandsKamerorkest sloot aan bij het iets intiemerekarakter van de originele partituur,die beduidend minder “verdiaans” klonkdan het anonieme arrangement dat ooitis uitgegroeid tot de standaardversie.’Paul Korenhof, Scherzo, maart 2005‘Remplaçant dans le rôle titre NellyMiricioiu, souffrante, la soprano arménienneHasmik Papian campe une Normatrès satisfaisante. La voix, au timbretantôt velouté, tantôt d’un beau métal,possède l’agilité et la longueur de souffleréquis. Prêtant au rôle une silhouettealtière, l’artiste exprime les sentimentsdivers que l’héroine traverse.’Jean Lucas, La voix du Luxembourg,18 maart 2005‘Na twee weken keerde Nelly Miricioiuin de voorstelling terug, om die een daglater al weer te verlaten omdat het herstelvan de stembanden onvoldoendebleek. De teloorgang van een diva, dieJoosten puur theatraal had willen uitbeelden,veranderde door Miricioiu’sproblemen in dieptrieste werkelijkheid.[...] Joosten wilde in zijn voorstelling hetultieme tragische diva-beeld van Callasoproepen. Door alle onverwachte wendingenis dat hem beter gelukt dan hijooit had kunnen hopen. De “rotzooi” dieCallas met Norma beleefde, bliksemdebij het meemaken van het Amsterdamsedrama door het hoofd [...] – net alsMiricioiu kon zij na de eerste aktewegens een keelaandoening niet verder...’Peter van der Lint, Tr ouw, 26 maart 2005‘Wel was ditmaal bespeurbaar wat voorNorma er had kunnen staan. Een Miricioiudie tot en met het middenregisterfunctioneert is altijd nog voor tweederdeMiricioiu: een gestalte die noblesse, persoonlijkheiden drama uitdrukt met endankzij haar middenrif, ademsteun, holteresonantiesen strottenhoofdcontracties,gestuurd door een zeldzaam werktuigdat “goede smaak” genoemd kanworden. Waar precies de magie zit vanBellini’s serene toonkunst: Richard Wagner,die het nodige van Bellini opstak,kon het al niet onder woorden brengen.[...] Wie iets van de magie wil opsteken,moet bij een zangeres als Miricioiu zijn.De eerlijke vinder die haar haar stemterugbezorgt...’Roland de Beer, de Volkskrant,21 maart 2005

7Die tote StadtBedwelmende schoonheid‘De Nederlandse Opera kan weer opgeluchtademhalen. Na het debacle met deweigerende stem van publiekslievelingNelly Miricioiu stond het publiek woensdagavondals vanouds op de banken naeen bedwelmende première van ErichKorngolds bijna vergeten opera Die toteStadt. De aanstaande chef-dirigent vanhet gezelschap, Ingo Metzmacher, ispleitbezorger van de muziek uit de jarentwintig. Hij gaf met een zeldzaam verfijndeuitvoering alvast een voorproefjevan zijn kunnen. [...]De enscenering van Willy Decker, dietijdens de Salzburger Festspiele al hogeogen gooide, versterkt de psychologischewerking van de muziek nog eens.[...] De lichtbeelden van Wolfgang Göbbelvoegen daar een hallucinerendedimensie aan toe.Ook de solisten leveren topprestaties.Torsten Kerl is een overtuigende zwartkijker,die zich [...] met een priemendestem een weg boort dwars door de dichteorkestklanken heen. [...] Lani Poulson[...] en [...] Michael Kraus [...] houdenzich met hun mildere, warmere timbreseveneens uitstekend staande. De groteontdekking vormt [...] Nadja Michael.Vocaal heeft zij de kracht en de persoonlijkheidom de rol van Mariettaeen fascinerende lading te geven, maarniet minder indrukwekkend is haar beeldendelichaamstaal. Lenig en sensueelals een danseres vult ze de volledigebreedte van het podium met haar vitale,onoverwinnelijke uitstraling. Haar aandeelzet de kroon op deze meesterlijke,meeslepende productie.’Bela Luttmer, De Telegraaf,8 april 2005‘Dit is een productie die de oren streelt,de ogen doet uitpuilen en de ziel weekmaakt. Ingo Metzmacher [...] heerstop souvereine wijze over het KoninklijkConcertgebouworkest, dat de riantepartituur glans en diepte geeft.Onder de solisten is het bovenal [...]Nadja Michael, die in de dubbelrol Marie/Marietta als zangeres en actrice eenweergaloze prestatie levert. Bovendienrekent zij af met het fabeltje dat bij eensopraan de stem flink in het vet moetzitten, wil die vol en luid kunnen klinken.Tegenover haar staat een echte heldentenor,[...] Torsten Kerl, terwijl op hettweede plan uitstekende zangers alsMichael Kraus en Lani Poulson meedoen.Dan is er de regie van Willy Decker,meester in het creëren van scenischeillusies en dramatische confrontatiesen iemand die muziek en scène volmaaktop elkaar laat aansluiten. [...] Niets indeze enscenering is overbodig, allesverduidelijkt en intensiveert de tekst.[...] Sommige effecten zijn hallucinerend,zoals een vaag achter op het toneelzichtbare religieuze processie. Overdeze opera van Korngold, de componistdie later in Hollywood carrière maakte,valt misschien te twisten, over dezeproductie niet.’Aad van der Ven, Haagsche Courant,8 april 2004Die tote Stadt (Foto: Hans van den Bogaard)Nadja Michael en Torsten Kerl inDas RheingoldOndanks falende techniekis ‘Das Rheingold’ subliem‘Van de vier opera’s die samen WagnersRing des Nibelungen vormen is [...] DasRheingold in de enscenering die regisseurPierre Audi en decorontwerperGeorge Tsypin voor De NederlandseOpera maakten de meest ingewikkelde.Hóe ingewikkeld die Rheingold-ensceneringis, werd donderdagavond duidelijktoen de premièregasten middenin deopera naar de foyers werden gestuurdwaar ze zich gratis tegoed konden doenaan drank en spijzen. [...] Bij de overgangnaar het derde tafereel, als de godenafdalen in het onderaardse Nibelheim,ontspoorde de voorstelling [...] Een drogeknal aan de linkerkant van het decor gafaan dat er iets misging. De vuurkarretjesvan de Nibelungen reden al op, Mimedartelde nog even over het donkeretoneel, maar na een paar minuten moestdirigent Hartmut Haenchen het orkesttoch aftikken. Bij het ophalen van hetlinkervlak [in het decor] is er iets misgegaanwaardoor alle computers diede decorwisselingen aansturen op tiltsprongen. [...] Ondanks dit alles dirigeerdeHaenchen wederom een subliemevoorstelling.’Peter van der Lint,Tr ouw, 2 mei 2005‘Verlies van concentratie mocht daarnaworden gevreesd, maar dat pakte andersuit. Met nog meer élan gingen zangers enorkest verder met het verhaal [...]. En zobleek deze première [...] een veelbelovendewapenschouw te worden voor decomplete Ring. Smullen is het wederommet Graham Clark, een zanger die Mimeook kan acteren en zelfs het publiek kanbespelen. Ook Albert Dohmen bleek alsWotan andermaal een vondst, met DorisSoffel als Fricka aan zijn zijde. Er warenook nieuwe gezichten in deze productie,zoals Geert Smits als Donner, MichaelaKaune als Freia en Alexandra Coku alsWoglinde, en Frode Olsen en Mario Luperials de reuzen Fasolt en Fafner. Groot wasde prestatie van Werner Van Mechelendie op korte termijn Günter von Kannenmoest vervangen als Alberich, ook eenrol die om veel acteertalent vraagt.Voor het eerst werd Das Rheingold inAmsterdam begeleid door het NederlandsPhilharmonisch Orkest, dat volgendseizoen de complete Ring meemaakt. Eengoede zet, want het orkest is met dirigentHartmut Haenchen uitgegroeid tot eengroep uitgelezen Wagner-specialisten.Het kan het koper vol verwachting enhaast bronstig laten schallen, maar delage strijkers kunnen net zo goed intiemfluisteren.Hans Visser, Haagsche Courant,2 mei 2005Das Rheingold (Foto: Ruth Walz)Werner Van Mechelen in

L’amour des trois oranges8‘Hierbij vervloek ik je totliefde voor drie sinaasappelen!Ondanks ontberingen en gevarenzul je dag en nacht op zoek gaannaar de drie sinaasappelen!Begeer ze! Begeer ze!’ProloogTijdens een proloog tot de eigenlijke operabevechten diverse soorten publiek elkaarover de kwestie welk soort voorstellingzal worden opgevoerd. Er zijn voorstandersvan de tragedie, van de komedie, van defarce en van het lyrische drama. De ‘Zonderlingen’winnen het pleit, en kondigen deopvoering van ‘De liefde voor de driesinaasappelen’ aan.IEen heraut komt het bericht aankondigendat de zoon van Klaverkoning lijdt aan eenongeneeslijke zwaarmoedigheid. De eigenlijkevoorstelling is begonnen. Klaverkoningkrijgt te horen dat er slechts één middel isom de prins te genezen: een flinke lachbui.Hij geeft opdracht aan de nar Trouffaldinoom festiviteiten te organiseren die dit moetenbewerkstelligen. Trouffaldino bereiktechter niet het gewenste resultaat.IIPas als per ongeluk Fata Morgana, eenbeschermelinge van de vijandige Schoppenkoning– die er alles aan gelegen is dat deprins niet geneest – struikelt, barst de prinsin een onbedaarlijke lachbui uit. Fata Morganais ziedend en spreekt een vloek uit:de prins wordt verliefd op drie sinaasappelenen moet deze zoeken aan de uiteindenvan de aarde. De prins gaat samen metTrouffaldino op pad.IIIZe stelen de sinaasappelen uit de keukenvan een heks. De vruchten mogen uitsluitendin aanwezigheid van water geopendworden. Midden in de woestijn kan de dorstigeTrouffaldino zich echter niet bedwingen,en als gevolg daarvan sterven tweeprinsessen die in de vruchten verborgenzaten. Een derde prinses, Ninette, wordtop wonderbaarlijke wijze gered.IVNa talrijke complicaties, waarbij onderandere Ninette in een rat wordt veranderden de prins bijna huwt met Sméraldine, eenvertrouwelinge van Fata Morgana, komtalles toch nog goed. De prins en Ninettetrouwen met elkaar, en zij leven nog langen gelukkig.Maquette toneelbeeld L’amour des trois oranges, ontwerp: Chantal ThomasKostuumschets L’amour des trois oranges, ontwerp en schets Laurent Pelly (Foto’s: Hans Hijmering)

9do 2 juni 2005 première 20.00 uurzo 5 juni 13.30 uurza 11 juni20.00 uurdi 14 juni 20.00 uurvr 17 juni 20.00 uurma 20 juni20.00 uurdo 23 juni20.00 uurzo 26 juni13.30 uurma 27 juni20.00 uurwo 29 juni20.00 uurHet Muziektheater AmsterdamDe kaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeonzijn er nog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater: 020-625 5455, of eenvan de andere verkooppunten (zie pag. 28).On line reserveren: www.dno.nlVan 1 t/m 29 juni staan de voorstellingenin Het Muziektheater in het kader van hetHolland Festival, zie pagina 28.Inleidingen door Jetske MijnssenPlaats: Het Muziektheater (2de balkon)Tijd: 45 minuten voor aanvang van iederevoorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur(matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een geldigplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagL’amour des trois oranges live opgrootscherm bij Het MuziektheaterDe voorstelling van vrijdag 17 juni wordt doorhet Holland Festival i.s.m. DNO en NPS livegeprojecteerd op grootscherm bij Het Muziektheater.(N.B. dit jaar dus niet in het Oosterpark!)Aanvang: 19.30 uurTribune aanwezigToegang geheel gratis!Sergej Prokofjev 1891-1953L’amour destrois orangesOpéra en quatre actesavec prologuelibretto van Sergej Prokofjevnaar Carlo GozziFranse vertaling vanSergej Prokofjev enVera Janacopulosmuzikale leidingStéphane DenèveregieLaurent PellydecorChantal ThomaskostuumsLaurent PellylichtJoël AdamchoreografieLaura ScozziLe Roi de TrèfleAlain VernhesLe PrinceMartial DefontaineLa Princesse ClariceNatascha PetrinskyLéandreFrançois Le RouxTrouffaldinoSerghej KhomovPantalonMarcel BooneLe Magicien TchélioSir Willard WhiteFata MorganaAnna ShafajinskajaLinetteSylvia KhevorkianNicoletteMagali de PrelleNinetteSandrine PiauLa CuisinièreRichard AngasFarfarello/Le HérautAlexander VassilievSméraldineMarianna KulikovaDix RidiculesLeden van het Koor vanDe Nederlandse OperaRotterdams Philharmonisch OrkestNieuwe productieKoor van De Nederlandse Operainstudering Martin Wrightin het kader van het Holland FestivalDe opera wordt in het Frans gezongenen Nederlands boventiteld.De voorstelling duurt circa 2 uur en 15 minuten.Er is 1 pauze.Het operaboek L’amour des trois oranges isverkrijgbaar in Het Muziektheater. Daarin zijnonder meer een uitgebreide synopsis, en hetlibretto in het Frans en in een Nederlandsevertaling opgenomen. De prijs is € 8,-.

Kees ArntzenReis om de wereldmet drie sinaasappelen‘Heeft u ooit in de gevangenis gezeten?’ vroeg de immigratiebeambte aan Sergej Prokofjev, toen die voorhet eerst voet op Amerikaanse bodem probeerde te zetten. ‘Ja, zeker!’ ‘Da’s niet zo best,’ antwoordde deagent. ‘Waar was dat dan wel?’ ‘Hier op uw eiland...’ ‘Geen grapjes, dit is een serieuze ondervraging!’was de barse repliek.10Sergej Prokofjev (Foto: ?)Op 21 augustus 1918 meerde de ‘s.s. Grotius’af in de haven van San Francisco, maar omdatin de Verenigde Staten juist de ‘war on Bolshevism’in alle hevigheid woedde, werdenRussische passagiers aan de scherpstecontroles onderworpen. Dat gebeurde tijdenseen driedaagse detentie op AngelIsland, vlak voor de kust. Na een droomverblijfop het bloemenrijke Honolulu kort daarvoorviel deze ontvangst de zevenentwintigjarigepianocoryfée wat rauw op het dak.Pas na een verklaring van de Russischeconsul mocht Prokofjev inreizen: het enigegeweld dat Prokofjev volgens die verklaringin Amerika zou gaan gebruiken, zou dat vanzijn vingers op pianotoetsen zijn. Dat lietde ‘kozakken-Chopin’ zoals de pers hemspoedig doopte, zich geen twee keer zeggen.‘Zijn vingers zijn van staal, zijn polsen zijnvan staal, zijn biceps en triceps, zijn schouderblad,allemaal staal,’ wist de criticus vande New York Times over de pianist te melden.En volgens Prokofjev zelf voelde zelfs dezwarte liftboy van het hotel bewonderendaan zijn spieren, omdat hij hem voor eenbokser hield.Met pianorecitals en hulp van industriëlebewonderaars en Russische immigrantenwist Prokofjev zich die eerste tijd in Amerikaaardig staande houden. In plaats van eenbuitenlands verblijf van negen maanden,waarop hij zich had voorbereid, zou het uiteindelijkwel negen jaar duren voordat hijoude vrienden in het inmiddels totaal veranderdeRusland zou terugzien. Na enkelevoorzichtige Rusland-bezoeken in de latejaren twintig besloot Prokofjev in 1936 zichweer metterwoon met zijn gezin in Moskoute vestigen. Waarschijnlijk te zeer door heimweegedreven, slaagde hij er niet in het warekarakter van het Stalin-regime juist in teschatten. Hij moest meemaken hoe al binnendrie jaar, in juni 1939, een van zijn belangrijkeartistieke vrienden uit de Revolutiejarenten prooi viel aan Stalins ‘zuiveringen’.Dat was de visionaire dramaturg VsevolodMeyerhold (1874-1940), die aan de basisstond van minstens drie Prokofjev-opera’sen die ze graag had willen ensceneren. Totde regie van zelfs maar één ervan is hetnooit gekomen. In 1939 leek het eindelijkzover, maar midden onder de repetities aanProkofjevs Semyon Kotko werd Meyerholdgearresteerd en afgevoerd.TheaterconventiesMeyerhold was het ook geweest, die Prokofjevop het spoor zette van de opera L’amourdes trois oranges – zijn eerste grote theatersucces.In een toneeltekst van de achttiende-eeuwseVenetiaanse toneelschrijverCarlo Gozzi had Meyerhold voor zichzelf eengoudmijn ontdekt. Hij voelde zich er vooraldoor aangetrokken, omdat hij de daarin aanwezigeelementen uit de commedia dell’artewilde gebruiken bij zijn pogingen het Russischetheater te vernieuwen. Tegen delaatromantische, superrealistische maniervan theatermaken die Stanislavski in Ruslandhad ingevoerd, wilde Meyerhold zichbewust afzetten. De tekst sprak hem extraaan omdat ook Gozzi de theaterconventiesvan zijn tijd op de hak nam. Dat deed deItaliaan aan de hand van een volkssprookje:een prins wordt wegens zijn lamlendigheiddoor een hogere macht veroordeeld tot deliefde voor drie sinaasappelen. Dat uit diesinaasappelen drie mooie meisjes groeienwaarvan de laatste zelfs tot prinses wordtuitverkoren, was voor het publiek fijn, maarniet direct Gozzi’s doel. Hij wilde vooral detwist tussen twee literaire grootheden uitzijn tijd opstoken: die tussen Carlo Goldonien Pietro Chiari. De Prins uit het sprookje isbij Gozzi dan ook niet zomaar ziek, maar ziekdoor een bepaald soort lectuur – de ‘martelliaanseverzen’ waarvan Chiari zich plachtte bedienen.Meyerhold had het goed te pakken: nietalleen bewerkte hij de tekst, in de jaren palvoor de revolutie gaf hij zelfs een aantal tijdschriftenuit onder de naam De liefde voorde drie sinaasappelen. Prokofjev was ermeebekend, toen hij na omzwervingen door deKaukasus begin 1918 terugkeerde in Petersburg,dat nog woelig was, maar vol artistiekélan. ‘Lenin stond volledig achter ons,’schreef componist Arthur Lourié over dietijd. ‘Niemand belemmerde de futuristischekunstenaar in zijn decoratieve escapades.Tijdens de Revolutie werden alle omheiningen,bruggen en muren op de onwaarschijnlijkstewijze beschilderd met deonwaarschijnlijkste fantasie.’ Toch wildeProkofjev daar toen niet blijven. Hij had inde Kaukasus een Amerikaanse industrieelontmoet, die hem overzeese kansen bood:het Westen lonkte.Naar AmerikaVan een rechterhand van Lenin, Loenatsjarski,inderhaast gebombardeerd tot‘Commissaris voor Volkseducatie en Cultuur’,kreeg Prokofjev relatief gemakkelijktoestemming het land te verlaten, maardwars door de frontlinies naar het Westen tereizen was in die dagen onmogelijk. Met deallerlaatste Trans-Siberië-Express – vlakvoordat ook die route door Tsjechische troepenwerd afgesneden – wist Prokofjev naarVladivostok te komen; vervolgens ging hetnaar Japan, naar Honolulu, naar Amerika.In zijn bagage: de door Meyerhold bewerkteGozzi-tekst, van revolutionair gehalte, maarniet als zodanig herkend door de immigratiedienst.Het zou nog even duren voordat Prokofjevde zegetocht van deze burleske en zo ver-

11Repetitiefoto’s L’amour des trois oranges (Foto’s: Hans Hijmering)frissende opera kon meemaken. Al snel krijgthij dankzij invloedrijke vrienden de opdrachteen opera te schrijven voor Chicago. Overde keus hoeft hij niet lang te talmen. Tijdenshet vele maanden durende reizen had hij eral vaak over nagedacht. De Italiaanse dirigentCampanini, directeur van de ChicagoOpera Company, is meteen enthousiast enzwijmelt zelfs bij het idee aan muziektheaterop tekst von ‘onze lieve Gozzi’. Maar hijsterft voortijdig en ook de jonge Prokofjevzelf lijkt in die zomer aan ziektes te bezwijken.Maar ondanks een aanval van roodvonk,gecombineerd met difterie en een abces inde keel, levert hij de partituur op de afgesprokendatum in, op 1 oktober 1919.Dan volgen teleurstellingen en pas in1921 kan de opera eindelijk in première gaan:met succes in Chicago, maar met een nogkoele respons in New York. Europa betoontzich ontvankelijker. In 1922 keert Prokofjevnaar het oude continent terug en vestigt zichop het platteland in Beieren. Naast symfonieënen concerten worden ook de Sinaasappelenuit Prokofjevs oeuvre gretig geplukt.Uitvoeringen van de opera vinden plaats inKeulen (1925), Berlijn (1926), Leningrad(1926) en Moskou (1927).Enthousiast is Prokofjev vooral overde uitvoering in de stad waar hij als dertienjarigeaan het conservatorium kwamen waar hij zoveel herinneringen hervond.In 1927 bezoekt hij voor het eerst sinds jarenzijn oude vrienden in Leningrad en natuurlijkook het theater aldaar. Prokofjev is zeerlovend over de uitvoering van zijn Orangesdaar: ‘Het was niet alleen de beste van alleensceneringen die ik heb gezien, maar ookin zoverre de beste, dat de andere zich daarbijvergeleken als uitgesproken provinciaalsvoordoen.’Het is duidelijk: Prokofjev is eindelijkweer thuisgekomen, ook al onderbouwt hijzijn oordeel met talloze toelichtende waarnemingen:‘De glans en de lichtheid van deproloog, het fantastische van de scène inde helse keuken, de rennende voeten vanTruffaldino, de trapeze, de kooi met FataMorgana, de duizelingwekkende tempi ende precisie van de toneelmachinerie vlakvoor het verschijnen van de kokkin – datalles kon slechts bereikt worden dankzijhet buitengewoon hoge artistiek niveauvan dit operahuis.’Modern en bijzonderNet als in Mozarts Zauberflöte staan er indeze sprookjesopera achter de voornaamsteprotagonisten universele machten van goeden kwaad. Tovenaar Tchélio is op de handvan de Prins en vertegenwoordigt het goede;de boze fee Fata Morgana steunt echter desnode samenspanners Léandre, Clarice enSméraldine. Ook de buffo-karakters zijn verdeeldals bij de Zauberflöte: Papageno vindenwe terug in de komische Trouffaldino,die alles doet om de prins aan het lachen tekrijgen en die ook fungeert als metgezel bijde speurtocht naar de drie sinaasappelen.Die worden bewaakt door een pendant vanMonostatos uit Mozarts laatste Singspiel:dit keer niet een neger, maar een vrouw, eenenorme kokkin, gewapend met een soeplepelmaar door de geringste flikkering van eensieraad afgeleid en verkocht.Nieuw en revolutionair is echter vooralde rol van het koor, als een soort derde laagin het verhaal. Het neemt op beslissendemomenten deel aan de actie, maar vechtonderling ook een soort huilerige strijd omhet alleenrecht op het theater uit. Aanhangersvan de komedie, de tragedie, van hetlyrisch theater of juist van de klucht bestokenelkaar voor open doek met ‘moderne’ wapensals parapluutjes en zweepjes. Het zijn juistdit gelaagde concept en de veelheid aantheatrale actie, die deze opera in de jarentwintig zo modern en bijzonder maakten, almoest Prokofjev wel het nodige aan de oorspronkelijkeMeyerhold-tekst bijstellen.Hij verkortte de handeling en pepte hetverhaal op door juist aan het bizarre zijnbijzondere aandacht te geven: de enormesoeplepel waarmee de kokkin als een echtedragonder woest in het rond zwaait. En hetuitverkoren derde sinaasappelmeisje wordtdoor kwade machten van gedaante veranderd,juist als de prins met zijn koninklijkevader terugkomt, om haar aan hem voor testellen. Maar Prokofjev kiest niet, zoalsGozzi en Meyerhold, voor een witte duif,maar voor een mansgrote, zwarte rat, dieprinsheerlijk op het fluweel van de troonzit en zijn snorharen op en neer laat gaan.Subtiele verwijzingenOpvallend ook de namen die Prokofjev voorde drie sinaasappelmeisjes kiest: Linette,Nicolette en Ninette. Zijn eerste vrouwCaroline, die Prokofjev na een concert inNew York bij de artiestenuitgang had lerenkennen, noemde zich als zangeres Lina, enbleek vereerd dat Prokofjev haar naam in deopera vereeuwigde, ook al sterft dit meisjeals eerste van de dorst. Maar wist ze ook datProkofjev als negentienjarige in Ruslandkennis had aan een veertienjarige Nina uiteen welgestelde Petersburger familie, metwie hij wilde uitbreken? Ook al verandert hetderde meisje, ‘Ninette’, in de opera tijdelijkin een vette rat, zij wordt tijdig teruggetransformeerden is op de keper beschouwd hetenige van de drie meisjes dat overblijft eneen vorstelijke toekomst tegemoet gaat...Hoeveel elementen uit zijn eigen wereldProkofjev in de opera verstopte, zullen wenooit precies weten, maar zeker is dat hijzich naar hartelust kon uitleven en zijn pijlendaarbij ook op de operatraditie richtte. Hetis bijvoorbeeld niet moeilijk in de figurenvan de complotterende Léandre en Clariceafspiegelingen van Wagners Telramund enOrtrud uit Lohengrin te herkennen. Door ditsoort subtiele verwijzingen spat het makersplezierer soms van af. Uiterst trefzeker wasProkofjev erin om – net als bij zijn latereballet Romeo en Julia – één enkele markantemelodie tot handelsmerk en herkenningspuntvan de hele opera te maken: de onvergetelijkemarsmuziek die voor het eerstklinkt als de festiviteiten op komst zijn diede larmoyante prins aan het lachen moetenbrengen.

Marianne BroederLaurent Pelly: ‘Achter de lachgaat vaak tragiek schuil’Voor zijn dubbelrol van regisseur en kostuumontwerper heeft Laurent Pelly goede redenen.Zijn regieontwerp begint bij de karaktertekening van de personages. Pas als die een eigen gezichthebben gekregen, begint het verhaal voor hem te leven. Daarbij is de muziek zijn grootste inspiratiebron.Laurent Pelly over de kwetsbaarheid van acterende zangers, de genialiteit van ProkofjevsL’amour des trois oranges, regie als work in progress en de tragiek achter de lach.12Kostuumschets L’amour des trois oranges, ontwerp en schets Laurent PellyZijn outfit is ingetogen en onberispelijk.Over een zwart T-shirt van uitstekende kwaliteiten snit valt losjes een bijpassend jerseysportjack, in fraaie harmonie met de grijsantracietgeruite broek van slap vallendestof. Laurent Pelly oogt bescheiden, casual,maar ook zelfbewust. Zijn aanwezigheid isprominent, niet dominant. Hij staat pal achterzijn ideeën, maar laat ruimte voor twijfelen samenspraak.Als regisseur én kostuumontwerperliet hij zijn sporen na in de theaterwereld.Hij leidde ruim vijftig producties, waaronderrecent Strindbergs Dodendans en JevgeniSchwartz’ De naakte koning. In de operawereldwas Pelly al even actief met productiesvan muziektheater uit de Barok – insuccesvolle samenwerking met dirigentMarc Minkowski – tot hedendaags repertoire.Tussen de regie van een toneelstuk endie van een opera bestaat een wezenlijk verschil,vindt Pelly. ‘In de theaterwereld werkik meestal met een vaste groep,’ vertelt hij.‘We hebben een lange repetitietijd, somswel een jaar. Ik zeg wel eens: “theaterregieis zoeken, operaregie is oplossingen vinden”.Dat heeft ook te maken met het verschiltussen acteurs en zangers. Acteurszijn uiterst flexibel. Dat is inherent aan hunvak. Binnen een paar repetities kunnen zeeen kwartslag om.’‘Zangers zijn veel kwetsbaarder. Ze rakeneerder uit hun evenwicht. Heel begrijpelijk.Zingen is ontzettend moeilijk. Een zangerís zijn eigen instrument en geeft zich volledigbloot. Als je een zanger te vaak vraagtzijn bewegingen te veranderen, raakt hij inverwarring. Dat probeer ik te vermijden. ’‘Mijn taak is het om de zangers te helpen.Ik zoek naar een manier van acteren waardoorze makkelijker zingen. Beweging kaneen zanger helpen met meer zelfvertrouwente zingen. Ik heb gemerkt dat veel bewegingzangers en koor ten goede komt.’Work in progress‘Over het algemeen werk ik niet met een vantevoren vaststaand concept. En zeker nietbij opera. Pas tijdens de repetities met dezangers en de dirigent krijgen regie-ideeënvorm. Wat ik in mijn eentje vooraf bedenk,past hooguit bij de karakters van de personages,maar misschien niet bij die vande zangers. Ik probeer de voorwaarden tescheppen voor een gezamenlijke ontwikkelingvan de regie. De samenwerking met dedirigent en de zangers is wezenlijk voor hetresultaat.’Met dirigent Stéphane Denève verzorgdePelly eerder een productie van Les contesd’Hoffmann in Marseille. Aan hun samenwerkingbewaart hij goede herinneringen.‘Wat Denève en ik gemeenschappelijk hebben,is een zekere nieuwsgierigheid,’ vertelthij. ‘We zijn beiden gretig om samenmet de musici en zangers ideeën te ontwikkelenen te bespreken, dingen uit te proberenen daardoor weer op andere gedachtente komen. De repetities voor een productiezijn voor mij een soort work in progress.Zo werkt Denève ook. We beginnen samenbij nul. Dat is stimulerend en geruststellend.’Regie én kostuums,decorontwerpTheaterregie is voor Pelly onlosmakelijkverbonden met het ontwerpen van de kostuums.Hij combineert die metiers al bijnadrie decennia en kan zich niet indenken dathet anders zou kunnen. Het ontwerpen vande decors laat hij liever aan een ander over.hoewel ook daar zijn invloed aanzienlijk is.‘Alles begint voor mij bij het ontwerpenvan de kostuums,’ vertelt hij. ‘Daar teken ikde karakters van de personages. Ik maak meeen voorstelling van hun gezichten, hun uitdrukkingen hun fysieke uitstraling. Als depersonages van een stuk eenmaal duidelijkvorm hebben gekregen, kan ik me inleven inwat ze meemaken, in de aard van het verhaal.Pas dan, in tweede instantie, ontstaan mijnideeën voor de enscenering.’‘Bij operaregie is de muziek voor mij degrootste inspiratiebron. De muziek geeftme een beeld van de karakterontwikkelingvan de personages. Ik ben sterk visueel ingestelden werk heel grafisch. Ik begin metalles uit te tekenen. Ook de enscenering:de manier waarop de ruimte wordt ingedeeld;de plaatsing van de personages indie ruimte; hun bewegingen en hun ritme.Die schetsen zijn geen strikte voorwaardevoor mijn decorbouwer. Eerder zijn ze eenvoorbeeld voor een inrichting waarmee jesamen gaat experimenteren.’‘Ik ben gezegend met decorbouwerChantal Thomas, een geweldig getalenteerdevrouw. We werken al twintig jaar samen.Ik doe een voorstel voor hoe de ruimte ingevuldzou kunnen worden. Zij draagt debouwstenen aan. Ze heeft een gevoel vooresthetiek dat sterk overeenkomt met hetmijne. Vaak vergelijken we het ontwerpenvan de decors met een koffer vol speelgoedwaarmee je samen gaat spelen.’

13Laurent Pelly (Foto: Hans Hijmering)EnsceneringHet libretto van Oranges speelt zich af inverschillende werelden. Aan het hof van deKlaverkoning, in de spookachtige catacombevan tovenaars, heksen en boze geesten enop het podium waar de toeschouwers, deTragici, de Komici, de Lyrici, de Leeghoofdenén de Zonderlingen de gebeurtenissenvan commentaar voorzien: geen sinecurevoor een regisseur om al die werelden ende grote verscheidenheid aan personageste verenigen.‘Wat mij fascineert in Oranges, is hetverhaal in zijn geheel,’ resumeert Pelly naeen lichte aarzeling. ‘Een ongelofelijk fraaiemengeling van amusement, spektakel, magieen diepzinnigheid. Ik beschouw Oranges alshet levensverhaal van de Prins, het verhaalvan zijn volwassenwording. De kritiek opverschillende vormen van (muziek)theateruit de tijd van Gozzi, de auteur van het oorspronkelijkeverhaal, én die van Prokofjev,zoals uitgebeeld door de toeschouwers, isvoor mij, zeker anno 2005, niet de hoofdzaak.’‘Prokofjev heeft naar mijn smaak het verhaalgeniaal getoonzet. De opera kent geenenkel zwak moment. De muziek staat voortdurendin dienst van het theatrale. Vaakmoet een regisseur dingen verzinnen omhet gebrek aan theater in de muziek te compenseren.Voor Oranges geldt het tegendeel.De muziek en de zangers vertellen het verhaal,beeldend als in een film. Die film wilik op het podium brengen. Toegegeven: ikben geen filmmaker, maar ik denk vaak eerderin cinematografische termen dan intheatertermen. De verschillende niveaus,het grote aantal zeer verscheiden mensen,de overgang van de ene plek naar de andere,al die zaken zijn voor mij een kwestie vantechniek.’In dienst van het stukPelly is vermaard om zijn inventieve, somshedendaagse ensceneringen, terwijl hij ertegelijk voor terugdeinst om eigen ideeënof een moraal aan de werken toe te voegen.Hoe stelt hij zich de enscenering van Orangesvoor, anno 2005? ‘Een hedendaagse enscenering,wat is dat?’ pareert Pelly licht cynisch.‘Het begrip speelt in het geval van Orangeshelemaal geen rol. Het libretto is universeel,fantastisch en van alle tijden. Bepaald geenouderwetse stoffige geschiedenis. Integendeel:het is modern, dynamisch en levendig.De muziek is geniaal: kleurrijk, grappig,lyrisch, angstaanjagend en absurd. Het isuiteindelijk de muziek die alles in bewegingzet. Daar stem ik mijn regie op af. Ik ben erniet op uit een moraal of eigen ideeën toete voegen. Ik werk in dienst van dit stuk.’‘Oranges is het verhaal van de droom vaneen prins aan het hof van de Klaverkoning.Alle gebeurtenissen zijn geconstrueerdrond die droom. Alle personages zijn bedachtdoor de Prins. De Tragici, de Komici,de Lyrici en de Leeghoofden vertegenwoordigenvoor mijn gevoel het publiek, met eeneigen visie, eigen eisen en kritiek. Ze makendeel uit van de voorstelling. Dat geeft mijde mogelijkheid de fantasieën van de Prinsuit te werken. De Zonderlingen vormen eenaparte groep. Ze beïnvloeden de voorstelling,ze bepalen mede de gang van zaken.Als prinses Ninetta bijna sterft van de dorst,dragen zij water aan. Ik ben er nog niet uithoe ik de Zonderlingen ga behandelen.Ik weet zelfs nog niet hoe ik ze ga kleden.’HumorDe lach speelt in Oranges een belangrijkerol. Hij zal de Prins van zijn depressie bevrijden.Alles wordt in het werk gesteldom de lach te laten zegevieren. Prokofjevzette de lach op muziek in vele toonaarden.Maar Oranges heeft ook tragische kanten,naargeestige en zelfs wrede. Hoe zal Pelly,die vermaard is om zijn weldoordachte ensubtiele behandeling van humor in zijn regie,Prokofjevs lach ensceneren?‘Humor is erg gecompliceerd,’ vindt Pelly.‘Achter de lach gaat vaak tragiek schuil.Iets dat leuk is of grappig, verwijst meestalnaar trieste, sombere zaken. Schaterendemensen zijn zelden echt vrolijk. En denkeens aan de grote komieken. Doorgaanshebben ze het over dramatische gebeurtenissen.Het publiek zonder meer aan hetlachen te brengen, dat is het laatste wat ikwil. Ik probeer steeds weer te doorgrondenwaar de humor over gaat en die achtergrondte laten doorschemeren. Natuurlijk heeft delach ook iets luchtigs, iets levendigs en ishij de uiting van een zeker optimisme. Maarhumor is meestal een manier om nare dingente kunnen verdragen.’‘We moeten niet vergeten onder welkeomstandigheden Oranges is geschreven.De politieke situatie in Rusland was zeerbedreigend. Prokofjev heeft altijd beweerdniet geïnteresseerd te zijn in politiek, maarhij merkte natuurlijk wel wat er om hemheen gebeurde. In de jaren twintig en dertigwerden in de Sovjet-Unie veel opera’sen theaterstukken geschreven die luchtigwaren, stralend en grappig, maar waarinje tegelijk een verontrustende toon hoort.’‘Prokofjev week uit naar de VerenigdeStaten. Veel van zijn vrienden werden laterverbannen of vermoord. Het is heel goedmogelijk dat Prokofjev halfbewust geprobeerdheeft de werkelijkheid te ontvluchten.Letterlijk, door te emigreren en in figuurlijkezin door een komische opera te schrijven,een volkomen denkbeeldige situatie,een sprookje over de personages van hetkaartspel met als centrale thema: de lach.’

Marianne BroederFranse chaos en goedgeorganiseerde RussischemuziekPrima le parole, dopo la musica is het credo van de Franse dirigent Stéphane Denève. Odeon sprakmet de jonge dirigent over Prokofjevs beeldende partituur, over de vele lagen van het fantastischelibretto en de onbetwijfelde gaven van het Rotterdams Philharmonisch Orkest.14Stéphane Denève (Foto: Hans Hijmering)Dezer dagen maakt Stéphane Denève zijndebuut bij De Nederlandse Opera. Toch isde jonge Franse dirigent (1974) bepaaldgeen nieuwkomer in het genre. Aan hetParijse conservatorium was hij jarenlangchef de chant én pianist van de koren vanhet Orchestre de Paris. In die hoedanigheidverzorgde hij producties met onder meerSir Georg Solti, Georges Prêtre en SeijiOzawa. Gedurende twee jaar dirigeerde hijbij de Deutsche Oper am Rhein in Düsseldorf.Zijn succesvolle operacarrière ontloktehem de uitspraak: ‘J’ai cet amour de la voixqui est le maître instrument, et à partir de là,l’amour de l’opéra.’‘Daar denk ik nog steeds zo over,’ zegtDenève gedecideerd. ‘Vanzelfsprekenddirigeer ik ook heel graag symfonisch repertoire.Ik ben dol op instrumentale solisten:pianisten, strijkers en blazers. Maar demenselijke stem is voor mij het hoogstegoed in de muziek.’ Komend seizoen treedtDenève aan als chef-dirigent van het RoyalScottish National Orchestra. ‘Een grootsymfonisch orkest dat het hele repertoirespeelt,’ vertelt hij trots. ‘We hebben bovendieneen omvangrijk koor. Dat geeft me demogelijkheid een breed repertoire te spelen:symfonische werken met koor en ook opera.We gaan nog dit jaar Pelléas et Mélisandeuitvoeren en A Midsummer Night’s Dream.In de zomer treden we op in de Proms inLondon. We zullen verschillende concertenop cd vastleggen.’VoorpretDenève verheugt zich op zijn directie vanL’amour des trois oranges. Hij is een uitgesprokenProkofjev-liefhebber. Afgelopenvoorjaar gaf hij met het orkest van Seattleeen uitvoering van de Suite van de opera.‘Kleurrijk, virtuoos en spiritueel,’ noemthij de muziek. Van verschillende kantenheeft hij gehoord dat de omstandighedenin Amsterdam optimaal zijn: ‘dat het klimaater goed is met altijd voldoende repetitietijd’.Bovendien kent hij veel van de zangers, ‘eenuitstekende cast’. Vooral ziet Denève uitnaar de samenwerking met regisseur enkostuumontwerper Laurent Pelly. ‘Ik werkgraag met hem,’ vertelt hij. ‘In Parijs zagik zijn enscenering van Platée en La belleHélène. Het afgelopen jaar verzorgden wesamen een uitvoering van Les contes d’Hoffmannin Marseille. Pelly is een fascinerenderegisseur met een heel pure smaak.’Ook is Denève goed vertrouwd met hetRotterdams Philharmonisch Orkest, dathij ‘uiterst virtuoos en flexibel’ noemt.‘Door hun chef Valery Gergiev kennen zede Russische stijl door en door,’ vindt hij.‘Het orkest heeft al veel Prokofjev uitgevoerdonder meer tijdens het GergievFestival 2003, dat geheel aan de componistwas gewijd. De Rotterdammers hebben deafgelopen jaren een eigen rijke klank gekregen,een donkere Russische rossigachtigekleur. In Oranges moet daar vanwege deFranse tekst een zekere transparantie bijkomen,een vrije ritmiek, een snelle wisselingvan kleuren.’‘Het is een uitdaging voor me een mooiemix te creëren van Franse chaos en goedgeorganiseerde Russische muziek. Ik weetzeker dat de Rotterdammers dat kunnen.De klank die ik voor ogen heb zal ook mooiaansluiten bij de vocale cast, een mengelingvan Franse en Russische zangers.François Le Roux en Alain Vernhes zijntoonaangevend voor de perfecte Fransestijl, terwijl bijvoorbeeld Serghej Khomoven Anna Shafajinskaja typisch Russischezangers zijn.’Prima le parole?Prokofjev ontleende zijn libretto voorDe liefde voor de drie sinaasappelen aanhet gelijknamige tijdschrift van de vooraanstaandeRussische theaterregisseurVsevolod Meyerhold. Tussen 1914 en 1919publiceerde Meyerhold negen edities gebaseerdop de commedia dell’arte L’amoredelle tre melarance van de achttiende-eeuwseVenetiaan Carlo Gozzi. Meyerholds nietmis te ver-stane manifest tegen het naturalistischeMoskouse theater van die dagensprak Prokofjev sterk aan. In 1918 week Prokofjevuit naar de Verenigde Staten. In zijnbagage bevond zich het eerste exemplaarvan Meyerholds tijdschrift. Een jaar laterschreef hij in opdracht van de Chicago Operade muziek en het Russische libretto voor deopera. Later vertaalde hij de tekst in samenwerkingmet Vera Janacopoulos in het Frans.‘In principe koester ik het credo Prima leparole, dopo la musica,’ vertelt Denève. ‘Eenopera moet iedereen aanspreken: van kinderentot ouderen, van leken tot specialisten.Hoe geniaal de muziek ook is, de tekst moetverstaanbaar zijn.In het geval van Oranges is dat een probleemomdat de muziek geschreven is uitgaandevan een Russische tekst, declamatorisch,idiomatisch met een vrije ritmiek.Prokofjev heeft vermoedelijk niet altijd goedgeweten hoe het Frans klonk. In de Franseversie zitten beslist klemtoonproblemen.Een voorbeeld: in het Russische tragedii ligthet accent op de eerste lettergreep maar inhet Franse tragédie op de laatste. Het ritmeklopt daar niet meer. We moeten kijken hoewe dat gaan oplossen. Gaan we de muziekvolgen en de Franse tekst aanpassen, dat wilzeggen op een andere manier fraseren, ofgaan we juist de muziek aanpassen aan detekst? Als je de Franse tekst letterlijk volgt,is het beter verstaanbaar, maar verliest demuziek aan kracht. En de muziek is tenslotteheel beeldend.’Verschillende wereldenOranges verbeeldt de opvoering van eensprookje over een zwaarmoedige prins dieveroordeeld wordt tot liefde voor drie sinaasappelendie elk een potentiële bruid bergen.Het vernieuwende van de opera is gelegenin de verschillende werelden. Naast de reëlehoofdpersonen van het sprookje zoals dePrins, de Klaverkoning, de eerste ministerLeandro en de hofnar Truffaldino, figurerensurrealistische onderaardse krachten: deheks Fata Morgana, de tovenaar Celio ende boze geesten Farfarello en Creonta, terwijlvertegenwoordigers van het theaterestablishment:de Tragici, de Komici, deLyrici en de Leeghoofden de gebeurtenissenvan commentaar voorzien.

15‘Een aparte groep vormen de Zonderlingen,’vult Denève aan. ‘Wie vertegenwoordigenzij? Het publiek? Een deus-ex-machina.Ze zijn permanent aanwezig, voeren strijdmet alle groeperingen en beïnvloeden degebeurtenissen.’‘Net als Die Zauberflöte heeft Oranges verschillendeniveaus. Het verhaal, oorspronkelijkgeschreven door Giambattista Basilewerd bewerkt door Carlo Gozzi tot een commediadell’arte. Later maakte Meyerhold ereen theaterstuk van en Prokofjev vervolgenseen opera. Ieder heeft het zijne toegevoegd.Sommigen noemen het een manifest tegende operaconventies, anderen een sprookje,terwijl Prokofjev beweerde dat hij alleenmaar een amusante opera wilde schrijven.Ik heb er geen uitgesproken mening over.Oranges is een leuk sprookje en een reflectieop de theaterwereld. Alle groepen hebbeninvloed op het stuk en tonen daarmeede kracht van verschillende genres.’Muzikaal idioomVoor Oranges schreef Prokofjev een partituurdie de uiteenlopende werelden van zijnlibretto voor ogen roept. In een uiteenlopendmuzikaal idioom, geniaal samengevoegd toteen fascinerend geheel, soms in contemplatief-lyrischelijnen, dan weer absurdistischmet hortende ritmiek, dissonante intervallenen botsende toonsoorten.‘Zeker hoor je allerlei verschillende stijlen,’vindt Denève. ‘Ze vloeien in elkaar overen het geheel is onmiskenbaar Prokofjev.Soms doet de muziek je denken aan zijnKlassieke symfonie, dan weer hoor je zijnScytische suite, twee totaal verschillendewerken: een neo-klassieke symfonie en eenpost-Rimsky-Korsakov/Stravinsky-ballet.Dat is kenmerkend voor Prokofjev. Hij hadde gave zijn stijl naadloos aan te passen bijde aard van een compositie. Voor elk stukvond hij een eigen specifiek idioom en hetbleef altijd Prokofjev.’‘Oranges zit boordevol originele ideeën,de muziek is ongelofelijk geïnspireerd, trefzeker,fantasierijk en energiek. De operakent geen enkel zwak moment. Prokofjevis nergens rigide in de keuze van zijn stijl.Soms valt de muziek samen met de tekst,dan weer druist de muziek enigszins tegende tekst in, staat daar een beetje haaksop. Er zijn lyrische passages à la Rimsky-Korsakov, naast dynamische, absurde engroteske delen.’‘Oranges is overduidelijk geschrevendoor een pianist. Mechanische passages,een hamerend perpetuum mobile, een soorttoccatastijl in miljoenen noten, bijna constructivistisch.Heel lastig voor de strijkers.Die moeten voortdurend wakker en alert zijn,vooral ritmisch. De partituur lijkt geschrevenvoor een groot kamerorkest met tallozesolisten: met een gediviseerde strijkerssectieen talloze details bij de blazers en hetslagwerk. Oranges is een enorme uitdagingvoor mij en een vette kluif voor het orkest.’Denève verheugt zich zichtbaar op zijnleiding van Oranges in Amsterdam. ‘Vooralop de repetities,’ bekent hij met een bijnakinderlijke opwinding. ‘Die eerste fasewaarin je samen dingen probeert, gedachtenuitwisselt, terugkomt op je oorspronkelijkeideeën en nieuwe dingen bedenkt, dieis voor mij de meest spannende. Als de uitvoeringspraktijkeenmaal vaststaat, ben ikopgelucht, tevreden en... ook altijd een kleinbeetje teleurgesteld.’Repetitiefoto’s Lucio Silla (Foto’s: Hans Hijmering)VRIENDEN VANDE OPERADe Vereniging Vrienden van de Opera organiseert tal van activiteiten,w.o. lezingen, literaire avonden, operafilmavonden, openbarerepetities, masterclasses en een groot aantal eendaagse operareizennaar vijf verschillende operahuizen in Antwerpen, Duisburg, Düsseldorf,Essen en Dortmund. Bovendien worden jaarlijks een of tweemeerdaagse reizen georganiseerd.Naast inschrijving op het speciale Vriendenabonnement bij DNOhebben de leden de mogelijkheid tot (beperkte) vóórreservering vanlosse plaatskaarten. De Kerstmatinee is traditioneel een Vriendenvoorstelling.De Vereniging is aangesloten bij de Europese Federatie vanVerenigingen van Vrienden van de Opera Fedora. Deze biedt demogelijkheid via een speciaal lidmaatschap tot reservering vanplaatskaarten bij zo’n 25 Europese operahuizen.Vijfmaal per seizoen komt het Vriendenbulletin uit, een tijdschrift metverenigings- en operanieuws.Wilt u zich aansluiten bij de Vrienden van de Opera, schrijf, bel ofmail naar onderstaand adres.NIEUW!FOTOJAARBOEK DNO SEIZOEN 2003-2004Het fotojaarboek 2003-2004 DNO is verkrijgbaar aan de Vriendenbalie(t/o de champagnebar, foyer zaalniveau). Prijs € 12,-.Voorgaande seizoenen zolang de voorraad strekt.FIDELIO, JONGE VRIENDEN VAN DE OPERAJonge mensen (t/m 28 jaar) kunnen lid worden van Fidelio, JongeVrienden van de Opera. Voor deze groep leden worden specialeactiviteiten georganiseerd, terwijl ook alle activiteiten en voordelenvan de Vereniging Vrienden van de Opera voor hen openstaan.Speciaal voor Fidelio-leden stelt De Nederlandse Opera JongeVrienden-abonnementen samen, waarbij een aanzienlijke kortingwordt gegeven. Ook de Stadsschouwburg Utrecht en de DoelenRotterdam bieden regelmatig voorstellingen tegen gereduceerdetoegangsprijzen aan. fidelio_jv@hotmail.com www.fidelio-opera.nlCONTRIBUTIE PER SEIZOENIndividueel lidmaatschap € 25,-Gezinslidmaatschap (2 pers.) € 45,-Donateur (minimaal) € 60,-Jonge Vrienden (t/m 28) € 15,-Contributie vanaf 1 april t/m 31 augustusresp. € 12,50; € 22,50; € 60,-; € 7,50Aanmelding door overmaking van het bedrag op giro 32.500of bank 43.40.57.207 t.n.v. Vrienden van de Opera te Amsterdam,o.v.v. ‘nieuw lidmaatschap’.Vereniging Vrienden van de OperaWaterlooplein 22 1011 PG Amsterdamtelefoon 020 5518282 (ma, di en do 9.00 tot 13.00 uur)e-mail secretariaat@vriendenvdopera.demon.nlwww.vriendenvdopera.demon.nl

16Frits VliegenthartScalamusicaOverzicht van speciaalzaken in klassieke/operamuziekInformatie over adverterenin deze rubriek:Targetplanning bvTel. 020-644 22 33info@targetplanning.nlAmsterdamConcertoUtrechtsestraat 54-601017 VP AmsterdamTel. 020-624 54 67klassiek@concerto.nuwww.klassiek.concerto.nuLe Disque D’OrGelderlandplein 2111082 LX AmsterdamTel. 020-644 16 96le-disque-dor@zonnet.nlBredaMuziekhandel SpronkWilhelminastraat 244818 SG BredaTel. 076-521 52 13info@spronk.nlDen HaagCaminada ClassicsPlaats 172513 AD Den HaagTel. 070-346 62 77info@caminada.nlDriebergenCd ArtlineTraay 1c3971 GB DriebergenTel. 0343-521 532info@cd-artline.nlwww.cd-artline.nlGroningenOpera SpeciaalzaakCadena LiricaFolkingestraat 379711 JT GroningenTel. 050-313 45 30HeerlenSmeets Klassiek CDShopAkerstraat 56411 GV HeerlenTel. 045-571 55 50smeetsklassiek@cuci.nlRotterdamDonner,afdeling Klassieke CD’sLijnbaan 1503012 ER RotterdamTel. 010-413 20 70klassiek@donner.nlwww.donner.nlUtrechtBoudisque ClassiqueDrieharingstraat 27-293511 BH UtrechtTel. 030-232 14 88utrecht@boudisque.nlwww.bcq.nlOPERA AANBIEDINGEN– TIJDELIJK VOORDELIGER –SERGEJ PROKOFJEVL’AMOUR DES TROIS ORANGES 2cd-set € 20,99Bacquier, Bastin, Dubosc, GautierOpéra de Lyon olv Kent NaganoALBAN BERGWOZZECK EN LULU (2e AKTE!) 3cd-set € 34,99Fischer-Dieskau, Wunderlich, Stolze, Lear (Wozzeck)Lear, Johnson, Fischer-Dieskau, Grobe, Greidl (Lulu)OOK VERKRIJGBAARLULU olv Kent Nagano met Teresa Stratas op 3 cd’s!VÉEL EXCLUSIEVE KOOPJES VOOR ZOWEL OPERAALS LIED, PIANO, SYMPHONIËN ETC ETCVERZENDING DOOR HET HELE LANDINKOOP EN VERKOOP VAN 2DE HANDS CD’SCONCERTOUtrechtsestraat 52-601017 VP Amsterdamtelefoon 020-6266577telefax 020-6278084open ma-za 10.00 tot 18.00,zo 12.00 tot 18.00 uurdonderdag koopavondinkoop ma-za 10.00 tot 12.00van € 49,95voor € 39,95

Peter van der LintSir Willard White zingtal bijna dertig jaar bijDe Nederlandse OperaDe rol van Tchélio in Prokofjevs L’amour des trois oranges betekent voor de Jamaïcaanse bas-baritonWillard White zijn 21ste rol bij De Nederlandse Opera. Volgend jaar november is het dertig jaar geledendat White zijn debuut maakte bij dit instituut (toen nog de Nederlandse Operastichting geheten); demaand daarvoor wordt hij zestig jaar.17Sir Willard White debuteerde hier in de rolvan Watergeest in Dvořáks Rusalka onderleiding van Bohumil Gregor en hij was in datzelfdeseizoen ook al meteen te horen alsFilips II in Verdi’s Don Carlo onder leidingvan Hans Vonk. White beviel goed en mochtin de seizoenen erna terugkomen als Boris(Katarina Ismailova), Oroveso (Norma metJoan Sutherland), Banco (Macbeth), Orest(Elektra) en Boswachter (Het sluwe vosje).In die bijna dertig jaar groeide White uit toteen van de meest geliefde zangers bij DNO.Tien jaar geleden, toen White de rol vanBoris zong in Sjostakovitsj’ Lady Macbethvan Mtsensk (eerder had hij diezelfde rolhier ook al gezongen in Katerina Ismailova,de door Sjostakovitsj herziene versie vande opera), haalde hij herinneringen op aanzijn eerste contacten met De NederlandseOpera.‘Ik herinner me nog heel goed hoe ik in1975 in Amsterdam aankwam en hoe ik heblopen zoeken naar de Stadsschouwburg.Bij de auditie voor de Nederlandse Operastichtingheb ik waarschijnlijk “Il laceratospirito” uit Verdi’s Simon Boccanegra voorgezongen;dat doen namelijk alle bassen.Intendant Hans de Roo onderbrak mijn auditieal halverwege en zei dat hij met me wildepraten. Alle rollen die toen in dat gesprek tersprake kwamen, heb ik ook daadwerkelijk inde tien daaropvolgende jaren gezongen.’Ten tijde van het gesprek waaruit bovenstaandequote komt, was Willard White nogsteeds verwonderd over zijn eerste kennismakingmet Amsterdam en met Hans deRoo. ‘Ik kwam vers uit Amerika van de JuilliardSchool en de New York City Opera.Daar spraken intendanten helemaal nietmet je; als het toch gebeurde, had dat ietsclandestiens. En hier begon een intendantzomaar een gesprek, dat nota bene een halfuur duurde en dat over wezenlijke dingenging. De Roo heeft mijn mogelijkheden goedonderkend en hij adviseerde mij om in Europate komen wonen, omdat dat gemakkelijkerzou zijn voor mijn carrière. In al die dingenheeft hij gelijk gehad.’Eerste engagementenHelemaal zeker wist White niet meer of hij‘Il lacerato spirito’ in Amsterdam had voorgezongen,maar hij gebruikte die aria wel tijdensde beroemde masterclasses die MariaCallas op de Juilliard School gaf (‘ze vroeguitstekende dingen aan me, maar ik was teonvolgroeid als artiest om ze uit te voeren’)en later tijdens audities bij de San FranciscoOpera. Willard White ging ook internationaalopvallen in de operawereld en dat wasvoor de zanger zelf een grote verrassing.Op Jamaica kwam hij niet echt in contactmet muziek, laat staan met opera. Hij beschouwthet als een wonder van de natuurdat hij in het vak terecht gekomen is. ‘Maarik herinner me toch dat ik een sterke drangvoelde om te zingen. Op mijn dertiende werdik onheus behandeld door mijn stiefmoederen daar was ik heel kwaad over. Zij reageerdeop geen enkele manier en ik kon met mijnboosheid nergens heen. Ik ben toen maargaan zingen, iets van Nat King Cole of zoen dat veranderde mijn humeur op slag.’Whites eerste engagementen waren bijde New York City Opera en bij de EnglishNational Opera en in 1976 zong hij in hetCamden Festival al zijn (concertante) Gershwin-Porgy.Maar zijn beste contactenwaren het Glyndebourne Festival en DeNederlandse Opera. In Glyndebourne debuteerdehij in La bohème in 1978 en deed erveel andere rollen. Zijn grootste succesdaar behaalde hij in Porgy and Bess (1986)met dirigent Sir Simon Rattle en regisseurTrevor Nunn; later verscheen van die historischeGlyndebourne-productie ook eensuccesvolle cd-opname. Op de Deccaopnamemet Lorin Maazel had White in1975 ook al de titelrol gezongen. Porgy isWhite’s signature role.Al vroeg werd Willard White gewaarschuwdvoor de problemen die hij als zwartezanger zou kunnen krijgen. Tien jaar terugzei hij daarover: ‘Ik vind dat ik als zwartezanger elke rol zou moeten kunnen zingen,maar ik weet ook dat sommige regisseursmij absoluut niet in bepaalde rollen willen.Diezelfde regisseurs willen echter ook geendikke zangeressen in hun producties en ikbeschouw dat als hetzelfde probleem. Sinds1974 zing ik professioneel en ik ben nog nooitzonder werk geweest. Het waren bovendiengoede tijden.’De rollen van Sir Willard White bijDe Nederlandse Opera1976 Watergeest in Rusalka (Dvořák)1977 Filippo II in Don Carlo (Verdi)1977 Boris in Katarina Ismailova(Sjostakovitsj)1978 Oroveso in Norma (Bellini)1980 Banco in Macbeth (Verdi)1980 Orest in Elektra (Strauss)1981 Boswachter in Het sluwe vosje(Janáček)1982 Albumazar in La schiava liberata(Jommelli)1982 Gremin in Jevgeni Onjegin(Tsjaikovski)1983 Selim in Il Turco in Italia (Rossini)1983 Osmin in Die Entführung aus demSerail (Mozart)1983 Heinrich in Lohengrin (Wagner)1986 Pizarro in Fidelio (Beethoven)1987 Pimen in Boris Godoenov(Moesorgski)1992 Méphistophélès in La damnationde Faust (Berlioz)1993 Golaud in Pelléas et Mélisande(Debussy)1994 Boris in Lady Macbeth van Mtsensk(Sjostakovitsj)1998 Créon/Tirésias/Boodschapper inOedipus Rex (Stravinsky)1998 Nick Shadow in The Rake’sProgress (Stravinsky)1999 Hercule in Alceste (Gluck)2005 Tchélio in L’amour des trois oranges(Prokofjev)Sir Willard White in Oedipus Rex (Foto: Ruth Walz)

18Rage d’amours‘Lieve Hemel, hij is ingestort, de Brug over de Tay,En sleurde een passagierstrein uit Edinburgh mee!‘Hartstocht is onbuigzaam als het graf,sterk als de dood is de liefde.’IMcGonagall-LiederIn 1877 werd een nieuwe spoorbrug overde rivier de Tay in Schotland in gebruikgenomen. William McGonagall schreef metzijn Address to the New Tay Bridge een odeaan de technologische vooruitgang. Het lotnam echter een tragische wending toen debrug tijdens een noodweer op oudejaarsdag1879 instortte, waarbij negentig treinpassagiersom het leven kwamen. Dezegebeurtenis inspireerde McGonagall totThe Tay Bridge Disaster.IIRage d’amoursJohanna van Castilië is gehuwd met Filipsde Schone, hertog van Bourgondië. Zij lijdtzeer onder zijn talrijke buitenechtelijkeescapades en stuurt, met uitzondering vaneen wasvrouw, alle vrouwen uit haar onmiddellijkeomgeving weg. Filips sterft na eenziekte als gevolg van een schipbreuk. Hetlijk van Filips wordt gebalsemd. Johanna iservan overtuigd dat hij uit de dood zal herrijzenen begeleidt samen met een aantalmonniken de kist naar Granada.In het klooster van Tordesillas wordt dekoningin, die intussen geheel waanzinnigis geworden, opgesloten. Vanuit haar celkan zij het graf van haar overleden echtgenootzien. Nog dagelijks hoort men hoezij Filips liefdevol toespreekt. Al deze gebeurtenissenworden door ooggetuigen vancommentaar voorzien.Computerschets toneelbeeld Rage d’amours, ontwerp: Peter Missotten (Foto’s: Hans Hijmering)

19vr 17 juni 2005 première 20.15 uurzo 19 juni20.15 uurma 20 juni20.15 uurdi 21 juni 20.15 uurdo 23 juni20.15 uurvr 24 juni 20.15 uurDe voorstellingen van Rage d’amours vindenplaats in de Stadsschouwburg Amsterdam.De kaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeonzijn er nog kaarten verkrijgbaar.Bel het bespreekbureau van De Stadsschouwburg,020-624 2311, of eenvan de andere verkooppunten (zie pag. 28).On line reserveren:www.stadsschouwburgamsterdam.nlInleidingenPremière 17 juni: Rob ZuidamOverige voorstellingen: Jacqueline OskampPlaats: Stadsschouwburg AmsterdamTijd: 45 minuten voor aanvang van iederevoorstelling, dus 19.30 uurLengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een geldigplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagRob Zuidam 1964Rage d’amoursmuzikale leidingReinbert de LeeuwregieGuy Cassiersdecor/video-ontwerp/lichtPeter Missotten(De Filmfabriek)kostuumsIsabelle LhoasFrédéric DenisMcGonagall-Liedervoor sopraan, twee piano’sen strijkersteksten van William McGonagallsopraanClaron McFaddenBarbara HanniganYoungHee KimpianoGerard BouwhuisCees van ZeelandRage d’amourslibretto van Rob ZuidamJohanna IClaron McFaddenJohanna IIBarbara HanniganJohanna IIIYoungHee KimFilips de SchoneTracey WelbornGalicische vrouw/WasvrouwHilary SummersPierchon de RueRomain BischoffMonnik I/Philibert NaturelPascal BertinMonnik II/EdelmanMark TevisMonnik III/Zeeman IQuirijn de LangMonnik IV/Zeeman IIHarry van der KampAsko EnsembleSchönberg EnsembleNieuwe productiecoproductie Holland FestivalDe productie wordt Nederlands boventiteld.De voorstelling duurt circa 2 uur en 25 minuten.Er is 1 pauze.Het operaboek Rage d’amours is verkrijgbaarvoor € 6,-. Daarin zijn onder meer eenuitgebreide synopsis, en het libretto in deoriginele talen en in een Nederlandse vertalingopgenomen.

Marianne BroederRob Zuidam: ‘De razernij derliefde waarin Johanna vervalt,is de uiterste consequentie vanhaar levenslange passie’De combinatie van Rob Zuidams McGonagall-Lieder en zijn opera Rage d’amours, doet een doublebillvermoeden. De componist ziet een duidelijk verband: obsessieve liefde kenmerkt beide werken.Rob Zuidam over slechte poëzie, goede muziek, een mooie brug, vele doden en de enge band tussenpassie en waanzin.20Rob Zuidam (Foto: Joost van den Broek/Hollandse Hoogte)‘For the stronger we our houses do build,The less chance we have of being killed.’Het zijn de slotregels van Zuidams Mc-Gonagall-Lieder, gebaseerd op de tweedeligecyclus van de gelijknamige negentiende-eeuwseSchotse dichter, Addressto the New Tay Bridge en The Tay BridgeDisaster. Address is een euforische loftuitingop een nieuwe spoorbrug. Disasterverhaalt over de schok na de ineenstortingdaarvan tijdens een storm, waarbij eenpassagierstrein met negentig inzittendenin een fatale val werd meegesleurd.Het was het drama dat Zuidam inspireerdetot zijn toonzetting, niet zozeer de schoonheidvan McGonagalls poëzie. Tenminste, inzijn toelichting schrijft hij: ‘Wollige, ritualistischeformuleringen, gevolgd door ferme,onverwachte uithalen. Minutieuze observatiesen bombastische breedsprakigheid dieresulteert in een hypnotiserende antilyriek.Een kreupel metrum, versvoeten die met verstuikteenkel door een mistig taallandschaphinken. Dat zijn de ongebruikelijke middelenwaarmee McGonagall een spanningsveldlaat ontstaan tussen de mogelijkheden ende onvolkomenheden van de taal.’Zuidam grijnst als hij wordt geconfronteerdmet die tekst. ‘Het is makkelijker omslechte poëzie te toonzetten dan goede,’vindt hij. ‘Goede poëzie heeft vaak geenmuziek meer nodig. Wel kan die heel inspirerendwerken. Een sonnet van Shakespearega ik met meer respect te lijf. De schoonheidmaakt me terughoudend, timide. Bij mindergoede poëzie kan ik me meer vrijheid permitteren.Zo heeft McGonagall bijvoorbeeldgeen enkel ontzag voor het metrum. Okay,alles rijmt, maar de ene zin is altijd tweeof drie lettergrepen langer dan de vorige.Hij houdt een globale cadans aan, maar hetklopt allemaal net niet. Daar kon ik me naarrichten. Ik hoefde niet te proberen dat te verhullen.Zo kon ik de zangeres mooie dingenlaten doen; een muzikale frase net een stukjelanger maken, zonder alles precies uitte meten.’‘Natuurlijk zie ik best dat McGonagallsgedichten veredelde sinterklaasrijmen zijn.Niet voor niets werd hij in The Times LiterarySupplement “the only truly bad poet in ourlanguage” genoemd. En toch weet hij mete raken. Je ziet de dichter daar staan metzijn fascinatie voor die brug. Die liefde isoprecht. En dan die ongelofelijke deceptieals de brug in elkaar stort. Samen symboliserendeze gedichten het geloof in menselijkeen technologische vooruitgang en deteleurstelling die dit tot gevolg kan hebben.McGonagall weet je zeker mee te voeren inzijn passie, al zijn de transportmiddelenwat krukkig.’McGonagall-Lieder –muzikaal idioom‘Bij het componeren doemde geleidelijkhet beeld op van een groots opgezet werk,’vervolgt Zuidam, ‘uiteraard in brugvorm.De pijlers worden gevormd door stukkenvoor twee piano’s, met daartussen de tweeliederen als de bogen van de brug. Een instrumentaaltussenspel verklankt de ineenstortingin een weemoedige cellosolo.’Zuidams McGonagall-Lieder klinken stuwend,hoekig en rauw – extatisch in Addressen bijkans agressief in Disaster. Hier en daarniet gespeend zelfs van een zekere grimmigheid.Om de dood van de passagiers muzikaalkracht bij te zetten, worden pingpongballetjesuitgestrooid die de sopraan op hetpodium vertrapt. Ze schreeuwt het uit in haarallerhoogste tonen, contrastrijk begeleiddoor donkere klanken van de lage strijkers.Een waar disaster. Dan weer klinkt een refreinin een onverwacht gedragen melodie.Zuidam: ‘Een heel hoge stem, het geëxalteerdevan een coloratuursopraan, washet eerste wat me inviel. Daar wilde ik eencontrapunt in de laagte tegenover zetten.Dat klinkt in de vier celli en de contrabas.Soms is het tempo laag en behandel ik detekst melismatisch, maar binnen een duidelijkeboog. Dan weer krijgt het drama vaart.’‘Aan het slot van elk couplet van Disasterschrijft McGonagall een refrein van eenongelofelijk krakkemikkig rijm: “On the lastSabbath Day of 1879, Which will be remember’dfor a very long time.” Het leek me datdat het beste tot zijn recht zou komen meteen soort Leger des Heils-melodie. Op datmoment is het muzikaal nodig die kant opte gaan en daarna de knop weer rigoureusom te draaien. Zo creëer ik verschillende geluidswerelden.Ik probeer steeds weer hoever ik daarin kan gaan: het oproepen van eencoherent geheel met uiteenlopende klankwerelden,zodat je als het ware vanuit de eneentourage plotseling in de andere stapt.’‘Voor mij staat of valt muziektheater bijtempowisselingen, bij variatie in het dramatischeritme. Er moet een suggestie van veranderingin zitten om het gevoel te krijgenvan een grotere vorm. Natuurlijk is dat geennoodzaak. Je kunt ook zoals Wagner ergensdrie kwartier blijven hangen en daar flinkinzoomen. Maar ik probeer de ruimte bewustin te delen. Ik doe dat in verschillende kamersterwijl Wagner één grote hangar maakt.’Scenische uitvoeringDe McGonagall-Lieder zijn geschrevenvoor concertante uitvoering. In juni vindtde eerste scenische uitvoering plaats in degezamenlijke productie van Guy Cassiersen Peter Missotten. Zuidam heeft er vertrouwenin. ’Ik ken een aantal productiesvan Guy Cassiers, onder meer De Wespenfabriek,’vertelt hij. ‘Ik ben er erg van onderde indruk hoe hij met projecties werkt. Hij isdienstbaar aan het materiaal en tegelijk volstrektpersoonlijk.’‘De muzikanten zullen op het podiumzitten, niet in de bak. De liederen wordengezongen door drie zangeressen. Een soortprelude op de drie sopranen die als Johannain Rage d’amours terugkeren. Peter Missottenheeft in De Filmfabriek een soort aquariumgemaakt, een grote tank met water.Daarin drijven mensen gekleed en bewegingloosvoorbij. De verfilming daarvan wordtgeprojecteerd. En er ligt water op het podiummet bruggetjes ertussen.’

Rage d’amoursHet is een ferme overstap naar Zuidamsopera Rage d’amours, slechts een paar jaarlater in 2003 geschreven, maar totaal verschillendvan onderwerp en muzikaal idioom.Zuidam, die ook het libretto schreef,ziet beide werken duidelijk verbonden inhun gemeenschappelijke thematiek: deobsessieve liefde.Rage d’amours verbeeldt het lot vanJohanna de Waanzinnige, echtgenote vanFilips de Schone, koningspaar in het vijftiende-eeuwseSpanje. Al tijdens zijn leven werdJohanna verteerd door uitzinnige jaloezievanwege de openlijke liefde van haar echtgenootvoor andere vrouwen. Na zijn vroegeoverlijden kan ze geen afscheid nemen vanzijn lichaam. Tijdens nachtelijke zwerftochtensleept ze rond met de lijkkist, vergezeld doormonniken die hymnen neuriën en gebedenprevelen, in afwachting van zijn wederopstanding.De laatste jaren van haar leven –bijna vijftig – werd Johanna opgesloten ineen kerker met een venster dat zicht boodop het praalgraf van haar man.Zuidam: ‘De waanzin waarin Johannavervalt, is de uiterste consequentie vanhaar levenslange gepassioneerde liefde.Johanna en Filips waren zeventien toenze elkaar leerden kennen. Een soort kalverliefdedie tot in het oneindige wordt gesublimeerd.In normalere gevallen loopt zo’njeugdliefde eerder mis en heb je een krasop je ziel. Die heb je nodig om volwassente worden. De ziel is niet volledig zonderdie kras.’‘Johanna en Filips trouwen, worden koningen koningin, leven in pracht en praal. Heelsprookjesachtig. Maar daarnaast is er diepermanente, tragische onderstroom omdathij haar voortdurend ontrouw was. Bij zijnleven was hij ongrijpbaar. Toen hij eenmaaldood was, liet ze hem niet meer los. Natuurlijkzit daar een element van waanzin inmaar ook van moed. In haar obsessieveliefde toont ze zich onverschrokken voor degevolgen van haar devotie. Het lijk wordtgebalsemd, er gaat ongebluste kalk overheen.Hij wordt een mummie, maar voor haarblijft hij Filips vertegenwoordigen.’Zuidams librettoVoor zijn drietalige libretto – Latijn, Spaansen Oudfrans – maakte Zuidam gebruik vanbrieven en kronieken over het koningspaar.‘In de biografie van Johan Brouwer Johannade Waanzinnige; een tragisch leven in eenbewogen tijd (1930), vond ik allerlei bronnenwaaruit ik het libretto heb samengesteld.Er is een anonieme kroniek bewaard geblevenvan de tweede reis naar Frankrijk vanFilips en Johanna in 1506. Waarschijnlijk isFilips tijdens die tocht vergiftigd. Die kroniekverhaalt van Johanna’s verslagenheidna zijn dood. Ook vond ik brieven in hetOudfrans. Er is een Spaanse brief van debisschop van Malaga aan Johanna’s vaderkoning Ferdinand, over de toestand van zijndochter. “Ze slaapt niet meer,” schrijft hij,wast zich niet en eet alleen nog zittend op degrond.” Die tekst gebruikte ik voor het klaagliedvan de wasvrouw (scène 5). De Latijnsegebeden zijn afkomstig uit een motet vanPierre de la Rue. Voor het liefdesduet vanFilips en Johanna heb ik teksten gebruikt uithet Hooglied. Ik ben de talen van de bronnentrouw gebleven. De teksten zelf hebben een21zo grote poëtische kracht dat ze de muziekbijna oproepen.’Drie Johanna’s –muzikaal idioomJohanna wordt in Rage d’amours vertolktdoor drie sopranen. Ze vertegenwoordigenverschillende aspecten van Johanna’s persoonlijkheid.Zuidam: ‘De drie Johanna’s tonen uiteenlopende aspecten van het karakter vande hoofdpersoon. Ze hebben ook verschillendetimbres. Toch vormen ze een geheel.Het splitsen van de hoofdrol in drie vrouwengaf mij de mogelijkheid het obsessieve vanJohanna weer te geven. En de verwarringwaar ze aan ten prooi valt. Je hoort datmeteen al in de eerste scène, waar ze zosterk verknoopt en vertakt zijn dat het bijnaklinkt als één grote stem. Een soort lavalampdie steeds een andere vorm aanneemt.’Rage d’amours is opgezet naar een oudevorm: proloog, acht scènes en een epiloog.Een verteller verbindt en becommentarieertde gebeurtenissen. Het muzikaal idioomis modern, lyrisch, contemplatief. Tegelijkklinkt de invloed door van middeleeuwsemuziek en Spaanse oude folklore. ‘De muzikalewereld van Johanna en Filips vormt debasis van de opera,’ vertelt Zuidam. ‘Beidenwaren grote muziekliefhebbers. Ze haddengoede zangers in dienst en componisten,onder wie Pierre de la Rue. Filips schijnttijdens een reis door Frankrijk geprobeerdte hebben Josquin des Prez los te wekenvan de Franse koning.’‘In 1504 werd voor het paar een koorboekgemaakt met motetten en missen. Dat boekheb ik gebruikt om die middeleeuwse klankwereldweer op te roepen. Niet letterlijk overigens.Ik gebruik maar één citaat uit hetmotet Delicta juventutis van Pierre de la Rue.Hij schreef dat voor de begrafenis van Filips.Een gebeurtenis die dus alsmaar uitgesteldwerd omdat Johanna het lijk bij zich wildehouden.’Hoogstdramatisch‘De verteller beschrijft de gebeurtenissenkernachtig en met distantie. Daarmee creeerik een tegenstelling met de lyrische zangvan Johanna. De hele opera is sterk vocaalgericht. Ook dat aspect is geïnspireerd oprenaissancemuziek. Er zijn kleine instrumentaletussenspelen, maar de zang zetde dramatische en muzikale actie in gang.Het orkest vormt een soort tegenkleur.’In Rage d’amours brengt Zuidam het helelandschap geleidelijk in kaart. Ook hier geldtweer wat hij eerder verkondigde: muziektheaterstaat of valt met tempowisselingen.In het begin rouwen drie vrouwen bij eenkist. De verteller verklaart dat Filips deSchone overleden is en hij vertelt hoe zijnvrouw Johanna in haar razernij der liefdegeraakte.De zevende scène, die van de nachtelijkeomzwervingen met het lijk, langzaam enbreed uitgemeten, klinkt als de sleutelscène.‘Het was het eerste deel dat ik schreef,’ verteltde componist. ‘Later heb ik daar langzaamnaar toegewerkt. In de vierde scèneworden voorbereidingen getroffen voor dissectievan het lichaam. Een nogal gruwelijkeaangelegenheid. Daarna treedt weer watkalmte in. De wasvrouw sopt de vloer, heelaards, en zingt haar klaaglied, op een oudeSpaanse melodie, zachtjes begeleid doorfluit, fagot en contrabasklarinet.’Rage d’amours is een hoogstdramatischeopera, meeslepend en ontroerend: door desubtiele behandeling van personages, doorhet ingeleefde, poëtische libretto en nietin de laatste plaats door het naadloos passende,veelzijdige muzikale idioom. Net alszijn hoofdpersonage Johanna voert Zuidamzijn passie door tot in de uiterste consequentie.www.robertzuidam.com‘Doña Juana la Loca’ (Schilderij van Francisco Ortiz Pradilla)

Franz StraatmanDrie ‘waanzinnige’ Johanna’sNa de drie Dames uit Zauberflöte, de drie Rijndochters en de drie Nornen uit de Ring, en de drieprinsessen in de drie sinaasappels van Prokofjev, betreedt een geheel nieuw damestrio het operapodium:de drie Johanna’s in Rage d’amours van Rob Zuidam. Drie sopranen delen de rol van deongelukkige koningin Johanna van Castilië. ‘We zijn de United Colours of Benetton,’ grapt de Afro-Amerikaanse Claron McFadden (Johanna I) over haar theatrale versmelting met de hoogblondeCanadese Barbara Hannigan (Johanna II) en de Koreaanse Young Hee Kim (Johanna III).22Johanna IBarbara Hannigan, Claron McFadden en YoungHee Kim(Foto: Hans Hijmering)Claron McFadden:‘rivaliteit zit er niet in’Claron McFadden treedt de figuur vanJohanna de Waanzinnige blanco tegemoet.Want ze kan zich niet herinneren ooit eenportret van haar te hebben gezien. En eenbiografie over haar lezen lokt haar niet.‘Ik houd me bezig met de partij die ik grondiginstudeer. Dat basispakket maakt mijflexibel genoeg om veranderingen die eendirigent wenst, over te nemen. Als je vantevoren je rol helemaal uitgewerkt en klaarhebt, en een dirigent, of een regisseur of indit geval de componist zegt: “dat wil ik nietzus maar zo”, dan moet je het ingestudeerdeafleren.’Alhoewel componist Rob Zuidam de rolvan Johanna over drie stemmen heeft verdeeld,komt Johanna I toch duidelijk solistischuit in de zevende scène. Daarin wordtde tocht door Spanje verbeeld die de koninginmaakt met het lichaam van de dodeFilips. Zij buigt zich over de geopende kisten neemt haar dode geliefde in haar armenen kust hem. McFadden kan zich wel voorstellendat Johanna zich zo verzet tegenhet feit dat Filips dood is. Zuidam schreefer een emotionele muziek bij waarin eenuitroep zit die naar een hoge f springt. Dieheeft McFadden, bekend om haar hoogte,op haar register.‘Er is altijd veel belangstelling voor hoogzingen, voor een hoge noot. Het wordt ervarenals puur, direct, en het gaat door merg enbeen. Maar net zo belangrijk is de opbouwnaar zo’n toon toe. Tot de dis gaat het makkelijk;ligt iets hoger, dan moet ik er echtheel hard voor gaan werken. Ik heb één keerde aria van de Königin der Nacht gezongen,voor de grap. Die doe ik niet, want die ligt mijte hoog. Een Königin zit er bij mij niet in,’bekent koningin Johanna I.Ervaring met muziek van Rob Zuidam heeftzij niet, maar zij is goed thuis in eigentijdsecomposities. ‘Ik heb veel met Hans Rotmanen met Louis Andriessen samengewerkt.Laatste schreef voor mij Dances voor sopraanen ensemble. Veel contacten heb ik ook metEngelse componisten, zoals Harrison Birtwistle.Hij componeerde een cyclus vannegen vocale delen op gedichten van PaulCelan met klein ensemble, afgewisseld metnegen strijkkwartetten. Eigenlijk switch iktussen Barok & Mozart en modern. Ik hebwel een paar dingen uit periodes daartussengedaan, maar het is mijn wereld niet. Weliswaarwordt mijn stem voller naarmate ikouder word, maar ik blijf een lichte sopraan.’‘Voor een hoge sopraan is de partij vanJohanna I niet extreem. Zuidam schrijftlyrisch, met lijnen. Er zit een geur aan vanzestiende-eeuwse muziek, maar het is duidelijkeen eigentijdse compositie. Ik studeermijn partij a cappella in, zonder piano, meteen stemvork in de hand. Wat het voordeelis? Dat ik mijn partij zelf in mijn hoofd moethoren. Als er van een werk een cd voorhandenis, dan luister ik er eerst naar. Het gaatmij dan zuiver om de muziek. Die scheid ikvan de interpretatie. Soms vind ik iets heelmooi, daar doe ik dan mijn voordeel mee, eenfrasering bijvoorbeeld.’Met zijn drieën in één rol is ook voor Mc-Fadden een nieuwe ervaring, maar zij werktewel samen met een actrice in het kader vandezelfde rol, in een stuk getiteld The Womanand the Hare, muziek van Birtwistle op eengedicht van David Harsent. ‘Bij dit werk vanZuidam richt ik mij bij het instuderen op mijneigen partij. Ik verwacht dat er een bepaaldedynamiek zit tussen de drie vrouwen. Daarinzullen we tijdens de repetities naar elkaartoe moeten groeien. Nee, rivaliteit tussenons sopranen zit er niet in. Met Young HeeKim heb ik eerder samengewerkt. Ik zie onseerder als de United Colours of Benetton.’Liefde dreef de echteJohanna tot waanzinDe vrouw die wij uit de geschiedenisboekenkennenals Johanna de Waanzinnige,was de dochter van Ferdinandvan Aragon en Isabellavan Castilië. Haar leven ende wereld rondom biedtbehalve voor een opera ookstof voor een pracht van eenroyalty soap.Door hun huwelijk in1469 hadden Ferdinanden Isabella hun christelijkekoninkrijken in het noordenen westen van Spanje metelkaar verbonden. Dat verbondmaakte hen sterk inde strijd tegen de mohammedaansestaten in Andalusië,het zuiden van het Iberischschiereiland. Het laatstegebied daar, het sultanaatvan Granada, werd na eenbeleg van zeven maandeningenomen op 2 januari1492. Granada, de parelvan alle Andalusische steden,met zijn prachtigeAlhambra, werd in deSpaanse kroon gevoegd.Ferdinand en Isabella kregentien kinderen, waarvan er vijfde huwbare leeftijd haalden.Johanna (Juana), geboren in1479, was weliswaar het vijfdeborelingske, maar zij hadslechts twee kinderen vóórzich: zus Isabella (1470) enbroer Juan (1478). Het wasdus niet te verwachten datzij de Spaanse troon zou bestijgen.Maar er lagen velemooie kansen open door eenhuwelijk.Aan het schaakbord vanEuropa zaten een paar machtigespelers: de keizer vanhet Heilige Roomse Rijkder Duitse Natie (zeg maar:Duitsland en Oostenrijk),de koning van Frankrijk ende koning van Engeland.De handige keizer Maximiliaan(uit het geslacht Habsburgen getrouwd met Mariavan Bourgondië en de Nederlanden)maakte gebruik vande anti-Franse gevoelens bijFerdinand en Isabella doorzijn zoon Filips (geboren1478) naar voren te schuivenals bruidegom voor Johannaen zijn dochter Margaretha(1480) als bruid voor troonopvolgerJuan. Een meesterzet.Het huwelijk tussen decharmante en goed ogendeFilips en de zeer knappeJohanna werd in 1496 beklonkenin Brussel waarFilips als hertog van Bourgondiëen heer der Nederlandeneen rijk hof hield.Muziek (Pierre de la Ruewas een der favorietecomponisten), beeldendekunst en literatuur gaven er

Johanna IIBarbara Hannigan – van Baroktot wereldpremières‘In een museum in het Zwitserse Winterthurheb ik een portret gezien van Filipsde Schone. Ik stond verbaasd! Was dat noude man waar Johanna zo idolaat van was?Zo mooi vond ik hem niet. Hij moet een speciaalcharisma hebben uitgestraald, dat haarobsessie voor hem zo groot was. Zij was aljaloers vóór Filips stierf, want ze verbandealle vrouwen van het hof. Zijn dood was “hetlaatste strootje” dat haar brak.’Barbara Hannigan kan zich wel inlevenin de personage van Johanna, want, zegtze, ’we zijn allemaal wel eens geobsedeerdgeweest door een ander. Maar Johanna waseen bijzonder geval; ze was zeventien jaartoen ze trouwde, beschikte niet over levenservaring,zat geestelijk gecompliceerd inelkaar. Daar gaat deze opera over: liefde,jaloezie, obsessie, dood. Wat heb je nogmeer nodig voor een opera!’‘Het verraste mij dat componist RobZuidam in Rage d’amours haar persoonheeft verdeeld over drie toneelpersonages.We zingen niet unisono, maar wel dezelfdetekst in harmonische structuren die haarkarakter weergeven. Er zitten solistischemomenten in, maar dan zijn we toch alledrieaanwezig.’Als hoge sopraan in de rol van Johanna II‘concurreert’ Barbara Hannigan met ClaronMcFadden, die als Johanna I optreedt. ‘Claronen ik hangen in de top. We moeten alledrieonze volledige hoogte gebruiken. Ik voel melekker in de hoogte.’Dat de van oorsprong Canadese – zestudeerde in Toronto waarna ze via diverseinstituten elders in het Nederlandse DenHaag terecht kwam – met haar hoog bereikgoed in de markt ligt, blijkt uit haar lijst vangezongen rollen. Het valt op dat opera’suit de achttiende eeuw (zoals van Hasse,Händel, Charpentier en Mozart) een evensterke plaats innemen als werken uit detwintigste eeuw. De ene wereldpremière nade andere zette zij op haar naam, waarbijopvallend veel Nederlandse componistende noten leverden.‘Beide stijlperiodes vereisen helderestemmen en kamermuzikale flexibiliteit.Met componisten uit Nederland heb ikgoede contacten. Ik zong in Writing to Vermeervan Louis Andriessen de rol van Saskia;Michel van der Aa schreef voor mij een sologetiteld One met film en electronics, waarmeeik door heel Europa toerde; Jan van derPutte maakte Wet Snow, dat geproduceerd23werd door de Nationale Reisopera; en nu benik een van de Johanna’s in Rage d’amours vanRob Zuidam. En het gaat door met After Life,weer een nieuw werk van Michel van der Aa,volgend jaar juni bij DNO. Daarvoor doe ikmee in een wereldpremière in Londen bijEnglish National Opera: The Bitter Tears ofPetra von Kant van de Engelse componistGerald Barry.’Met haar ervaring in het eigentijdse repertoirekan Barbara Hannigan dus gedegenoordelen over de vocale kwaliteiten vanZuidams partituur. ‘Heel goed geschreven.De partijen liggen mooi in de stem. En datmet drie sopranen in één rol. Ook al gaat hetover een “rage” van liefde, het wordt nooitschreeuwen. Het is wel muziek die uitdaagt;zeker het instuderen, het van buiten leren iseen hele klus. Ik doe dat aan de piano. Ik kanmijzelf begeleiden, zodat ik ook enig inzichtheb in de andere partijen. Het wordt vastspannend, de eerste keer dat we gedrieënsamenkomen.’Johanna IIIYoungHee Kim – Koreaansemet een vleugje Spaans‘Wij zijn allebei schorpioen; Johanna werdgeboren op 6 november en ik op 1 november.Ik heb begrepen dat zij een extreem karakterhad en zeer gepassioneerd was. Ik kan mewel voorstellen wat voor type vrouw zij isgeweest, want ik ben ook krachtig in mijnuitingen,’ zo reageert Young Hee Kim op devraag of zij een beeld heeft van de Spaansevorstin Johanna. De van oorsprong Koreaansesopraan blijkt zeer vertrouwd met deSpaanse mentaliteit omdat Spanje het eersteland was waar zij zich vestigde na haarvertrek uit Zuid-Korea als twintigjarigezangstudente.‘Ik heb zeven jaar in Spanje gewoond engewerkt; ik spreek de taal en ik voel me erthuis,’ meldt zij telefonisch vanuit Barcelona,waar zij meestercursussen geeft aanhet conservatorium. ‘In noordelijk Europaheb ik zelfs de naam specialist te zijn ophet gebied van het Spaanse lied. Kunt u zichdat voorstellen van een Koreaanse?’ zegt zijmet een klaterende lach. ‘Ieder jaar nodigtde Spaanse ambassade in Nederland mijuit om te zingen op de nieuwjaarsreceptie.En ik ben vaste solist bij het ensembleConjunto Ibérico.’‘In Zuid-Korea had ik een muziekopleidinggevolgd aan de universiteit van Seoel, maarik wilde me verder ontwikkelen in Europa.De keuze viel op Madrid; ik voelde me alseen spons die alles opzoog. Daar heb ik mijndebuut gemaakt en in de opera gezongen.Ik deed er onder meer de rol van Yniold; datwas in een productie waarin Victoria de losAngeles voor het laatst optrad. Ik vond datheel bijzonder want we zijn beiden op 1november geboren.’‘Mijn eerste kennismaking met Nederlandkwam ook door de Yniold-rol – ik werd er vaakvoor gevraagd, want ik ben klein van gestalte.Dat was in 1985 bij de Nederlandse Operavan mijnheer De Roo. Het contact metNederland werd pas echt intensief toen ikin Genève een zangwedstrijd won en door deAvro werd gevraagd voor het tv-programma‘Jonge mensen op weg naar het concertpodium’.Daarna kreeg ik meer uitnodigingen,zowel van de Opera als van verschillendeorkesten en ensembles. Bij mijn overstapnaar Nederland moest ik erg wennen aan deandere mentaliteit. In tegenstelling tot deSpanjaarden gedragen de mensen in Nederlandzich veel meer ingehouden wat betrefthun emotie.’In de figuur van ‘Juana la Loca’ zoalsJohanna de Waanzinnige in het Spaanswordt betiteld, verdiepte Young Hee Kimzich door het zien van een Spaanse film dieover de vorstin werd gemaakt, en ze bekeektwee portretten in een boek over de Spaansegeschiedenis. ‘Ze was niet echt mooi, maarze had een fijn, ovaal gezicht en kastanjebruinhaar. In de opera van Rob Zuidam vormik met mijn iets lagere partij en meer lyrischelijnen het fundament in de driedeligeinvulling van de rol. De andere twee sopranenzingen hoge coloratuurpartijen. Het isvoor het eerst dat ik zoiets meemaak; nee,ik heb nooit gezongen in het damestrio uitDie Zauberflöte of als een van de Rheintöchterin Wagners Ring.’‘Onze partij is goed voor de stem geschreven.Ik heb er twee keer met Rob Zuidam overgesproken, en hij heeft mij een opname meegegevenvan de wereldpremière in Tanglewood.Dat geeft houvast bij het instuderen.Dat doe ik aan de piano; ik kan mijzelf begeleiden.Ik heb ook een indruk van de anderepartijen; we zullen in de repetities tot eenharmonieus geheel moeten komen. BarbaraHannigan heb ik niet eerder ontmoet, maarClaron Mc Fadden ken ik; wij zijn goedevriendinnen. Het wordt vast en zeker eenbijzonder trio.’Repetitiefoto’s Lucio Silla (Foto’s: Hans Hijmering)grandeur aan. Ook al washet een gearrangeerd huwelijk(ze hadden elkaar nooitontmoet), toch was er sprakevan liefde, op het eerste gezicht.Het verhaal gaat datFilips zo vurig was, dat hijnog vóór het officiële huwelijkeen priester dwong henonmiddellijk te trouwen omde streng katholiek opgevoedeJuana over te halenmeteen het bed te delen.Johanna voelde zichgelukkig aan het Brusselsehof. Ze was blij onder hetstrenge toezicht van haarmoeder – met wie ze nietoverweg kon – uit te zijn.Ze was muzikaal, bespeeldeverschillende instrumenten,sprak diverse talen, maar zehad geen stabiel karakter.Dat werd danig op de proefgesteld door Filips, niet voorniets de Schone genaamd,die leuke vrouwen aan elkevinger kon krijgen en ze zonderscrupules in het liefdesbedtrok. Johanna reageerdein woede waarbij zij personeelnoch huisraad spaarde.In 1498 werd hun eerstekind geboren (Eleonora) enin 1500 Karel, de toekomstigekeizer.De vorstelijke situatiewijzigde zich voor Johannaechter fundamenteel. Vanechtgenote van een heerserin noordelijk Europa, werdzij zelf heerseres, want haaroudere zuster, haar broer énhaar moeder stierven achterelkaar.Door dit noodlotwerden de Nederlandenaan Spanje geklonken, watdramatische gevolgen zouhebben voor onze gewestenin de tweede helft van dezestiende eeuw. In 1501verhuisde Johanna naarSpanje; Filips reisde heenen weer. Doordat Johannain toenemende mate geestesstoornissenvertoonde,dacht vader Ferdinand detroon van Castilië als plaatsvervangerte kunnen bestijgen.Maar schoonzoon Filipseiste die plek op. In april1506 nam hij de troon inbezit; vijf maanden laterstierf hij na een korte,onduidelijke ziekte. Achter deschermen werd gefluisterd:vergiftigd op last van zijnschoonvader... Johanna bleefna tien heftige huwelijksjaren(Filips was overspelig gebleven),en zwanger van haarzesde kind, ontroostbaarachter. Zij overleefde hembijna vijftig jaar in een staatvan liefdesverdriet en religieuzedevotie, volkomenwaanzinnig starend naar detombe met haar geliefde.

24Verona (Operafestival Arena)In de Top-10 van best bezochte zomerfestivals prijkt al jaren bovenaan het operafestival inde Arena van Verona. MUSICO Reizen biedt u in de zomer 2005 twee reizen aan naar dezetopbestemming in de perioden 23 t/m 26 juni en 23 t/m 26 augustus. Tijdens deze vierdaagsevliegreis kunt u in korte tijd 3 voorstellingen bijwonen in het best bewaarde Romeinseamfitheater. Tevens kunt u tijdens deze reis kennis maken met het sfeervolle en historischecentrum van Verona en het stadje Mantua.München (Opern Festspiele)De stad München biedt met het vermaarde operafestival de ideale bestemming voor eenzomerreis. De voorstellingen die we bezoeken in het kader van de Münchner Opern-Festspiele zijn van het allerhoogste niveau en worden opgevoerd in het barokkePrinzregententheater en het neo-classicistische Nationaltheater. Naast een divers operaaanbod,dat gaat van Händel – via Mozart en Gounod - tot Britten, kunt u tijdens deze reisuitgebreid kennis maken met het historische en culturele klimaat in München.Bach in Thüringen/Bach in SaksenMUSICO Reizen organiseert in juli 2 reizen rondom de componist Bach. Van 21 t/m 27 julistaan de Bachsteden in Türingen centraal. Vanuit de stad Erfurt bezoeken we de Bach-stedenEisenach (de geboorteplaats van Johann Sebastian Bach) Mühlhausen, Arnstadt,Ohrdruf en Weimar. In deze steden maken we o.l.v. plaatselijke gidsen uitgebreid kennismet de historische centra en wonen er barokconcerten bij van o.a. het FreiburgerBarockorchester, Musica Antiqua Köln, de Rheinische Kantorei, Peter Kooij en hetEnsemble De Profundis. De reis met als thema ‘Bach in Saksen’ vindt plaats van 26 t/m 31juli. Op historische locaties worden Bachs mooiste vocale en instrumentale werken uitgevoerddoor vooraanstaande barokensembles en musici als Ton Koopman en zijnAmsterdam Baroque Orchestra, Cantus Cölln o.l.v. Konrad Junghänel en vocale solisten alsde sopranen Johannette Zomer, Sybilla Rubens en de bas Klaus Mertens. We verblijven tijdensdeze reis in de Bach-stad Leipzig.SchubertiadeDe Schubertiade van Schwarzenberg in de Oostenrijkse provincie Vorarlberg is al decennialang hét festival op het gebied van de liedkunst. Tijdens deze Schubertiade reis (29 augustust/m 4 september) kunt u kiezen uit concerten door vooraanstaande musici als ThomasQuasthoff, Edita Gruberova, Gidon Kremer, Felicity Lott en het Artemis Kwartet. Op dezereis wordt u begeleid door twee experts op het gebied van het lied en de kamermuziek: TanCrone (pianiste en begeleidster van o.a. Roberta Alexander, Miranda van Kralingen enCarolyn Watkinson) en Caecilia Andriessen (muziekpedagoge, kamermuziekkenner en telguit het beroemde Andriessengeslacht).• VRAAG NAAR ONZE BROCHURE OF KIJK OP WWW.MUSICO.NL •Naast bovengenoemd aanbod organiseert MUSICO Reizen in de komende maandenmuziekreizen naar o.a. Stockholm/Drottningholm, Der Ring des Nibelungen (Luik),Berlijn, Dresden, Milaan, Leipzig, Parijs en diverse eendaagse reizen naar het AaltoTheater in Essen.Thomas QuasthoffMUSICO ReizenTh. à Kempisweg 763532 CC Utrecht(030) 299 11 05 (tel.)www.musico.nlreizen@musico.nl

Klaus BertischHet fysieke overstijgenEen waar gebeurde ramp, waarvan ‘de slechtste dichter ter wereld’ in verzen verslag doet, en eenhistorische episode, die de persoonlijke crisis van een Spaanse koningin schildert: dit zijn de beidetaferelen die de Belgische regisseur Guy Cassiers in zijn eerste regie voor De Nederlandse Operamet elkaar zal verbinden. Hij bedient zich niet alleen van epische en psychologische middelen,maar zet ook video en film in om de toeschouwers optimaal de gelegenheid te bieden zich in dehandeling in te leven.25Voor Guy Cassiers is Rage d’amours zijneerste opera in gebruikelijke zin. Tekst enmuziek zijn volledig gegeven en alles wordtgezongen. Maar het is niet voor het eerst dathij de verhouding tussen zangstem en orkestonderzoekt, dat hij muziektheatrale vormenuitdiept. Bij eerdere producties waren echteraltijd ook acteurs betrokken. Ditmaal is hetuitgangspunt enkel en alleen de muziek, envanuit dat oogpunt bezien is dit werkelijkzijn allereerste operaproductie.GC: Het is een genot om met zo’n compleetpalet aan het werk te kunnen gaan.KB: Maar is het voor een toneelregisseurniet ook een beperking om bijvoorbeeld nietje eigen timing te kunnen bepalen?GC: Belangrijk is dat je de thematiekboeiend vindt en dat je de kracht van eencompositie onderkent, dat het werk van decomponist je aanspreekt. Als dit allemaalhet geval is, vind ik het een grote uitdagingom van een zo strikt vastgelegd kader uit tegaan en daarvoor een vorm te vinden die demuziek uiteindelijk vleugels moet geven.KB: Ook bij eerdere producties heb je deverhouding tussen stem en orkest onderzocht;hoe ziet het onderzoeksgebied eruitbij Rage?GC: Bij mijn enscenering van The WomanWho Walked Into Doors was de hoofdpersoongesplitst in een actrice en een zangeres.We wilden nagaan hoe je één personagedoor twee spelers kunt laten vertolken.Hoe kun je je van een fysieke anekdotieklosmaken en zodoende meer in de gedachtewereldvan de hoofdpersoon kruipen?Deze gedachtewereld bepaalde dus de heleruimte door middel van een gespleten persoonlijkheid,die ons door het stuk heenvoert. Daardoor kon de toeschouwer zichbeter met deze hoofdpersoon identificeren,ja, bijna zelf deze figuur worden. Men konzich van het louter narratieve losmaken, omandere zintuiglijke ervaringen op te doen enzich in de gebeurtenissen te verplaatsen.Het toeval wil dat Rob Zuidam de hoofdpersoonvan zijn opera Rage ook al door driezangeressen laat vertolken, maar ook in heteerste deel van de avond, de McGonagall-Lieder, die oorspronkelijk voor één sopraanwaren geschreven, heeft hij de zangpartij nuover drie stemmen verdeeld. Hierbij zal hetvoor mij interessant zijn om te onderzoekenhoe we een theatrale taal kunnen ontwikkelendie boven het fysieke, dat het uitgangspuntis van alle theater, uitstijgt. Muziek ishierbij het medium dat de emoties dikwijlsnog versterkt. In zang kunnen vaak dingentot uitdrukking worden gebracht die in gesprokentaal eigenlijk onmogelijk zijn. Overigensgeldt ook het omgekeerde: je kunt langniet alles zingen wat je kunt zeggen. En inRage speelt Rob Zuidam nu juist met dezeideeën. Alles wordt gezongen, maar vaakheb je de indruk dat het om gesproken taalgaat.KB: Er zijn in deze opera natuurlijk ook talvan momenten waarop de epische vertelvormoverheerst. Diverse personages hebben eenvertellersfunctie.GC: Dat zijn de momenten waarop een zekereafstand wordt gecreëerd tot de emotionelebelevenis van de handeling. Hiermee proberenwe in de vormgeving rekening te houden.We willen van de innerlijke wereld van dehoofdfiguur uitgaan. In beide stukken, dusook in de McGonagall-Lieder, is het uitgangspunteen statisch moment, er heerst immobiliteit:mensen zijn vastgelopen, zitten inzichzelf gevangen, sluiten zich van de buitenwereldaf. We hebben hiervoor een beeldgezocht dat in contrast met dit statische uitgangspuntvoortdurend in beweging is, zijhet ook slechts in onze beleving. In beidedelen is water een belangrijk element, en datis dan ook steeds op het toneel aanwezig.KB: Bij de McGonagall-Lieder gaat het omeen brug die over een riviermond is gebouwden die uiteindelijk instort; bij Rage is het dereis die Johanna de Waanzinnige samen metde lijkkist van haar man, Filips de Schone, ineen boot over het water maakt.GC: Hier tegenover staat al het dode, dedode materie van de ingestorte brug, het lijkvan Filips, maar ook de in wezen afgestorvenziel van Juana. Deze contrastwerking – hetlevende versus het dode – weerspiegelt zichook in een zwart-witte vormgeving. Je zieteen eerste element, hebt een eerste indruk,en in de loop van het stuk verandert dit geleidelijkin zijn tegendeel: wat wit is, wordtzwart en omgekeerd. Dat geldt eveneensvoor een oordeel dat je je over een bepaaldesituatie vormt. Hierbij komt het gebruik vanvideo ons goed van pas.Enigszins als paradox hullen we het toneelin duisternis, terwijl hierdoor bepaalde dingenalleen met behulp van de camera zichtbaarworden. Ook worden bewegingen vande zangers die zich op bepaalde plaatsenin de ruimte voordoen, door projectie vervolgensnaar een andere plaats getransponeerd,en zo hoop ik steeds weer een nieuwsoort universum te creëren. Wat ik wil bereiken,is een overstijging van het fysieke.Want dat is wat de persoon van Juana voormij symboliseert, waarvoor zij staat.KB: Het gebruik van film en video is zoietsals een ‘handelsmerk’ van jouw productiesgeworden. Als we bedenken dat de hoofdpersoonin Rage, Juana, al door drie zangeressenwordt gezongen, welke dimensiewordt hier dan nog door de videoprojectiesaan toegevoegd?GC: De drie Juana-zangeressen zijn al zoverschillend dat ze samen een heel universumvan dit personage kunnen verbeelden.Door de projecties kan ik dit effect nog versterken,ik kan met de ruimtelijke proportiesspelen, met verdubbelingen binnen de ruimte.Zo tonen zich in de hele ruimte, in deze kerkervan hun bestaan, veelvoudige facettenvan hun persoonlijkheid, die langzamerhandeen groot totaalbeeld vormen, ja, een ‘universum’van Juana. Zo probeer ik ook de Mc-Gonagall-Lieder en Rage met elkaar te verbinden:in het eerste deel gebruik ik alleenbestaand filmmateriaal, terwijl in het tweededeel de geprojecteerde beelden live wordengegenereerd.Bij de McGonagall-Lieder zie ik de slachtoffersvan de catastrofe in het water voorbijdrijven,zie ik de dood als ‘geprefabriceerdmateriaal’, haast in de zin van dood materiaal;in Rage zie ik detailopnames, die op datspecifieke moment live worden opgenomen,door middel van infraroodtechniek zelfs dingendie het blote oog niet eens kan onderscheiden.Ik dring dus dieper in de levendematerie door, met als gevolg dat ik in wezende dood zie. In de projecties zie ik een reliëf,dat ik langs natuurlijke weg helemaal nietkan waarnemen. De filmbeelden gevenandere informatie en hebben daardoor eenmeerwaarde die ik zonder de filmbeeldenniet zou hebben.Guy Cassiers (Foto: ?)

26Hannick Reizen organiseert al sinds1990 geheel verzorgde muziek- encultuurreizen. Onze reizenkenmerken zich onder meer doorgoede theaterplaatsen, eenboeiend excursieprogramma enbegeleiding door een deskundigereisleider, tevens muziekkenner.Nieuwe reizen!De Italiaanse opera’s in ItaliëOp het programma staan opera’s van echte grootmeesters uitgevoerdop unieke locaties. Zo woont u Andrea Chenier bij inkasteel Vigoleno (omgeving Parma), Aida en Nabucco in dearena van Verona en La Cenerentola in La Scala in Milaan.7-daagse vliegreis. Vertrek: 15 juli 2005.Barcelona & Festival van PeraladaIn Barcelona woont u Turandot bij. In de tuin van het romantischekasteel van Peralada vindt een groot openluchtmuziekfestival plaats. Daniel Barenboim voert samenmet het West-Eastern Divan Orchestra deEerste Symfonie van Mahler uit. Daarnaastgeeft José van Dam een recital en geniet uvan La Traviata.7-daagse vliegreis. Vertrek: 29 juli 2005.Vraag nu onze nieuwe brochure aan:HANNICK REIZEN, tel. 070 - 319 19 29Geestbrugweg 28, 2281 CL RijswijkBezoek ook onze website: www.hannick.nltheatermenu tot 20.00 uur,drie gangen inclusief twee glazen wijn en koffie35 euroNieuw 500 LP REKStevige gegalvaniseerde plaat• afm. 170 x 33 x 35 cm• 5 schappen voor 100 LP’s• bouwpakket, eenvoudige montage• prijs (afgehaald) EUR 100,-• franco thuis EUR 125,-Te zien op Stand 443Alwaar eveneens te zien ons SUCCESVOLLE800 CD / 360 DVD REKuit gegalvaniseerde plaat 1mmEUR 150,- (afgehaald)• afm. 198 x 61 x 17 cm, 14 schappen• bouwpakket, eenvoudige montage• schappen op CD- of DVD hoogtete plaatsen, ook gecombineerd• + afleveringskosten EUR 25,-• Geslepen RVS uitvoering EUR 250,-geopend maandag tot en met zaterdag vanaf 18.00amsteldijk 411074 HV amsterdamtelefoon 020 6791248www.lehollandais.nl400 CD/189 DVD REKEUR 85,- (afgehaald)• afm. 145 x 44 x 17 cm, 10 schappen• bouwpakket, eenvoudige montage• schappen op CD- of DVD hoogtete plaatsen, ook gecombineerd• + afleveringskosten EUR 15,-• Geslepen RVS uitvoering EUR 125,-Alle rekken kunnen vrijstaand of aande wand bevestigd worden.De rekken zijn te zien en af te halen inUlft en Berkel&Rodenrijs. ** na telefonische afspraakLBG Ulft B.V., ‘t Goor 10, 7071 PB UlftTel. 0315-631179 Fax 0315-631182E-mail: lbgulft@cs.com

KB: De toeschouwer krijgt dus een overvloedaan beelden die hij zelf als een puzzel moetsamenvoegen, om zich zodoende een eigen,afgerond beeld te vormen.GC: Dat is iets waarnaar ik in al mijn voorstellingenstreef. De zintuigen moeten opallerlei manieren worden gestimuleerd.Muziek, tekst en beeld moeten elkaar versterken,maar alleen door de van henzelfuitgaande, eigen impulsen. Dus niet zoalsin een bioscoopfilm, waar alle elementenop een realistisch niveau samenkomen.In theater moet het beeld door heel verschillendesignalen voor oog en oor bij detoeschouwer ontstaan. De geleverde informatiekan volstrekt verschillend zijn, eniedereen kan voor zichzelf andere conclusiestrekken. De creativiteit van ieder individuwordt persoonlijk aangesproken.27ontwerp: Peter Missotten (Foto’s: Hans Hijmering)Computerschets toneelbeeld Rage d’amours,KB: Schuilt hierin niet het gevaar van eenoverdosis aan informatie?GC: Daarvoor heb ik de repetitieperiode.Als ik begin, heb ik het hele scenario in mijnhoofd of op papier uitgewerkt. Ik kan de geschiedenisvanuit het perspectief van elkeafzonderlijke discipline vertellen, weet heelprecies wat ik wil doen. Daarna is het bijnaalleen nog een kwestie van alles wat te veelis weglaten. Hierbij gaat het steeds weer omde vraag: welk aspect kan ik met welke disciplinehet best tonen? En hoe kan ik alles zogoed mogelijk met elkaar in evenwicht brengen,zodat ik met de verschillende mogelijkhedenhet publiek optimaal bereik en hetook activeer?KB: In de voorbereidingsfase heb je je dusin je ideale toeschouwer verplaatst, om dantijdens de repetitieperiode te onderzoekenhoe je deze toeschouwer het best met jouwvisie kunt aanspreken?GC: Via een grote omweg moet je weer bijhet uitgangspunt terugkomen, namelijk demuziek van Rob Zuidam. Mijn eerste wezenlijkebelevenis van deze muziek wil ik doormiddel van beelden aan de toeschouwerlaten zien. Maar het algehele proces isnoodzakelijk, omdat deze eerste kennismakingmet de muziek natuurlijk impulsiefen onbewust was. Vervolgens moet je allesanalyseren en ook concretiseren, zodat eruiteindelijk iets op het toneel komt te staan.Wij fungeren bijna als een soort sluis, dieons terug moet voeren naar de muziek.KB: Vooral in het eerste deel ruim je voor demuziek een bijzonder prominente plaats in.GC: In beide stukken hebben we een podiumdat met water is bedekt, want in beide werkenis dit element van grote betekenis enstaan de mensen in een bijzondere verhoudingtot dit water. Bij de McGonagall-Liederzijn de beide vleugels op dit water geplaatst.De naïef-positieve houding die aan het beginhet uitgangspunt is, krijgt door de prominenterol van de musici op het toneel ende eigen identiteit van de compositie eenbelangrijk tegenwicht. Het eerste gedicht iseen ode aan de mensheid. Langzaam wordtscenisch dan echter de dreiging voelbaar dieuitgaat van de natuur – oftewel het water.De ruimte transformeert zich. En terwijl danMcGonagall met zijn ‘prachtige’ rijmen decatastrofe beschrijft, zien we de slachtoffersvan deze catastrofe in het filmmateriaal bijnaals engelen in het water voorbijdrijven.Het geheel krijgt zo een morbide aantrekkingskracht,die tegelijkertijd als voorbodedient van het deel na de pauze, namelijk degeschiedenis van Johanna de Waanzinnige.Hierbij gaat het om een persoonlijke geschiedenis,een persoonlijke catastrofe.Wat in het eerste deel onpsychologischen algemeen was, wordt nu individueel.Bij McGonagall hadden we het ideaalbeeldvan de mensheid in algemene zin, maar bijRage idealiseert Juana haar dode echtgenootFilips in een vlaag van waanzin. In beidestukken wil ik het gevaar laten zien dat altijdop de loer ligt als je een ideaalbeeld buitenjezelf plaatst. De hoop dat dit ideaal bewaarheidwordt, moet in beide gevallen onherroepelijktot een catastrofe leiden. Waar we inhet eerste deel op het gebeuren neerzien enons volstrekt niet met het materiaal kunnenidentificeren, wordt in het tweede deel demogelijkheid geschapen emotioneel bij degeschiedenis van Juana betrokken te raken.De muziek van de McGonagall-Lieder isechter heel anders dan de tekst. Ze creëerteen tweede niveau. De platitudes van detekst worden op geen enkele manier verdubbeld;veeleer wordt een zekere afstandgeschapen, tekst en muziek komen op gespannenvoet met elkaar te staan. De toeschouwermoet de verhouding tussen beideelementen voor zichzelf definiëren. In Rageworden de emoties versterkt, gaat de muziekveel meer op de ideeën van de tekst in. Aande ene kant hoop ik dat het publiek zich opdeze manier door de muziek laat meevoeren,om door te dringen tot de wereld die Juanabelichaamt. Maar aan de andere kant is ookdie wereld wel erg morbide. Hoe kun je jeidentificeren met iemand die jarenlang methet lijk van haar echtgenoot rondzeult enzich met niets anders bezighoudt?KB: Maar dat is toch juist ook de krachtvan theater: ik kan iets over mezelf te wetenkomen als ik de mogelijkheid krijg mij teidentificeren met een personage, als ik ietszie dat me weliswaar raakt maar dat meook een zekere distantie tot de handelendefiguur geeft. Misschien is de ramp met debrug over de Tay zwaarwegender, omdat eengroot aantal mensen hierbij om het levenkwam, maar als toeschouwer voel ik mij veelsterker verbonden met Juana’s lot.GC: Dat is net als met het nieuws. De tsunamiwas een gigantische catastrofe. Maarhet was niet het grote aantal slachtoffersdat ons zo raakte, maar al die persoonlijkelotgevallen, vastgelegd op privé-kiekjes envideo’s van toeristen, van mensen die onszo veel meer na staan dan als het een anoniememassa gebleven was.KB: Versterkt de banaliteit van de tekst vanMcGonagall dan misschien onze ontroeringover het persoonlijke lot van Johanna?GC: Ik hoop dat de toeschouwers in deloop van de avond een persoonlijke houdingontwikkelen tegenover het totale materiaal.Daarom vind ik het ook zo spannend dat hetbij de McGonagall-Lieder en bij Rage dezelfdedrie vrouwen zijn die ons tegemoet treden.In het eerste deel bestaan ze niet als individuen.Ze delen de geschiedenis mee.Hier hebben ze nog de functie die in hettweede deel aan de verschillende vertellersis toebedeeld: de oude Galicische vrouw, dewasvrouw en ook Pierchon de Rue. Dit zijnfiguren die het gebeuren gadeslaan en zelfbuiten het drama staan. Pierchon heeft hierbijhaast zoiets als een brugfunctie tussenhet gebeuren en de toeschouwer. Zo wordenwe ook hier niet steeds door het anekdotischein beslag genomen maar krijgen wevoldoende mogelijkheden aangereikt omafstand te bewaren.KB: En jouw scenische middelen dragenhier ook het nodige aan bij.GC: We laten geen anekdoten zien, maarwillen met de meest uiteenlopende middelenzo’n situatie creëren dat de toeschouwersuiteindelijk denken dat ze alles echthebben meegemaakt. Ze moeten gelovendat de storm die zich alleen maar in hunhoofd heeft afgespeeld, werkelijk plaatsheeft gevonden.Vertaald door Janneke van der Meulen

28Algemene informatieVerkoop kaartenPrecies drie maanden vóór de premièrevan een productie in Het Muziektheater gaanalle voorstellingen van die productie in de verkoop.U kunt op verschillende locaties lossekaarten kopen of telefonisch reserveren:– bij het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater: Amstel 3, Amsterdam,020-6255455. Het Kassa-bespreekbureauis geopend van maandag t/m zaterdag vanaf10.00 uur tot aanvang voorstelling; op zonenfeestdagen vanaf 11.30 uur tot aanvangvoorstelling; op dagen zonder voorstellingen op dagen met alleen een matineevoorstellingvanaf 10.00 uur tot 18.00 uur;– bij de AUB Ticketshop op het Leidsepleinen bij de meeste landelijke VVV-Theaterbespreekbureaus.Hier betaalt u een toeslagper plaatskaart;– via de Uitlijn: 0900-0191 (zeven dagen perweek van 9.00-21.00 uur, € 0,40 per minuut).Bij dit verkooppunt betaalt u eveneens eentoeslag per kaart;– on line reserveren: via www.dno.nl.Betalen van uw kaartenBetalen aan de kassa kan contant of meteen creditcard (Visa, Eurocard, AmEx), pinpasof chipknip, met de Theater- en Concertbonen met CKV-vouchers.Bij telefonische reservering kunt u eveneensbetalen met een creditcard. Na ontvangstvan betaling worden de kaarten u zo spoedigmogelijk toegestuurd, waarvoor per plaatskaart€ 1,60 administratie- en portokosten inrekening worden gebracht.Wanneer u telefonisch reserveert, kuntu uw kaarten ook persoonlijk bij het Kassabespreekbureaubetalen en afhalen. Ook ditdient binnen één week na uw telefonischereservering te gebeuren. Reserveert u binneneen week vóór de voorstellingsdatum, dandient u de kaarten tot uiterlijk 45 minutenvóór aanvang van de voorstelling af te halenen te betalen (let op de aanvangstijd!).Haalt u uw kaarten niet tijdig af, dan looptu het risico dat uw reservering vervalt.Prijzen losse kaartenSeizoen 2004-2005Het Muziektheater Amsterdam020-6255455De Boekmanzaal is onderdeel premièrevan CJP/ het 65+/Stadhuis/Het Muziektheater en biedt Stadspas plaats1ste aan rang ±200 personen. € 80,00 Elke € 85,00 dinsdag € van 62,50 septemberrang t/m € mei 60,00 worden € 65,00 hier van 12.30 € 42,50 tot2de13.00 uur gratis lunchconcerten gegeven.3de rang € 40,00 € 45,00 € 35,00Voor de seizoensbrochure en aanvullende4de rang € 35,00 € 35,00 € 30,00informatie: Frits Vliegenthart, 020-551 8922.5de rang € 27,00 € 27,00 € 22,506de rang maart € 2005 25,00 € 25,00 € 20,007de rang € 20,00 € 20,00 € 15,001 Opera Studio NederlandPrijzen Rage d’amours8Stadsschouwburg, Prometheus Sonata Amsterdam Duo:020-6242311 Csaba ErdöscelloAndrea Hornyák CJP/ 65+/ piano StudentenStadspas1ste 15 rang De Nieuwe € 40,00 Opera Academie € 35,00 € 10,002de rang € 32,00 € 27,00 € 10,003de 22rang Leendert € 25,00 Booyens € 20,00 fagot € 10,004de rang Mitsuko € Saruwatari 17,00 € 12,00 piano € 10,00Röntgen en OlthuisN.B. Kaartverkoop Rage d’amours alleenbij de Stadsschouwburg Amsterdam en deandere verkooppunten, niet bij het Kassabespreekbureauvan Het Muziektheater.Kaarten op de dag vande voorstellingHet Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheaterhanteert bij uitverkochte voorstellingeneen volgnummersysteem. Vanaf eenuur vóór aanvang van een voorstelling kunt uper persoon één volgnummer afhalen bij hetKassa-bespreekbureau. Vanaf een halfuurvóór aanvang worden gereserveerde maarniet afgehaalde kaarten te koop aangebodenaan houders van een volgnummer.Aangezien hierbij de volgorde van de uitgegevenvolgnummers wordt aangehouden, verdienthet aanbeveling al eerder dan een uurvóór aanvang in de hal aanwezig te zijn. Pervolgnummer kunt u maximaal twee kaartenvoor de betreffende voorstelling kopen.Bij voorstellingen van De NederlandseOpera worden bij volgnummerverkoop alleeerste- en tweederangskaarten verkocht voorrespectievelijk tweede- en derderangsprijzen.Op deze verlaagde prijzen is CJP/Pas 65/Stadspas-korting niet van toepassing.BoventitelingIn principe worden alle voorstellingen vanDNO Nederlands boventiteld. Het kan echtervóórkomen dat de boventiteling als gevolgvan de enscenering vanaf sommige plaatsenslechts gedeeltelijk of helemaal niet zichtbaaris. Een beperkt aantal plaatsen biedt nooitzicht op de boventiteling. Dit zijn kaarten inde 4de en 6de rang. Wilt u verzekerd zijn vaneen plaats met zicht op de boventiteling, informeertu dan bij het Kassa-bespreekbureau,voordat u uw kaarten koopt.Openbaar vervoerHet Muziektheater is uitstekend bereikbaarmet het openbaar vervoer. VanafAmsterdam Centraal Station of AmsterdamAmstel brengen de metro’s 53 en 54 ende sneltram 51 u in een paar minuten naar dehalte Waterlooplein. Ook tram 9 gaat vanafhet Centraal Station rechtstreeks naarHet Muziektheater.Voor meer informatie over openbaar vervoerkunt april u bellen 2005 met OV-Reisinformatie,0900-9292 (€ 0,70 per minuut) of kijken opwww.9292ov.nl.5 Tomoku Makuuchi sopraanHiroko Mogaki mezzosopraanNNpianoJapans programma12 Nederlandse StrijkKwartetAcademie19 Joseph Schlesinger countertenorEva Hartmuthova blokfluitHank HeijinkluitTakeshi Sudoviola da gambaDowland en Locke26 Septet uit Holland SymfoniaBeethovenParkeren bijHet MuziektheaterOnder Het Muziektheater bevindt zich deparkeergarage ‘Het Muziektheater’. Deze isechter niet exclusief voor onze bezoekers enis vaak al vroeg vol. Voor informatie kunt uzich wenden tot Parkeergebouwen Amsterdam,020-563 2911.Andere parkeergarages in de buurt zijn:‘Waterlooplein’ aan de Valkenburgerstraat(op vijf minuten loopafstand van Het Muziektheater)en ‘Markenhoven’ tegenover politiebureauIJtunnel (op tien minuten loopafstandvan Het Muziektheater). Voor informatie overhet reserveren van een parkeerplaats inAmsterdam kunt u bellen met de ParkeerReserveer Lijn: 0900-2022002 (€ 0,40 perminuut).Een andere mogelijkheid is uw auto aande rand van de stad te parkeren, bijvoorbeeldbij het Transferium van de Amsterdam ArenA(inlichtingen: 020-4001721) en vervolgensgebruik te maken van het openbaar vervoerof een taxi.RookverbodIn Het Muziektheater geldt een algeheel rookverbod.Holland Festival CaféVan 1 t/m 29 juni staan de voorstellingenin Het Muziektheater in het kader van hetHolland Festival. In deze periode is een deelvan de foyer van Het Muziektheater ingerichtals ‘Holland Festival Café’. Als bezoeker vaneen van de voorstellingen kunt u hier voorafvan een verrassend buffet genieten, in eeninformele sfeer. U kunt zelf aan de counter uwkeuze maken uit:– Italiaanse antipasto-gerechten met ciabatta– Japanse sushi’s– Soep met stokbrood– Chinese wokgerechten met mihoen.ReserverenWij bieden u dit arrangement aan voor € 17,50(inclusief 1 drankje naar keuze). Het buffet isvanaf een uur voor aanvang van de voorstellinggeopend. U kunt alleen van dit aanbodgebruikmaken als u kaarten heeft voor eenvan de Holland Festival-voorstellingen inHet Muziektheater. Reserveren via het Kassabespreekbureaumei 2005van Het Muziektheater.3 John van Halteren tenorRende LuitjestenorBrenda HurleypianoFrans programma10 Sandra Karres vioolMirjam KarrespianoJuan AlbénizcelloRöntgen24 Opera Studio Nederland31 Tadeu Duarte pianoFoto: Edwin Walvis

1ste rang2de rang3de rang4de rang5de rang6de rang7de rang221834634813577 75 7379 77 75 7369 67 65 6383 79 77 75 73 69 67 65 6379 77 75 73141569 67 65 63zaal links9 8 71213161759 57 55 5373 69 67 65 63 59 57 55 53 49 47 45 4379 77 75 7383 79 77 75 73758171817173717171716171717169 67 65 63612de balkon links69 67 65 6359 57 55 5359 57 55 5359 57 55 5349 47 45 4349 47 45 4349 47 45 4349 47 45 4369 67 65 63 59 57 55 53 49 47 45 4369 67 65 6359 57 55 5369 67 65 63 59 57 55 53 49 47 45 436169 67 65 63616161616159 57 55 5365 6365 63 59 57 55 53611ste balkon links5159 57 55 5357 55 5359 57 55 53615151616161516159 57 55 53 49 47 45 43515159 57 55 53 49 47 45 43515151515149 47 45 4355 5349 47 45 4353 49 47 45 4359 57 55 53 49 47 45 43515149 47 45 4349 47 45 4349 47 45 43414151515149 47 45 4341514139 37 3539 3756344171625649 47 45 43 41 39 37 35 33414141413941514141413941413939 37391531415 5332 11 2zaal midden351321211183310139 37 35 3339 37 35 333739393539 37 35 3349 47 45 43 39 37 35 334139 3739 3739 37 35 3339 37 3539 37 3541434141414139 37 35 33393337 35 33319298727625542329 27 25 2333 29 27 25 2335 3337 35 3337 35 3337 35 3329313535 3337 35 332937 35 3337 35 3337 35 33313131333131292929 273329 27 25 2327 25 232729 27 25 23252329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2325 2325 2327 25 2329 27 25 2333 29 27 25 23313131313131313131313131313131313127 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 2329 27 25 232129 27 25 2321 1921 19212121 1921191921 192117 1517 15171921 19 172121211517 1517151721 19 172119211919191917191717171717151715151313 1113 1113151113 1113111315 13 111515151199775539 7 5 399999 79 7991115 13 111513151313131321 19 17 151311131111111121 19 17 15 13 1121191917171521 19 17 15212121191919171721 1921 1921 1921 1921 19171717151717171515151513131111999913 111113 1113151515131313111313131111111111111199999777779 7977777755555 35 359 7 5955555333335 359 7 5977777775555555333333331111111111113 1319 7 5 39 7 5 3333311111111122446682 4 6 822222 42 423 1 2311122222122222444442 42244444466666 86 8666666888886 862 4 62444 6 84444466666662088888888888888810 1210101010101010 121010221ste balkon midden12121214 1614 161410 12 14102414 16141410 12 141010121212121012121212141414141412141414161616161616161616181816 1814262420 22202224420 22 24 26 28 30 32181816 18161610 12 14 16102de balkon midden101010101010 121010121212121212121214141414141614141416181818181616161616181816161820 22 24 265266287309810321111220 22 24 26 28 30 32 341314220 22 24 26 28 30 32 34 36 3815161620 22 24 26 28 30 32 34 36 38 403840342257174420 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 4424262820 22 24 2620 22 24 262830282820 22 24 26 2820 22 24 26 28 301820 22 24 26 28 3032303032323220 22 24 26 28 30 32 341818181820 22 24 26 28 30 3220 22 24 26 28 30 32 343430 32 34 36 38 4020 22 24 26 28 30 32 34 3620 22 24 26 28 30 32 34 3620 22 24 26 28 30 32 34 363430 32 34 36 38 40 423420 22 24 26 28 30 32 34 36 381818181818181829rolstoel- en begeleidersplaatsen363636383820 22 24 26 28 30 32 34 3632 34 36 38 40 42 44 4620 22 24 26 28 30 32 34 36 3820 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 4220 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 4220 22 24 26 28 30 32 34 36 384032 34 36 38 40446318465834 36 38 40 42 44 46 48 50 5234 36 38 40 42 44 46 48 50 52543836 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 584036 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60zaal rechts91011121338 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 6438 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 661415161740 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 6840 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 7042 44 46 48 50 52 54 56 586042 44 46 48 50 52 54 56 58 606236 38 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 7274767840 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72747678808242 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 7072 74 76 78 80828446 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 8248 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 8038 40 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 767880828440 42 44 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 8082441ste balkonrechts2de balkon46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 7844 46 48 50 52 54 56 58 60 62 64 66 68 70 72 7423rechts456341842De plaatsen in de 4de en 6de rangbieden geen zicht op de boventitelingIn de seizoensbrochure 2005-2006 is helaas eenverkeerde plattegrond afgedrukt. Hierboven vindtu de juiste versie.ColofonODEONTijdschrift van De Nederlandse OperaOdeon is het Oudgriekse woord voor een aanmuziek en poëzie gewijd gebouw.In de zestiende eeuw ontstond uit de combinatievan muziek en poëzie het genre opera,eind twintigste eeuw het muziektheater zoalswij dat vandaag de dag trachten vorm te geven.Nummer 57 juni 2005ISBN: 0926-0684Oplage 25.000 exemplarenOdeon is een uitgave van De Nederlandse Opera,Afdeling In- en Externe Betrekkingen,Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam.telefoon 020-5518922fax 020-5518311e-mailinfo@nederlandse-opera.nladvertenties 020-644 2233 / 2263 (fax)abonnementen 020-551 8922Hoofd- en eindredactieFrits VliegenthartRedactionele bijdragenKees Arntzen, Klaus Bertisch,Marianne Broeder, Peter de Caluwe,Peter van der Lint, Franz Straatmanen Frits VliegenthartBasisontwerp en lay-outLex Reitsmammv Leon BloemendaalProductieHans HijmeringCoördinatie interviewsTia SchutrupsAdvertentiesTargetplanning BV, B. FrischPostbus 75261, 1070 AG Amsterdamodeon@targetplanning.nlLithografieBijvoorbeeld-multimedia, AmsterdamOmslagBeeld affiche L’amours des trois oranges: Lex ReitsmaRechthebbenden die menen aan deze uitgave aansprakente kunnen ontlenen, wordt verzocht contactop te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgavemag worden vermenigvuldigd en/of openbaargemaakt zonder voorafgaande toestemming vande uitgever.AbonnementenAbonnementhouders van De Nederlandse Operakrijgen Odeon gratis thuisgestuurd. Wilt u Odeonook ontvangen? Voor € 14,- ontvangt u alle viernummers van het betreffende seizoen thuis.Losse nummers kosten € 3,50 incl. porto per stuk.Stuur een briefkaart met uw naam, adres,postcode en woonplaats naar: De NederlandseOpera, Afdeling In- en Externe Betrekkingen,Waterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam.Voor abonnees buiten Nederland: gelieve contactop te nemen met de Afdeling In- en ExterneBetrekkingen: +31 20 551 89 22.

XYNIX OPERAHenry DIDOurcell ENAENEASFORT RIJNAUWEN9 t|m 19 JUNIINFO WWW • DIDOENAENEAS • NLKAARTEN 0900 300 5000OF VIA VREDENBURG: 030 231 45 44T