Fidelio Het sluwe vosje Legende - De Nederlandse Opera

ontwerp & fotografie: koeweiden postma3OPERA- EN CONCERTREIZENKijk op:www.hannick.nlvoor het actuele aanbod.Of vraag de brochureaan: 070 - 319 19 29COMBINEER UW PASSIE VOOR MUZIEK MET REIZENGroepsreizen o.l.v. een musicoloogHannick Reizen biedt jaarlijks zo’n 80groepsreizen, naar bijzonder muziekbestemmingen.Geniet samen met eengelijkgestemd gezelschap van een volledigverzorgde reis. Met uitgebreidexcursieprogramma en begeleiding van eendeskundige reisleider, tevens muziekkenner.Wat dacht u van: TENERIFE OF WENEN?Individuele reizen & MaatwerkTrekt u er liever zelf op uit? Maar wilt u tochnaar die geweldige opera in Verona ofLonden? Hannick Reizen biedt een grootaanbod aan individuele muziekreizen. Ookkunt u een eigen reisprogramma latensamenstellen, geheel naar uw wens.VRAAG NU DE BROCHURE AAN!HANNICK REIZEN ZET DE TOON!d 90x130_def.indd 1 23-10-2007 09:28:18the fairyQueeNPurcells muZiek bij shakesPearesa midsummer NiGht’s dream iN eeNsPectaculair GeëNsceNeerde versieinternationale première van een productie met Newlondon consort en de artiesten van the circus space.wo 9 februari 2011Grote Zaal 20.15 uurkaarten bestellen?010 2171717 ofwww.dedoelen.nlluister naar een voorproefjevan dit concertop www.dedoelen.nlMirandolinaeen komische oper aopera trionfo & nieuw enseMbleDIRIGENT Ed SpanjaardREGIssEuR David PrinsKampen wo 15-12-2010, 20.15 uur, Stadsgehoorzaal (try-out)www.stadsgehoorzaalkampen.nl 038-331 7373enschede zo 19-12-2010, 20.00 uur, Muziekkwartier (try-out)www.muziekkwartier.nl 053-485 8500Haarlem do 23-12-2010, 20.15 uur, Stadsschouwburg (première)www.theater-haarlem.nl 023-512 1212rotterdam do 6-01-2011, 20.15 uur, Rotterdamse Schouwburgwww.rotterdamseschouwburg.nl 010-411 8110amsterdam za 8-01-2011, 20.15 uur, Muziekgebouw aan 't IJwww.muziekgebouw.nl 020-788 2000utrecht ma 24-01-2011, 20.00 uur, Stadsschouwburgwww.stadsschouwburg-utrecht.nl 030-230 2023amstelveen do 27-01-2011, 20.00 uur, Schouwburgwww.schouwburgamstelveen.nl 020-547 5175Groningen di 1-02-2011, 20.15 uur, Stadsschouwburgwww.de-oosterpoort.nl 050-368 0368leiden za 5-02-2011, 20.15 uur, Leidse Schouwburgwww.stadspodia.nl 0900–900 1705Heerenveen zo 6-02-2011, 15.00 uur, Posthuistheaterwww.posthuistheater.nl 0513-619 494www.operatrionfo.nl | www.nieuw-ensemble.nlChazia Mourali ColumnVerboden beddenJonge kinderen maken een fase doorwaarin ze de werkelijkheid ineensscherper ervaren en tegelijkertijd overweldigdkunnen raken door hun fantasie.Ze beseffen voor het eerst dat denacht donker is, en vermoeden er overalgevaar. De meest opgewekte peuter,die in het marionettentheater overdagnog schaterlacht als een krokodil eenkonijntje bijt – in zijn bil, want dat rijmtzo leuk – wordt in het duister belaagddoor monsters en roofdieren, die deledematen van zijn romp willen scheuren.Van pedagogen moet je daar alsouder rationeel op reageren. In gevalvan paniek grijp je een glitterend, rozeelfenstafje en buldert: Pi-Pa-Pech, dekrokodillen moeten weg! Maatregelenmoet je op het niveau van de peutertreffen, omdat die zijn fantasie nog nietvan de werkelijkheid kan onderscheiden.Wat niet mag, is bange kinderentot het ouderlijk bed toelaten. Als jeze het gevoel geeft dat het daar veiligeris, willen ze nooit meer alleen slapen.Toen ons dochtertje voor het eerst ’snachts onze slaapkamer in stormde,schokte haar lichaam en was haar pyjamaatjebetraand. Ik nam haar ondermijn dekbed, sloeg iedere veer, vleugel,arm en been die ik bezit om haar heenen fluisterde kalm in haar oor. Ik moestde evenwichtige volwassene spelen,al verscheurde haar wanhoop mijnhart. Het kleintje gelooft nog echt datik haar altijd kan beschermen tegenwelke bedreiging ook en mijn omhelzinghad effect. Eerst ging het gemenekrampen over in zacht rillen, daarna ineen volledige, stille overgave, waar ikhaar stiekem om benijdde. Even laterdroeg ik haar terug naar haar kamertjeen voelde me verstandig en leeg.9 juni 2010. Louis Andriessen luis -tert in een van de oefenruimtes van hethippe MuzyQ in Amsterdam Oost naarde Italiaanse zangeres Cristina Zavalloni.Ze lijkt niet helemaal echt, is on -waarschijnlijk tenger, heeft immenseogen, beweegt als een danseres, expressiefen beheerst. Voor haar componeerdehij Anaïs Nin, de opera die hier wordtgerepeteerd met het ensemble NieuwAmsterdam Peil. Het verbaast mij datiedereen zo opgeruimd doet. Zaval -loni vertolkt Anaïs Nin (1903-1977), deschrijfster die van de hartstocht haarreligie maakte en talrijke minnaars had.In deze voorstelling herinnert ze zichauteur Henry Miller, psychiater RenéAllendy, acteur Antonin Artaud maarvooral de Spaans-Cubaanse componistJoaquín Nin. Haar vader. Incest alsthema lijkt mij nogal beladen. Maar ditis niet het moment voor morele overpeinzingen.Er wordt afgeteld: ‘Petitegarce (sletje), twee, drie…’ Andriessenzit ontspannen als een willekeurige toe -schouwer. Zijn muziek behoort nu deuitvoerenden toe. Die tasten elkaarbeleefd af. ‘I shouldn’t slow down?You want to pick it up at petite garce?Va benissimo!’ Tot Andriessen inbreekt.Betrokken nu, bijna gespannen. Nadathij aanwijzingen heeft gegeven, veranderthet oefenen van intensiteit. Zavallonizinkt op haar knieën als een kleinmeisje. Ze laat denkbeeldig zand doorhaar vingers glijden en maakt magischetekeningetjes op een strand. Ik denkaan Sardinië, waar haar ouders wonen.Ze zingt het ‘Verhaal van Vader’. Kwetsbaaren weemoedig. In de koude ruimtewordt ineens niet meer geploeterd. Hetstuk ontstaat. Als vanzelf, tastbaarbijna, opstijgend als een trage ballon.Zelfs een woedend ‘shit!’, dat iemandontsnapt na een valse klank, doet daarniets aan af. Het is of de musici zelfworden bespeeld, door iets dat er alwas. Veel later lees ik over de auteur:‘Men heeft de indruk dat Nin door haarslecht beheerste razernij heen metgrote felheid en verbetenheid probeertiets anders te vertellen, iets wezenlijksover de liefde en het leven.’ Andriessen,die ooit uitlegde dat zijn muziek en dezware grijze luchten boven het Nederlandsewater met elkaar verbondenzijn, is vandaag een andere componist.De Staat uit het begin van zijn carrièreschijnt ver weg. Onder invloed van Nin,of van Zavalloni? Zelf zou hij ongetwijfeldbeweren dat deze muziek slechtsuiting geeft aan de extatische grilligheidvan zijn personage en dat dit nietsonthult over hem. Na de eerste echtefout is de betovering verbroken. Iemandrekent uit hoe je van 3/8-maat naar 5/8-maat overgaat en Louis maant dat erniet te geacheveerd moet worden gearticuleerd.De trompettist informeerttenslotte of de keuze om twee noten teschrappen definitief is. ‘Voorlopig wel!’antwoordt de maestro. Iedereen kanmet een gerust hart naar huis.10 juli 2010. Première in het Teatrodei Rozzi in Siena, achter de bloedmooiePiazza del Campo. Alles is af.De filmfragmenten met de minnaars.De verleidelijke uitdossing van Zavalloni.Ze bouwt rustig op. Maar op hethoogtepunt van de voorstelling balanceertze adembenemend op een torenhoogkoord. Een millimeter minder zouze niet ontroeren, een millimeter meerwas ze vulgair. Vanavond is Anaïs geenmeisje, maar een neurotische diva, metonstilbare honger, die aan het einde vanhet liedje eenzaam is tot op het bot.Anaïs Nin schreef: ‘We zien de dingenniet zoals ze zijn, we zien ze zoals wíjzijn.’ Groter tegenstelling dan de bloedschandevan Anaïs Nin en de onschuldvan een peuter bestaat niet. Toch beschouwik beide als een uiting van demeest fundamentele menselijke angst.De angst voor wat de Franse filosoofGeorges Bataille ‘discontinuïteit’ noemt.Ons lichaam is eindig in ruimte en tijd.Waar mijn huid ophoudt, begint nietiemand anders. Op een dag ben ik doodvlees. De driejarige, wiens bewustzijnzich ontwikkelt, beseft midden in denacht plotseling dat hij alleen is. Dieschrik zal hem nooit meer helemaalverlaten. Gezonde volwassenen proberenhun angst voor de afgrond die henomringt te sussen in constructievezaken als werk, vriendschap en liefde– of in destructieve, zoals verslaving.Anaïs Nin kon niet buiten de erotischeextase, waarin ze alles leek te kunnenbeheersen. Maar uiteindelijk loste dieniets op. Dat dit een prachtige operawerd, komt doordat erin uitdrukkingwordt gegeven aan het schreeuwendeverlangen naar verlossing, dat allemensen kennen. Dat Anaïs die verlossingzocht in een verboden bed, maakthaar eerder sneu dan misdadig.(Foto: William Rutten)

Scènes uit Fidelio (Foto’s: Marco Borggreve)FidelioDoor jouw trouw behield ik het leven,Jouw deugd deed de booswicht beven. (Florestan)IIn een Spaanse staatsgevangenis wordt depolitieke gevangene Florestan al twee jaarzonder proces in het geheim vastgehoudendoor de gouverneur van de gevangenis, DonPizarro. Florestans vrouw Leonore vermoedtwaar haar man zich bevindt. Zij verkleedtzich als man en weet een baantje te krijgenals assistent van Rocco, de cipier. Diensdochter Marzelline wordt prompt verliefd opde ’jongeman’ die zich Fidelio noemt. Op denaamdag van de koning wordt aan sommigegevangenen amnestie verleend. De ministerDon Fernando heeft geruchten vernomenover een onschuldige gevangene. In plaatsvan amnestie te verlenen besluit hij persoonlijkeen onderzoek in te stellen. Alsdit Don Pizarro ter ore komt, wil hij Florestandoden en in de kerker begraven in eennieuw te delven graf.IILeonore gaat met Rocco naar de duisterekerker om het graf te graven. Ze herkenthaar man aan zijn stem. Als Don PizarroFlorestan wil doden, grijpt Leonore in: zemaakt zich bekend en bedwingt Don Pizarromet een pistool. Don Fernando arriveert enherkent in Florestan een verdwenen vriend.Alle gevangenen worden vrijgelaten enLeonore maakt de ketenen van haar manlos. Allen prijzen de opofferende echtelijkeliefde. 89do 2 dec 2010 première 20.00 uurzo 5 dec 13.30 uurwo 8 dec20.00 uurzo 12 dec13.30 uurwo 15 dec20.00 uurvr 17 dec20.00 uurdo 23 dec20.00 uurza 25 dec13.30 uurma 27 dec20.00 uurHet Muziektheater AmsterdamKaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeonzijn er nog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455Online reserveren: www.dno.nlInleidingen door Marijke SchoutenPlaats: Het Muziektheater Amsterdam(foyer 2de balkon)Tijd: 45 minuten voor aanvang van iederevoorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur(matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een geldigplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagMet steun van de Vereniging Vriendenvan De Nederlandse OperaUitzenddatumRadio 4, NTR Opera Live:zaterdag 25 december, 19.00 uur.Cd/dvd-aanbevelingenDNO beveelt u de volgende cd en dvd aan. Dezezijn ver krijgbaar in de winkel van Het MuziektheaterAmster dam en bij alle vestigingen van Concerto/Plato:Cd FidelioGundula Janowitz,Lucia Popp, DietrichFischer-Dieskau,Wiener Philharmoniker,Leonard BernsteinDGG, € 19,95Dvd FidelioGundula Janowitz,Lucia Popp, DietrichFischer-Dieskau,Wiener Staatsoper,Leonard BernsteinDGG, € 24,95Op vertoon van hun abonne ments kaart krijgenDNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Platoen in de Muziektheaterwinkel.DinerbuffettenBij elke avondvoorstelling van DNO kunt uge nie ten van een diner buffet in de foyer vanHet Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustigeten en bent u op tijd voor de opera. Reserverenvia het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek -theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 ofvia www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviserenu tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantalplaatsen beschikbaar.Ludwig van Beethoven 1770 -1827FidelioGroße Oper in zwei Aufzügenlibretto vanJoseph Sonnleithner enGeorg Friedrich Treitschkenaar Jean-Nicolas Bouillymuzikale leidingMarc AlbrechtregieRobert Carsendecor/kostuumsRadu BoruzescuMiruna BoruzesculichtRobert CarsenPeter van PraetdramaturgieIan BurtonDon FernandoGeert SmitsDon PizarroAlan HeldFlorestanChristopher VentrisMichael König 23 25 27 decLeonoreNadja MichaelRoccoAin AngerMarzellineBernarda BobroJaquinoMarcel ReijansErster GefangenerJean-Léon KlostermannZweiter GefangenerPeter ArinkNederlands KamerorkestKoor van De Nederlandse Operainstudering Martin WrightCoproductie met de Maggio Musicale FiorentinoDe opera wordt in het Duits gezongenen Nederlands boventiteld.De voorstelling duurt circa 2 uur en 40 minuten.Er is 1 pauze.Het operaboek Fidelio is verkrijgbaar inHet Muziek theater Amsterdam. Daarin zijnonder meer een uitgebreide synopsis, enhet libretto in het Duits en in het Neder landsopgenomen. De prijs is 8,-.Reprise

Ludwig van BeethovenAchtergrond FidelioMarijke SchoutenEen nieuw kasteelop oude ruïnesHet liefst schreef Beethoven nieuwe composities: die zag hij als een totaalbeeld voor zich en hij hoefde ze nogslechts secuur op het notenpapier te noteren. Maar zijn enige opera Fidelio heeft hij een klein decennium inondefinitieve staat achter zich aan gesleept. Drie verschillende versies kende het muziekdrama – twee onderde naam Leonore, één als Fidelio – voorafgegaan door wel vier verschillende ouvertures, vóór het publiek erzonder voorbehoud geestdriftig op kon reageren.Dat Beethoven, de componist van grote symfonieën,in 1803 aan de schetsen begon vaneen opera, was de ‘schuld’ van librettist entheaterdirecteur Emanuel Schikaneder, dienauw met Mozart had samengewerkt, ondermeer aan Die Zauberflöte. Schikaneder steldeBeethoven zijn libretto Vestas Feuer ter hand,waar de componist weliswaar enthousiast aanbegon, maar dat hij algauw terzijde legdeom dat, aldus de toondichter, ‘proza en poëziehet niveau hebben van de marktwijven hier.’Beethoven is inmiddels wel warm ge -lopen voor het schrijven van een opera,het enige genre-pad waarop hij nog geenstappen heeft gezet. Hij vraagt Joseph vonSonn leithner, secretaris van het WeenseHof theater, met gezwinde spoed een be -staand libretto te adapteren van de FransmanJean-Nicolas Bouilly, met de titelLéonore ou l’amour conjugal, en begint danmet hernieuwd enthousiasme aan wat zijneerste en laatste opera zal worden.Maar ook dit project gaat niet van eenleien dakje. Door problemen met tekstschrijvers,theaterdirecties, uitvoerders ende censuur stagneert een vlotte realiseringvan de opera en ondanks de opperste concentratiedie hij ijverig aan de dag legt omzijn ambitieuze plannen rond zijn eerstelingsnel te verwezenlijken, rijdt Beethoven zichzelfherhaaldelijk in de wielen. Er verstrijkentwee jaren voor Beethovens Leonore, oderder Triumph der ehelichen Liebe op 20 november1805 in première gaat. In die tijd verschijnener nog twee opera’s op Bouilly’s librettoop de planken – een van Ferdinando Paëren een van Giovanni Simone Mayr – watde theaterdirectie doet besluiten om BeethovensLeonore, onder heftig protest vande componist, aan te kondigen als Fidelio,om verwarring met de andere Leonores tevoorkomen.Woelige tijdWat Beethoven voor ogen stond met zijnLeonore, was het type opera in moderne stijlwaaraan later het etiket ‘verschrikkings- enreddingsopera’ gehecht zou worden. Het zijnop de Franse Revolutie geïnspireerde opera’sdie het thema van de bevrijding uit onterechtegevangenschap gemeenschappelijk hebben.Individuele opofferingen, heldhaftig gedragen standvastige politieke overtuigingen zijnde vaste ingrediënten die tezamen dienenals toonbeeld van hoogstaande humaniteitin een in politiek opzicht onoverzichtelijkeen woelige tijd. Met zijn keuze voor Bouilly’slibretto haalde Beethoven alle kenmerkenvan dit tijdgebonden operagenre in huis.De keuze voor een travestierol als protagonistin Leonore/Fidelio is niet per se de10 11keuze voor een frivool toneelelement – alwijst de liefde die Rocco’s dochter Marzellinevoor Fidelio voelt wel in die richting –maar sluit evenzeer aan bij een mode in dietijd. Er werden rond 1800 boeken volgeschrevenover dappere meisjes die in soldatenklerenhun geliefden tot aan het oorlogsfrontvolgden, of over heldhaftige vrouwendie zich in mannenkleding op het revolutionairestrijdtoneel waagden.Dat de componist zo worstelde om ditreddingsgegeven tot een opera te maken –‘van al mijn kinderen heeft dit kind mij hethevigst in barensnood gebracht,’ schijnt hijkort voor zijn dood nog verzucht te hebben –heeft alles te maken met de hooggestemdeidealen die hij erin wilde vormgeven. En datwaren, naast morele en politieke vrijheidsidealen,ook de idealen rond het huwelijk,met name de echtelijke offerbereidheid totin de dood. Dit laatste thema moet Beethovenhebben geobsedeerd in die tijd. Hijging ernstig gebukt onder de onbeantwoordeliefde die hij voelde voor de jonge weduweJosephine Deym, geboren Brunsvik, die hemin het voorjaar van 1805 tot wanhoop hadgedreven.Het thema van de onbeantwoorde liefdekrijgt in Leonore een centrale plaats in hetkwartet (‘Mir ist so wunderbar’) halverwegede eerste akte, het prachtige ensemblestukdat in de verschillende versies van de operageen wijzigingen onderging. Met dit typekwartet met zijn canonische inzetten wijstBeethoven eerder terug in de tijd dan in detoekomst. Muzikaal suggereert dit kwartetvolmaakte eenheid, maar wat de tekst be -treft hebben we te maken met een monoloogin viervoud. Want de personages Jacquino,Marzelline, Rocco en Leonore uiten ieder –deels gelijktijdig – hun persoonlijke hartenkretenjegens elkaar, zonder dat de anderenzich aangesproken weten. Jacquino is immersverloofd met Marzelline, maar Marzelline(‘Mir ist so wunderbar’) is verliefd op Fidelio(‘Sie liebt mich, es ist klar’). Rocco gaatakkoord met een huwelijk van zijn dochtermet Fidelio (‘Sie werden glücklich sein’), enJacquino vreest het ergste (‘Mir sträubt sichschon das Haar’). En zo klinkt er in de vocalecanonische inzetten een vergelijkbaar canonischhartenspel: een schrijnende situatievan diepe, onbeantwoorde passies.VersiesDe première van Leonore, zoals Beethovenzijn opera stug volhoudend bleef noemen,bracht niet het succes waarop de componisthad gehoopt. De externe omstandighedenwerkten ook niet bepaald mee. Vooruit lopendop de dreigende bezetting door Napoleonsleger waren de keizerin en de Weense beaumonde de stad ontvlucht. Enkele dagen laterwerd Wenen daadwerkelijk ingenomen. Enzo kon het gebeuren dat het premièrepubliekniet bestond uit de vertrouwde Beethovensupporters,maar dat de zaal bezaaid wasmet Franse officieren, die het Duits nietmachtig waren en de tekst dus niet kondenvolgen. Het publiek was dan ook niet ergenthousiast, en ook de critici waren terughoudend.Men onderkende dat de muziekfraaie gedeeltes bevatte, maar in zijn totaliteitbeoordeelde de pers de opera als onderde maat. Na drie voorstellingen haalde detheaterdirectie het werk wegens gebrekaan publieke belangstelling van de planken.Beet hoven zette zich, onder druk van zijninmiddels in Wenen teruggekeerde vriendenschaar,tegenstribbelend aan een nieuweversie. Hij gooide het libretto om, schrapteoverbodige gedeeltes en componeerde eennieuwe ouverture.De ouverture was al eerder een probleemgeweest. Beethoven had het aanvankelijkevoorspel, dat hooguit een theatrale opmaatvormde maar met geen noot naar het komendedrama verwees, herzien voor de tweedeversie van Leonore, die eind maart 1806 inpremière ging. Maar ook al was die nieuweouverture wel een voorafschaduwing vanwat zich in het drama ging voltrekken, tochschreef hij voor een geplande uitvoeringin Praag in 1807 alweer ouverture nummerdrie, die door een dateringsmisverstandals Ouvertüre I te boek staat. Ook die derdeouvertureversie kreeg er van Beethovensvriendenkring flink van langs: te vlak, tegladgestreken, te karakterloos. Kapotgecomponeerd, oordeelde BeethovenbiograafAnton Schindler.De tweede Leonore-versie was evenmineen lang podiumleven beschoren. Na eenruzie met de theaterdirecteur baron Braunover zijn honorarium pakte Beethoven zijnpartituur op, en vertrok. En zo verdween detweede Leonore voortijdig van het speelplan.De laatste revisiesVan Leonore alias Fidelio zouden we mogelijknooit meer iets vernomen hebben, als nietbegin 1814 een verzoek vanuit het Theateram Kärntnertor was gekomen om Leonorein reprise te nemen. De hernieuwde belangstellingvoor dit werk – ook uitgevers toondeninteresse – was het gevolg van hetplotselinge succes dat Beethoven in 1813had geoogst met zijn theatrale orkestwerkWellingtons Sieg, waarin Wellingtons overwinningop Napoleon met bombastischmuzikaal wapengekletter en kanongebulderwordt gevierd.Beethoven ging akkoord met een reprisevan Leonore maar eiste tijd voor een nieuweherziening van de opera. Met zijn goedevriend de dichter Georg Friedrich Treitschke,op dat moment regisseur in het Kärntner -tor, werkt Beethoven aan de revisie van zijnopera die vanaf nu zijn definitieve naamFidelio krijgt. Treitschkes rol in deze laatsterevisie kan niet genoeg worden gewaardeerd.Niet alleen brengt hij feitelijke verbeteringenaan in het libretto, met zijnadequate veranderingen tilt hij Beethovenook over zijn revisieweerzin heen. ‘Je ver -be teringen voor mijn opera heb ik met veelgenoegen doorgenomen,’ schrijft de dankbarecomponist aan zijn vriend. ‘Ze verlenenme motivatie om op oude ruïnes een nieuwkasteel te bouwen. […] Als jij niet zo je besthad gedaan om alles zo voortreffelijk te verbeteren,waarvoor ik je eeuwig dankbaarben, zou ik de moed niet kunnen opbrengeneraan te gaan werken. Dankzij jouw inspanningenkonden bruikbare onderdelen vaneen gestrand schip worden gered.’Met deze Fidelio-versie oogstte Beethoveneindelijk het langverwachte publieke succes,ook al was de nieuwe ouverture – inmiddelsde vierde – bij de première op 23 mei nogniet af en klonk er als noodsprong de ouvertureDie Ruinen von Athen. Beethoven: ‘Hetpubliek klapte, maar ik schaamde me dood,want zij paste niet bij het geheel.’ Bij detweede voorstelling ging de nieuwe ouverturewel in première. Het publiek reageerde‘mit rauschendem Beifall’.Scène uit Fidelio (Foto: Marco Borggreve)

Nadja MichaelHein van EekertDe ideale echtgenoteNadja Michael komt bij DNO de ‘uitdagende’ partij van Leonore in Beethovens Fidelio zingen. Ze deelt met onshaar opvattingen over vrijheid en loyaliteit, over Leonore en haar huwelijkstrouw, en het individu in de maatschappij.Onze vrijheid is een groot goed, zo vindenwij westerlingen. Nadja Michael groeide opin de omgeving van Leipzig, in de voormaligeDDR, een land waar niet alles kon en mocht.Wie opgroeit in vrijheid, beseft lang nietaltijd even goed wat dat betekent als iemanddie de beperkingen van een dictatuur heeftmeegemaakt. Michaels visie op het onderwerpbegint verrassend: ‘Een leven in vrijheidis zwaar. Vrijheid creëert miljoenenkansen waarin elk individu zelf moet kiezenen zijn eigen verantwoordelijkheid moetnemen. Dat is niet gemakkelijk: er gaan veelmensen onderuit onder de druk van de vrijheid.In sommige opzichten geeft een totalitairsysteem in elk geval zekerheid, zoals eengeïnstitutionaliseerde religie dat ook doet.’De zangeres ontsnapte echter aan devrijheidsbeperkingen van de DDR door inde kofferbak van een diplomatenauto viaHongarije westwaarts te gaan. Waaromdeed ze dat dan? ‘Een gebrek aan vrijheidkan juist het tegengestelde veroorzaken:een beperkte vorm van denken en, daaruitvoortvloeiend, het slaafs navolgen van demaatschappelijke omstandigheden. Zelfwerd ik gek van het persoonlijk ingrijpen inons denken en de middelmatigheid die daaruitvoortvloeide. Ik wilde alle mogelijkhedenaangrijpen en dat heeft me de vrijheid gegevenom mijn land te verlaten op de manierwaarop ik dat gedaan heb.’Een ‘reine’ vrouwDe vrijheidsstrijd wordt in analyses overde opera Fidelio vaak naar boven gehaaldals het belangrijkste thema van het werk.Voor Nadja Michael ligt de betekenis vande opera voor onze tijd echter op een nogpersoonlijker vlak: ‘Ik geloof dat een vande belangrijkste terugkerende elementenen uitdagingen van ons leven het herken -nen van verraad en gebrek aan loyaliteit is.Vertrouwen is het grote waagstuk van deliefde. Ik weet dat men bij Fidelio vaak focustop de vrijheidsgedachte en de maatschappelijk-politiekeproblemen. Voor mij – maarik wil de ideeën over het stuk niet met mijnpersoonlijke visie vertroebelen – ontstaanmaatschappelijke gedachten echter oorspronkelijkin het individuele. Daarmee begintvoor mij de mogelijkheid tot identificatie metLeonore en met haar onvoorwaardelijke wilrichting loyaliteit: haar vertrouwen in haarkracht en haar uithoudingsvermogen om eeneenmaal gedane belofte na te komen.’De vraag rijst dan of dat is waar de operaom draait: het tot in de meest extreme om -stan digheden naleven van de huwelijkstrouw,Leonore als ‘ein holdes Weib’ – de idealeechtgenote – uit het slotkoor van de operaen niet Leonore de vrijheidsstrijdster. Heteen hoeft volgens Nadja Michael het anderniet uit te sluiten. ‘Een mens met duidelijkeinnerlijke morele patronen is zowel integerop persoonlijk niveau – de liefde – als opgrote schaal, dus op het maatschappelijkevlak. Dat maakt Leonore in mijn ogen toteen “reine” vrouw, voor wie men de hoogsteachting moet hebben, omdat ze zich zowelvoor de liefde als voor de loyaliteit en degerechtigheid inzet. En dat allemaal zonderzichzelf te forceren, omdat het met haarinnerlijke natuur accordeert.’Acrobatische hoogtenZe hoeft haar persoonlijkheid niet te forcerenom te doen wat ze doet, maar ze komtwel in nogal heikele situaties terecht, bijvoorbeeldhet moment waarop ze met eenpistool voor de neus van slechterik Pizarrostaat en hem de woorden ‘Nog één woord –en je bent dood!’ toebijt. Het komt niet zover,want een trompet kondigt precies op datmoment de komst aan van minister Fernando:Leonores echtgenoot Florestan lijkt daarmeegered en ze hoeft niet te schieten. Maarwat had ze gedaan als de minister vertraginghad opgelopen en de schurk Pizarroeen verkeerde beweging had gemaakt?‘Dat weet ik werkelijk niet. Waarschijnlijkhad ze de trekker overgehaald, maar danwas ze zeker een heel ander mens geworden.’Het ogenschijnlijke happy end van deopera behoeft sowieso een kanttekening:‘Niemand kan weten wat aan het slot degevolgen van alle gebeurtenissen zullenzijn. Ik denk dat de grootste opgave voorFlorestan en Leonore pas na hun weerzien12 13Interview Fidelio Interview Fidelioen bevrijding op hen wacht. Uiteraard isdie vervuilde, verwaarloosde, natuurlijk ookverwarde en door zijn lijden getekende manniet meer de partner die Leonore vóór allegebeurtenissen had. Pas na afloop van deopera zal duidelijk worden hoe levensvatbaarhun relatie is.’Leonore krijgt dus nogal wat voor de kiezen,zowel tijdens als na de opera, maar bovendienwordt vaak gezegd dat Beethoven hetde zangers zelf ook niet gemakkelijk ge maaktheeft. Michael is voorzichtig met haar mening:‘Ik waag me in geen geval aan de beoordelingvan een genie. Het is echter waar datBeethoven de stemmen als instrumentenbehandelt. Dat maakt de zangpartijen enormmoeilijk, “onzingbaar”, zoals men zo mooizegt. De uitdaging is dat het hier in muzi -kaal en technisch opzicht om een klassieke,Mozart-achtige partituur gaat, die desondanksveel dramatiek verlangt en die in detweede helft zangtechnisch naar acrobatischehoogten stijgt. Je moet er een enormediscipline voor hebben. Ik hoop het allemaalte kunnen vervullen.’Kasper van KootenEen man van principesDe Britse tenor Christopher Ventris is een van de meest gevraagde zangers binnen zijn stemvak. In de laatstejaren heeft hij vooral veel indruk gemaakt met de vertolking van Slavische, Engelstalige en Duitse, in het bijzonderwagneriaanse rollen. Hij zong de titelrol in Parsifal inmiddels in bijna alle grote operahuizen, en zijn krachtige stemen beheersing van alle finesses van de Engelse taal maken hem tot een gedroomde Peter Grimes. Na zijn succesvollevertolking van Sergej in Sjostakovitsj’ Lady Macbeth van Mtsensk in 2006 keert Ventris dit najaar terug inAmsterdam voor de rol van Florestan in Beethovens Fidelio.Ventris heeft een enorme binding met deopera Fidelio en Beethovens muziek in hetalgemeen: ‘Ik ben dol op Beethoven; als ikthuis ben en tijd heb, luister ik graag naarzijn symfonieën en concerten. Ook de rolvan Florestan spreekt me enorm aan.’ Hoewelde rol van een gevangene die door zijnvrouw wordt bevrijd op het eerste oog nietstrookt met het heroïsche karakter van veelandere tenorpartijen die Ventris zingt, be -schouwt hij Florestan bepaald niet als eendoetje: ‘Hij is buitengewoon integer, eenman van principes. Florestan is bereid zijnlot te accepteren, omdat hij volledig achterde denkbeelden staat die hem tot politiekegevangene hebben gemaakt.’Van Beethoven wordt soms beweerddat hij eerder tegen dan voor de menselijkestem schreef. Ventris is het hier echter nietmee eens: ‘Beethoven schreef voor zangersuit zijn eigen tijd, die onder andere omstandighedenzongen dan wij tegenwoordig. Ikgeloof bijvoorbeeld dat orkesten in die tijdlager gestemd werden dan nu. Dit maakt departij voor een hedendaagse zanger natuurlijklastiger. Daarnaast inspireert het engelachtigevisioen van zijn vrouw Leonore tijdensde aria “Gott, welch dunkel hier!” hemtot een emotionele uitbarsting, die uiteraardveel van een zanger vergt. De rol is vooraleen mooie uitdaging en een kans om alstenor je kwaliteiten te tonen.’Slavisch en Duits repertoireHet is opvallend dat Ventris naast loodzwareWagner-rollen als Siegmund en Parsifal ookpartijen als Florestan en Max (Der Freischütz)blijft zingen, rollen die niet alleen een luide,maar vooral een flexibele, wendbare stemvereisen. Ook bereidt hij momenteel Mozartrollenzoals Idomeneo en Tito voor: ‘Ik probeereigenlijk al mijn rollen in een belcantostijlte zingen. Je moet altijd lyrisch blijvenzingen, maar tegelijkertijd over voldoende“power” beschikken om uit te kunnen pakkenwanneer het drama erom vraagt. Uiteindelijk houdt het publiek toch vooral van“mooie” stemmen, en ik hoop over een aantaljaren ook nog een jeugdige, frisse stemte hebben. Daarom is het belangrijk om ooknu nog een zangleraar of coach te raadplegen.Als zanger blijf je doorleren tot je metpensioen gaat!’Gezien het belang dat hij aan belcantohecht, is het des te opmerkelijker dat Ventrisnauwelijks Italiaans repertoire zingt. Juistde voor zijn stem kenmerkende combinatievan lyriek en kracht lijkt ook zeer geschiktvoor rollen van Verdi en Puccini of in verisme-opera’s:‘Om verschillende redenen voelik me sterker tot Slavisch en Duits repertoireaangetrokken. Dit komt enerzijds doordatmijn moeder Oost-Europees is, en anderzijdsdoordat ik als kind menige vakantiemet mijn ouders in Duitsland en Oosten -rijk door bracht. Ik voel me erg thuis in demuziek van componisten als Beethoven,Wagner en Bruckner.’Toe aan TannhäuserIn de komende jaren zal Ventris met detitelpartij in Tannhäuser een legendarischetenorrol aan zijn repertoire toevoegen. Eenweloverwogen stap, want Ventris waagt zichalleen aan een nieuwe rol wanneer hij ervanovertuigd is dat zijn stem er klaar voor is:‘Als je als zanger relatief succesvol benten aangeeft dat je denkt klaar te zijn voorbepaalde grote rollen, zijn operahuizenuiteraard wel geïnteresseerd. Het opmerkelijkevan het uitbreiden van repertoire isechter dat je soms persoonlijk wel de wenskunt hebben, een bepaalde rol te zingen,maar je tegelijkertijd afhankelijk bent vanoperahuizen die je die rol ook moeten aanbieden.Idealiter sluiten je wensen aan opde vraag van een huis. In het geval van mijnroldebuut als Parsifal in Antwerpen en mijnrecente roldebuut als Palestrina in Pfitznersgelijknamige opera in München werd de uitvoeringzowel voor mij persoonlijk als voorhet huis een groot succes. Verzoeken omTristan of Siegfried te zingen houd ik voorlopigaf, omdat ik vind dat ik nog niet de juisteklank heb voor die rollen. Wellicht komendie partijen in de toekomst nog. Ik denk datmijn stem inmiddels wel toe is aan Tannhäuser,een rol die zowel lyriek als dramatiekvraagt, schoonheid en zelfvertrouwen.’Ventris verheugt zich op zijn terugkeerin Amsterdam, en zal ook na Fidelio in HetMuziektheater Amsterdam te bewonderenzijn: ‘Ik heb een goed contact met de artistiekeleiding, en zowel de sfeer in het theaterals het leven in Amsterdam met mijnfamilie spreken me aan. Daarom ben ik ergblij dat ik in de nabije toekomst zal terugkerenom onder meer Siegmund te zingen.’Christopher Ventris (Foto: Tanja Niemann)

THUIS IN NEDERLAND,LEIDEND IN EUROPACMS Derks Star BusmannEuropees partner van De Nederlandse OperaCMS Derks Star Busmann, advocaten – notarissen – belastingadviseurs, is een van de grootste zakelijkejuridische dienstverleners in Nederland. Maar er is meer, want wij zijn onderdeel van de in Europaleidende CMS-organisatie met meer dan 2.400 advocaten en 53 kantoren in 27 landen.CMS staat garant voor hoge kwaliteit, uitgebreide sectorkennis en intensieve, betrokken cliëntrelaties.Net als wij behoren de andere CMS member firms tot de nationale top in hun land en hebben zijdiepgaande kennis van de lokale wet- en regelgeving. Daardoor kunnen wij onze cliënten naadloze,grensoverschrijdende dienstverlening bieden via één lokaal aanspreekpunt.Daarom beschouwen onze cliënten ons als hun preffered European business partner.São Paulo, Buenos Aires,MontevideoBeijing, ShanghaiOperaFlirtElaine LokHoe bereid je je voorop je eerste opera?Speciaal voor iedereen jonger dan dertig jaar organiseert De Nederlandse Opera (DNO) samen met sponsorCMS Derks Star Busmann een aantal malen per jaar een ‘OperaFlirt’, een exclusieve avond bij de opera metvoorafgaand aan de voorstelling een rondleiding achter de schermen, in de pauze een sandwich met een drankje.Na afloop bestaat doorgaans de mogelijkheid om onder het genot van een cocktail de solisten uit de productiete spreken. Maar hoe bereid je je nu voor op zo’n eerste bezoek aan de opera?Operamythes ontrafeldOnder jongeren blijken veel mythes tebestaan ten aanzien van opera. Veel gehoordebezwaren zijn: ‘opera’s zijn niet te begrijpen’,‘ik moet mij chic kleden’, ‘naar de opera gaanis zo duur’ en ‘opera is vooral voor ouderen.’In de praktijk blijken deze bezwaren echterniet terecht. Veel operarepertoire is inderdaadin het Italiaans, het Frans, het Duits ofzelfs in het Russisch. Voor het begrip daarentegenhoeft dit geen enkel probleem op televeren: bij elke opera is een Nederlandseboventiteling zichtbaar waardoor het verhaalgoed te volgen blijft. Kledingvoor schriftenzijn er evenmin. Opera is voor iedereen en eris geen ‘dresscode’. Mensen komen naar deopera in kleding van jeans tot avondkledij.Daarbij hoeft een kaartje voor de opera nietduur te zijn. In tegenstelling tot de situatie inhet buitenland kunnen mede door subsidiesde tarieven voor operakaartjes in Nederlandrelatief laag blijven: kaartjes zijn verkrijgbaartussen de €15 en €110. Jongeren onderde dertig die nog nooit een opera hebbenbezocht, kunnen eenmalig voor €20 deelnemenaan een OperaFlirt-avond. Bij nietuitverkochte voorstellingen kunnen studentenvanaf een uur voor aanvang een kaartjebemachtigen voor slechts €15. Leden vande Jonge Vriendenvereniging Fidelio kunnenkaarten voor €20 kopen of het speciale JOFabonnementnemen, waarop DNO maar liefst50% korting geeft op toegangsbewijzen.Dat opera alleen voor ouderen zou zijn, iseveneens een misvatting. Opera is juist eenmultimediaal spektakel, een totaalkunstvormwaarin muziek – zowel orkest als zang– toneel en het verhaal op spectaculaire wijzesamen komen. De zang is in tegenstellingtot wat vaak wordt verondersteld niet elektronischversterkt en DNO werkt met be langrijkeinternationale regisseurs die vernieuwendeeigentijdse ensceneringen verzorgen.Veel operathema’s als liefde, macht, gewelden dood blijven immers actueel ondanks hetfeit dat ze soms verpakt zijn in verhalen vanvroeger, en zijn, kortom, zowel voor ouderenals jongeren interessant.AankomendeOperaFlirt-avondenDe eerstvolgende OperaFlirt-avonden liggenalweer in het verschiet: in december bijBeethovens Fidelio en in januari bij JanáčeksHet sluwe vosje. Twee zeer verschillendeopera’s wat betreft thematiek en muziek,maar allebei voor een eerste bezoek aande opera uitermate geschikt.Beethoven schreef in zijn leven slechtséén opera: Fidelio. De opera speelt zichaf aan het eind van de 18de eeuw, vlak bij15Sevilla in een Spaanse staatsgevangenis,waar Leonore, vermomd als gevangenisbewaardergenaamd ‘Fidelio’, haar man Florestanvan de dood redt. De titelheldin, Fidelio,is in het verhaal de gepersonifieerde menselijkheiden staat voor liefde en vrijheid. Haartegenspeler, Don Pizarro, de gouverneur vande gevangenis, die Florestan om het levenwil brengen, representeert juist haat enonderdrukking. De opera staat onder muzikaleleiding van Marc Albrecht, toekomstigchef-dirigent van De Nederlandse Operaen van het Nederlands PhilharmonischOrkest/Nederlands Kamerorkest.Janáčeks Het sluwe vosje is een heelander soort opera. Janáček componeerdeniet alleen de muziek, maar schreef ookzelf het libretto. De opera, ge zongen in hetTsjechisch, is een afwisseling tussen realismeen sprookje. Het verhaal speelt zichaf in de natuur, waar het sluwe vosje dooreen boswachter gevangen wordt, haar vrijheidherwint, verliefd wordt, een gezin stichten uiteindelijk door stroper Harašta neergeschotenwordt. Janáček zet de dierenwereldaf tegen de mensenwereld. De cyclischebe weging van de natuur speelt een belangrijkerol: de natuur herhaalt en vernieuwtzich telkens; maar niet zonder wreedheden.De prachtige kostuums voor de diverse dierenvan Richard Jones benadrukken fraai hetsprookjesachtige element.OperaFlirt december 2010en januari 2011De eerstvolgende OperaFlirt-avondenvinden plaats bij Fidelio op 8 december2010 en op 20 januari 2011 bij Het sluwevosje. Kaarten hiervoor kunnen wordenbesteld via www.dno.nl. Bij meer aanmeldingendan beschikbare plaatsenwordt geloot. (Foto: Hans Hijmering)Tips ter voorbereidingHet is handig om voor je eerste bezoek aande opera al wat over de betreffende productiete lezen. Bij iedere productie verschijnteen programmaboek met het volledige librettoen enige achtergrondinformatie. Raadzaamis de opera al eens te bekijken op dvd ofstukjes van de muziek te beluisteren (ziespreads voor cd- en dvd-tips). Zodra eenvoorstelling in première gaat, is er op dewebsite van DNO een trailer van de betreffendeproductie te zien; goed voor een eersteindruk van het type muziek en de enscenering.Voor elke voorstelling wordt drie kwartiervoor aanvang een inleiding van een halfuurverzorgd. OperaFlirters missen dezeals ze aan de rondleiding deelnemen, maarkunnen de inleiding wel vooraf op de web -site van DNO beluisteren. Om een indrukte krijgen van een OperaFlirt-avond, kun jede speciale OperaFlirt-trailer op de websitebekijken. Ook impressies van voorgaandeOperaFlirters zijn daar te vinden. Daarnaastheeft De Nederlandse Opera een eigen facebookpagina,handig om op de hoogte te blijvenvan alle nieuwtjes en speciale acties.Lees vooral ook de artikelen en interviewsin deze Odeon.Mogelijk gemaakt door:www.cms-dsb.com

1617Scène uit Het sluwe vosje (Foto: Hans van den Bogaard)Het sluwe vosjeMe slaan, doden, alleen maar omdat ik een vos ben! (Vosje)IDe Boswachter verstoort het leven van dedieren in het bos. Op een dag vangt hij hetsluwe vossenvrouwtje Bystrouška en neemthaar mee naar huis. De Boswachter meentin zijn droom in het Vosje het zigeunermeisjeTerynka te herkennen. Als het Vosjeenkele Kippen en de Haan doodt, moet zegestraft worden, maar ze weet te ontsnappenen zoekt haar heil in het bos.IIDaar wordt ze met vreugde begroet doorde andere dieren. Als ze een knappe mannetjesvosontmoet, worden de twee verliefdop elkaar en ze trouwen, onder grotebelangstelling van alle bosdieren. In deherberg plagen de stamgasten elkaar overhun liefdesperikelen, waarbij ook Terynkater sprake komt. Op weg naar huis ziet deBoswachter het Vosje, maar zij is hem tesnel af.IIIHet vossenpaar heeft vele jongen gekregen.Als de stroper Harašta de Boswachtervertelt dat hij met Terynka gaat trouwen,is deze zo boos dat hij een klem voor hetVosje plaatst. Maar het is Harašta die uiteindelijkhet Vosje doodschiet. Tijdensde bruiloft van Harašta en Terynka wordtde Boswachter zo somber dat hij het bosinloopt. Daar wemelt het van nieuw leven,wat hem met het bestaan verzoent. Hij valtin slaap en keert in zijn droom terug naarhet begin van het verhaal.za 15 jan 2011 première20.00 uurdi 18 jan20.00 uurdo 20 jan20.00 uurzo 23 jan13.30 uurdi 25 jan20.00 uurvr 28 jan20.00 uurzo 30 jan13.30 uurdo 3 feb 20.00 uurzo 6 feb 13.30 uurHet Muziektheater AmsterdamKaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeonzijn er nog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455Online reserveren: www.dno.nlInleidingen door Bart BoonePlaats: Het Muziektheater Amsterdam(foyer 2de balkon)Tijd: 45 minuten voor aanvang van iederevoorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur(matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een geldigplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagMet steun van de Vereniging Vriendenvan De Nederlandse OperaUitzenddatumRadio 4, NTR Opera Live:zaterdag 5 februari, 19.00 uur.De opera wordt in het Tsjechisch gezongenen Nederlands boventiteld.De voorstelling duurt circa 1 uur en 35 minuten.Er is geen pauze.Het operaboek Het sluwe vosje is verkrijgbaarin Het Muziek theater Amsterdam. Daarin zijnonder meer een uitgebreide synopsis, en hetlibretto in het Tsjechisch en in het Neder landsopgenomen. De prijs is 8,-.Cd/dvd-aanbevelingenDNO beveelt u de volgende cd en dvd aan. Dezezijn ver krijgbaar in de winkel van Het MuziektheaterAmster dam en bij alle vestigingen van Concerto/Plato:Cd Het sluwe vosjeLucia Popp, RichardNovak, Wiener Philharmoniker,Sir CharlesMackerrasDecca, € 19,95Dvd Het sluwe vosjeElena Tsallagova, JukkaRasilainen, Michèle Lagrange,Choir of Hauts-de-Seine &Orchestra of the OpéraNational de Paris, DennisRussell DaviesMedici Arts, € 34,95Op vertoon van hun abonne ments kaart krijgenDNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Platoen in de Muziektheaterwinkel.DinerbuffettenBij elke avondvoorstelling van DNO kunt uge nie ten van een diner buffet in de foyer vanHet Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustigeten en bent u op tijd voor de opera. Reserverenvia het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek -theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 ofvia www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviserenu tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantalplaatsen beschikbaar.Leoš Janáček 1854 -1928Het sluwe vosjeOpera in drie aktenlibretto van Leoš Janáčeknaar Rudolf Těsnohlídekmuzikale leidingLawrence RenesregieRichard Jonesdecor/kostuumsAntony McDonaldlichtMatthew RichardsonbewegingPhilippe GiraudeaudramaturgieKlaus BertischRevírník (Boswachter)Dale DuesingPaní Revírníková (Boswachtersvrouw)Ellen van HaarenRechtor (Schoolmeester)John Graham HallFarář (Pastoor)Alexander VassilievJezevec (Das)Patrick SchrammHarašta, stroperRobert PoultonPásek, waardTom HaenenPaní Pásková, waardinAnnett AndriesenBystrouška (Het sluwe vosje)Rosemary JoshuaLišák (Vos)Hannah Esther MinutilloFrantíkTomoko MakuuchiPepíkJanine ScheepersLapák, hondMonique ScholteKohout (Haan)Pascal PittieDatel (Specht)Madieke MarjonSova (Uil)Marion van den AkkerChocholka, henFang Fang KongKomár (Mug)Terence MierauSojka (Vlaamse gaai)Ineke BerendsKobylka (Sprinkhaan)Myra KroeseCrvček (Krekel)Maartje de LintNederlands Philhamonisch OrkestKoor van De Nederlandse Opera /De Kickers van Muziekschool Waterlandinstudering Martin WrightReprise

Leoš Janáček, 1926Achtergrond Het sluwe vosjeSybille Wijffels‘Een vrolijk ding meteen droevige afloop’De opera Het sluwe vosje (1924) is ontstaan in de laatste, zeer productieve periode van Leoš Janáček alsoperacomponist. In tien jaar tijd schreef hij vier opera’s, die alle succesvol zouden zijn en ook nu nog deeluitmaken van het vaste repertoire. In zijn muziek is te horen hoe hij de 19de eeuw gaandeweg achter zich laaten naar nieuwe muzikale uitdrukkingsvormen zoekt, die wortelen in de traditie van de Moravische volksmuziek.Het sluwe vosje, waarin de dierenwereldwordt afgezet tegen de mensenwereld, heeftzijn oorsprong in een zeer populair krantenfeuilleton,dat van april tot eind juni 1920 verscheenin de Lindové Noviny, het dagbladvan Brno, de stad waar Janáček woonde.Het verhaal van de sluwe vossendame enhaar botsingen met de mensenwereld wasgeschreven door Rudolf Těsnohlídek, dehoofdredacteur van die krant. De tekstendienden als bijschrift bij een reeks tekeningenvan de kunstenaar Stanislav Lolek.Janáček, die zelf ook bijdragen schreef voordeze krant, zal het feuilleton regelmatig ge -lezen hebben. Deze dierfabel moet hem zeerhebben aangesproken en aan het denken ge -zet, want hij hield zich in die tijd bezig methet verzamelen van vogelklanken en anderedier- en natuurgeluiden, als inspiratiebronvoor de verdere ontwikkeling van zijn spraakmelodie.Het succesvolle verhaal van hetsluwe vosje werd in 1921 ook als boek uitgebracht.Janáček schafte die uitgave aanen besloot na grondige lezing het alsnog tebewerken voor een opera.In februari 1922 begon hij met de compositieen nam contact op met schrijver Těsnohlídek.Deze, overvallen door het grote succesvan zijn dierfabel, verbaasde zich over ‘diejeugdige oude man’ die zijn Liška Bystrouškaop muziek wilde zetten. Aanvankelijk namhij het plan niet al te serieus maar de ontmoetingmet Janáček in de tuin van het conservatoriumin Brno overtuigde hem. Janáčeksprak met hem ook over zijn studie vande geluiden in de natuur. Těsnohlídek teken -de een contract en stuurde kort na dezeontmoeting nog de tekst van een lied op –‘Verunko’ – dat door de componist in gewijzigdevorm zou worden opgenomen aan hetbegin van de herbergscène in de tweedeakte. Janáček verwerkte ook enkele Moravischevolksliedjes in de opera. In de muziekvermeed hij zoveel mogelijk lange melodischelijnen en maakte hij veel gebruik vande door hemzelf ontwikkelde spraakmelo -die, gebaseerd op de natuurlijke klank enintonatie van de spreektaal, met als doelde expressiviteit van de zang te verhogen.Vrolijkheid en weemoedZoals gewoonlijk schreef Janáček, die nooiteen goede, vaste tekstdichter kon vinden,zijn libretto zelf, waarbij hij het oorspronkelijkeverhaal indikte en er eigen materiaalaan toevoegde. Hij hield vast aan het ideedat de avonturen van het Vosje beschouwdmoesten worden vanuit het perspectief vande dierenwereld. Voor de eerste akte en deeerste helft van de tweede akte volgde hijde fabel van Těsnohlídek, maar in het ver -volg paste hij flinke ingrepen toe. Terwijl hetverhaal uitvoerig beschrijft hoe het Vosjebij haar strooptochten de confrontatie metde mensenwereld aangaat, laat Janáček ditgrotendeels weg en plaatst in het vervolgvan de tweede akte de hofmakerij en hethuwelijk van het Vosje centraal, die eigenlijkde slotscènes van het boek vormen. De handelingin de laatste, derde akte vormt eensamenvoeging van diverse gebeurtenissenuit het boek, gecombineerd met door Janáčekzelf bedachte scènes.De belangrijkste wijziging is de confrontatietussen het Vosje en de stroper Harašta.In het boek is het de zoveelste botsing tussenbeiden maar in de opera maakt het Vosje destroper zo nijdig, dat hij zijn geweer pakt enhaar doodschiet. Zo slaat aan het slot van deopera de luchthartige toon van het oorspronkelijkeverhaal om in een zekere melancholie:vrolijkheid en weemoed staan hier naastelkaar. In een brief aan zijn vriendin en muzeKamila Stösslova omschrijft Janáček deopera als ‘een vrolijk ding met een droevigeafloop en in dat droeve einde neem ik zelfook een plaats in.’18 19In de opera staan de dieren en de mensentegenover elkaar, ook al zijn er parallellen.De mensen verstoren het natuurlijk evenwichtvan de dierenwereld door hen voor huneigen doelen te gebruiken. Het Vosje verzetzich daartegen en bindt met haar listen destrijd aan met de mens. In het verhaal zit ookeen sociale dimensie. De personages, elkexponent van hun klasse, zoals de Boswachter,de Schoolmeester en de Pastoor, treffenelkaar in de herberg en worden geportretteerdals passieve, in het verleden levendefiguren. De dieren daarentegen worden juistgetoond in al hun vitaliteit, die hen in staatstelt zich aan gewijzigde omstandighedenaan te passen.DierenwereldJanáček bracht tijdens het compositieprocesHet sluwe vosje zelden tersprake in zijnbrieven. Pas in de herfst van 1922 melddehij zowel aan Kamila als aan Max Brod, devertaler van zijn opera’s in het Duits, zijnvorderingen met het werk dat hem geheelin beslag nam. Over de vertaling van Brod,eigenlijk meer een ingrijpende bewerking,was Janáček niet zo tevreden. Hij zag wel indat bepaalde wijzigingen noodzakelijk warenom de opera ook buiten de Tsjechische grenzenopgevoerd te krijgen, maar hij wilde nietdat de eigenheid van de dierfabel werd aangetast.Brod meende dat de handeling duidelijkermoest worden gestroomlijnd en deplot meer tot een eenheid gesmeed. Janáčekhad met name bezwaar tegen het gladstrijkenvan de betoverende, nog niet gecorrumpeerdedierenwereld, in symbiose levendmet de natuur. Ook wilde hij niet dat er eensterke analogie gecreëerd werd tussen mensen dier. De dieren mochten geen menselijkeeigenschappen krijgen toegedicht omdathun vrijheid en spontaniteit juist worden af -gezet tegen de conflicten en frustraties diehet handelen van de mensen bepalen. MaarJanáček liet de meeste wijzigingen uiteindelijktoe, in de hoop dat Het sluwe vosjemakkelijker toegang zou krijgen tot buitenlandsetheaters.De opera werd voltooid in oktober 1923maar de première zou door perikelen rondde gedrukte uitgave van de partituur nog eenjaar op zich laten wachten. Op 6 november1924 vond de eerste uitvoering plaats in hetNationaal Theater van Brno. Janáček wastevreden maar vond het bij nader inzienbeter dat bepaalde dierrollen anders bezetwerden. Zo wilde hij dat de Kippen gezon -gen zouden worden door een kinderkoor ende rollen van de Haan, de Hen en de hondLapák door jonge meisjes. Janáček wilde inde geest van zijn spraakmelodie een duidelijkedifferentiatie in de stemklank van dedieren en de mensen.De première in Praag op 18 mei 1925 wasonderdeel van een muziekfestival, naar aanleidingwaarvan Het sluwe vosje als eerstevan Janáčeks opera’s werd uitgezonden viade radio. De componist was daar verruktover en zag het als een goede reclame voorzijn werk. De muziek kreeg overigens eenpositievere ontvangst dan het libretto, datondanks Brods inspanningen lang niet vooriedereen een begrijpelijk verhaal presenteerde.In het buitenland maakte Het sluwevosje een trage start met de eerste Duitseuitvoering in Mainz in 1927. Vervolgens bleefhet bij incidentele producties elders inCONCERTOuw specialist in opera,klassieke muziek en nog veel meerwww.concertomania.nlDNO abonnementhouders 10% kortingin Concerto en de Plato winkels.Europa tot de doorbraak in 1956 in Berlijn,die de weg vrij zou maken voor een vasteplaats in het operarepertoire. Voor Janáčekslandgenoten was het ongetwijfeld de meestaansprekende van al zijn opera’s, vanwegede sterke wortels in de traditie van de Moravischefabel en volksmuziek. Wellicht daaromklonk als eerbetoon de slotscène van Hetsluwe vosje bij Janáčeks begrafenis in Brnoin augustus 1928.CONCERTO Utrechtsestraat 52-60 1017 VP Amsterdam 020-6235228PLATO • Apeldoorn • Deventer • Enschede • Groningen • Leiden • Rotterdam • Utrecht • ZwolleScène uit Het sluwe vosje (Foto: Hans van den Bogaard)

Interview Het sluwe vosjeMichel KhalifaVanuit de tekstVoor zijn vijfde productie bij De Nederlandse Opera duikt Lawrence Renes in de wonderlijke wereld van Het sluwevosje. Een gesprek over de eeuwige jeugd van Janáček, de finesses van de Tsjechische taal en de drijfveren vaneen internationaal gelauwerde dirigent.21De Nederlandse dirigent Lawrence Renes(1970) leidt een nomadisch bestaan. Ten tijdevan dit interview eind september is hij netterug uit Zuid-Korea, waar hij met het SeoulPhilharmonic Orchestra de Eroica van Beethovenheeft uitgevoerd. Afgelopen zomerdirigeerde hij Die Zauberflöte in het AmerikaanseSanta Fe. Zijn operarooster voor dekomende maanden vermeldt behalve Hetsluwe vosje in Amsterdam ook een wereldpremièrein Lissabon en Das Rheingoldin Stockholm, als opmaat voor een Ringcyclusdie zich over drie seizoenen zal uitstrekken.Sinds 2007 gaat de voormalige chef-dirigentvan Het Gelders Orkest en General musikdirektorvan de stad Bremen als freelancerdoor het leven. Op symfonisch gebied heefthij zijn vaderland lange tijd links laten liggen.Een weloverwogen keuze, zegt hij: ‘Aan hetbegin van mijn carrière heb ik veel in Nederlandgedirigeerd. Toen was ik jong en onervaren.Ik heb daarna de kans gekregen mein het buitenland te ontwikkelen en heb medaaraan gehouden. Als je je kinderen elkedag ziet, merk je niet hoe die gegroeid zijn.’Bij DNO dirigeerde hij tot nu toe vierhedendaagse opera’s, met als voorlopighoogtepunt de bejubelde productie vanDoctor Atomic in juni 2007, die ook op dvdis verschenen. Renes kijkt met voldoeningterug op deze voorstellingenreeks: ‘Deorkestpartituur van John Adams is heelmoeilijk, maar de samenwerking met hetNederlands Philharmonisch Orkest verliepuitstekend. Ik zal heel blij zijn om ze weerte zien voor Het sluwe vosje. Dit orkest heeftde trots om altijd iets goeds op de plankente brengen.’Hilariteit‘Ik heb Het sluwe vosje al eerder in Bremengedaan. Het is een complexe opera, met eenheel fragmentarisch verhaal dat dankzij demuziek tot een geheel gesmeed wordt. Dehandeling springt voortdurend heen en weertussen dieren- en mensenwereld. In een korttijdbestek komen zelfs drie generaties dierenaan bod: de Kikker in de slotscene is dekleinzoon van de Kikker die aan het beginde Boswachter wakker maakte. Bovendienstaat er haast nooit iemand alleen op hettoneel. Dit stelt hoge eisen aan de personenregie.’‘Ook muzikaal is er weinig rust. De tempiveranderen constant, zodat je je nooit kuntsettelen. Het rapsodische aspect, hoe charmantdan ook, is ook lastig. Janáček hadbriljante ideeën en zette die ongefilterd oppapier, zonder zich af te vragen of ze speelbaarwaren. Maar de muziek is fantastisch,oprecht en energiek. Je merkt dat Janáčekzich met de haast pantheïstische visie vande librettist identificeert en dat hij met pleziercomponeert. Zijn noten klinken als hetwerk van een jonge man, terwijl Het sluwevosje pas ná Jenůfa en Kát’a Kabanová isontstaan.’Hoewel hij geen Tsjechisch spreekt, leestLawrence Renes het gehele libretto hardopom zich het ritme van de taal eigen te maken.Hij vindt dit extra belangrijk omdat Janáčekvanuit de tekst componeerde. En dan is ernog het dialect uit de buurt van Brno waarmeede stroper Harašta in het derde bedrijfzijn opwachting maakt.‘Voor Janáčeks publiek was dit dialect eenbron van hilariteit, net zoals wij bij het beginvan My Fair Lady smakelijk moeten lachenomdat Eliza Doolittle erg plat spreekt. Ik hebin Bremen een Duitstalige productie vandeze musical gedirigeerd. Toen hebben weEliza een plat Berlijns accent gegeven. Datwerkte prima. In Bremen wilden ze trouwensook Het sluwe vosje in het Duits doen. Ik hebze kunnen overtuigen bij de originele versiete blijven, omdat het Tsjechisch essentieelis voor de kleur van de muziek.’Open houdingRenes verheugt zich op het weerzien metRosemary Joshua, die wederom de titelrolvoor haar rekening neemt. Hij leerde haarvorig jaar kennen tijdens een productie vanThe Rake’s Progress in de Brusselse Munt.‘Rosy belichaamt het type van de frisse,intelligente zanger waamee ik graag samenwerk.Bij Janáček is een open houding tijdensde repetities extra belangrijk, omdat er noggeen gevestigde traditie bestaat waaropje terug kunt vallen.’Sinds hij zes jaar geleden vader is ge -worden, neemt Lawrence Renes meer tijdom te reflecteren over het leven en over zijnberoep. Hij is blij dat hij zich aan uitdagendemuzikale projecten kan wijden, maar besefttegelijkertijd dat het pad naar de verdiepingnog lang en moeilijk is. Eén oudere collegainspireert hem mateloos: ‘Ik ken geen enkelemusicus die op jonge leeftijd datzelfde kanbrengen als Claudio Abbado nu. Als hij dirigeert,weet hij zich transparant te maken,alsof er alleen muziek is. Dat is het hoogsthaalbare.’Lawrence Renes (Foto: Marco Borggreve)

Interview Het sluwe vosjeJoke Dame‘Het zijn gewoon kúnstwerken’Hij hoeft er niet lang over na te denken: zijn lievelingsdier is de Mug, met zijn lange achterlijf en zijn Dracula-kop.Maar kostuumontwerper Antony McDonald is lyrisch over álle dieren die over het podium bewegen: ‘Er zijn maarweinig operahuizen in de wereld waar zoiets kan!’2223Kostuumontwerpen Het sluwe vosje: Antony McDonaldScènes uit Het sluwe vosje (Foto’s: Hans van den Bogaard)Kostuumontwerpen Het sluwe vosje: Antony McDonaldScènes uit Het sluwe vosje (Foto’s: Hans van den Bogaard)De pers was minstens zo verrukt toen DeNederlandse Opera vijf jaar geleden eennieuwe productie van Janáčeks Het sluwevosje presenteerde. ‘Een visueel feest, eenfantastisch levend dierenprentenboek voorvolwassenen,’ vond de NRC; kunstwerkenvan haute couture, oordeelde De Telegraaf,‘ze lijken wel modellen op een catwalk’.‘De oh’s en ah’s gaan door de zaal als dekevers met hun glimmende dekschilden overde akkers kruipen, als de libelles hun licht -voe tige dans dansen, als een peloton mierende speelvloer doorkruist’ (Trouw). ‘AntonyMcDonald [kan] mensen in dieren laten veranderen’(deVolkskrant).Alles uit de kast‘De dieren zijn zo prachtig gemaakt,’ schuiftMcDonald de loftuitingen meteen door naarde Kostuumafdeling opera in Het MuziektheaterAmsterdam. ‘Wat de Kostuumafdelingheeft gerealiseerd, grenst aan het ongelooflijke.Het zijn gewoon kúnstwerken, zomooi zijn ze gefabriceerd. Het leek alsof deKostuumafdeling blij was iets anders te kunnenmaken dan wat ze normaal doen. Er zijnzoveel operaproducties met zwarte pakkenen spullen uit de tweedehandswinkel. Daaris niks mis mee, maar er zitten vakmensendaar op de Kostuumafdeling, artiesten inhet kostuummakersvak, de besten van dewereld. Nu konden ze alles uit de kast halenom te schitteren en dat deden ze.’‘De belangrijkste gedachte achter dezeexpliciete kostuums is dat de dieren eencontrast vormen met de mensen in de opera,’legt McDonald bij de herneming van de productienog eens uit. ‘Anders dan de mensen,zijn de dieren in deze opera heel erotisch,zeer levendig en ook bijzonder. Het gaatom hún schoonheid, hún buitenissigheid.Ze zijn vrijer in deze opera dan de mensen,maar ook meer verbonden – ze volgen huninstincten, ze raken niet verstrikt in moreledilemma’s, zoals de mensen. Dat is niet perse een te prefereren positie, maar het maaktze op een bepaalde manier more splendid.’‘More splendid’, wat bedoelt hij daarmee?McDonald: ‘De dieren hebben iets luisterrijks,iets triomferends. Omdat ze geen ge -weten hebben, zijn ze onder elke omstandigheidvolkomen zichzelf.’SurrealismeMaar het zijn natuurlijk wel mensen dieal deze dieren moeten uitbeelden, en daarlag een grote uitdaging voor McDonald enregisseur Richard Jones. Hoe hebben zede dieren uit de mensen tevoorschijn latenkomen? ‘We hebben goed gekeken naarLeigh Bowery, een Australische performancekunstenaardie in Engeland werkte.Bowery gebruikte zijn eigen lichaam als zijnpalet en zijn doek om zich in brutale crea tieste herscheppen. De manier waarop hij zichzelftransformeerde, werd een belangrijkeinspiratiebron voor deze dierenkostuums.’Het resultaat heeft iets magisch-realistisch,iets surrealistisch. ‘Ik ben altijd geïnteresseerdgeweest in surrealisme, mijn werkis er zeker door gevormd,’ beaamt McDonald.‘We denken dat we begrijpen wat iets is, maarmet een kleine verschuiving verandert hethele perspectief en ben je er niet meer zozeker van.’De Kippen in het stuk hebben een apartestatus: ze zijn een tussenvorm tussen mensenen dieren, legde Richard Jones vijf jaargeleden uit. ‘Zo kijkt Richard er tegenaan.Ik weet alleen dat er kilometers tule en gaasin die beesten zitten verwerkt om hun pakjesin de lucht te houden.’

LegendeVader mag ik binnen spelen?Buiten is het zo koud, zo koud. (Ursula)IDrie engelen worden door een schepnet uithet paradijs geslagen. Op aarde bezien zijde mens: een ongelukkige Ursula die haarbroer Festus verstikt. De engelen zingeneen spotlied op het menselijk streven engaan terug. Festus ontvlucht Ursula in eenfantasie over Polyandus; een blauwe koninginnenvlinderop wie hij verliefd is en diehij redt uit de klauwen van de nachtvlinderKrakola. Dan wordt hij opgeslokt door eenwalvis. Daar zit de priester Pontus, die vanzijn geloof is gevallen. Zijn enige houvast iszijn pruik, die hij echter in de walvis heeftverloren. Nu slikt de walvis Nel door, in wieFestus Polyandus herkent. Maar hun liefdekrijgt niet veel tijd, want de walvis wordtgeharpoeneerd door drie walvisvaardersuit Neoncratio. Ook Ursula bevindt zich aanboord en krijgt het onmiddellijk aan de stokmet Nel. Tijdens een ordinaire scheldpartijtussen de twee vrouwen vindt Pontus inhet karkas van de walvis zijn pruik terug.De walvisvaarders willen niet dat Pontuser met hun buit vandoor gaat, wat leidttot een wilde achtervolging, waardoor hetschip langzaam gaat draaien. Als het inNeoncratio aankomt, denken de geleerdendaar dat ze met een komeet te maken hebben.Het volk roept Zamar, hun leider, aan.IIHet volk van Neoncratio hoopt op beteretijden. Zamar, een misvormd wezen, baseertzijn macht op de leer van het Nieuwe Bloeden op een legende die verwant is aan dePolyandus-fantasie van Festus. Omdat hetschip helemaal geen komeet blijkt te zijn,veroordeelt Zamar de geleerden ter dood.Pontus pleit voor hen en biedt als ruilvoor hun vrijlating de zegen van zijn kerkaan. Zamar neemt zegen en pruik, maarexecuteert de geleerden toch en laat debezoekers achter bij de walvisvaarders.Nel ondervraagt hen over de leer van hetNieuwe Bloed.Ursula maakt haar zwart bij de dronkenwalvisvaarders, die Nel vervolgens verkrachten.Niemand grijpt in. Ursula zoekt op eenincestueuze manier troost bij Festus, maardie wijst haar af. Pontus begrijpt dat hij eennieuw geloof moet vinden. Hij besluit naarZamar te gaan om zijn zegen weer terug teveroveren.2425IIIUrsula ziet haar hele misbruikte verledenmet haar vader onder ogen. Ze kan het nietmeer aan en pleegt zelfmoord.Pontus vindt Zamars stem, die de onduidelijkelegende weer oplepelt. Als betoverdzet hij de drie stappen die Zamar voor hemuitstippelt, waardoor hij uiteindelijk zijnoude huid wil afstropen, in de hoop zich -zelf te vernieuwen. Maar hij sterft.Jaren later ontmoeten Festus en Nelelkaar weer. Nel heeft aan haar gevangenschapbij de drie walvisvaarders drie kinderenovergehouden. Festus merkt dat zijnliefde voor Nel niet weg is, en accepteerthaar drie kinderen. En hoewel het geenengelen zijn, zijn het de vlinders van detoekomst.wo 2 feb 2011 premièrewo 9 febza 12 febdi 15 febvr 18 febdo 24 febzo 27 febHet Muziektheater Amsterdam20.00 uur20.00 uur20.00 uur20.00 uur20.00 uur20.00 uur13.30 uurKaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeonzijn er nog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455Online reserveren: www.dno.nlInleidingen door Klaus BertischPlaats: Het Muziektheater Amsterdam(foyer 2de balkon)Tijd: 45 minuten voor aanvang van iederevoorstelling, dus 19.15 uur (avond)/12.45 uur(matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een geldigplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagMet steun van de Vereniging Vriendenvan De Nederlandse OperaUitzenddatumRadio 4, NTR Opera Live:zaterdag 5 februari, 19.00 uur.Cd-aanbevelingenDNO beveelt u de volgende cd’s met werken vanPeter-Jan Wagemans aan. Deze zijn ver krijgbaar inde winkel van Het Muziektheater Amster dam en bijalle vestigingen van Concerto/Plato:Cd De zevendesymfonieRadio PhilharmonischOrkest, Hans Leenders,Micha HamelEtcetera, € 19,95Cd 24 Capricciosfor violin solo fromthe NetherlandsJanine Jansen, Joris vanRijn, Benjamin SchmidNM classics, € 29,95Peter-Jan Wagemans 1952LegendeDe ontsporing vanMeneer PrikkebeenOpera in drie aktenlibretto vanPeter-Jan Wagemansmuzikale leidingReinbert de LeeuwregieMarcel SijmdecorMarc WarningkostuumsArno BremerslichtUri RapaportvechtchoreografieRan-Arthur BraundramaturgieKlaus BertischEerste engelMarieke SteenhoekTweede engelCaroline CartensDerde engelCorinne RomijnUrsulaHelena RaskerFestus/FritsYves SaelensPontusThomas OliemansNel/PolyandusElzbieta SzmytkaEerste walvisvaarderAndré MorschTweede walvisvaarderMartijn CornetDerde walvisvaarderHuub ClaessensZamarMarcel BeekmanDennis WilgenhofRadio Filharmonisch OrkestKoor van De Nederlandse Operainstudering Martin WrightDe opera wordt in het Nederlands gezongen,en Nederlands en Engels boventiteld.Scenische wereldpremièreDecorontwerp Legende, ontwerp: Marc WarningKostuumontwerp Legende: Arno BremersOp vertoon van hun abonne ments kaart krijgenDNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Platoen in de Muziektheaterwinkel.DinerbuffettenBij elke avondvoorstelling van DNO kunt uge nie ten van een diner buffet in de foyer vanHet Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustigeten en bent u op tijd voor de opera. Reserverenvia het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek -theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 ofvia www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviserenu tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantalplaatsen beschikbaar.De voorstelling duurt circa 2 uur en 45 minuten.Er is 1 pauze.Het operaboek Legende is verkrijgbaar inHet Muziek theater Amsterdam. Daarin zijnonder meer een uitgebreide synopsis en hetlibretto opgenomen. De prijs is 8,-.

Rodolphe Töpffer: Mijnheer PrikkebeenAchtergrond LegendeKlaus BertischKinderlijke fantasie enzwarte werkelijkheidPeter-Jan Wagemans’ opera Legende krijgt bij De Nederlandse Opera zijn scenische wereldpremière,na een enthousiast ontvangen concertante uitvoering in de ZaterdagMatinee, 2007. Voor Wagemans behoortdus enerzijds de spanning voor de eerste uitvoering al enige tijd tot het verleden, anderzijds wordt het nuweer interessant en opwindend voor hem, wanneer de Amsterdamse regisseur Marcel Sijm het werk zijnscenische vorm gaat geven. De compositie is immers expliciet voor het theater bedoeld.‘Bij het componeren heb ik destijds steedsgeprobeerd mij voor te stellen hoe het er uitzou gaan zien; vanaf het begin heb ik deruimte gelaten voor de scenische realise -ring door een regisseur. Een droom wordtweliswaar eindelijk werkelijkheid, maardaar staat tegenover dat ik het stuk nu moetloslaten en aan een ander toevertrouwen.In zekere zin ben ik een controlfreak maarik weet ook dat ik er zelf als regisseur waarschijnlijkniets van terecht zou hebben ge -bracht. Toen Marcel Sijm mij bijvoorbeeldzijn concept voor de eerste scène voorlegde,was ik zeer verrast en dacht: ja, dat is veelbeter dan mijn eigen idee.’Peter-Jan Wagemans duidt hier al aan hoenauw het regieteam hem bij het realisatieprocesbetrok. Dat was ook nodig, want hetwerk met zijn vele lagen en zijn zeer expressievemuziek riep bij de makers veel vragenop. Marcel Sijm: ‘De moeilijkheid is dat hetstuk niet op een causale manier in elkaarzit. Het uitgangspunt was een stripverhaal,waarvan het verloop zich op elk momentin twee richtingen kon ontwikkelen. Tegelij -k er tijd is dat ook een grote kwaliteit, wantmuziektheater wekt associaties die je opje af moet laten komen. Je moet niet altijdinformatie verlangen maar je laten meeslepen,ook door onlogische zaken of toevalligheden,die uit zichzelf ontstaan. Natuurlijkkennen we uit het verleden rechte verhaallijnendie heel goed gewerkt hebben, denkmaar aan La traviata, of in onze tijd een muzikaleversie van Sophie’s Choice, maar ik vinddat het muziektheater veel meer moet doenmet associatieve beelden. Daarom is MarcWarning in mijn ogen ook de juiste decorontwerpervoor Legende, want zijn visie ophet verhaal functioneert op precies dezelfdewijze als de compositorische visie van Peter-Jan Wagemans. Wij moeten nieuwe wegenzoeken als we zulke verhalen tot leven willenbrengen. En omdat Peter-Jan zo vrij met hetgegeven omgaat, kunnen wij ons in de productieook grote vrijheden veroorloven.’Verschillende genresMarcel Sijm heeft de laatste jaren naam ge -maakt als succesvolle regisseur van muziektheatervan de meest uiteenlopende soorten:van kleinkunst via jeugdtheater tot repertoirestukkenals Der Freischütz of Carmen,of de spectaculaire wereldpremière vanMicha Hamels Snowwhite bij de Natio naleReisopera. Voor hem zijn de diverse stijlrichtingenaltijd een nieuwe uitdaging,die hij gretig aangaat: ‘Ik hou van de extradimensie die het muziektheater mij biedten laat mij stimuleren door de intellectuele,visuele en tekstuele aspecten. Doordat demuziek erbij komt, worden deze nog eensextra versterkt. Met alle zintuigen wil ikdan als regisseur een verhaal oppakken, teneinde denken en grondig onderzoeken, omhet een extra diepte te geven. Als je in verschillendegenres actief bent, maakt dat eenproductie alleen maar rijker. Wat mij betreftvindt er veel te weinig wederzijdse beïnvloedingplaats. Weliswaar zullen soms stilistischetegenstellingen op elkaar botsen, maarook dat zie ik als een verrijking. En die verschillendeinvloeden kun je vaak herkennen,zodat een operabezoeker zich in een vanmijn cabaretvoorstellingen evenzeer thuisvoelten erdoor wordt aangesproken.’De vraag naar zijn eigen visioenen vindthij moeilijk te beantwoorden. ‘Dat ligt zo diepverankerd in je eigen psyche. Ik kan wel zeggenwaarom ik voor bepaalde dingen kies,maar wat mijn innerlijke motivering daar -bij is, is moeilijk uit te leggen. Bij anderenvind ik het beoordelen veel makkelijker.’ Alsregisseur ziet Sijm zichzelf ook altijd in derol van de toeschouwer. ‘Als ik ensceneer,zit ik plaatsvervangend voor mijn publiek inde zaal, en dan doe ik wat ik zelf graag zouwillen zien!’Wagner en PucciniNatuurlijk zou Peter-Jan Wagemans eveneensgraag zien wat hij zich als zijn eigenlibrettist heeft voorgesteld bij zijn operaLegende, maar het gaat hem ook om desamenwerking. Een team moet realiserenwat hij in zijn hoofd had, maar zonder datalles letterlijk overeenkomt met wat hij heeftopgeschreven. De componist is bereid bij26 27alle vragen uitleg te geven, met aanwijzingenen toelichtingen de complexiteit vanhet werk te verlichten. Daarbij leent Legendezich er niet toe om er een concrete werkelijkheidoverheen te stulpen. De verschillendeniveaus vereisen vooral veel fantasie.Marcel Sijm ervaart het werk als een grandopéra met een zeer eigenzinnig libretto. Hiervoegt Wagemans aan toe dat hij beïnvloed isdoor Wagners Ring. ‘Als je Wagners regieaanwijzingenprecies opvolgt, sla je de plankgegarandeerd mis. Het tijdloos-abstractevan de Ring-productie door Pierre Audi heeftmij geheel overtuigd en ook beïnvloed.’Maar Wagemans’ Legende vertoont duidelijknog andere invloeden. Naast de gelaagdheidvan de Ring, die hem fascineerde doorzijn sprookjeselementen en door de manierwaarop die tot in onze huidige wereld kunnenreiken, noemt de componist Puccini’sIl trittico als belangrijke inspiratiebron. Heminteresseerde daarbij vooral de mogelijk -heid op verschillende genres in te gaan endaarnaar te verwijzen. Vervolgens was heter hem helemaal niet om te doen een eenheidin taal of concept te bereiken maar juistdiversiteit. Zijn opera is net als Puccini’swerk gedacht als bestaand uit drie delen.Er moest echter wel een doorlopend verhaalzijn, dat in elke akte anders wordt verteld.‘De eerste akte heeft een buffo-karakter, alseen opera van Mozart, de tweede is dramatisch,als een Verdi-opera, waarin de klassiekeeenheid van tijd, plaats en handelingis te vinden en waarin de allerergste dingenniet op het toneel maar daarachter gebeuren.Voor de derde akte stonden mij oudebidprentjes voor ogen; die moest dan ookeen sterk mystiek, esoterisch karakter krijgen.Dienovereenkomstig duidt Wagemansde drie akten aan als buffo, drammatico enmystico. In de eerste akte buitelen de ge -beurtenissen in grote vaart over elkaar heen,het buffoneske wordt vooral zichtbaar inde personages. In de tweede akte verandertde taal abrupt, vooral door het verschijnenvan het tweekoppige monster Zamar, dat inWagemans’ ogen de grootste griezel vande operageschiedenis zou kunnen worden.De taal van de derde akte is zeer complexen veel meer psychologisch dan het voorafgaande.‘De akte begint met de zelfmoordvan een van de hoofdpersonen, waarbij jeeen grote hoeveelheid biografische informatieover dit personage krijgt, zonder datje die volgens de wetten van de logica kuntvolgen. Hierbij gaat het om Ursula.’Stijl- en verhaalniveausZoals er voor Wagemans drie stijlniveauszijn, zitten er in Legende ook drie verhaalniveaus.Het eerste is dat van Festus en zijnzuster Ursula, geïnspireerd op de beroem -de en wellicht eerste strip uit de literatuur:Meester Prikkebeen, of zoals die in het origineelvan Rodolphe Töpffer heet, MonsieurCryptogame. Marcel Sijm: ‘Het is geen figuurontleend aan een grote roman, maar eenstripheld. Daardoor wordt het aan de enekant anekdotisch, want je moet je afvragenwat je met zo’n personage op het toneeldoet. Maar deze figuur ontwikkelt zich enbelandt in steeds absurder situaties.’ Wagemanslicht zelf toe: ‘Festus is een tragikomischefiguur, die bij zijn zuster onder depantoffel zit, waarbij het in het origineeltrouwens om zijn verloofde gaat. Maar diezuster vind ik veel interessanter!’ Uit hetoriginele gegeven handhaaft Wagemansde erotische relatie, die in de Nederlandseversie was geschrapt. Doordat hij echterde familierelatie tussen broer en zus uit debewerking overneemt, wordt de verhoudingtussen Festus en Ursula incestueus en daardoorveel spannender. ‘Festus is een slappeling,die door zijn zuster wordt beheerst.Dat Ursula deze invloed uitoefent, valt weerte verklaren vanuit haar angst door haar broerte worden verlaten. Later komen we erachterdat die angst werd opgeroepen door het verliesvan de vader. Haar pogingen Festusseksueel aan zich te binden komen voortuit diezelfde angst voor verlies.’ In het personagevan Nel komen we het exacte tegendeeltegen. ‘Zij is een leuke, stevige meid,heeft geen voorgeschiedenis en is daarmeeprecies wat Festus nodig heeft. De eersteakte is als buffo-deel nog relatief onbelastmet al deze psychologische verwikkelingenen de toeschouwer wordt daar in de derdeakte pas echt mee geconfronteerd.’Het tweede verhaal is dat van dictatorZamar en zijn volk. Ook een soort liefdesverhaal,legt Wagemans uit. ‘Zoals Festusdoor twee verschillende vrouwen wordt om -geven en bemind, is ook de liefde van hetvolk van Neoncratio voor zijn heerser ambigu.Aan de ene kant klaagt het voortdurenden zou het niets liever zien dan zijn afzetting,aan de andere kant bejubelt het hemals hij verschijnt.’Op een derde verhaalniveau ontmoetenwe Pontus. ‘Hij is erg eenzaam en heeftgeen partner. Hij is een gelovig mens dieechter van zijn geloof is gevallen. Zonderideologie kan hij niet verder leven. Op dezemanier wordt hij in de tweede akte tot Zamarstegenvoeter: Zamar leeft van de ideologie,hij is niets anders dan dat en spreekt ervoortdurend over. In de tweede akte heeftPontus Zamar gezegend, maar in de derdeakte komt hij terug om hem deze zegen weeraf te pakken. Als hij opnieuw tegenover dedictator staat, overvalt hem een grote moedeloosheid,die ook duidelijk in de muziek iste horen, omdat Pontus moet toegeven datZamar op zijn minst ergens voor staat energens in kan geloven. Zichzelf ziet Pontusslechts als een lege huls. Dat klopt natuurlijkniet, want hij is vol goede bedoelingenen uiteindelijk de enige die iets tegen Zamardurft te ondernemen. Misschien is Pontusin dit stuk de figuur die mij het naast aanhet hart ligt. Een figuur als Pontus maakt detoeschouwer misschien duidelijk dat je hetalleen met goede bedoelingen niet redt inhet leven. Je hebt een richtsnoer nodig, ietswaaruit je kracht kunt putten.’VerbandenOok al lijkt het in eerste instantie verwarrendom op drie verhaalniveaus te opereren,er is een aantal elementen dat alle personagesmet elkaar verbindt. Tot aan het middenvan de tweede akte volgt Wagemans betrekkelijkduidelijk het boek van Töpffer. Festusverzamelt vlinders, maar in zijn fantasie isdat een leger, waarover hij het bevel voert.Hij verbeeldt zich dat hij ten strijde is ge -trokken tegen een groot monster, Krakola,de grote nachtvlinder, die hij probeert tevangen met behulp van Deense doggen eneen groot net. ‘Eigenlijk een kinderverhaaltje,’vindt Wagemans. ‘In de tweede aktewordt deze fantasie echter tot werkelijkheid,waarbij het monster helemaal niet zo makkelijkin bedwang te houden is en Festus uitangst voor Zamar en diens drie trawantenliever de benen neemt. Nel, in wie Festus depersonificatie van de mooie koningin Polyanduszag en die hij wilde redden, laat hijvertrekken met drie walvisvaarders. Pas aanhet eind van de opera zien zij elkaar terug.’Op deze manier brengt Wagemans hetlichte van het buffo-deel onzacht in contactmet de dramatische werkelijkheid. In detweede akte wordt het licht door de duisternisverdreven. In de derde akte, ten slotte,duikt Zamar weer op en blijkt in verband testaan met de diezelfde legende van Krakolaen Polyandus, die aanvankelijk slechts inde fantasie van Festus bestond. Zo laat decomponist en auteur de verbanden tussende verschillende verhaalstructuren ontstaanen begint hij met het vormen van een nieuwelegende.Natuurlijk zijn het juist de diverse niveausen stijlen die een regisseur als Marcel SijmReinbert de Leeuw, Peter-Jan Wagemans, Klaus Bertisch en Marcel Sijm

fascineren en waardoor hij voorbestemd lijktom dit werk te realiseren. ‘Het stuk leeft vande sterke veranderingen, de wisselingen inhet verhaal en in de muziek. Daarbij heb ikme toch telkens weer georiënteerd op hetoude stripverhaal van Monsieur Cryptogameen mij erdoor laten inspireren. Je moet hetverhaal zeker illustreren, maar als er eenwalvis verschijnt, hoe laat je dat dan op hettoneel zien? Dan moet de illustratie op eenabstract niveau gebeuren. Je kunt je dezeopera bijna als een soort revue voorstellen,maar dan zonder veren en met een doorlopendehandeling!’ En hier raken Wagemans’wens van een tijdloze abstractie en Sijmsideeën over de kruisbestuiving van zeer uiteenlopendegenres elkaar al.Zingen bij DNOMet het nieuwe project ‘Zingen bij De Nederlandse Opera’ nodigt DNOvanaf januari 2011 iedereen uit om een kijkje achter de schermen te komennemen en meer over de kunstvorm opera te leren. Bijzonder is dat iedereen,actieve amateurzanger of beginner, de kans krijgt zelf op het podium vanHet Muziektheater Amsterdam te zingen.Het project wordt georganiseerd rondom een projectwebsite waarop speciaalvoor dit project gemaakte trailers te zien zijn. Deze geven een kijkje in dekeuken van DNO en volgen de zangers van het Koor van DNO tijdens hundagelijks werk. Via de website kan iedereen zich opgeven voor één van detwee amateurkoren die uiteindelijk een optreden zullen verzorgen tijdens deOpen Dag van Het Muziektheater Amsterdam op 21 mei 2011. Op de websitevan ‘Zingen bij De Nederlandse Opera’ vindt u vanaf half januari 2011 bladmuzieken mp-3 geluidsbestanden om zelf een rol of koorpartij in te studeren.Op het forum kunt u de koorzangers van DNO direct om advies vragen.In februari 2011 volgt een grote auditie. Er zullen twee koren worden gevormd,en een jury beslist wie in welk koor terecht zal komen. Eén koor, onder leidingvan Martin Wright (artistiek leider van het Koor van DNO), zal bestaan uitgevorderde zangers. Alle andere deelnemers doen mee aan het tweede koor.Voorafgaand aan de optredens vinden nog enkele repetities plaats in HetMuziektheater Amsterdam.28 Interview Legende29Nooit willekeurigHoewel hij Wagners Ring als algemeen voorbeeldziet, heeft de componist beslist nietopzettelijk zo gehandeld als zijn Duitse voorganger.Wagner had voor zijn opus magnumverschillende bronnen gebruikt en diversemythen tot een lange vertelling aaneengesmeed.‘Ik heb mij door mijn fantasie latenleiden. Daarbij kwam mij, ook al is het mijneerste opera, ook mijn ervaring van pas. Eris een stuk van mij, dat De zevende symfonieheet en dat op een vergelijkbare manier inelkaar zit als Legende. Aan de oppervlakteis het een zeer spannend, muzikaal verhaal,maar daaronder bevinden zich talrijke muzikaleverbindingen met en verwijzingen naarBeethovens Zevende symfonie. De legendevan deze compositie ligt onder het muzi kalebetoog van mijn eigen creatie. En zo is vervolgensook de tekst van mijn opera tot standgekomen.’ Muzikaal hebben de drie stijlniveausvan de vertelling natuurlijk ook eenecho. Zo beschrijft Wagemans de eersteakte als zeer snel, met veel slagwerk en eenkleine bezetting. In de tweede akte komt eenrijke strijkersbezetting naar voren. En in dederde akte ontstaat door de instrumentatieeen compacte, mystieke klank, waarbij jeuiteindelijk de afzonderlijke lagen nietmeer kunt onderscheiden, terwijl er echtergeen enkele kan worden weggelaten.Ook visueel worden de verschillendeniveaus sterk van elkaar onderscheiden.Maar brengt het stuk niet het gevaar vanwillekeur met zich mee, als je er alle kantenmee uit kunt? ‘Een voorstelling mag nooitwillekeurig zijn,’ stelt Sijm met grote stelligheidvast. ‘De thema’s die aan de ordekomen, zoals verkrachting, despotisme, seksueelmisbruik, liefde, sluiten bij voorbaatelke willekeur uit. Zulke onderwerpen kunje niet zomaar over je heen laten komen;ik wil er duidelijk op ingaan, maar zonderze te interpreteren. Dat moet het publiekzelf doen. Ik wil geen priester zijn, die allesvoorkauwt. Dat hebben ze in de jaren ’70 zogedaan. Zamar is bijvoorbeeld een populist,die macht uitoefent zonder zelf een karakterte bezitten, die zelf problemen heeft zonderdat te beseffen. Met zo’n personage kun jejuist vandaag snel parallellen trekken. Maarje moet dat begrijpen of voor jezelf interpreterenzonder dat ik dat expliciet hoef uit teleggen. Het gaat erom mechanismen te latenzien. En dat kan ook in de trant van een cartoongebeuren, wat niet betekent dat er geendiepgang is.’Marcel Sijm benadrukt nogmaals dat wegeen afgesloten verhaal moeten verwachtenof ons afvragen op welk punt van de vertellingwe ons bevinden. Mede daarom werdde aanvullende ondertitel De ontsporing vanMeneer Prikkebeen bedacht. Enerzijds maaktdit voor het Nederlandse publiek de algemenetitel Legende concreter, anderzijds wordterdoor al iets verklapt wat erop wijst dat hetverhaal niet lineair verloopt. Terwijl Sijmdoor het hele stuk heen aanknopingspuntenmet onze hedendaagse wereld ziet, steltWagemans dat zijn hoofdpersoon Festuspas aan het eind echt in de werkelijkheid isaangekomen. De toekomst, die Wagemansdaar met een Engelse popsong toezingt, ligtbij de kinderen, ook al zijn zij de vrucht vanNels verkrachting door de walvisvaarders.Festus laat het niveau van de vlinders achterzich en kan eindelijk samen zijn met devrouw van wie hij houdt.Met dit kleine happy end verlaat de auteural het pompeuze en expressionistische, nadathij met een simpel aftelversje al het overigeal achter zich had gelaten. Er komt een nieuwbegin, dat Festus met een nieuwe identiteittegemoet treedt. Na zijn ‘ontsporing’ heefthij de weg teruggevonden, zoals het hele verhaalontspoord was geraakt en tot een nieuwverhaal is geworden, dat nu een legende zoukunnen worden.Vertaald door Frits VliegenthartKasper van KootenMuziek ervaren door het decorDe Nederlandse vormgever en decorontwerper Marc Warning verdiende zijn sporen met decorontwerpenvoor gesproken theater en hedendaagse opera. Hij heeft de afgelopen jaren gewerkt met Guy Cassiers,Gerardjan Rijnders, Michel van der Aa en Erik Whien, en de laatste tijd is daar Marcel Sijm bijgekomen.Met het decor voor Sijms regie van Legende maakt Warning zijn debuut bij De Nederlandse Opera.Hoewel Warning vaker decors ontwierp voorhet gesproken toneel, heeft hij wel een sterkeaffiniteit met opera: ‘Opera is een totaalconcept,niet het woord is het belangrijksteuitgangspunt, maar veel meer de muziek.Deze vormt in principe een abstract gegeven,maar tegelijkertijd heeft ze een immenseemotionele werking. Dit geldt bijvoorbeeldook voor mijn decorontwerp voor Legende,dat in belangrijke mate geïnspireerd is doorde muziek. Verder vind ik de uitvoeringstraditievan opera, waarin de laatste jaren veelveranderingen optreden, buitengewoon interessant,en beschouw ik het als een uitdagingom daar een bijdrage aan te leveren.Tot dusver ben ik telkens bij moderne opera’sbetrokken geweest, terwijl ik ook graagdecors voor meer “traditionele” opera’s zouwillen ontwerpen. Tot mijn grote plezier benik gevraagd om in de toekomst het decor teontwerpen bij Marcel Sijms regie van BizetsLes pêcheurs de perles bij de Nationale Reisopera,waardoor die kans eindelijk eenslangskomt!’Vruchtbare grondDe totstandkoming van een decorontwerpvormt vaak een lange, artistieke zoektocht:‘Allereerst maken we als leden van het artistieketeam kennis met de muziek en lezen wehet libretto. In het geval van Legende hebbenwe uiteraard ook met componist Peter-JanWagemans gesproken. Op basis van dezeindrukken probeer je een dramaturgisch uitgangspuntte formuleren. Soms wordt eendergelijk concept pas duidelijk wanneer hetdecor al af is, maar intuïtief moet het vanafhet begin aanwezig zijn. Omdat ik decorsontwerp die niet statisch zijn, maar waarinzich een dramaturgisch proces ontvouwt,kunnen ze voor een regisseur soms ook heelconfronterend zijn. Een eerste decorontwerpmoet zowel voor mij als voor de regisseureen aanleiding zijn, een inspiratie voor hetverdere proces. Daarom werkt het beter wanneerde regisseur en de rest van het teamnog geen gefixeerde voorstelling hebben.Juist het artistieke niemandsland aan hetbegin van het proces is de vruchtbaarstegrond voor de totstandkoming van een productie,en eigenlijk moet je dat niemandslandzo lang mogelijk intact laten. In die periodeprobeer je zoveel mogelijk invloeden te absorberen,en die kunnen overal aan ontleendzijn. Je probeert de omstandigheden te creërenwaarbinnen je dat ene goede idee vindt.Als dit gelukt is, valt meestal alles op zijnplek. Tijdens de zoektocht ervaar je een groteonrust, die tegelijkertijd ook heel prettig is.’Het publiek meenemenVoor het decorontwerp van Legende diendevooral de energie en uitbundigheid van demuziek als uitgangspunt: ‘Omdat het librettovan Legende ingewikkeld is, en we samen totde conclusie kwamen dat de vormgeving nietzou moeten dienen als uitleg van de tekst,heb ik geprobeerd om het energieke, opzwependekarakter van de muziek door het decoraan te vullen, zodanig dat je de muziek doorhet decor ervaart. Daarbij is het heel belangrijkdat er iets gebeurt, dat er een ontwikkelingin het decor zit. Ik vind het belangrijk omhet publiek mee te nemen in het ontstaanvan het decor, het moet er niet direct al zijn,maar geleidelijk groeien. In de proloog en deeerste akte voltrekken zich organische processen,zoals een steeds grotere hoeveelheidneerdalende confetti en het langzaamopblazen van een reusachtige doorzichtigeballon, die de walvis vertegenwoordigt endie uit elkaar knalt wanneer het dier wordtgeharpoeneerd. Het decor van de tweedeakte in de dictatuur van Zamar contrasteertmet het voorgaande door de blokvormige,dogmatische vormgeving. Bij de zelfmoordvan Ursula, het meest tragische moment vande opera, besloot ik de vormgeving klein tehouden, en daarmee terug te keren naar demenselijke maat. Het toneel wordt leeggemaakt,om ruimte te maken voor het slotbeeld,dat uitdrukking geeft aan de hoop enhet verlangen naar een nieuw begin na alletragische gebeurtenissen.’Inhoudelijke kernVoor Warning is het zinloos om voor bijvoorbeeldSimon Boccanegra een historischdecor van Genua te ontwerpen: ‘Als vormgeverprobeer je jezelf te positioneren binnende hedendaagse beeldende kunst. Wel probeerik het publiek uit te nodigen tot mijnbeeldtaal, door in het begin van de voorstellingeen soort code of “leader” te introduceren,die de toeschouwer door de voorstellinggidst. Daarbij is het zoeken naar de inhoudelijkekern van een werk veel belangrijkerdan het herscheppen van de oorspronkelijkeomgeving.’Warning werkt bij deze productie voor heteerst bij De Nederlandse Opera, bovendienmet een geheel Nederlands team, en hooptdat dit in de toekomst vaker zal gebeuren:‘Het is een fantastisch huis om in te werken,met enorme technische knowhow en geweldigemogelijkheden.’Marc Warning

34 35SeizoenspresentatieAttentie: op 4 februari presenteert DNO seizoen 2011-2012. Krijgt u nog niet elk jaar de brochure?Vraag deze dan aan via 020 - 551 8922 / www.dno.nl.PersstemmenLes vêpres siciliennesChristof Loy lost in de typisch Duitseregietraditie radicaal een paar problemenop en ontdoet de Vêpres in een vrijwellege ruimte van loze grootsheid enspektakel. De ouverture is nu een tussenspel,de nadruk valt op kleine, intiemescènes in een losse collage over Siciliaanseexotica als eer en wraak. DirigentPaolo Carignani tilt met een krachtigzingend koor en een gedreven spelendNederlands Philharmonisch Orkest devoorstelling op niveau. Furore makenBurkhard Fritz als Henri en BarbaraHaveman als Hélène. Hij wisselt vanruig en expressief tot wonderlijk licht,zij is de smetteloos zingende ster vande voorstelling.Kasper Jansen, NRC Handelsblad(13 september 2010)Les vêpres siciliennes gold als mis -lukt, hybride, te ingewikkeld en gedateerd,beledigend voor de Fransenen voor de Italianen. Nu wordt hij bijDe Neder landse Opera door de Duitseregisseur Christof Loy getoond als eeneenvoudig, tijdloos verhaal over eenbuitenlands leger dat een land bezeten het volk onderdrukt, de vrouwen verkrachten de mannen vernedert, en overhoe moeilijk het is daar op een effectievemanier tegen in opstand te komen.[…] De prachtige muziek van Verdi kan,gespeeld door het Nederlands PhilharmonischOrkest onder Paolo Carignani,voluit en warmbloedig stromen en deprachtig zingende Barbara Haveman iseen ongelooflijke ontdekking als Hélène.Max Arian, Groene Amsterdammer(16 september 2010)(Foto: Monika Rittershaus)Am Pult des Nederlands Philharmo nischOrkest erweis sich Paolo Carignani alswahrhaft meisterhafter Verdi-Dirigent.Die erstaunlicherweise erst zwischendem ersten und dem zweiten Aktgespielte Ouvertüre dirigierte er mitflott fließenden Tempi. Carignani ge -langen weiche, lyrische Phrasen, raffinierteOrchesterfarben und eine, dankwirkungsvoll zusammengeflochtenerSpannungsbögen, fesselnd intensiveDeutung der Partitur. Barbara Havemansang die Hélène mit einer verblüffendpräsenten, ungemein flexiblen dramatischenSopranstimme, die in der Mit -tel lage und in der Tiefe mit warmerSub stanz, in der Höhe mit abgerundetemGlanz gefiel. Das stählerne, aberschlanke, elegante Timbre der Stimmevon Burkhard Fritz war für die Partiedes Henri wie geschaffen.M. Fiedler, Opernglas (november 2010)Roméo et JulietteMarc Minkowski geeft de muziek hetvolle pond. Het Residentie Orkest speeltmet een groot dynamisch bereik, fijnenuances, een markante ritmiek en datallemaal in een weldadige harmoniemet de zangers. Lyubov Petrova is eenvirtuoze Julia. Vooral in de laatste helftvormt ze een aandoenlijk paar met IsmaelJordi. Hij forceert gelukkig zelden zijnlichte tenor, waarvan het prachtige timbrevooral in zachte passages tot zijnrecht komt. Het voortreffelijke Operakoorspeelt opnieuw een hoofdrol indeze productie, die in de ensceneringhaar doel enigszins voorbijschiet, maarin muzikaal opzicht zeer de moeitewaard is.Eddie Vetter, De Telegraaf (11 oktober 2010)Matthias Baus)(Foto: Clärchen &Diesmal hat das französische MultitalentOlivier Py Charles GounodsVariante der Shakespearschen Liebestragödieernst genommen. Sogar todernst.Irgendwo zwischen Westside-Story und permanentem Todestanz.Während an den tristen Mauern dieserWelt die sinnlosen nächtlichen Mordeweitergehen, bleibt den Liebenden nurder Tod. Den zeigt Py ganz verhalten alseine Art Verklärung – aufrecht stehendin einer (Toten-)Kammer. Auch musikalischist die Produktion in Amsterdamauf dem üblichen, hohen Niveau. AmPult des Residentie Orkest haucht MarkMinkowski selbst dieser, nun ja Opern-Schmonzette Gounods, Feuer, Leidenschaftund einen düsteren Unterton ein,der die Musik dunkel leuchten lässt. Dersmarte Bühnen-Roméo Ismael Jordi isteine Tenor-Entdeckung, Lyubov Petrovaist eine jugendlich charmante und höhensichereJuliette und das übrige Ensembleund Chor sind in bester Verfassung. AmEnde: Jubel über eine schaurig schöneInszenierung.Joachim Lange, Gießener Allgemeine Zeitung(12 oktober 2010)De duistere decors en de regie versterkende onheilspellende atmosfeer vanhet bekende verhaal. Ook dirigent MarcMinkowski en het Residentie Orkestnemen de luisteraar mee in het muzikaleuniversum van Gounod, waar eenzamehoutblazers als brengers van hoop af entoe ineens hun stem verheffen bovende dreigende strijkers. Boven allesuit stijgen uiteindelijk Lyubov Petrova(Juliette) en Ismael Jordi (Roméo).Wat een chemie verbindt de toneelgeliefden!Gounod schrijft prachtigeliefdesduetten, maar schoonheid maaktmuziek over het algemeen alleen maarbreekbaarder. En juist daar weten dehoofdrolspelers wel raad mee. Ze zingenzonder enige angst. En ook regisseurOlivier Py benadrukt de krachtvan de liefde door Romeo en Julia teverbinden met een draad die een liefdeswebover het toneel weeft, waarde haat steeds vaker in verstrikt raakt.Joost Galema, Elsevier (16 oktober 2010)Algemene informatiePrijzen losse kaartenSeizoen 2010 -2011Het Muziektheater Amsterdammaandag tot en vrijdag t/m zondag|met donderdag feestdagen|premièrestandaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/StadspasStadspas1ste rang 95 85 110 952de rang 75 65 85 753de rang 55 50 60 554de rang • 35 30 40 355de rang 30 25 35 306de rang • 25 20 30 257de rang 15 15 15 15studenten 15 15 15 15De Heksen van VenetiëHet Muziektheater Amsterdamvolwassenen CJP/65+/ kinderen studentenStadspas tot 16 jaar 30 27 17,50 10 25 22 15 20 17 12,50 15 12 10HanjoHet Muziektheater Amsterdamstandaard CJP/65+/ studentenStadspas 70 55 10 55 40 40 35 35 27 27 25 25 20 15 15ColofonOdeonMagazine van De Nederlandse OperaNummer 79 dec 2010 / jan / feb 2011ISBN: 0926 - 0684Oplage 25.000 exemplarenOdeon is een uitgave van De Nederlandse OperaAfdeling CommunicatieWaterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam.telefoon 020 - 551 8922fax 020 - 551 8311e-mailinfo@dno.nladvertenties 020 - 551 8953abonnementen 020 - 625 5455internet www.dno.nlPlatéeStadsschouwburg Amsterdammaandag tot en vrijdag t/m zondag|met donderdag feestdagen|premièrestandaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/StadspasStadspas1ste rang 95 85 110 952de rang 75 65 85 753de rang 55 50 60 554de rang 35 30 40 35zzb • 25 20 30 25luister •• 15 15 15 15studenten 15 15 15 15DionysosGashouder op het Westerparkterreinmaandag tot en vrijdag t/m zondag|met donderdag feestdagen|premièrestandaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/StadspasStadspas1ste rang 75 70 85 802de rang 15 15 15 15•Plaatsen die geen zicht op de boventiteling bieden•• Plaatsen die (deels zeer) beperkt zicht op hettoneel biedenVerkoop kaartenPrecies drie maanden vóór de premièrevan een productie gaan alle voor stellingendaarvan in de verkoop. U kunt kaarten kopen:– online via www.dno.nl;– bij het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam: Amstel 3,Amsterdam, 020-625 5455. Openingstijden:maandag t/m vrijdag 12:00-18:00 of aanvangvoorstelling; zaterdag, zon- en feestdagen12:00-15:00 of aanvang voorstelling; zon- enfeestdagen zonder voorstelling gesloten.StudentenkortingVoor niet-uitverkochte voorstellingen kunnenstudenten vanaf anderhalf uur voor aanvangop vertoon van een geldige college-/studentenkaartvoor 15,- een plaatskaart aan dekassa kopen.HoofdredactieMarc N. ChahinEindredactie, vertalingen en plottekstenFrits Vliegent hartBijdragenKlaus Bertisch, Marianne Broeder, Joke Dame,Hein van Eekert, Michel Khalifa, Kasper vanKooten, Elaine Lok, Chazia Mourali, ChristianeSchima, Marijke Schouten, Frits Vliegentharten Sybille WijffelsBasisontwerp en lay-outLex Reitsmammv Leon BloemendaalOmslagBeeld omslag Fidelio:Marco BorggreveProductie en advertentiesMarjolijn VisLithografieMedia Traffic Press, AmsterdamDrukStadsdrukkerij AmsterdamUitverkocht?Bij uitverkochte voorstel lingen kunt u vanafeen uur vóór aanvang een volgnummer afhalenbij het Kassa-bespreekbureau. Van af eenhalfuur vóór aanvang worden niet-afgehaaldekaarten te koop aangeboden. Per volgnummerkunt u maxi maal twee kaarten voor de betreffendevoorstelling kopen.BoventitelingAlle voorstellingen van DNO worden Nederlandsboventiteld. Plaatsen in de 4de en 6derang in Het Muziektheater Amsterdam biedenechter nooit zicht op de boventiteling. Wiltu verzekerd zijn van zicht op de boven tite ling,informeer dan bij het Kassa-bespreek bureau.Openbaar vervoerVanaf Amsterdam Centraal Station ofAmsterdam Amstel brengen metro’s 53 en54 en sneltram 51 u naar het Water loo plein.Tram 9 gaat vanaf het CS rechtstreeks naarHet Muziektheater Amsterdam.Parkeren bijHet MuziektheaterAmsterdamOnder Het Muziektheater Amsterdam bevindtzich de parkeer garage ‘Het Muziektheater’.Deze is echter vaak al vroeg vol. Andereparkeergarages in de buurt: ‘Waterlooplein’aan de Valkenburgerstraat en ‘Markenhoven’tegenover politiebureau IJtunnel.Social mediaBlijf op de hoogte van het laatste nieuwsen ontwikkelingen bij De Nederlandse Opera:www.facebook.nl/DeNederlandseOperawww.youtube.nl/DeNederlandseOperawww.twitter.com/DeNedOperaRechthebbenden die menen aan deze uitgave aansprakente kunnen ontlenen, wordt verzocht contactop te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgavemag worden vermenigvuldigd en/ of openbaarge maakt zonder voorafgaande toestemming vande uitgever.AbonnementenAbonnementhouders van De Nederlandse Operakrijgen Odeon gratis thuisgestuurd. Wilt u Odeonook ontvangen? Voor 14,- ontvangt u alle viernummers van het betreffende seizoen thuis.Losse nummers kosten 3,50 incl. porto per stuk.Geef uw naam, adres, postcode en woonplaatsop per (brief)kaart, e-mail of telefonisch. Zie linkerkolom.