deel 4 - Averbode

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesficheNiemand is volmaakt …❙❙Eindtermen2.5 De leerlingen kunnen illustreren dat technische systemen evolueren en verbeteren.7.1 De leerlingen kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnen raadplegen.In een notendopDe leerlingen denken na over hoe lichamelijke beperkingen opgelost worden door dewetenschap en hoe ze zelf een aantal beperkingen kunnen voorkomen.❙❙Leerplandoelen❙❙■ ■ VVKBaO 6.9 – 8.12■ ■ OVSG WO-TEC-01-17/20 WO-TEC-03-1/4/7■ ■ GO!Didactische suggestiesVoorafVoorzie een bezoek aan een rustoord of aan een orthopedische winkel.Laat een kinesitherapeut of verpleger naar de klas komen.Kopieer bijlage 1 recto verso en knip de kaartjes uit.Inleiding❙❙ Bezoek aan een rustoord• Laat de leerlingen vragen voorbereiden over de beperkingen van debejaarden. Die vragen worden aan de verzorg(st)ers gesteld.Misschien mogen de leerlingen meedoen aan spelletjes of een sessiezitturnen begeleiden?❙❙ Getuigenissen uit de klas• Laat de leerlingen met een bril, beugel of andere hulpmiddelen aanhet woord.• Waarom hebben ze het hulpmiddel nodig?• Hoe lang moeten ze het dragen?• Hoe werkt het? Wat zijn de voor- en de nadelen ervan?Noteer de antwoorden op het bord in een woordspin.interviewvoorbereidenleeruitstapwoordspin© Uitgeverij Averbode, 200925

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesfiche❙❙ De woordspin aanvullen• Kennen de leerlingen nog andere hulpmiddelen die het leven vanmensen met een beperking makkelijker maken? Vul samen met deleerlingen de woordspin aan: bril, beugel (voor de benen of voorde tanden), lenzen, steunzolen, rolstoel, gehoorapparaat, medicijnen,prothesen, wandelrekje, braille, gebarentaal …KernMaak groepjes van drie à vier leerlingen.• Elk groepje krijgt een kaartje (bijlage 1). Op dat kaartje staat de getuigenisvan iemand met een beperking. De leerlingen krijgen de opdrachteen hulpmiddel te bedenken voor die persoon. Ze noterenéén of enkele voorstellen op een blaadje.• Elk groepje brengt verslag uit aan de rest van de klas. De klas vulteventueel aan. De leerlingen kiezen samen de beste oplossing.• Alle groepjes lossen de vragen op die op de achterkant van hun kaartjestaan. Ze schrijven de antwoorden op een blad. De leerlingen krijgenéén week de tijd om de vragen te beantwoorden. Voorzie elkedag wat tijd om aan deze opdracht te werken. Spreek eventueel metde leerlingen af welk deel van de opdracht ze thuis moeten doen. Leterop dat elk groepslid voldoende inbreng heeft.• Na één week brengen de leerlingen verslag uit aan de rest van deklas.Slot• Vraag de leerlingen welke kwaaltjes volgens hen voorkomen kunnenworden als ze zorg dragen voor hun lichaam. Wat moeten ze dandoen en niet doen?• De ogen – Niet lezen in het donker, niet te veel naar een schermkijken …• De oren – Je gehoor niet te veel blootstellen aan lawaai, aan luidemuziek, aan mp3- of mp4-spelers …• Het lichaam – Voldoende sporten, gezond eten, voldoende rusten …• De rug – Door je knieën zakken om iets zwaars te tillen, je boekentasniet te zwaar maken …• De tanden – Niet te veel snoepen of frisdrank drinken, ’s morgens en’s avonds goed poetsen, je tanden niet gebruiken als flesopener ofnotenkraker, niet te lang duimzuigen of op een fopspeen zuigen, nietroken …brainstormingspecialistenwerkdocumentatieraadplegenverslag uitbrengenonderwijsleergesprek❙❙Ook bruikbaar in deze thema’sGezondheid – Mijn lichaam – Anders zijn❙❙Bijlage• Bijlage 1 – knipblad Niemand is volmaakt26 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesficheZo bouw ik een huis❙❙Eindtermen2.6 De leerlingen kunnen illustreren hoe technische systemen onder meer gebaseerdzijn op kennis over eigenschappen van materialen of over natuurlijkeverschijnselen.ICT 5 De leerlingen kunnen ICT gebruiken om eigen ideeën creatief vorm te geven.ICT 6 De leerlingen kunnen met behulp van ICT voor hen bestemde digitale informatieopzoeken, verwerken en bewaren.ICT 7 De leerlingen kunnen ICT gebruiken bij het voorstellen van informatie aananderen.In een notendopDe leerlingen ontdekken wie betrokken is bij de bouw van een woning. Ze onderzoekende materialen, gereedschappen en werkwijzen die daarbij gebruikt worden.Ze maken een maquette van een woning.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 6.3 – 6.6 – 6.14■ ■ OVSG WO-TEC-01-4/7/19 WO-TEC-02-10/11/13/14/18/19/21/22/25/26/27/28/29 WO-TEC-03-1/2■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesVoorafDe leerlingen brengen het bouwplan en indien mogelijk enkele foto’smee van hun eigen huis. Thuis vragen ze wat meer uitleg over het bouwplan,zodat ze het kunnen verklaren aan de leerlingen van de klas. Alsleerkracht zorgt u, indien mogelijk, voor het bouwplan van de school.Inleiding• Toon het bouwplan van de school of een ander voor de leerlingenherkenbaar gebouw. Bespreek kort hoe een bouwplan is opgebouwdaan de hand van het voorbeeld (schaal, symbolen, inplantingsplan,bouwplannen© Uitgeverij Averbode, 200933

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesfichevoor-, achter- en zijaanzichten, grondplan per verdieping, doorsnede,funderings- en rioleringsplan …).• Verdeel de leerlingen in groepjes. Laat ze met de werkvorm beurtpraten(zonder kaartjes) vertellen over het plan dat ze hebben meegebracht.Kern❙❙ Van plan tot woning• Bij de verschillende stappen van plan tot afgewerkte woning zijn heelwat mensen betrokken. Aan de hand van bijlage 1 ontdekken de leerlingenwie er betrokken is bij de bouw van een woning.Ze lezen zelfstandig de tekst en noteren de vetgedrukte woordenin de kantlijn. Aan de hand van de vetgedrukte woorden kunnen zenadien de tekst zelfstandig verwoorden.onderwijsleergesprekbeurtpratennavertellen ofherformuleren❙❙••• •Vaklui in de bouwsectorOm meer te weten te komen over het werk van de vaklui, welke materialenze gebruiken, welke gereedschappen ze hanteren en welkeenergie daarvoor gebruikt wordt, maken de leerlingen per twee eenwerkstuk.De leerlingen kiezen een beroep uit volgende lijst: architect, grondwerker,metselaar, timmerman, elektricien, loodgieter, stukadoor,vloerder, schrijnwerker, glaszetter, schilder, behanger, verhuisdienst.De leerlingen zoeken informatie bij de vaklui zelf (telefoongids), viaboeken (bibliotheek) of via internet. Ze verwerken de informatie ineen korte PowerPointpresentatie, waarmee ze hun werkstuk latervoorstellen.Bijlage 2 dient als leidraad bij het maken van het werkstuk.Bij de werkvormen op cd-rom vindt u ook een checklist die de leerlingenkunnen gebruiken als stappenplan voor het maken van hunwerkstuk.Geef de leerlingen ruim een week tijd om het werkstuk te maken.Als afsluiter (zie verder) stellen ze hun werk voor (maximum tienminuten) aan de klas en aan eventuele bezoekers van de tentoonstelling(zie verder).werkstuk maken❙❙••Een huis in opbouwOm de leerlingen kansen te bieden om ervaringen op te doen metbouwen, geeft u de opdracht een maquette te bouwen van een woning.Ze moeten hiervoor stap voor stap te werk gaan. Voor dezestapsgewijze opbouw hanteert u met de leerlingen het stappenplandat u vindt in bijlage 3.Groepeer de leerlingen per vier. Hiervoor plaats u twee groepjes uitde vorige opdracht (vaklui in de bouwsector) bij elkaar.De leerlingen kiezen, in overleg met u, welke materialen ze gebruikenvoor het maken van de maquette. Met papier en karton geraken ze aleen heel eind op weg. Eventueel maken ze verder gebruik van kostelozematerialen. Bij het opbouwen van de maquette is het belangrijkgroepswerkkarton, papier,kosteloos materiaal,hechtingsmaterialen,zoals lijm, paperclips,splitpennen, touw …34 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesficheHefbomen❙❙Eindterm2.8 De leerlingen kunnen technische systemen, het technisch proces, hulpmiddelenen keuzen herkennen binnen verschillende toepassingsgebieden vantechniek.In een notendopDe leerlingen ontdekken wat hefbomen precies zijn. Ze kunnen alledaagse problemenoplossen door gebruik te maken van hefbomen.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 6.4 – 6.5 – 7.22■ ■ OVSG WO-TEC-01-6/7/21 WO-TEC-03-1/2/4/5/7 WO-NAT-04-16■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesInleiding• Stel de leerlingen voor de uitdaging dat ze hun bank moeten optillenmet één pinkje. Ze mogen hierbij hulpmaterialen gebruiken uitde klas. De leerlingen bedenken in kleine groepjes een oplossing enproberen die uit.• U vergelijkt met de leerlingen de mogelijke oplossingen.• Welke oplossing kan?• Welke oplossing vraagt het minste werk?• Welke oplossing vraagt de minste voorbereiding?Uit de voorbeelden van de leerlingen zal hoogstwaarschijnlijk hetgebruik van een hefboom naar voren komen.groepswerkKern❙❙ Op het spoor van hefbomen• Noteer de vraag Wat is een hefboom? op een groot vel papier en laatde leerlingen hierover van gedachten wisselen. Noteer alle mogelijkeantwoorden van de leerlingen.brainstormingflap en stiften© Uitgeverij Averbode, 200943

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesfiche❙❙•Hefbomen in het dagelijkse levenLeg verschillende hefbomen samen met het resultaat van de brainstormingop de toontafel. Vertel de leerlingen dat dit allemaal hefbomenzijn. Vergelijk de antwoorden van de leerlingen uit de brainstormmet deze voorwerpen.• Zijn er voorwerpen die niet overeenkomen met de antwoorden van deleerlingen?• Zijn er antwoorden die niet overeenkomen met de voorwerpen?Vraag de leerlingen of ze nog andere hefbomen kennen die niet op detoontafel liggen. Mogelijke antwoorden: wip, kruiwagen, kraan, deur,moersleutel …verschillendehefbomen uit hetdagelijks leven(notenkraker, hamer,pincet, blikopener,tang, nagelknipper,kurkentrekker ...)❙❙ Drie soorten hefbomen• Aan de hand van bijlage 1 ontdekken de leerlingen dat er drie soortenhefbomen bestaan.Overloop in een onderwijsleergesprek de soorten hefbomen. Belangrijkbij de hefbomen is het herkennen van krachtarm, lastarm ensteun- of draaipunt. Hanteer daarom de drie vaste begrippen kracht,last en draaipunt.Slot❙❙ Hoe los je dit op?• Stel de 15 problemen van bijlage 2 concreet voor in de klas. Op detoontafel liggen verschillende hefbomen. De leerlingen gaan per tweerond in de klas en onderzoeken op welke manier ze het probleemkunnen oplossen en welke materialen (hefbomen) ze hiervoor kunnengebruiken. Ze noteren hun oplossing op het werkblad.• Wanneer alle groepjes de problemen hebben onderzocht, vergelijktu de verschillende oplossingen.• Welke oplossing lijkt de beste?• Welke oplossing kan beter?• Welke oplossing vraagt de minste inspanning?onderwijsleergesprekwerkwinkelCorrectiesleutel bij bijlage 21. Er hangt een dikke tak over de muur van de buren. Waarmeelos je dit op? Met een takkenschaar.2. Pieter wil beginnen schilderen. Met zijn handen krijgt hij hetverfblik niet open. Hoe lukt het wel? Met een schroevendraaierdie hij gebruikt als hefboom.3. Er zit een spijker in de plank. Hoe haal je die eruit? Met eenklauwhamer of een trektang.4. Het zadel van de fiets moet worden verhoogd. Maar het zitvast met een bout en een moer. Hoe los je dit op? Met eenmoersleutel.5. Er rolt een knikker onder de kast. Je kunt er net niet bij metje arm. Hoe los je dit op? Met een stok of een lat die jegebruikt als hefboom en als verlengde van je arm.44 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesficheWeg van water❙❙Eindtermen2.8 De leerlingen kunnen technische systemen, het technisch proces, hulpmiddelenen keuzen herkennen binnen verschillende toepassingsgebieden vantechniek.7 De leerlingen kunnen op hun niveau verschillende informatiebronnenraadplegen.ICT 4 De leerlingen kunnen zelfstandig leren in een door ICT ondersteundeleeromgeving.In een notendopIn deze les komen de leerlingen meer te weten over technische systemen die te makenhebben met water: distributie van water vroeger en nu, de weg van het water tot aande kraan, warm en koud water in huis, de riolering …❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 0.10 – 0.13 – 0.15 – 6.7■ ■ OVSG WO-TEC-01-11/12/17/20/21/23 WO-TEC-03-2/3/4/6■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesInleiding• Nodig een loodgieter of de klusjesman van de school uit in de klas.Hij kan de leerlingen meer vertellen over watertellers, boilers, warmen koud water, eisen bij nieuwbouwwoningen …• Breng een bezoek aan de plaatselijke watermaatschappij, aan een watertoren,een zuiveringsinstallatie, een werf van een nieuwbouwwoning…• Bezoek de website van de plaatselijke watermaatschappij.bezoek of leeruitstapKern• De leerlingen hebben veel geleerd over water door het bezoek of deleeruitstap. Ze gaan die kennis nu gebruiken voor het oplossen vaneen aantal opdrachten.© Uitgeverij Averbode, 200953

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesfiche❙❙•De weg van het waterU ziet hier een schema van hoe de weg van het water voorgesteldmoet worden. Teken het schema op het bord.GrondwaterOppervlaktewater...................................................... .................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................................................................••De leerlingen gaan eerst per twee op zoek naar de weg die het wateraflegt van in de natuur tot aan de kraan (bijlage 1). Ze nemen hetbordschema over op een kladblaadje en vullen de trefwoorden op dejuiste plaats in.Bespreek de resultaten en schrijf de juiste weg op het bord.GrondwaterOppervlaktewaterpartnerwerkWatervangputSpaarbekkenWaterzuiveringsstationReinwaterkeldersWatertorenWatermeterKraanRiolering54 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesficheWaar brandt de lamp?❙❙Eindtermen1.16 De leerlingen kunnen met enkele voorbeelden aantonen dat energie nodigis voor het functioneren van levende en niet-levende systemen en kunnendaarvan de energiebronnen benoemen.2.14 De leerlingen kunnen werkwijzen en technische systemen vergelijken enover beide een oordeel formuleren aan de hand van criteria.In een notendopDe leerlingen herkennen verschillende soorten verlichting. Ze vergelijken enkele gangbaresoorten lampen volgens verbruik en duurzaamheid.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 6.2 – 6.3 – 6.6 – 6.9 – 6.18■ ■ OVSG WO-TEC-01-17/20/21 WO-TEC-02-3/7 WO-TEC-03-2/3/4/5WO-NAT-04-15■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesVoorafGeef de leerlingen de opdracht om thuis op verkenning te gaan. Voorelke leefruimte noteren ze hoeveel lampen er aanwezig zijn en om welkesoort lampen het gaat (plafondverlichting, bureaulamp, nachtlamp, sfeerlamp...) (bijlage 1). Wanneer er spaarlampen in huis aanwezig zijn, mogendie met groen omcirkeld worden. Laat ze ook kaarsrestjes verzamelen.InleidingBespreking van de huistaak in de klas• Welke verschillende soorten lampen zijn er?• In welke omstandigheden worden de lampen gebruikt?• Welke lampen worden veel en welke zelden gebruikt?• Bereken hoeveel lampen er gemiddeld in elk huis aanwezig zijn.• Bereken het percentage spaarlampen.• Hoe gaan de leerlingen om met licht? Doven ze het licht wanneer zeeen ruimte uitgaan? Geven ze de voorkeur aan veel of weinig licht?onderwijsleergesprek© Uitgeverij Averbode, 200969

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesficheKern❙❙ Zoekopdracht soorten verlichting• Leg bij elke leerling een foto of woordkaart op de bank (bijlage 2 en3). Zorg ervoor dat de foto of tekst naar onderen gericht is, zodat deleerlingen niet van elkaar weten welke kaart ze kregen.Laat de leerlingen in stilte het woord of de foto op hun kaart bekijken.• Geef de leerlingen nu de opdracht om op zoek te gaan naar hetwoord of de foto die bij hun kaart hoort. Ze moeten dit echter doenzonder hun kaarten aan elkaar te tonen. Ze mogen elkaar wel vragenstellen om zo de inhoud van de andere kaart te achterhalen. De vragenmoeten met ja of nee beantwoord worden.• Werkt jouw verlichting op elektriciteit?• Is jouw verlichting draagbaar?• Heb je vuur nodig om je verlichting aan te steken?• ...❙❙••Informatieronde soorten verlichtingDe leerlingen die hun juiste partner gevonden hebben, komen biju ter controle waarna ze een informatiefiche (bijlage 4) over hunverlichtingssoort krijgen. Geef de leerlingen de opdracht om dezeinformatiefiche aandachtig te lezen.Vervolgens stellen ze, aan de hand van de informatie op deze fiche,hun verlichtingssoort voor aan de klas.navertellenof herformuleren❙❙ Hoe gaan we om met verlichting?• Zuinig omspringen met energie is een belangrijk uitgangspunt. Daaromgaan we met de leerlingen op zoek naar manieren om energie tebesparen met verlichting. De leerlingen lezen de tekst van bijlage 5.Ze gaan zelfstandig op zoek naar de verklaring van voor hen moeilijkewoorden.• Als toepassing kiezen ze zelf welke verlichting ze willen gebruikenvoor verschillende situaties. Bespreek met de leerlingen hun keuze.Vergelijk de keuze met de informatie die werd gegeven in de tekst.Slot❙❙ Kaarsen maken• Kaarsen worden op veel plaatsen gebruikt als sfeerverlichting. Tochis het belangrijk om de leerlingen de nodige voorzichtigheid over hetgebruik van kaarsen bij te brengen.•Vormen of mallenU kunt speciale mallen voor kaarsen kopen in hobbyzaken. Legemelkpakken, toiletrollen, bloempotjes, blikjes enz. doen het ookzeer goed.Wanneer u speciale kaarsmallen gebruikt, is er al een uitsparingvoor de wiek gemaakt. Maakt u gebruik van bestaande recipiënten,bevestig dan een wiek met plakband in het midden aan de bodem70 © Uitgeverij Averbode, 2009

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesficheWat eten we vandaag?❙❙Eindterm2.17 De leerlingen illustreren dat techniek en samenleving elkaar beïnvloeden.In een notendopDe leerlingen onderzoeken voedingsgewoonten van vroeger en nu.Zij ontdekken dat techniek en samenleving een grote invloed hebben op voeding.❙❙Leerplandoelen■ ■ VVKBaO 0.15 – 1.12 – 6.9 – 6.18■ ■ OVSG WO-TEC-01-20-21 WO-TEC-03-2/3/4/5/7■ ■ GO!❙❙Didactische suggestiesVoorafDe leerlingen nemen de enquête van bijlage 1 af bij hun ouders engrootouders.enquêteInleiding• Overloop de enquête (bijlage 1) en laat de leerlingen discussiërenover de voor- en nadelen van de oude en de moderne kooktechnieken.De leerlingen luisteren naar elkaar en laten elkaar uitspreken.Kern• Leg de werkvorm uit. U treedt zelf op als gespreksleider.Elke deelnemer krijgt drie gekleurde kaartjes (rood: niet akkoord,oranje: ik heb (nog) geen mening en groen: ik ga akkoord).• De klas staat in groep bij elkaar. U leest een uitspraak voor. Dezeuitspraak kan op een strook papier staan of op het bord geschrevenworden. De leerlingen krijgen individueel even tijd om voor zichzelfuit te zoeken of ze al dan niet akkoord gaan.• Op een gegeven teken steekt elke leerling gelijk zijn kaart in de lucht.De groene kaarten gaan nu tegenover de rode kaarten staan.klasgesprekstellingnamespel© Uitgeverij Averbode, 200985

W.o.-techniek • 5e leerjaarLesfiche••De oranje kaarten (nog zonder mening of de twijfelaars) staan in hetmidden aan de zijkant.U laat een voor- en een tegenstander zijn mening formuleren. Deandere leerlingen mogen reageren. Dit moet goed geleid worden enmen moet bij de inhoud van de mening blijven.Na een gegeven periode mogen leerlingen van plaats (mening)veranderen. De twijfelaars nemen ook een positie in. Belangrijk is dater even gepeild wordt naar de reden van verplaatsing.❙❙Uitspraken• Kant-en-klare maaltijden zijn even lekker als zelf gekookte maaltijden.• Eén keer per week fastfood eten kan geen kwaad.• Ik zit graag lang aan tafel. Dat is gezellig!• De beste recepten zijn die van vroeger.• Onze voeding is veel gezonder dan die van mijn grootouders, omdat erveel meer afwisseling in zit.Slot• De leerlingen lezen het artikel over het Huis van de Toekomst envoeren de opdrachten van het werkblad uit (bijlage 2).❙❙Ook bruikbaar in deze thema’sVoeding vroeger en nu – Gezonde voeding – Reclame❙❙Bijlagen• Bijlage 1 – kopieerblad Enquête• Bijlage 2 – werkblad Huis van de toekomst86 © Uitgeverij Averbode, 2009