Iedere leerling is gemotiveerd - januari 2016

Iedere leerling is gemotiveerd
De droom van iedere docent – leergierige leerlingen, geïnteresseerd in de wereld en het vak – is bereikbaar. Als je tenminste
bereid bent om je te verdiepen in dat wat de leerling boeit en bezighoudt. En als je in staat bent om vanuit een helder
motivationeel kader aan te sluiten bij de drijfveren van de leerling en van daaruit je lessen vorm te geven en de begeleiding
van de leerling op te bouwen.
Door Peter Peene, verschenen in Bij de Les - januari 2016.
In de docentenkamer wordt over
‘motivatie’ gesproken als een kwaliteit die
een leerling in een bepaalde mate heeft
of niet heeft: “Joep is niet gemotiveerd.
Neem dan Sara, zij is enthousiast bezig
met haar schoolwerk; was iedereen maar
zo gemotiveerd”. Dit soort uitspraken
suggereren dat motivatie te zien is op
een lineaire schaal, van nul tot zeer goed.
Als je de leerlingen zelf spreekt over
hun motivatie, herkennen ze zich daar
niet altijd in. Ook ouders zijn dikwijls
verbaasd als ze over hun kind horen dat
die niet gemotiveerd is; zij zien hun zoon
of dochter intens geconcentreerd bezig
met multimedia, met sport, met vrienden,
op stage of voor het weekendbaantje.
Leerlingen en ouders vragen zich daarom
regelmatig af: beste docent, waarom
moet ik gemotiveerd zijn voor die saaie
boeken? Kun je het onderwijs niet anders
vormgeven? (Zie o.a. ‘Adviesvangers
presenteren hun resultaten’, Youtube).
Motivatie is een veelkleurig en
gelaagd fenomeen, waar je als
onderwijsprofessional weet van moet
hebben zodat je de motivatie van de
leerling kunt analyseren en vervolgens
daarop je lessen en begeleiding kunt
afstemmen. Effectief is onder andere
het beïnvloeden van het klassenklimaat,
begeleiding van de waardeperceptie
van schoolse taken en de betrokkenheid
vergroten ten opzichte van het eigen
leren (Marzano, 2011, dimensie 1).
Daarbij is het allereerst van groot
belang dat je weet hoe de normale
ontwikkeling van de motivatie van
leerlingen en studenten plaatsvindt.
Bijzonder bruikbaar is kennis van de
opeenvolging en cumulatie van drijfveren
in de loop van de ontwikkeling van een
mens (Versnel, 2008, hoofdstuk 2). We
geven in dit artikel een beschrijving van
de ‘natuurlijke’ volgorde van drijfveren,
die als bron van de motivatie effect
hebben op het gedrag op school. Diverse
individuele varianten op die natuurlijke
ontwikkeling komen uiteraard voor.
Omdat de drijfveren van jonge kinderen
een rol blijven spelen in het gedrag op
latere leeftijd, zeker als ze onvoldoende
aan bod zijn geweest in de ‘normale’
ontwikkelingsleeftijd van de betreffende
drijfveer, geven we in dit artikel een
beeld van alle ontwikkelingsfasen en hun
invloed op de motivatie van leerlingen
in het voorgezet en beroepsonderwijs.
Intellectuele vrijheid
Competitie & winnen
Snelheid & kracht
Fysieke overleving
De ontwikkeling van
Drijfveren en motivatiebronnen
Mondiaal & holistisch
Idealen & groepsgevoel
Orde & zekerheid
Geborgenheid & veiligheid
´Value systems van Graves´ (Versnel, 2008, 10)

1. Ik zal m´n eigen hachje redden! 2. Zorgen jullie voor mij? 3. Ik maak dat zelf wel uit... 4. Geef me duidelijkheid...!
De oerdrijfveer van ieder mens is
overleven. Hiermee wordt de mens
geboren en deze drijfveer is zeer
duidelijk aanwezig bij zuigelingen en
gaat normaliter in de loop van het
eerste levensjaar naar de achtergrond.
In perioden waarin de mens zich ernstig
bedreigd voelt, komt deze drijfveer
weer nadrukkelijker naar voren en uit
zich in de bekende varianten ‘fight’,
‘flight’ en ‘freeze’. Deze drijfveer
speelt op school bijvoorbeeld een rol
als motivatiebron bij ernstig zieke
jongeren of jongeren die afkomstig
zijn uit oorlogsgebieden.
Maar ook als er sprake is van pesten
en intimidatie in en rond de school,
steekt dit mechanisme de kop op.
Voor de onderwijsprofessional is de
opdracht duidelijk: zorg ervoor dat
er sprake is van absolute veiligheid.
Pas dan kan er gesproken worden
over motivatie voor het leren.
In het eerste levensjaar ontwikkelt de
hechting zich, en dan met name met
de primaire opvoeders en verzorgers.
Kinderen krijgen een basaal gevoel van
veiligheid en geborgenheid waar ze
heel hun leven op kunnen terugvallen.
Als de omgeving voor de jongere
onveilig wordt, zoekt hij vrijwel altijd
aansluiting bij mensen die hun
deze geborgenheid teruggeven.
Als dat niet de natuurlijke of
professionele opvoeders zijn, zal
dit ongetwijfeld worden vervuld
door een groep die de waarden en
normen voor de jongere gaan bepalen.
Docenten en begeleiders die deze
geborgenheid kunnen bieden, bepalen
in hoge mate de motivatie van jongeren
voor wie deze behoefte nog steeds
nadrukkelijk aanwezig is.
Goede onderwijsprofessionals stralen
naar iedere leerling uit: ‘Jij hoort erbij’.
Vanuit die geborgenheid kan de
motivatie voor het leren worden
opgepakt.
Sinds kort is er een valide test beschikbaar om deze drijfveren in beeld te brengen,
om zo het gesprek met de jongere over diens motivatie op gang te brengen en de
begeleiding te ondersteunen. De Young Adult kleurentest is in 2014 onderworpen
aan een valideringsonderzoek en wordt nu door Schoolyard, onderdeel van
het Centrum voor Leiderschap en Innovatie in het Onderwijs (C-LION) ingezet
bij de training van docenten, mentoren, decanen en zorgcoördinatoren om
te leren de motivatie van jongeren te begrijpen en te helpen ontwikkelen.
Zodra een kind kan kruipen en lopen,
ontdekt het de eigen kracht. Dat geeft
macht over voorwerpen en – in zekere
mate – over mensen. Het kind wordt
steeds sterker en daar geniet het van.
Iedere keer als een jongere te maken
heeft met opvoeders en docenten die
hun macht uitoefenen over de letterlijke
of figuurlijke bewegingsruimte van
de jongere, zal hij de drang voelen
zich daartegen te verzetten en te laten
merken dat hij zelf wil beslissen over
zichzelf. In het onderwijs merken we
deze drijfveer vooral als ze negatief
uitwerkt op de motivatie en het gedrag.
Het is voor de motivatie van de jongere
de kunst om juist zijn eigen kracht aan
te boren. En vanuit die autonomie het
school- en stagewerk laten oppakken.
Drijfverenprofiel van een studente MBO die
twijfelt over haar keuze voor een opleiding
in de zorgsector.
Vanaf ongeveer het vierde levensjaar
wil het kind de tot dan toe magische
wereld beter begrijpen en hij doet dat
door deze voorspelbaar te maken.
Daarom zoekt hij naar duidelijkheid en
overzichtelijkheid. Hoe beter de
structuur thuis en op school is, des te
beter zal hij zich daarbinnen kunnen
bewegen.
Orde, consequentheid en duidelijkheid
op school zijn belangrijke voorwaarden
voor goed presteren. Een te grote mate
van flexibiliteit en een onvoldoende
stabiele klassen-en schoolorganisatie
zullen niet alleen voor autistische
leerlingen een bron van demotivatie
zijn. Ook andere leerlingen die een
grotere behoefte aan overzichtelijkheid
hebben, kunnen gemotiveerd worden
vanuit een heldere en eenduidige
planning en (klassen-)management.
Drijfverenprofiel van een leerlinge in het vwo
die zeer gemotiveerd is, maar onrustig wordt
van de zesjescultuur in de eigen klas.
Meer weten?
www.schoolyard.nl, info@schoolyard.nl, 076-5421522

5. Ik wil trots kunnen zijn! 6. Mag ik met jullie meedoen? 7. Ik wil steeds meer weten
van de wereld.
8. We gaan het verschil maken.
In de prepuberteit ontwikkelt de
drijfveer ‘succes’ zich zeer snel. De
leerling gaat sterker de competitie aan
met anderen, of het nou om het uiterlijk
gaat (groot, knap, aantrekkelijk), of
om schoolprestaties (de beste zijn op
een bepaald vakgebied), materiële
zaken (mobieltje, geld) of ervaring
(een verre reis, alcohol, drugs, seks),
als je er maar mee kunt pronken.
Omdat we op school gericht zijn op
schoolsucces, is het verschrikkelijk
belangrijk dat we ervoor zorgen dat
leerlingen succesvol zijn op school.
Als we zien dat leerlingen regelmatig
frustraties oplopen, is voorspelbaar
dat ze elders hun behoefte aan
succes steeds sterker gaan aanvullen.
In de puberteit ontwikkelen zich de echt
duurzame vriendschappen. Jongeren
sluiten zich aan bij anderen die één
of meerdere gemeenschappelijke
interesses hebben, zoals sport of
andere (vrije-)tijdsbesteding. Motivatie
wordt in de groep bepaald: is iets wel
of niet leuk, interessant of juist saai?
Het verschil met de oudere (paarse)
motivatiebron is dat het nu open
groepen betreft waar groepsleden
vrij soepel kunnen aansluiten en
mede de groepsnormen veranderen
door deze samen af te spreken. Dat
maakt dergelijke groepen enerzijds
vrij gemakkelijk toegankelijk voor
opvoeders die de jongeren kunnen
motiveren, anderzijds maakt het
deze groepen ook kwetsbaar voor
infiltratie door minder goedbedoelende
individuen.
In de adolescentie wil de jongere de
wereld in al z’n complexiteit kunnen
begrijpen en daar deel van uitmaken.
Letterlijk en figuurlijk netwerken
is de laatste jaren zeer gemakkelijk
toegankelijk geworden. Het streven
naar autonomie en een eigen
identiteit gaat toenemen en
maakt dat de jongere zich kan
doorontwikkelen tot volwassenheid.
De jongere zal gemotiveerd zijn voor
een studie die bij hem past
en die hem helpt in de eigen
identiteitsontwikkeling. Zo gaat hij
zijn plek in de complexe wereld vinden.
In de volwassenheid komt er nog
één motivatiebron bij, en dat is de
persoonlijke zingeving: het eigen
antwoord op de grote levensvragen.
Mensen doen dat deels individueel en
deels door zich te identificeren met
anderen en hun zingevingsantwoorden.
Je professioneel verdiepen in de
motivatiebronnen van leerlingen en
studenten betekent allereerst proberen
te begrijpen hoe de ontwikkeling van
motivatiebronnen voor iedere jongere
heeft uitgepakt in een zeer persoonlijke
samenstelling van drijfveren. En
vervolgens daarbij in positieve zin
aansluiten en de jongere begeleiden
om de persoonlijke motivatie en
energie in te zetten om de eigen
talenten maximaal te ontwikkelen.
Bronnen:
• C-LION Onderwijsadviesdiensten, ‘Drijfveren in het onderwijs’,
http://www.onderwijsadviesdiensten.nl/onderzoek/mmi-drijfverentest
• Marzano, M. en Miedema, W., ‘Leren in 5 dimensies’, Van Gorcum, Assen 2011
• My Motivation Insights, ‘Young Adult kleurentest’
http://mymotivation.com/kleurentesten/jongeren-kleurentest/
• Platform Onderwijs2032, ‘Adviesvangers presenteren hun rapport’,
https://www.youtube.com/watch?v=vbPa7gpceNY
• Schoolyard Education, ‘Inzetten op motivatie van leerlingen’,
http://schoolyard.nl/motivatieverbetering
• Versnel, H. ‘Het grote drijfverenboek’, Pearson Education Benelux, Amsterdam 2008
Drs. Peter Peene
pedagoog en onderwijskundige
directeur van C-LION
www.c-lion.nl