Medium / Jaargang 27 / #01 / Februari 2014

MEDIUM 

TIJDSCHRIFT VOOR COMMUNICATIEWETENSCHAP (UvA) / JAARGANG 27 / #01 / FEBRUARI 2014 

nieuws voor 

de jeugd: 

kinderspel? 

column 

jeroen 

lemmens 

“Een goed 

journaal is 

eigenlijk 

net een 

magazine” 

HERMAN VAN DER ZANDT 

privacydagboek 

hoe laat je geen 

sporen na?

inhoud 

01 

02 

cover 

Herman van der Zandt 

de redactie vertelt 

Ferdinand Vroon over valentijnsdag 

de 

redactie 

vertelt 

VALEN 

TIJNS 

DAG 

04 

12 

16 

07 

19 

29 

INTERVIEWS 

kijkje achter de schermman 

een interview met Herman van der Zandt 

we want (Marjolein) Moorman 

steeds op zoek naar de volgende 

uitdaging 

Felix Meurders over de kunst van een 

goed interview 

COLUMNS 

Bregje van Groningen 

daar zijn we immers docenten voor 

Jeroen Lemmens 

gametijd 

Silke Manschot 

the world is my oyster 

RECENSIE 

19 42 

26 

Valentijnsdag, het op Kerst en Sinterklaas na misschien 

wel de meest gehypete feestdag van het jaar. Het is 

niet eens een officiële feestdag, het is een commercieel 

festijn waarin iedere zelf respecterende marketeer zijn 

of haar commerciële graantje probeert mee te pikken. 

Vanaf het prille begin van februari word je doodgegooid 

met snoepreisjes voor twee naar hartje Parijs, poezelige 

hartvormige kaartjes, hartvormige lolly’s, hartvormige 

koekjes, hartvormige pannensets, hartvormige 

ovenwanten, hartvormige schommelstoelen en ga zo 

maar door… De omzet van de bloemist bloeit op en 

rozenverkopers draaien in enkele dagen een jaaromzet. 

PostNL zet extra mankracht in en bij Hallmark kappen 

ze een extra regenwoud om aan de behoefte te kunnen 

voldoen. Tegen de tijd dat jij dit leest is het zover en bevind 

je je ofwel op een roze wolk óf erger je jezelf kapot aan de 

overdaad aan gebakken lucht die er rond deze tijd van het 

jaar wordt verkocht. Want meer dan dat is het echt niet. 

Nou ja, misschien komt de uitvinding van de Wingman, 

het condoom met vleugels dat met één hand en je ogen 

dicht om te doen is dan toch nog wel op een goed tijdstip. 

Een mooi stukje techniek van Nederlandse bodem, wat wil 

je nog meer? Leuker konden de jongens van de TU Delft 

het met hun uitvinding niet maken, wel makkelijker. 

Afgezien van voornoemde uitvinding is het eigenlijk jammer 

dat we zo’n commercieel pluche feest nodig hebben om 

te zeggen wat we voor elkaar voelen. Hebben we echt een 

dag als Valentijnsdag nodig om ons te laten verleiden tot 

het sturen van een kaartje met een echt gemeende wens? 

Dat zouden het hele jaar door moeten doen! 

In deze Medium vind je dan ook geen hartvormige 

artikelen, geen knuffeldieren en geen heimelijke 

liefdesverklaringen. Wat je er wel in vindt zijn scherpe 

artikelen, zoals een interview met Nederlands meest 

aaibare nieuwslezer, een blik vooruit op de verkiezingen 

met UvA-docent én PvdA-politica Marjolein Moorman en 

natuurlijk de vaste column van Bregje van Groningen. 

Deze prachtige editie van Medium Magazine is zoals altijd 

weer met liefde en passie gemaakt en daar ben ik als 

hoofdredacteur verdomde trots op. Ik wens je veel plezier 

met het lezen van Medium. 

Ferdinand Vroon 

Hoofdredacteur Medium Magazine 

PS: Medium is altijd op zoek naar schrijftalenten, 

journalistieke tijgers en taalpuristen om de (eind-)redactie 

te versterken. Heb jij een vlotte pen en zou je graag willen 

bijdragen aan de invulling dit prachtige blad en het blog? 

Stuur dan even een mailtje met je cv en motivatie naar 

medium@mercurius-uva.nl! 

26 

08 

20 

27 

30 

32 

36 

38 

42 

11 

14 

24 

34 

41 

45 

46 

47 

smartwatch 

ARTIKELEN 

de blije kip is hip 

keurmerken en de waarde daarvan 

nieuws voor de jeugd: kinderspel? 

de werkwijze en ethiek binnen 

jeugdjournalistiek 

eerste wereldoorlog in beeld 

Silvio Berlusconi 

en Italië’s bizarre medialogica 

Nederlanders in het nerdparadijs 

wat moeten we zonder silicon valley 

oppassen voor de filterbubbel 

de identiteit van journalistiek 

privacydagboek 

EN VERDER 

favorieten 

het oordeel 

the internet of things 

in beeld 

Amsterdam Light Festival 

gastbijdrage 

Toni van der Meer 

vragen aan het medium 

tijd over? 

woord vanuit Mercurius 

colofon 

08 

12 27 

2 / MEDIUM FEBRUARI 2014 

33

KIJKJE 

ACHTER DE 

SCHERMMAN 

een interview met 

Herman van der Zandt 

Touch Herman, #Hermandeschermman maar 

vooral toch ook gewoon Herman van der 

Zandt. De presentator van het NOS Journaal 

is populair, grappig, graag gezien en vooral 

ook een bijzonder goede nieuwslezer. Met 

een avondje DWDD daargelaten komt hij als 

persoon niet vaak in de media. Het is 09.15 

uur als Herman net de studio uitkomt. Terwijl hij 

op de schermen te zien is tijdens de herhaling 

van het journaal van 09.00 uur, neemt hij de 

Mediumdelegatie mee naar de redactie. Na 

een korte rondleiding wordt een koffiehoekje 

gevonden en kan het interview beginnen. 

TEKST: DAAN JONGEN EN ROOS BEUNE 

FOTOGRAFIE: REMONA VAN DER ZON 

Herman, je bent een ongekend populaire nieuwslezer. Waar 

zou dat aan liggen? 

“Dat vraag je aan mij? Ja, dat weet ik niet. Dat moet je aan mensen 

vragen die dat vinden denk ik?” 

Misschien heeft het te maken met het feit dat je een 

typerende manier van presenteren hebt? 

“Dat zou kunnen. Misschien doe ik dingen net even wat anders. 

Maar volgens mij over het algemeen verschil ik niet heel erg van de 

andere presentatoren. Ik heb niet echt het idee dat ik het op een 

hele andere manier breng. Het kan zijn dat ik me wat af en toe wat 

meer vrijheden veroorloof, maar alleen als dat kan.” 

Mag dat gewoon? 

“Ja, van mij wel. Tenminste, je doet het toch? Maar nee, ik heb niet 

mensen die het te veel vinden. Kijk, ik maak veel journaals en als 

je dan eens een geintje maakt of er gebeuren dingen buiten jouw 

schuld die je probeert op te lossen, vinden een hoop mensen dat 

leuk. Dat is al snel geestig. Maar daar tegenover staan natuurlijk 

duizenden journaals die wel perfect en precies lopen 

zoals je wilt.” 

En als het dan een keer alles misgaat, hoe verloopt dat 

proces tijdens en na de uitzending? 

“Je probeert dat uiteraard netjes op te lossen. Je bent de hele tijd 

in beeld en dus probeer je te vertellen wat er aan de hand is en het 

af te sluiten. Maar daarna heb ik zeker niet gelachen, nee, er heeft 

hier niemand gelachen. Ik ben toen die keer dat alles misging naar 

de regie gelopen en daar even ‘gevraagd’ wat er aan de hand was. 

Vervolgens heb ik gezegd: haal dat journaal van het internet af, want 

het is een totaal mislukt journaal. Wat hebben we eraan om dat op 

onze site te zetten?” 

Maar ze hebben blijkbaar wel een positieve uitwerking, want 

iedereen vond het grappig, maar ook goed hoe je het oploste. 

Zie je dat zelf ook als positief? 

“Jawel, maar mensen moeten ook beseffen dat het volgende bericht 

gaat over dertig doden bij een autobom in Irak. Je kunt niet bij elk 

bericht een grap gaan maken. Ik vind dat nieuws en humor best 

samen kunnen, maar daar heb je aparte programma’s voor.” 

Dan opeens ben je Touch Herman en later 

#Hermandeschermman. 

“Daar ging het om verkiezingen. Dan heb je ook zelf wat meer ruimte 

om een verhaal te vertellen en daar is ook verder geen script voor en 

geen autocue. Je kan wat losser zijn in je presentatie. Ik ben blij dat 

mensen dat bevalt. Dan krijg je een week lang mensen op straat 

die naar je toe komen, maar dat ebt dan verder weg. Toch moet je 

wel oppassen met het feit dat het al een gimmick is. Er gebeuren 

die avond hele serieuze dingen; het gaat ergens over. Ik denk wel na 

over hoe lang je dit format nog moet vasthouden. Toen we ermee 

begonnen, sloeg het in als een bom. Dat had ik niet verwacht. 

Daar zijn we nu overheen dus moet je weer nadenken over hoe je 

verkiezingen op een leuke manier kunt brengen maar toch serieus 

blijft.“ 

Is dat dan direct de crux van het vak van presenteren? 

“Het belangrijkste is je geloofwaardigheid. Als mensen denken: ‘die 

loopt alleen maar lol te trappen,’ dan is je geloofwaardigheid in het 

geding en heb je een probleem. Ook als organisatie, als dingen niet 

kloppen, heb je als programma en als presentator een probleem. 

Elke presentator zal het anders doen. Er zijn duidelijke regels. Je 

moet rustig spreken, dat je weet waar je het over hebt maar dat 

mensen dat ook weten en zien. Anders word je gedegradeerd tot 

voorleespop. Zeker met dingen als #Hermandeschermman. Je moet 

niet een gebbetje gaan uithalen om het geintje. Je moet het doen 

omdat het op dat moment even kan. Het is een bruggetje naar het 

weer of een raar einde van een filmpje waar je wel iets over moet 

zeggen. Maar je moet weten dat als er serieus nieuws is dat je er 

moet staan. Daarom moet je ook nadenken over het meedoen aan 

spelshows en dergelijke, terwijl je aan de andere kant ook geen 

steriele figuur moet zijn. Daar moet je een balans in zien te vinden. 

Kijk, ik ben wel eens bij Paul de Leeuw geweest en die vraagt dan: 

“Wil je in de bak vanillevla?” En dat doe ik dan toch liever niet. Dat 

wordt dan ook gerespecteerd. Hij vraagt het dan wel een keer aan 

het publiek, maar uiteindelijk is dat gewoon oké.” 

Een goed journaal 

is eigenlijk net een 

magazine 

” 

Het is 09.53 uur. Terwijl Herman wordt geattendeerd op 

het feit dat hij nu toch echt naar de studio moet voor het 

volgende journaal, leidt de chef van het ochtendjournaal de 

Mediumdelegatie de regiekamer en volgen het proces van het 

maken van een journaal. Nog geen tien minuten later, alsof er 

niets aan de hand is, zit men weer in het koffiehoekje en gaat 

het interview ongestoord verder. 

Je hebt Geschiedenis gestudeerd. Dat lijkt niet de meest 

logische voorloper van iemand die in de media gaat werken. 

Was dat een bewuste keuze? 

“Nou, ik vind het eigenlijk wel een logische studie. Het is een hele 

brede opleiding en je wordt eigenlijk opgeleid tot generalist. Je weet 

04 / MEDIUM FEBRUARI 2014 MEDIUM FEBRUARI 2014 / 05

weinig van héél veel dingen. En voor werk bij een organisatie als 

de NOS, waarbij je snel werkt met veel en verschillend nieuws, is 

dat eigenlijk de perfectie studie. Je leert de essentie uit verhalen 

te halen. Ik heb het niet zozeer gekozen met als doel om bij een 

nieuwsorganisatie terecht te komen. Ik ben eerst begonnen met 

Fysische Geografie maar daar wist ik na een halfjaar al dat ik daar 

niet gelukkig in zou worden. En toen heb ik gekozen voor een vak 

dat ik op de middelbare school het meest interessant vond.” 

Het belangrijkste 

als presentator is je 

geloofwaardigheid 

” 

Maar hoe kom je dan in de media terecht? 

“Er is natuurlijk weinig, in mijn tijd bij Geschiedenis geen, praktijk 

betrokken bij de universiteit. Dan ga je toch nadenken: ‘waar ga ik 

terecht komen?’ Toen ben ik op zoek gegaan naar een stage in de 

media. Vervolgens met een beetje mazzel ben ik terechtgekomen 

bij het Radio 1 Journaal. Ik ben toen niet blijven hangen, want ik zat 

nog in die universitaire wereld. Kijk, iemand die een journalistieke 

opleiding doet, die weet: ‘ik moet Pietje nu aan de lijn hebben. Ik 

ga hem nú bellen!’ Maar als men mij vertelde dat iemand over vijf 

minuten in de uitzending aan de telefoon moest hangen ik dacht: ‘ja, 

misschien is hij wel bezig met iets anders of zo?’ Nee, ik was nog 

niet erg doortastend. Toen mijn stage afgelopen was, twijfelde ik ook 

of dit het nou was voor mij. Maar toch vond ik het spannend genoeg 

om later toch nog een sollicitatie de deur uit te doen. En toen ging 

het rollen. Dan gaan er allemaal deuren open: van radio naar televisie 

en andersom.” 

Onontkoombare vraag: radio of televisie? 

“Dan moet je eigenlijk zeggen: “allebei heel erg,” maar dat is ook 

echt wel zo. Radio is heel anders dan televisie. Ik mag nu eens in 

de twee weken Met het Oog op Morgen presenteren. Dat is ook 

een van de juwelen van de Nederlandse radio, een van de mooiste 

programma’s. Daar heb je tijd voor mensen en kun je 10 minuten 

met een gast praten. En dat heb je op televisie bijna niet meer, 

althans niet bij ons. De variatie met televisie is geweldig.” 

En wat betreft televisie dan: op locatie of in de studio? 

“Het journaal op televisie is mijn core business, dat is wat voor mij 

normaal is, dus is het voor mij ook leuk om buiten te spelen. Op 

locatie bij bijvoorbeeld de Paralympische Spelen zijn uitstapjes. De 

verscheidenheid maakt het leuk. Ik ben ook heel blij dat ik zoveel 

kan doen hier. Ik vind het erg leuk om dingen te doen die buiten het 

journaal liggen. Ik vind het journaal ook heel leuk, maar je leert ook 

hele andere dingen. Bij de Paralympische Spelen in Londen in 2012 

leer je bijvoorbeeld presenteren aan tafel met gasten, net als bij Met 

Het Oog Op Morgen. Andere variaties uitbouwen. Er zijn hier zoveel 

mogelijkheden en die krijg ik ook en dat is mooi.” 

Een hoop voordelen en leuke dingen dus voor de presentator 

van het journaal. Maar zijn er ook beperkingen als gezicht 

van de NOS? 

“Je bent het gezicht van dé nieuwsorganisatie van Nederland, dus 

je gaat niet in je onderbroek dansen bij Paul de Leeuw. Maar je 

gaat ook niet een aandeelhoudersvergadering van Shell voorzitten 

of presenteren. Dat is al best wel lastig. Daar moet je als journalist 

erg voor oppassen, zeker als je lid bent van deze club hier. Voor 

hetzelfde geld lees je de dag erna iets lelijks voor over Shell. Dat is 

raar. Maar dan gaan we ervan uit dat je die dingen wilt doen hoor. 

Wij hebben de afspraak hier dat we alles wat we doen melden bij de 

hoofdredacteur. Maar andersom worden er ook dingen voorgesteld: 

‘wil je hieraan mee doen, wil je in dit programma?’ En wie weet heb 

ik daar dan geen zin in. Ikzelf geef eigenlijk nooit interviews. Ik kom 

nooit bij grote bedrijven en sta ook niet graag in grote bladen. Dat 

vind ik wel prima zo. Wel kom ik bijvoorbeeld graag in Groningen 

bij de studie Journalistiek en dan gaan we journaals maken. Ik vind 

het leuker om met studenten iets te maken dan met een gevestigd 

blad.” 

Je hebt het ontzettend naar je zin hier. Wat zou de volgende 

carrièrestap zijn van Herman van der Zandt? Je houdt 

ontzettend van fietsen, Mart Smeets noemde je een keer als 

opvolger. Studio Sport is maar één verdieping omhoog. 

“Ja, daar gaat Mart niet over. Nee, dat is natuurlijk een compliment, 

maar vooralsnog doet hij ook komend jaar gewoon de Avondetappe. 

Dat is overigens een prachtig programma, maar zoals het nu 

gevormd is, is het echt een Mart-programma net zoals De Wereld 

Draait Door echt iets voor Matthijs is. Maar wat Mart maakt, is 

natuurlijk wel te gek.” 

Op dit moment kennen we je als een van dé nieuwslezers van 

het journaal. Hoe ziet het perfecte journaal er uit? 

“Ons vlaggenschip is het Achtuurjournaal, dus dan heb je twintig 

minuten televisie. Je moet in ieder geval het onderwerp van de dag 

hebben, waar hebben mensen thuis het over. Het liefst ook eigen 

nieuws, iets wat je exclusief hebt. Maar ook een lekker gesprek 

met iemand moet erin zitten. Het lijkt dan misschien meer op een 

magazine. Kijk, op nieuwssluwe dagen kun je mooie journaals 

maken, maar je werkt het beste als er grote dingen gebeuren. Als je 

een scoop hebt met een grote gebeurtenis, dat is het fijnste.” 

Je gaat als 

presentator van 

het journaal niet 

een aandeelhoudersvergadering 

van Shell 

voorzitten 

” 

Tijd om het NOS-gebouw in Hilversum weer te verlaten. Of 

toch niet helemaal? Herman laat graag nog even de studio 

van het Achtuurjournaal zien. Het decor staat op een grote 

draaibare cirkel. Waarom? Omdat als het decor 180 graden 

draait het decor van Achtuurjournaal plaats maakt voor 

Nieuwsuur. Weer wat geleerd. Bij het verlaten wordt nog een 

blik geworpen op de televisies met herhalingen van het meest 

recente journaal. Geen scherm zonder Herman. 

column 

bregje van 

groningen 

* Alle personen in deze column zijn fictief. 

Op de schrijfster na. Die probeert een 

sociaal leven te hebben. 

DAAR 

ZIJN WE 

IMMERS 

DOCENTEN 

VOOR 

Natuurlijk ergeren we ons wel eens aan studenten. Maar we 

schreeuwen niet tegen ze. We zuchten niet hardop. We schrijven 

geen boze mails als we het niet met ze eens zijn of ze iets niet 

snappen. We knikken bemoedigend wanneer ze voor de derde keer 

achter elkaar vragen: ‘is sekse nou een nominale variabele of een 

ordinale?,’ en leggen met net zoveel engelengeduld nog een keer uit 

dat er echt geen rangordening in sekse zit (tenzij je een andere studie 

doet, want er zijn studies waar je daar blijkbaar een discussie over 

kunt voeren). Daar zijn we immers docenten voor. 

En als we weer in een tentamen lezen: ‘dat betekend dat de variantie 

in humor voor 80% verklaart word door sekse,’ dan sturen we ze niet 

een boze mail met: ‘heb je wel eens van ’t kofschip gehoord?’ En als 

we tachtig uur lang veertig papers nakijken, ons een slag in de rondte 

werken om deze van goede feedback te voorzien om vervolgens drie 

studenten bij de inzage te verwelkomen en 37 studenten blijkbaar 

dachten: ‘ach, ik heb een cijfer, wat maakt het uit wat daar verder 

nog bij staat?,’ ook dan sturen we geen mail met ‘Beste student, 

wat jammer dat je niet bij de inzage was, waar je van feedback wordt 

voorzien, dat zat gewoon bij de prijs inbegrepen.’ Daar zijn we immers 

docenten voor. 

Wanneer we een mail krijgen met: ‘Hallo. ik had heel hard geleert op 

het met de hand uitrekenen van een gamma, maar nu vroeg je alleen 

naar de inhoudelijke interpretatie, en dat had ik niet geleert,’ sturen 

we geen mail met: ‘Beste student, wat vervelend dat je het tentamen 

moeilijker vond dan je had verwacht. We hoopten je met deze manier 

van tentaminering tegemoet te komen, zodat je deze keer niet met je 

rekenmachine hoefde te stoeien, maar je meer met de inhoudelijke 

aspecten van het vak te laten oefenen. PS. Heb je wel eens van ’t 

kofschip gehoord?’ Daar zijn we immers docenten voor. 

En ook als studenten ons in het weekend (of, ook een leuke: 

eerste Kerstdag) mailen met ‘een drinkende vraag,’ want ‘in het 

antwoordmodel stond iets dat ik wel bedoelde, maar dat had ik 

niet opgeschreven,’ dan schrijven we niet terug: ‘proost, we hopen 

dat je aan de vraag veel plezier hebt beleefd en dat je er geen kater 

aan hebt overgehouden, maar als je dat bedoelde, dan had je dat 

ook kunnen opschrijven. Daarbij, het is weekend, en hoe raar het 

ook klinkt, wij hebben ook een sociaal leven.’ Daar zijn we immers 

docenten voor. 

Zelfs niet als we een mail krijgen met: ‘Geachte mevrouw van 

groningen, kunt u voor mij opzoeken in wel lokaal ik les heb? ik kan 

mijn lokaal niet vinden. xoxo Student,’ mailen we niet terug met … 

Nee wacht. Dan mailen we wel terug. Dan mailen we: ‘Lieve Student. 

Blijf zitten waar je zit. Vervoer je niet. De hulpdiensten zijn onderweg. 

Hoogachtend, Bregje’. 

06 / MEDIUM FEBRUARI 2014 MEDIUM FEBRUARI 2014 2014 / 07 / 07

DE BLIJE 

KIP IS HIP 

Over de opkomst van 

keurmerken en de 

daadwerkelijke waarde 

ervan 

De tijd dat de fairtrade hagelslag, pindakaas met een laagje 

olie erop en de vegaburgers nog voor antroposofische 

mensen met suffe gewaden was, is voorbij. Biologisch, 

ecologisch, fairtrade en vegetarisch is hip! In koel- en 

keukenkasten van twintigers en dertigers zijn steeds vaker 

producten te vinden waarvan de etiketten vol staan met 

woorden als duurzaam, echt, blije koe of kip, vrije uitloop of 

puur en eerlijk. Maar wat zeggen deze termen nou eigenlijk? 

Wat zijn ze waard en in hoeverre verschillen producten met 

deze termen van andere producten of misschien belangrijker 

nog: van elkaar? Medium onderzocht wat gezond, 

milieubewust en diervriendelijk eten is en hoeveel keurmerken 

daar eigenlijk mee te maken hebben. 

TEKST: ROOS BEUNE 

HOE MOET HET? 

Volgens velen misleiden keurmerken ons waar we bij staan en zijn 

ze het dus niet waard om meer geld aan uit te geven. Iets wat voor 

onze twintigers en dertigers ook een heikel punt is. Want ondanks 

dat het steeds hipper lijkt te worden om te laten zien dat je bewust 

boodschappen doet en daar het geld voor hebt, wordt het wel lastig 

te bepalen wat bewust eten is. Al helemaal als blijkt dat je je laat 

misleiden door ‘puur en eerlijk’-achtige labels en stickers. Hoe kun 

je dan toch een bewuste keuze maken? Voedingsdeskundige Hilda 

Mossink is zzp’er met haar bedrijf Eet Echt Eten en legt uit waar je 

nou eigenlijk op moet letten. Op de vraag of ze het gevoel heeft dat 

keurmerken misleidend zijn, antwoordt ze: “Ik heb niet het gevoel, 

ik weet zeker dat de meeste keurmerken meer of minder opzettelijk 

misleidend zijn. In eerste instantie is de opzet wel goed, het zou 

mensen bewuster maken van wat zij kopen. Er zijn inmiddels echter 

zoveel verschillende keurmerken dat ik denk dat mensen door de 

bomen het bos niet meer zien.” 

ZELF BEDACHT 

Een breed gedragen mening is dat keurmerken op producten in de 

supermarkt misleidend zijn voor de consument. Eerder werd door 

het programma Kassa onderzoek gedaan naar verschillende 

keurmerken. Hieruit blijkt dat sommige producenten zelf keurmerken 

in het leven roepen om hiermee hun producten aantrekkelijker te 

maken. Wat die keurmerken vervolgens betekenen en of ze wel 

of niet door een onafhankelijke instantie zijn uitgedeeld, blijft voor 

consumenten onduidelijk. Samen met het gevoel dat er onnoemelijk 

veel verschillende keurmerken zijn, waarbij het verschil tussen die 

keurmerken ook niet altijd even duidelijk is, ontstaat er veel scepsis 

onder consumenten. 

BEETJE PUUR, NIET ZO EERLIJK 

Waarom laten we ons dan toch ver- of misleiden door deze 

keurmerken? Het is een herkenbaar gevoel: met twee producten in 

het gangpad staan die ongeveer twaalf cent schelen, maar waarvan 

de één geen keurmerk heeft en de ander een vrolijke koe met een 

grasspriet in zijn mond op de verpakking heeft staan. Hoe weinig 

idee je ook hebt van wat deze koe je wilt vertellen, ben je toch 

geneigd twaalf cent meer uit te geven. Verschillende supermarkten 

spelen slim in op deze manier van denken. Een goed voorbeeld is 

de Albert Heijn, die de consument belooft te helpen met het kiezen 

van bewust eten en met het label ‘Puur en Eerlijk’ is gekomen. 

Dit label is al vaker in opspraak geweest en wordt vooral door de 

organisatie Foodwatch flink de grond in getrapt. Zo zegt dit label dat 

minstens één ingrediënt verantwoord is. Wat zoveel betekent als: de 

rest van dit product kan ook allerlei E-nummers, smaakversterkers of 

dieronvriendelijk vlees of melk uit de bio-industrie bevatten. 

KEURMERKEN NEGEREN, ETIKET BESTUDEREN 

Dan maar zelf op onderzoek uit. Bij de plaatselijke AH kijken ze 

ietwat moeilijk bij de vraag wat nou het verschil is tussen de groen 

verpakte blije eieren doos en de gewone doos met eieren. Het 

levert niet veel op. “Het staat op de verpakking mevrouw.” Breng 

daar maar eens wat tegenin. Ook Mossink wijst erop dat je zelf op 

de verpakking moet kijken. Niet meer dan logisch ook, maar wat 

snappen we nou helemaal van al die E-nummers en andere vreemde 

ingrediënten? Een belangrijke tip die zij geeft is dat je eigenlijk zou 

moeten kiezen voor producten met minder dan vijf ingrediënten. 

“Op die manier is de boel beter te overzien en weet je wat je eet,” 

zegt ze. “Koop je echter bij natuurvoedingswinkels dan kun je ervan 

uitgaan dat er geen toegevoegde smaak- en kleurstoffen in zitten.” 

WAAR VOOR JE GELD 

Een ander bezwaar dat vaak gemaakt wordt, is dat biologisch 

eten duur zou zijn. Dat is zeker zo als we kijken naar, al dan niet 

misleidende, keurmerken die ervoor gemaakt zijn producten 

voor meer geld de supermarktdeur uit te laten gaan. Maar zeker 

voor biologische producten ligt de prijs hoger dan voor reguliere 

producten. Denk bijvoorbeeld aan biologische eieren. De kippen 

krijgen meer ruimte en biologisch voer, waardoor de eieren een 

betere kwaliteit vetten krijgen en meer smaak. Mossink zegt 

hierover: “De prijs speelt zeker voor veel mensen een rol, maar 

het is ook belangrijk om te weten wat je koopt met je geld. Een 

brood uit de supermarkt is bijvoorbeeld qua prijs goedkoper, 

maar qua voedingswaarde koop je eigenlijk niet veel bijzonders. 

De basis is vaak witmeel, met hierin onder meer ‘lege calorieën’ 

(calorieën zonder voedingswaarden), veel hulpstoffen, foute vetten 

om het brood een week zacht te houden, onnodige suikers en 

karamelkleurstof om het mooi bruin te maken. Je hebt wel vier 

tot zes sneetjes nodig om een middagje op door te werken. Een 

volwaardig biologisch brood bevat veel meer voedingsstoffen, 

natuurlijke vetten, minder zout en geen onnodige hulpstoffen. 

Het brood wordt daardoor wel wat eerder droog. Ook betaal je 

gemakkelijk €2,50, maar je hebt na twee tot vier sneetjes urenlang 

een verzadigd gevoel. Dus je vergelijkt eigenlijk appels met peren. 

De moeilijkheid bij brood is dat de voedzaamheid niet aan de 

buitenkant zichtbaar is.” Naast de verschillende (voedings)waarden 

van producten is het ook nog eens zo dat biologische seizoens- en 

streekproducten niet per se duurder zijn dan reguliere producten. 

Door de korte vervoersafstand en gunstige weersomstandigheden 

in een bepaald seizoen zijn deze producten vaak goedkoper ten 

opzichte van niet-biologische producten die van ver weg moeten 

komen of uit kassen. Dit geldt vooral voor groenten. 

SMAAKMAKER 

Ben je weleens bij ontzettend biologische mensen gaan eten, dan 

is de kans groot dat je het allemaal niet heel erg lekker vond of op 

z’n minst een beetje apart. Dit komt mede doordat hun producten 

weinig geur-, kleur- en smaakstoffen bevatten. Smaak is voor veel 

consumenten van doorslaggevende betekenis en dus is de kans 

groter dat ze voor een onbeduidend keurmerk in de supermarkt 

kiezen dan voor een product uit de natuurvoedingswinkel. We 

staan bij de bio-afdeling in de supermarkt of in de natuurwinkel, we 

hebben het etiket gelezen, de prijs overwogen. Maar wat als we het 

nu niet lekker vinden? Mossink geeft hierbij een belangrijke uitleg: 

“Als je smaakpapillen gewend zijn aan veel smaakmakers, zoals 

suiker, zout en smaakversterkers, zullen ze in eerste instantie pure 

smaken niet waarderen. Je hebt tien dagen nodig om te ontwennen 

aan de smaak van suiker. Daarna zul je geleidelijk het zoet van 

(gedroogd) fruit en zoete groenten (pompoen, bataat, wortel e.d.) 

gaan waarderen. Je kunt je smaakpapillen dus zelf sturen. Ikzelf ben 

inmiddels gewend aan de smaak van biologische groenten en bij 

veel groenten is het smaakverschil tussen biologische groenten en 

niet-biologische groenten groot. Met name bij tomaat, wortel en sla. 

Je ontwikkelt geleidelijk een meer verfijnde smaak als je bewuster 

gaat eten, is mijn ervaring.” 

OZONLAAG, ARME BOEREN EN GESTRESTE VARKENS 

Voor onszelf hebben we nu op een rij waar we op moeten letten: 

bestudeer het etiket, bepaal wat de waarde van het product is 

zonder direct af te knappen op de prijs en verfijn je smaak door 

minder suiker, zout en smaakversterkers te eten. Naast dat dit 

voedselpatroon beter is voor je eigen gezondheid, komen er bij 

de koop van biologische producten meerdere positieve aspecten 

kijken. Zo hebben we het net gehad over het gebruik van streek- en 

seizoensproducten. Deze zijn een stuk milieuvriendelijker door de 

korte vervoersafstand en het feit dat bij de productie geen gebruik 

gemaakt hoeft te worden van kassen die veel energie kosten. Een 

keurmerk dat rekening houdt met zowel het milieu als het welzijn van 

boeren is UTZ Certified. Dit is een internationaal geaccepteerd en 

veelvuldig gecontroleerd keurmerk dat toeziet op milieu en eerlijke 

handel. De stichting waarbij dit keurmerk aangesloten is, heeft als 

doel duurzame landbouw tot de norm te maken en zo wereldwijd 

een certificeringsstandaard te implementeren. Het keurmerk werd 

in 2002 opgericht als alternatief voor Max Havelaar Fair Trade. 

Het verschil zit in de minimumprijsgarantie aan de boeren. UTZ 

Certified laat prijsonderhandelingen aan de markt over, waar Max 

Havelaar een minimumprijs garandeert aan kleine boeren wanneer 

de marktprijs onder de kostprijs valt. Een ander verschil is dat Max 

Havelaar zich alleen richt op kleinere boeren, terwijl UTZ Certified 

ook grote boeren certificeert en nauw samenwerkt met de industrie. 

Het keurmerk hanteert naast criteria voor eerlijke handel ook strenge 

milieucriteria. 

Ik weet zeker dat 

” 

keurmerken meer 

of minder opzettelijk 

misleidend zijn 

IEDEREEN BLIJ 

De moraal van het verhaal: weet wat je eet. Het bovengeschetste 

plaatje klinkt idealistisch en het is niet meer dan logisch dat je op je 

drukke of brakke dag geen zin heb om etiketten door te spitten of 

voedingswaarden van brood te vergelijken. Toch blijkt ook dat het 

allemaal niet heel ingewikkeld is. Van welk keurmerk wordt de boer 

blij, was dit echt een blije kip, draag ik onderweg nog een beetje 

bij aan een beter milieu en het allerbelangrijkste: eet ik gezond en 

lekker? Maak voor jezelf de afweging tussen je schamele (studenten) 

budget, je eigen verfijnde smaak, de look van de inhoud van je (koel) 

kast en natuurlijk je drang tot het verbeteren van de wereld! 


Keurmerken in verschillende categorieën 

favorieten 

FAVORIETE PLEK VOOR KOFFIE 

Ik ben heel vaak in de Coffee Company bij het 

Waterlooplein te vinden. Al drink ik daar dan niet zo 

zeer koffie, maar een soja chai. 

LUNCH HAAL IK HET LIEFST.. 

Gewoon bij de Appie, ik ben tenslotte een arme student. 

Al is het af en toe ook wel eens lekker om ergens in een 

tentje rond Nieuwmarkt te gaan lunchen. 

SCOORT NIET HOOG OP MILIEU, 

DIERENWELZIJN EN EERLIJKE 

HANDEL. WORDT OOK SLECHT 

(OF DOOR BEDRIJF ZELF) 

GECONTROLEERD. 

AH Puur&Eerlijk: Scoort op geen 

enkele vereiste. Dit komt doordat het een 

paraplulogo is voor producten met reeds een 

ander keurmerk erop. Puur&Eerlijk zelf zegt 

dus niet zoveel, je kunt beter naar de andere 

keurmerken op het product kijken of naar 

de ingrediënten. Dit geldt ook voor andere 

paraplulogo’s als bio+ (Plus) en Fairglobe 

(Lidl). 

Nature&More: Scoort redelijk op milieu, 

maar daar blijft het bij. Het logo is van 

groothandel Eosta, de criteria zijn onduidelijk 

en Eosta controleert het logo zelf. 

Dolfijnvriendelijk gevangen tonijn: 

Deze sticker is geen keurmerk. Er wordt 

gesuggereerd dat er geen dolfijnsterfte 

optreedt bij het vangen van deze tonijn. 

Hierop wordt niet gecontroleerd. 

Caring Daily: Deelnemende boeren zouden 

werken aan verduurzaming. Het is alleen 

onduidelijk hoe de controle omtrent dit 

keurmerk loopt. 

1 2 3 

SCOORT MIDDELMATIG OP 

MILIEU, DIERENWELZIJN EN 

EERLIJKE HANDELEN. WORDT 

MATIG GECONTROLEERD. OOK 

KUNNEN PRODUCTEN IN DEZE 

CATEGORIE HELE HOGE OGEN 

GOOIEN OP HET ENE VEREISTE, 

MAAR HELE LAGE OP EEN 

ANDERE. 

Bewuste Keuze (en ook Gezonde 

Keuze): Is gebaseerd op eisen van het 

Voedingscentrum. Wordt wel onafhankelijk 

gecontroleerd, maar zegt verder niets over 

milieu, dierenwelzijn of eerlijke handel. 

Beter Leven kenmerk met drie sterren: 

Betekent een beter leven voor dieren, zegt 

verder niets over milieu of eerlijke handel. 

Wordt onafhankelijk gecontroleerd. 

Dolfijnvriendelijk gevangen tonijn 

Earth Island Institute: Dit is wel degelijk 

een keurmerk en betekent dat deze tonijn 

gevangen is zonder dolfijnsterfte door 

ring- of drijfnetten. Het zegt niets over 

overbevissing en andere bijvangst. Er wordt 

wel onafhankelijk gecontroleerd. 

100% Weidemelk: Betreft zuivel van koeien 

die jaarlijks tenminste 120 dagen zes uur 

per dag in de wei mogen. Voor de koe 

draagt dit bij aan het welzijn. Het scoort dus 

slechts op dierenwelzijn, maar wordt goed 

gecontroleerd. 

SCOORT GOED OP DE MEESTE 

PUNTEN EN WORDT OP EEN 

EERLIJKE EN BETROUWBARE 

MANIER GECONTROLEERD. 

Demeter keurmerk: Scoort hoog op 

milieu en dierenwelzijn. Wordt onafhankelijk 


EKO: Scoort hoog op milieu en dierenwelzijn. 

Wordt onafhankelijk gecontroleerd. 

Biologisch, Europees kenmerk: Scoort 

hoog op milieu en dierenwelzijn. Wordt 

onafhankelijk gecontroleerd. 

Max Havelaar/Fairtrade: Scoort hoog op 

zowel milieu als eerlijke handel, dierenwelzijn 

is niet van toepassing. Er wordt onafhankelijk 


UTZ Certified: Scoort hoog op zowel 

milieu als eerlijke handel, dierenwelzijn is 

niet van toepassing. Er wordt onafhankelijk 


Rainforest Alliance: Scoort hoog op milieu 

en eerlijke handel. Staat zowel op producten 

als op toeristische diensten. Onafhankelijke 

controle. 

Je kunt je smaakpapillen 

zelf 

sturen 

” 

FAVORIETE STUDIERUIMTE 

Met de spanningsboog van een goudvis kan ik me eigenlijk 

nergens optimaal concentreren. Maar ik zit het liefst in de 

kantine van het Bushuis, want dan kun je het studeren een 

beetje afwisselen met een praatje met bekenden die je 

tegenkomt. 

FAVORIETE DOCENT 

Lastig, want we hebben heel veel leuke docenten bij CW, 

maar ik ben toch wel een groot fan van Jeroen Lemmens. 

FAVORIETE HOORCOLLEGEZAAL 

Het Bushuis is een soort tweede thuis voor mij, dus heb 

het liefst daar les. 

FAVORIETE STUDIEGENOOT 

Pfoe, dat zijn er heel veel. En als ik mensen ga noemen, 

ben ik bang dat ik mensen vergeet. 

FAVORIETE PLEK VOOR EEN DRANKJE 

Tegenover het Bushuis zit De Engelbewaarder. Hier kwam ik 

al bijna wekelijks na werkgroepen op donderdagmiddagen, 

heb ik wat verjaardagen gevierd en tegenwoordig wordt hier 

ook na elke Mediumvergadering geborreld. Ik mag hier dus 

wel spreken van een stamkroeg. 

FAVORIETE CLUB 

Paradiso! Naast dat hier geweldige concerten worden 

gegeven, is hier elke donderdag Noodlanding. Het leuke 

aan Noodlanding is dat er verschillende muziekstijlen 

worden gedraaid en ook dat er geen fotografen rondlopen 

(dus dat je niet panisch hoeft te letten op hoe je aan het 

dansen bent). 

ALMA VAN 

DEN BERG 

Doet de Research Master, is de 

ombudsstudent van de Graduate 

School of Communication en was 

vorig jaar secretaris in het bestuur 

van studievereniging Mercurius. In 

2011 is ze als art director begonnen bij 

Medium, tijdens haar bestuursjaar hield 

ze zich met van alles en nog wat bezig 

bij het magazine en dit studiejaar is ze 

eindredacteur en heeft ze de functietitel 

algemeen coördinator gekregen. 

BIOGRAFIE HILDA MOSSINK 

Hilda Mossink begeleidt vrouwen tussen de 40 en 60 jaar, op weg naar een gezonde 

leefstijl. Orthomoleculaire voeding is hierbij uitgangspunt. Rond 1990 gaf zij kooklessen 

vanuit de macrobiotische filosofie en adviseerde klanten in de winkel waar zij destijds 

werkzaam was. In 1989 en 1991 studeerde ze aan het Internationaal Macrobiotisch 

Instituut in Zwitserland en de jaren daarna volgde ze aanvullende cursussen. In 2007 

rondde ze de HBO-opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening succesvol af. 

Vanuit haar voedingsadviesbureau Eet Echt Eten combineert zij haar opgedane kennis en 

ervaring over voeding met leefstijlcoaching. 

FAVORIETE FILM EN BOEK 

Ik ben niet bepaald een boekenlezer, maar zeker wel een 

filmkijker en heb er dan ook al heel veel gezien. Heel lastig 

om een favoriet te kiezen, maar een film die geweldig is 

vanwege haar creativiteit is Across the Universe, een film 

gebaseerd op liedjes van The Beatles. 

FAVORIETE GRACHT 

Alle grachten lijken in principe wel op elkaar, maar ik kies 

dan voor de Leidsegracht, aangezien ik daar stage heb 

gelopen en bijna vier maanden op heb uitgekeken. 


WE 

WANT 

MOOR 

MAN 

interview met 

CW-docente en 

PvdA-Politica 

Op woensdag 19 maart 2014 zijn in 

het grootste deel van Nederland de 

gemeenteraadsverkiezingen. Zo ook in 

de hoofdstad, waar een voor de opleiding 

Communicatiewetenschap bekend gezicht 

een belangrijke rol speelt: Marjolein Moorman, 

hoofddocente aan de Universiteit van 

Amsterdam en fractievoorzitter van de Partij 

van de Arbeid. Twee omvangrijke banen: wat 

levert het voor synergie op in de politieke 

communicatie? 

TEKST: NOAH VAN DER VAART EN MENNO WOUDT 


VIJF VOOR TWAALF 

Het was voor Marjolein Moorman (1974) niet altijd al duidelijk dat 

ze de politiek in zou gaan. In het voorjaar van 2009 besloot ze, na 

al lange tijd lid te zijn van de PvdA in Amsterdam, zich kandidaat 

te stellen voor de gemeenteraadsfractie. “Als je lid bent kan je 

je natuurlijk altijd voor de lijst opgeven. Bij de PVV niet, maar bij 

alle partijen wel. (‘De PVV is dan ook geen partij,’ voegde ze er 

nog venijnig aan toe). Ik heb dat mailtje verstuurd om ongeveer 

vijf voor twaalf, vijf minuten voor de deadline. Ik was net met 

zwangerschapsverlof, net bevallen van mijn jongste dochter - ik 

had wel tijd om na te denken. Om vijf voor twaalf dacht ik: ach, ik 

verstuur hem gewoon. Nooit geschoten is altijd mis. En toen werd ik 

uitgenodigd. En nog een keer. En toen werd ik nummer tien op de 

lijst – meteen op een verkiesbare plek. Ik was al heel lang in politiek 

geïnteresseerd en het leek me heel mooi om ook echt iets voor de 

stad te mogen betekenen: om een rechtvaardige samenleving te 

creëren waarin iedereen dezelfde kansen krijgt.” 

Voor haar politieke carrière in de Amsterdamse gemeenteraad 

begon was Moorman al betrokken bij de opleiding 

Communicatiewetenschap aan de UvA. “Politieke communicatie 

was er destijds nog niet. Er waren toentertijd vier tracks, waarvan 

ik publieksstudies deed, dat is nu persuasieve communicatie. In die 

richting ben ik ook gepromoveerd. Mijn proefschrift ging over het 

‘umfeld’, de omgeving van reclameboodschappen.” 

AUTONOMIE 

Na de studie volgde een korte periode in het bedrijfsleven, bij 

mediabureau Kobalt, maar deze werd vroegtijdig beëindigd bij 

gebrek aan intellectuele uitdaging. “Kobalt was destijds het grootste 

mediabureau van Nederland. Er moest zoveel mogelijk winst 

worden gemaakt en zo efficiënt mogelijk worden gewerkt. Dat is 

erg terecht natuurlijk, maar het betekende wel dat je vaak hetzelfde 

kunstje uitvoerde. Ik miste de autonomie van de universiteit – dingen 

onderzoeken omdat je het zélf belangrijk vindt in plaats van in 

opdracht. Ik ben dus snel teruggerend naar de universiteit.” 

Terug op de universiteit werd Moorman directeur van SWOCC, de 

Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Commerciële Communicatie. 

“De stichting wordt gesteund door het bedrijfsleven om eigen 

onderzoek te doen. Het was een mooie balans van enerzijds het 

wetenschappelijke veld en anderzijds het praktisch nut.’’ 

TWEE WERELDEN 

Het is 2010, een klein jaar nadat Moorman haar sollicitatie had 

verstuurd, wanneer Moorman zich mag ontfermen over de 

gemeentelijke portefeuille onderwijs. Haar werk op de universiteit 

wordt nu gecombineerd met dagelijks ploeteren in de harde 

werkelijkheid, een veeleisende combinatie. ”Tsja, ik werk wel hard, 

maar het is allebei ook wel heel erg leuk. De dynamiek verschilt wel. 

Politiek is heel erg op het moment: er gebeurt nú iets, je moet nú 

reageren en is zo heel onvoorspelbaar. Je volgt vaak de actualiteit 

van de dag, zeker als je fractievoorzitter bent. De wetenschap kent 

daarentegen heel lange doorlooplijnen: als je iets wilt publiceren 

duurt het vaak wel anderhalf jaar voor het daadwerkelijk gebeurd 

is. Ik merk vaak dat als ik dan vanuit die hectiek van de politiek de 

universiteit binnen stap dat dat wel echt fijn is, weer zo’n baken van 

rust.” 

Moorman lijkt het academische en het politieke leven als twee 

relatief gescheiden denksferen te zien, waarbij de interactie redelijk 

beperkt is. “Je merkt wel dat er een groot gat zit tussen wetenschap 

en praktijk. Het helpt wel dat je door je studie ongeveer weet wat 

de belangrijke aspecten zijn binnen het vakgebied, maar uiteindelijk 

doe je in de politiek toch heel veel op intuïtie. Ik vind het vooral leuk 

om de praktijk naar de wetenschap te kunnen overbrengen. Dat ik 

tijdens mijn lessen van political marketing voorbeelden kan geven 

van dingen die ik heb meegemaakt. Daardoor kan je heel leuk de 

dialoog met studenten aangaan.” 

Onno Hoes heeft getongzoend dan dat ik een initiatiefvoorstel heb 

ingediend. Zo gaat dat.” 

De media kunnen een bepalende rol spelen binnen de politiek. 

Continu is er de uitdaging om de inhoud zo sterk mogelijk aan de 

man te brengen. “Het begint gewoon met goede voorstellen doen, 

hard te blijven werken en vooral je eigen idealen te blijven nastreven. 

Toch word je soms geportretteerd op een manier dat je denkt van 

‘tsja, dat is niet helemaal zoals de vork in de steel zit’.” 

Ze aarzelde even toen haar gevraagd werd of haar zoiets 

onlangs was overkomen. Het betrof de recente kwestie waarin 

de PvdA-fractie in Amsterdam in opspraak was gekomen, 

omdat medewerkers in het geheim bandopnames zouden 

hebben gemaakt van PR-medewerkers, die met oneigenlijke 

argumenten handtekeningen zouden hebben geworven voor een 

erfpachtreferendum. 

Moorman: “Met het afluisteren kregen we een heel erg sterk 

frame aan onze broek. Maar het is gewoon niet waar, er is niet 

afgeluisterd. Er zijn opnamen gemaakt van verkooppraatjes om een 

handtekening te werven, door iemand die zelf om een handtekening 

werd gevraagd. Dat is geen afluisteren, maar bepaalde partijen 

hebben dat wel zo weten te framen om de aandacht af te leiden 

van waar het eigenlijk over zou moeten gaan, namelijk: er zijn 

gewoon leugens verteld op straat om mensen hun handtekening af 

te dwingen. En dat frame is natuurlijk heel slim, want iedereen heeft 

het dan alleen nog over het afluisteren en niet over de leugens. We 

hebben echt geprobeerd het van ons af te schudden, maar zo’n 

frame is heel erg hardnekkig, dus dan kun je beter maar gewoon 

even stil zijn.” 

PERSUASIEF EN POLITIEK 

Terug naar wat veiligere gespreksonderwerpen. Moorman is sinds 

enige tijd, na jarenlang te hebben gewerkt binnen de persuasieve 

communicatie, overgestapt naar politieke communicatie. Volgens 

Moorman geen heel grote overstap. “Het grappige is dat die twee 

vakgebieden inhoudelijk eigenlijk heel veel op elkaar zouden moeten 

lijken. Het gaat uiteindelijk om het uitdragen van een boodschap 

waarvan je hoopt dat het invloed heeft op het publiek. Er zit 

weinig verschil tussen mensen vragen om een stem en ze vragen 

je product te kopen. Daar zitten dezelfde mechanismen achter: 

mensen hebben in hun hoofd ook niet twee aparte vakjes voor 

politieke partijen en voor commerciële producten. Maar je ziet wel 

dat de discipline heel anders is: het is sowieso veel enger om binnen 

politieke communicatie te praten over beïnvloeding bijvoorbeeld. Er 

wordt bij politieke communicatie veel meer naar ratio gekeken en 

veel minder naar emotie. Terwijl emotie wel een belangrijke factor 

is om mee te nemen: emotie is nu eenmaal van invloed op het 

democratische proces en dat kan je niet weg rationaliseren.” 

DE ENIGE PEILING 

Met de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart in het vooruitzicht 

INHOUD EN DE MEDIA 

breken spannende tijden aan voor Moorman en de PvdA-fractie. 

Moorman is communicatiewetenschapper genoeg om te weten Uit de peilingen blijkt dat het niet langer zeker is dat de PvdA 

Je merkt dat er 

dat de interactie met de media een belangrijk onderdeel is van de de grootste partij blijft in Amsterdam. Ondanks dat peilingen 

werkzaamheden van een politica. “Je zit uiteindelijk in de politiek een belangrijk onderzoeksonderwerp vormen binnen politieke 

een groot gat zit 

om je idealen te verwezenlijken en dat doe je door zoveel mogelijk communicatie, ligt Moorman er niet wakker van. “Ik ga niet zeggen 

tussen wetenschap 

stemmen te werven, maar ook door te laten zien waar je mee bezig dat peilingen palingen zijn. Journalisten houden nou eenmaal van 

en praktijk 

” 

bent. Het is natuurlijk schitterend dat we zoveel goede dingen doen, een horserace, zeker in een stad als Amsterdam. Het belangrijkste is 

maar dan moeten Amsterdammers wel weten dat we dat doen. Niet dat er in de stad nog veel te doen is. En de enige peiling die er echt 

iedereen weet dat. Ik denk dat meer mensen in de stad weten dat toe doet, is die van 19 maart zelf.” 

12 12 / / MEDIUM FEBRUARI 2014 

MEDIUM FEBRUARI 2014 / 13

het 

oordeel 

The Internet of Things 

(or Everything) 

tekst: Henk Buutkamp 

Je hebt de term the Internet of Things (IoT) vast wel eens voorbij horen komen, maar weet je ook 

wat het is? Geen zorgen, internet blijft virtueel, er zijn geen fysieke ‘dingen’ in cyberspace. Maar 

de dingen die wij in ons dagelijks leven gebruiken, gaan binnenkort wel online. Dan hebben we het 

over je stofzuiger, je tandenborstel, de koelkast en zelfs de voorraad in die koelkast. Leuk en aardig, 

ontzettend 2.0, maar is het IoT een functioneel thing? Of moeten we ons opnieuw zorgen maken over 

verdere technologisering van de samenleving? 

CHATTEN MET JE STOFZUIGER 

IoT is een redelijk nieuw veld in zowel de wetenschap als de 

techsector. Mede daardoor is er in de wetenschap geen eenduidige 

definitie van IoT. ‘Een infrastructuur van apparaten, die in staat zijn 

onafhankelijk te handelen en met elkaar kunnen communiceren’ 

komt in de meeste omschrijvingen wel terug. Een andere benaming 

voor IoT is the Internet of Everything. Cisco, een van ’s werelds 

grootste netwerkbedrijven, gebruikt deze definitie graag omdat ze 

vindt dat IoT suggereert dat er een apart internet voor dingen is. 

Het Internet of Everything juist aan dat mens, machine en dingen 

met elkaar op één internet zitten waar ze met elkaar kunnen 

communiceren en op elkaar kunnen anticiperen. 

Kevin Ashton was in 1999 de eerste die de term Internet of Things 

gebruikte. Smartphones bestonden nog niet, laat staan mobiel 

internet. Ashton probeerde grote fabrikanten toch al te overtuigen 

van het nut om letterlijk alles aan het internet te hangen. Nu stelt hij 

dat we met het IoT ons eigen psychische onvermogen om alles op 

te kunnen nemen en te verwerken kunnen wegnemen en overlaten 

aan things. De opgeslagen data kunnen we desgewenst tot ons 

nemen, maar belangrijker: we geven computers de mogelijkheid 

te handelen op basis van data van ieder object in je huis. Al je 

apparaten zullen daarom connected zijn en objecten een eigen, 

uniek ID krijgen, net als computers op het internet. Dit gaat veelal 

via het vertrouwde IP-adres, voornamelijk handig voor apparaten en 

sensoren. Daarnaast gebruikt men RFID-tags (een soort van digitale 

streepjescode) voor gebruiksproducten. Voor de critici: de IoT lijkt 

daarmee inderdaad je eigen geheime dienst, die alles van en om 

je opneemt, opslaat, verwerkt en waar mogelijk er naar handelt of 

bruikbaar presenteert. Voor de nerds: kunstmatige intelligentie en 

slimme robots staan om de hoek! 

HUIDIGE EN TOEKOMSTIGE TOEPASSINGEN 

Het IoT mag je dan nog niet bekend in de oren klinken, je kan 

moeilijk de reclames van de energiemaatschappijen over ‘slimme 

meters’ hebben gemist. Deze slimme meters zijn de eerste IoTapparaten 

die we als Nederlanders in ons huishouden hebben 

toegelaten. Ze geven vooral inzicht en maken het mogelijk je 

energievoorziening op afstand te bedienen. Interessanter is Nest 

Labs, de slimme thermostaatbouwer die in januari voor 3,2 miljard 

dollar werd overgenomen door Google. De Nest thermostaat kan 

gebruikerspatronen opvangen en zich daarop aanpassen. De 

thermostaat ‘leert’ hoe de eigenaar wil dat zijn warmte geregeld 

wordt. 

Een ander voorbeeld is de Beam Brush, een slimme tandenborstel. 

Het apparaat bevat sensoren die je poetsgedrag meten. Die zijn 

uit te lezen in de Beam smartphone-app. Zo zie je dus of je wel 

lang genoeg poetst. Sportmerken stoppen op hun beurt sensoren 

in kleding, waarvan je de data direct op je smartphone kan zien. 

Bij al deze toepassingen staat je smartphone of tablet centraal, 

waarin data samengebracht en getoond kan worden. Tegelijkertijd is 

bijvoorbeeld je Samsung smartphone ook al een afstandsbediening 

voor je Samsung Smart-TV. 

RFID wordt al gebruikt in de logistieke wereld en automatiseert 

daar de supply chain. Een rapport met de veelzeggende naam 

Disruptive Technologies van de Amerikaanse overheid omschrijft de 

verwachting dat dit vanaf 2015 gemeengoed wordt. Uiteindelijk zou 

het IoT in 2025 onafhankelijk namens mensen kunnen handelen. 

Wetenschappers betogen dat in de toekomst het IoT veel (onnodig) 

afval, verlies en kosten kan voorkomen. Omdat computers preciezer 

zijn dan mensen, kunnen ze exacte hoeveelheden gebruiken en 

voorraden van bijvoorbeeld bederfelijke producten veel beter 

beheren. Een goede case is de slimme koelkast, gevuld met 

producten die van een RFID-tag zijn voorzien. Deze koelkast kan 

op basis van de data die het verzamelt over de producten in je 

koelkast, een consumptiepatroon opstellen. Nadat hij weet hoeveel 

melk je drinkt, zorgt hij ervoor dat de juiste hoeveelheid melk om 

de zoveel dagen besteld wordt bij de digitale supermarkt. Hiermee 

zorgt de koelkast ervoor dat je altijd verse melk in huis hebt, maar 

nooit te veel. Daarmee voorkomt de koelkast verspilling en kosten. 

Klinkt dit je als een utopie in de oren? Google dan eens op Songdo. 

Zuid-Korea begon tien jaar geleden met de ontwikkeling van 

deze smart city, waarin alles high-tech en extreem besparend is. 

Ieder gebouw, straat of park hangt aan elkaar door middel van 

computernetwerken en sensoren. IoT-toepassingen in deze stad 

dragen bij aan minder verbruik van grondstoffen en minder afval, 

terwijl de mens van (bijna) alle gemakken is voorzien. 

LEVEN IN THE MATRIX 

Daar zit je dan, in je studentenkamer zonder smart dit en smart dat, 

je zou bijna denken dat je iets mist. Maar is dat zo, is IoT überhaupt 

functioneel en willen we het wel? Veel IoT-toepassingen maken 

dingen makkelijker en inzichtelijker. In een smart city zoals Songdo 

kan je onnodig afval voorkomen en met gebruik van sensoren en IT 

kan je je dagelijkse handelingen vergemakkelijken. 

In hoeverre dat in een oude Nederlandse stad is toe te passen, is 

de vraag. Er zijn voorbeelden van steden die een smart city willen 

worden, waaronder Amsterdam. Dit voornemen blijft vaak beperkt 

tot slechts enkele projecten, je kan niet echt spreken van een smart 

city. Je hoeft echter geen smart city te hebben om van IoT te kunnen 

profiteren. De eerder genoemde voorbeelden zijn ook allemaal in 

jouw huis te realiseren. 

Maar wat gebeurt er als al die data die je over jezelf laat verzamelen 

in de verkeerde handen valt? Je kan je vast wel een paar in de handen 

wrijvende NSA-agenten voorstellen, terwijl ze aan al die IoT-data 

denken. Daar komt bij: wat zijn verkeerde handen? Dat Google Nest 

Labs heeft overgenomen heeft natuurlijk een reden. Het bedrijf draait 

op persoonlijke data en wil het liefst alles van je weten. Door je IoTtoepassingen 

te bieden, kan Google nog meer over je te weten komen. 

Een ander gevaar is controle. Alles wat aan het internet hangt, 

kan gehackt worden. Los van dat je data dan niet veilig is, 

krijg je surveillance- en veiligheidsproblemen. Als iemand jouw 

sensornetwerk weet te hacken, weet deze immers precies waar je 

bent en wat je doet. Stel je daarnaast eens voor dat het mogelijk is 

om je slimme magnetron zo te hacken dat ie gevaarlijk wordt. 

In smart cities wegen de morele dilemma’s zwaarder: voor 

overheden zijn deze ideaal, omdat ze eenvoudig te besturen en in 

de gaten te houden zijn. Denk niet dat The Matrix of Minority Report 

meteen werkelijkheid wordt, maar een deel van de technologische 

snufjes uit deze films zijn wel degelijk mogelijk in een smart city. 

HET OORDEEL 

In hoeverre het Internet of Things klaar voor eigen gebruik is, 

hangt af van in hoeverre je bereid bent je leven over te laten aan 

technologie. De kans bestaat dat je er luier van wordt en in een later 

stadium je zelfredzaamheid verliest. Zeker is dat je het net als veel 

andere technologische ontwikkelingen niet tegen kan houden, zo 

verwacht Cisco in 2020 vijftig miljard connected things. 

Hoewel we nog niet meteen in The Matrix of een smart city zullen 

wonen, kent IoT wel veel handige toepassingen. Deze gebruiken we 

deels al en het is dan ook slechts een kwestie van tijd voordat we 

dat op grotere schaal gaan doen. Vraag jezelf af welke IoT-toepasing 

je wel en niet nodig hebt, want voorlopig blijft het Internet of Things 

nog wel een dingetje. 


STEEDS OP 

ZOEK NAAR 

DE VOLGENDE 

UITDAGING 

Meer dan 40 jaar in het vak, maar nog 

lang niet moe: Felix Meurders, misschien 

wel de meest ervaren man in Hilversum, 

praatte met ons over de kunst van een 

goed interview, de fusie van de VARA en 

BNN, en zijn eigen toekomst. 

TEKST CHRISTIAAN BURGGRAAFF EN ROOS BEUNE 

FOTOGRAFIE WIEBKE WILTING 

Ons verzoek voor een interview sturen wij per e-mail. ‘We zien wel 

wat ervan komt’ was het idee. Maar we krijgen dezelfde avond 

nog een antwoord, van Felix Meurders persoonlijk: “Tuurlijk, geen 

probleem. Zeg maar wanneer het je uitkomt.” 

Drie weken later zitten we op onze eigen, gereserveerde plaatsen 

bij Spijkers met Koppen, het programma dat Felix elke week met 

Dolf Jansen live vanuit café The Florin in Utrecht presenteert. Na 

een leuke uitzending zitten we even later op de drukke zolder 

van datzelfde café met misschien wel de meest ervaren man van 

Hilversum. Mensen lopen af en aan, twee cabaretiers die zojuist 

nog live op de radio te horen waren worden ook geïnterviewd. Maar 

wij hebben Felix, die nog zit na te genieten van de uitzending. Hij is 

dan wel 67, maar hij heeft de pretoogjes van een jong kind. Of we jij 

mogen zeggen? Ja, natuurlijk. 

Ik ken de sfeer 

daar [bij BNN] een 

beetje… jong, 

wild, losgeslagen, 

gek… daar hou ik 

van 

” 

gedaan op de radio. Niet dat ik ergens spijt van heb ofzo.” Als we 

zeggen dat hij in die beginjaren vooral luchtige programma’s maakte, 

lijkt Felix licht geïrriteerd. “Het presenteren van muziek kan je zien 

als luchtig, maar je kan het natuurlijk ook heel serieus nemen. Maar 

toegegeven, als je het vergelijkt met Radio 1 is het lichtvoetig.” Onze 

opmerking lijkt hem niet lekker te zitten. 

Interviewen is 

voornamelijk een 

kwestie van goed 

luisteren 

” 

DE NIEUWS BV 

Hij vindt Spijkers met Koppen echt een feestje. Het is elke week 

genieten tussen twaalf en twee. Hij noemt het zelfs het leukste 

programma dat hij doet. Maar, zo voegt hij eraan toe: “Je weet 

nooit wat er nog komt.” Vanaf 1 januari wacht alweer de volgende 

uitdaging, dan gaat hij met Willemijn Veenhoven het eerste 

fusieprogramma van de VARA/BNN presenteren: De Nieuws BV. 

Het wordt een talkshow. “We volgen het nieuws, maar er komt ook 

humor in.” Hij strijkt zijn haar even recht en gaat verder. “Maar het 

blijft natuurlijk Radio 1, dus het moet een beetje serieus blijven. 

Alleen maar lachen, dat gaat niet op die nieuwszender.” Hij heeft 

veel zin in de samenwerking met Willemijn Veenhoven, die hij nog 

kent van de Sportzomer twee jaar geleden. 

VARA EN BNN GAAN PRIMA SAMEN 

Ook bij de rest van de VARA verwacht hij geen problemen met de 

aankomende fusie met BNN. “De meest natuurlijke partner voor 

de VARA was natuurlijk de VPRO, maar de VPRO wilde zelfstandig 

blijven. Toen was BNN gauw gevonden: ik ken de sfeer daar een 

beetje… jong, wild, losgeslagen, gek… daar hou ik van.” Het lijkt wel 

alsof hij het jammer vindt dat BNN nog niet bestond toen hij begon, 

hij had er vast graag willen werken. 

We praten door over zijn tijd bij de radio, waarin hij ook een hele 

eigen manier van presenteren had. “Ik heb wel eens rare dingen 

GOED INTERVIEWEN 

We hebben het nog even over de programma’s. Als je mensen die 

met hem hebben samengewerkt vraagt naar Felix Meurders zeggen 

zij allemaal dat hij altijd op het laatste moment komt, het liefst tijdens 

de STER voor een uitzending pas de studio in wandelt. Het 

lijkt wel alsof hij altijd de rust zelve is en niet van zijn stuk te brengen 

is. Maar is dat zo? Hij moet lang nadenken over een antwoord. Dan 

herinnert hij zich dat hij onlangs een foto kreeg van oud-politicus 

Aantjes. “Ik herinnerde mij toen dat ik hem een keer interviewde 

voor In de Rooie Haan en dat ik een hele lange vraag stelde en hij 

alleen maar zei: ‘ja’. Vervolgens was het een seconde of twintig 

stil… althans, zo voelde het.” Felix onderbreekt het gesprek even om 

afscheid te nemen van een bekende. Dan: “Je moet dan eigenlijk 

meteen een vervolgvraag stellen, maar het bracht mij tamelijk van 

mijn stuk dat hij alleen maar ‘ja’ zei. Goed interviewen is echt een 

kunst.” 

Hij reageert enigszins terughoudend als wij over zijn 

interviewkwaliteiten te spreken komen. Of hij de kunst van het 

interviewen beheerst? “Ja, ik denk het wel. Kijk, interviewen is 

voornamelijk een kwestie van goed luisteren. Een interview is een 

vraaggesprek, dat is wat anders dan een leuk gesprek aan de bar. 

Je kan niet zomaar voor de vuist dingen zeggen, je moet gericht 

vragen stellen en zo de gast dwingen het pad te volgen dat jij 

hebt uitgestippeld. Dan weet de gast ook wat er van hem wordt 

verlangd.” 



COACHEN VAN JONG TALENT 

Felix deelt zijn ervaring ook om jonge, aankomende radiomakers 

te helpen bij het leren van het vak. Vooral mensen van de regionale 

omroep, maar ook presentatoren die werken in Hilversum. Meestal 

begint hij met het kritisch beluisteren van een recent programma 

van zo iemand. Alle interviews worden tot op het bot gefileerd. Bij 

elke vraag wil hij weten waarom die gesteld wordt. Hij legt de meest 

gemaakte fouten uit. 

“Mensen weten soms geen eind aan een vraag te breien, het gaat 

maar door. Of ze luisteren niet en stellen een verkeerde vraag, of ze 

stellen de vraag die op papier staat en al lang beantwoord is. Wat 

ook regelmatig gebeurt, is dat ze twee vragen tegelijkertijd stellen 

en dat de geïnterviewde er dan vandoor gaat met de makkelijkste 

vraag, terwijl er niet op wordt gelet of de andere vraag ook wordt 

beantwoord.“ 

GOEDE INTERVIEWERS 

Felix heeft in het verleden in interviews gezegd dat hij Clairy Polak 

een uitstekende interviewer vindt. Wij willen natuurlijk graag weten of 

er niet ook jongere mensen zijn die het vak beheersen en misschien 

zelfs in zijn voetsporen kunnen treden. Hij moet even nadenken, 

maar dan komen er toch een paar, misschien niet al te verrassende, 

namen. Zo vindt hij Coen Verbraak (winnaar van onder meer de 

Sonja Barend Award) een goede interviewer en Paul Witteman 

en Jeroen Pauw. “Jeroen kan briljant zijn als hij op dreef is. Let wel: 

als. Maar dat geldt voor iedereen.” Hij grinnikt even. Wij vragen 

nog even naar zijn bekende VARA-collega Matthijs van Nieuwkerk. 

“Matthijs is ook goed, maar hij is meer van de gesloten vragen. Door 

de dynamiek van het programma [De Wereld Draait Door] moet het 

kort, zo voorkom je dat mensen alsnog uitgebreide antwoorden 

geven. Bij de radio is meer tijd voor een gesprek. Dan ga je ook 

makkelijker de diepte in.” 

Over Joost Eerdmans is Felix minder te spreken. “Hij is natuurlijk 

buitengewoon vooringenomen. Het is inmiddels wat beter, maar je 

kon horen dat hij niet gewend was om om te gaan met het medium 

radio. Hij wist in het begin soms niet meer wie hij aan de telefoon 

had, wie er net iets geroepen had... Ik vind de toon van het 

programma [Avondspits] ook niet fijn: de roeptoeter, hij laat iedereen 

meninkjes verkondigen en dan laat hij de eigen mening prevaleren, 

dat, dat…” Hij probeert het netjes te houden en met moeite lukt 

het hem om op een beleefde manier toch duidelijk te maken dat 

hij er niets van moet hebben. Felix houdt van radio en wie er niet 

respectvol mee omgaat heeft er niets te zoeken. “Eerdmans gaat 

gelukkig doen waar hij goed in is. En daarom keert hij vanaf januari 

niet meer terug op Radio 1, maar wel in de politiek.” 

Toch is het niet zo dat het alleen om het medium gaat, dus ook 

Joost Eerdmans doet sommige dingen wel goed. “Er moet natuurlijk 

wel een persoonlijkheid achter de microfoon zitten en dat 

is hij ontegenzeggelijk, maar zijn manier van doen bevalt me niet zo.” 

Wat is de persoonlijkheid van Felix Meurders dan? “Ja, dat ben IK.” 

Hij lacht. 

RADIO VS. TV 

In zijn carrière is Felix niet alleen op de radio geweest. Zo heeft hij 

onder andere meer dan twintig jaar het consumentenprogramma 

Kassa gepresenteerd. Als er iemand is die de verschillen uit kan 

leggen is hij het. “Radio prikkelt meer de fantasie, televisie is tamelijk 

plat. Je ziet meteen wat er gebeurt en op televisie moet alles kort, 

kort, kort. Ik hou er juist wel van om een beetje met dingen te 

spelen. Een kwinkslag of even een zijpad bewandelen waardoor 

iemand op het verkeerde been wordt gezet. Die ruimte heb je op 

televisie nauwelijks.” 

RADIO IS NOG STEEDS BELANGRIJK 

Toch is het bereik van televisie veel groter dan van radio en we 

vragen ons dan ook af of het medium radio nog wel voldoende 

waardering krijgt. Het lijkt in Hilversum een beetje alsof er een 

hiërarchie is: tv, radio, internet. Felix is het daar niet mee eens en hij 

grijpt de gelegenheid aan om ons te overtuigen dat radio toch echt 

een van de snelste media is en betrouwbaarder dan sociale media. 

“Op het moment dat er iets gebeurt, zijn er toch nog heel veel 

mensen die de radio aanzetten en overschakelen naar Radio 1.” 

Over die luisteraar van Radio 1: is hij daar eigenlijk mee bezig? 

Felix vertelt dat hij altijd zijn best doet om de luisteraar er zo goed 

mogelijk bij te betrekken. Hij vraagt mensen die hij interviewt 

moeilijke dingen uit te leggen en het zo toegankelijk te houden. Felix 

wil nog heell lang blijven presenteren, als het even kan tot zijn 95ste. 

“Misschien is er dan wel MaxPlus,” grinnikt hij. “Of ik daarmee jong 

talent in de weg zit? Mensen met net zoveel vakmanschap komen 

heus wel bovendrijven. En dan ben ik ook wel in staat om plaats te 

maken. Voor zover ik weet hou ik niemand tegen.” 

De tijd is inmiddels bijna voorbij, met moeite lijkt Felix de drang te 

kunnen onderdrukken om demonstratief op zijn horloge te kijken. 

We stellen nog een laatste vraag. Hij zou na al die jaren toch wel 

ideeën moeten hebben over hoe zijn ideale programma eruit zou 

moeten zien. Hij kijkt ons wat moeilijk aan en denkt lang na. “Het 

hangt af van de zender en een heleboel andere dingen,” zegt hij en 

hij lijkt toch even van zijn stuk gebracht. Dan weet hij het: “Nou, ik 

denk Spijkers!” 

Op het moment 

dat er iets 

gebeurt zijn er 

toch nog heel 

veel mensen 

die de radio 

aanzetten en 

overschakelen 

naar Radio 1 

” 

GAME 

TIJD 

Vroeger besteedde ik veel meer tijd aan videogames. Als kind was 

ik altijd aan het spelen en vanaf mijn tiende speelde ik vrijwel uitsluitend 

videogames. Als puber heb ik zelfs zoveel tijd besteed aan 

een Tetrisvariant op de Super Nintendo, dat ik de daaropvolgende 

dagen voortdurend mogelijkheden zag voor het plaatsen van Tetrisblokjes 

in alledaagse voorwerpen en in de gezichten van mensen 

waarmee ik praatte. Dergelijk gedrag staat bekend als het Tetris 

syndroom (Goldsmith, 1994), een aandoening waarbij mensen 

zoveel tijd en aandacht besteden aan een bepaalde activiteit, dat 

deze hun gedachten, verbeelding en dromen gaat overnemen. 

Tijdens mijn studietijd was het gebruikelijk om samen met mijn 

kamergenoten de nieuwste Tomb Raider dagen achter elkaar in 

één keer uit te spelen, of ’s ochtends vroeg een raid in World of 

Warcraft (al dan niet succesvol) af te ronden om vervolgens tijdens 

de hoorcolleges in slaap te vallen. Vaak was ik in mijn dromen nog 

steeds door de levels aan het spoken, op zoek naar een uitgang die 

ik maar niet kon vinden. De dreiging van een mislukt studiejaar en 

bijbehorende studieschuld heeft me uiteindelijk doen inzien dat ik 

wat minder moest gamen en meer moest studeren. 

Hoewel ik nog steeds dol ben op videogames, lukt het me tegenwoordig 

niet meer om zoveel te spelen als in mijn jeugd. Een vrouw, 

een kind en honderden CW-studenten slokken bijna al mijn tijd en 

energie op, waardoor ik in mijn vrije tijd doorgaans liever een dutje 

doe dan een spelletje. De afgelopen kerstvakantie had ik echter 

eindelijk weer eens de tijd gevonden om me onder te dompelen in 

een tijdverslindende strategische game. Rome 2 is een historische 

empire builder, waarin je tactisch moet oorlogvoeren om uiteindelijk 

alle steden in Eurazië te veroveren. Een kleine miscalculatie 

bij de verdediging van je grenzen kan ervoor zorgen dat de Kelten 

doorstoten en Rome plunderen. Daarom moet je dit spel vaak 

saven, zodat je kan teruggaan naar een veilig punt als tijdens een 

volgende veldslag een verdwaalde speer de nek van jouw generaal 

doorboordt. Sommige mensen vinden dit herladen van een 

save als er iets misgaat een vorm van valsspelen, maar ik vind het 

netjes en deed het dan ook bij elke tegenslag. Na een kleine week 

betrekkelijk ongestoord doorspelen, was de laatste vesting van 

een onbeduidend nomadenstammetje op de rand van Afghanistan 

gevallen. Hail Caesar invictus! Dat ik daarna de kerstboom bij het 

grofvuil moest zetten leek een ongepaste taak voor deze wereldveroveraar, 

maar omwille van de vrede in huis deed ik het toch. 

De kerstboom stootte tegen de lamp, de lamp viel op de grond en 

spatte uit elkaar. Mijn eerste gedachte was kenmerkend voor het 

Tetrissyndroom: geen probleem, gewoon even herladen naar het 

moment voordat ik de kerstboom optilde. Tijdens het opvegen van 

de scherven dacht ik erover dat het stom is dat je niet kan saven in 

de werkelijkheid. Dat zou zoveel rommel besparen. 

column 

jeroen lemmens 

Dr. Jeroen Lemmens is docent Jeugd en Media Entertainment en 

gameonderzoeker 


Een groep kinderen met een rollende ‘r’ zong ooit eens dat, als zij 

de baas zouden zijn van het journaal, het nieuws ‘een heel stuk 

positiever’ was. De macht hebben ze nooit gegrepen, misschien 

wel omdat er al een heel aantal nieuwsmedia speciaal op kinderen 

gericht is. Het Jeugdjournaal is het bekendste voorbeeld en ook het 

Schooltv-weekjournaal mag niet worden vergeten. Niet alleen op 

televisie, ook op papier worden jonge nieuwsconsumenten bediend. 

Met Kidsweek en 7Days hebben kinderen een eigen krant die 

wekelijks op de mat valt. 

Sytse Wilman, afgestudeerd aan de universiteit in Groningen in 

de master Journalistiek, is sinds 2007 werkzaam als redacteur bij 

Kidsweek en 7Days. In de begintijd was er alleen de Kidsweek, die 

later werd opgesplitst in twee kranten: één gericht op kinderen op 

de basisschool en één gericht op kinderen op de middelbare school. 

Wilman: “Toen ik hier net kwam werken, waren er ook nog twee 

aparte redacties, één voor 7Days en één voor Kidsweek. Al vrij snel 

werd de redactie samengevoegd.” 

DE JUISTE TOON 

Kidsweek en 7Days zijn ogenschijnlijk gelijkwaardige kranten, maar 

kennen een essentieel andere doelgroep met elk een eigen insteek. 

Kidsweek richt zich op de kinderen tussen 7 en 11 jaar, 7Days 

bereikt de doelgroep 12 tot 16 jaar. Bij Kidsweek is de factor ‘leuk’ 

belangrijker dan bij 7Days, wat zich bijvoorbeeld uit in een speciale 

pagina met dierennieuws. 7Days richt zich, naast het grote en 

belangrijke nieuws, ook op nieuws dat voor middelbare scholieren 

relevant is. 

Sytse Wilman 

NIEUWS VOOR 

DE JEUGD: 

KINDERSPEL? 

De werkwijze en ethiek binnen 

jeugdjournalistiek 

Niemand zal betwisten dat kinderen tegenwoordig belangrijke mediaconsumenten 

zijn. Bovendien zijn het ook kritische nieuwsvolgers met eigen nieuwsmedia. Alleen: 

hoe gaan die nieuwsmedia, gericht op kinderen, eigenlijk te werk? Hoe moet de 

doelgroep benaderd worden en wat zijn de ethische valkuilen? 

TEKST: MENNO WOUDT 


Het vinden van de juiste toon in de krant is een kwestie van 

ervaring, aldus Wilman. “We hopen in de loop der jaren gevoel te 

hebben ontwikkeld hoe je voor de doelgroepen schrijft.” Een van 

de manieren om de krant aan te laten sluiten bij de doelgroep is 

de taalkeuze. Wilman: “Bij Kidsweek moet je oppassen om niet te 

moeilijke woorden te gebruiken. Bij 7Days is juist de grootste valkuil 

dat je een soort jongerentaaltje gaat gebruiken en dan de plank 

misslaat, met ‘een supermegavetcoole dit en datte’. Daar moet je 

voor waken.” 

Om de jonge nieuwsconsumenten te boeien is ook de schrijfstijl 

van groot belang. Voormalig stagiaire en inmiddels redactrice 

van Kidsweek en 7Days Charlotte Goldhoorn, deed tijdens haar 

studie onderzoek naar de lengte van zinnen in de artikelen van de 

kranten voor de jeugd. En inderdaad: de zinnen zijn korter dan in 

het ‘gewone nieuws’. Wilman: “Bij Kidsweek moet het daarnaast 

makkelijker zijn dan bij 7Days. Niet te moeilijke woorden, niet te 

lange zinnen. Voor 7Days kun je het alweer een stukje ingewikkelder 

maken. Hoewel ik me altijd wel afvraag waarom men voor jongeren 

of voor wolassenen überhaupt hele moeilijke termen zou gebruiken.” 

Ten slotte is ook de voorkennis die verondersteld kan worden 

een onderscheidende factor tussen beide kranten en ook zeker 

ten opzichte van het ‘gewone’ nieuws. Wilman: “Voor iemand die 

Kidsweek leest, moet je echt helemaal vanaf het begin beginnen. 

Als een artikel over 9/11 gaat, dan roept dat bij volwassenen al gelijk 

een hele wereld aan associaties op: ze kunnen het meteen plaatsen. 

Maar het kan best zijn dat iemand van tien geen flauw idee heeft wat 

9/11 überhaupt is. Daar moet je al heel erg rekening mee houden, 

omdat ze anders afhaken. Iemand die op de middelbare school zit, 

zal er wel iets meer van weten. Maar ook dan is het goed om terug 

te gaan naar ‘hoe zat het ook alweer?’ 

BEANGSTIGEND NIEUWS 

Ondanks het feit dat Kidsweek en 7Days aansluiting zoeken bij de 

doelgroep, met een dierenpagina in Kidsweek, brengen de kranten 

wel degelijk het ‘echte nieuws.’ En nieuws is lang niet altijd vrolijk 

en positief. Oorlogen, rampen, nieuws over geweld en persoonlijke 

drama’s kunnen volwassenen, maar ook zeker kinderen, bang 

maken. 

Ik denk dat het vaak 

onderschat wordt hoe 

angstig 

kinderen kunnen 

worden van 

nieuws ” 

In het boek Beeldschermkinderen verwijst Patti Valkenburg, de 

auteur en tevens hoogleraar Media, Jeugd en Samenleving aan 

de UvA, naar een onderzoek dat zij in samenwerking met het 

Jeugdjournaal heeft gedaan naar de angstreacties die nieuws kan 

oproepen bij kinderen. Aan ruim vijfhonderd Nederlandse zeventot 

twaalfjarigen werd gevraagd of ze wel eens bang waren geworden 

van nieuws van het NOS Journaal. Bij 48% van de ondervraagden 

was dit het geval. Kinderen noemden interpersoonlijk geweld het 

meest als oorzaak van hun angst, gevolgd door ongelukken, rampen 

en oorlogen. En niet alleen van het ‘volwassenenjournaal’, ook van 

het Jeugdjournaal werden kinderen alsnog regelmatig bang. 


We zijn nu 

eenmaal een 

krant, niet de 

Donald Duck” 

Er bleken ook verschillen tussen jongere en oudere kinderen. Zeventot 

achtjarigen waren vaker bang voor branden, ongelukken en 

rampen, terwijl negen- tot twaalfjarigen banger werden van oorlogen. 

Volgens Valkenburg komt dit doordat kinderen de wereld dan in een 

breder perspectief gaan zien. “Als ze ouder worden krijgt het nieuws 

veel meer betekenis. Kinderen kunnen dan vooral bang worden als 

het nieuws direct betrekking heeft op henzelf, bijvoorbeeld als er iets 

op een school gebeurt.” 

WEINIG ONDERZOEK 

Het onderzoek van Valkenburg naar de angstreacties van kinderen 

op bepaald nieuws is een van de weinige onderzoeken die tot nu toe 

op dit gebied is uitgevoerd. Ethische bezwaren spelen namelijk een 

grote rol bij onderzoek waar kinderen centraal staan. Marlies Klijn, 

docente Jeugd & Media Entertainment en Communicatie-ethiek 

binnen Communicatiewetenschap, weet daar alles van: “Onderzoek 

naar media-effecten op kinderen vindt voornamelijk plaats door 

middel van surveys. Je kunt namelijk niet zomaar experimenten 

houden met kinderen waarbij je nieuws met geweld of andere 

schokkende beelden laat zien. In die zin zijn kinderen dan toch nog 

een kwetsbare groep, ondanks dat ze zelf al wel veel mee krijgen. 

Ik denk dat men vaak onderschat hoe angstig kinderen kunnen 

worden van nieuws.” 

ETHIEK OP DE WERKVLOER 

Het is duidelijk dat sommige nieuwsgebeurtenissen kinderen angstig 

kunnen maken. Op de werkvloer van Kidsweek en 7Days wordt 

daar rekening mee gehouden. Wilman: “We hebben een stijlboek 

Sytse Wilman 

waar richtlijnen in staan. Wat we proberen is om het bij de feiten te 

houden, maar ook te nuanceren. Als er bijvoorbeeld iets heel naars 

gebeurt vertellen we dit wel, maar zeggen we ook dat het nu zo 

groot is, juist omdat het bijna nooit gebeurt.” 

Het is voor nieuwsmakers met kinderen als doelgroep de kunst om 

een balans te vinden tussen enerzijds een goede journalist zijn en 

anderzijds rekening houden met de lezers, stelt Klijn. “Bij het nieuws 

voor volwassenen hoeft minder rekening gehouden te worden 

met de doelgroep: journalisten moeten dan vooral het nieuws 

transparant en eerlijk brengen en hun vak verstaan. Bij het maken 

van nieuws voor kinderen moet je als journalist meer rekening 

houden met de doelgroep: je houdt meer rekening met de gevolgen, 

zowel binnen de ethiek als bij het brengen van nieuws.” 

Een jaar geleden kwam de verdwijning van Ruben en Julian volop 

in het nieuws: twee broertjes van negen en zeven die uiteindelijk 

om het leven gebracht bleken te zijn. Heftig nieuws dat, zoals uit 

het onderzoek van Valkenburg naar voren kwam, angst oproept bij 

kinderen. Kidsweek en 7Days brachten het nieuws wel. Wilman: 

“Het is moeilijk om daar een afweging in te maken. Het gaat over 

kinderen, over iemand die bij je in de klas zou kunnen zitten. Toch 

staan zulke onderwerpen er wel in, omdat we nu eenmaal een krant 

zijn en niet de Donald Duck. Als wij het gevoel hebben dat nieuws 

zo groot of belangrijk is, ontkomen kinderen daar toch niet aan. 

Iedereen heeft het er op het schoolplein toch over. Wij vinden dat we 

het beter kunnen proberen goed en evenwichtig uit te leggen, dan 

het helemaal te negeren.” 

TACTIEK 

Hoe goed je kinderen ook beschermt, ook kinderen worden 

geconfronteerd met heftige nieuwsfeiten. Om angstreacties te 

voorkomen is er echter wel een aantal manieren om kinderen 

te helpen bij het verwerken van het nieuws, stelt Klijn. “Er zijn 

technieken, niet alleen voor journalisten maar ook voor ouders, 

waarmee je met de kinderen kan praten om ze minder angstig te 

laten zijn. Een advies is om kinderen af te leiden. Bij heftig nieuws 

kan bijvoorbeeld de focus worden gelegd op de reddingswerkers. 

Zo van: ‘O, wat doen zij goed werk!’ Daarbij is het alleen wel 

belangrijk dat je niet voorbijgaat aan wat er echt is gebeurd en 

waarom die reddingswerkers daar zijn.” 

In de berichtgeving worden bij Kidsweek en 7Days soms ook 

bepaalde elementen weggelaten. Wilman: “Je maakt, omdat het 

kinderen zijn, andere keuzes. Bijvoorbeeld het weglaten van details; 

het gaat om de hoofdlijn. De bedoeling is wel dat we een correcte, 

objectieve weergave van de nieuwsfeiten geven. Daar gelden alle 

principes voor die ook voor andere journalisten gelden: objectiviteit, 

scheiding tussen feiten en mening, hoor en wederhoor.” 

Ten slotte is er de sandwichformule: een bij nieuwsmedia voor 

kinderen veel gebruikte techniek. Klijn: “Bij de sandwichformule 

worden serieuze onderwerpen afgewisseld met wat luchtigere 

onderwerpen.” Toch lukt dat niet altijd even goed, erkent ook 

Wilman: “Je bent afhankelijk van het nieuws. Als er een week niet 

echt iets gebeurt, wordt de krant wat luchtiger. Maar als er veel 

heftig nieuws is, ontkomen we er niet aan. Dat laten we dat niet weg 

omdat er ergens een eekhoorntje is geboren.” 

GEDOSEERD NIEUWS 

Je kunt je uiteindelijk afvragen of kinderen eigenlijk wel nieuws 

zouden moeten volgen. Waarom zijn er überhaupt speciale 

nieuwsmedia voor kinderen als ze er mogelijk angstig van worden? 

Volgens Valkenburg is het niet zozeer de vraag hoe het nieuws voor 

kinderen moet worden gepresenteerd, maar vooral vanaf welke 

leeftijd. “Ik denk dat het belangrijk is om kinderen al vanaf jonge 

leeftijd, zij het gedoseerd, met nieuws te confronteren. Het is immers 

de wereld waar zij in leven. Als er bijvoorbeeld heel heftig nieuws is, 

zoals een aanslag, is het juist goed om het wel te bespreken. Het is 

Patti Valkenburg 

belangrijk om het nieuws dan voor kinderen in perspectief te zetten.” 

Klijn sluit zich hierbij aan. “Ik denk dat nieuws voor de jongere 

doelgroep, zo tot een jaar zeven, sowieso niet geschikt is omdat ze 

het nieuws dan nog niet kunnen begrijpen. Maar het is goed dat er 

speciale nieuwsmedia zijn voor kinderen vanaf een jaar of zeven. 

Onderzoek heeft ook aangetoond dat het beter is om kinderen niet 

te verbieden het nieuws te zien, omdat ze het toch wel meekrijgen. 

Sterker nog, daar worden ze misschien nog wel banger van. Het is 

belangrijk om er open over te praten.” 

MEER SCHOLING 

Ondanks dat er speciale nieuwsmedia voor kinderen zijn, kunnen 

kinderen steeds vaker online zelf nieuws vinden. Dit betekent niet 

dat kranten als Kidsweek of 7Days overbodig worden – integendeel, 

denkt Klijn. “Nieuwsmedia voor kinderen gaan op een bepaalde 

manier met het nieuws om; wat voorzichtiger, wat minder heftig en 

vooral vanuit het perspectief van het kind.” 

Wilman voegt daaraan toe: “Je moet ook zeker niet onderschatten 

hoe leuk het is voor kinderen om een eigen krant te krijgen. 

Natuurlijk gebeurt er veel online, steeds meer, maar we merken wel 

dat kinderen erg blij zijn dat ze een eigen blad hebben. We hopen 

dat dat nog lang zo blijft, maar misschien zijn wij in de toekomst ook 

alleen nog maar online.” 

Wat de toekomst van de jeugdjournalistiek inhoudt is niet te 

voorspellen. De omgeving van de kinderen blijft volgens Klijn in ieder 

geval een erg belangrijke factor om nieuws aan kinderen over te 

brengen. “Kinderen vinden tegenwoordig overal nieuws en dat is 

niet altijd net zo netjes en weloverwogen gebracht zoals bijvoorbeeld 

Kidsweek of 7Days dat doen. Daarom moeten juist hier ouders en 

scholen verantwoordelijkheid nemen. In de klas kan bijvoorbeeld 

gepraat worden over wat kinderen weten. Er kunnen ook heftige 

dingen voorbijkomen en juist dan is het belangrijk om die angsten te 

bespreken. De scholen weten nu nog te weinig over mediawijsheid 

en over het feit dat kinderen kritische nieuwsconsumenten zijn. Er 

is meer scholing nodig. Het zou mooi zijn als er een vak komt op 

school dat over de impact van nieuws gaat. Het vak ‘Mediawijsheid’, 

bijvoorbeeld.” Nieuws maken voor kinderen, het is zeker geen 

kinderspel. 

22 / MEDIUM FEBRUARI 2014 MEDIUM FEBRUARI 2014 / 23 

Marlies Klijn

uitgelicht 

Tussen de vele spektakels tijdens het Amsterdam Light Festival 

2013-2014 bevond zich dit kunstwerk van Machteld Aardse en 

Femke Kempes. Tijdens de oorlogsjaren werd de Hollandsche 

Schouwburg gebruikt als deportatie-hub van Joodse Amsterdammers. 

De briefjes en foto’s die de slachtoffers vanuit de schouwburg 

wisten te versturen naar familie of vrienden, hoe hoopvol of 

triviaal de inhoud ook mocht zijn, werden digitaal bewerkt en 

geprojecteerd op het gebouw waar het zich allemaal afspeelde. 



ecensie 

tekst: Jorit Hajema 

smartwatch 

EERSTE 

WERELDOORLOG 

IN BEELD 

Het idee van de smartwatch ontstond toen de Canadees Eric 

Migicovsky door Delft fietste. Als student aan de TU Delft had Eric 

Migicovsky het fietsen al aardig onder de knie, hij was zelfs gewend 

aan de asociale typische manier van fietsende Nederlanders. 

Er bleef echter één vaardigheid die hij niet beheerste, terwijl de 

Nederlander dit vrij argeloos wèl deed: fietsend sms’en. 

Via diverse oordopjes en koptelefoons is opnemen en bellen door 

ingebouwde microfoontjes al tijden geen probleem, daarvoor 

is een oplossing reeds bedacht. Je telefoon uit je zak halen en 

lappen tekst inkloppen – bij voorkeur ‘met losse handen’ – dat is 

een heel ander verhaal. Sms’jes inspreken met een programma 

als Siri is onbegonnen werk en daarom bedacht Migicovsky in zijn 

tijd in Amsterdam de oplossing: de Pebble, een smartwatch. Een 

verlengstuk van je smartphone om je pols. 

Ondergetekende fietst zelf regelmatig typend, vaak ook nog met 

onverantwoorde snelheid. Laat het ouderlijk toezicht het niet weten, 

maar wij Nederlanders kunnen dit gewoon. En wat is dan het nut 

van zo’n smartwatch? 

Allereerst wil ik jullie de smartwatchreclame van Samsung laten 

zien. Surf naar http://bit.ly/J7g9Qc of scan de QR-code. Uiterst 

ongemakkelijk probeert het Japanse bedrijf hier zijn spullen aan 

de man te brengen. De Samsung Galaxy Gear zou samen met 

– uiteraard – een Samsung smartphone dé ideale manier zijn om 

vrouwen te versieren. Een hopeloos belachelijke manier om een 

product aan te prijzen, want echte voordelen zijn er wel degelijk. 

Lopend of fietsend mis ik met enige regelmaat een belletje of 

berichtje doordat ik de trilling niet voel. Een trillende band om je 

pols valt moeilijk te missen. Opnemen en bellen kan wellicht sneller, 

zeker als men oordopjes of koptelefoons gebruikt die deze functies 

niet ondersteunen. Het ziet er ook modern uit, zichtbare gadgets 

op je lichaam. Modern is hip en hip is goed, gratis tip voor de 

reclamemakers bij Samsung. 

De technologiebedrijven proberen nu een vraag te creëren door een 

probleem te scheppen dat er niet is. Wat is het voordeel van bellen 

met je pols aan het oor ten opzichte van bellen met je telefoon aan 

je oor? Is typen op je pols überhaupt veiliger en makkelijker dan 

typen op je telefoon? Daarnaast kan sms’en op je smartwatch altijd 

maar met één hand en daarbij maak je beide handen immobiel, je 

horlogehand moet je immers stil houden. Typen op je telefoon kan 

met twee handen en is derhalve sneller, of met één hand terwijl je je 

andere hand kan blijven gebruiken – bijvoorbeeld om je stuur vast te 

houden… 

HOE LAAT IS HET? TROUBEL SO HARD 

Wat ‘ie wel kan is op afstand de muziek van je telefoon besturen. 

Op het moment van bedienen van de apps op je horloge zie je bij 

de meeste smartwatches echter de tijd niet meer, toch de essentie 

van een horloge. Daarmee is dit apparaatje ook meer een verlengde 

van je telefoon, dan een echt horloge. Moby’s dilemma wordt een 

luxeprobleem. 

Net zoals de iPad veel kan wat de iPhone al deed, kan de 

smartwatch veel wat de smartphone nu doet. Sms’en, muziek 

beheren, foto’s maken, mailen en Facebooken zijn hier voorbeelden 

van. Steve Jobs werd ronduit uitgelachen bij de introductie van de 

iPad; enkel de geeks uitten lof. Op sites als 4chan en 9gag werd 

de iPad afgedaan als een lompe iPhone waar je niet eens mee kan 

bellen. En waar staan we nu? Juist. Daarbij komt dat de Pebble 

met het meest succesvolle crowdfundingsproject ooit is opgestart. 

Vraag, of op zijn minst interesse, is er wel degelijk. 

Als de marketingmachine van de technologie-industrie gaat 

draaien, zullen we ongetwijfeld overstag gaan. Zo lang Samsung 

de smartwatch met totaal idiote reclames blijft promoten, zal een 

succes echter nog wel een tijdje uitblijven. Wellicht kan The Internet 

of Things (pagina 15) soelaas bieden. 

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog 

(WO I) uitbrak. De periode voor de Eerste Wereldoorlog, 

begin twintigste eeuw, kenmerkt zich door verschillende 

technologische ontwikkelingen, waaronder op het gebied van 

transport, maar ook militarisering. Echter heerste er zowel onder 

de burgers als tussen landen grote sociale onrust. De moord 

op de Oostenrijk-Hongaarse troonopvolger Franz Ferdinand 

ontketende een ketting aan reacties en groeide uit tot een 

wereldoorlog. Medium werpt een blik op de communicatieve 

middelen die werden ingezet tijdens de Eerste Wereldoorlog met 

als doel de steun voor deze oorlog te vergroten. 

TEKST: ALMA VAN DEN BERG 

Op deze Amerikaanse poster wordt 

koning Wilhelm I (Duitsland) als 

een gevaarlijke bruut neergezet 

die Amerika binnentreedt. In 

zijn rechterhand heeft hij een 

knuppel met daarop Kultur en 

in zijn linkerarm draagt hij Lady 

Liberty. Zoals onderaan de poster 

staat (Enlist), is het doel van deze 

poster het rekruteren van soldaten. 

Duitsland wordt als een bedreiging 

voor Amerika neergezet in de hoop 

dat Amerikaanse mannen zich 

zullen aanmelden bij het leger om 

Duitsland te stoppen. 

Destroy this mad brute 

VERLOOP WO I 

Op 28 juni 1914 werd Franz Ferdinand in Sarajevo doodgeschoten 

door een Servische nationalist. Oostenrijk-Hongarije beantwoordde 

deze aanslag met een oorlogsverklaring aan Servië. Vervolgens 

mobiliseerde Rusland zich en als reactie daarop mobiliseerde 

Duitsland en verklaarde de oorlog aan Rusland. Als Duitsland in 

augustus 1914 België binnenvalt, mobiliseren ook Frankrijk en 

Engeland, die steun aan België hadden beloofd, en verklaren aan 

Duitsland de oorlog. De Verenigde Staten hadden in eerste instantie 

verklaard neutraal te blijven in deze oorlog, echter sloot de VS zich 

in 1917 toch bij Frankrijk en Engeland aan in de strijd, omdat zij 

het zich onmogelijk achtte om afzijdig te blijven. Na vele slagen, 

gevechten, verschrikkelijke omstandigheden in de loopgraven en 

rond de tien miljoen slachtoffers, komt er op 11 november 1918 een 

einde aan de Eerste Wereldoorlog. 

Your country needs you 

Door het inspelen op het 

nationalistische gevoel 

werd geprobeerd om zoveel 

mogelijk Engelse burgers zo 

ver te krijgen mee te vechten 

voor hun land. 

ROL NEDERLAND 

Hoewel de strijdende landen graag wilden dat Nederland mee zou 

vechten, bleef Nederland de gehele oorlog neutraal. Ondanks zijn 

neutraliteit had Nederland zeker wel belang in de oorlog. Het zorgde 

voor de export van goederen voor zowel Engeland als Duitsland, 

waarmee Nederland zichzelf ook in een lastige positie bracht, omdat 

beide kampen bang waren dat de ander voorgetrokken zou worden. 

Naast goederenexporteur werd Nederland ook een uitvalsbasis voor 

Belgen die de oorlog in hun eigen land wilden ontvluchten. 

PROPAGANDA 

Hoewel de burgers van de betreffende landen niet bepaald 

oorlogszuchtig waren, moest er toch geprobeerd worden om de 

steun onder de burgers te vergroten. Een krachtig middel hiervoor 

was het inzetten van propaganda. Door het verspreiden van posters, 

26 / MEDIUM FEBRUARI 2014 MEDIUM FEBRUARI 2014 / 27

Americans All! 

“Manneke Pis 

verdrijft op 

glorieuze wijze 

de moffen.” 

Een Belgische 

spotprent waarin 

een overwinning 

van België op de 

Duitsers wordt 

weergegeven. 

Over There 

“THE WORLD 

IS MY OYSTER” 

Dit Engelse gezegde betekent vrij vertaald: Ik kan de hele wereld aan. De 

Nederlandse uitdrukking ‘leven als een oester’, betekent juist dat je geheel 

afgezonderd leeft van de wereld. Over deze twee uitersten kan ik als geen 

ander meepraten. 

column 

silke manschot 

Amerikaanse poster met als 

doel geld in te zamelen voor 

de oorlog. 

Manneke-Pis chasse 

glorieusement les 

Olboches! 

In Flanders Fields door John McCrae, een 

van de meest bekende gedichten uit de 

WO I. “In Flanders fields the poppies blow. 

Between the crosses, row on row.” Het 

gedicht beschrijft de vele soldaten die in 

België zijn gesneuveld en nu tussen de 

velden met klaprozen liggen. De klaproos 

(poppy in het Engels) is een belangrijk 

symbool geworden voor de WO I, met name 

vanwege haar symbolische betekenis: het 

rood staat voor bloed en het binnenste 

zwarte gedeelte voor rouw. Veel Britten 

dragen rond Remembrance Day (11 

november, de dag waarop de WO I werd 

beëindigd) een klaproos. 

In Flanders Field 

kranten, spotprenten en liederen werd een poging gedaan burgers 

op een bepaalde manier te beïnvloeden ten behoeve van de oorlog. 

Posters werden met name verspreid om dingen in te zamelen: 

om soldaten te rekruteren en geld en voedsel te werven. Via deze 

posters werd ingespeeld op het sentiment van de burgers. De 

nadruk werd gelegd op hun nationalistisch plichtsgevoel, je moest 

op de een of andere manier wel meehelpen met het verdedigen van 

je land en haar bondgenoten. Spotprenten dienden, zoals het woord 

al zegt, om de spot te drijven met de vijand. De vijand werd vaak als 

dom of gevaarlijk afgeschilderd, waardoor het idee werd gecreëerd 

dat deze ‘vernietigd’ moest worden. Om zowel de burgers als 

de soldaten aan het front te informeren werden kranten verspreid 

om, al dan niet naar waarheid, te berichtten over het verloop van 

de oorlog. In veel gevallen waren de artikelen zo geframed dat 

soldaten het idee hadden dat het zinvol was om door te vechten 

en dat onder burgers het gevoel ontstond dat zij de oorlog aan 

het winnen waren. Een ander middel dat werd ingezet to keep the 

Het Amerikaanse oorlogslied Over 

There. “Over there, over there. Send 

the word, send the word over there. 

That the Yanks are coming, the 

Yanks are coming.” Met dit lied werd 

geprobeerd om soldaten te rekruteren 

om ten strijde te gaan en de moed 

onder de soldaten erin te houden. 

Spotprent gebaseerd op de fabel over de 

haas en de schildpad, die het tegen elkaar 

opnemen in een race. De haas representeert 

koning Wilhelm I (Duitsland) en de 

schildpad een Britse soldaat (Engeland, de 

geallieerden). De haas draagt pakketjes met 

daarop lies, poison, liquid fire en asphyxiating 

gases. De schildpad ligt op voorsprong naar 

de overwinning en Duitsland wordt dus als 

verliezer weergeven. 

Haas en schildpad 

spirits up waren liederen. Muziek heeft de kracht te verbinden en de 

vaderlandse liefde te versterken en daarom werden speciaal voor de 

oorlog liederen gecomponeerd en deze werden gezongen door de 

soldaten. 

POËZIE 

Hoewel er door middel van de verschillende propagandamiddelen 

door de overheden van de landen werd geprobeerd om haar 

burgers te laten zien en denken wat in hun voordeel was, ontstond 

er ook iets dat als het ware de echte omstandigheden van de 

oorlog portretteerde: oorlogsgedichten, veelal geschreven door 

de soldaten aan het front. Deze gedichten kenmerken zich door 

het beschrijven van de verschrikkelijke omstandigheden waarin de 

soldaten verkeerden. Een van de bekendste gedichten uit de WO I 

is het gedicht In Flanders Fields van de Canadese John McCrae, die 

eerst zelf meevocht in de oorlog en later als arts gewonde soldaten 

verpleegde. 

Voordat ik begon aan de studie CW, heb ik namelijk een opleiding Autonoom 

Beeldende Kunst afgerond aan de meest conceptuele kunstacademie van 

Nederland: De Rietveld academie. Op de Rietveld loopt een bonte verzameling 

creatieve individuen rond die soms wel erg in een gesloten kunstbubbel leven. 

Niemand heeft een cent te makken en men leest er voor zijn plezier diep 

filosofische boeken van Adorno, Bergson of Baudrillard. (Lees je als CW’er 

graag een van deze schrijvers, dan heb je misschien de verkeerde studie 

gekozen.) 

Op de Rietveld genoot ik van de geweldige sfeer als er tot s ’avonds laat werd 

doorgewerkt. Op mijn afdeling was het één grote bende van olieverf, gips, 

rollen papier, eierschalen, oude matrassen, stukken asfalt, noem maar op. 

Het gevoel dat je precies dat kunt maken wat je zelf wilt geeft een geweldig 

gevoel van vrijheid. Het artistieke leven verloor voor mij echter zijn charme 

toen ik merkte dat niemand buiten de Rietveld echt begreep waar ik me 

heel bevlogen mee bezig hield. Goed leren communiceren met mensen niet 

bekend met het hedendaagse kunstdiscours was dan ook geen vereiste op 

de academie. Daarbij realiseerde ik me dat ik altijd een bijbaan zou moeten 

hebben aangezien er weinig geld viel te verdienen met mijn installaties en 

performances. Een investering van vier jaar studeren leek me uitdagender dan 

tot mijn pensioen bij een biologische bakker werken. Ik oriënteerde me op een 

tweede studie en koos uiteindelijk voor Communicatiewetenschap. 

Zo kwam ik van de kunst, in de wereld van wetenschap terecht. In het 

eerste jaar van de studie hoorde ik een hoogleraar eens zeggen: “Tja, 

de CW-studenten zijn toch eigenlijk een soort omhooggevallen hbostudenten.” 

Deze opmerking was waarschijnlijk bedoeld om aan te geven 

dat het intellectuele gehalte van de doorsnee student hem tegenviel. Wat er 

waarschijnlijk onbedoeld ook schuilt in deze opmerking, is zijn observatie van 

de praktijkgerichte en hands on mentaliteit van de gemiddelde CW’er. En daar 

is niets op tegen, integendeel, daar ontbreekt het in de academische wereld 

nog wel eens aan. Want statistisch significante resultaten zijn een vereiste wil 

je gaan publiceren, maar welke marketeer zal überhaupt je onderzoek lezen? 

Daar staat tegenover dat in de praktijk, niet de inhoud, maar juist efficiëntie en 

het halen van kunstmatige targets, vaak de maat is van succes. 

Dat wetenschappers wereldvreemd zijn en geen aansluiting vinden met de 

maatschappij is niets nieuws, net als dat professionals in het bedrijfsleven 

winst verkiezen boven diepgang. Uiteindelijk gaat het om een persoonlijke 

voorkeur. Wil je als promovendus vier jaar lang in afzondering, op één piepklein 

subdomein in de communicatiewetenschap de meest gespecialiseerde expert 

ter wereld worden? Of maak je liever reclames die, mocht je echt succesvol 

zijn, wereldwijd zichtbaar zijn? Die keuze heb ikzelf nog niet gemaakt. Het 

vergaren van kennis op een systematische manier, vind ik echt ‘superleuk’. 

(Mijn kunstenaarsvrienden zeggen dat ik tijdens mijn tweede studie opeens heel 

anders ben gaan praten.) Maar te weten dat wetenschap onderzoek doet naar 

die realiteit, die je als reclamemaker of kunstenaar zélf kunt beïnvloeden is ook 

heel aanlokkelijk. Mijn ultieme baan zal vast een combinatie worden van het 

beste van al die gekke, op zichzelf gerichte werelden, die moeilijk met, maar al 

helemaal niet zonder elkaar kunnen. 

Na het afronden van de kunstacademie en de 

bachelor Communicatiewetenschap als 

honoursstudent, doet Silke Manschot 

(Amsterdam, 1983) momenteel de master 

Persuasive Communication. Op de linker foto 

de eindexamen performance aan de Rietveld 

academie, 2008. Op de rechter foto de bachelor 

uitreiking aan de UvA, 2013. 

” 


SILVIO 

BERLUSCONI 

EN ITALIE’S BIZARRE 

MEDIALOGICA 

Zoals wij allen weten luistert de minister president van onze lage 

landen naar de naam Mark Rutte. Politiek gezien kan je het met hem 

oneens zijn, maar doorgaans staat hij bekend als als een sympathieke 

en rustige staatsman die geen gekke dingen doet en die Nederland 

naar buiten toe keurig vertegenwoordigt. De Mediumredactie kan 

natuurlijk niet anders dan dit gegeven van harte toejuichen, maar 

zou het niet hilarisch zijn als onze Mark zo nu en dan een orgietje bij 

hem thuis geeft, Duitse parlementariërs met kampbewakers vergelijkt 

en fotomodellen op ministerposten zet? Eens in de zoveel tijd een 

corruptieschandaal of banden met de onderwereld zou voor de 

levendigheid ook geen ramp zijn. In Italië bezondigt Silvio Berlusconi 

zich al een zo’n twintig jaar vrolijk aan al de bovengenoemde praktijken 

en het is pas sinds kort dat de wet hem tot een halt heeft kunnen 

roepen. Maar is het echt hilarisch, zo’n premier? Er zijn zat bezwaren 

aan te halen, maar kennelijk zag een goed deel van de Italianen er de 

humor ook wel van in, waardoor Berlusconi al die tijd met deze grappen 

en grollen heeft kunnen wegkomen. Hoe is dat toch mogelijk? 

TEKST: NOAH VAN DER VAART 

GESCHIEDENIS 

Voor jongere generaties is het lastig om Silvio Berlusconi weg te 

denken uit het politieke landschap van Italië. Twintig jaar geleden, in 

1994, nam de selfmade ondernemer en voormalig cruiseschipzanger 

het politieke heft voor het eerst in handen om, zij het met enkele 

tussenpozen, een bepalende factor te blijven in het Italiaanse 

politieke leven. Ondanks zijn stabiele heerschappij kan de grote 

leider bogen op een imposant scala aan schandalen, incidenten en 

politieke rampen waar menig andere wereldleider al binnen een mum 

van tijd aan de schandpaal zou zijn genageld. In Italië was dit geen 

mum van tijd maar een twintigtal jaren. Voordat we duiding geven 

over dit saillante gegeven is het belangrijk uit te lichten met wat voor 

kattekwaad we hier te maken hebben. 

Voor het eerste schandaal rondom Berlusconi moeten we terug 

naar 1990. Politicus was hij toen nog niet, maar hij had al wel zijn 

eerste veroordeling op zijn kerfstok wegens liegen onder ede in een 

corruptierechtzaak. Van een veroordeling kwam het niet, omdat 

hem amnestie werd verleend, en dat zou de niet enige keer zijn dat 

het Italiaanse rechtssysteem de beste man goedgezind bleek. Voor 

een vergelijkbaar delict ging hij nogmaals vrijuit en maar liefst vijf 

veroordelingen verjaarden na eindeloos traineren door 

zijn duurbetaalde advocatenteam (dat is namelijk mogelijk in het 

rechtssysteem van Italië). Silvio Berlusconi verzamelt aanklachten 

alsof het postzegels zijn. In de collectie hebben we onder andere: 

machtsmisbruik, laster, seksueel misbruik van minderjarigen, banden 

met de maffia, verduistering, omkoping, meineed en belastingfraude. 

Dat het pas vorig jaar tot de eerste echte veroordeling kwam, is te 

wijten aan zijn vele, duurbetaalde advocaten. Zoiets mag natuurlijk 

best iets kosten: de BBC schat dat de totale juridische uitgaven 

van de Berlusconi’s rond de 200 miljoen euro, zo bleek uit een 

onderzoek van de BBC. 

UITSPRAKEN 

Naast de nodige juridische reuring is er nog een veelvoud aan 

andere incidenten en uitspraken die we in Nederland niet direct 

met fatsoenlijk politiek leiderschap zouden associëren. Zo werd 

er kwaad bloed gezet bij Duitse Europarlementariërs (“U [Duitse 

diplomaat Martin Schulz] zou uitermate geschikt zijn voor de rol 

van concentratiekampbewaker in een film over WO II”), joden (“Mijn 

kinderen en ik voelen ons veroordeeld zoals Joodse families onder 

Hitler”), homoseksuelen (“Je kunt beter gepassioneerd van vrouwen 

houden dan gay zijn”), slachtoffers van de aardbeving bij L’Aquila in 

2009 (“Het verblijf in het tentenkamp zouden jullie moeten zien 

als een weekje op de camping”), Angela Merkel (“Ze heeft een 

onneukbare dikke reet” – in een uitgelekt telefoongesprek), linkse 

kiezers (tijdens de gemeenteverkiezingen van Palermo: “Ze zijn 

geestelijk gehandicapt, ze zouden in een psychiatrische inrichting 

moeten worden opgenomen”) en zo zouden we nog wel even door 

kunnen gaan. Als laatste zou ik graag nog de talloze bunga bungapartijtjes 

en de fotomodellen op ministerposten willen toevoegen 

en dan denk ik dat we wel een aardig beeld hebben van het type 

politicus waar we hier mee te maken hebben. 

DE HAMVRAAG VAN VANDAAG 

Rest ons nu de hamvraag: hoe kan het dat deze man niet al lang 

elke geloofwaardigheid ontbeert en al zo lang zo invloedrijk is? 

Het ligt voor de hand om te stellen dat Berlusconi en zijn mediaimperium 

met relatief gemak in staat zijn de berichtgeving in Italië 

op voor hem gunstige wijze te beïnvloeden. Dat is zonder meer een 

plausibele aanname: Berlusconi’s bedrijven Fininvest en Mediaset 

beheren de drie grootste commerciële televisiezenders en ’s lands 

grootste krant. Daarnaast heeft Berlusconi als staatshoofd grote 

invloed op de publieke omroepen. Helemaal in een land als Italië, 

waar 80% van de bevolking de televisie gebruikt als voornaamste 

bron van informatie, is de invloed van Berlusconi hierdoor niet te 

onderschatten. 

Het feit dat Berlusconi buitenproportioneel veel ruimte heeft om zijn 

boodschap luid en duidelijk aan de man te brengen, is op zichzelf 

al een dubieus gegeven, maar het wordt nog meer sinister als we 

ook kijken naar zijn andere methoden van publieke beïnvloeding. 

Het is al tientallen malen voorgekomen dat onwelgevallige 

journalisten werden ontslagen en dat kritische televisieprogramma’s 

uit programmeringen werden gehaald. Volgens Erik Gandini, de 

Zweeds-Italiaanse regisseur van de documentaire Videocracy, 

heeft dit geleid tot een cultuur waarin zelfcensuur zelden van de 

lucht is. Niet voor niets wordt Italië door Freedom House als enige 

Westers-Europese land beoordeeld als zijnde partly free wat betreft 

persvrijheid. 

De entree van meesterondernemer en mediaman Silvio Berlusconi 

in de Italiaanse politiek begin jaren negentig heeft geleid tot een 

drastische transformatie van hoe in het land naar politiek wordt 

gekeken. Dit is een verschijnsel waar de Italiaanse politicologe 

Donatella Campus uitgebreid onderzoek naar heeft gedaan. Ze stelt 

dat Berlusconi met zijn intensieve gebruikmaken van televisie geldt 

als vaandeldrager in de ‘mediatisering’ en personalisering van de 

Italiaanse politiek. Ze poneert Berlusconi als de belichaming van de 

‘kolonialisering van politiek door de massamediacultuur’ waarvan 

Silvio een exponent pur sang is. 

En een exponent is hij zeker. Silvio Berlusconi’s politieke stijl sluit 

naadloos aan op het type informatie waar de gewone Italiaan maar 

al te vaak aan wordt blootgesteld. In de Italiaanse massamedia 

heerst kennelijk een klimaat waarin eerdergenoemde citaten kunnen 

worden afgedaan als leuke, volkse gebbetjes en waar bunga 

bunga-partijtjes gelden als gezonde uitingen van de Italiaanse 

mannelijkheid. Dat dit denkkader zelfs de meest kromme zaken 

recht kan laten lijken, werd doeltreffend aangetoond door Alexander 

Stille van de New Yorker. Tijdens de verkiezingen van dit jaar vroeg 

een hardwerkende man uit Palermo wat hij vond van de schone 

juridische lei van Berlusconi’s belangrijkste opponent, Romano 

Prodi: “The absence of criminal investigations into Romano Prodi 

was a sign not of his moral probity but, rather, of a gross injustice: 

‘Berlusconi got twenty indictments, and Prodi not even one!’” 

Volgens Stille vinden we in dit citaat het ultieme voorbeeld van het 

breed gedragen Italiaanse idee dat alle politici boeven zijn, maar dat 

alleen Berlusconi ervoor vervolgd wordt. En tsja, tegen zo een logica 

zijn wij niet opgewassen. 

EINDE VAN EEN TIJDPERK 

Dus zie daar, een verklaring waarmee we nog iets van logica uit 

Berlusconi’s populariteit kunnen destilleren. De beste man heeft 

het lang kunnen volhouden, maar de recente ontwikkelingen 

hebben aangetoond dat zelfs in Italië de redelijkheid nog een rol van 

betekenis kan betreden. Zijn eerste echte veroordeling heeft hij nu 

dan eindelijk op zak (vier jaar cel wegens belastingfraude) en tegen 

een tweede veroordeling én een verbod op ambtsbeoefening gaat 

men nu in laatste beroep. Het zal een tegenvaller blijken voor de 

sensatiezuchtige volger van internationale, politieke zaken (Angela 

Merkel heeft een onneukbare dikke reet, mijn hemel), maar het 

betekent ook het einde van een bepalend tijdperk van de Italiaanse 

politiek en wie weet een frisse start voor de Italianen om hun 

problemen op te lossen. 


NEDERLANDERS 

IN HET 

NERD 

PARADIJS 

Wat zou je in hemelsnaam moeten zonder je iPhone? 

Een leven zonder WhatsApp, net zo ondraaglijk. Of 

nog vele malen erger, een wereld zonder Facebook, 

Twitter en Snapchat? In andere woorden: wat moeten 

we zonder Silicon Valley? 

TEKST: ERIK FANEKER 

San Francisco is een plek die wordt gedefinieerd door de 

overheersende sfeer van onophoudelijke creatieve innovatie. 

Het is de broedplaats van talloze ideeën die interpersoonlijke 

communicatie wat sterker, makkelijker of spannender maken. Waar 

internetgiganten zoals Google, Facebook en Apple gevestigd zijn in 

het zuidelijker gelegen Silicon Valley, fungeert het centrum van de 

stad als een nest voor jonge, startende vogels. Hoe is het om in een 

utopie van technologie te werken? Redacteur Erik Faneker ging op 

zoek naar landgenoten met meer empirische kennis over het high 

tech epicentrum en sprak twee Nederlanders die werkzaam zijn in 

het nerdparadijs. 

Wibe van de Vijver is een medewerker op het Googleplex in 

Mountain View en Jasper Smit werkt bij het Nederlandse consulaat. 

Medium vroeg hen hoe het is om actief te zijn in de unieke 

werkomgeving waarin zij dagelijks vertoeven. 

WIBE VAN DE VIJVER 

Wibe van de Vijver was altijd al erg internationaal georiënteerd. 

Gedurende zijn studie aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam wist 

hij dat hij niet in Nederland zou blijven. Zo ging hij vrijwilligerswerk in 

India doen en liep hij stage bij Google in Dublin. Het was deze stage 

die de deur zou openen naar zijn eigenlijke droombaan: werken 

op het Googleplex te Silicon Valley. Intussen pakt hij vanuit zijn 

onderkomen in San Francisco elke ochtend de kleurrijke Googlebus 

die hem naar zijn werk brengt.Hij bekleedt de functie van Strategic 

Partner Manager bij de zoekgigant en helpt onder andere website 

publishers meer inkomsten te genereren uit advertenties op hun site. 

Van de Vijver vertelt over de open sfeer en de start-up scene in zijn 

omgeving. “In de Valley zitten wat meer gevestigde bedrijven, maar 

de start-ups zitten in San Fran. Het is het beste om daar te zitten 

als starter, bij het ondernemende talent. Overal zijn hackathons 

(wedstrijden voor programmeurs, red.) en congressen. Fascinerend 

eigenlijk.” Van de Vijver vertelt over de lage drempel om contact te 

zoeken met anderen, zowel in de koffietenten in San Francisco als 

binnen de meer gevestigde bedrijven in het zuiden. Alles ligt immers 

op een steenworp afstand. “Ik ga toevallig vandaag lunchen bij 

Facebook.” 

Als Nederlander heeft Van de Vijver prompt moeten wennen aan de 

Amerikaanse cultuur, of eerder, de San Franciscaanse cultuur. “Het 

gaat hier allemaal om strakke start-ups, investments, targets, data 

en statistieken. Google is ontzettend datageoriënteerd. We meten 

alles. Zo houden we bijvoorbeeld bij welke ratings managers krijgen 

op bepaalde leiderschapsonderdelen, welke managers groeien 

en welke succesvol zijn. Je ziet ook hoe de meeste start-ups het 

Googlemodel overnemen. Facebook en Twitter schijnen bijvoorbeeld 

intern precies zo georganiseerd als hier bij Google.” We vragen hem 

of hij denkt dat het Googlemodel ook wereldwijd overgenomen gaat 

worden of dat er wellicht zelfs andere ‘Silicon Valleys’ gaan ontstaan. 

“Interessant,” reageert hij, “je ziet nu al dat het wordt nagebootst 

in Tel Aviv en ook in Berlijn ontstaat nu een soort techhub. Ik denk 

echter dat Silicon Valley altijd het hoofdstation zal blijven.” 

Ik zwem maandag en 

vrijdag altijd op 

kantoor 

” 

Een kenmerk van Google is dat ze er alles aan doen om hun 

werknemers tevreden en stressvrij te houden. Op de vraag of Van 

de Vijver de beste baan ter wereld heeft, antwoordt hij resoluut: “Ik 

heb een prachtig leven hier. Google biedt alle mogelijkheden om in 

gezonde conditie te blijven. Zo zwem ik maandag en vrijdag altijd op 

kantoor voordat ik begin met werken. Mijn droom is om dichter bij 

de strategie rondom bepaalde producten te komen. Ik zou wel de 

toekomst van zelfrijdende auto’s willen bepalen.” 

JASPER SMIT 

Een andere Nederlander actief in San Francisco is Jasper Smit, 

werkzaam bij het Nederlandse consulaat. Hij vertelt over de startupcultuur 

in het centrum van de Golden Gate City. 

Jasper Smit begon als stagiair in de Verenigde Staten tijdens zijn 

studie Internationale Betrekkingen in Groningen. Na projecten in 

onder andere Boston, Washington DC en New York kreeg hij al een 

baan aangeboden in San Francisco voordat hij afgestudeerd was. Hij 

is momenteel actief als economic officer en houdt zich voornamelijk 

bezig met Nederlandse ondernemers die aan de slag willen in San 

Francisco. 

“Mijn gemiddelde werkdag begint vroeg. Van 09.00 tot 17.00 uur zijn 

er verschillende zaken: het beantwoorden van vragen, verscheidene 

mensen doorverwijzen naar adviseurs en heel veel vergaderingen. 

Maar om 17.00 uur houdt mijn werk allesbehalve op. Er zijn 

avondbijeenkomsten, congressen, bootcamps en netwerkevenementen. 

” Smit reageert enthousiast wanneer we hem 

vragen naar de vermeende start-upcultuur die heerst in de stad. 

“Het definieert San Francisco! Zo’n beetje alle bijeenkomsten die 

ik heb, staan in het teken van app- en productontwikkeling van 

jonge starters. Er is een heel open en dynamische sfeer: niemand 

schroomt om in een koffietentje iemand anders te vragen naar de 

projecten en ideeën waar diegene op dat moment mee bezig zijn.” 

Smit geeft aan dat tevens de bedrijfscultuur in San Francisco 

verschilt van die in andere Amerikaanse steden. “In Washington DC 

is een pak aan gewoon een must. Een stropdas alleen al is echter 

simpelweg een no go hier in San Francisco.” Smit gaat dieper in op 

de nuchtere cultuur van zijn stad. “Er is erg veel optimisme. Silicon 

Valley klinkt nog heel nieuw maar het is juist San Francisco dat up 

and coming is. Ik las laatst een artikel waarin werd voorspeld dat 

San Francisco het centrum van het universum gaat worden. De 

grote bedrijven in Silicon Valley breiden uit en er komen elke dag 

veelbelovende start-ups bij in het centrum. ‘Failure is not an issue.’ 

Niemand is bang om te falen.” 

Ook Smit wordt gevraagd of hij de beste baan in de wereld heeft. 

“Ja. Ik realiseer me nog elke dag hoe verschrikkelijk veel mazzel ik 

heb gehad dat ik hier zit.” 

CENTRUM VAN HET UNIVERSUM 

Minstens één gegeven is duidelijk: de beide mannen hebben 

vertrouwen in de toekomst van San Francisco en omstreken. Waar 

Van de Vijver een ideaalbeeld schetst van het onwankelbare succes 

van de gevestigde bedrijven in de omgeving van de baai, beschrijft 

Smit de onpeilbare ruimte voor innovatie in de stad. Met pientere 

entrepreneurs in overvloed zijn er voortdurend ideeën die het nieuwe 

WhatsApp, Tinder of Instagram zouden kunnen worden. 

De vraag of Silicon Valley het centrum van ons universum gaat 

worden, is wellicht al gedateerd. Is Silicon Valley niet al het ultieme 

epicentrum van alles wat er in je digitale leven gebeurt? Een meer 

boeiende vraag is juist: hoe lang gaat Silicon Valley het nog blijven? 

Op basis van de huidige ontwikkelingen en financiële en creatieve 

ruimte die daar alom aanwezig is, kunnen we concluderen dat het 

een pittige opgave wordt voor een Berlijn of een Tel Aviv om Silicon 

Valley van de high tech troon af te stoten. 


gastbijdrage 

Unilever Research 

Prize-winnaar 

TONI VAN DER MEER 

Wat hebben situaties als het welbekende olielek in de Golf van 

Mexico als gevolg van de explosie op het BP-platform Deepwater 

Horizon, de discussie omtrent het afzinken van olieopslagboei Brent 

Spar en de explosie van een chemisch bedrijf in Moerdijk met elkaar 

gemeen? Alle zijn crisissituaties waarbij een organisatie centraal 

staat. Economieën en samenlevingen worden wereldwijd frequent 

verstoord door dit soort organisatiegerelateerde crises. Het zijn snel 

ontwikkelde, complexe en escalatiegevoelige noodtoestanden met 

vaak vergaande maatschappelijke gevolgen. Deze crisissituaties 

worden gekenmerkt door veel media-aandacht en staan vaak hoog 

op de publieke agenda. Hierbij is de manier waarop de situatie 

wordt behandeld in verschillende media en door het publiek van 

cruciaal belang. Vanuit de framingtheorie wordt verondersteld dat 

de framing van een situatie, in dit geval een organisationele crisis, 

direct effect heeft op hoe de ontvanger de realiteit interpreteert en 

betekenis geeft aan de situatie. Maar hoe worden organisationele 

crises geframed en bestaat er een verschil tussen de framing van de 

organisatie, de nieuwsmedia en het publiek? 

Tot nu toe is binnen het onderzoeksveld van corporate- en 

crisiscommunicatie nog weinig onderzoek gedaan naar framing 

in relatie tot crisissituaties. Bovendien is crisiscommunicatie 

vooral onderzocht vanuit het perspectief van de organisatie. In 

mijn masteronderzoek en tijdens mijn huidige PhD-project doe ik 

onderzoek naar de framing van dit soort organisationele crises. 

Hierbij staat de interactie tussen (1) de public relations (PR) van de 

desbetreffende organisatie, (2) de nieuwsmedia en (3) het publiek 

centraal. Het is van maatschappelijk belang om kennis te nemen van 

de rol van deze drie spelers in de framing van organisationele crises, 

hoe daarbinnen betekenis wordt gegeven aan de crisis en hoe 

escalaties te voorkomen zijn. De constructie van crisisframes is van 

fundamenteel belang voor de formatie van de corporate reputatie, 

voor het voorkomen dat de crisis escaleert en voor het tegengaan 

van publieke verwarring of paniek. Hierbij is het vooral de vraag hoe 

de framing van de verschillende actoren zich tot elkaar verhoudt 

en zich ontwikkelt in de interactie en of deze over tijd vergelijkbaar 

wordt. 

Gebeurtenissen kunnen op verschillende manieren gezien worden 

en er kan op verschillende manieren betekenis aan gegeven worden. 

Vanuit de framingliteratuur is dan ook bekend dat over het algemeen 

de frames van verschillende actoren niet overeenkomen. De frames 

worden voornamelijk gebaseerd op persoonlijke of professionele 

belangen en eigen interpretatie van de situatie. Voornamelijk tijdens 

snel ontwikkelende situaties zoals crises, waarbij er druk ligt op het 

zo snel mogelijk betekenis geven aan een situatie, is het denkbaar 

dat verschillen in persoonlijkheid en interesse zullen leiden tot 

verschillen in frames tussen de PR, nieuwsmedia en het publiek. In 

andere woorden: elke actor maakt afzonderlijk gebruik van dezelfde 

informatie, maar hanteert andere criteria voor de selectie van 

relevante informatie. Dit resulteert in de productie van afwijkende 

crisisframes tussen de drie actoren. 

Na de individuele constructie van frames zullen de frames met 

elkaar in aanraking komen via platforms in verschillende media. 

Om te voorkomen dat de crisis oncontroleerbaar groot wordt en 

om uiteindelijk de crisis op te lossen, is het cruciaal dat de PR, 

nieuwsmedia en het publiek collectief betekenis geven aan de 

complexe crisissituatie. Er is dus behoefte aan coherentie in de 

wirwar van competitieve frames om onduidelijkheid en onzekerheid 

te reduceren. Deze sterke behoefte aan coherentie dwingt de 

actoren mogelijk om tot een vergelijkbaar frame te komen in hun 

interactie. 

Kortom, naar verwachting zal de interactie tussen PR, nieuwsmedia 

en het publiek resulteren in het ontstaan van overeenstemming in 

frames over tijd. Echter, dit is hoogstwaarschijnlijk maar een tijdelijk 

voorval. De overeenstemming in frames wordt geforceerd door 

externe uitzonderlijke omstandigheden, namelijk het voorkomen 

van een organisationele crisis. De routinematige framing van de 

drie actoren wordt tijdelijk verstoord door de crisis, resulterend 

in een tijdelijke vorm van frame-overeenstemming. Wanneer de 

omstandigheden echter minder kritiek zijn, hebben de actoren weer 

de ruimte om zelf te bepalen op welke aspecten van de crisis ze 

willen focussen. In deze fase van de crisis is frame-overeenstemming 

dus niet langer noodzakelijk, waardoor er weer sprake zal zijn van 

framedifferentiatie zoals onder normale omstandigheden. In dit 

opzicht is de frame-overeenstemming slechts tijdelijk noodzakelijk 

om het proces van betekenisgeving te versnellen en om misframing 

en misinterpretatie te voorkomen. 

In het uitgevoerde onderzoek is gekeken of de crisisframing van de 

PR, nieuwsmedia en het publiek inderdaad gekarakteriseerd wordt 

door een dynamisch proces. Of er daadwerkelijk sprake is van een 

tijdelijke overeenstemming tussen de frames in tijden van crisis. 

Er wordt dus een crisisspecifiek patroon verwacht van hoe de 

frames van de verschillende actoren zich gedragen ten opzichte van 

elkaar. 

In de studie is empirisch onderzocht hoe de frames van de 

verschillende actoren zich ten opzichte van elkaar verhouden. De 

organisationele persberichten (PR), krantenartikelen (nieuwsmedia) 

en sociale mediaberichten (publiek) met betrekking tot vier 

Nederlandse organisationele crises (de SE Fireworks explosie, 

het DSB Bank-faillissement, de KLM-aswolk, en de Chemie- 

Pack-explosie) zijn verzameld. Dit resulteerde in meer dan 50.000 

berichten waarbij het framegebruik met elkaar vergeleken diende te 

worden. Gelukkig kon er gebruik gemaakt worden van automatische 

inhoudsanalyse en hoefden niet alle berichten handmatig gecodeerd 

te worden. Kort gezegd: de frames in de teksten zijn geïdentificeerd 

met gebruik van semantische netwerkanalyses en factoranalyses. 

De desbetreffende inhoudsanalyse identificeert automatisch de 

frames die gevonden kunnen worden in tekst op basis van de 

relaties tussen woorden in en tussen teksten om overeenkomende 

patronen in woordrelaties bloot te leggen. Met gebruik van deze 

‘co-woordanalyse’ wordt de sterkte van associaties tussen (sleutel-) 

woorden in teksten weergegeven. Ter vergelijking van de frames 

tussen actoren is in de huidige studie een uitbreiding op deze 

onderzoeksmethode ontwikkeld en toegepast. Deze methodeextensie 

realiseert de mogelijkheid om de framing te vergelijken op 

basis van statistische indicatoren. 

De onderzoeksresultaten waren in overeenstemming met de 

verwachtingen. Ten eerste wordt in dit onderzoek het dynamische 

karakter van crisis-framing door de actoren PR, nieuwsmedia 

en het publiek aangetoond. Ten tweede, om de verwachtingen 

met betrekking tot frame-overeenstemming te toetsen is de data 

in drie crisisperiodes onderverdeeld. In de initiële fase van een 

organisationele crisis komt de framing van actoren niet overeen. 

Deze bevinding duidt op een variantie in de initiële betekenisgeving 

van de situatie en het ontstaan van specifieke frames. Na deze fase 

ontstaat er interactie tussen de frames van de verschillende actoren 

wat resulteert in een hogere mate van overeenstemming tussen de 

frames. In de uiteindelijke fase is er opnieuw sprake van differentiatie 

tussen de frames. Het patroon van frame-overeenkomsten wordt 

beschouwd als specifiek voor organisationele crisissituaties. 

De coherentie in framing is mogelijk noodzakelijk om betekenis 

te kunnen geven aan de complexe crisissituatie om zo verdere 

escalatie op maatschappelijk niveau te voorkomen. 

Organisaties en PR-professionals kunnen hun voordeel doen met 

de bevindingen uit het onderzoek. Het is goed om te weten dat niet 

alleen nieuwsmedia, maar ook het publiek, vooral door de opkomst 

van social media, een belangrijke rol spelen bij de framing van crises. 

Het is van belang dat organisaties bij de communicatie rondom een 

noodsituatie niet alleen vanuit de eigen organisatie denken, maar 

dat ze de interactie zoeken met nieuwsmedia en het publiek om 

frame-overeenstemming en collectieve crisisbetekenis te stimuleren. 

Doen ze dat niet of niet goed, dan kan communicatie een crisis juist 

verergeren. 


OPPASSEN 

VOOR DE 

FILTERBUBBEL? 

“Internet meant a connection to the world, it meant something that would connect us all 

together and I was sure that it was gonna be great for democracy and for our society. But 

there´s this kind off shift in how information is flowing online. And it´s invisible. And if we don´t 

pay attention to it, it could be a real problem.” – Eli Pariser 

TEKST: LISA RUTTEN 

ILLUSTRATIE: KINYI TSUI 

Vandaag de dag streven sites naar het aanpassen van hun diensten 

aan onze persoonlijke smaak. Die schoenen waar jij toevallig naar 

keek op Nelly.com, poppen ineens op aan de zijkant van je scherm 

terwijl jij een Youtubefilmpje bekijkt. Harstikke handig, toch? Was 

je alweer bijna vergeten dat je die zo graag wilde. Niet alleen in 

webshops gebeurt dit, ook social media zoals Facebook hebben 

hier een handje van. Klik jij op links van bepaalde vrienden vaak 

door? Dan zal jij hun links vaker in je nieuwsfeed terugvinden dan 

vrienden waar jij iets minder gretig op door klikt. Klinkt allemaal 

best fijn, zo’n medium dat naar je luistert en zich aan jou aanpast. 

Begrijpelijk is ook dat bedrijven dit uit marketing perspectief doen: 

denken vanuit de klant. 

FILTERBUBBEL 

Volgens de Amerikaanse internetactivist Eli Pariser wordt het 

echter een iets ander verhaal als dit fenomeen zich ook doorzet 

in de journalistiek. Ook nieuwssites doen namelijk mee aan deze 

personalisatie waardoor je nu je ‘eigen nieuws’ kunt samenstellen. 

Dit gebeurt door algoritmische filters, die onthouden waar jij het 

eerst op klikt en gaan er vervolgens vanuit dat dit het meest relevant 

voor jou is. In het vervolg zullen gerelateerde artikelen vaker in jouw 

nieuwsfeed verschijnen. 

Op dat moment moet er goed opgepast worden, legt Eli Pariser 

haarfijn uit in een TED Talk. Door de personalisatie van nieuws 

komen we vast te zitten in een zogeheten filter bubble, waardoor 

we alleen maar in contact komen met informatie die wij al langer 

interessant vinden en we minder uitgedaagd worden tot het ter 

discussie stellen van ons wereldbeeld. Dit vormt een bedreiging 

voor de bedoelde democratiserende werking van het internet, een 

medium dat ons van oorsprong allemaal zou moeten verbinden 

en ons een zo breed mogelijke flow van informatie zou moeten 

verschaffen. Zo wordt het vooral de journalist erg moeilijk gemaakt 

het public service ideaal na te streven: het publiek op een zo breed 

mogelijke manier informeren. De journalist wordt als gatekeeper aan 

de kant geschoven en wordt overgenomen door de algoritmische 

filters. Deze algoritmische filters hebben niet de ethiek die 

journalisten hebben en zorgen niet dat het publiek ziet wat het per 

se nodig heeft om te zien, enkel meer van hetzelfde. 

NIEUWSPERSONALISATIE IN NEDERLAND 

Eli Pariser gaf deze TED Talk op basis van zijn observaties in 

Amerika waar ook de grootste nieuwssite Yahoo aan personalisatie 

doet. Hoe zit dat hier eigenlijk? 

Gert-Jaap Hoekman, 

hoofdredacteur NU.nl 

Op de populairste nieuwssite van Nederland, NU.nl, kun je via de 

app onderwerpen toevoegen aan je tab Mijn NU en stel je zo je 

eigen nieuws samen. Maakt NU.nl gebruik van personalisatie en 

waarom wel of niet? Medium vroeg het aan hoofdredacteur Gert- 

Jaap Hoekman: “Mag ik een flauw antwoord geven? We doen 

allebei. Ik denk dat je in deze huidige tijd juist veel moet kunnen 

laten personaliseren, omdat er nu eenmaal erg veel informatie is 

en deze niet voor iedereen even belangrijk is. De installatie van de 

burgemeester van Utrecht is voor mij erg interessant, want ik woon 

in Utrecht, maar iemand uit Groningen wil daarentegen wellicht veel 

meer lezen over de gasboringen.” 

“Bij NU.nl lossen we dit op door het dus allebei te doen. We bieden 

mensen de mogelijkheid om zelf een katern in te stellen en te 

bepalen waar ze bijvoorbeeld pushberichten over willen ontvangen. 

Ik sluit niet uit dat we ze in de toekomst ook de homepage van 

NU.nl laten samenstellen, maar de indeling van de rubrieken en de 

positie van Algemeen zijn wat ons betreft heilig. Als je alleen gaat 

maken wat mensen willen, maak je uiteindelijk iets dat niemand wil.” 

NU.nl gaat dus voor de gulden middenweg en (nog) niet zo ver als 

Yahoo, waarbij de gehele homepage al gepersonaliseerd is. Het lijkt 

erop alsof het personaliseren van het nieuws door NU.nl vooral als 

een hulpmiddel wordt ingezet, omdat lezers anders ‘door de bomen 

het bos’ niet meer zien. 

Mark Deuze, 

hoogleraar Media Studies UvA 

Is personalisatie van nieuws wel zo gevaarlijk als door Eli Pariser 

gesuggereerd wordt? Mark Deuze, hoogleraar Media Studies aan de 

Universiteit van Amsterdam, ziet nieuwspersonalisatie niet zozeer als 

een bedreiging, maar meer als een aanvulling. Hij denkt dat er bij de 

© Marloes Wender / 

beeldgeneratie 

Gert-Jaap Hoekman 

Mark Deuze 

overgang van offline journalistiek naar online journalistiek vooral 

rollen zijn bijgekomen, bijvoorbeeld de rol van gatewatcher, 

waarbij hij verwijst naar het werk van Axel Bruns (Gatewatching: 

Collaborative Online News Production, 2005). 

Axel Bruns stelt dat er bij online journalistiek een verschuiving 

plaatsvindt van gatekeeping naar gatewatching, waarbij 

webpublicaties gekenmerkt worden door een peer-to-peer model. 

Hierbij wordt de focus meer verlegd naar verschillende gebruikers, 

die niet of nauwelijks nog onder toezicht staan van redacteuren. 

Redacteuren worden zo meer mensen die de poort tot het nieuws 

in de gaten houden (gatewatchers) dan mensen die bepalen wat er 

überhaupt door de poort komt (gatekeepers). Deuze vindt niet dat 

het internet de gatekeeperrol van de journalist bedreigt, maar juist 

meer aanvult aangezien nu veel meer ogen het nieuws zien (maar 

niet altijd weten wat ‘nieuws’ is of kan zijn). Deuze: “De kwaliteit van 

deze aanvulling staat of valt bij het zorgvuldig omgaan ermee – door 

zowel burgers als journalisten.” 

Op de vraag of hij denkt dat het geoorloofd is de algoritmische filters 

zoveel verantwoordelijkheid te geven, merkt Deuze op: “Nee, maar 

dat is uiteindelijk nog altijd de verantwoordelijkheid van onszelf. 

De machines nemen de zaak niet over, maar er treedt wel een 

verregaande wisselwerking tussen mens en machine in werking 

op. Dat is interessant, niet zozeer bedreigend.” Deuze ziet ook de 

voordelen van nieuwspersonalisatie, omdat je zo meer te weten kan 

komen over onderwerpen, je kunt voorbij de waan van de dag gaan 

en je zo verdiepen in onderwerpen waar jij je in wil verdiepen. 

Is het geoorloofd om in de toekomst nog verder te personaliseren? 

Deuze: “Ik denk dat er altijd een (soms ongemakkelijke) balans blijft 

bestaan tussen verregaande personalisatie (wat we graag willen, 

maar ook moeite kost om te regelen en waarvoor we dus meestal 

de tijd niet nemen) en een door gatekeepers dan wel gatewatchers 

gecontroleerde stroom van informatie en entertainment.” 

SLEUTEL LIGT BIJ JEZELF 

Niet iedereen denkt dus hetzelfde over nieuwspersonalisatie. Aan 

de ene kant heeft het voordelen: het biedt de mogelijkheid tot meer 

verdieping in onderwerpen en laat het publiek nieuws lezen dat zij 

als relevant ervaart. Aan de andere kant ligt het gevaar op de loer 

dat je alleen maar nieuws gaat lezen waar jij je door aangetrokken 

voelt en waardoor je ander belangrijk nieuws mist. De journalist 

wordt niet aan de kant geschoven, zoals Eli Pariser suggereert, maar 

krijgt er een extra rol bij. Het lijkt alsof het allemaal te overzien is, 

zolang wij er als publiek maar bewust mee omgaan. Eeuwenoude 

conclusie wordt weer bevestigd: de sleutel ligt bij jezelf. 


DE 

IDENTITEIT 

VAN 

JOURNALISTIEK 

2013 was het jaar van nieuwe journalistieke initiatieven. De Correspondent, Blendle, eLinea, 

Myjour, de nieuwe digitale concepten om nieuws aan te bieden werden uit de grond gestampt. 

Ondertussen is het 2014 en is de krant nog niet verdwenen. Goed, zo rigoureus waren de 

verwachtingen ook niet, maar een vraag die te weinig is gesteld is: wat willen lezers? Kun je 

mensen die hun papieren abonnement opzeggen opvangen of is er misschien sprake van een 

verschuiving van de vraag? 

TEKST: DAAN JONGEN 

Het afgelopen jaar was een jaar met potentie voor de journalistiek. 

Er werden concrete plannen gemaakt voor nieuwe initiatieven en die 

werden deels ook datzelfde jaar daadwerkelijk uitgevoerd. Waar de 

afgelopen jaren vooral in het teken stonden van dalende oplages en 

abonnementen bij zowel kranten als tijdschriften, was er in 2013 

toch wat licht te zien aan het eind van de donkere journalistieke 

tunnel. Soms geheel op eigen kracht, soms met een beetje 

hulp van De Wereld Draait Door. 

Veel initiatieven 

gaan uit van een 

digitale kiosk 

” 

In 2013 hebben we dus veel concepten voor en ideeën over 

journalistiek voorbij zien komen. Er zijn veel overeenkomsten zoals 

het feit dat veel initiatieven uitgaan van een digitale kiosk waar 

artikelen worden aangeboden. Toch probeert elk initiatief zich met 

verschillende componenten te onderscheiden. Het gaat ook niet 

alleen over schrijvende journalistiek, ook in de televisiebranche wordt 

nagedacht over de toekomst. Een overzicht van een aantal 

veelbelovende projecten. 

#1 eLinea 

Ook wel ‘de Spotify voor de journalistiek’ 

genoemd, waarbij men zich kan abonneren 

voor €9,99 per maand en onbeperkt toegang 

heeft tot de aangeboden content. eLinea was 

al gelanceerd in februari 2011 maar werd offline 

gehaald op 1 januari 2012 wegens een tekort 

aan abonnees. Eind september 2013 ging eLinea 

2.0 online met een volledig nieuwe lay-out en 

een uitgebreider aanbod in de nieuwskiosk. 

#2 De Correspondent 

Een journalistiek initiatief gefinancierd door 

crowdfunding. 15.000 mensen die €60,- 

per jaar betalen voor kwaliteitsjournalistiek. Dat 

is gelukt. Rob Wijnberg, ex-hoofdredacteur van 

NRC.next kwam het concept uitleggen aan 

tafel bij Matthijs en slaagde erin zijn target te 

halen. Ondertussen is het platform sinds eind 

september bezig, maar of De Correspondent hét 

medicijn tegen de waan van de dag is, moet nog 

blijken. 

#3 Blendle 

Voor dit initiatief werd Alexander Klöpping naar 

voren geschoven, die uiteraard bij peetvader 

Matthijs aan tafel dit concept mocht uitleggen. 

Geen Spotify, maar ‘de iTunes voor de 

journalistiek.’ Het gaat hier eveneens om een 

nieuwskiosk, maar bij Blendle betaalt men per 

artikel een bedrag. De kosten per artikel variëren 

tussen €0,10 en €0,89 afhankelijk van de lengte, 

diepte of auteur. Momenteel hanteert Blendle 

een wachtrij en laat het ‘gefaseerd gebruikers 

toe’ vanaf 14 februari. Onlangs werd bekend 

gemaakt dat Blendle vanaf maart open gaat 

voor publiek. Of het een succes wordt is dus 

afwachten. Wel weten we nu al dat een groot 

achtergrondartikel bijna net zo duur is als een 

hele krant. 

#4 Myjour 

Nog een nieuwskiosk. Eentje die overigens al 

wel gelanceerd is. In plaats van euro’s betaalt 

men hier per artikel in my’s, waarbij één my 

zo’n 5 cent waard is. Bij Myjour kun je favoriete 

auteurs, titels of merken aanvinken om zo zelf 

een aanbod te creëren. Naast verschillende 

titels die men ook bij Blendle en eLinea vindt, 

bestaat het aanbod ook uit een selectie van 

ANP-nieuws. 

#5 Yournalist 

Is sinds 2011 ‘in ontwikkeling’ en kondigde 

onlangs via Twitter aan dat de technische 

kant nu klaar is, maar de bal bij de uitgevers 

ligt. Yournalist bestaat eveneens uit een 

groot aanbod van verschillende titels, maar 

scant relevante nieuwsberichten op basis 

van je interessegebieden. Hoewel deze 

applicatie in potentie technisch gezien boven 

de andere initiatieven uitsteekt, kan het qua 

naamsbekendheid nog wel een avondje DWDD 

gebruiken. 

#6 News Genius 

Geen geschreven journalistiek, maar een 

gepersonaliseerde nieuwsuitzending zoals jij het 

wilt. TNO en RTL Nieuws zien hier de toekomst 

van nieuwsbulletins in. On demand, op je 

smartphone of tablet en naar eigen keuze, je 

stelt dus in feite een eigen journaal samen. RTL 

Nieuws hoopt hiermee de dalende kijkcijfers om 

19.30 uur op te vangen. De ontwikkeling van 

het concept startte in januari 2014. 


‘ZOALS JIJ HET WILT’ 

Er zijn een hoop initiatieven en mensen die nadenken over hoe de 

journalistiek beter gemaakt kan worden. Online nieuwskiosken, 

kwaliteitsjournalistiek speciaal voor jou voor een speciale prijs, 

een geavanceerde nieuwsscanner die nieuwsberichten voor 

jou selecteert en zelfs een app waarmee je je eigen bulletin kan 

samenstellen. 

Een trend die te zien is, is het inspelen op ‘wat de lezer/ kijker 

wil.’ Gepersonaliseerd nieuws, aangepast op de interesses en 

toegespitst op eerdere keuzes. De vraag is echter of dat precies 

is wat lezers en kijkers daadwerkelijk willen. De vraag naar nieuws 

zal altijd blijven bestaan, mensen zullen altijd willen weten wat er 

gaande is. In eerste instantie zal men moeten wennen aan het feit 

dat ook voor online journalistiek betaald moet worden. Vooralsnog 

neemt een groot deel van Nederland genoegen met NU.nl. 

GEBRUIK VAN NIEUWS 

Momenteel is er een bijzonder groot, cross-mediaal nieuwsaanbod 

waaruit men kan kiezen: gratis kranten, betaalde kranten, 

gratis online kranten, betaalde online kranten, televisie, gratis 

nieuwssites, betaalde nieuwssites en alles wat daar tussen zit. Een 

luxeprobleem kan gesteld worden, maar waar men tegenwoordig 

aan voorbijstreeft is het feit waarvoor mensen nieuwsconsumptie 

gebruiken. En dat is niet per definitie één behoefte. 

Naast het feit simpelweg op de hoogte te zijn van wat er speelt, zijn 

kranten bijvoorbeeld nog steeds onderdeel van iemands identiteit. 

Zo lopen op universiteiten toch nog veel mensen rond met hun 

NRC.next of Volkskrant en vinden veel zakenlui het nog steeds 

prettig om hun Financieel Dagblad bij de hand te hebben. 

Waar Blendle veel aandacht kreeg door het mediaoptreden in 

DWDD, doet bijvoorbeeld De Correspondent het veel beter door het 

idee van een selecte groep te creëren. Ieder zichzelf respecterend 

journalist moet daar toch wel bij horen om te weten waar het over 

gaat. De stempel ‘kwaliteitsjournalistiek’ in combinatie met een 

aantal bekende ‘welgestelde’ auteurs heeft uiteindelijk genoeg 

mensen over de streep getrokken om het project daadwerkelijk te 

lanceren. 

De vergeten 

identiteit kan een 

onderbrekende 

component zijn in de 

succesfactor 

” 

GEBREK AAN IDENTITEIT 

Daarentegen voorziet Blendle slechts in de nieuwsvoorziening. 

Weliswaar mét Alexander Klöpping en promotie bij DWDD, vandaar 

de aandacht, maar de vergeten identiteit kan een ontbrekende 

component zijn in de succesfactor. Toch doet Blendle dat op die 

manier net iets meer dan eLinea, Myjour en Yournalist, die in feite 

slechts een digitale kiosk zijn. Het concept is gekoppeld aan een 

celebrity en door het gefaseerd toelaten van gebruikers wordt de 

suggestie van een selectie groep gesuggereerd. 

ACTIEF ACHTEROVER 

Ook News Genius zal waarschijnlijk de plank mis gaan slaan, daar 

waar het er vanuit gaat dat nieuwsconsumenten zelf nieuws willen 

samenstellen. Naar alle waarschijnlijkheid komt dit voort uit de 

kritiek die men sinds jaar en dag heeft op het nieuws. Te negatief, 

te makkelijk, te weinig, te dik, te Westers, te gekleurd, te objectief. 

Maar zelf nieuws samenstellen? De luie nieuwssnackcultuur in 

Nederland is te zien aan de populariteit van NU.nl. 

Er moet goed 

worden nagedacht 

over waar de 

verschuiving 

daadwerkelijk heen 

gaat ” 

Waar video on demand (VoD) langzamerhand wint van het kopen 

of huren van DVD’s (2.7 miljoen huishoudens met VoD in 2013) 

wordt on demand televisie nog steeds voornamelijk gebruikt voor 

terugkijken en zien we geen rigoureuze dalingen met betrekking 

tot de kijkcijfers van reguliere televisie. Concepten als het bord op 

schoot bij Studio Sport en het Achtuurjournaal zijn nog steeds stevig 

ingebed in onze cultuur. 

IDENTITEIT EN VERSCHUIVING 

Waar het afgelopen jaar het hosanna werd gezongen en de 

journalistieke vlaggen uitgingen, lijkt een groot aantal bedenkers 

van nieuwe journalistieke initiatieven voorbij te gaan aan wat de 

consument daadwerkelijk wil én waar hij nieuws voor gebruikt. 

Na verloop van tijd zal er misschien een volledige verschuiving 

plaatsvinden van papier naar digitaal. Dan moet de identiteit van het 

platform wel zichtbaar worden. 

Daarnaast moet goed worden nagedacht over waar de verschuiving 

daadwerkelijk heen gaat. Zitten mensen die hun krantenabonnement 

opzeggen werkelijk e wachten op een app met nog veel meer 

artikelen dan ze gewend waren? Mogelijk zetten ze ’s avonds 

simpelweg de televisie aan en nemen ze genoegen met Nieuwsuur. 

Maar misschien is dat niks nieuws. 

VRAGEN AAN 

HÉT MEDIUM 

Medium presenteert: hét Medium. Wij 

communicatiewetenschappers proberen 

altijd wel de ontwikkelingen op het gebied 

van communicatie te verklaren, maar het zijn 

uiteindelijk altijd de sterren die de koers bepalen. 

Het Medium legt contact met andere tijden. 

TEKST: DAAN JONGEN EN MENNO WOUDT 

ILLUSTRATIES: KINYI TSUI 

Spindoctordiploma verplicht voor uitoefenen vak 

Vanaf 1 januari 2015 is het voor iedereen die zichzelf openbaar 

en publiekelijk spindoctor noemt noodzakelijk om een geldig 

diploma te bezitten. Omdat steeds vaker mensen zich te pas en 

te onpas spindoctor noemen, was het nodig dit een halt toe te 

roepen. Jack de Vries is aangesteld tot directeur van de organisatie 

Spindoctoraal waar spindoctors in spé via een cursus hun diploma 

kunnen bemachtigen. Naar verwachting volgt ook een diploma voor 

lobbyisten. Een nog onbekende commissie anonieme mensen is nu 

aan het onderzoeken of dat haalbaar is. 

1-aprilgrap Jeugdjournaal 

De 1-aprilgrap van het Jeugdjournaal loopt volledig uit de hand. Op 

meerdere plaatsen in Nederland breken rellen uit op basisscholen. 

Aanleiding is het fragment waarin het Jeugdjournaal stelt dat vanaf 

1 april kinderen op school niet meer naar het toilet mogen om 

geld uit te sparen. Ook de plaskaart wordt per direct afgeschaft. 

Op basisschool De Gouden Druppel in Zoetermeer brak er zo de 

volgende dag totale paniek uit: kinderen poepten midden in de klas. 

Gerard Blaas, eindredacteur bij het Jeugdjournaal: “Dit was nooit de 

bedoeling. We wilden de kinderen niet zo letterlijk in de zeik nemen.” 

Gemeenteraadsverkiezingen 

Op 19 maart worden er in het grootste deel van Nederland 

gemeenteraadsverkiezingen gehouden, zo blijkt uit peilingen van 

Maurice de Hond. 


GEEN SPOREN 

ACHTERLATEN 

BETEKENT: 

NIET LOPEN 

TEKST: CHRISTIAAN BURGGRAAFF 

Ik heb me nooit zo veel zorgen gemaakt om mijn privacy: ik hoor bij 

de mensen die vinden dat ze niets verkeerd doen en dus niets te 

verbergen hebben. Maar na alle onthullingen van Edward Snowden 

werd het me te dol. ‘Als je de speld in de hooiberg wilt zoeken, dan 

kun je maar beter de hele hooiberg hebben,’ zo luidt het credo. 

Dit gaat zelfs mij te ver. We weten al lang dat duizenden bedrijven 

onze gegevens bewaren om ons te bestoken met doelgerichte 

aanbiedingen en reclame, maar we weten nu dus dat al die 

verschillende stukjes informatie op een grote hoop belanden. Die 

hoop wordt vervolgens opgeslagen door de NSA en de Britse 

GCHQ. Of je het wilt of niet, de NSA kijkt bijna altijd mee over je 

schouder. 

TWEE DAGEN VERDWIJNEN 

Of je nou dingen te verbergen hebt of niet, het is goed om je te 

beseffen dat privacy een illusie is. De moderne technologie heeft er 

voor gezorgd dat de ogen van de NSA ons overal kunnen volgen, 

en uit enkele experimenten uit de afgelopen tijd blijkt dat alleen met 

behulp van metadata al zeer gedetailleerde profielen van mensen 

geschetst kunnen worden. Tijd om eens te kijken: wat zouden wij 

allemaal weg moeten laten om twee dagen onder de radar van 

de NSA en de GCHQ te duiken? Welke apparaten kunnen wij 

überhaupt nog gebruiken zonder dat computernerds in het NSAhoofdkwartier 

in Fort Meade elke beweging, elke click, elke swipe 

kunnen volgen? 

Ik ga proberen een gat van twee dagen te creëren in mijn 

NSA-profiel, twee dagen lang uit het zicht van de NSA verdwijnen. 

Niet om een terroristische aanslag te plannen of omdat ik mij 

ernstige zorgen maak. Nee, gewoon om mijzelf (en anderen) er 

bewust van te maken hoeveel sporen wij elke dag achterlaten, 

terwijl wij nooit zeker kunnen zijn dat deze nooit tegen ons worden 

gebruikt. 

CHROME 

Eén week van tevoren: ik heb een mail gestuurd naar Bits of 

Freedom. Ik vrees voor een paar dagen zonder internet. En 

inderdaad, internet zal ik moeten missen. Omdat ik Chrome gebruik 

krijgt Google mijn data trouwens toch al gratis, met een lintje 

eromheen. De prijs voor het gemak. Ook de mobiele telefoon moet 

uit blijven. 

Ten eerste omdat het een Android is, maar de NSA tapt sowieso 

wereldwijd locatiegegevens af. Ik hoopte dat het wellicht voldoende 

zou zijn om het mobiele internet af te zetten, maar helaas. 

Vliegtuigmodus? Ook niet voldoende. De man van Bits of Freedom 

zegt dat als de telefoon uitstaat, hij toch nog kan worden gevonden. 

Op zich ben ik niet zo een telefoonverslaafde, maar cold turkey zal 

zwaar vallen. Verder moet ik twee dagen lang elke keer voordat ik 

een apparaat gebruik nadenken of de NSA daar toegang toe zou 

kunnen hebben. 

HET BEGINT 

Zondagavond. Vanaf morgen dus twee dagen geen sporen 

achterlaten. Niet bellen, internetten, enzovoorts. Geen bankzaken. 

De OV-chipkaart bleek al eerder zo lek als een mandje, maar goed. 

Nog even een paar Whatsappberichtjes versturen, Facebook 

checken en de trending topics op Twitter nalopen (#Alfredo 1000, 

Fleur Agema, Jeroen Pauw) en dan zet ik mijn telefoon uit. Voor 

de zekerheid geef ik hem aan mijn moeder, de enige persoon die 

sowieso nooit reageert als ik ergens om zeur. Niet dat ik problemen 

verwacht, maar toch. 

10.15: Ik word wakker, het is licht buiten. Ik wil weten hoe laat het 

is en grijp naar mijn telefoon. Zoekend tast ik rechts van mijn bed, 

maar mijn hand vind niks. Huh? Oh ja, dat kon dus niet. Geen 

telefoon zonder NSA. Dus geen telefoon. Ik heb geen horloge, maar 

mijn wekkerradio doet het wel. Gelukkig maar dat ik uiteindelijk toch 

geen internetradio heb gekocht, anders had die ook uit gemoeten… 

11.30: Ik vraag me af hoeveel mailtjes ik al heb gemist. Anders vloek 

ik altijd op de spam die de hele dag binnenkomt, nu begin ik het 

bijna te missen. Niet dat ik ooit inga op de zinloze aanbiedingen die 

met virtuele bergen tegelijk mijn postvak binnenstromen, maar je 

weet pas wat je eraan hebt als je het kwijt bent. Nu dus. 

13.35: Net bij het eten hadden we het over de vraag hoe hoog een 

vuurpijl eigenlijk komt. We wisten het niet; ik grijp automatisch naar 

mijn telefoon om het even te googelen, maar mijn zak is natuurlijk 

leeg. Geen Google. Ik zal met de onzekerheid moeten leven, 

twee dagen lang. Want we hebben wel een encyclopedie, maar 

daar staat het antwoord natuurlijk weer niet in. Ik vraag mij af wat 

mensen vroeger deden als zij dit soort vragen hadden. Rondlopen 

met die brandende onzekerheid? Een expert vragen? Een brief naar 

het Klokhuis schrijven? 

15.10: Ik ben maar een bordspel gaan doen met mijn zus. Had 

ik maar een film gedownload. Helaas, nu ben ik veroordeeld tot 

ouderwetse gezelligheid. Ik kijk op de klok. Ik moet nog best wel 

lang. 

17.35: Er moet worden gekookt. Ik heb geen idee wat ik zal maken. 

Wat doe je dan normaal gesproken? Inderdaad, recepten checken 

op de Appie-app. Wat doe je als je geen internet mag gebruiken? 

Tsja. In een kookboek kijken? Geen zin. Sowieso belachelijk dat 

de NSA zelfs weet wat we eten, want ook de gegevens van de 

bonuskaart gaan via internet en deze zullen dus wel gekraakt zijn. 

Wat zouden terroristen eigenlijk eten? Granaatappels? Hoe dan ook, 

geen bonusaanbiedingen voor mij. Vermoeiend. 

Zonder inspiratie loop ik naar de supermarkt, ik hoop maar dat ik 

onderweg iets bedenk. Kijken wat er in de aanbieding is. Ik denk 

even terug aan de mail die ik kreeg van de voorlichter van Bits of 

Freedom. Ik vroeg me namelijk af of de camera’s in de supermarkt 

mij wellicht zouden herkennen, en of de NSA hier iets mee zou 

kunnen. Gelukkig niet, daarvoor is de technologie nog niet ver 

genoeg. Bovendien heeft de NSA daar (vermoedelijk) nog geen 

software voor die geavanceerd genoeg is. Dus ik kan met een gerust 

hart winkelen, dat scheelt. 

17.40: Bij de ingang van de supermarkt bedenk ik me dat ik 

geen geld bij me heb. En pinnen mag niet: de NSA houdt het 

betalingsverkeer in de gaten. Terug dus, en geld lenen. Idioot dit. 

20.20: Ik kan niemand bellen, dus het wordt een lastig verhaal om 

iets af te spreken met een vriend. Ik heb geen zin om mijn avond 

alleen te slijten, dus ik vraag maar of mijn zus mee wil naar de film. 

Natuurlijk kunnen we niet met de bus, want geen OV-chipkaart voor 

mij. Dan maar fietsen. We zitten in de bioscoopzaal, jaloers kijk ik 

naar de telefoon van mijn zus. “Wat zit je te doen?” – “Gewoon, 

beetje facebooken, zeggen dat we naar de film zijn.” - “WAT?! Niet 

mij taggen hè?!” Zelfs als je zelf alle sociale media links laat liggen 

ben je nog niet veilig… 

9.30: De volgende ochtend. Opnieuw zoek ik mijn telefoon, maar 

deze keer realiseer ik mij wat sneller dat mijn telefoon er natuurlijk 

niet ligt. Ik ga ontbijten en daarna lees ik lekker ouderwets een boek. 

Het is maar goed dat ik geen e-reader heb, ouderwetse boeken kan 

ik zonder enig probleem lezen. Lekker dan, NSA. Hier kunnen jullie 

niks mee! 

10.45: Ik baal dat ik mij nooit heb verdiept in Tor Browsers. Op 

die manier kun je namelijk anoniem het internet op, maar ik heb 

nooit uitgezocht hoe het werkt. Jammer eigenlijk, anders had ik een 

beetje kunnen internetten. Natuurlijk niet facebooken, maar gewoon 

een beetje nieuws lezen. Een verademing. Ik neem me voor dat ik 

het morgen ga uitzoeken. Ik wil het op mijn telefoon zetten, maar 

dat kan natuurlijk niet. Ik herinner mij het briefje dat ik maar ben 

begonnen bij te houden, het wordt al aardig lang. Google ik anders 

zo veel dingen? Ik priegel het onderaan de lijst op het gekreukte 

briefje. 

12.00: Nog maar twaalf uur. Niet dat ik ontwenningsverschijnselen 

heb, maar het begint wel door te dringen dat haast niks meer kan 

wanneer je je privacy wilt beschermen. Bijna alles wat je doet is te 

zien voor wildvreemde mensen. Niet dat ze er in mijn geval heel veel 

mee kunnen: een stil Twitteraccount, een gemiddeld Facebookprofiel 

en geen terreurplannen. De hoeveelheid data voor één persoon is 

al enorm, je spoor is de hele dag te volgen. Want wie heeft er nou 

geen mobiele telefoon? En dat is nog maar het begin. 


15.30: Blij dat ik geen Smart TV heb, want nu kan ik nog tv-kijken. 

Gewoon, via de kabel. Ik ga er maar vanuit dat dat nog kan. Bij 

Smart TV’s zou het een ander verhaal zijn: die hebben immers 

een internetverbinding en dat zou dan dus weer betekenen dat 

gegevens die langs de tv gaan zomaar bij de NSA/GCHQ kunnen 

landen. Maar aangezien dit een ouderwets kreng is, hoef ik mij 

geen zorgen te maken en ik kan gewoon een spionagethriller kijken. 

Haha, de NSA-medewerkers zullen tot een paar jaar geleden wel 

dubbel hebben gelegen wanneer zij zagen wat men in Hollywood 

dacht wat zij kunnen. 

17.45: Ik heb best zin om een potje te gamen. Maar ja, alle 

consoles hebben tegenwoordig wel een internetverbinding en 

aangezien Xbox van Microsoft en dus in Amerikaanse handen 

is, hoef ik me daar helemaal geen illusies over te maken. Dat 

wordt hem dus niet. Wat zouden ze daar bij de NSA eigenlijk voor 

conclusies aan verbinden? Oh ja natuurlijk, mensen die shooters 

spelen zijn natuurlijk per definitie een veel groter risico dan mensen 

die alleen FIFA spelen. Ik werp nog een gefrustreerde blik op de 

Xbox, dan besluit ik maar verder te gaan in mijn boek. Het is maar 

goed dat ik geen Google Glass heb. Wat ik lees blijft tenminste 

geheim. 

20.40: Ik wil eigenlijk even bij een vriend langs, maar ik heb geen 

idee hoe ik hem nog moet bereiken. Per postduif? Ik ga maar op 

goed geluk langs. Helaas, niemand thuis. Kwaad fiets ik terug naar 

huis. Hopeloos dit. Ik ga nog maar even tv-kijken en dan naar bed. 

Maar de conclusie is overduidelijk: wie zijn privacy wil beschermen 

moet fikse offers brengen of een enorme nerd zijn. Of allebei? Hoe 

dan ook, de NSA ziet alles en weet alles, behalve wat zij met al die 

informatie moeten. 

Wat ik heb geleerd? Dat ik geen privacy heb, nooit. Altijd mijn 

telefoon op zak, Google Chrome als standaardbrowser, Hotmail, 

Facebook, noem maar op. Het houdt niet op. Laatst las ik ergens 

een manier om de privacykans iets te vergroten: we kunnen dan 

wel niet voorkomen dat de NSA alles binnenhaalt, maar we kunnen 

het wel duur maken om het allemaal te lezen door altijd alles te 

versleutelen. Morgen ga ik kijken hoe Tor Browsers werken. 

tijd 

things to do 

over 

events / books / films 

tekst: Lisa Rutten 

Food Film Festival 

In maart is het weer zover, alle foodies en 

film liefhebbers kunnen zich verzamelen 

in het oosten van Amsterdam in Studio/K 

om drie dagen lang naar films over eten 

kijken. Het Food Film Festival is inmiddels 

een internationaal event geworden over 

alles dat met eten te maken heeft. Er zullen 

verschillende documentaires en films te 

zien zijn die allemaal te maken hebben met 

voeding, duurzaamheid en gastronomie. 

Daarnaast zijn er ook (kook)workshops voor 

de creatievelingen onder ons, debatten 

en lezingen. 

Vanaf 27 februari zijn tickets te koop via de 

website van food film festival: 

www.foodfilmfestival.nl 

Het event zelf zal plaatsvinden van 22 tot en 

met 24 maart. 

De Cirkel 

Wie droomt van een baan bij één van de 

grote technologie bedrijven in het beroemde 

Silicon Valley, en voor de rest iedereen die 

doet aan social media, zou eens dit boek 

van Dave Eggers moeten lezen. Het 

beschrijft het verhaal van Mae Holland, 

die wordt aangenomen bij het machtigste 

internetbedrijf ter wereld: De Cirkel. Wat 

begint als een gelukzalige ervaring, wordt 

steeds heftiger naarmate ze naast haar 

werk steeds actiever moet zijn in het sociale 

netwerk binnen ‘De Cirkel’. Er is geen 

privacy meer toegestaan onder het mom 

van ‘als je niets te verbergen hebt, is het 

toch geen probleem’ en zo verwaarloost 

Mae haar leven buiten ‘De Cirkel’. Dit 

gaat natuurlijk nooit lang goed. Naast een 

spannend verhaal geeft Dave Eggers op 

een originele, confronterende manier de 

issues weer die spelen tussen social media 

en privacy. 

Aanrader voor alle social media gebruikers 

onder ons, en internet gebruikers in het 

algemeen. Het boek is online verkrijgbaar op 

o.a. bol.com voor €22,50 

Her 

Wie een beeld van de ideale partner in 

gedachten heeft, zal verheugd zijn om te 

horen dat er een systeem bestaat waar een 

identiteit gevormd kan worden op basis van 

de voorkeuren van de gebruiker. Nou ja, in 

de film Her dan. Een verhaal over Theodore, 

een gevoelige schrijver die in opdracht 

persoonlijke en liefdevolle brieven schrijft. 

De arme man heeft zelf nog steeds 

liefdesverdriet en ontdekt een nieuw 

computersysteem wat een geheel eigen 

identiteit vormt op basis van de voorkeuren 

van de gebruiker. En laat dit systeem 

nou net de stem hebben van de Scarlett 

Johansson, begrijpelijk dat de vonk 

overslaat. Maar hoe ziet zo’n vonk eruit 

tussen een mens van vlees en bloed en een 

computersysteem? 

Her is een verhaal over intimiteit in het 

digitale tijdperk en vooral de risico’s hiervan. 

Interessanten natuurlijk helemaal in het 

straatje van Communicatiewetenschap. 

Vanaf 27 februari te zien in Pathé 

bioscopen. 

Alle foodies en 

filmliefhebbers kunnen 

zich verzamelen 

” 

in het oosten van 

Amsterdam 

- FOOD FILM FESTIVAL 



colofon 

DE 

TWEEDE 

HELFT 

De eerste helft zit erop. Het is tijd om van helft te wisselen en opnieuw in de aanval te gaan. Wij zijn er klaar voor en we hopen jullie ook. Met 

een winter die er maar niet door wil komen, kijken wij alvast naar de lente die zal komen. De afgelopen tijd zijn we samen met onze actieve 

leden weer druk bezig geweest met het organiseren van leuke activiteiten voor jullie en er staat al van alles op de agenda. 

Vooral in april hebben we een paar grote evenementen staan! Het eerste weekend wordt afgetrapt door een citytrip naar Berlijn, waar ons Duits 

eens even goed op de proef wordt gesteld. Daarna gaan we snel door naar het faculteitsfeest, die plaats zal vinden op 10 april. Het belooft een 

heel groot super leuk feest te worden door de samenwerking van alle studieverenigingen van onze faculteit! Je hebt een weekje de tijd om brak 

op de bank te zitten, want 16 april is het MarCo Carrière-event. Een dag vol presentaties, workshops en uiteraard een netwerkborrel, om een 

kijkje achter de schermen te krijgen bij communicatie-afdelingen van verscheidende bedrijven. 

Tussen de grote activiteiten door blijf je natuurlijk ook niet stil zitten. Er staan verschillende bedrijfsbezoeken en workshops op de planning 

en ook de tosti- en smoothiemiddagen mogen niet ontbreken in het tweede semester. Ook is het voor de sportievelingen onder ons tijd om 

te gaan trainen! 10 mei is de Batavierenrace, een super leuke, maar vooral gezellige estafetteloop van Nijmegen naar Enschede, waar het 

avontuur wordt afgesloten met het grootste studentenfeest van de Benelux! Mercurius is ook met een team present, mocht je nog zin hebben 

om de strijd aan te gaan met de rest van studerend Nederland, schrijf je dan nu in via onze website! 

We hebben ook een mooie deal voor jullie weten binnen te slepen. MWG, de branchevereniging voor commerciële communicatie, kan leden 

van Mercurius een gratis studentenlidmaatschap aanbieden! Op deze manier kun je naar verschillende evenementen en dit is een hele goede 

manier om kennis te maken met ons vakgebied. Voor meer informatie over dit lidmaatschap verwijs ik je graag door naar onze website. 

Medium is het tijdschrift voor 

communicatiewetenschap 

aan de Universiteit 

van Amsterdam en 

wordt uitgegeven door 

studievereniging Mercurius. 

Medium verschijnt vier keer 

per jaar en heeft een oplage 

van 1000 stuks. 

Abonnementskosten zijn 

€20,- per jaar. 

Zie voor meer informatie 

www.mediumonline.eu of 

www.mercurius-uva.nl. 

Voor meer informatie 

over Medium en andere 

activiteiten van Mercurius 

zijn wij bereikbaar via 

onderstaande gegevens. 

Heeft u interesse in 

adverentieruimte of wilt u 

op een andere wijze een 

bijdrage leveren aan het 

magazine, dan horen wij het 

graag. 

Studievereniging Mercurius 

t.a.v. Medium 

Kloveniersburgwal 48 

1012 CX Amsterdam 

Telefoon: 

(020)5255302 

E-mail: 

medium@mercurius-uva.nl 

Website: 

www.mediumonline.eu 

www.mercurius-uva.nl 

Drukker: Flyeralarm, Maastricht 

HOOFDREDACTEUR 

Ferdinand Vroon 

ADJUNCT-HOOFDREDACTEUR 

Menno Woudt 

CHEF ONLINE 

Daan Jongen 

ALGEMEEN COORDINATOR 

Alma van den Berg 

COORDINATOR MERCURIUS 

Tessa Hofte Koesveld 

EINDREDACTIE 

Felicitas van Alphen 


Henk Buutkamp 

Jorit Hajema 

Tess Roelofsen 

REDACTIE 


Roos Beune 

Christiaan Burggraaff 

Henk Buutkamp 

Erik Faneker 

Jorit Hajema 

Daan Jongen 

Lisa Rutten 

Noah van der Vaart 

Menno Woudt 

VORMGEVING 

Frank August Martens 

Melissa Lehman de Lehnsfeld 

Kinyi Tsui 

FOTOGRAFIE 

Remona van der Zon 

Bronnen afbeeldingen 

cover: Remona van der Zon 

p. 02: Remona van der Zon 

p. 07: Bregje van Groningen 

p. 08: flickr.com - heyK8 

p. 10: Hilda Mossink 

p. 11: A.J. van den Berg 

p. 16: Wiebke Wilting 

p. 19: Jeroen Lemmens 

p. 23: Patti Valkenburg 

p. 23: Marlies Klijn 

p. 26: flickr.com - Janitors 

p. 27: flickr.com - kg12345 

p. 27: flickr.com - Martin Hayes 

p. 27: flickr.com - drbxl 

p. 28: flickr.com - carlylehold 

p. 28: geheugenvannederland.nl 

p. 28: flickr.com - canolepage 

p. 28: oucs.ox.ac.uk 

p. 28: flickr.com - Shook Photos 

p. 29: Silke Manschot 

p. 31: metronews.fr 

p. 32: Wibe van der Vijver 

p. 33: Jasper Smit 

p. 35: Toni van der Meer 

p. 37: Marloes Wender 

p. 37: Mark Deuze 

p. 42: flickr.com - jeroenbennink 

p. 44: flickr.com - donkeyhotey 

p. 44: flickr.com - ubiquit23 

p. 46: Mercurius 

Naast het organiseren van onze activiteiten, gaan we langzamerhand ook op zoek naar een nieuw bestuur. Het blijft een gek om na te denken 

over onze opvolgers, omdat we voor ons gevoel nog maar net begonnen zijn. Volgend studiejaar zal alles anders zijn, voor ons persoonlijk, 

maar ook voor Mercurius als vereniging. Uiteraard zal er een nieuw bestuur met de scepter zwaaien, maar het grootste verschil zal de 

verhuizing van de faculteit naar Roeterseiland zijn. Het wordt een spannende zomer, maar first things first. Schrijf je lekker in voor de MarCo, de 

Batavierenrace, word lid van MWG en kom tussendoor vooral met ons borrelen en feesten met de gehele faculteit! 

Het Mercuriusbestuur 2013-2014, 

De meningen in de 

opgenomen artikelen zijn niet 

noodzakelijk gelijk aan die van 

de redactie. Medium behoudt 

het recht ingezonden brieven 

in te korten of niet te plaatsen. 

Tessa Hofte Koesveld 

Fenno van der Velden 

Roos Spitteler 

Alyt de Jong 

Anne de Lange 

Voorzitter 

Secretaris 

Penningmeester 

Algemeen bestuurslid 

Algemeen bestuurslid

Medium / Jaargang 27 / #01 / Februari 2014

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?