Tussen Vecht en Eem 1997 - LOOSDRECHT

ew oning (dorpsstructuur), van de oude d ro ­
ge en natte infrastructuur (wegen en w aterlopen)
en van de historische o p en h eid tot op de
dag van vandaag h erk en b aar (gaaf) zijn gebleven.
M et an d ere w oorden, zijn er in h e t huidige
landschap nog genoeg aan knopingspunten
om de geschiedenis van h et gebied te kunnen
vertellen; heeft h et L oosdrechtse nog historisch-geografische
inform atiew aarde?
W at er aan ingericht L oosdrechts land nog
aanw ezig is kan als redelijk gaaf w orden aan ­
gem erkt. De overgebleven verkaveling w eerspiegelt
qua stru ctu u r (regelm atige stroken)
en richting (die bijzondere w aaiervorm ) nog
grotendeels de m iddeleeuw se ontginningsw ijze
die zich g edurende vele eeuw en goed h eeft
k u n n en handhaven. H oewel h et n u n o g aanwezige
wegen- en d ijkenpatroon ten opzichte
van de m iddeleeuw se uitgangssituatie n iet
veel is gewijzigd, is een deel hiervan d o o r h et
slagturven verloren gegaan. De oorspronkelijke
bebouw ing, die deel uitm aakte van de
oude o ntginning, is deels verdw enen en deels
verplaatst. D oor oxydatie als gevolg van ontw a­
tering van h et veen heeft zich al vrij snel na de
o n tg in n in g in h et oostelijke deel van de gem
eente een om slag in h et natuurlijk substraat
voorgedaan: h et natte, tegen de hogere gro n ­
d en uitw iggende veen heeft zich gedeeltelijk
teruggetrokken: h e t o n d erliggende reliëf is
als h et ware d o o r h e t verdw ijnend veen aan
h e t oppervlak kom en te liggen. De oorsp ro n ­
kelijke o p en h eid van h et o n tg o n n en veengebied
is h ierd o o r verloren gegaan. N og op de
19e-eeuwse topografische kaart25 is te zien dat
de drooggevallen sloten voor een deel zijn opgegaan
in h e t akkerland. In sloten die geen
w ater m eer voerden, kreeg spontan e houtopslag
een kans. Deze houtige randen gingen
ook als veekering functio n eren . Was de grote
nieuwbouwwijk van L oosdrecht nog niet aangelegd,
d an h adden we k u n n en concluderen
d at hier, ondanks h e t droogvallen van de sloten
en h e t teloor gaan van de historisch gegroeide
o p enheid van h e t landschap, h e t topografisch
arch ief toch nog verrassend veel
inform atie bevatte. M aar - p an ta rhei - de
nieuw bouw heeft w einig van de onderliggende
historische landschapsstructuur heelgelaten,
laat staan van de historische open h eid .
H et zijn in h e t centrale veenw eidegebied,
naast de oude verkavelingsstructuur, de oude
lintvorm ige bebouw ing en de m ate van o p en ­
heid, vooral de natte verveningsactiviteiten
die sporen in h et L oosdrechtse landschap
h ebben getrokken. In een studie in o pdracht
van de provincie U trecht kon ik in 1991 concluderen®,
dat - globaal gezien - de regio
L oosdrecht een hoge historisch-geografische
inform atiew aarde bezit. E r liggen nog heel
wat sporen in h et landschap, die de belangrijkste
ontw ikkelingen uit de L oosdrechtse
landschapsgeschiedenis w eerspiegelen. Zelfs
de L oosdrechtse plassen, w ant die vorm en
voor de historisch geograaf de echo van h et
slagturven.
Voer voor planologen
De provincie U trech t heeft n aar aanleiding
van h e t verschijnen van en als logisch vervolg
op de ‘B eleidsnota M onum enten en A rcheologie’27
laten onderzo ek en o f h et m ogelijk is
een gedetailleerde cultuurhistorische waard
en k aart sam en te stellen, w aarin archeologie,
historische geografie en historische bouwk
unde elk h u n eigen w aarden k u n n en tonen,
m aar w aarop ook geïn teg reerd e cultuurhistorische
ensem bles zijn aangegeven. W ant zeg
nou zelf, een o u d veenarbeidersw oninkje aan
de ran d van een petgaten en legakkerlandschap
is toch veel in teressan ter, dan als
F rem d k ö rp er m idden in een post-m oderne
woonwijk. Zo’n kaart kan een goed handvat
bieden bij h et m aken van gem eentelijke bestem
m ingsplannen en h et toetsen daarvan
d o o r de provincie. Als eenm aal h et V erdrag
van M alta is geratificeerd - waarbij de verstoorder
van h e t b o d em arch ief w ordt geacht
te betalen voor onderzoek, o f veiligstelling -
zal zo’n kaart alleen nog m aar aan belang winnen.
D at ik daarbij de historische geografie
een volwaardige plaats naast de archeologie
en de historische bouw kunde wil zien in n e­
m en, zal duidelijk zijn. In een snel veranderen
d land als N ederland is h et topografisch
archief n u nog te vaak h et kind van de rekening.
W ant weet, verloren cultu u rlan d kom t
n o oit w eerom .
58 TVE 15ejrg. 1997