Jonkheer Van Sypesteyn en Loosdrecht
Jhr. C.H.C.A. Van Sypesteyn en Loosdrecht
Jhr. C.H.C.A. Van Sypesteyn en Loosdrecht
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Jhr. C.H.C.A. van <strong>Sypesteyn</strong><br />
<strong>en</strong> LOosctrecht<br />
<strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> de<br />
neogothiek<br />
Hetmuseum<br />
SypeStevn<br />
Peter van M<strong>en</strong>sch<br />
Andre van der ooes<br />
ultQaVe<br />
van <strong>Sypesteyn</strong>-stichting<br />
Nieuw I.OOSdrecht<br />
MEI1976
In Z1Jn testam<strong>en</strong>t, opgemaakt op 4 maart 1930, b<strong>en</strong>oemde <strong>Jonkheer</strong><br />
Catharinus H<strong>en</strong>ri Cornelis Ascanius van <strong>Sypesteyn</strong> de <strong>Van</strong><br />
<strong>Sypesteyn</strong>-Stichting tot universeel erfg<strong>en</strong>aam, Zo verwierf de<br />
Stichting bij het overlijd<strong>en</strong> van vS op 27 februari 1937 naast<br />
het terrein, het gebouw <strong>en</strong> de verzameling (die haar reeds op<br />
8 oktober 1926 war<strong>en</strong> overgedrag<strong>en</strong>)ook het uitgebreide archief.<br />
T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van het familie-archief bepaalde vS dat dit gedur<strong>en</strong>de<br />
25 jaar na zijn overlijd<strong>en</strong> niet ter inzage van het<br />
publiek mocht Hord<strong>en</strong> gesteld. To<strong>en</strong> deze termijn verstrek<strong>en</strong><br />
was, heeft het Stichtingsbestuur beslot<strong>en</strong> tot sam<strong>en</strong>stelling<br />
<strong>en</strong> uitgave van e<strong>en</strong> nieuwe inv<strong>en</strong>taris, t<strong>en</strong> einde de bek<strong>en</strong>dheid<br />
van het archief te vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> de raadpleging te vergemakkelijk<strong>en</strong>.<br />
Deze inv<strong>en</strong>taris werd sam<strong>en</strong>gesteld door mej. S .M. van<br />
Zant<strong>en</strong> Jut <strong>en</strong> versche<strong>en</strong> in druk in 1969.<br />
!let familie-archief omvat allerlei stukk<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de familie<br />
<strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> aanverwante families <strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de<br />
roer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> onroer<strong>en</strong>de goeder<strong>en</strong> die zij bezet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Niet<br />
in dit archief <strong>en</strong> niet in g<strong>en</strong>oemde inv<strong>en</strong>taris zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
de stukk<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de bouw van het kasteel, de kunstverzameling<br />
<strong>en</strong> het bestuur <strong>en</strong> de administratie van de stichting,<br />
De laatst g<strong>en</strong>oemde stukk<strong>en</strong> zijn ondergebrachtin het zog<strong>en</strong>aamde<br />
bestuursarchief, waarvan e<strong>en</strong> globale inv<strong>en</strong>taris is sam<strong>en</strong>gesteld<br />
door mr. H. C . Wesseling. De stukk<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>de de<br />
aankoop van de terrein<strong>en</strong> in <strong>Loosdrecht</strong>, de aanleg van het<br />
park, de bouvr van het kasteel, de inrichting van de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het museum werd<strong>en</strong> in 1972-73 bije<strong>en</strong>gebracht <strong>en</strong><br />
geinv<strong>en</strong>tariseerd door P.J.A. van M<strong>en</strong>sch.<br />
Tijd<strong>en</strong>s het inv<strong>en</strong>tariser<strong>en</strong> van het voor wat betreftde periode<br />
1899-1927 vrij volledige archief, ontstond de behoefte e<strong>en</strong><br />
soort sam<strong>en</strong>vatting te mak<strong>en</strong> van de stukk<strong>en</strong> om daarmee e<strong>en</strong><br />
korte geschied<strong>en</strong>is van <strong>Sypesteyn</strong> na 1899 te schrijv<strong>en</strong>. In<br />
april 1973 versche<strong>en</strong> deze sam<strong>en</strong>vattingin e<strong>en</strong> beperkte gest<strong>en</strong>cilde<br />
oplage. Twee jaar tevor<strong>en</strong> was van de hand van Ds. A.D.<br />
Wumkes e<strong>en</strong> boekje versch<strong>en</strong><strong>en</strong> getiteld "Jhr C.H.C.A,van <strong>Sypesteyn</strong>.<br />
Kleine kroniek van zijn lev<strong>en</strong>". Hoewel in dit boekje<br />
ook aandacht is besteed aan de bouw van het kasteel, valt de<br />
nadruk vooral op de persoon van Jhr van <strong>Sypesteyn</strong>,De geschied<strong>en</strong>is<br />
van <strong>Sypesteyn</strong> voor <strong>en</strong> na 1899 vormt sam<strong>en</strong> met de verzameling<br />
die is ondergebracht in het huidige museum het onderwerp<br />
van e<strong>en</strong> onlangs in de serie 'Nederlandse Kastel<strong>en</strong>' versch<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
boekje, geschrev<strong>en</strong> door beide ondergetek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Waarom<br />
1
dan nog dit boekje? Wel, WlJ ZlJn van m<strong>en</strong>ing dat in bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde<br />
publikaties e<strong>en</strong> aantal aspekt<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de zijn belicht.<br />
Met name de relatie tuss<strong>en</strong> wat <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> in <strong>Loosdrecht</strong><br />
deed <strong>en</strong> wat elders in Nederland gebeurde is nog onvoldo<strong>en</strong>de<br />
uit de verf gekom<strong>en</strong>, In de hier volg<strong>en</strong>de opstell<strong>en</strong> zal<br />
getracht word<strong>en</strong> drie . aspekt<strong>en</strong> nader uit te werk<strong>en</strong>: <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>Loosdrecht</strong>, <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> de neogothiek <strong>en</strong> <strong>Van</strong><br />
<strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> het museumwez<strong>en</strong>, Het is belangrijk om op te merk<strong>en</strong><br />
dat het hier niet gaat om afgeronde studies, Op verschill<strong>en</strong>de<br />
punt<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de opstell<strong>en</strong> zelfs kontroversieel gesteld<br />
zijn om diskussie uit te lokk<strong>en</strong>, Om deze diskussie te stimuler<strong>en</strong><br />
is er, in teg<strong>en</strong>stelling tot de andere publikaties, uitvoerig<br />
gebruik gemaakt van not<strong>en</strong>,<br />
T<strong>en</strong>slotte: om doublures te voorkom<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> wij ons sterk beperkt<br />
tot de onderwerp<strong>en</strong>, Voor e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> beeld is het goed<br />
het boekje van Wumkes <strong>en</strong> het boekje uit de serie 'Nederlandse<br />
Kastel<strong>en</strong> 1 te raadpleg<strong>en</strong>,<br />
Hilversum/Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>, mei 1976<br />
Peter van M<strong>en</strong>sch<br />
Andr~<br />
van der Goes<br />
2
Jhr, C,H,C.A, van <strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> <strong>Loosdrecht</strong><br />
In 18de <strong>en</strong> 19de eeuwse geschrift<strong>en</strong> wordt <strong>Loosdrecht</strong> beschrev<strong>en</strong><br />
als e<strong>en</strong> 1-1aar aards paradijs: "De dorp<strong>en</strong> zijn indedaad e<strong>en</strong>e ter<br />
wederzijde met huiz<strong>en</strong>, of boer<strong>en</strong>wooning<strong>en</strong> bebouwde all~e van<br />
wilg<strong>en</strong>boom<strong>en</strong>, van de bel<strong>en</strong>d<strong>en</strong>de land<strong>en</strong>, door smalle <strong>en</strong> heldere<br />
wegsloot<strong>en</strong> afgescheid<strong>en</strong> •••• De be,voonde erv<strong>en</strong> aan wederzijd<strong>en</strong><br />
ligg<strong>en</strong> mede meest aile<strong>en</strong>. in 1 t gro<strong>en</strong> geboomte, <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hunne<br />
moes- <strong>en</strong> bloemtuin<strong>en</strong>; nabij de kerk<strong>en</strong> zijn de getimmert<strong>en</strong>s wel<br />
het meest in behoorelijke orde; daar ge<strong>en</strong> wooning<strong>en</strong> staan,<br />
wordt het oog verrukt door de heerelijkste weiland<strong>en</strong>, of de<br />
aang<strong>en</strong>aamste bebouwde akkers"(l). <strong>Loosdrecht</strong> was zelfs volg<strong>en</strong>s<br />
sommige schrijvers het mooiste dorp van het Gooi <strong>en</strong> omstrek<strong>en</strong>:<br />
"Als e<strong>en</strong> bloempje, verborg<strong>en</strong> tussch<strong>en</strong> hoog gras, ligt het<br />
dorpje <strong>Loosdrecht</strong> in't Gooiland. Wie er echter e<strong>en</strong>maal geweest<br />
is gaat er nog e<strong>en</strong>s he<strong>en</strong> om dat dorp,dat thans nog ver van d<strong>en</strong><br />
weg afgeleg<strong>en</strong> is, nader te leer<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>"(2),Kortom e<strong>en</strong> landelijk<br />
dorp,door slechte verbinding<strong>en</strong> geisoleerd van de omgeving.<br />
Het zag er naar uit dat de moderne expansie die inzette in de<br />
t'•eede helft van de 19de eeuw <strong>Loosdrecht</strong> voorbij zou gaan,Maar<br />
rond 1899 treedt er e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>tering in, Binn<strong>en</strong> JO jaar zou <strong>Loosdrecht</strong><br />
uitgroei<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> bloei<strong>en</strong>d toerist<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum, In dit<br />
opstel zull<strong>en</strong> we deze plotselinge <strong>en</strong> snelle bloei tracht<strong>en</strong> te<br />
volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooral de rol die <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> daarin speelde.<br />
Op zaterdag 26 april 1884 bezocht <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> voor het eerst<br />
Nieuw <strong>Loosdrecht</strong> (J). Na e<strong>en</strong> vluchtig bezoek aan <strong>Loosdrecht</strong> in<br />
1898 vertoefde hij in 1899 van 8 juli tot 29 augustus met zijn<br />
moeder in het Oranje Hotel aan de 's-Gravelandseweg te Hilversum.<br />
<strong>Van</strong>daar ging hij <strong>en</strong>ige mal<strong>en</strong> naar <strong>Loosdrecht</strong> (4). Bij die<br />
geleg<strong>en</strong>heid kwam hij ook in kontakt met W. Voogsgeerd, hoofdonderwijzer<br />
te Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>(S). De betrekking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het<br />
terrein <strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> de familie <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> war<strong>en</strong> in <strong>Loosdrecht</strong><br />
bek<strong>en</strong>d.Op het terrein zou het stamslot van de <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>s<br />
gestaan hebb<strong>en</strong>. In het dorp ded<strong>en</strong> allerlei verhal<strong>en</strong> de<br />
ronde over de bouw van het kasteel <strong>en</strong> de verdere lotgevall<strong>en</strong><br />
ervan(6). <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> werd daarom zeer welwill<strong>en</strong>d ontvang<strong>en</strong>.<br />
Groot was de s<strong>en</strong>satie to<strong>en</strong> op 17 augustus. 1899 (de overdracht<br />
vond plaats op 22 september) vS het terrein kocht, Ev<strong>en</strong>veel<br />
opzi<strong>en</strong> baarde het to<strong>en</strong> bij proefopgraving<strong>en</strong> oude fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
gevond<strong>en</strong> Herd<strong>en</strong>. Voogsgeerd schreef: "Op uw verzoek heb ik nog<br />
getracht de al te groote verbreiding van Uwe onderhandeling<strong>en</strong><br />
alhier nog wat teg<strong>en</strong> te gaan. Maar er was e<strong>en</strong>voudig ge<strong>en</strong> do<strong>en</strong><br />
aan, Het gerucht vloog terstond heinde <strong>en</strong> verre ( ••• )In Loos-<br />
3
drechts burger<strong>en</strong> verbeelding ziet m<strong>en</strong> het slot reeds staan"(7).<br />
vS schrijft zelf over de gevolg<strong>en</strong> van zijn aktiviteit<strong>en</strong>: "Dit<br />
alles maakte groote s<strong>en</strong>satie in de streek; alle nieu1.rsblad<strong>en</strong><br />
uit Gooiland <strong>en</strong> de Vechtstreek bevatt<strong>en</strong> allerlei artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
mededeling<strong>en</strong> over de oude Heerlijkheid <strong>en</strong> de geschied<strong>en</strong>is van<br />
het Huis te <strong>Sypesteyn</strong>, welke door de groote dagblad<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>(S).Op zaterdag 22 september 1899 schreef de Gooi<strong>en</strong><br />
Eemlander:"Te Nieuw-<strong>Loosdrecht</strong> waar nabij de Hervormde Kerk<br />
de heerlijkheid Sijpesteijn heeft geleg<strong>en</strong> <strong>en</strong> het kasteel zich<br />
bevond dat blijk<strong>en</strong>s historische gegev<strong>en</strong>s in 1288 werd gesticht,<br />
hebb<strong>en</strong>,op last van e<strong>en</strong> der nazat<strong>en</strong> in rechte lijn van dat zeer<br />
oud geslacht, opgraving<strong>en</strong> plaats gehad, Uit het vind<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
ste<strong>en</strong><strong>en</strong> kogel <strong>en</strong> andere gegev<strong>en</strong>s blijkt, dat deze oudtijds<br />
vorstelijke bezitting werkelijk daar waar m<strong>en</strong> vermoedde zich<br />
heeft bevond<strong>en</strong>. Mocht<strong>en</strong> de plann<strong>en</strong>, 1-1aarop aangevang<strong>en</strong> onderhandeling<strong>en</strong><br />
met de teg<strong>en</strong>woordige eig<strong>en</strong>aars doel<strong>en</strong>, verwez<strong>en</strong>lijkt<br />
word<strong>en</strong>, dan bestaat er kans dat 1 <strong>Loosdrecht</strong> 1 spoedig <strong>en</strong>e<br />
plaats in de historie zal herkrijg<strong>en</strong>". In andere krant<strong>en</strong> versche<strong>en</strong><br />
het zelfde bericht(9). Op 20 september versche<strong>en</strong> in Het<br />
Vaderland onder de kop "E<strong>en</strong> grootsch plan" het volg<strong>en</strong>de korte<br />
bericht: "Door jhr. <strong>Van</strong> Sijpesteijn te <strong>Loosdrecht</strong> is e<strong>en</strong> boerderij<br />
aangekocht, in verband met zijn voornem<strong>en</strong> om ter plaatse<br />
waar in 1288 het kasteel - te Sijpesteijn - werd gesticht, e<strong>en</strong><br />
dergelijk slot te do<strong>en</strong> verr1JZ<strong>en</strong>, Over d<strong>en</strong> aankoop van meer<br />
land 1vord<strong>en</strong> onderhandeling<strong>en</strong>· gevoerd" ( 10).<br />
De publiciteit had e<strong>en</strong> voor vS nadelis gevolg, "De ruchtbaarheid<br />
van de zaak bleek e<strong>en</strong>e groote belemmering voor d<strong>en</strong> aankoop<br />
van andere perceel<strong>en</strong> welke ik ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s w<strong>en</strong>schte te koop<strong>en</strong>".<br />
Hij nam kontakt op met de redaktie van de Gooi- <strong>en</strong> Eemlander,<br />
In het archief bevindt zich e<strong>en</strong> brief (11) van e<strong>en</strong> van<br />
de direkteur<strong>en</strong> van de krant, met de volg<strong>en</strong>de inhoud: "In verband<br />
met UH verlang<strong>en</strong>, uitgedrukt bij het onderhoud, dat e<strong>en</strong><br />
onzer verslaggevers te Baarn met u had, hebb<strong>en</strong> wij in'De Gooi<strong>en</strong><br />
Eemlander' ge<strong>en</strong> verdere bericht<strong>en</strong> uit <strong>Loosdrecht</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />
in zake d<strong>en</strong> .opbouw van het Huis <strong>Sypesteyn</strong>, In andere blad<strong>en</strong><br />
kom<strong>en</strong> echter herhaaldelijk dergelijke bericht<strong>en</strong> voor •••• Daar<br />
ons blad nu niet voortdur<strong>en</strong>d over deze aangeleg<strong>en</strong>heid het stil<br />
zwijg<strong>en</strong> kan blijv<strong>en</strong> bewar<strong>en</strong>, zou het ons zeer aang<strong>en</strong>aam zijn,<br />
indi<strong>en</strong> U ons in de geleg<strong>en</strong>heid wilde stell<strong>en</strong> onze lezers naar<br />
1-1aarheid aangaande e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander in te licht<strong>en</strong> <strong>en</strong> ons daartoe<br />
gegev<strong>en</strong>s wilde verstrekk<strong>en</strong>". E<strong>en</strong> van de krant<strong>en</strong> die wel over<br />
<strong>Sypesteyn</strong> schreef was de Gooische Courant. Op zaterdag 28 september<br />
1901 schreef deze krant o.a. over de moeilijkhed<strong>en</strong> die<br />
vS ondervond bij het verkrijg<strong>en</strong> van de terrein<strong>en</strong>: " ••• het aankoop<strong>en</strong><br />
zelf bleek niet altijd mogelijk. Waar sommige eig<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />
hun eig<strong>en</strong> belang<strong>en</strong> met die van <strong>Loosdrecht</strong> wist<strong>en</strong> overe<strong>en</strong> te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> ging het goed ( ••• ) Ander<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>- uit e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong><br />
oogpunt beschouwd - te uitsluit<strong>en</strong>d hun eig<strong>en</strong> belang op het oog<br />
<strong>en</strong> daar moest<strong>en</strong> onderhandeling<strong>en</strong> wel mislukk<strong>en</strong>". Opvall<strong>en</strong>d is<br />
dat hier gesprok<strong>en</strong> wordt over het algeme<strong>en</strong> belang van Loosdrech't<br />
wanneer het gaat om de grondaankop<strong>en</strong> van vS. Dat het in<br />
de geme<strong>en</strong>te zelf ook zo werd gevoeld, blijkt uit e<strong>en</strong> brief van<br />
de geme<strong>en</strong>tesecretaris <strong>Van</strong> Geijt<strong>en</strong>beek ( 12 september· 1899), gericht<br />
aan vS: "Deze week kwam Dr Meijboom alhier, tot mij <strong>en</strong><br />
deze deelde mij mede, dat hij notabele ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong><br />
had die het zeer appriciee~d<strong>en</strong> dat door U poging<strong>en</strong> in het werk<br />
4
war<strong>en</strong> gesteld, om het gewez<strong>en</strong> schoone Slot Sijpesteijn, weder<br />
te do<strong>en</strong> verrijz<strong>en</strong>, Om hiertoe echter te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> overgaan<br />
moet door U- zoo, zeide hij, de Doctor, verder- 66k grond<br />
van d<strong>en</strong> Heer Hacke van Mijnd<strong>en</strong> of di<strong>en</strong>s Echtg<strong>en</strong>oote, word<strong>en</strong><br />
aangekocht <strong>en</strong> nu was m<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>ing, dat het t<strong>en</strong> goede kon<br />
\·lerk<strong>en</strong>, indi<strong>en</strong> ik e<strong>en</strong> request opmaakte <strong>en</strong> di t met de voornaamste<br />
ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> onderteek<strong>en</strong>de, t<strong>en</strong> einde in bescheid<strong>en</strong> term<strong>en</strong>,<br />
op d<strong>en</strong> afstand van di<strong>en</strong> grand, ter Uwer behoeve, aan te dring<strong>en</strong>"(l2),<br />
Dankzij de bemiddeling t<strong>en</strong>slotte van de predikant van<br />
Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>, Ds Vell<strong>en</strong>ga, kon vS het land van Hacke van<br />
Mijnd<strong>en</strong> in eig<strong>en</strong>dom verkrijg<strong>en</strong>, Op e<strong>en</strong> bedankbrief van v S ant<br />
Hoordde Vell<strong>en</strong>ga: " ..• to<strong>en</strong> U tot mij k\vam <strong>en</strong> mij bleek, dat<br />
het e<strong>en</strong>e geme<strong>en</strong>tezaak Has, heb ik mij niet will<strong>en</strong> onttrekk<strong>en</strong>,<br />
om naar mijn vermog<strong>en</strong> de zaak zoveel mogelijk te bevorder<strong>en</strong>"<br />
(13), Dat deze betrokk<strong>en</strong>heid gold voor alle lag<strong>en</strong> van de bevolking<br />
blijkt uit de briev<strong>en</strong> van Floor (landbouHer) <strong>en</strong> Snel<br />
{veld,.,rachter) (14), Floor schreef: "E<strong>en</strong> ding kan ik u verzeker<strong>en</strong>,dat<br />
de Geest van het volk in <strong>Loosdrecht</strong> u bijzonder g<strong>en</strong>eg<strong>en</strong><br />
is in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> niets liever zoude zi<strong>en</strong> als dat u alles<br />
datu nodig had om uw plann<strong>en</strong> te volvoer<strong>en</strong> in uw bezit kreeg".<br />
vS vat zelf deze reakties sam<strong>en</strong>: "(het plan) mocht zich wel in<br />
d<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong>e sympathie verheug<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> was er trotsch op te<br />
constater<strong>en</strong> dat het afgeleg<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervall<strong>en</strong> dorp ook e<strong>en</strong>e geschied<strong>en</strong>is<br />
had" (8).<br />
Wanneer we afgaan op wat vS <strong>en</strong> Voogsgeerd schrijv<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> de<br />
gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> rand <strong>Sypesteyn</strong> de <strong>Loosdrecht</strong>se bevolking wakker<br />
geschud. Voogsgeerd: "Uw optred<strong>en</strong> alhier"heeft inderdaad <strong>Loosdrecht</strong>s<br />
burgerij goed gedaan. 't Is of er meer zelfbesef sinds<br />
is gekom<strong>en</strong>" (15) <strong>en</strong> "Nude burgerij wakker wordt, is er van<br />
<strong>Loosdrecht</strong> nog '"el wat te mak<strong>en</strong>" (16). Va n <strong>Sypesteyn</strong>: "Wat <strong>Loosdrecht</strong><br />
zelf in het algeme<strong>en</strong> betreft was in de afgeloop<strong>en</strong> vier<br />
jar<strong>en</strong> (voor 1903, vM) groot<strong>en</strong> vooruitgang op te merk<strong>en</strong>, 1velke<br />
geheel toegeschrev<strong>en</strong> mogt word<strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> stoat <strong>en</strong> de opwekking<br />
die gegev<strong>en</strong> was door het ophal<strong>en</strong> <strong>en</strong> verlev<strong>en</strong>dig<strong>en</strong> der oude geschied<strong>en</strong>is<br />
der plaats <strong>en</strong> door het krachtige pog<strong>en</strong> om bij zoo'n<br />
belangrijk feit als het herstell<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> <strong>Sypesteyn</strong> voor het<br />
dorp \vas, ook met all<strong>en</strong> kracht de aandacht van bui t<strong>en</strong> op het<br />
dorp te verkrijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> er vreemd<strong>en</strong> he<strong>en</strong> te lokk<strong>en</strong>"(8).<br />
vS wa s zeer betrokk<strong>en</strong> bij de ontwikkeling<strong>en</strong> in <strong>Loosdrecht</strong>.<br />
\Vumkes (17) schrijft: "<strong>Van</strong>af het begin staan Jhr v.S. grate<br />
ding<strong>en</strong> voor og<strong>en</strong>. Als hij zich inspant weer e<strong>en</strong> <strong>Sypesteyn</strong> te<br />
do<strong>en</strong> herrijz<strong>en</strong>, is het hem niet (alle<strong>en</strong>) om eig<strong>en</strong> plezier <strong>en</strong><br />
glorie of die van de familie begonn<strong>en</strong>, maar zoekt hij ook de<br />
bloei van <strong>Loosdrecht</strong>". Het hoeft niet betwijfeld te word<strong>en</strong> dat<br />
vS <strong>Loosdrecht</strong> goed gezind was, maar Z1Jn inspanning<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />
tach in e<strong>en</strong> ander licht te staan wanneer we het volg<strong>en</strong>de citaat<br />
lez<strong>en</strong>: "De aanleg (van het park, vM) moest rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met<br />
de toekomstplann<strong>en</strong> van de <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>s. \Vaar getracht (zal)<br />
word<strong>en</strong> haar later doel al dadelijk aan te gev<strong>en</strong> door het inricht<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong>e t<strong>en</strong>toonstelling van oudhed<strong>en</strong>, welker naam<br />
langzamerhand moet verander<strong>en</strong> in di<strong>en</strong> van 'museum', moet ander<br />
zijds getrac ht word<strong>en</strong> door het heff<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>e <strong>en</strong>tree hare inkomst<strong>en</strong><br />
te verhoog<strong>en</strong>. Voor dit doel is dus bevorderi ng van het<br />
vreemdeling <strong>en</strong>verkeer <strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d mak<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> <strong>Sypesteyn</strong> e n het<br />
museum zeer w<strong>en</strong>schelijk"(18).<br />
Om het bezoek te bevorder<strong>en</strong> zijn goede verbinding<strong>en</strong> nodig.<br />
Daaraan ontbrak het in <strong>Loosdrecht</strong>. Voogsgeerd schreef zeer<br />
5
juist (18-2- 101): "De toekomst voor <strong>Loosdrecht</strong> ligt in nauwere<br />
aanslui ting <strong>en</strong> meerdere geme<strong>en</strong>schap met de Gooische hoofdplaats<br />
(Hilversum, vM)". De toekomst v a n <strong>Sypesteyn</strong> hing daar nauw mee<br />
sam<strong>en</strong>. Ge<strong>en</strong> wonder dus dat v S in zijn geschrift<strong>en</strong> uitvoerig<br />
ingaat op de verbetering<strong>en</strong> van de verbinding<strong>en</strong>. Als eerste gevolg<strong>en</strong><br />
van zijn optred<strong>en</strong> in <strong>Loosdrecht</strong> noemt hij: "le Het bestrat<strong>en</strong><br />
van d<strong>en</strong> 1veg · naar Hilversum. In 1899 z oude volg<strong>en</strong>s<br />
Raadsbesluit van d<strong>en</strong> ••• (niet ingevuld, vM) 1899 d<strong>en</strong> weg<br />
e<strong>en</strong>igszins uit geld<strong>en</strong>,overgehoud<strong>en</strong> op de jaarrek<strong>en</strong>ing hersteld<br />
word<strong>en</strong>. Na mijn optred<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daarop gevolgde stukk<strong>en</strong> in de<br />
blad<strong>en</strong>,,,rerd e<strong>en</strong> verzoekschrift van ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> aan d<strong>en</strong> Geme<strong>en</strong>teraad<br />
ingedi<strong>en</strong>d om <strong>en</strong>e l<strong>en</strong>ing te sluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> d<strong>en</strong> weg geheel te<br />
bestrat<strong>en</strong>, ingewilligd. De le<strong>en</strong>ing bedroeg f 11000,-. 2e Het<br />
verbeter<strong>en</strong> van d<strong>en</strong> Boomhoek. De kei<strong>en</strong> uit de weg bij d<strong>en</strong> mol<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> door ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> met eig<strong>en</strong> gerij weggehaald <strong>en</strong> in d<strong>en</strong><br />
Boomhoek gebracht <strong>en</strong> deze to<strong>en</strong> door de Geme<strong>en</strong>te bestraat" (8).<br />
Uit het bov<strong>en</strong>staande blijkt dat vS van m<strong>en</strong>ing was dat de verbetering<br />
van de verbinding<strong>en</strong> op Z1Jn initiatief werd uitgevoerd.<br />
Dat is ev<strong>en</strong>,vel niet helemaal Haar. Reeds voor de aktiviteit<strong>en</strong><br />
van vS op <strong>Sypesteyn</strong> begon m<strong>en</strong> met de verbetering van de<br />
verbinding<strong>en</strong> met Hilversum. In 1887 werd in de geme<strong>en</strong>teraadhet<br />
verzoek behandeld tot instelling van e<strong>en</strong> partikuliere paardetramverbinding<br />
van het raadhuis te <strong>Loosdrecht</strong> rechtstreeks<br />
naar het station te Hilversum, via de <strong>Loosdrecht</strong>se weg, Vaartweg,<br />
Kerkbrink, Bussumerstraat, Nieuwe Doel<strong>en</strong>straat <strong>en</strong> Stationsstraat<br />
(Gooi- <strong>en</strong> Eemlander, 9-12-1887). Dit plan is nooit<br />
uitgevoerd <strong>en</strong> werd in 1893 op de lange baan geschov<strong>en</strong>. Er was<br />
echter wel e<strong>en</strong> omnibusdi<strong>en</strong>st <strong>Loosdrecht</strong>-Hilversum, welke werd<br />
geexploiteerd door de firma De Bree & Dolman. In 1894 kreeg<br />
deze firma f 200 subsidie van geme<strong>en</strong>tewege (Gooi- <strong>en</strong> Eemlander<br />
13-10-1894).<br />
Het verbeter<strong>en</strong> van "d<strong>en</strong> Boomhoek" betek<strong>en</strong>de dat de Heg door<br />
Nieuw <strong>Loosdrecht</strong> werd doorgetrokk<strong>en</strong>. "Deze verbetering heeft<br />
veel waarde. <strong>Van</strong> Hilversum uit is er thans e<strong>en</strong> goede Heg door<br />
<strong>Loosdrecht</strong> naar de Vechtstreek. Dat is nu e<strong>en</strong> aardig ritje<br />
tussch<strong>en</strong> de p1ass<strong>en</strong> door. Tot nog toe kon dit bijna niet, maar<br />
gaat nu veel beter <strong>en</strong> kan Heldra heel goed gemaakt Hord<strong>en</strong>.<br />
Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s voor Hielrijders, die er tot nog toe onmogelijk doorkond<strong>en</strong>.Dat<br />
kan beHeging <strong>en</strong> vertier gev<strong>en</strong>"(Voogsgeerd,l8-2-0l).<br />
Andere verbetering<strong>en</strong> in de verbinding<strong>en</strong> met Hilversum Har<strong>en</strong>:<br />
11 4e Door het Geme<strong>en</strong>tebestuur werd e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> uitstek<strong>en</strong>de omnibusdi<strong>en</strong>st<br />
ingevoerd. Partijtrekk<strong>en</strong> voor d<strong>en</strong> exploitant van d<strong>en</strong><br />
oud<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st <strong>en</strong> one<strong>en</strong>igheid maakt<strong>en</strong> het de Geme<strong>en</strong>te niet mogelijk<br />
de di<strong>en</strong>st vol te houd<strong>en</strong>, die Heer in oude hand<strong>en</strong> kHam.<br />
Toch was nu verkreg<strong>en</strong> dat de Geme<strong>en</strong>te ge<strong>en</strong> subsidie meer gaf<br />
<strong>en</strong> de omnibuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st vee1 beter werd<strong>en</strong>. 5e D<strong>en</strong> ••• (niet<br />
ingevuld,vM) werd e<strong>en</strong> station gevestigd van d<strong>en</strong> Rijkste1ephoon<br />
di<strong>en</strong>st; hierdoor werd <strong>Loosdrecht</strong> ook telegraphisch (per telephoon<br />
over Hilversum) aanges1ot<strong>en</strong>" (8).Maar vS had meer w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>.<br />
In de eerste p1aats betrof dat de aanleg van e<strong>en</strong> kortere weg<br />
van Niem• <strong>Loosdrecht</strong> naar Hi1versum. In
hij hierover o.a. naar Voogsgeerd, Vell<strong>en</strong>ga <strong>en</strong> <strong>Van</strong> Hasel<strong>en</strong> (de<br />
plaatselijke correspond<strong>en</strong>t van de Gooi- <strong>en</strong> Eemlander). Op zijn<br />
initiatief, maar zonder zijn bijzijn, werd op dinsdag 8 mei<br />
1901 tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vergadering in caf~ Vaartzicht te Oud <strong>Loosdrecht</strong><br />
de ver<strong>en</strong>iging opgericht. De ver<strong>en</strong>iging krijgt de naam<br />
<strong>Loosdrecht</strong>s Bloei (20). "Het doel waarmede i.k deze Vere<strong>en</strong>iging<br />
oprichtte was om er in te verkrijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong>e krachtige medewerkster<br />
bij mijn poging<strong>en</strong> om <strong>Loosdrecht</strong> op te heff<strong>en</strong>. T<strong>en</strong>vijl ik<br />
zelf er alle<strong>en</strong> daartoe zoude bijbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> door de verheffing <strong>en</strong><br />
langzamerhand weer in de oude staat br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de '<strong>Sypesteyn</strong>'<br />
,.,raar zeer veel aan verbond<strong>en</strong> was dat tot de bloei van <strong>Loosdrecht</strong><br />
kon bijbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>"(21).<br />
<strong>Van</strong>af het begin maakte vS duidelijk wat hij van de ver<strong>en</strong>iging<br />
v<strong>en</strong>vachtte. E<strong>en</strong> kortere verbinding met Hilversum kHam reeds op<br />
de oprichtingsvergadering van de ver<strong>en</strong>iging ter sprake.Tijd<strong>en</strong>s<br />
de bestuursvergadering van 22 april 1902 kwam e<strong>en</strong> voorstel van<br />
vS ter sprake om op <strong>Sypesteyn</strong> e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling van oudhed<strong>en</strong><br />
in te richt<strong>en</strong>. Op 12 of 13 juni 1902 werd deze t<strong>en</strong>toonstelling<br />
geop<strong>en</strong>d. Zij werd gebracht als aktiviteit van de ver<strong>en</strong>iging<br />
<strong>Loosdrecht</strong>s Bloei, maar to<strong>en</strong> de bestuursled<strong>en</strong> op eig<strong>en</strong> houtje<br />
iets veranderd<strong>en</strong> aan de opstelling van de voorwerp<strong>en</strong>, ontstond<br />
er e<strong>en</strong> konflikt met vS. Er war<strong>en</strong> trouw<strong>en</strong>s nog meer wrijvingspunt<strong>en</strong>,<br />
vS verweet het bestuur dat zij totaal ge<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis had<br />
van an tiek ( sommige voonverp<strong>en</strong> war<strong>en</strong> met zeep afge1vass<strong>en</strong> ,andere<br />
war<strong>en</strong> op de kop gezet).Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> war<strong>en</strong> er nog wat moeilijkhed<strong>en</strong><br />
rond de afrek<strong>en</strong>ing van de geplaatste advert<strong>en</strong>ties.<br />
In 1902 werd het vS duidelijk dat de ver<strong>en</strong>iging niet aan het<br />
doel beantwoordde waarvoor hij haar in het lev<strong>en</strong> had geroep<strong>en</strong>.<br />
Op 21 december 1903 schrijft hij e<strong>en</strong> brief waarin hij meedeelt<br />
dat hij zich aan de ver<strong>en</strong>iging onttrok."Het gevolg van deze<br />
zaak, steun<strong>en</strong>d op de opgedane ondervinding moet<strong>en</strong> zal zijn dat<br />
ik in <strong>Loosdrecht</strong> alle<strong>en</strong> <strong>en</strong> uits1uit<strong>en</strong>d zal blijv<strong>en</strong> doorwerk<strong>en</strong><br />
aan hetge<strong>en</strong> ik onderneem; <strong>en</strong> mij geheel buit<strong>en</strong> de poging<strong>en</strong> van<br />
ander<strong>en</strong> zal houd<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> wanneer blijk<strong>en</strong> mocht dat mijn poging<strong>en</strong><br />
gewaardeerd <strong>en</strong> waar mogelijk gesteund word<strong>en</strong>, zal ik<br />
later kunn<strong>en</strong> medehelp<strong>en</strong> door plaatselijke of mom<strong>en</strong>tee1e steun;<br />
zonder in de fout te vervall<strong>en</strong> van in relatie te kom<strong>en</strong> met<br />
vere<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergel. die nog zeer afhankelijk zijn van d<strong>en</strong><br />
oud<strong>en</strong>, verachterd<strong>en</strong> dorpsgeest"(2l).Bittere woord<strong>en</strong> van iemand<br />
die van m<strong>en</strong>ing is dat hij de aanzet heeft gegev<strong>en</strong> tot de bloei<br />
van <strong>Loosdrecht</strong> <strong>en</strong> ervaart dat hij daarbij ge<strong>en</strong> steun krijgt<br />
van de p1aatse1ijke bevolking, e<strong>en</strong> bevolking die zelfs naar<br />
zijn m<strong>en</strong>ing ge<strong>en</strong> dankbaarheid toont.<br />
De ontwikkeling van <strong>Loosdrecht</strong> is echter in gang gezet. Voogsgeerd<br />
schrijft: "Overig<strong>en</strong>s begint <strong>Loosdrecht</strong> zich wel wat uit<br />
zijne Chineesachtige afsluiting op te heff<strong>en</strong>. Er komt meer<br />
lev<strong>en</strong>. Vooral Nieuw <strong>Loosdrecht</strong> ontwaakt, tegelijk met China.<br />
De jongere bevolking blijkt zoo zachtjes aan meer burger1ijkheid<br />
uit Hilversum,waar het veel verkeert, op te do<strong>en</strong>. Ik acht<br />
dit e<strong>en</strong> zeer goed tek<strong>en</strong>. Notab<strong>en</strong>e, twee zangvere<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> fanfarecorps kwam<strong>en</strong> er deze winter in Nieu1-1 <strong>Loosdrecht</strong> in<br />
het lev<strong>en</strong>" (16-2-1907). vS me<strong>en</strong>de dat deze ont1-1ikkeling aan<br />
zijn initiatief te dank<strong>en</strong> was. M.i. moet er ook gewez<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> aantal andere faktor<strong>en</strong> die van zeer grote betek<strong>en</strong>is<br />
zijn geweest voor de bloei van <strong>Loosdrecht</strong>.<br />
In de jar<strong>en</strong> 70 <strong>en</strong> 80 van de 19de eemv on tstond e<strong>en</strong> hernieuwde<br />
7
elangstelling voor de natuur. De schilders van de Haagse<br />
School <strong>en</strong> de dichters van de beweging van de 80-gers gav<strong>en</strong><br />
uitdrukking aan het nieuwe gevoe l voor de natuur(2J). De artikel<strong>en</strong><br />
in dag-, week-. <strong>en</strong> maandblad<strong>en</strong> die na 1899 in steeds groter<br />
aantal over <strong>Loosdrecht</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong>, b<strong>en</strong>adrukt<strong>en</strong> ook steeds<br />
het landelijke schoon. van dit dorp. Blijk<strong>en</strong>s de advert<strong>en</strong>tie<br />
die in 1902 in verschill<strong>en</strong>de blad<strong>en</strong> werd geplaatst, trachtte<br />
de ver<strong>en</strong>iging <strong>Loosdrecht</strong>s Bloei dit oplev<strong>en</strong>de natuurgevoel bewust<br />
of onbewust te exploiter<strong>en</strong>: "<strong>Loosdrecht</strong>. Schoone, gezonde<br />
natuur, prachtige mer<strong>en</strong>" (24). In sam<strong>en</strong>hang met de hernieuwde<br />
belangstelling voor de natuur moet vooral ook gewez<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
op de ontwikkeling van drie verkeersmiddel<strong>en</strong> die in hoger mate<br />
het toerisme bevorderd hebb<strong>en</strong>. <strong>Van</strong> groot belang voor Hilversum<br />
<strong>en</strong> het Gooi was de aanleg van de Oosterspoorlijn (1874). Het<br />
aantal zomergast<strong>en</strong> werd mete<strong>en</strong> zeer groot. Na e<strong>en</strong> aantal jar<strong>en</strong><br />
vestigde vele zomergast<strong>en</strong> zich perman<strong>en</strong>t in het Gooi.Ook <strong>Loosdrecht</strong><br />
profiteerde van deze trek naar het Gooi, vooral ook omdat<br />
<strong>Loosdrecht</strong> vanuit Hilversum <strong>en</strong> het Gooi beter bereikbaar<br />
werd door de komst van de fiets <strong>en</strong> de auto. Rond 1850 werd<strong>en</strong> de<br />
eerste fiets<strong>en</strong> gekonstrueerd,maar pas na de konstruktie van de<br />
Rover (het eerste moderne type fiets met ev<strong>en</strong> grote wiel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kettingaandrijving van het achterwiel) in 1885 <strong>en</strong> de uitvinding<br />
van de luchtband (1888) werd de fiets e<strong>en</strong> zeer populair<br />
vervoermiddel. <strong>Van</strong>af het begin >verd deze ·ontwikkeling begeleid<br />
door de in 1883 opgerichte AN1vB, welke reeds in het begin van<br />
haar bestaan route-beschrijving<strong>en</strong> uitgaf van fietstocht<strong>en</strong>:<br />
"Wij >Vill<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in hun vrije tijd uit de dompige sted<strong>en</strong>,<br />
uit de b<strong>en</strong>auwde strat<strong>en</strong>, uit het doodse geslof der stoffige<br />
stadspark<strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong> roep<strong>en</strong>, ze in de heerlijke <strong>en</strong> nu zo<br />
Goddelijke natuur z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, om verpozing voor de geest, gezondheid<br />
voor het lichaam, nieuwe moed, hernieuwde lev<strong>en</strong>slust, opgewektheid<br />
<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>s<strong>en</strong>ergie te vind<strong>en</strong>" (De Kampio<strong>en</strong> 1896). In<br />
1896 ded<strong>en</strong> de eerste automobiel<strong>en</strong> in Nederland hun intrede. De<br />
auto bleef voorlopig nog e<strong>en</strong> vervoermiddel voor avontuurlijke<br />
welgesteld<strong>en</strong>. De fiets overwon alle weerstand<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd populair<br />
in brede lag<strong>en</strong> v a n de bevolking(25).<br />
Uit het bov<strong>en</strong>staande blijkt dat de opkomst van Loosdrec ht a l s<br />
toerist<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum niet uitsluit<strong>en</strong>d het gevolg was van de aktiviteit<strong>en</strong><br />
v a n v S op <strong>Sypesteyn</strong>. Dat <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> de ontwikkeling<br />
van <strong>Loosdrecht</strong> zag in het kader van zijn aktiviteit<strong>en</strong> op<br />
<strong>Sypesteyn</strong> hoeft ons niet te verbaz<strong>en</strong>. In to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate begon<br />
<strong>Sypesteyn</strong> het lev<strong>en</strong> van vS te beheers<strong>en</strong>. Dat in de plann<strong>en</strong> van<br />
de ver<strong>en</strong>iging <strong>Loosdrecht</strong>s Bloei <strong>Sypesteyn</strong> niet die c<strong>en</strong>trale<br />
plaats innam, hoeft ons ev<strong>en</strong>min te verbaz<strong>en</strong>.Instinktief voelde<br />
m<strong>en</strong> in <strong>Loosdrecht</strong> aan waar de toekomst van het dorp lag,<br />
Tijd<strong>en</strong>s de bestuursvergadering van 22 april 1902 besloot m<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> partikulier initiatief tot instelling van e<strong>en</strong> bad- <strong>en</strong><br />
zweminrichting te Oud <strong>Loosdrecht</strong> te subsidier<strong>en</strong> (26). Deze inrichting<br />
draaide bov<strong>en</strong> verwachting goed zodat m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> jaar later<br />
plann<strong>en</strong> maakte tot uitbreiding (27). Tot het einde van de<br />
19de eeuw blev<strong>en</strong> de <strong>Loosdrecht</strong>se plass<strong>en</strong> · het domein van de<br />
vissers. Als indi atie voor e<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>d gebruik van de<br />
plass<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> we vermeld de vervaardiging door smi'd J. Daams<br />
in 1895 van e<strong>en</strong> zeilboot waar ook mee geroeid kon word<strong>en</strong>. Ook<br />
kunn<strong>en</strong> we in dit verband wijz<strong>en</strong> op het ev<strong>en</strong> voor 1900 begonn<strong>en</strong><br />
bot<strong>en</strong>verhuurbedrijf van Rut Vlug in Oud <strong>Loosdrecht</strong> (28). Deze
feit<strong>en</strong> illustrer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> orttwikkeling die plaats vond los van de<br />
invloed van vS,<br />
Gedur<strong>en</strong>de de eerste wereldoorlog moest m<strong>en</strong> de vakanties binn<strong>en</strong>slands<br />
doorbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, In de jar<strong>en</strong> na de oorlog werd<strong>en</strong> regelmatig<br />
kampagnes gevoerd om de vakantie in eig<strong>en</strong> land te blijv<strong>en</strong><br />
doorbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. <strong>Loosdrecht</strong> profiteerde hiervan. In 1932 werd<br />
<strong>Loosdrecht</strong> g<strong>en</strong>oemd als "e<strong>en</strong> der voornaamste plaats<strong>en</strong> in Nederland,<br />
bezocht door duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> toerist<strong>en</strong> <strong>en</strong> geroemd om haar<br />
watersport op de wereldberoemde plass<strong>en</strong>"(29). Bij zoveel sportieve<br />
rekreatie is vaak maar weinig plaats voor de kultuur,<br />
Gelukkig is de belangstelling voor het museum <strong>Sypesteyn</strong> weer<br />
groei<strong>en</strong>de . Nog steeds is <strong>Sypesteyn</strong> e<strong>en</strong> van de bezi<strong>en</strong>swaardighed<strong>en</strong><br />
in <strong>Loosdrecht</strong> (<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bezoek meer dan waard!).<br />
No t<strong>en</strong>:<br />
1 L, van Ollef<strong>en</strong> & R . Bakker: De Nederlandsche Stad- <strong>en</strong><br />
Dorpbeschrijver. Amsterdam, 1793.<br />
2 G. de Voogt: In <strong>en</strong> op de Sype (Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>). Eig<strong>en</strong><br />
Haard, 33e jg, no 46 (16 nov, 1907), pp. 727-731.<br />
3 algeme<strong>en</strong> archief <strong>Sypesteyn</strong>, inv,no. 105a.<br />
L1 fvlanuscript "Onderzoek in zake de oude Heerlijkheid <strong>Sypesteyn</strong><br />
<strong>en</strong> het Huis van di<strong>en</strong> naam", alg. archief <strong>Sypesteyn</strong>,<br />
inv.no. 105b. Dit manuscript <strong>en</strong> het verslag van zijn eerste<br />
bezoek aan <strong>Loosdrecht</strong> (inv.no. 105a) werd door vS in 1907<br />
verwerkt in zijn "Beschrijving van het op d<strong>en</strong> <strong>Sypesteyn</strong><br />
verrichte na d<strong>en</strong> 22 September 1899" (inv.no. 106).<br />
5 Er ontstond e<strong>en</strong> ui tvoerige briefwisseling waarvan de meeste<br />
briev<strong>en</strong> van Voogsgeerd bewaard zijn geblev<strong>en</strong> (alg. archief<br />
inv.no. 120).<br />
6 Zie o,a. brief van Voogsgeerd, 27-11-1901. Deze verhal<strong>en</strong><br />
sluit<strong>en</strong> aan bij de familietraditie. Zie hierover Peter van<br />
M<strong>en</strong>sch & Andr~ van der Goes: <strong>Sypesteyn</strong>. Ned . Kastel<strong>en</strong>stichting/ANWB,<br />
1976.<br />
7 brief 28-9-1899.<br />
8 "Beschrijving van het op d<strong>en</strong> <strong>Sypesteyn</strong> verrichte na d<strong>en</strong> 22<br />
September 1899", alg. archief, inv.no. 106.<br />
9 Het Nieuws van d<strong>en</strong> Dag, 7-9-1899; Dagblad van Zuid-Holland<br />
<strong>en</strong> 's-Grav<strong>en</strong>hage , 9-9-1899; De ~vee Provinci<strong>en</strong>, 9-9-1899.<br />
10 E<strong>en</strong> e<strong>en</strong>sluid<strong>en</strong>d bericht versche<strong>en</strong> in het Nieuws van d<strong>en</strong><br />
Dag, 20-9-1899.<br />
11 alg. archief, inv.no. 112.<br />
12 alg, archief, inv,no, 107.<br />
9
13<br />
14<br />
15<br />
16<br />
17<br />
18<br />
19<br />
20<br />
21<br />
22<br />
23<br />
24<br />
25<br />
26<br />
27<br />
28<br />
29<br />
brief 20-10-1900, alg. archief, inv.no. 107.<br />
alg. archief, inv.no. 124.<br />
brief 18-2-1901.<br />
brief 29-11-1899.<br />
A. D. 1vumkes: Jhr Ca tharinus H<strong>en</strong>ri Come lis Ascanius van<br />
<strong>Sypesteyn</strong>. Kleine kroniek van zijn lev<strong>en</strong>. Uitg. <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>-Stichting,<br />
Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>, 1971, p. 35.<br />
Manuscript "Algeme<strong>en</strong> Plan van Aanleg", alg. archief, inv.<br />
no. 125.<br />
De ~vee Provinci<strong>en</strong> 18-8-1900.<br />
zie briev<strong>en</strong> Voogsgeerd 2 <strong>en</strong> 10 mei 1901.<br />
Manuscript "Vere<strong>en</strong>iging tot bevordering v.h.Vreemdeling<strong>en</strong>verkeer<br />
<strong>Loosdrecht</strong>s Bloei te <strong>Loosdrecht</strong>", alg.archief, inv.<br />
no.284. Voor de verdere geschied<strong>en</strong>is van de ver<strong>en</strong>iging zie<br />
G. Marx & F. Brand: <strong>Van</strong> '<strong>Loosdrecht</strong>s Bloei' tot e<strong>en</strong> bloei<strong>en</strong>d<br />
<strong>Loosdrecht</strong>, Mededeling<strong>en</strong>blad Historische Kring <strong>Loosdrecht</strong>,<br />
3e jg, no 11 (maart 1976), pp. 25-32.<br />
brief Voogsgeerd 23-4-1902.<br />
Zie hierover o.a. D. de Boer: Enige aspekt<strong>en</strong> van het lev<strong>en</strong><br />
rond 1900, In: Nederland rond 1900. <strong>Van</strong> Dishoek-Bussum,<br />
1972.<br />
Advert<strong>en</strong>tie in de Gooische Courant, Gooi- <strong>en</strong> Eemlander <strong>en</strong><br />
De ~vee Provinci<strong>en</strong>, 2-8-1902.<br />
Leonard de Vries: De dolle <strong>en</strong>tree van automobiel<strong>en</strong> velocipee.<br />
Bussum, 1973,<br />
brief J. van Hasel<strong>en</strong> 19-9-1901<br />
<strong>en</strong> brief Voogsgeerd 23-4-1902.<br />
Gooische Courant 20-9-1902.<br />
(alg. archief~ inv.no, 64)<br />
J. Daams: <strong>Loosdrecht</strong> in oude ansicht<strong>en</strong>. Zaltbommel, 1972.<br />
Utrechtsch Prov. <strong>en</strong> Sted. Dagblad 2-7-1932.<br />
10
<strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> de neogotiek<br />
The good old times -<br />
all times wh<strong>en</strong> old are good,<br />
Lord Byron, The Age of Bronze<br />
Aanvankelijk begon de neogotiek haar bestaan als e<strong>en</strong> grillig,<br />
fantasierijk dekor van de 18de eeuwse Engelse landschapspark<strong>en</strong>,<br />
De wijze, waarop m<strong>en</strong> teruggreep naar de gotische stijl<br />
<strong>en</strong> deze vaak z~~r vrij geinterp·reteerd toepaste om schilderachtige<br />
effekt<strong>en</strong> te verkrijg<strong>en</strong> (bijv, e<strong>en</strong> omstreeks 1760 te<br />
Hagley gebouwde portierswoning in de vorm van e<strong>en</strong> gotische<br />
ruine) is duidelijk speels <strong>en</strong> zeer dekoratief, E<strong>en</strong> meer serieuze<br />
b<strong>en</strong>adering wat betreft de architektonische <strong>en</strong> meer gedetailleerde<br />
aspekt<strong>en</strong> van de gotiek, vindt m<strong>en</strong> op het befaamde<br />
landgoed Strawberry Hill van Sir Horace Walpole (1717-1797).<br />
Ook hier heeft m<strong>en</strong> de gotische elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> dusdanige<br />
wijze gebruikt, dat gesprok<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> van de neogotiek als<br />
e<strong>en</strong> nieuw soort "chinoiserie"(l),<br />
In de 19de eeuw kri jgt de "Gothic Revival" e<strong>en</strong> la•dneachtig<br />
effekt <strong>en</strong> er ontstaat in Europa e<strong>en</strong> ware rage die zich uit<br />
"••• in politics, machinery, dress, conversation and in every<br />
other field of the national exist<strong>en</strong>ce. A strange medieval<br />
fever swept over the European contin<strong>en</strong>t, The days of chivalry<br />
obsessed the minds of everybody and knights in armour stirred<br />
a thousand dreams" (2). De red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor deze <strong>en</strong>orme interesse<br />
zijn velerlei <strong>en</strong> gecompliceerd, maar zij zijn vrijwel alle<br />
verklaarbaar vanuit de Romantiek. Deze beweging wortelt in de<br />
18de eeuw <strong>en</strong> richt zich teg<strong>en</strong> het rationalisme dat verstandelijke<br />
red<strong>en</strong>atie <strong>en</strong> het klassieke, weloverwog<strong>en</strong>e predikt, De<br />
romantici wild<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> beleving door gevoel, e<strong>en</strong> alles<br />
diep <strong>en</strong> int<strong>en</strong>s belev<strong>en</strong>, Zij ervaard<strong>en</strong> de werkelijkheid zoals<br />
zij die k<strong>en</strong>d<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> doffe afspiegeling van de waarlijke<br />
wereld <strong>en</strong> verlangd<strong>en</strong> naar verre, vage ding<strong>en</strong> ("Sehnsucht").<br />
M<strong>en</strong> zocht dus naar het spontane <strong>en</strong> oorspronkelijke <strong>en</strong> me<strong>en</strong>de<br />
dit vooral te vind<strong>en</strong> in middeleeuwse romances <strong>en</strong> ballades (in<br />
de landstaal). Deze verandering in het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> hangt sterk<br />
sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aantal ingrijp<strong>en</strong>de wijziging<strong>en</strong> waarmee de m<strong>en</strong>s<br />
rond 1800 werd gekonfronteerd <strong>en</strong> die zijn lev<strong>en</strong>spatroon vaak<br />
wijzigd<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe waard<strong>en</strong> opdrong<strong>en</strong>. De Franse revolutie,de<br />
lange Napoleontische oorlog<strong>en</strong> <strong>en</strong> dadelijk daarna de industriele<br />
revolutie (met haar mechanisatie <strong>en</strong> grauwe ell<strong>en</strong>de) overrompeld<strong>en</strong><br />
de m<strong>en</strong>s <strong>en</strong> de reaktie was e<strong>en</strong> grote vlucht uit de<br />
harde reali tei t. M<strong>en</strong> zocht zich e<strong>en</strong> kleuriger ••ereld met e<strong>en</strong><br />
diepere religieuze beleving <strong>en</strong> vond deze in de middeleeuw<strong>en</strong><br />
(3). Deze religieuze beleving werd in Engeland het sterkst<br />
verteg<strong>en</strong>woordigd door W. Pugin (1812-1852). Hij ontwierp o.a.<br />
11
de details van binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>bouw van de parlem<strong>en</strong>tsgebouw<strong>en</strong><br />
te Lond<strong>en</strong>. Pugin vond dat de 1 9de eeuwse architekt e<strong>en</strong> gelovig<br />
christ<strong>en</strong> ~n e<strong>en</strong> eerlijk ambachtsman moest zijn, gelijk<br />
de middeleeuwse bouwmeesters. Zijn invloed was <strong>en</strong>orm in Engeland:<br />
" ••• architects had come to look on Gothic not as a style,<br />
but as a religion"(4).In Duitsland voltooide C.F.Schinkel<br />
(1781-1841) de in de middeleeuw<strong>en</strong> onderbrok<strong>en</strong> bouw van de Dom<br />
te Keul<strong>en</strong>. Ludwig II van Beier<strong>en</strong> (1845-1886) bouwde tot aan<br />
zijn dood aan het Wagneriaanse slot Neuschwanstein.<br />
Stond in de 18de eeuw het dekoratieve elem<strong>en</strong>t van de gotiek<br />
nog c<strong>en</strong>traal, in de 19de eeuw wierp<strong>en</strong> de romantici zich op de<br />
serieuze bestudering van de middeleeuw<strong>en</strong>. Met de to<strong>en</strong>ame van<br />
de kunsthistorische k<strong>en</strong>nis, 1verd ook de nabootsing juister.<br />
In Frankrijk was het E. Viollet-le-Duc (1814-1879) die e<strong>en</strong><br />
diepgaande studie maakte van de middeleeuwse bouwkunst <strong>en</strong> zijn<br />
ke'nnis neerlegde in de ti<strong>en</strong>delige "Dictionnaire raisonn~ de<br />
l'architecture fran~aise du XIe au XVIe si~cle" (1854-1869).<br />
Viollet-le-Duc legde zich toe op restauratie van architektuur<br />
zowel als interieur. Bek<strong>en</strong>d zijn de restauraties van de Notre<br />
Dame te Parijs <strong>en</strong> de kathedraal van Reims. Drastisch ging hij<br />
te werk bij herstel <strong>en</strong> wederopbouw van de vestingstad Carcassonne<br />
<strong>en</strong> het kasteel Pierrefonds. Steeds meer werd naar e<strong>en</strong><br />
stijlzuiverheid gestreefd die in feite zeld<strong>en</strong> bestaan had in<br />
de middeleeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> door het akademische karakter vaak oninspirer<strong>en</strong>d<br />
op de huidige toeschouwer overkomt.Bij de konstruktie<br />
van de gebouw<strong>en</strong> werd dankbaar gebruik gemaakt van de verworv<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
van de gietijzerindustrie. Enorme bog<strong>en</strong> kond<strong>en</strong><br />
dankzij ijzer<strong>en</strong> konstrukties opgericht word<strong>en</strong>. Wat de architekt<strong>en</strong><br />
echter mist<strong>en</strong>, was de middeleeuwse bekwaamheid van de<br />
ambachtsman. Veel grote architekt<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> er dan ook bij gebrek<br />
aan geschoolde vaklied<strong>en</strong> toe over om zelf ateliers op te<br />
richt<strong>en</strong> waar de oude kunstnijverheid weer b<strong>en</strong>aderd kon word<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gaan van bouwkunst als ambacht met de andere<br />
kunst<strong>en</strong>.<br />
In de Nederlandse bouwwereld vindt m<strong>en</strong> v66r 1850 <strong>en</strong>kele bescheid<strong>en</strong><br />
voorbeeld<strong>en</strong> van de neogotiek. Karakteristiek voor<br />
deze periode is de Gotische Zaal van het paleis Kneuterdijk<br />
te D<strong>en</strong> Haag. Deze is in Engelse s~ijl gebouwd onder leiding<br />
van de latere koning Willem II. Deze had 8ls prins gestudeerd<br />
in Oxford <strong>en</strong> was zo in kontakt gekom<strong>en</strong> met <strong>en</strong> beinvloed door de<br />
Engelse neogotiek. In de stijl van de Engelse neogotiek zijn<br />
in Nederland ook <strong>en</strong>kele kastel<strong>en</strong> gebouwd of gerestaureerd.<br />
Hiervan is kasteel Stapel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed voorbeeld met e<strong>en</strong> typer<strong>en</strong>de<br />
grote verscheid<strong>en</strong>heid van elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> vele bouwkundige<br />
varia ties.<br />
Na 1853 komt met het herstel vandeRooms-Katholieke kerkelijke<br />
hierarchie e<strong>en</strong> groot aantal opdracht<strong>en</strong> voor de bouw van kerk<strong>en</strong><br />
los. Vele van deze gebouw<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in neogotische stijl uitgevoerd.<br />
Dan komt ook de man naar vor<strong>en</strong> die zozeer zijn stempel<br />
drukte op de bouwkunst in het Nederland van de tweede helft<br />
der 19de eeuw: Dr. P.J.H. Cuypers (1827-1921). Deze was e<strong>en</strong><br />
leerling van Viollet-le-Duc <strong>en</strong> met hem gaat na 1850 de Franse<br />
neogotiek in Nederland de bov<strong>en</strong>toon voer<strong>en</strong>, i.p.v. de Engelse.<br />
E<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk van de Franse stroming is het gebruik van bakste<strong>en</strong><br />
daar waar de Engels<strong>en</strong> e<strong>en</strong> afgestrek<strong>en</strong> pleisterlaag gebruik<strong>en</strong><br />
om natuurste<strong>en</strong> te suggerer<strong>en</strong>.<br />
12
Vele kastel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerestaureerd of vergroot, E<strong>en</strong> charmant<br />
voorbeeld is kasteel Weldam te Goor (rond 1900 verbouwd), M<strong>en</strong><br />
voegde twee tor<strong>en</strong>s aan de reeds bestaande konstruktie toe, te<br />
wet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> "he-tower"(e<strong>en</strong> als studeervertrek voor de heer ingerichte<br />
vierkante tor<strong>en</strong>) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> "she-tower"(e<strong>en</strong> als boudoir ingerichte<br />
achthoekige tor<strong>en</strong>). K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d voor de neogotische<br />
verbouwing<strong>en</strong> is de w<strong>en</strong>s van de opdrachtgever om het won<strong>en</strong> op<br />
e<strong>en</strong> kasteel te veraang<strong>en</strong>am<strong>en</strong> door het inbouw<strong>en</strong> van het 19de<br />
eeuwse komfort,<br />
Wie aan e<strong>en</strong> Nederlands neogotisch kasteel d<strong>en</strong>kt, d<strong>en</strong>kt aan<br />
kasteel De Haar te Haarzuil<strong>en</strong>s, dat vanaf 1892 rond e<strong>en</strong> zwaar<br />
toegetakelde middeleeuwse ruine werd herbouwd door Cuypers,<br />
Hier kon hij zich, niet gehinderd door financiele beperking<strong>en</strong>,<br />
uitlev<strong>en</strong>,Dat deed hij dan ook: het werd e<strong>en</strong> Nederlandse editie<br />
van het door zijn leermeester gebouwde Pierrefonds, Hier ziet<br />
m<strong>en</strong> de neogotische bouwmeester aan het werk, Er werd e<strong>en</strong> kasteel<br />
neergezet, niet zoals het er in vroeger eeuw<strong>en</strong> gestaan<br />
had,maar zoals het in zijn ideale vorm had moet<strong>en</strong> zijn!Ondanks<br />
de g<strong>en</strong>iale totaalvisie van Cuypers(ofmisschi<strong>en</strong> juist hierdoor)<br />
werd De Haar e<strong>en</strong> kasteel zoals er in Nederland nooi te<strong>en</strong> gestaan<br />
had,De <strong>en</strong>orme afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeer rijke details vindt m<strong>en</strong> nimmer<br />
bij de kleine, sobere Nederlandse kastel<strong>en</strong>. De Haar is e<strong>en</strong><br />
kasteel met e<strong>en</strong> vorstelijke, Franse allure, Het is e<strong>en</strong> mausoleum<br />
geword<strong>en</strong> van het kunn<strong>en</strong> der neogotische bouwmeesters <strong>en</strong><br />
ambachtslied<strong>en</strong>, "Dit gebouw behoort niet meer tot de argeloze,<br />
louter pittoreske fase, maar tot de betweterige, archaeologische,<br />
die er naar streeft het gebouw zo te ma.k<strong>en</strong>, dat het<br />
eig<strong>en</strong>lijk nog met middeleeuwse strijdmethod<strong>en</strong> verdedigd zou<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> resultaat dat door e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>geling van rationa.lisme<br />
<strong>en</strong> zijn teg<strong>en</strong>deel is ingegev<strong>en</strong>"(S).<br />
To<strong>en</strong> in 1912 begonn<strong>en</strong> werd met de bouw van de grote tor<strong>en</strong> van<br />
kasteel <strong>Sypesteyn</strong>, schaarde Jhr, C ,H,C,A, van <strong>Sypesteyn</strong> zich<br />
in de. rij van romantici die tracht t e n iets ui t e<strong>en</strong> voorbije<br />
(<strong>en</strong> door h<strong>en</strong> vaak als beter gezi<strong>en</strong>e) tijd te evocer<strong>en</strong>, De romanticus<br />
<strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> is d oor Wumkes in zijn biografie duidelijk<br />
belicht (6), Het door hem geciteerde gedicht (7) behoeft<br />
ge<strong>en</strong> verdere toelichting om duidelijk t e mak<strong>en</strong> hoe vS de middeleeuw<strong>en</strong><br />
zag, Tev<strong>en</strong>s komt in dit gedicht e<strong>en</strong> andere red<strong>en</strong> naar<br />
vor<strong>en</strong>, die meer nog dan de romantische inborst van vS geleid<br />
heeft tot de herbouw van het kasteel (8). Hij was de laatste<br />
manlijke telg van het geslacht <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> <strong>en</strong> stelde zijn<br />
fortuin <strong>en</strong> zijn <strong>en</strong>ergie in di<strong>en</strong>st van het ideaal om e<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>d<br />
monum<strong>en</strong>t voor dit geslacht op te richt<strong>en</strong>: de herbouw van<br />
het verme<strong>en</strong>de stamslot.<br />
Bij zijn plann<strong>en</strong> voor de herbouw werd vS niet gehinderd door<br />
e<strong>en</strong> ruine op de bouwplaats. Het oude gebouw was volkom<strong>en</strong> met<br />
de grond gelijk gemaakt <strong>en</strong> de <strong>en</strong>ige aanwijzing<strong>en</strong> ontr<strong>en</strong>t het<br />
huis war<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>m de vorm van fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> grondspor<strong>en</strong>.<br />
De uiterlijke vorm van het kasteel me<strong>en</strong>de vS te kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong><br />
op e<strong>en</strong> 18de eeuwse tek<strong>en</strong>ing van Jan de Beijer, Deze zou het<br />
kasteel <strong>Sypesteyn</strong> weergev<strong>en</strong> zoals het er in de 16de eeuw uitzag.<br />
Bij de herbouw ging vS uit van deze tek<strong>en</strong>ing.<br />
To<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d werd dat vS serieuze plann<strong>en</strong> had omtr<strong>en</strong>t het lat<strong>en</strong><br />
bouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kasteel, werd hij van meerdere kant<strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderd<br />
i,v,m, de opdracht, Zo deed jhr. G. Graafland e<strong>en</strong> goed woordje<br />
voor de te Amsterdam gevestigde architekt Ed, Cuypers, e<strong>en</strong><br />
13
neef van P.J.H. Cuypers (9). Uiteindelijk ging vS in zee met<br />
architekt W, de Vrind Jr uit D<strong>en</strong> Haag. Deze maakte het ontwerp<br />
voor de tor<strong>en</strong>, daarbij nauwlett<strong>en</strong>d op de vingers gezi<strong>en</strong> door<br />
vS, die zelf ook e<strong>en</strong> studie had gemaakt van kastel<strong>en</strong>bouw zoals<br />
blijkt uit e<strong>en</strong> reaktie op e<strong>en</strong> brief van De Vrind, waarin deze<br />
stelt de Gotische (auth<strong>en</strong>tieke) deur<strong>en</strong> te laag te vind<strong>en</strong> voor<br />
de tor<strong>en</strong> (10): "De deur<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> tor<strong>en</strong> vind ik lage deurtjes<br />
eig<strong>en</strong>lijk juist gew<strong>en</strong>scht,E<strong>en</strong> ingar.g was oorspronkelijk altijd<br />
laag & smal,zoowel uit e<strong>en</strong> doel van verdediging als om de buit<strong>en</strong>lucht<br />
er zooveel mogelijk uit te houd<strong>en</strong>.Viollet-le-Duc zegt<br />
dat zelfs de deur<strong>en</strong> van de grote feestzal<strong>en</strong> niet hooger war<strong>en</strong><br />
dan 2-J meters op zijn hoogst"(hierna volgt het bewuste citaat<br />
van Viollet-le-Duc, vdG)(ll).<br />
Als de tor<strong>en</strong> staat in 1913 word<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> later serieus<br />
de plann<strong>en</strong> voor het hoofdgebouw gemaakt. E<strong>en</strong> schetsstuk door<br />
De Vrind, uit 1916, toont het hoofdgebouw met tor<strong>en</strong> (naar Jan<br />
de Beijer). De opgegrav<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> suggereerd<strong>en</strong> dat aan de<br />
zuidkant van het hoofdgebouw nog <strong>en</strong>kele gebouw<strong>en</strong> stond<strong>en</strong>. Daar<br />
zij niet te zi<strong>en</strong> zijn op de tek<strong>en</strong>ing van Jan de Beijer,moest<strong>en</strong><br />
de gevels van dit gedeelte geheel opnieuw ontworp<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,Het<br />
schetsontwerp voor de zuidkant wijkt sterk af van de definitieve<br />
bouwtek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. De Vrind gaf e<strong>en</strong> trapgevel met arkeltor<strong>en</strong>tje<br />
voor de oostzijde, Aan de zuidzijde projekteerde hij<br />
e<strong>en</strong> halfronde uitbouw met steunber<strong>en</strong>, Over de gehele zuidzijde<br />
van zijn ontwerp liep e<strong>en</strong> weergang met kantel<strong>en</strong>.Deze zuidzijde<br />
vertoonde met de hierbov<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemde aspekt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterk neogotische<br />
inslag.<br />
Het hoofdgebouw toont op De Beijers tek<strong>en</strong>ing e<strong>en</strong> aantal<br />
r<strong>en</strong>aissance-elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,zoals de v<strong>en</strong>sterbekroning<strong>en</strong>,de dakkapel,<br />
de ovale v<strong>en</strong>sters bov<strong>en</strong> de toekang <strong>en</strong> in de eerste poort. Bij<br />
de definitieve geveltek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> heeft vS afgezi<strong>en</strong> van deze toevoeging<strong>en</strong>,<br />
Hij voegde <strong>en</strong>kele gotische details toe die niet op<br />
de tek<strong>en</strong>ing van De Beijer te zi<strong>en</strong> zijn,zoals het rondboogfries<br />
onder de uitkraging van de kantel<strong>en</strong> van de tor<strong>en</strong>. Daar het<br />
hoofdgebouw nooit is afgebouwd, wet<strong>en</strong> wij niet exakt hoe vS<br />
zich de hoofdgevel uiteindelijk dacht.Als hoofdingang koos hij<br />
niet hetr<strong>en</strong>aissance-voorbeeld van de tek<strong>en</strong>ing, maar plaatste<br />
e<strong>en</strong> gotische poortdeur met zandst<strong>en</strong><strong>en</strong> omlijsting. Deze 15de<br />
eeuwse spitsbogige toegang wijkt volkom<strong>en</strong> af van de andere<br />
deur<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ram<strong>en</strong>,<br />
Terugblikk<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> wij in het kasteel e<strong>en</strong> aantal elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
terugvind<strong>en</strong> die ronduit strijdig zijn met wat vS pret<strong>en</strong>deerde<br />
te herbouw<strong>en</strong>. In het hoofdgebouw plaatste hij e<strong>en</strong> poort die<br />
detoneerde met de verdere gevel. In het voltooide zuidelijke<br />
deel zijn de verschill<strong>en</strong> nog evid<strong>en</strong>ter. In <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>s gedachtegang<br />
behoord<strong>en</strong>defundam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het zuidelijke deel tot<br />
het 14de eeuwse kasteel. Hij rekonstrueerde er echter e<strong>en</strong> 16de<br />
eeuws geheel,dat er volg<strong>en</strong>s zijn eig<strong>en</strong> interpretatie nooit geweest<br />
was. Tevergeefs zoekt m<strong>en</strong> in het kasteel naar de (lelijke)<br />
halfronde uitbouw, het arkeltor<strong>en</strong>tje <strong>en</strong> de kantel<strong>en</strong>. Zij<br />
zijn niet door vS in de herbouw opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. · De oostgevel kreeg<br />
e<strong>en</strong> rechte daklijst zonder kantel<strong>en</strong>, aan de zuidgev.el werd het<br />
zuidoostelijk gedeelte afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> trapgevel, Opvall<strong>en</strong>d<br />
is het totaal ontbrek<strong>en</strong> van <strong>en</strong>ige gevelversiering, Behalve de<br />
kantel<strong>en</strong>, miss<strong>en</strong> ook de rondboogfriez<strong>en</strong> zoals die zijn aangebracht<br />
op de tor<strong>en</strong>gevels. Ook in het zuidelijk gedeelte kreg<strong>en</strong><br />
14
de 16de eeuwse r<strong>en</strong>aissance-verfraaiing<strong>en</strong> (zoals me op De Beijers<br />
tek<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> op vele kastel<strong>en</strong> in Nederland te vind<strong>en</strong> zijn)<br />
ge<strong>en</strong> kans,Ook zijn er ge<strong>en</strong> gotische ornam<strong>en</strong>t<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>,Zelfs<br />
de in de middeleeuw<strong>en</strong> zo noodzakelijke uitbouwtjes voor de secret<strong>en</strong><br />
zijn weggelat<strong>en</strong>, Het metselverband dat m<strong>en</strong> gebruikte is<br />
niet het middeleeuwse maar het 18e/19e eeuwse kruisverband met<br />
e<strong>en</strong> drieklezoor in de strekk<strong>en</strong>laag,<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d kan m<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat vS niet nauwgezet de oude toestand<br />
rekonstrueerde, wat hij wel telk<strong>en</strong>s beweerde, De aard<br />
van het bouwwerk bracht met zich mee dat het ontwerp werd ontle<strong>en</strong>d<br />
aan oude voorbeeld<strong>en</strong>, maar in uiterst vere<strong>en</strong>voudigde<br />
vorm, Eig<strong>en</strong>lijk is slechts het gevelprofiel gotisch te noem<strong>en</strong>,<br />
Het bov<strong>en</strong>staande geldt ook voor het interieur van het kasteel,<br />
Slechts in de tor<strong>en</strong>kelder vindt m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> weliswaar prachtig gemetseld,<br />
maar e<strong>en</strong>voudig kruisbooggewelf terug, In alle kamers<br />
vindt m<strong>en</strong> verder het vlakke r<strong>en</strong>aissance-plafond,<br />
Hat vS zelf beoogde met de herbouw blijkt uit het volg<strong>en</strong>de citaat:<br />
"Door al het gevond<strong>en</strong>e kon to<strong>en</strong> (1902, vdG) e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong><br />
Plan van Aanleg beraamd word<strong>en</strong>, dat in de details later altijd<br />
bij het vind<strong>en</strong> van meerdere gegev<strong>en</strong>s zoude kunn<strong>en</strong> gewijzigd<br />
word<strong>en</strong>, Hierbij werd tev<strong>en</strong>s door mij als beginsel aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
datev<strong>en</strong>tuele herstelling zoude geschied<strong>en</strong> in d<strong>en</strong> stijl van de<br />
tijd to<strong>en</strong> het kasteel nog het laatst stond, h~t eind der 16e<br />
eeuw ( .•• ) met de overgang naar het begin der 17e eeuw <strong>en</strong> met<br />
behoud van alle middeleeuwsche gegev<strong>en</strong>s als historische overblijfsels"<br />
(12). Hoewel <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>s pret<strong>en</strong>tie, zoals we gezi<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>, zeer aanvechtbaar is, verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn opvatting<strong>en</strong><br />
zeker e<strong>en</strong> nadere beschouwing,<br />
Het is heel e<strong>en</strong>voudig om, indi<strong>en</strong> m<strong>en</strong> rijk g<strong>en</strong>oeg is, e<strong>en</strong> groot<br />
architekt de opdracht <strong>en</strong> vrij mandaat te gev<strong>en</strong> voor de herbouw<br />
van e<strong>en</strong> kasteel. vS was gefortuneerd, maar niet schatrijk, Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
was het kasteel voor hem niet e<strong>en</strong> "folly", Hij zag het<br />
als e<strong>en</strong> hommage aan zijn geslacht, als de omlijsting van ZlJn<br />
kunstverzameling <strong>en</strong> als kroon op zijn lev<strong>en</strong>swerk. Zijn betrokk<strong>en</strong>heid<br />
blijkt zonneklaar uit de talloze aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
schets<strong>en</strong> die in het archief terug te vind<strong>en</strong> zijn.Schrift<strong>en</strong> met<br />
excerpt<strong>en</strong> van Viollet-le-Ducs grote <strong>en</strong>cyclopedie over de middeleeuwse<br />
architektuur <strong>en</strong> kunstnijverheid, e<strong>en</strong> grote (helaas<br />
deels verkochte) kollektie tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, gravures, etc, van Nederlandse<br />
kastel<strong>en</strong>, manuscript<strong>en</strong> met studies <strong>en</strong> aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
over bouw, ligging <strong>en</strong> aanleg van de Nederla~dse kastel<strong>en</strong>; dit<br />
alles getuigt van e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>dige interesse <strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote studiezin.<br />
Dit alles wilde vS ook toegepast zi<strong>en</strong> bij de herbouw.Zijn<br />
uitgesprok<strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, gepaard aan e<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong>s tekort schiet<strong>en</strong>d<br />
inzicht in bouwkundige problem<strong>en</strong>, zijn de oorzaak geweest<br />
van de onetn.gheid tuss<strong>en</strong> vS <strong>en</strong> De Vrind, Deze laatste was beinvloed<br />
door Cuypers <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s magistrale schepping, zoals<br />
naast zijn ontwerp<strong>en</strong> ook wel blijkt uit zijn argum<strong>en</strong>t om ijzerwerk<br />
voor de bov<strong>en</strong>ram<strong>en</strong> te bevestig<strong>en</strong>: "Dit geschiedde aan<br />
Haarzuyl<strong>en</strong>s ook <strong>en</strong> verhoogt ook rnt arc hi tectoni sch effect" ( 13),<br />
vS streefde echter naar auth<strong>en</strong>ticiteit <strong>en</strong> wilde dit bereik<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> veelvuldig gebruik van oude material<strong>en</strong>, Oude st<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
deur<strong>en</strong>, balk<strong>en</strong>, plank<strong>en</strong>, schouw<strong>en</strong>, etc. moest<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> harmonieus<br />
geheel sam<strong>en</strong>gevoegd word<strong>en</strong>, Dat dit niet zonder moeite<br />
ging, blijkt uit e<strong>en</strong> vertwijfelde uitroep van De Vrind: "U<br />
komt voor het kasteel zeer veel deur<strong>en</strong> tekort;waarom mog<strong>en</strong> die<br />
15
niet in oud<strong>en</strong> vorm word<strong>en</strong> nagemaakt; we do<strong>en</strong> met het heele gebouw<br />
toch niet anders?"(l4). vS zette echter zijn zin door <strong>en</strong><br />
de tijd heeft hem gelijk gegev<strong>en</strong>, In e<strong>en</strong> periode dat nog veel<br />
ouds afgebrok<strong>en</strong> <strong>en</strong> vernietigd werd,heeft hij veel fraaie bouwonderdel<strong>en</strong><br />
gered <strong>en</strong> ze ook e<strong>en</strong> funktie gegev<strong>en</strong>, zodat zij niet<br />
slechts curiositeit<strong>en</strong> zijn, maar nog lev<strong>en</strong>.<br />
Toch, ondanks andere opvatting<strong>en</strong>, heeft vS de hulp van Cuypers<br />
ingeroep<strong>en</strong>, waar het ging om e<strong>en</strong> technisch detail. Er is in<br />
het archief e<strong>en</strong> aantek<strong>en</strong>ing omtr<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> opgave van Cuypers betreff<strong>en</strong>de<br />
de b<strong>en</strong>odigde st<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> hun prijs voor ~~n kubieke<br />
meter (15). En nauwgezet tek<strong>en</strong>de vS aan dat de Nestor van de<br />
neogotische bouwkunst in Nederland e<strong>en</strong> bezoek aan de 15de<br />
eeuwse kerk van Nieuw <strong>Loosdrecht</strong> bracht in de zomer van 1901<br />
(16).<br />
Nu, bijna vijftig jaar nadat de bouw van <strong>Sypesteyn</strong> gestaakt<br />
moest word<strong>en</strong> weg<strong>en</strong>s geldgebrek,heeft het kasteel nog e<strong>en</strong> andere<br />
betek<strong>en</strong>is gekreg<strong>en</strong> naast het door vS beoogde. Onder de neogotische<br />
kastel<strong>en</strong> is <strong>Sypesteyn</strong> zeker niet stijlzuivert<strong>en</strong>oem<strong>en</strong><br />
(wat uiteindelijk slechts <strong>en</strong>kele wel zijn) maar de totale conceptie<br />
geeft weer dat vS,hoewel bouwkundig e<strong>en</strong> leek, de ess<strong>en</strong>tie<br />
van de kastel<strong>en</strong>bouw in Nederland begrep<strong>en</strong> heeft. Juist in<br />
het kleine <strong>en</strong> sobere ligt de waarde van <strong>Sypesteyn</strong>.<br />
Not<strong>en</strong>:<br />
NB De auteur is de her<strong>en</strong> Schellart <strong>en</strong> <strong>Van</strong> M<strong>en</strong>sch zeer veel<br />
dank verschuldigd voor hun hulp bij dit artikel.Met name Peter<br />
van M<strong>en</strong>sch stelde veel gegev<strong>en</strong>s beschikbaar over <strong>Sypesteyn</strong>.<br />
1 c.J.A.c. Peeters: Het kasteel <strong>en</strong> de neogotiek. Jaarboekje<br />
van de Nederlandse Kastel<strong>en</strong>stichting 1968, p. 13.<br />
2 I. Anstruther: The Knight and the Umbrella. Lond<strong>en</strong>, 1963,<br />
P• JO.<br />
J Ter wille van de duidelijkheid is de Romantiek hier nogal<br />
toegespitst. E<strong>en</strong> aantal zeer belangrijke aspekt<strong>en</strong> van deze<br />
stroming zijn hier weggelat<strong>en</strong>, Voor e<strong>en</strong> beknopt <strong>en</strong> duidelijk<br />
overzicht van de Romantiek wordt verwez<strong>en</strong> naar:<br />
J.L. Talman: Romanticism and Revolt.Thames & Hudson, 1967,<br />
hoofdstuk V.<br />
4 K. Clark: The Gothic Revival. Cardiff, 1970, p. 122.<br />
5 Peeters, p. 26,<br />
16
6 A.D. Wumkes: Jhr, C.H.C.A. van <strong>Sypesteyn</strong>, Kleine kroniek<br />
van zijn !ev<strong>en</strong>, <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>-Stichting, Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>,<br />
1971.<br />
7 Wumkes, p. 45-46.<br />
8 Voor e<strong>en</strong> ui tgebreid verslag van de voorgeschied<strong>en</strong>is <strong>en</strong> herbouw<br />
van het kasteel zie: Peter van M<strong>en</strong>sch & Andr~ van der<br />
Goes: <strong>Sypesteyn</strong>, Nederlandse Kastel<strong>en</strong>stichting/k~WB, 1976,<br />
9 brief 29-6-1900, alg. archief, inv,no, 111,<br />
10 brief 23-8-1912, alg, archief, inv,no, 239,<br />
11 brief (klad, ongedateerd), alg, archief, inv.no. 239.<br />
12 Manuscript "Beschrijving van het op d<strong>en</strong> <strong>Sypesteyn</strong> verrichte<br />
na d<strong>en</strong> 22 September 1899", alg. archief, inv.no. 106.<br />
13 brief 23-8-1912, alg, archief, inv,no. 238a.<br />
14 brief 25-8-1912, alg. archief, inv,no, 238a,<br />
15 Aantek<strong>en</strong>ing hiervan, alg. archief, inv,no, 224,<br />
16 Aantek<strong>en</strong>ing van vS in het manuscript "De Sype <strong>en</strong> de <strong>Sypesteyn</strong>",<br />
alg, archief, inv.no. 100,<br />
17
Het museum <strong>Sypesteyn</strong><br />
<strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> was nog slechts 15 jaar oud to<strong>en</strong> Jhr, Victor de<br />
Stuers zijn befaamde artikel "Holland op zijn smalst" publiceerde(l).<br />
De opwinding die na het verschijn<strong>en</strong> van dit artikel<br />
ontstond, zal dus naar wij aannem<strong>en</strong> aan vS voorbij zijn gegaan.<br />
Met de strekking van het artikel zou hij zich ev<strong>en</strong>wel later<br />
helemaal kunn<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>ig<strong>en</strong>,In felle bewoording<strong>en</strong> ging De Stuers<br />
te keer teg<strong>en</strong> het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kunstbeleid in Nederland.<br />
Nederlandse kultuurgoeder<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> schromelijk verwaarloosd.De<br />
musea war<strong>en</strong> slecht behuisd, ongeord<strong>en</strong>d, niet geinv<strong>en</strong>tariseerd<br />
<strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de beveiligd, In 1875 werd De Stuers hoofd van de<br />
nieuw opgerichte afdeling Kunst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van het ministerie<br />
van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> (2), In die funktie heeft hij<br />
veel kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> voor het behoud van<strong>en</strong> de zorg voor de roer<strong>en</strong>de<br />
<strong>en</strong> onroer<strong>en</strong>de monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, Met name is de on,twikkeling van<br />
het museumwez<strong>en</strong> in Nederland niet loste zi<strong>en</strong> van zijn persoon.<br />
De Stuers zag in de musea "e<strong>en</strong> der meest onontbeerlijke <strong>en</strong> der<br />
krachtigste hefboom<strong>en</strong> ( ••• ) tot ontwikkeling van het volk, tot<br />
bevordering der kunst <strong>en</strong> der industrie, <strong>en</strong> t<strong>en</strong> slotte tot verhooging<br />
van de algeme<strong>en</strong>e welvaart" (1), <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> zelf zou<br />
later in de t<strong>en</strong>toonstellingscatalogus van 1904 schrijv<strong>en</strong>: "De<br />
eig<strong>en</strong>aar staat dit alles af omdat hij me<strong>en</strong>t dat hierdoor deze<br />
zak<strong>en</strong>, niet alle<strong>en</strong> voor <strong>Loosdrecht</strong>, doch ook in wijder kring<br />
nog nut kunn<strong>en</strong> sticht<strong>en</strong>" (3), <strong>en</strong> later in e<strong>en</strong> los manuscript:<br />
"Het is m.i. ge<strong>en</strong> gezonde opvatting, dat e<strong>en</strong> verzamelaar het<br />
door hem verkreg<strong>en</strong>e voor zich alle<strong>en</strong> moet houd<strong>en</strong>;in teg<strong>en</strong>deel,<br />
hij moet tracht<strong>en</strong> zijn verzameling waar dit kan voor de wet<strong>en</strong>schap<br />
of de studie di<strong>en</strong>stbaar te mak<strong>en</strong>"(4),<br />
vS heeft De Stuers vermoedelijk persoonlijk gek<strong>en</strong>d.Zij woond<strong>en</strong><br />
in de zelfde straat (Parkstraat, D<strong>en</strong> Haag) <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> ongetwijfeld<br />
de zelfde societeit<strong>en</strong> gefrekw<strong>en</strong>teerd hebb<strong>en</strong>, <strong>Van</strong> e<strong>en</strong> persoonlijk<br />
kontakt vind<strong>en</strong> we ge<strong>en</strong> bewijz<strong>en</strong> in het archief op<br />
<strong>Sypesteyn</strong>. Wel bevindt zich in het archief e<strong>en</strong> krant<strong>en</strong>knipsel<br />
met e<strong>en</strong> uitgebreid interview met De Stuers (5). Hieruit blijkt<br />
dat vS wel geinteresseerd was in de persoon van De Stuers. Het<br />
<strong>en</strong>ige kontakt tuss<strong>en</strong> De Stuers <strong>en</strong> de familie vS waarvan uitgebreide<br />
dokum<strong>en</strong>tatie bewaard is geblev<strong>en</strong>, heeft e<strong>en</strong> voor de familie<br />
wat teleurstell<strong>en</strong>de afloop gehad (6). ·<br />
In 1878 deed vS zijn eerste antiek-aankop<strong>en</strong>, Het begin van e<strong>en</strong><br />
grote verzameling.In 1883 zond hij voor het eerst materiaal in<br />
voor e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling, To<strong>en</strong> in 1899 de plann<strong>en</strong> voor rekonstruktie<br />
van <strong>Sypesteyn</strong> vaste vorm kreg<strong>en</strong>, zocht vS naar moge-<br />
18
lijkhed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstellingin <strong>Loosdrecht</strong>te realiser<strong>en</strong>,<br />
Het op<strong>en</strong>baar ter bezichtiging stell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> pri v~-verzameling<br />
door de verzamelaar zelf, was in die jar<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> vrij nieuw<br />
iets, Weliswaar war<strong>en</strong> er rond 1900 zo'n kleine 80 musea, maar<br />
dit war<strong>en</strong> veelal verzameling<strong>en</strong> bije<strong>en</strong>gebracht door het rijk of<br />
geme<strong>en</strong>tes. Indi<strong>en</strong> deze musea ontstaan war<strong>en</strong> uit verzameling<strong>en</strong><br />
van partikulier<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> zij pas publiekelijk toegankelijk na<br />
de dood van de verzamelaar, Al war<strong>en</strong> dan de plann<strong>en</strong> van vS in<br />
zoverre uniek dat hij zijn eig<strong>en</strong> verzameling semi-perman<strong>en</strong>t<br />
t<strong>en</strong>toonstelde, het inricht<strong>en</strong> van musea was daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e<br />
"tr<strong>en</strong>d",Tuss<strong>en</strong> 1875 <strong>en</strong> 1900 ontstond<strong>en</strong> 31 nieuwe musea,<br />
tuss<strong>en</strong> 1900 <strong>en</strong> 1919 53 <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 1919 <strong>en</strong> 1940 120 (7),<br />
Reeds in 1901 wilde vS op <strong>Sypesteyn</strong> e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling inricht<strong>en</strong>,<br />
Dit plan ging echter niet door: "Na het afspring<strong>en</strong> der<br />
onderhandeling<strong>en</strong> over d<strong>en</strong> aankoop van waning <strong>en</strong> huis van C. de<br />
Groot in de zomer van 1901 was het eerste plan tot oprichting<br />
van e<strong>en</strong> soort museum vervall<strong>en</strong>,Bij aankoop van de waning zoude<br />
zij als boer<strong>en</strong>woning ingericht zijn geword<strong>en</strong> <strong>en</strong> in gebruik g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
door Joh, Floor Jr. Daardoor was di<strong>en</strong>s waning vrij gekom<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> te verbouw<strong>en</strong> geweest met kleine kost<strong>en</strong> als gewoon woonhuis<br />
met groot lokaal voor Museum" (8). In 1902 kon in e<strong>en</strong> andere<br />
boerderij op het terrein(die van v,d.Vliet)e<strong>en</strong> voorlopige<br />
t<strong>en</strong>toonstelling ingericht word<strong>en</strong> (9). De belangstelling van de<br />
pers was groot <strong>en</strong> ook de publieke belangstelling was bevredig<strong>en</strong>d,<br />
Teder jaar voerde schipper H<strong>en</strong>nipman weer nieuwe kist<strong>en</strong><br />
met oudhed<strong>en</strong> aan uit 's-Grav<strong>en</strong>hage. De t<strong>en</strong>toonstelling breidde<br />
zich steeds meer uit, In 1902 telde de catalogus 70 nummers,<br />
in 1905 429. In 1903 kon de t<strong>en</strong>toonstelling ingericht word<strong>en</strong><br />
in de boerderij van H<strong>en</strong>nipman.Tot 1907 zou dit de t<strong>en</strong>toonstellingsruimte<br />
blijv<strong>en</strong>. Het is dan ook deze boerderij die op ansicht<strong>en</strong><br />
verschijnt <strong>en</strong> die in artikel<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> wordt. De<br />
waning werd van e<strong>en</strong> oude gothische deur voorzi<strong>en</strong>, geschilderd<br />
in de kleur<strong>en</strong> rood <strong>en</strong> geel, de kleur<strong>en</strong> van <strong>Sypesteyn</strong>. "Daar de<br />
geleg<strong>en</strong>heid voor bezoekers om v66r (het museum) buit<strong>en</strong> te zitt<strong>en</strong>,<br />
door het opgrav<strong>en</strong> der gracht langs de nieuw<strong>en</strong> dijk was<br />
kom<strong>en</strong> te vervall<strong>en</strong>, werd e<strong>en</strong> oud tuintje aangelegd ter zijde<br />
van het huis. E<strong>en</strong> bruggetje in oude stijl <strong>en</strong> in de kleur<strong>en</strong> van<br />
het Huis: rood op geel, gaf direkt toegang tot het museum"(lO).<br />
"Het voorgedeelte werd uitgebrok<strong>en</strong> <strong>en</strong> ingericht tot e<strong>en</strong> uitspanningszaal<br />
voor bezoekers van het museum, Het achtergedeelte<br />
met de veestall<strong>en</strong> werd uitgebrok<strong>en</strong> <strong>en</strong> in 3 lokal<strong>en</strong> tot museum<br />
ingericht. Bewoner werd Jan Floor" ( 11). "T<strong>en</strong> einde te<br />
voorkom<strong>en</strong>, dat e<strong>en</strong> uitspanning of koffiehuis in de buurt zoude<br />
verrijz<strong>en</strong> werd aan de bewaarder Jan Floor toestemming verle<strong>en</strong>d<br />
om de voorzaal <strong>en</strong> voorligg<strong>en</strong>d terrein te exploiter<strong>en</strong> als verversingslokaal,waar<br />
de bezoekers van't museum e<strong>en</strong> glas zuivere<br />
melk of dergelijke kond<strong>en</strong> bekom<strong>en</strong>" (idem). "Wanneer m<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>bedoeld<br />
huisje binn<strong>en</strong>treedt dan komt m<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gezellige oude<br />
herberg, d,w,z. in e<strong>en</strong> kamer, met smaak ingericht, zoowel wat<br />
de plaatsing der fraaie antieke kast<strong>en</strong>,stoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> hout<strong>en</strong> klaptafels<br />
met gedraaide <strong>en</strong> geschilderde poot<strong>en</strong> betreft, als de<br />
keuze <strong>en</strong> rangschikking van het aardewerk <strong>en</strong> koper. E<strong>en</strong> aardige<br />
reeks oude kroningsbordjes <strong>en</strong> antieke dingsigheidjes do<strong>en</strong> d<strong>en</strong><br />
liefhebber in die herbergkamer ev<strong>en</strong> graag 1 pla kk<strong>en</strong> 1 , als de<br />
joligste herbergierster, in casu e<strong>en</strong> bejaarde,helde re Gooische<br />
boerin die het huiske onder haar hoed~ heeft"(l2),<br />
19
To<strong>en</strong> na het zomerseizo<strong>en</strong> van 1907 de t<strong>en</strong>toonstelling geslot<strong>en</strong><br />
werd, was het nog "onzeker, of zij het volg<strong>en</strong>d jaar weder geop<strong>en</strong>d<br />
zal zijn. E<strong>en</strong> der beide woning<strong>en</strong>, waarin de t<strong>en</strong>toonstelling<br />
werd gehoud<strong>en</strong>, moest in de laatste tijd word<strong>en</strong> afgebrok<strong>en</strong><br />
zoodat het thans aan voldo<strong>en</strong>de ruimte voor de aanwezige voorwerp<strong>en</strong><br />
ontbreekt. Wel bestaat het plan, om e<strong>en</strong> nieuwe woning<br />
te bouw<strong>en</strong> op het voorplein van de <strong>Sypesteyn</strong>, doch het is nog<br />
niet g<strong>en</strong>oegzaam vastgesteld,of deze het volg<strong>en</strong>de jaar voor e<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong>toonstelling zoude kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st do<strong>en</strong>; deze zoude alsdan<br />
voor e<strong>en</strong> jaar geslot<strong>en</strong> zijn" (13). In het najaar van 1907 werd<br />
inderdaad het grote poortgebouw op het voorplein gebouwd. E<strong>en</strong><br />
tijd lang zijn daar de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>, tot de Eerste<br />
Wereldoorlog. "De t<strong>en</strong>toonstelling van oudhed<strong>en</strong> die voor<br />
d<strong>en</strong> oorlog zoo vele bezoekers trok, is niet meer geop<strong>en</strong>d; de<br />
verzameling heeft meer het karakter van e<strong>en</strong> museum gekreg<strong>en</strong>,<br />
doch de inrichting is nog niet voldo<strong>en</strong>de om e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander voor<br />
het publiek toegankelijk te mak<strong>en</strong>"(l4). In 1923 was m<strong>en</strong> met de<br />
herbouw van het kasteel zover gevorderd dat e<strong>en</strong> gedeelte ingericht<br />
kon word<strong>en</strong> als museum."In dit herstelde kasteel nu heeft<br />
Jhr. van Sypestein de inmiddels aanmerkelijk uitgebreide collectie<br />
antiquiteit<strong>en</strong> uit de als klein museum ingerichte hoeve,<br />
die eertijds op het terrein van het kasteel stond,overgebracht.<br />
Ret vorig jaar, tijd<strong>en</strong>s de koninginnefeest<strong>en</strong> is met deze hernieuwde<br />
expositie e<strong>en</strong> proef g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> proef die alhoewel er<br />
weinig bek<strong>en</strong>dheid aan gegev<strong>en</strong> is, toch tamelijk geslaagd mag<br />
heet<strong>en</strong>,zoodat jhr. van Sypestein de expositie omwerkte <strong>en</strong> uitbreidde<br />
tot het museum in zijn huidige vorm"(l5).<br />
Enkele oude foto's ton<strong>en</strong> ons de inrichting van de t<strong>en</strong>toonstellingsruimte<br />
in 1907. Hoewel de voorwerp<strong>en</strong> in de katalogus netjes<br />
gegroepeerd zijn naar materiaal of gebruik, staan zij in<br />
de t<strong>en</strong>toonstellingsruimte kris-kras door elkaar.Ruim 400 grote<br />
<strong>en</strong> kleine voorwerp<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in betrekkelijk kleine ruimtes<br />
sam<strong>en</strong>geperst.Voorwerp<strong>en</strong> van kunsthistorische betek<strong>en</strong>is stond<strong>en</strong><br />
naast voorwerp<strong>en</strong> van alle<strong>en</strong> historische betek<strong>en</strong>is. Het museum<br />
was daarmee niet beter of slechter dan andere musea in die<br />
tijd, Ook de interieurs van verzameiaars als De Stuers (zie<br />
foto bij artikel g<strong>en</strong>oemd in noot 5)<strong>en</strong> <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong> (foto's in<br />
het archief, nog niet geinv<strong>en</strong>tariseerd) zag<strong>en</strong> er bijzonder vol<br />
uit. <strong>Van</strong> <strong>en</strong>ige ord<strong>en</strong>ing was nauwelijks sprake.<br />
Met het overbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de kollektie naar het kasteel zi<strong>en</strong> \ve<br />
dat ook de wijze van t<strong>en</strong>toonstell<strong>en</strong> verandert. Er was dan ook<br />
in het museumwez<strong>en</strong> in Nederland het e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander gebeurd. In<br />
1918 versche<strong>en</strong> e<strong>en</strong> boekje van de Nederlandse Oudheidkundige<br />
Bond over het museumwez<strong>en</strong> in Nederland: "Over hervorming <strong>en</strong><br />
beheer onzer musea". Als reaktie hierop stelde het rijk e<strong>en</strong><br />
Rijkscommissie voor het Museumwez<strong>en</strong> in. Deze kommissie moest<br />
de regering adviser<strong>en</strong> tot reorganisatie van de rijksmusea. Het<br />
rapport van de kommissie versche<strong>en</strong> in 1921. Voor ons zijn op<br />
dit mom<strong>en</strong>t twee voorstell<strong>en</strong> van de kommissie van belang. T<strong>en</strong><br />
eerste het voorstel tot splitsing van voorwerp<strong>en</strong> van kunsthistorisch<br />
belang <strong>en</strong> die van alle<strong>en</strong> historische betek<strong>en</strong>is. T<strong>en</strong><br />
tweede het voorstel om binn<strong>en</strong> de groep van kunsthistorische<br />
voorwerp<strong>en</strong> tot splitsing over te gaan van voorwerp<strong>en</strong> van estetisch<br />
belang (voorwerp<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> "hoog kunstnivo") <strong>en</strong> die van<br />
meer dokum<strong>en</strong>tair karakter. In hoeverre vS k<strong>en</strong>nis heeft g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
van g<strong>en</strong>oemde rapport<strong>en</strong> <strong>en</strong> in hoeverre hij zich daardoor heeft<br />
20
lat<strong>en</strong> beinvloed<strong>en</strong>, is ons niet bek<strong>en</strong>d, Wel zi<strong>en</strong> we in de inrichting<br />
van het museum na 1923 e<strong>en</strong> zekere stroomlijning, Er<br />
is duidelijk e<strong>en</strong> keus gemaakt voor e<strong>en</strong> kunsthistorische opzet.<br />
De belangrijke verzameling<strong>en</strong> van louter historische voorwerp<strong>en</strong>,<br />
die in de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> belangrijke rol<br />
hadd<strong>en</strong> gespeeld, werd<strong>en</strong> niet geexposeerd, <strong>en</strong> indi<strong>en</strong> zij Hel<br />
geexposeerd Herd<strong>en</strong>, dan Herd<strong>en</strong> zij in e<strong>en</strong> kunsthistorische<br />
kontext getoond, Ook de kunstvoorwerp<strong>en</strong> van "hoog kunstnivo"<br />
werd<strong>en</strong> niet los van e<strong>en</strong> kunsthistorisch kader gebracht.De keus<br />
voor e<strong>en</strong> kunsthistorische b<strong>en</strong>adering leidde tot e<strong>en</strong> groepering<br />
naar stijlperiode (Lage Zaal: l7de eeuH, Hoge Zaal: 18de eeuH,<br />
Gothische kamer: middeleeuw<strong>en</strong> <strong>en</strong> 16de eeuw) <strong>en</strong> onderwerp (Wap<strong>en</strong>kamer:<br />
wap<strong>en</strong>s, Witte kamer: chinees porselein <strong>en</strong> zilver,<br />
Hoekkamer: Chine de Commande, familie De Witt). Het kunsthistorische<br />
karakter van de verzameling weerspiegelt zich ook in<br />
de uitvoerige dokum<strong>en</strong>tatie door vS bije<strong>en</strong>gebracht in schrift<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> op losse blaadjes. E<strong>en</strong> groot aantal ontHerp-manuscript<strong>en</strong><br />
voor kunsthistorische publikaties zijn bewaard geblev<strong>en</strong>, De<br />
hele verzameling vormde als het ware het illustratie- (<strong>en</strong> studie-)<br />
materiaal voor e<strong>en</strong> uitgebreide antiek-<strong>en</strong>cyclopedie. Tot<br />
uitgave van zo'n \•erk is het niet gekom<strong>en</strong>, maar het museum beschikt<br />
over e<strong>en</strong> uitgebreid kaartsysteem van de hand van vS met<br />
duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> fiches met bijzonderhed<strong>en</strong> over velerlei voorwerp<strong>en</strong>,<br />
material<strong>en</strong> <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong>.<br />
De keuze voor e<strong>en</strong> kunsthistorische verzameling leidde tot het<br />
langzaam verdwijn<strong>en</strong> van de historische voorwerp<strong>en</strong> uit de kollektie.<br />
Zelfs veel voorwerp<strong>en</strong> die op 3ypesteyn Herd<strong>en</strong> opgegrav<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> die in de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aparte plaats hadd<strong>en</strong> ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />
raakt<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong>. vS zelf verkocht regelmatig voorwerp<strong>en</strong>,<br />
zoals in 1923 zijn gehele verzameling p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z.<br />
betreff<strong>en</strong>de het Huis van Oranje. Ook na zijn dood werd<strong>en</strong> del<strong>en</strong><br />
van de verzameling verkocht (met name boekband<strong>en</strong>, boek<strong>en</strong>, gravures,<br />
briev<strong>en</strong>, etc., deels betrekking hebb<strong>en</strong>d op het Nederlandse<br />
leger). De historische voorwerp<strong>en</strong> die nu nog deel uitmak<strong>en</strong><br />
van de verzameling vorm<strong>en</strong> nauHelijks nog e<strong>en</strong> geheel <strong>en</strong><br />
zijn door het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarislijst moeilijk toegankelijk,<br />
Het familie-archief vormt natuurlijk e<strong>en</strong> apart<br />
hoofdstuk <strong>en</strong> zal hier niet ter sprake kom<strong>en</strong>,<br />
Slechts e<strong>en</strong> maal werd op <strong>Sypesteyn</strong> e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling ingericht<br />
over e<strong>en</strong> bepaald onder\•erp. Di t was e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<br />
met e<strong>en</strong> puur historisch karakter: ter geleg<strong>en</strong>heid van zijn 200<br />
ste geboortedag werd op 15 juli 1907 e<strong>en</strong> speciale t<strong>en</strong>toonstelling<br />
geop<strong>en</strong>d over Michiel Adriaansz de Ruyter. Geexposeerd war<strong>en</strong><br />
portrett<strong>en</strong>, geschrift<strong>en</strong>, medaillons, p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>, <strong>en</strong>z. betreff<strong>en</strong>de<br />
de Ruyter <strong>en</strong> andere vlootadmiraals uit de 17de eeuw<br />
alsmede <strong>en</strong>kele belangrijke politici uit die tijd (Johan <strong>en</strong><br />
Cornelis de Witt).<br />
Terugker<strong>en</strong>d naar het museumwez<strong>en</strong> in het eerste kwart van deze<br />
eeuw m<strong>en</strong><strong>en</strong> W1J te moet<strong>en</strong> wijz<strong>en</strong> op nog e<strong>en</strong> ontwikkeling. In<br />
1922 werd Dr. F. Schmidt Deg<strong>en</strong>er hoofddirekteur van het Rijksmuseum<br />
te Amsterdam.Daar deed hij wat hij al eerde r als direkteur<br />
van museum Boymansin Rotterdam had gedaan: hij verbeterde<br />
de pres<strong>en</strong>tatie van de kunstwerk<strong>en</strong>. In overe<strong>en</strong>stemming met de<br />
adviez<strong>en</strong> v an de Rijkscommissie voor het Museumwez<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> de<br />
afdeling<strong>en</strong> kunst, kunstnijverheid <strong>en</strong> vaderlandse geschied<strong>en</strong>is<br />
gescheid<strong>en</strong>. Schmidt Deg<strong>en</strong>er ging echter nog e<strong>en</strong> stap verder:<br />
21<br />
•
hij v<strong>en</strong>•ijderde e<strong>en</strong> groot aantal kunstwerk<strong>en</strong> van secundair belang.De<br />
kunstwerk<strong>en</strong> van "hoog kunstnivo" kreg<strong>en</strong> meer ruimte om<br />
tot hun recht te kom<strong>en</strong>. Hiermee werd e<strong>en</strong> ontwikkeling ingezet<br />
die t<strong>en</strong>slotte zou leid<strong>en</strong> tot de uiterst sobere pres<strong>en</strong>tatie van<br />
de meeste grote musea van teg<strong>en</strong>woordig. Direkt of indirekt<br />
onderging ook vS de invloed van Schmidt Deg<strong>en</strong>er. De oudste<br />
foto's van het museum ton<strong>en</strong>in onze og<strong>en</strong> nog zeer volle kamers,<br />
maar de opstelling is al heel wat verbeterd vergelek<strong>en</strong> met de<br />
t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> in de boerderij van H<strong>en</strong>nipman. Voor wat betreft<br />
de schilderij<strong>en</strong> kreeg vS goede adviez<strong>en</strong> van zijn vri<strong>en</strong>d<br />
mr. M.J.Schretl<strong>en</strong> uit Haarlem: "Ik b<strong>en</strong> echter wel wat huiverig<br />
voor het plan om alle portrett<strong>en</strong> zelfs twee bov<strong>en</strong> elkaar in de<br />
grote bov<strong>en</strong>zaal te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.Zou bet niet te vol word<strong>en</strong>? Vroeger<br />
werd<strong>en</strong> de musea ook aldus ingericht, maar teg<strong>en</strong>woordig word<strong>en</strong><br />
meest andere inrichting<strong>en</strong> gehuldigd, nl, het beginsel, dat elk<br />
stuk vrij moet hang<strong>en</strong> <strong>en</strong> geheel tot zijn recht kan kom<strong>en</strong>"(l6).<br />
In de laatste jar<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong>kele verbetering<strong>en</strong> aangebracht in<br />
de opstelling van de voorwerp<strong>en</strong>, maar in z'n geheel ademt het<br />
museum nog e<strong>en</strong> vooroorlogse sfeer,De vrij huiselijke <strong>en</strong>tourage<br />
<strong>en</strong> de veelheid van voorwerp<strong>en</strong> staat vrijwel in teg<strong>en</strong>stelling<br />
tot e<strong>en</strong> gestroomlijnde (cleane) moderne pres<strong>en</strong>tatie. Maar het<br />
is de vraag of <strong>Sypesteyn</strong> gedi<strong>en</strong>d is met e<strong>en</strong> zeer moderne pres<strong>en</strong>tatie.Het<br />
museum ontle<strong>en</strong>t zijn charme (<strong>en</strong> e<strong>en</strong> deel van zijn<br />
populariteit) juist aan de huiselijke <strong>en</strong>tourage. Zonder deze<br />
<strong>en</strong>tourage te kort te do<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> nog wel <strong>en</strong>kele verbetering<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht, Vooral de veelheid van voorwerp<strong>en</strong><br />
komt de pres<strong>en</strong>tatie van de voorwerp<strong>en</strong> als zodanig niet t<strong>en</strong><br />
goede, Maar dit is niet de plaats om hier verder op in te gaan.<br />
Liever ker<strong>en</strong> we t<strong>en</strong> derde male terug naar de periode vlak na<br />
de Eerste Wereldoorlog.<br />
In 1918 werd de oude afdeling Kunst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van het<br />
ministerie van Einn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> ondergebracht in e<strong>en</strong> nieuw<br />
ministerie, dat van Onderwijs, Kunst<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>. !-let<br />
instell<strong>en</strong> van dit nieuwe ministerie door het eerste kabinet<br />
Ruys de Beer<strong>en</strong>brouck was het gevolg van e<strong>en</strong> optimistische kijk<br />
op de toekomst. Bij het einde van de Eerste Were1doorlog leek<br />
e<strong>en</strong> periode van blijv<strong>en</strong>de vrede te zijn aangebrok<strong>en</strong>, waarin<br />
het kulturele lev<strong>en</strong> zich zou ontplooi<strong>en</strong>, waarbij de overheid<br />
middels het nieuwe ministerie e<strong>en</strong> stimu1er<strong>en</strong>de rol zou kunn<strong>en</strong><br />
spe1<strong>en</strong> (2). He1aas de ontwikkeling pakte anders uit, Er kwam<br />
e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>tering in de ekonomie <strong>en</strong> minister dr, J.Th. de Visser<br />
werd sterk in zijn mogelijkhed<strong>en</strong> beknot. Wanneer vS in 1921<br />
e<strong>en</strong> aanvraag indi<strong>en</strong>t om zijn partikulier museum om te zett<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> rijksmuseum, ontvangt hij e<strong>en</strong> afwijz<strong>en</strong>d antwoord. De<br />
minister is daardoor waarschijnlijk voor e<strong>en</strong> hoop moeilijkhed<strong>en</strong><br />
gespaard geblev<strong>en</strong>. vS w<strong>en</strong>ste immers e<strong>en</strong> volkom<strong>en</strong> vrijheid van<br />
handel<strong>en</strong> <strong>en</strong> departem<strong>en</strong>taal toezicht zou hij heel moei1ijk hebb<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> aksepter<strong>en</strong>.De achtergrond<strong>en</strong> van zijn verzoek zu1l<strong>en</strong><br />
ongetwijfeld geleg<strong>en</strong> zijn bij het geldgebrek. Niet voor niets<br />
verkoopt hij in 1923 zijn komplete verzameling p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> <strong>en</strong>z.<br />
van het Huis van Oranje.<br />
Hoewel de aanvraag om e<strong>en</strong> rijksmuseum te word<strong>en</strong> niet ingewilligd<br />
werd, war<strong>en</strong> er nog wel andere mogelijkhed<strong>en</strong> voor steun van regeri.ugswege.<br />
In de periode 1901-1918 was e<strong>en</strong> begin gemaakt met<br />
heL gev<strong>en</strong> van subsidies aan niet-rijksmusea. Het rapport van<br />
de Uijkscommissie voor het Museumwez<strong>en</strong> bevatte e<strong>en</strong> voorstel om<br />
22
deze subsidies uit te breid<strong>en</strong> <strong>en</strong> systeem te gev<strong>en</strong>.E<strong>en</strong> prob1eem<br />
was ev<strong>en</strong>we1 objektieve kriteria te vind<strong>en</strong> voor subsidiering,<br />
omdat aard <strong>en</strong> be1ang van de ko11ekties zo uite<strong>en</strong>1iep<strong>en</strong>, Het<br />
rapport gaf in dez<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> konkrete voorste11<strong>en</strong> <strong>en</strong> het rijk<br />
b1eef zich beperk<strong>en</strong> tot incid<strong>en</strong>te1e subsidies die nauwe1ijks<br />
meer dan e<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>ning van het be1ang van de gesubsidieerde<br />
inste11ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanmoediging hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> betek<strong>en</strong><strong>en</strong> (2).<br />
T<strong>en</strong> 1aste van de eerste begroting van het ministerie van O.K.<br />
<strong>en</strong> W, werd voor subsidiering f 6900 uitgetrokk<strong>en</strong>. Dit bedrag<br />
werd we1iswaar rege1matig verhoogd (tot f 23250 in 1932,waarna<br />
het bedrag om1aag ging tot ruim f 12000 in 1940), maar e<strong>en</strong><br />
steeds groter aanta1 musea vroeg<strong>en</strong> subsidies, In 1926 bes1uit<br />
vS met het bestuur van de door hem in het 1ev<strong>en</strong> geroep<strong>en</strong> <strong>Van</strong><br />
<strong>Sypesteyn</strong>-Stichting, rijkssubsidie aan te vrag<strong>en</strong>, November<br />
1926 1egt de eerder g<strong>en</strong>oemde mr. M.J.Schret1<strong>en</strong> aan de minister<br />
e<strong>en</strong> rapport voor over de ko11ektie, Het daarop vo1g<strong>en</strong>de jaar<br />
werd de <strong>Van</strong> Sypestayn-Stichting e<strong>en</strong> subsidie toegek<strong>en</strong>d van<br />
f 2000. Het rapport van Schret1<strong>en</strong> had sukses gehad. De toegek<strong>en</strong>de<br />
subsidie was meer dan de meeste andere musea kreg<strong>en</strong>, De<br />
subsidie werd echter de oorzaak van hevige konf1ikt<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
vS <strong>en</strong> zijn mede-bestuursled<strong>en</strong> van de <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>-Stichting<br />
(17). Zoa1s reeds eerder werd opgemerkt: vS wi1de zijn vrijheid<br />
van hande1<strong>en</strong> niet prijs gev<strong>en</strong>.Het gevo1g van de moei1ijkhed<strong>en</strong><br />
was, dat de subsidie na 1929 niet meer werd toegek<strong>en</strong>d.<br />
0p 27 februari 1937 over1ijdt Jhr. C.H.C.A. van <strong>Sypesteyn</strong>.<br />
Wanneer de voorzitter van de stichting Jhr. A.M.C.H.C. Bowier<br />
kort daarna het museum bezoekt, ontdekt hij op de zolders <strong>en</strong><br />
in de kast<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schat van voorwerp<strong>en</strong> waarvan het bestaan hem<br />
niet bek<strong>en</strong>d was (18). Pas e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> werd e<strong>en</strong><br />
aanvang gemaakt met de serieuze inv<strong>en</strong>tarisatie van dit nietgeexposeerde<br />
deel van de ko11ektie. Bij het schrijv<strong>en</strong> van dit<br />
opstel is de inv<strong>en</strong>tarisatie bijna voltooid. De beperkte omvang<br />
van het kasteel maakt het niet moge1ijkde hele kollektie overzichte1ijk<br />
te exposer<strong>en</strong>, maar door e<strong>en</strong> goede inv<strong>en</strong>taris is de<br />
verzameling beter toeganke1ijk geword<strong>en</strong>.Zo kan zij beter funktioner<strong>en</strong><br />
in de zin zoals vS het zag: "hij(de verzamelaar) moet<br />
tracht<strong>en</strong> zijn verzameling waar dit kan voor de wet<strong>en</strong>schap of<br />
studie di<strong>en</strong>stbaar te mak<strong>en</strong>".<br />
23
Not<strong>en</strong>:<br />
1 De Gids, 1873.<br />
2 F.J. Duparc: E<strong>en</strong> eeuw strijd voor Nederlands cultureel<br />
erfgoed. Staatuitgeverij, 1 s-Grav<strong>en</strong>hage, 1975.<br />
3 Catalogus e<strong>en</strong>er verzameling oudhed<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toongesteld in de<br />
Sijpe (Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>). 1904.<br />
4 Manuscript "Merkwaardighed<strong>en</strong> op het gebied van (kunst),<br />
kunstnijverheid <strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>is".<br />
5<br />
6 Zie Duparc, noot 2, p. 119.<br />
7 De Nederlandse Musea. Staatsuitgeverij, 's-Grav<strong>en</strong>hage.<br />
Hier is gebruik gemaakt van de derde druk, 1956.<br />
8 Manuscript "T<strong>en</strong>toonstelling van Oudhed<strong>en</strong> in de Sijpe",alg.<br />
archief, inv.no. 62.<br />
9 Over deze t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> zie het eerste opstel van dit<br />
boekje <strong>en</strong> Peter van M<strong>en</strong>sch & Andr~ van der Goes: <strong>Sypesteyn</strong>.<br />
Ned, Kastel<strong>en</strong>stichting/ANWB, 1976.<br />
10<br />
11 Manuscript "Beschrijving der Perceel<strong>en</strong> land <strong>en</strong> woning<strong>en</strong><br />
van de <strong>Sypesteyn</strong>, volg<strong>en</strong>s de kadastrale indeling; vanaf<br />
aug. 1899" , alg. archief, inv.no. llQ.<br />
12 G, de Voogt: In <strong>en</strong> op de Sype (Nieuw <strong>Loosdrecht</strong>). Eig<strong>en</strong><br />
Haard, 33e jg, no 46 (16-11-1907), pp. 727-731.<br />
13 Gooi- <strong>en</strong> Eemlander, 16-11-1907.<br />
14<br />
15 De Officiele R.K,Kerklijst,bijvoegsel van de Gooische Post<br />
20-9-1924.<br />
16 brief 4-5-1926, fam. archief, inv,no. 736,<br />
17 zie hierover A.D. Wumkes: Jhr. C,H.C,A. van <strong>Sypesteyn</strong>.<br />
Kleine kroniek van zijn lev<strong>en</strong>. <strong>Van</strong> <strong>Sypesteyn</strong>-Stichting,<br />
1971, p. 71 e.v,<br />
18 Krant<strong>en</strong>knipsel van onbek<strong>en</strong>de herkomst, alg, archief, inv.<br />
no. 2lb,<br />
24
Q_<br />
2<br />
"<br />
a<br />
o-<br />
_,....,<br />
0<br />
o<br />
CD<br />
..,<br />
0<br />
3<br />
*<br />
a_<br />
0<br />
3