PRAKTIJKGIDS (ECHT)SCHEIDING VOOR CONSUMENTEN

PRAKTIJKGIDS (ECHT)SCHEIDING
VOOR CONSUMENTEN
Auteurs:
Scott Martens
Mieke van der Linden
gediplomeerd register-scheidingsadviseur en
gecertificeerd pensioenadviseur
MfN-registermediator
Coauteurs:
Gonnie Bal-Schiermeier
Ursula Becker
Gijs Flameling
pensioenspecialist
Bert Hardeman
Jan van den Hoek
scheidingsadvocaat
Hans Liefrink
registeraccountant
Maarten de Mol van Otterloo MfN-registermediator en bedrijfsjurist
Max Rens
Grietje Vermeer
kinder- en jeugdtherapeut en gecertificeerd stiefplan-coach
KIES-coach en maatschappelijk werker
financieel planner en gediplomeerd financieel echtscheidingsadviseur
MfN-registermediator en scheidingsjurist
KIES-coach en psychosociaal therapeut

PRAKTIJKGIDS (ECHT)SCHEIDING
VOOR CONSUMENTEN
2016
REDACTIE, ORGANISATIE EN SAMENSTELLING
SCOTT MARTENS
(CO)AUTEURS
SCOTT MARTENS
MIEKE VAN DER LINDEN
GONNIE BAL-SCHIERMEIER
URSULA BECKER
GIJS FLAMELING
BERT HARDEMAN
JAN VAN DEN HOEK
HANS LIEFRINK
MAARTEN DE MOL VAN OTTERLOO
MAX RENS
GRIETJE VERMEER
BIJ VRAGEN EN/OF OPMERKINGEN OVER DE INHOUD VAN DIT BOEK KUNT U E-MAILEN NAAR:
SCOTT@MSCHEIDINGSADVIES.NL.

“You can’t stop the waves,
but you can learn to surf”
(Jon Kabat-Zinn)

5
Inhoud

INHOUD
VOORWOORD .............................................................................................. 16
DANKWOORD .............................................................................................. 17
INLEIDING ......................................................................................... 19
SCHRIJFWIJZE EN LEESACCENTEN .................................................................... 19
AFBAKENINGEN, TREFWOORDEN EN BEGRIPPEN ................................................ 20
AFBAKENINGEN ............................................................................................ 20
HOOFDSTUK 1 ADVIEZEN VOORAF .................................................... 23
§1.1 UW GEDACHTEN EN GEDRAG .................................................................... 23
§1.2 AANDACHTSPUNTEN .............................................................................. 24
§1.3 VEELGEHOORDE SCHEIDINGSFABELS ......................................................... 26
§1.4 GROOTSTE VALKUILEN BIJ SCHEIDING ........................................................ 29
HOOFDSTUK 2 SCHEIDING ALGEMEEN ............................................... 31
§2.1 CIJFERS ................................................................................................ 31
§2.2 ALGEHELE GEMEENSCHAP VAN GOEDEREN ................................................ 33
§2.3 HUWELIJKSE VOORWAARDEN EN PARTNERSCHAPSVOORWAARDEN ................ 33
§2.3 AANSPRAKELIJKHEID, VERHAALSAANSPRAKELIJKHEID EN DRAAGPLICHT ......... 36
§2.4 DEFINITIES (ECHT)SCHEIDING EN FEITELIJKE (ECHT)SCHEIDING ...................... 39
Definitie van echtscheiding.................................................................................. 39
Definitie van scheiding ........................................................................................ 39
§2.5 BEËINDIGING HUWELIJK, GEREGISTREERD PARTNERSCHAP EN SAMENWONING . 39
§2.6 ALGEMENE SCHEIDINGSREGEL IN HET BUITENLAND EN IN NEDERLAND ........... 42
§2.7 BELANG VAN DESKUNDIGE SCHEIDINGSAFWIKKELING .................................. 43
HOOFDSTUK 3 SCHEIDINGPROCEDURE ............................................. 45
§3.1 SCHEIDINGSPROCEDURE OP GEZAMENLIJK VERZOEK (OVERLEGSCHEIDING) ..... 45
§3.2 SCHEIDINGSPROCEDURE OP EENZIJDIG VERZOEK......................................... 50
§3.3 RECHTBANK .......................................................................................... 52
Kinderverhoor ..................................................................................................... 52
§3.4 GEMEENTE ........................................................................................... 53
Huwelijksakte ....................................................................................................... 53
Geboorteakte ....................................................................................................... 53
Beëindiging .......................................................................................................... 53
Inschrijving van de scheiding ................................................................................ 53
HOOFDSTUK 4 OVERLEGSCHEIDING ...................................................55
§4.1 MEDIATOR INSCHAKELEN ........................................................................ 55
§4.2 MOMENT VAN MEDIATION ...................................................................... 56
§4.3 EEN FINANCIEEL EN FISCAAL SCHEIDINGSADVISEUR INSCHAKELEN .................. 57
§4.4 MOMENT VAN SCHEIDINGSADVISERING ..................................................... 58
§4.5 HYBRIDE ADVISERING ............................................................................. 58
§4.6 KEUZE UIT MEDIATION OF FINANCIËLE OF FISCALE SCHEIDINGSADVISERING ..... 59
§4.7 INSCHAKELING VAN EEN VERTROUWENSPERSOON ....................................... 61
§4.8 OVERSTAP VAN OVERLEGSCHEIDING NAAR CONFLICTSCHEIDING ................... 62
6
Inhoud

HOOFDSTUK 5 CONFLICTSCHEIDING ................................................. 65
§5.1 DE PROCEDURE VAN CONFLICTSCHEIDING .................................................. 65
Eigen advocaat inschakelen ................................................................................. 65
§5.2 VOORLOPIGE VOORZIENINGEN ................................................................ 67
§5.3 GESUBSIDIEERDE RECHTSBIJSTAND ........................................................... 68
HOOFDSTUK 6 HULP BIJ ESCALATIE MET UW (EX-)PARTNER .............. 71
§6.1 VECHTSCHEIDING .................................................................................. 71
§6.2 AANLEIDING VOOR ESCALATIE ................................................................. 72
§6.3 DE (DE-)ESCALATIETRAP VAN F. GLASL ..................................................... 73
§6.4 ACUTE BESCHERMING ALS GEVOLG VAN EEN ESCALATIE ............................... 74
Politie .................................................................................................................. 74
Justitie ................................................................................................................. 74
§6.5 DE INTERVENTIEPIRAMIDE ....................................................................... 75
§6.6 REDDINGSPLAN BIJ HUISELIJK GEWELD ...................................................... 80
HOOFDSTUK 7 KOSTEN ..................................................................... 83
§7.1 ALGEMENE KOSTENINDICATIE .................................................................. 83
§7.2 KOSTEN ............................................................................................... 84
§7.3 KOSTEN BIJ OVERLEGSCHEIDING ............................................................... 85
Scheidingsadviseurs en uurtarief ......................................................................... 85
Scheidingsadviseurs met een commercieel belang .............................................. 85
Onafhankelijke scheidingsadviseurs .................................................................... 86
Tarief van een (financieel) scheidingsadviseur ...................................................... 86
Soorten mediators ............................................................................................... 87
Onafhankelijkheid mediator ................................................................................. 87
Tarief van een mediator ........................................................................................ 87
§7.4 VOORSCHOTBETALING ........................................................................... 88
§7.5 WEL OF NIET AFTREKBARE SCHEIDINGKOSTEN ............................................ 88
HOOFDSTUK 8 SCHEIDINGSBRANCHE ............................................... 91
§8.1 KEURMERKEN EN/OF (BELANGEN)VERENIGINGEN ........................................ 91
§8.2 TIPS OM EEN GOEDE SCHEIDINGSPROFESSIONAL TE VINDEN.......................... 94
Succes van goede scheidingsbegeleiding ............................................................. 94
Controleer of nazorg verleend wordt ................................................................... 95
Persoonlijk profiel van de scheidingsprofessional ................................................. 95
Schriftelijke vastlegging ....................................................................................... 97
HOOFDSTUK 9 VERMOGEN EN VERDEELWIJZE .................................. 99
§9.1 VERMOGENSREGIME BIJ (ALGEHELE) GEMEENSCHAP VAN GOEDEREN ............. 99
§9.2 NIET GEMEENSCHAPPELIJK VERMOGEN ................................................... 101
§9.3 ERFENIS OF SCHENKING ........................................................................ 102
§9.4 ZWART GELD ...................................................................................... 105
§9.5 TAXATIES ........................................................................................... 106
Vermogen objectief laten taxeren....................................................................... 106
Verschillende taxatiemogelijkheden ................................................................... 106
7
Inhoud

HOOFDSTUK 10 DAADWERKELIJK VERDELEN EN VERREKENEN ........ 109
§10.1 RECHTSGELDIGHEID EN AFDWINGBAARHEID ........................................... 109
Eerlijke verdeling: verdeling bij helfte ................................................................. 110
Bepaalde zaken zijn achteraf toch gemeenschappelijk vermogen ....................... 110
§10.2 SANCTIES BIJ BEWUST VERKEERDE VOORSPIEGELINGEN ............................. 111
Verzwijging ........................................................................................................ 111
Aantoonbare benadeling .................................................................................... 111
§10.3 VERZAMELSTAAT ............................................................................... 112
Verzamelstaat .................................................................................................... 112
Verdeelstaat ....................................................................................................... 112
Balans ................................................................................................................ 112
§10.4 DEFINITIEVE VERDELING EN DE AFKOOPSOM .......................................... 118
§10.5 VERDELING VAN DE INVENTARIS ........................................................... 119
HOOFDSTUK 11 ALIMENTATIE .......................................................... 125
§11.1 DEFINITIE ALIMENTATIE ....................................................................... 125
Tremanormen .................................................................................................... 126
Alimentatiesoftware ........................................................................................... 127
Betalingsverplichting kinderalimentatie ............................................................. 128
§11.2 VASTSTELLING VAN ALIMENTATIEHOOGTE ............................................. 129
Behoeftigheid .................................................................................................... 129
Behoefte ............................................................................................................ 129
Draagkracht ....................................................................................................... 130
§11.3 ALIMENTATIEBEREKENING ................................................................... 133
Jus-vergelijking .................................................................................................. 136
§11.4 LANDELIJK BUREAU INNING ONDERHOUDSBIJDRAGEN (LBIO) ................... 137
§11.5 PROCEDEREN VOOR KINDERALIMENTATIE OF PARTNERALIMENTATIE ........... 141
§11.6 TUSSENTIJDSE WIJZIGING ALIMENTATIE ................................................. 141
Verlaging in onderling overleg ............................................................................ 143
Juridische procedure bij wijziging ....................................................................... 143
HOOFDSTUK 12 KINDERALIMENTATIE .............................................. 145
§12.1 GRONDSLAG KINDERALIMENTATIE ........................................................ 145
§12.2 KINDERKOSTEN EN TREMANORMEN ..................................................... 145
§12.3 BEREKENING KINDERKOSTEN/KINDERALIMENTATIE .................................. 146
§12.4 ZORGKORTING .................................................................................. 150
§12.5 INGANGSDATUM KINDERALIMENTATIE ................................................... 151
§12.6 DUUR VAN DE KINDERALIMENTATIE ...................................................... 152
§12.7 INDEXATIE VAN KINDERALIMENTATIE ..................................................... 152
§12.8 KINDERALIMENTATIE HEEFT VOORRANG OP PARTNERALIMENTATIE ............ 153
§12.9 AFDWINGING INNING KINDERALIMENTATIE ............................................. 153
HOOFDSTUK 13 PARTNERALIMENTATIE ........................................... 157
§13.1 HOOGTE VAN PARTNERALIMENTATIE ..................................................... 157
§13.2 DE BEREKENING VAN PARTNERALIMENTATIE ........................................... 158
§13.3 FICTIEVE PARTNERALIMENTATIE ............................................................ 166
8
Inhoud

HOOFDSTUK 14 KOOPWONING, HYPOTHEEK EN HUURWONING ..... 169
§14.1 WOONWENS EN VERBLIJFSAFSPRAKEN .................................................. 169
§14.2 DE KOOPWONING MET HYPOTHEEKRENTEAFTREK ................................... 169
Bandbreedte-eis 60-40 en overdrachtsbelasting ................................................. 172
Fiscale consequenties koopwoning ..................................................................... 173
Restschuld eigen woning .................................................................................... 174
De eigenwoningreserve ...................................................................................... 175
Maximale aftrekbare woningschuld na scheiding ................................................ 176
Nieuwe hypotheekregels .................................................................................... 176
Hypotheekrenteaftrek na vertrek van een ex-partner na scheiding ..................... 179
§14.3 SCHEIDING EN HYPOTHEEKRENTEAFTREK VOOR BEIDE EX-PARTNERS .......... 179
§14.4 BELASTINGDRUK ............................................................................... 188
§14.5 HUURWONING................................................................................... 188
HOOFDSTUK 15 WAARDERING VAN EN INKOMEN UIT DE
ONDERNEMING ................................................................................ 191
§15.1 BEDRIJFSTAXATIE: ‘EEN ABSOLUTE MUST’ .............................................. 192
§15.2 OPENHEID EN EMOTIE VAN DE ONDERNEMER .......................................... 195
§15.3 DE BEDRIJFSWAARDE BIJSTELLEN .......................................................... 196
§15.4 TAXATIEMETHODEN ........................................................................... 198
De boekhoudkundige methode ..........................................................................199
De kasstroom-methode ......................................................................................199
§15.5 VERKOOP VAN DE ONDERNEMING ......................................................... 202
§15.6 ONDERNEMINGSCIJFERS NORMALISEREN ............................................... 202
Niet altijd normaliseren ..................................................................................... 204
Een taxateur met branchespecialisatie............................................................... 205
De meest praktische benadering ....................................................................... 206
§15.7 INKOMEN VAN DE ONDERNEMER ........................................................... 206
Eenmanszaak ..................................................................................................... 207
Bv of nv .............................................................................................................. 207
HOOFDSTUK 16 VOORTZETTING VAN DE ONDERNEMING NA
SCHEIDING .......................................................................................209 178
§16.1 JURIDISCHE BASIS VOOR DE VOORTZETTING VAN DE ONDERNEMING ........... 209
§16.2 VERSCHIL TUSSEN AFKOOPSOM EN BEDRIJFSWAARDE ZELF ....................... 209
§16.3 STAPPEN OM EEN ONDERNEMING NA SCHEIDING VOORT TE KUNNEN ZETTEN210
§16.4 OPTIES VOOR HET BETALEN VAN DE AFKOOPSOM ................................... 212
§16.5 EXTRA AANDACHTSPUNTEN DIE KUNNEN SPELEN BIJ EEN BV ..................... 215
HOOFDSTUK 17 SAMENWONERS ...................................................... 219
§17.1 DE JURIDISCHE STATUS VAN SAMENWONERS .......................................... 219
§17.2 SAMENWONERS EN GEMEENSCHAPPELIJKE EIGENDOMMEN ....................... 220
§17.3 SAMENWONERS EN HET GEZAMENLIJKE KIND .......................................... 221
Verplicht ouderschapsplan ................................................................................. 221
Verplichte kinderbijdrage/kinderalimentatie ...................................................... 222
§17.4 HUISHOUDING SAMENWONERS LIJKT VAAK OP DIE VAN GEHUWDEN ............ 222
§17.5 SCHEIDENDE SAMENWONER EN DE (VASTSTELLINGS-)OVEREENKOMST ....... 224
§17.6 AFTREKBARE PARTNERALIMENTATIE SAMENWONERS ............................... 224
9
Inhoud

HOOFDSTUK 18 BELASTINGEN EN OVERHEIDSREGELINGEN ............. 227
§18.1 BINNENLANDSE BELASTINGEN ............................................................. 227
§18.2 WERKZAAM IN HET BUITENLAND EN WOONACHTIG IN NEDERLAND ............ 228
§18.3 WERKZAAM EN WOONACHTIG IN HET BUITENLAND .................................. 229
§18.4 FISCAAL PARTNERSCHAP ..................................................................... 229
Scheiden en fiscaal partnerschap ........................................................................ 230
§18.5 KINDERBIJSLAG EN KINDGEBONDEN BUDGET .......................................... 231
Kinderbijslag ...................................................................................................... 231
Kindgebonden budget ........................................................................................ 232
§18.6 HEFFINGSKORTINGEN ......................................................................... 233
Inkomensafhankelijke combinatiekorting ........................................................... 233
§18.7 TOESLAGEN ...................................................................................... 235
Huurtoeslag ....................................................................................................... 235
Zorgtoeslag ........................................................................................................ 235
Kinderopvangtoeslag ......................................................................................... 236
Gemeentelijke regelingen .................................................................................. 237
HOOFDSTUK 19 UW KIND ................................................................. 239
§19.1 VERTELMOMENT................................................................................ 239
§19.2 SCHEIDINGSMELDING AAN UW KIND ...................................................... 240
Toelichting op de scheidingsreden ...................................................................... 241
§19.3 MOGELIJKE REACTIES VAN UW KIND ...................................................... 242
Hulp voor u en uw kind ...................................................................................... 244
Loyaliteitsconflict kind ...................................................................................... 245
§19.4 GEVOLGEN VAN SCHEIDING VOOR UW KIND OP LANGE TERMIJN ................. 246
Omgang met uw kind gedurende de scheiding .................................................. 246
HOOFDSTUK 20 ZORGREGELING ...................................................... 251
§20.1 CO-OUDERSCHAP .............................................................................. 251
§20.2 UW KIND WOONT VOORAL BIJ ÉÉN OUDER .............................................. 252
§20.3 BIRDNESTING .................................................................................... 252
§20.4 ZORGREGELING IS MAATWERK ............................................................. 252
§20.5 DE ACHTERBAN ................................................................................. 256
§20.6 OPA’S EN OMA’S ............................................................................... 256
HOOFDSTUK 21 OUDERSCHAPSPLAN ............................................... 259
§21.1 INHOUD VAN HET OUDERSCHAPSPLAN ................................................... 260
Concrete onderwerpen ouderschapsplan ........................................................... 260
§21.2 UW KIND BETREKKEN BIJ HET OUDERSCHAPSPLAN ................................... 264
§21.3 WIJZIGEN OUDERSCHAPSPLAN ............................................................. 266
§21.4 PROBLEMEN MET UITVOERING VAN HET OUDERSCHAPSPLAN .................... 266
10
Inhoud

HOOFDSTUK 22 NIEUW SAMENGESTELD GEZIN OFWEL STIEFGEZIN 269
§22.1 DEFINITIE STIEFGEZIN EN STIEFOUDER ................................................... 269
Een nieuwe partner ............................................................................................ 270
Omstandigheden van stiefouders ....................................................................... 271
§22.2 STIEFPLAN ....................................................................................... 271
Noodzaak van een stiefplan ................................................................................ 272
Rol van de stiefplan-coach .................................................................................. 273
Belanghebbenden bij een stiefplan ..................................................................... 274
§22.3 STIEFOUDER EN OUDERSCHAPSPLAN .................................................... 277
§22.4 ONZEKERHEDEN VAN UW KIND ............................................................ 277
§22.5 DE OPA’S EN OMA’S BIJ EEN STIEFGEZIN ................................................. 279
HOOFDSTUK 23 OUDEDAGSVOORZIENINGEN .................................. 281
§23.1 EERSTE PIJLER: ALGEMENE OUDERDOMSWET (AOW) .............................. 282
§23.2 TWEEDE PIJLER: WERKNEMERSPENSIOEN OF AANVULLEND PENSIOEN ........ 283
§23.3 DERDE PIJLER: OVERIGE VOORZIENINGEN ............................................... 298
Lijfrenteverzekeringen of lijfrenterekening ........................................................ 298
Kapitaalverzekeringen ....................................................................................... 299
Spaarloon-, premiespaar- en levensloopregelingen ........................................... 299
Risicoverzekeringen .......................................................................................... 299
HOOFDSTUK 24 SCHEIDINGSCONVENANT EN OVERLEGSCHEIDING .. 301
§24.1 SCHEIDINGSCONVENANT NIET VERPLICHT, MAAR EEN ‘ABSOLUTE MUST’ ..... 301
Online-scheiden ................................................................................................. 303
§24.2 JURIDISCHE POSITIE VAN SCHULDEISER(S) .............................................. 305
§24.3 SCHULDPOSITIE TUSSEN EX-PARTNERS ONDERLING ................................. 306
§24.4 NIETIGHEID EN VERNIETIGBAARHEID ..................................................... 306
§24.5 HAVILTEX-ARREST ............................................................................. 308
§24.6 INHOUD VAN EEN SCHEIDINGSCONVENANT ............................................ 310
HOOFDSTUK 25 DEFINITIEVE SCHEIDING ......................................... 313
§25.1 BESCHIKKING VAN DE RECHTBANK ........................................................ 313
§25.2 INSCHRIJVING VAN UW SCHEIDING BIJ DE BURGERLIJKE STAND ................... 313
HOOFDSTUK 26 NAZORG EN OVERIGE ZAKEN .................................. 315
§26.1 ADMINISTRATIEVE NAZORG ................................................................. 315
§26.2 HULP................................................................................................ 317
§26.3 NIEUWE PARTNER ............................................................................... 317
§26.4 PRAKTISCHE ZAKEN NA UW SCHEIDING .................................................. 318
§26.5 ADMINISTRATIEVE EN ALGEMENE ZAKEN ............................................... 318
§26.6 FINANCIËN ....................................................................................... 323
HOOFDSTUK 27 KLACHTEN- EN GESCHILLENPROCEDURES............... 325
§27.1 DESKUNDIGHEID VAN ADVISEUR, ADVOCAAT OF MEDIATOR ....................... 325
§27.2 KLACHTEN- EN GESCHILLENPROCEDURE ADVISEUR OF MEDIATOR .............. 325
§27.3 KLACHTEN- EN GESCHILLENPROCEDURE ADVOCAAT ................................ 326
§27.4 EVENTUEEL INDIENEN VAN EEN SCHADECLAIM ........................................ 326
11
Inhoud

HOOFDSTUK 28 OVERIGE ZAKEN ..................................................... 329
§28.1 EXTRA ACTUELE INFORMATIE OVER SCHEIDING ....................................... 329
§28.2 BELANGRIJKE INSTANTIES ................................................................... 329
§28.3 LOPENDE WETSVOORSTELLEN ............................................................. 334
§28.4 BRONNEN EN AANBEVOLEN LITERATUUR ................................................ 337
§28.5 DE COAUTEURS ................................................................................. 339
TREFWOORDENREGISTER ................................................................346
PERSOONLIJKE NOTITIES .................................................................349
12
Inhoud

Voorwoord
Gaan scheiden, maar ook gescheiden zijn, is allesbehalve gemakkelijk.
Als u eenmaal als kind een scheiding heeft meegemaakt of juist als
volwassene gaat meemaken, weet u waarschijnlijk ook waaróm er zo
veel energie, aandacht en tijd in deze praktijkgids is gestoken.
Mijn belangrijkste redenen voor het schrijven van deze praktijkgids zijn
als volgt. Er is enorm veel versnipperde informatie over (echt)scheiding
te vinden en het internet verstrekt niet altijd begrijpelijke of
betrouwbare informatie. Daarnaast zijn de aanbieders die klaarstaan
om uw scheiding te begeleiden, haast niet te overzien. Om deze
redenen heb ik dus geen lange introductie nodig om u duidelijk te
maken hoe belangrijk dit boek voor u kan zijn. U heeft het immers niet
voor niets gekocht, geleend of gekregen. Ik hoop slechts dat u het
geschrevene (te zijner tijd) zo veel mogelijk ter harte neemt.
Uw scheiding kan mij namelijk niet kort genoeg duren!
Voor wie is dit boek bedoeld?
Bij de uitgave van dit boek is heel bewust de (hoofd)titel veranderd
naar Praktijkgids (echt)scheiding voor consumenten. De cliënten staan
immers altijd centraal.
Als u (samen) voornemens bent om te gaan scheiden of gescheiden
bent, kan dit boek veel vragen bij u wegnemen. Ook als u cliënten die
gaan scheiden adviseert of ondersteunt, kan dit boek zeer relevant
voor u zijn. Tot op heden ben ik nog nooit een scheidingsprofessional
tegengekomen die alle kennisgebieden zowel in de breedte als de
diepte volledig beheerst.
Daarnaast wil ik benadrukken dat veel specialisten in scheidingsland
zich de laatste jaren hebben doorontwikkeld met een zeer brede of
juist diepgaande kennis van scheidingszaken. Los van het feit dat er zo
veel mogelijk praktische informatie is verzameld in dit boek, adviseer ik
u om vooral gebruik te maken van hun praktijkkennis en -ervaring.
Schroom dus niet om bij enige twijfel (aanvullend) een mediator,
advocaat, belastingadviseur of een financieel en fiscaal opgeleide
(register-)scheidingsadviseur in te schakelen.
Uitgave 2016
De “Praktijkgids (echt)scheiding" is geactualiseerd naar de (wettelijke)
maatstaven van 2016.
13
Voorwoord

Naast de updates is deze uitgave verrijkt met:
aansprakelijkheid, verhaalsaansprakelijkheid en draagplicht
tijdens en na een relatie.
hoe een escalatie kan ontstaan en kan uitlopen op een
vechtscheiding.
hoe een escalatie van de situatie voorkomen kan worden met de
zogenoemde (de-)escalatietrap.
een toelichting op maatschappelijk werk en de ondersteunende
vrijwillige en overheidsinstanties.
een uitgeschreven reddingsplan bij huiselijk geweld.
een toelichting op hoe u door het LBIO alimentatie(s) kunt laten
incasseren.
een toelichting op de vraag of er sprake kan zijn van een
inspanningsverplichting bij partneralimentatie.
scheiding en een beroep kunnen doen op de Nationale Hypotheek
Garantie (NHG).
het (kunnen) voortzetten van de onderneming na scheiding.
een toelichting op de alleenstaande ouderkop op het
kindgebonden budget.
extra tips bij het uitvoeren van (administratieve) nazorg.
Dankwoord
Mijn dank gaat in het bijzonder uit naar alle coauteurs en
scheidingsdocent en -adviseur Jasper Horsthuis van ‘De
ScheidingsDeskundige’. Zonder hun bijdrage was dit boek, dat bewust
op een breed lezerspubliek gericht is, niet tot stand gekomen.
Daarnaast wil ik de volgende personen bedanken:
Sieds Diesman, directeur bij Drukkerij ‘Print People’.
Dirk van Delft, designer bij ‘De Suggestie Reclamestudio’.
Aukje Schappin, redacteur bij ‘Studio Helderder’.
Tim van Swieten, uitvoerend redacteur.
Alle cliënten en andere personen die dit boek in de fase van
doorontwikkeling hebben beoordeeld als consument-lezer.
Scott Martens
Martens Scheidingsadvies, ExpatDivorces.NL enBudgetScheiding.NL
Zuilichem, mei 2016
14
Voorwoord

INLEIDING
Met dit boek geven wij inzicht in:
hoe een scheiding werkt;
wat relevant is om direct te weten;
wat u te wachten staat, kort na de scheiding en de periode daarna.
Maar vooral: wat u moet doen om de scheiding zo vlot, eerlijk en
zorgvuldig mogelijk te laten verlopen. Waarom wij voorstander zijn van
een zo kort en goed mogelijk uitgevoerde scheiding, zal u na het lezen
van de verschillende onderwerpen duidelijk worden.
Schrijfwijze en leesaccenten
Bij het schrijven van dit boek is veel gedaan om een scheiding zo simpel
en duidelijk mogelijk aan u uit te leggen. Tijdens het schrijven van dit
boek is expliciet de keuze gemaakt om minder theoretisch en
analytisch in te gaan op de scheidingsaspecten en worden zo min
mogelijk voetnoten gebruikt. Juist de meest voorkomende, herkenbare
en praktische situaties zijn geschetst, zodat u weet op welke
onderdelen de nadruk ligt bij het betreffende onderwerp of hoofdstuk.
Om de informatie effectief over te brengen zijn praktische tips,
veelgemaakte fouten, aandachtspunten en voorbeelden in een
gekleurd kader geplaatst voorzien van een bijbehorend symbool.
De volgende symbolen worden gebruikt:
TIP(S)
VEELGEMAAKTE FOUT(EN)
AANDACHTSPUNT(EN)
VOORBEELD
15
Inleiding

Afbakeningen, trefwoorden en begrippen
Afbakeningen
Waar in dit boek een scheidingsadviseur, scheidingsprofessional of
mediator wordt genoemd in een situatie van ‘overlegscheiding’, wordt
ook bedoeld: (erkend) scheidingsadviseur, advocaat, bemiddelaar,
(erkend) mediator, adviserend notaris, accountant, financieel planner
en (financieel) adviseur.
In de meeste gevallen zal de term scheidingsprofessional gebruikt
worden. In alle andere situaties, zoals bij ‘conflictscheiding’ of bij
persoonlijk advies, wordt de rol van de desbetreffende professional
specifiek genoemd.
Mocht in dit boek een mannelijke vervoeging zoals hij, hem of zijn
gebruikt worden dan wordt eveneens bedoeld: een vrouwelijke
vervoeging zoals zij of haar. Dit geldt andersom ook.
Indien in dit boek gesproken wordt van een scheiding, wordt ook
bedoeld: echtscheiding, scheiding van tafel en bed, scheiding van
geregistreerde partner of een scheiding van samenwoners. Waar de
term ex-partner is gebruikt wordt ook bedoeld: toekomstig ex-partner.
Daar waar in dit boek gesproken wordt over verdeling en/of
verrekening van bepaalde zaken, zoals in een voorbeeld, wordt ervan
uitgegaan dat deze zaken gemeenschappelijk bezit zijn van beide
ex-partners.
Waar er over een of uw kind wordt gesproken, wordt bedoeld: een kind
waarover u en uw ex-partner beiden gezag hebben.
Indien in dit boek gesproken wordt over een huwelijk, gehuwd of
getrouwd zijn, wordt er ook verwezen naar een geregistreerd
partnerschap. Slechts in die gevallen waar een specifiek onderscheid
nodig is, worden deze begrippen separaat genoemd.
16
Inleiding

Gezien de complexiteit van veel scheidende ex-partners met een
onderneming, wordt dit onderwerp bewust tot een begrijpelijk niveau
behandeld. In het hoofdstuk ‘Onderneming’ treft u de meest relevante
onderdelen aan.
Dit geldt ook voor bijzondere situaties bij scheiding zoals:
overlijden tijdens of net na een scheiding;
bijzondere erfenis- of schenkingskwesties tijdens de relatie;
internationale scheidingen;
bijzondere voorlopige voorzieningen (kort gedingen);
bijzondere kindzaken.
De bovengenoemde situaties worden bewust niet of zeer beperkt in dit
boek behandeld. Dit omdat ze erg afhankelijk zijn van een groot aantal
specifieke omstandigheden.
Trefwoorden
Achterin dit boek zijn voor u de meest relevante trefwoorden
opgenomen.
Begrippenlijst
Een scheiding gaat gepaard met een groot aantal financiële, fiscale,
juridische en/of verzekeringstechnische termen. Sommige
verwijzingen, termen of begrippen worden alleen bij een scheiding
gebruikt.
Om de meest actuele vaktermen, begrippen en afkortingen aan u toe
te lichten, zijn deze opgenomen op de websites:
www.mscheidingsadvies.nl
www.expatdivorces.nl
www.budgetscheiding.nl.
U treft op deze websites uitgebreide begrippenlijsten aan die u
kosteloos en geheel vrijblijvend kunt downloaden.
17
Inleiding

§1.4 Grootste valkuilen bij scheiding
Bij eerste ervaringen horen valkuilen. Een valkuil is iets waar u, meteen
of op een later moment, onprettig mee geconfronteerd wordt. De kans
dat u in één of zelfs meerdere valkuilen valt, is aanzienlijk groter als u te
maken krijgt met een (ingrijpende) scheiding.
De volgende valkuilen komen bij scheiding het meeste voor:
U laat zich overmannen door emoties van uzelf of van uw
ex-partner.
U laat zich (grotendeels) leiden door ratio.
U wilt op eigen initiatief of juist samen te snel gaan scheiden.
U zet geen vaart achter de scheidingsafwikkeling.
U schakelt niet of veel te laat de juiste scheidingsprofessional in.
U wilt op eigen initiatief of samen zo goedkoop mogelijk gaan
scheiden.
U behartigt nagenoeg alleen de belangen van uw kind.
Het opstellen van het ouderschapsplan beschouwt u als een
routinematig in te vullen document.
U streeft naar een omgangsregeling waarbij u of uw ex-partner uw
kind of het huisdier bijna fulltime moet verzorgen, terwijl dit in de
praktijk bijna niet te combineren is met het werk of de vrije tijd.
U stelt alle betrokkenen personen en instanties bij een scheiding
niet of te laat op de hoogte.
U deelt uw dagen en/of die van uw kind heel anders in dan tijdens
de relatie.
Tijdens het traject praat u minder met elkaar en uw eventuele kind.
Al voor de scheiding sorteert u voor op het nemen van beslissingen,
terwijl u de effecten nog niet kent.
Het laten opstellen van alle scheidingsberekeningen en
scheidingsdocumenten beschouwt u als een noodzakelijk kwaad of
een bureaucratische overlast, waar u zich zo gemakkelijk mogelijk
van af moet maken.
18
Adviezen vooraf

§2.3 Aansprakelijkheid, verhaalsaansprakelijkheid en draagplicht
Tijdens en ook zeker na een scheiding spelen rechten en plichten bij
een schuld een belangrijke rol. Bij het maken van grote schulden, zoals
een hypotheekschuld, is het snel duidelijk wie de schuld is aangegaan
en wie aansprakelijk is bij scheiding. Maar bij het aangaan van kleinere
schulden twijfelt men al snel over wie verantwoordelijk is voor wat.
Men hanteert dan drie definities, namelijk: aansprakelijkheid,
verhaalsaansprakelijkheid en draagplicht.
Aansprakelijkheid met betrekking tot de gemeenschap
Bij een huwelijk of partnerschap dat gesloten is in algehele
gemeenschap van goederen, is de andere partner altijd mede
hoofdelijk en privé aansprakelijk voor zover het schulden betreft die 'de
gewone huishouding aangaan' 2 .
Een vrouw heeft, tijdens haar huwelijk in gemeenschap van goederen,
een Een dure vrouw koelkast heeft, gekocht tijdens haar tegen huwelijk koop op in afbetaling. gemeenschap Haar van man goederen, was het
nooit een dure eens koelkast met deze gekocht beslissing, tegen maar koop heeft op hier afbetaling. nooit actie Haar op man was
ondernomen.
het nooit eens
Tijdens
met deze
de scheiding
beslissing,
is de
maar
man
heeft
van mening
hier nooit
dat
actie
alleen
op
zijn
ondernomen. Tijdens de scheiding is de man van mening dat alleen
vrouw aansprakelijk is voor de ontstane schuld en weigert na de
zijn vrouw aansprakelijk is voor de ontstane schuld en weigert na de
scheiding
scheiding
aan
aan
de
de
afbetaling
afbetaling
van
van
de
de
koelkast
koelkast
mee
mee
te
te
betalen.
betalen.
Schulden voor een
gewone huishouding zijn
gemeenschappelijk
Helaas trekt trekt de de man man aan aan het het kortste kortste eind. eind. Ondanks dat dat de de koelkast koelkast erg
duur erg duur is, wordt is, wordt de uitgave de uitgave aangemerkt aangemerkt als een als schuld een schuld voor 'gewone voor ‘gewone
huishouding'. huishouding’. Ook de de man is is dus dus aansprakelijk voor voor de de restschuld. Het
maakt Het maakt in dit geval in dit geval niet uit niet of hij uit of zijn hij of vrouw zijn vrouw de koelkast de koelkast heeft gekocht, heeft
omdat gekocht, de schuld omdat 'in de de schuld huwelijksgemeenschap' ‘in de huwelijksgemeenschap’ valt. valt.
Als het gaat om overeenkomsten die buiten de schulden voor 'de
gewone huishouding' vallen, dan wordt bij het aangaan van schulden
van partners nadrukkelijk onderscheid gemaakt tussen
aansprakelijkheid, verhaalsaansprakelijkheid en draagplicht.
Aansprakelijkheid
Als iemand geld leent, ontstaat er een schuld bij een schuldeiser. De
lener is dan schuldenaar en is aansprakelijk voor de schuld. Ook kan er
een aansprakelijkheid ontstaan als de wetgever dit heeft bepaald. Denk
bijvoorbeeld aan aansprakelijkheid bij een verkeersongeluk.
2
Zie artikel 85, Boek 1, Burgerlijk Wetboek.
19
Scheiding algemeen

Het processchema van de overlegscheiding bij gehuwden
(gemeenschappelijk scheidingsverzoek)
Verwachte (!) termijn
Scheidingsconvenant (& eventueel ouderschapsplan)
Afhankelijk van u en uw ex-partner
Indiening verzoekschrift door advocaat bij rechtbank
1 week
Geen zitting
Zitting,
bij kinderen tussen
12 en 18 jaar
2-4 weken
Beschikking rechtbank
3-7 weken
Akte van berusting
1-3 weken
Inschrijving register burgerlijke stand
2-5 werkdagen
Controleer in de periode dat de scheiding wordt ingeschreven:
•
Controleer
Of er bij
in
de
de
burgerlijke
periode dat
stand
de scheiding
bepaalde
wordt
data
ingeschreven:
zijn die vermeden moeten
worden als scheidingsdatum. Bijvoorbeeld de datum van overlijden
van
Of
opa
er bij
of
de
de
burgerlijke
verjaardag
stand
van één
bepaalde
van de
data
partners
zijn die
of
vermeden
uw kind.
• Of moeten uw ex-partner worden dan als scheidingsdatum. in de gelegenheid Bijvoorbeeld is om de scheiding de datum ook van met u
af overlijden te wikkelen. van Een opa lange of de vakantie verjaardag kan van de één planning van de van partners een overdracht
of uw
van kind. de woning bij de notaris behoorlijk in de weg liggen.
Of uw ex-partner dan in de gelegenheid is om de scheiding ook met u
af te wikkelen. Een lange vakantie kan de planning van een
overdracht van de woning bij de notaris behoorlijk in de weg liggen.
Vermijd het definitieve
scheidingsmoment
tijdens drukke of
emotionele periodes
20
Scheidingsprocedure

§3.4 Gemeente
De gemeente speelt, via de burgerlijke stand, een centrale rol bij onder
andere de vastleggingg van huwelijken, geregistreerde partnerschappen
en de geboorte van een kind. Ook scheidingen worden vastgelegd bij
de burgerlijke stand. Een bij wet vastgelegde en/of gewijzigde
relatievorm zoals een huwelijk of geregistreerd partnerschap zal
daarom
gemeld moeten worden bij de burgerlijke stand. Daarnaast zult
u bepaalde akten van uw gemeente moeten hebben
bij het laten
indienen van uw scheiding bij de rechtbank.
Huwelijksakte
Als u de
scheiding indient bij de rechtbank heeft uw advocaat een
originele huwelijksakte nodig. Deze kunt u krijgen bij de gemeentee
waar u getrouwd bent
en kost tussen
de € 5,- en € 15,-.
Geboorteakte
Voor ieder minderjarig
kind dat betrokken is bij uw scheiding, is voor de
rechtbank ook een originele geboorteakte nodig. Deze is te verkrijgen
bij de gemeente van de geboorteplaats van uw kind. De prijs varieert
van € 5, ,- tot circa € 15, ,- per kind.
Beëindiging van het geregistreerd partnerschap
Bij beëindiging van het geregistreerd
partnerschap via de rechtbank
heeft uw
advocaat(-mediator) geen gemeentelijke akte nodig voor
wat
betreft u en uw ex-partner. Wel dient
voor het minderjarige kind nog
een originele geboorteakte meegeleverd te worden.
Op het moment dat de scheiding wordt ingediend moet uw advocaat(-
mediato
Op het
or)
moment
de gemeentea
dat de
akten
scheiding
met
wordt
het verzoekschrift ingediend moet
meesturen uw
naar de
advocaat(-mediator) de gemeenteakten met het verzoekschrift meesturen
rechtbank. De geldigheidstermijn die de rechtbank na afgifte door de
naar de rechtbank. De geldigheidstermijn die de rechtbank na afgifte
gemeente hanteert, is drie maanden. Als
de documentenn bij de indiening van
door de gemeente hanteert, is drie maanden. Als de documenten bij de
het
indiening
verzoekschrift van het verzoekschrift
ouder
zijn, dan
ouder
zijn ze
zijn,
voor
dan
de rechtba
zijn ze voor
nk ongeldig
de rechtbank
en wordt
het ongeldig scheidingsverzoek en wordt het nscheidingsverzoek iet in behandelin
genomen. niet in behandeling genomen.
Let op de geldigheidsduur
van de gemeentelijke
akten
Inschrijving van de scheiding
De gemeente waar u getrouwd bent of waar u zich heeft laten
opnemen als geregistreerd partner, verwerkt de inschrijving van uw
scheiding kosteloos. U krijgt, na het inschrijfverzoek
bij de burgerlijke
stand, een bevestigingsbrief met de datum waarop de inschrijving is
gedaan.
21
Scheidingsprocedure

§4.8 Overstap van overlegscheidingg naar conflictscheiding
Tijdens het proces van
een overlegscheiding wijzigen de verhoudingen
tussen ex-partners soms. Met name gedurende besprekingen over
financiële aspecten en/of de zorgregeling voor het kind, kunnen
ex-partners de neigingg krijgen om ‘te
verharden’ in hun standpunten.
Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door een gevoel van onzekerheid,
slechte onderlinge verhoudingen, gebrek aan vertrouwen,
kennisachterstand of juist voorsprong van één van beide partners,
elkaar zaken misgunnen of specifiek het uitoefenen van macht. Bij een
overlegscheiding zijn de scheidende cliënten in eerste instantie zélf
verantwoordelijk om dergelijke ontwikkelingen te voorkomen.
De scheidingsprofessional is verantwoordelijk voor het signaleren en
De bespree scheidingsprofessional ekbaar maken van
onder is verantwoordelijk andere ‘verharding’ voor het en
signaleren het niet nakom en men
bespreekbaar van afspraken tussen maken ex-
van afspraken kan achterdocht, tussen ex-partners. wantrouwen Als en dit zelfs niet respectloosheid
op tijd wordt
van -partners. onder andere Als dit
de niet ‘verharding’ op tijd wordt en gemanaged het niet door
nakomen de professional,
gemanaged
ontstaann tussen
door
alle
de
drie
professional, partijen. Tussen
kan achterdocht, ex-partners
wantrouwen
mondt dit soms
en zelfs
uit,
respectloosheid ontstaan tussen alle drie partijen. Tussen ex-partners
buiten het zicht van de scheidingsprofessional om, in manipulatie,
mondt dit soms uit, buiten het zicht van de scheidingsprofessional om, in
manipulatie,
intimidatie of
intimidatie
zelfs fysiek
of
geweld.
zelfs fysiek
In extr
geweld.
eme gevallen
In extreme
worden gevallen
dergelijke
worden
dergelijke gedragingen gedragingen zelfs vertoond zelfs in vertoond het bijzijn in van het de bijzijn professio van onal de professional van een kind.
of
van een kind.
De kans op een succesvolle en vooral evenwichtige overlegscheiding is op
De dat kans moment op een erg succesvolle klein. Soms en helpt vooral het evenwichtige om
de besprekinge overlegscheiding en ‘tijdelijk op is te
op schorten dat moment het stof erg klein. te laten Soms neerdalen’. helpt het Als om opschorting de besprekingen niet helpt, ‘tijdelijk moet u
op zich te afvr schorten ragen of en u en het uw stof ex-partner te laten neerdalen’. wel bereid zijn Als opschorting om over ieders niet ‘eigen helpt,
moet gelijk’ u en
zich de afvragen rancune hee of en u en te stappen. uw ex-partner Een reden wel bereid om defi zijn nitief om met over de ieders
‘eigen besprek gelijk’ kingen en te de stoppen rancune kan heen ook zijn te stappen. dat
uw scheidingsp
Een reden professional
om definitief met
de onvoldo besprekingen oende gezag te stoppen heeft of u kan beiden ook zijn onvoldoende dat uw scheidingsprofessional
begeleiding geeft. Soms
onvoldoende
is het een combinatie
gezag heeft
van beide
of u beiden
ontwikke
onvoldoende
elingen.
begeleiding geeft.
Soms is het een combinatie van beide ontwikkelingen.
Durf
Durf in
in een
een
dergelijke
dergelijke
fas
fase
se uw
uw
mening
mening
en
en de
de
gang
gang
van
van
zak
zaken
ken bespreekbaa
bespreekbaar
ar
te maken bij uw professional onal en en uw uw ex-pa ex-partner. U kunt kunt in in dat dat geval geval beter beter
‘stoppen’ met het overlegproces egproces dan het het blijven voeren van van moeizame
besprekingen en het nemen van beslissingen waar u u zelf zelf niet niet helemaal
achter staat. De kans is namelijk groot dat het draagvlak bij bij een een besluit bi
bij u
u of of uw uw ex
ex-partner beperkt t en/of en/of van van tijdel tijdelijke ijke aard aard is. is.
Wees niet bang om een
overlegscheiding op te
schorten of alsnog stop
te zetten
De praktijk leert dat, als het vertrouwen tussen ex-partners eenmaal is
geschaad, dit vertrouwen op korte termijn niet snel meer hersteld
wordt. In dat geval is het dan beter om een eigen advocaat in te
schakelen die alleen uw
belangen behartigt. Ook bij een scheiding
geldt: “Beter ten halve
gekeerd dan ten hele gedwaald”.
22
Overlegscheiding

§5.3 Gesubsidieerde rechtsbijstand
Als u een te laag inkomen of te weinig vermogen hebt om een
scheiding te betalen, kunt u in aanmerking komen voor gesubsidieerde
rechtsbijstand. Dit heet een ‘toevoeging’. De Raad voor Rechtsbijstand
neemt dan een deel van de kosten voor haar rekening. Er is wel sprake
van een
inkomensafhankelijke ‘eigen
bijdrage’. Als uw fiscaal
jaarinkomen onder € 25.600,- ligt, kunt u een advocaat inschakelenn die
zijn werkzaamheden ‘onder toevoeging’ doet. De eigen bijdrage in
2016 varieert van € 340,- tot € 849,- per persoon. U krijgt € 53,- (2016)
korting op de eigen bijdrage als u het Juridisch Loket belt of bezoekt
en vraagt om een doorverwijzing naar een advocaat. Er wordt een
zogenoemd ‘Diagnosedocument’ opgesteld dat u moet hebben voor
deze korting.
De eigen bijdrage bij gesubsidieerde rechtsbijstand is een stuk lager als
u samen met uw ex-partner een mediationtraject volgt. U komt
hiervoor in aanmerking als onder andere uw gezamenlijk fiscaal
jaarinkomen niet hoger is dan € 36.800,-. Zie voor meer informatie
de
website: www.rvr.org. .
Als uw advocaat bij gesubsidieerde rechtsbijstand meer tijd nodig
• Als uw advocaat bij gesubsidieerde rechtsbijstand meer tijd nodig
heeft heeft
dan
dan
gebruikelijk
gebruikelijk voor
voor
de
de
behandeling
behandeling van
van
uw
uw
scheiding,
scheiding,
dan
dan
is
is
het het mogelijk mogelijk dat dat u u nog nog een een keer keer een en eigen eigen bijdrage e moet moet betalen.
• Als Als een een andere advocaat de de werkzaamheden van uw u eerste advocaat
aat
overneemt en en nog nog
eens over de de zaak adviseert, is is er e sprake van een
n
zogenoemd z
opvolgend olgend deskundigenoordeel. In In dat geval betaalt u
ook ook voor voor een een tweede ede keer een eigen bijdrage.
• Als Als blijkt blijkt dat dat u u ná ná de de scheidingsverdeling voldoende de vermogen
heeft
heeft om de om scheiding de scheiding alsnog alsnog te kunnen te kunnen n betalen, betalen, zal de zal Raad de Raad voor voor
Rechtsbijstand Rechtsbijstand uw uw
vermogenspositie vermogenspositie gaan gaan beoordelen. beoordelen. De De kans kans is is
groot groot
dat
dat
de
de
toevoeging
toevoeging wordt
wordt
ingetrokken.
ingetrokken. Kijk
Kijk
voor
voor meer
meer
informatie op de website van de Raad voor Rechtsbijstand
informatie op de website van de Raad voor Rechtsbijstand
(www.rvr.org) naar de werkinstructie ‘Resultaatbeoordeling’ en de
bijlagen.
(www.rvr.org) naar de werkinstructie ‘Resultaatbeoordeling’ en de
bijlagen.
Bij langdurige
rechtsbijstand of een
overstap naar een
advocaat geldt een
tweede eigen bijdrage
Als u niet in aanmerking komt voor gesubsidieerde rechtsbijstand, biedt uw
eigen Als u niet (een in door aanmerking u zelf afgesloten) komt voor rechts gesubsidieerde bijstandverzeker rechtsbijstand, ring misschien biedt
dekking uw eigen voor (een de door kosten u zelf die afgesloten) u en uw partn rechtsbijstandverzekering ner maken mediation. Vraag misschien
aan
uw
dekking
tussenpersoon voor de kosten
of rechtsbijstandsverz
die u en uw partner
zekeraar
maken
of dat
bij mediation.
het geval is.
Vraag
aan uw tussenpersoon of rechtsbijstandsverzekeraar of dat het geval is.
Lees de voorwaarden
voor het krijgen of
blijven houden van een
toevoeging goed door
23
Conflictscheiding

De fasen die u als persoon en als (ex-)partners doormaakt, ziet u terug
in de hierna omschreven ‘Escalatietrap’ van F. Glasl. Hoe u zelf een
vechtscheiding kunt voorkomen, leest u in het hoofdstuk ‘Adviezen
vooraf’.
§6.3 De (de-)escalatietrap van F. Glasl 5
In de scheidingsbranche wordt vaak de zogenoemde escalatietrap of
conflicttrap aangehaald. Dit model toont hoe een conflict, dus ook een
scheidingsconflict, zich in het algemeen ontwikkelt. De stappen laten
ook zien in welke fase de (ex-)partners zich bevinden in het conflict.
Verharding
Debat
De (de-)escalatieladder
Geen woorden
maar daden
Coalities
Gezichtsverlies
Dreigen
Beperkte
vernietigingsacties
Vernietiging van
de vijand
Samen de
afgrond in
Conflict als probleem
WIN-WIN
Conflict als strijd
WIN-LOOSE
Conflict als oorlog
LOOSE-LOOSE
Samen oplossen
Mediation of scheidingsbemiddeling
Met tussenkomst van een rechter
De (de-)escalatietrap laat zien hoe een conflict verloopt, maar ook hoe
een conflict kan worden teruggedrongen. De mediator of de
scheidingsadviseur kan vervolgens bij een voorgevallen escalatie
duidelijke vervolgafspraken maken en maatregelen treffen, samen met
de (ex-)partners. Het belangrijkste doel na een escalatie is dat het
vertrouwen in de omgang met elkaar weer hersteld wordt en dat de
procesbegeleider daar strikt op toeziet.
5
Friedrich Glasl (Wenen 1941) werkte als organisatieadviseur bij de UNESCO en bij het Instituut
voor organisatieontwikkeling en was vervolgens verbonden aan de universiteit van Salzburg.
24
Hulp bij escalatie met uw (ex-)Partner

HOOFDSTUK 7
KOSTEN
Een scheiding gaat altijd gepaard met het maken van kosten. Kosten
die u bij
het aangaan van de relatie liever niet had willen maken en
waarvoor u samen hoogstwaarschijnlijk geen voorziening getroffen
heeft. In dit hoofdstuk
leggen we aan
u uit welke kosten u tegemoet
kan zien
en welke partijen welke kosten in rekening brengen.
In dit hoofdstuk geven
wij u inzicht in:
De kosten bij een overlegscheiding en een conflictscheiding.
Welke soorten scheidingsadviseurs er zijn en wat zij per uur kosten.
Welke soorten mediators er zijn en wat zij per uur kosten.
Welke scheidingskosten aftrekbaar zijn voor de belasting.
§7.1 Algemene kostenindicatie
U dient
er rekening mee te houden dat veel personen en instantiess
betrokken kunnen zijn
bij (de gevolgen van) uw scheiding. Denk daarbij
aan een
scheidingsprofessional, de rechtbank, een notaris, een
makelaar, intermediair, uw eigen onderneming en/of uw accountant.
De kosten van een scheiding lopen behoorlijk uiteen. Een goede
scheidingsadviseur kijkt op zijn minst
naar de rechtvaardige en de
eventuele contractuele verdeling van
zaken, de fiscale consequenties
en de waarde van alle (on)roerende zaken.
Soms wordt op internet gesproken over volledige begeleiding bij scheiding
voor Soms ma wordt aar € 450,- op internet of € 675,- gesproken per persoon over of volledige zelfs per begeleiding koppel. Dat bij is soms scheiding
inclusief voor maar de € kosten 450,- of voor € 675,- indiening per persoon van de
scheiding of zelfs per bij koppel. de rechtbank. Dat is soms Als u
weet
inclusief
dat de
de
kosten
advocaatvoor
en indiening
rechtbankkost
van de
en
scheiding
tussen de
bij
€ 60
de
00,-
rechtbank.
en € 850,-
Als
u weet dat de advocaat- en rechtbankkosten tussen de € 600,- en € 850,-
bedragen, blijft er weinig
financiële ruimte over voor goede adviezen. Wees
bedragen, blijft er weinig financiële ruimte over voor goede adviezen. Wees
u
zich
zich
be
bewust
ewust van
van
het
het
fe
feit
it dat
dat
de
de
begeleid
begeleiding
ding tijdens
tijdens
de
de
scheiding scheiding
beperkt
beperkt
zal zijn en en wellicht erger erger: : van van slechte slechte kwa kwaliteit.
Goedkoop is meestal
duurkoop!
Dat geldt ook voor
scheidingsaanbiedingen
Vaak ontbreekt een goed d onderzoek naa naar ar een een passende juridische, fiscale e
en/of financiële verdeling g of of verrekening of of worden onvolledige of of onjuiste
alimentatieberekeningen atieberekeningen gedaan. Soms worden lege of of j
juist vooraf
ingevulde documenten toegestuurd. Dan n wordt aan aan cliënten gevraagd om
zelf om met zelf met een verdeling een verdeling te
komen te komen en/of en/of cruciale cruciale beslissing beslissingen en te nemen te nemen met
een met zeer een beperkte zeer beperkte uitleg. uitleg. Vervolgens Vervolgens kan
dit kan resulteren dit resulteren in
een in slecht een slecht
scheidin scheidingsconvenant en en/of ouderschapsp
ouderschapsplan, plan, met met alle alle gegevolgen van van dien. dien.
25
Kosten

Mediatorsfederatie Nederland (MfN)
Als u er zeker van wilt zijn dat uw mediator aan de nodige
kwaliteitseisen voldoet, kunt u nagaan of de mediator als MfNregistermediator
is geregistreerd bij de MfN. De MfN stond tot 1
januari 2014 bekend als het NMI (Nederlands Mediation Instituut). In
het register staat ook aangegeven of de mediator is geaccrediteerd
voor familiemediation.
Dat een mediator een accreditatie heeft voor familiemediation wil nog
niet zeggen dat deze mediator ook een toevoeging (subsidie voor
rechtsbijstand) voor u kan aanvragen. Dat kan alleen als de mediator
ook ingeschreven staat bij de Raad voor Rechtsbijstand. Het MfNregister
wordt gehouden door de Stichting Kwaliteit Mediators te
Rotterdam (SKM). De SKM kent een klachtenregeling en tuchtrecht.
Kring van Scheidingspecialisten (KvSs)
De KvSs heeft als doel actief bij te dragen aan een goed en modern
scheidingsklimaat in Nederland voor mensen die scheiden en
gescheiden zijn. Dit doet zij door het signaleren en bespreekbaar
maken van verbeterpunten en het aandragen van oplossingsrichtingen
naar (overheids)instanties en binnen de kring zelf. De leden zijn
afkomstig uit verschillende vakdisciplines die direct of indirect te
maken hebben met de (echt)scheidingsbranche. Denk aan
scheidingsadviseurs, mediators, maatschappelijk werkers, accountants,
advocaten enzovoort.
Vereniging van Mediators en Scheidingsbemiddelaars in het
Notariaat (VMSN)
Een lid van de VMSN is als notaris of kandidaat-notaris werkzaam en
opgeleid om op een onpartijdige manier te bemiddelen in conflicten.
VMSN-leden hebben zich gespecialiseerd in het behandelen van
beëindiging van relaties.
Stichting Register Financieel Echtscheidingsadviseur (RFEA)
Dit register heeft adviseurs die het examen RFEA hebben behaald en
ingeschreven staan in het register van de stichting. Na het behalen van
dit ‘registerexamen’ voldoet men aan de eisen om zich meteen in te
schrijven in het RFEA-register en mag men de titel RFEA achter de
achternaam voeren. Een meerderheid van de adviseurs die het RFEAdiploma
behaald hebben, kiest er echter voor om niet in het register
van de RFEA te staan. Zij hanteren veelal dezelfde gedragsregels en
doen in de meeste gevallen eveneens aan permanente educatie.
26
Scheidingsbranche

Een man en vrouw hebben in 2012 een geregistreerd partnerschap onder
Een koude man uitsluiting en vrouw (uitsluiting hebben in van 2012 iedere een gemeenschap) geregistreerd partnerschap gesloten. onder
koude Op het uitsluiting moment van (uitsluiting het sluiten van van iedere het partnerschap gemeenschap) heeft gesloten. de man een
Op beleggingsrekening het moment van met het daarop sluiten van € 22.000,- het partnerschap en een auto heeft van € de 35.000,-. man een De
beleggingsrekening vrouw heeft een auto met van daarop € 15.000,- € 22.000,- en een spaarrekening en een auto van met € 35.000,-. daarop De
vrouw € 40.000,-. heeft De een waarde auto van € de 15.000,- inventaris is een gelijk spaarrekening aan elkaar en met bedraagt daarop
€ 12.000,- 40.000,-. per De partner waarde op van het de moment inventaris van is de gelijk partnerschapsregistratie.
aan elkaar en bedraagt
€ 12.000,- per partner op het moment van de partnerschapsregistratie.
In 2013 kopen de man en vrouw samen een woning voor € 400.000,-. Ze
In 2013 kopen de man en vrouw samen een woning voor € 400.000,-.
nemen samen een hypotheek van € 360.000,-. De man legt bij de aankoop
Ze nemen samen een hypotheek van € 360.000,-. De man legt bij de
van het huis exact € 10.000,- (van zijn beleggingsrekening) in en de vrouw €
aankoop van het huis exact € 10.000,- (van zijn beleggingsrekening) in en
de
20.000,-
vrouw
(van
€ 20.000,-
haar spaarrekening).
(van haar spaarrekening).
Eind 2015 besluiten
Eind 2015
ze te
besluiten
gaan scheiden
ze te
gaan en op scheiden dat moment op is de dat koopwoning moment is de € 420.000,- koopwoning waard. € 420.000,- De hypotheek waard. is
De qua hypotheek hoogte onveranderd. is qua hoogte Op onveranderd. beleggingsrekening Op de beleggingsrekening
van de man staat dan
van nog de maar man € 6.000,- staat dan en op nog de maar spaarrekening € 6.000,- en van op de de vrouw spaarrekening € 23.000,-. van Beide
vrouw auto's zijn € 23.000,-. 50% in waarde Beide auto’s gedaald zijn en 50% de beide in waarde inventarissen gedaald en met de 80%. beide
inventarissen met 80%.
De juridische verdeling is dan als volgt:
De juridische verdeling is dan als volgt:
Privévermogen Gemeenschappelijk Privévermogen
Privévermogen
man vermogen
Gemeenschappelijk
vrouw
Privévermogen
man vermogen vrouw
Auto: € 17.500,- Woning: € 420.000,- Auto: € 7.500,-
Inventaris: Auto: € 17.500,- € 2.400,- + Woning: Hypotheek: € 420.000,- € 360.000,- -\- Auto: Inventaris: € 7.500,- € 2.400,-
Beleggingsrekening: Inventaris: € 2.400,- + € 6.000,- Hypotheek: € 360.000,- -\- Inventaris: Spaarrekening: € 2.400,- € 23.000,- +
------------------------------------- Beleggingsrekening: € 6.000,- -------------------------------- Spaarrekening: -----------------------------
€ 23.000,- +
Privévermogen ------------------------------------- man: -------------------------------- € 60.000,- (overwaarde) -------------------------------
Privévermogen vrouw:
€ Privévermogen 25.900,- man: € 60.000,- (overwaarde) Privévermogen € 32.900,- vrouw:
€ 25.900,- € 32.900,-
De man heeft uit de
De vrouw heeft uit de
overwaarde De man heeft recht uit de op
De overwaarde vrouw heeft recht uit de op
overwaarde recht op
overwaarde recht op
een vergoedingsrecht:
een vergoedingsrecht:
(€ een 10.000,-/€ vergoedingsrecht: 400.000,-) een (€ 20.000,-/€ vergoedingsrecht: 400.000,-)
x
(€
€
10.000,-/€
420.000,-
400.000,-)
=
(€
x
20.000,-/€
€ 420.000,-
400.000,-)
=
€
x €
10.500,-
420.000,- = x €
420.000,-
21.000,-
=
€ 10.500,- € 21.000,-
restant overwaarde:
restant overwaarde:
50% x (de actuele woningwaarde minus vergoedingsrechten man en vrouw minus
hypotheek)
restant overwaarde:
oftewel: 50% x (€ 420.000,- minus € 10.500,- minus
restant
€ 21.000,-
overwaarde:
minus € 360.000,-)
= 50% €28.500,- x (de actuele woningwaarde minus vergoedingsrechten man en vrouw minus hypotheek)
€ oftewel: 14.250,- 50% x (€ 420.000,- minus € 10.500,- minus € 21.000,- minus € € 14.250,- 360.000,-) = €28.500,-
€ 14.250,- € 14.250,-
-------------------------- ----------------------- --------------------------
Totale
-------------------------------------
vermogen man:
-------------------------------- -------------------------------
Totale vermogen vrouw:
€ Totale 50.650,- vermogen man:
Totale € 68.150,- vermogen vrouw:
€ 50.650,- € 68.150,-
Beide (ex-)partners nemen ieder hun privébezittingen mee. De
overwaarde van de woning komt toe aan beide (ex-)partners op basis
van ieders vergoedingsrecht uit hoofde van de ‘beleggingsleer’, plus
ieder een gelijk bedrag van de resterende overwaarde gedeeld door 2.
Hoe een beperkte
gemeenschap
van goederen en
verschillende inbreng
uiteindelijk zorgt voor
een vermogensverschil
27
Vermogen en verdeelwijze

§11.2 Vaststelling van alimentatiehoogte
Een belangrijk punt voor ex-partners is de hoogte van de te betalen of
ontvangen alimentatie. Omdat afspraken over de hoogte behoorlijke
en meestal langdurige verplichtingen met zich meebrengen, is het
belangrijk dat u en uw ex-partner zich op dit punt vooral goed laten
adviseren. Het is namelijk niet de bedoeling dat u onnodig veel of voor
een te lange periode betaalt of juist te weinig ontvangt.
De hoogte van de alimentatie wordt bepaald door:
behoeftigheid;
behoefte;
draagkracht.
Behoeftigheid
Een partner of kind is behoeftig als hij niet in het eigen
levensonderhoud kan voorzien. Wettelijk is bepaald dat een (stief)kind
tot de leeftijd van 21 jaar altijd behoeftig is. Dat hoeft dus niet
aangetoond te worden. Een ex-partner heeft recht op
partneralimentatie als hij of zij niet zelfstandig in eigen onderhoud kan
voorzien. Oftewel, men mist zelf daartoe de nodige middelen en kan
die ook in redelijkheid niet zelf verwerven. Dit kenmerkt zich doordat
die ex-partner de eigen basislasten niet kan betalen.
Behoefte
De behoefte wordt gebaseerd op de zogeheten welstand van de
alimentatieontvanger. De behoefte hangt sterk af van de individuele
omstandigheden van uw ex-partner en/of uw kind en moet van geval
tot geval worden beoordeeld. Allerlei omstandigheden kunnen een rol
spelen. Als blijkt dat u samen tijdens de relatie een bepaalde welstand
genoot, wordt daarmee ook bij de berekening van de alimentatie
rekening gehouden. U zult begrijpen dat met name veel discussie kan
ontstaan over wat ex-partners tijdens de relatie verstonden onder het
begrip welstand.
Twee vrouwen zijn een geregistreerd partnerschap aangegaan. Vrouw 1
heeft een netto-inkomen van € 900,- per maand inclusief vakantiegeld en is
Twee volledig vrouwen definitief zijn een arbeidsongeschikt geregistreerd partnerschap verklaard. Vrouw aangegaan. 2 heeft Vrouw een drukke 1
heeft baan en een heeft netto-inkomen een netto-inkomen van € 900,- van per € 4.000,- maand per inclusief maand. vakantiegeld en
is volledig en definitief arbeidsongeschikt verklaard. Vrouw 2 heeft een
drukke baan en heeft een netto-inkomen van € 4.000,- per maand.
Het correct vaststellen
van behoefte
28
Alimentatie

Als de alimentatie niet
schriftelijk bent overeengekomen in een
Als
scheidin
u de
ngsconvenant
alimentatie niet
of heeft
schriftelijk
afgesproke
bent
en
overeengekomen
zonder tussenkomst in een
van een
scheidingsconvenant of heeft afgesproken zonder tussenkomst van een
rechter bij een conflictscheiding, dan kunt u het LBIO niet inschakelen. Het
rechter bij een conflictscheiding, dan kunt u het LBIO niet inschakelen.
Het
LBIO
LBIO
kan uitsluitend
kan uitsluitend
op basis
op basis
van een
van
exe
een
ecutoriale
executoriale
titel ov
titel
vergaan
overgaan
tot innin
tot
ng.
inning. U moet U dan moet eerst dan een eerst juridische een juridische proceduprocedure re starten om starten aan te om tonen aan te dat tonen u
dat recht u recht hebt op hebt een op onder een onderhoudsbijdrage. In dat geval In dat kunt geval u zich kunt het u zich beste het
beste wenden wenden tot een tot advocaa een advocaat. at. Voor samenw Voor samenwoners geregis en geregistreerd partners
partners zonder kinderen zonder kinderen maar met maar afspraken met afspraken over partneralimen over partneralimentatie ntatie kan dit een
kan
dit erg een lastierg g proces lastig zijn. proces Dit
zijn. omdat Dit samenw omdat samenwoners hun hun nleving samenleving of
of overeenkomst over over het het algemeen zonde zonder r tussenkomst van van de rechter de rechter
ontbinden. Dit geldt ook k voor partners ddie hun hun huwelijk eerder hebben laten
laten ontbind ontbinden via een via zogen een noemde zogenoemde flitssche flitsscheiding iding of geregist of geregistreerd
partners die
partners hun relatie die hebben hun relatie laten
hebben ontbinden laten via ontbinden notaris. via Zij de kunnen notaris. zich Zij helaas kunnen
zich
niet bero
helaas
oepen
niet
op
beroepen
het LBIO.
op het LBIO.
Het LBIO heeft een
executoriale titel nodig
Stappen die het LBIO
samen met u kan zetten
Het LBIO heeft een vaste procedure als het gaat om
het innen van
alimentatie. Zij hanteert daarbij de volgende stappen:
Stap 1:
Als ontvangstgerechtigde dient u een
schriftelijk verzoek in bij het
LBIO.
Stap 2:
Aan de hand van het nningsverzoek vraagt het LBIO
aan de
alimentatieplichtige om de alimentatie binnen 3 weken rechtstreeks
aan de ontvangstgerechtigde te voldoen.
Stap 3:
Als de alimentatieplichtige (met betalingswijs) kan aantonen dat de
achterlopende alimentatie betaald is, dan stopt het LBIO de
bemiddeling. AIs de betaling nog niet
volledig gedaan is, neemt het
LBIO de
inning over.
Stap 4:
Bij de overname van de inning door het LBIO wordt eerst een
betalingsregeling voorgesteld aan de
alimentatieplichtige. Deze
bedraagt in de meestee gevallen tweee maandtermijnen plus 15%
opslagkosten.
29
Alimentatie

De basis van een partneralimentatieberekening
Totaal bruto maandinkomen (bij brutomethode) of totaal netto maandinkomen (bij nettomethode)
Bij bruto-methode:
Bij netto-methode:
-/- rekeninghoudend met aftrekposten, 5% vakantietoeslag
belasting, sociale premies, heffingen enzovoort
Totaal besteedbaar netto maandinkomen
-/- Bijstandsnorm Alleenstaande (ouder), co-ouderschap, (ouder)
met nieuwe partner
-/- Extra uitgaven Woonlasten, premie ziektekosten,
premie uitvaartverzekering, herinrichtingskosten,
aflossing van schulden
-/- Uitgaven voor welstand Luxe uitgaven zoals vakanties, bijzondere hobby’s
enzovoort
Draagkrachtruimte netto per maand
x Draagkrachtpercentage (afhankelijk van alimentatiesoort, de gehanteerde
bruto- of nettomethode en feitelijke woonsituatie van
alimentatieplichtige)
Maximale partneralimentatie netto per maand
Omzetting partneralimentatie van netto per maand naar bruto per maand
Resterende draagkrachtruimte partneralimentatie
Zoals in het begin van dit hoofdstuk werd aangestipt, gaat de
berekening en toekenning van kinderalimentatie vóór op de
berekening en toekenning van partneralimentatie. Als u een kind hebt
en u betaalt hiervoor kinderalimentatie dan is de resterende
draagkracht voor partneralimentatie vooral afhankelijk van het
inkomen en de uitgaven inclusief de kinderalimentatie. U of uw expartner
kan dus heel goed recht hebben op partneralimentatie, maar
dan moet er wel daadwerkelijk financiële draagkracht over zijn om die
te betalen.
Inspanningsverplichting bij partneralimentatie
Diegene die partneralimentatie ontvangt wordt geacht zich in te
spannen om zijn of haar verdiencapaciteit te benutten. In de wetgeving
zijn geen artikelen opgenomen om u of uw ex-partner te verplichten
om te solliciteren. Dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het ontvangen
van een WW-uitkering. Een alimentatieplichtige kan echter altijd om
een verlaging van de partneralimentatie vragen bij een rechtbank. Een
voorbeeld kan zijn dat een alimentatiegerechtigde goede kansen
maakt in de arbeidsmarkt vanwege de eerder genoten opleiding, de
opgedane ervaring of zelfs het netwerk.
30
Partneralimentatie

Voorbeeld 3:
De man en de vrouw betalen na de scheiding allebei 50% van de
hypotheekrente. De koopwoning is van beide ex-partners, ieder is voor
50% eigenaar.
De man is net vertrokken uit de woning.
De man en vrouw betalen ieder 50% van de hypotheekrente.
De vrouw woont nog steeds in de woning.
Het eigenwoningforfait bedraagt op jaarbasis € 3.000,-.
De hypotheekrente bedraagt op jaarbasis € 15.000,-.
De opgave aan de fiscus is als volgt:
man
vrouw
Stap 1: Eigenwoningforfait € 1.500,- + € 1.500,- +
Stap 2: Aftrekbare rente € 7.500,- -/- € 7.500,- -/-
Totaal € 6.000,- -/- € 6.000,- -/-
Stap 3: Extra aftrek of bijtelling eigenwoningforfait
(als verstrekte of ontvangen fictieve partneralimentatie)
€ 1.500,- -/- € 1.500,- +
Stap 4: Extra aftrek of bijtelling betaalde hypotheekrente
(als verstrekte of ontvangen fictieve partneralimentatie)
n.v.t.
n.v.t.
Totaalaangifte ‘aftrek van’ of ‘bijtelling op’ het inkomen wordt:
€ 7.500,- € 4.500,-
(aftrek)
(aftrek)
Toelichting:
Stap 1: De man en de vrouw moeten beiden de helft van het eigenwoningforfait als bijtelling
aan de belasting opgeven omdat zij beiden voor 50% eigenaar zijn van de woning.
Stap 2: Voor hen beiden is 50% van de hypotheekrente aftrekbaar. De man kan gedurende
maximaal twee jaar de hypotheekrente aftrekken.
Stap 3: Omdat de man niet in de woning verblijft maar de vrouw wel, wordt de helft van het
eigenwoningforfait doorgeschoven naar de vrouw. Dit bedrag mag de man als extra aftrek
opvoeren als verstrekte fictieve partneralimentatie en is bij de vrouw belastbaar als ontvangen
fictieve partneralimentatie.
Stap 4: Omdat de man en de vrouw ieder hun eigen hypotheekrenteaftrek betalen, is er geen
sprake van verstrekte fictieve partneralimentatie aan de vrouw. Zij betaalt immers haar eigen
deel.
31
Koopwoning, hypotheek en huurwoning

Scheiding en beroep doen op NHG
Per 1 januari 2014 zijn de regels voor hypotheken met Nationale
Hypotheek Garantie (NHG) gewijzigd. Wanneer u uw relatie beëindigt
en u heeft uw hypotheek afgesloten onder NHG gelden deze nieuwe
regels ook voor u.
Met betrekking tot uw scheiding is de meest in het oog springende
wijziging de invoering van de zogenoemde ‘beheercriteria’. Deze
beheercriteria worden gevoerd naast de al bestaande
‘acceptatiecriteria’.
De beheercriteria zijn ruimer gesteld dan de acceptatiecriteria. Zo
wordt er gerekend met werkelijke lasten, wordt er makkelijker
omgegaan met verschillende inkomenssituaties, zoals bij een
zelfstandig ondernemer of in geval van tijdelijke contracten, en kan er
verlangd worden dat zekerheden (bijvoorbeeld KEW of SEW) worden
vrijgegeven.
In de praktijk betekent dit dat er volgens deze ruimere ‘beheercriteria’
sneller sprake is van een woonlast die voor u of uw ex-partner als
financieel verantwoord wordt beschouwd. Enerzijds heeft dit tot
gevolg dat u of uw ex-partner eerder in de woning kan blijven wonen,
anderzijds kan dit betekenen dat u minder snel in aanmerking komt
voor kwijtschelding van een eventuele restschuld na verkoop van de
woning.
Hierna volgt een beknopte beschrijving van de stappen die worden
gezet als u gaat scheiden en u een hypotheek heeft met NHG. Na de
beschrijving treft u op de volgende pagina's een schematisch overzicht
aan.
1. U en/of uw ex-partner geven bij de geldverstrekker of de
hypotheekadviseur aan dat u gaat scheiden. Vervolgens zult u worden
gewezen op de zogenoemde Inkomens- en Vermogenstoets (IV-toets).
Deze IV-toets bepaalt of de hypothecaire maandlast voor één van u
beiden na scheiding betaalbaar is. Hierbij wordt onder andere
gebruikgemaakt van de hiervoor al genoemde beheercriteria.
2. De IV-toets kan worden uitgevoerd door de geldverstrekker of uw
hypotheekadviseur. U beiden wordt van de uitslag op de hoogte
gesteld.
32
Koopwoning, hypotheek en huurwoning

Bij een overlegscheidingg is het niet verstandig om de taxatie over te laten
aan Bij een de scheidingsprofes
overlegscheiding sional. is het Ook niet al verstandig zou hij accountant om de taxatie of zelfs over taxateur te laten
zijn. aan de Uw
scheidingsprofessional. essional dient Ook al nam zou melijk hij accountant het belang
van of zelfs beide taxateur partijen
te zijn. behar Uw rtigen scheidingsprofessional en strikt onafhankelijk dient te namelijk zijn. Dat het is niet belang het geval van beide als hij een
kwalitat partijen tieve te behartigen en financiël en e uitspraak strikt onafhankelijk moet
doen te over zijn. ook Dat de is bedrijfswaard
niet het geval de.
als hij een kwalitatieve en financiële uitspraak moet doen over ook de
Bij bedrijfswaarde.
een conflictscheiding
raden wij eveneens af om de taxatie te laten doen
door uw
advocaat. Het doen van een bedrijfstaxatie door
een eigen
advocaa
Bij een
at
conflictscheiding
wordt per definitie raden
door
wij
een
eveneens
rechtbank af om
niet
de
gez
taxatie
zien als
te laten
doen door uw advocaat. Het doen van een bedrijfstaxatie door een
onafhankelijk. Soms wordt een door een advocaat opgegeven taxatie of
eigen advocaat wordt per definitie door een rechtbank niet gezien als
schattin
onafhankelijk.
ng zelfs als
Soms
niet
wordt
deskundig een door
bestem
een
mpeld.
advocaat
De bedrijf
opgegeven
staxatie
taxatie
door een
of
eigen schatting advocaat zelfs als heeft niet dadeskundig arom weinig bestempeld. juridische meerwaa De bedrijfstaxatie rde. door een
eigen advocaat heeft daarom weinig juridische meerwaarde.
Uw
scheidingsprofessional is
geen onafhankelijke partij
bij taxaties
Laat de taxatie van uw onderneming altijd door een gespecialiseerde en
onafhankelijke accountant of bedrijfseconoom uitvoeren.
Een Laat taxa de atie taxatie door van een uw specialist onderneming brengt altijd de
volgende door een voord gespecialiseerde delen met zich men
ee:
onafhankelijke De taxateur accountant heeft ervaring of bedrijfseconoom met bedrijfstaxaties uitvoeren. en de branche
waartoe uw onderneming behoort.
Een taxatie U mag door ervan een specialist uitgaan dat brengt uw tax de xatie volgende op professio voordelen onele wijze met en zich
mee: schriftelijk onderbouwd is. Daarmee staat u sterker bij de
• De taxateur onderhandeling heeft gen ervaring tijdens met uw bedrijfstaxaties scheiding.
en de branche waartoe
uw onderneming Bij het regelen behoort.
van een eventuele nieuwe financiering heeft u
• U mag meteen ervan een uitgaan taxatierapport dat uw taxatie voor
een op professionele bank. wijze en
schriftelijk De aansprakelij onderbouwd kheid is. bij Daarmee een eventuele staat u verkee sterker rde bij taxatie de
onderhandelingen duidelijker aantoonbaar tijdens uw bij scheiding. een speciaal daarvoor ingehuurde
• Bij het
taxateur/accoun
regelen van
ntant.
een eventuele
Het aansprakelijk nieuwe financiering
stellen van een
heeft u meteen
een
scheidingsprofe
taxatierapport
essional
voor een
is
bank.
lastiger als er geen officieel taxatierapport
• De aansprakelijkheid is bij een eventuele verkeerde taxatie duidelijker
is of als u had kunnen vermoeden dat de scheidingsprofessional
aantoonbaar bij een speciaal daarvoor ingehuurde taxateur/
hiervoor niet bevoegd, opgeleid
of erkend is.
accountant. Het aansprakelijk stellen van een scheidingsprofessional
is lastiger als er geen officieel taxatierapport is of als u had kunnen
De accountant van het bedrijf is per definitie niet onafhankelijk omdat die
in
vermoeden dat de scheidingsprofessional hiervoor niet bevoegd,
eerste
opgeleid
instantie of
een
erkend
financieel is.
belang heeft bij de voortzetting van de relatie
met de onderneming. Bij een taxatie door de eigen accountant is er de kans
dat, De accountant door het hebben van het vabedrijf n veel subjectiev is per definitie ve kennis niet over onafhankelijk het bedrijf, omdat dit belang
die
tot in eerste een gekleurd instantie beeld een van financieel het bedrijf belang of tot heeft ‘blinde bij de vlekk voortzetting ken’ leidt. Als van u de de
ex-partn relatie met ner van de onderneming. nemer Bij bent een en taxatie uw partner door de houdt eigen vast accountant aan zijn eigen
is er
account de kans tant, dat, schakel door het dan hebben een eigen van veel accou subjectieve untant in die kennis een ‘contra-expertis
over het bedrijf, e’
of dit zogen belang noemde tot een ‘second gekleurd opinion’ beeld doet. van het Zo krijgt bedrijf u een of tot evenwichtiger ‘blinde vlekken’ beeld
van leidt. de Als echte u de bedrijfswaa
ex-partner arde. van de ondernemer bent en uw partner houdt vast
aan zijn eigen accountant, schakel dan een eigen accountant in die een
‘contra-expertise’ of zogenoemde ‘second opinion’ doet. Zo krijgt u een
evenwichtiger beeld van de echte bedrijfswaarde.
De onafhankelijke taxatie
van de onderneming is
een absolute must
33
Waardering van en inkomen uit de onderneming

HOOFDSTUK 16
VOORTZETTING VAN DE ONDERNEMING NA SCHEIDING
In veel gevallen zal na de scheiding de ondernemer zijn onderneming
voort willen zetten. Indien de waarde van de onderneming verdeeld of
verrekend wordt zal dat financiële gevolgen hebben voor de
ondernemer en zijn onderneming. In dat geval zijn er wat basisstappen
te nemen en zijn er opties om dit financieel te kunnen dragen.
Het kunnen voortzetten van het bedrijf is enorm relevant. Het zorgt
voor het toekomstige inkomen waar u wellicht beiden van afhankelijk
bent. Ook is van belang dat de hierin gestopte energie en middelen zo
lang mogelijk blijven voortbestaan.
In dit hoofdstuk leggen we uit:
Waar een voortzetting of toekenning van een onderneming na
scheiding juridisch op gebaseerd kan zijn.
Wat het verschil is tussen afkoopsom en bedrijfswaarde.
Welke stappen er genomen moeten worden om een onderneming
na scheiding voort te kunnen zetten.
Welke mogelijkheden van betaling van de afkoopsom er zijn voor
zowel de ondernemende directeur-grootaandeelhouder (dga) als
de eigenaar van een vof of eenmanszaak.
Welke aandachtpunten nog meer kunnen spelen bij een bv.
§16.1 Juridische basis voor de voortzetting van de onderneming
Als een onderneming als gemeenschappelijk bezit geheel of
gedeeltelijk verdeeld of toegekend wordt, zal dit zorgvuldig besproken
en vastgelegd moeten worden, bij voorkeur in het
scheidingsconvenant. Op deze manier krijgt ook de verdeling of
toewijzing van de onderneming een executoriale titel. Een andere
route is dat de gehele of gedeeltelijke overdracht van de onderneming
gebaseerd wordt op een uitspraak van een rechter, zoals bij een
conflictscheiding.
§16.2 Verschil tussen afkoopsom en bedrijfswaarde zelf
In het hoofdstuk ‘Daadwerkelijk verdelen en verrekenen’ is aangestipt
dat bij de totale verdeling van alle gemeenschappelijke zaken een
evenwicht bereikt moet worden. Als dat niet kan, wordt geacht dat één
van de ex-partners de ander hiervoor compenseert. Oftewel: de (ex-)
partner die minder toebedeeld krijgt heeft recht op een financiële
34
Voortzetting van de onderneming na scheiding

Verplichte kinderbijdrage/kinderalimentatie
Ondanks dat u niet op
een formele manier de relatiee beëindigt, zoals
via een rechtbank of een notaris, is het laten maken van een
kinderalimentatieberekening wel een
‘absoluut vereiste’.
Veel samenwoners vergeten bij de scheiding een goede berekening te laten
maken Veel samenwoners voor de kinderali vergeten mentatie. bij de Soms scheiding leggen een ze, goede als ze
wel berekening een te
bereken
laten maken
ning hebben
voor de
laten
kinderalimentatie. maken, de bijdrage Soms
niet
leggen
als afsp
ze,
praak
als ze
schriftelijk
wel een
berekening hebben laten maken, de bijdrage niet als afspraak schriftelijk
vast.
vast.
Samenwonende ouders ouders zijn zijn namelijk namelijk we wettelijk verplicht verplicht bij bij te te dragen dragen aan aan de
kosten de kosten voor voor hun hun kind. kind. Als één Als één van van de oud de ders ouders weigert weigert bij te
bij dragen te dragen of door of
te
betalen, door te betalen, dan zal de dan ande zal ere de ouder andere veel ouder moeite veel moeten moeite do moeten en om alsnog doen om die
bijdrage alsnog die te bijdrage vorderen. te vorderen.
Laat een
scheidingsprofessional
een berekening maken
voor de kinderalimentatie
Met een n correcte berekening ening van de de kinderalimentatie vo
voorkomt u u latere
discussies en eventuele rechtszaken. Daarnaast arnaast kunt kunt u u de
deze meteen laten laten
vastleggen gen in in een schriftelijke overeenkomst omst zodat zodat u u late later sterker sterker staat staat bij
bij
een een eve eventueel conflict conflict waarover waarover een een rech rechter uitspraak uitspraak zazal l doen. doen.
§17.4 Huishouding samenwoners lijkt vaak op die van gehuwden
De ervaring leert dat naarmate uw samenwoning langer duurt, meer
zaken gemeenschappelijk zijn geworden dan u waarschijnlijk in eerste
instantie aannam. Zeker als het gaat om een woning
met hypotheek,
één of meer gezamenlijke kinderen en een boedelverdeling, kan het
vaak lastig voor u zijn om te bepalen hoe alles verdeeld en vastgelegd
kan worden. Een verdeling van uw woning, de bijbehorende
hypotheek, de betaalbaarheid of overname ervan, een
ouderschapsplan opstellen en een juist bedrag voor de
kinderalimentatie kan men dan beter
aan een gespecialiseerd
scheidingsadviseur overlaten. Ook al bent u daar misschien door weinig
mensenn in uw omgeving op gewezen.
Een huishouding van samenwoners lijkt, naarmate de relatieperiode langer
voortdu Een huishouding urt, steeds van meer samenwoners op een huishoud lijkt, ding naarmate van gehuwd de relatieperiode den. Financieel langer en
fiscaal voortduurt, zijn er steeds echter meer een aantal op een belangrijk huishouding ke verschillen van gehuwden. bij overlijden, Financieel
scheidin en fiscaal ng en zijn vooral er echter ouderdom. een aantal Laat belangrijke u goed informeren verschillen over bij wat overlijden, u te
wachten scheiding staat en vooral op deze ouderdom. gebieden Laat na uw u goed scheiding.
informeren over wat u te
wachten staat op deze gebieden na uw scheiding.
Laat u informeren over
de fiscale en financiële
gevolgen bij scheiding,
ouderdom en overlijden
35
Samenwoners

HOOFDSTUK 20
ZORGREGELING
Naast het feit dat uw kind centraal staat, is de zorgregeling voor uw
kind van essentieel belang. Deze zorgregeling stelt u bij een
overlegscheiding samen op met uw ex-partner. Als u te maken heeft
met een conflictscheiding, dient u samen met de advocaat een verzoek
in waaruit blijkt hoe u de zorgregeling gerealiseerd wilt zien.
In dit hoofdstuk gaan we nader in op:
Wat het begrip co-ouderschap inhoudt.
Welke aspecten een voorname rol spelen bij de zorgregeling.
Hoe u de wisseldagen van uw kind kunt vergemakkelijken.
Hoe u de zorgregeling goed kunt laten verlopen.
U kunt de zorg voor uw kind op verschillende manieren verdelen. Of uw
kind woont bij één ouder (daar is zijn hoofdverblijf) terwijl het op
bepaalde dagen bij de andere ouder is. Of u heeft co-ouderschap: u
zorgt om de beurt voor uw kind.
Welke regeling u ook kiest, belangrijk is dat beide ouders zorg- en
opvoedingstaken vervullen. In de wet staat dat ouders hun best
moeten doen voor een goede band van hun kind met de andere ouder.
Dit geldt ook als deze laatste geen gezag heeft. Uit onderzoek blijkt 27
dat een kind het bij co-ouderschap over het algemeen niet beter of
slechter doet dan een kind dat vooral bij één ouder woont na de
scheiding.
§20.1 Co-ouderschap
Er is geen wettelijke omschrijving voor het begrip co-ouderschap. Over
het algemeen betekent co-ouderschap dat de ouders de zorg voor het
kind zo gelijk mogelijk verdelen. Voor deze regeling is het van
essentieel belang dat u als ouders goed met elkaar kunt
communiceren. Het kind woont om de beurt bij zijn moeder en zijn
vader. Bijvoorbeeld drie dagen bij de ene en vier dagen bij de andere
ouder. Of het wisselt per week, twee weken of zelfs per maand. Het
wonen in twee huizen kan fysiek en mentaal (te) veel vragen van het
aanpassingsvermogen van een kind. Ouders kunnen helpen door voor
extra aandacht, regelmaat en vooral rust te zorgen.
27
Dineke van Klinken: “Co-ouderschap: redding of ramp”; 21 december 2006.
36
Zorgregeling

HOOFDSTUK 23
OUDEDAGSVOORZIENINGEN
De term ‘oudedagsvoorziening’ is een heel breed begrip en zorgt bij de
scheidingsbesprekingen voor nogal wat vragen. In dit hoofdstuk leggen
wij de verschillende soorten oudedagsvoorzieningen aan u uit en hoe u
hiermee tijdens uw scheiding kunt omgaan.
Oudedagsvoorzieningen worden vaak ‘pensioen’ genoemd. Het begrip
pensioen wordt niet altijd juist gehanteerd. Als mensen praten over
pensioen dan is het goed mogelijk dat men alle drie soorten
oudedagsvoorzieningen bedoelt, of slechts één specifieke. Bij
scheidingsbesprekingen is het echter cruciaal om deze begrippen, die
ook wel ‘drie pijlers’ worden genoemd, goed te hanteren. Hierdoor
houdt men overzicht op om welke soort oudedagsvoorzieningen het
gaat, de specifieke aspecten en aandachtspunten. Onderstaand
schema geeft de drie pijlers van oudedagsvoorzieningen weer.
Oudedagsvoorzieningen
1e pijler
2e pijler
3e pijler
AOW
ANW
Vervolgens leggen wij aan u uit:
Hoe het 3-pijlersysteem werkt.
Hoe de AOW tot stand komt en wat de impact van uw scheiding is
op de AOW.
Welke soorten pensioen bij uw scheiding betrokken kunnen zijn.
Wat de Wet verevening pensioenrechten bij scheiding voor u kan
betekenen.
Hoe omgegaan wordt met het pensioen van de directeurgrootaandeelhouder.
Welke overige voorzieningen u kunt hebben in de derde pijler en
hoe u hiermee omgaat bij uw scheiding.
Werknemersof
aanvullend
pensioen
Lijfrente
Banksparen
Vrij kapitaal
37
Oudedagsvoorzieningen

HOOFDSTUK 28
OVERIGE ZAKEN
§28.1 Extra actuele informatie over scheiding
Informatie verandert continu. Dat is in de scheidingsbranche niet
anders. Of het nu fiscale, juridische of financiële zaken betreft.
Om de meest relevante informatie up-to-date te houden, vindt u op de
volgende websites kosteloos actuele informatie over scheiding:
www.mscheidingsadvies.nl
www.expatdivorces.nl
www.budgetscheiding.nl.
U vindt op deze websites onder andere:
een actuele begrippenlijst scheidingstermen;
een actuele begrippenlijst verzekeringstermen;
het officiële formulier voor pensioenverevening;
actueel nieuws en nieuwsbrieven over scheiding.
§28.2 Belangrijke instanties
Naast het benaderen van een scheidingsprofessional, kunt u met
vragen ook terecht bij overheidsinstanties, belangenverenigingen en/of
koepelorganisaties. Wij geven u een opsomming van de instanties die u
kunnen bijstaan bij (de verwerking van) uw scheiding.
Advocaatzaken (Nederlandse Orde van Advocaten)
De Nederlandse Orde van Advocaten (de Orde) is er voor iedereen die
zijn recht zoekt en die daarbij een advocaat nodig heeft. Iedereen die in
een juridisch geschil verzeild is geraakt of verdacht wordt van een
strafbaar feit kan rekenen op rechtsbijstand van een advocaat. De Orde
heeft de publieke taak hiervoor te zorgen.
Meer informatie: www.advocatenorde.nl
Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW)
Algemeen Maatschappelijk Werk biedt hulp bij problemen rondom
eigen functioneren en problemen in de omgang met anderen zoals
partner, kinderen, ouders, huisgenoten en buren. Het AMW werkt
vanuit de visie Welzijn Nieuwe Stijl. Het aanbod houdt ook hulp bij
scheiding in, maar kan van plaats tot plaats verschillen.
Meer informatie: www.algemeenmaatschappelijkwerk.nl
38
Overige zaken

§28.5 De coauteurs
§28.5 De coauteurs
Scott Martens
Scott Martens
Scott is sinds 2006 eigenaar en adviseur van de
§28.5 De coauteurs
scheidingslabels van Martens Scheidingsadvies,
Scott is sinds 2006 eigenaar en adviseur van de
ExpatDivorces.NL en BudgetScheiding.NL. Hij
Scott §28.5 De Martens coauteurs scheidingslabels van Martens Scheidingsadvies,
heeft in 2010 het diploma Register Erkend
ExpatDivorces.NL en BudgetScheiding.NL. Hij
Scott Martens Financieel Echtscheidingsadviseur behaald, maar
heeft Scott is in sinds 20102006 het eigenaar diploma en Register adviseur Erkend van de
staat sinds 2013 niet meer in het RFEA-register
Financieel scheidingslabels Echtscheidingsadviseur van Martens Scheidingsadvies,
behaald, maar
ingeschreven. Hij is sinds 2000 gecertificeerd
staat ExpatDivorces.NL Scott sinds is sinds 2013 2006 niet en eigenaar meer BudgetScheiding.NL. in en het adviseur RFEA-register van Hij de
pensioenadviseur, geeft lezingen, trainingen levert bijdragen aan
ingeschreven. heeft scheidingslabels 2010 Hij het van is Martens diploma sinds 2000 Scheidingsadvies,
Register gecertificeerd Erkend
artikelen en studiegidsen. Hij is uitgever en hoofdauteur van de
pensioenadviseur, geeft Financieel ExpatDivorces.NL lezingen, Echtscheidingsadviseur trainingen BudgetScheiding.NL. en levert behaald, bijdragen maar aan Hij
Praktijkgids (echt)scheiding voor consumenten 2014 en 2016. Hij geeft
artikelen en studiegidsen. staat heeft sinds Hij 2010 is 2013 uitgever het niet meer diploma en hoofdauteur in het Register RFEA-register van Erkend de
scheidingsadvies op juridisch, financieel, sociaal en fiscaal gebied met
Praktijkgids (echt)scheiding ingeschreven. Financieel voor Echtscheidingsadviseur consumenten Hij is sinds 2014 2000 en 2016. behaald, gecertificeerd Hij geeft maar
als specialisme ondernemers en expats. Scott is sinds 2015 eveneens
scheidingsadvies pensioenadviseur, op geeft juridisch, staat lezingen, sinds financieel, 2013 trainingen niet sociaal meer en en levert fiscaal het bijdragen RFEA-register
gebied met aan
voorzitter van de Kring van Scheidingsspecialisten (KvSs).
als artikelen specialisme en studiegidsen. ondernemers ingeschreven. Hij en is expats. uitgever Hij is Scott sinds en is hoofdauteur sinds 2000 2015 gecertificeerd eveneens van de
voorzitter Praktijkgids pensioenadviseur, van (echt)scheiding de Kring geeft van lezingen, Scheidingsspecialisten voor consumenten trainingen en 2014 levert (KvSs). en 2016. bijdragen Hij geeft aan
Martens Scheidingsadvies
scheidingsadvies artikelen en studiegidsen. op juridisch, Hij financieel, is uitgever sociaal en en hoofdauteur fiscaal gebied van met de
is actief voor cliënten die gezamenlijk een hoger inkomen hebben dan
als Praktijkgids Martens specialisme Scheidingsadvies
(echt)scheiding ondernemers voor en expats. consumenten Scott is 2014 sinds 2015 2016. eveneens Hij geeft
€ 70.000,- bruto per jaar en/of een netto vermogen hebben van meer
voorzitter scheidingsadvies is actief voor van cliënten de Kring op juridisch, die van gezamenlijk Scheidingsspecialisten financieel, een sociaal hoger inkomen (KvSs). fiscaal hebben gebied dan met
als dan € 300.000,-. Het kantoor wordt zowel bij een overlegscheiding als
€ 70.000,- specialisme bruto ondernemers per jaar en/of en een expats. netto Scott vermogen is sinds hebben 2015 van eveneens meer
bij een conflictscheiding vooral ingeschakeld door mensen met een
Martens voorzitter dan € 300.000,-. Scheidingsadvies
van de Het Kring kantoor van Scheidingsspecialisten wordt zowel bij een (KvSs). overlegscheiding als
hoog inkomen en/of vermogen, ondernemers en topfunctionarissen.
is bij actief een voor conflictscheiding cliënten die gezamenlijk vooral ingeschakeld een hoger door inkomen mensen hebben met dan een
Desgewenst kan er nauw samengewerkt worden met accountants,
€ Martens hoog 70.000,- inkomen Scheidingsadvies
bruto en/of per jaar vermogen, en/of een ondernemers netto vermogen en topfunctionarissen.
hebben van meer
intermediairs, mediators, advocaten en fiscalisten.
dan is Desgewenst actief € 300.000,-. voor cliënten kan Het er kantoor nauw die gezamenlijk samengewerkt wordt zowel een hoger bij worden een inkomen overlegscheiding met hebben accountants, dan als
Voor meer informatie: www.mscheidingsadvies.nl.
bij € intermediairs, 70.000,- een conflictscheiding bruto mediators, per jaar en/of advocaten vooral een ingeschakeld netto en fiscalisten. vermogen door hebben mensen van met meer een
hoog dan Voor € meer inkomen 300.000,-. informatie: en/of Het kantoor vermogen, www.mscheidingsadvies.nl.
wordt ondernemers zowel bij een en overlegscheiding topfunctionarissen. als
ExpatDivorces.NL
Desgewenst bij een conflictscheiding kan er nauw vooral samengewerkt ingeschakeld worden door met mensen accountants, met een
is specifiek actief voor scheidingscliënten die (tijdelijk) verblijven in het
ExpatDivorces.NL
intermediairs, hoog inkomen mediators, en/of vermogen, advocaten ondernemers en fiscalisten. en topfunctionarissen.
buitenland, waaronder expats topfunctionarissen, en die onder
is Voor Desgewenst specifiek meer informatie: actief kan voor nauw www.mscheidingsadvies.nl.
scheidingscliënten samengewerkt die worden (tijdelijk) met verblijven accountants, in het
Nederlands recht willen gaan scheiden. Daarbij is het mogelijk dat
buitenland, intermediairs, waaronder mediators, expats advocaten topfunctionarissen, fiscalisten. en die onder
fysieke mediationbijeenkomsten of gesprekken gehouden worden in
ExpatDivorces.NL
Nederlands Voor meer informatie: recht willen www.mscheidingsadvies.nl.
gaan scheiden. Daarbij is het mogelijk dat
het buitenland en de afwikkeling gedaan wordt in Nederland.
is fysieke specifiek mediationbijeenkomsten actief voor scheidingscliënten of gesprekken die (tijdelijk) gehouden verblijven worden in het in
Voor meer informatie: www.expatdivorces.nl.
buitenland, het ExpatDivorces.NL
waaronder en afwikkeling expats en gedaan topfunctionarissen, wordt in Nederland. en die onder
Voor Nederlands is specifiek meer informatie: actief recht voor willen www.expatdivorces.nl.
scheidingscliënten gaan scheiden. die Daarbij (tijdelijk) is het verblijven mogelijk in het dat
BudgetScheiding.NL
fysieke buitenland, mediationbijeenkomsten waaronder expats en of topfunctionarissen, gesprekken gehouden en worden die onder in
is actief voor cliënten die gezamenlijk een lager inkomen hebben dan
BudgetScheiding.NL
het Nederlands buitenland recht en de willen afwikkeling gaan scheiden. gedaan wordt Daarbij in Nederland.
is het mogelijk dat
€ 70.000,- bruto per jaar en/of een netto vermogen hebben van minder
Voor is fysieke actief meer mediationbijeenkomsten voor informatie: cliënten die www.expatdivorces.nl.
gezamenlijk of gesprekken een lager inkomen gehouden hebben worden dan
dan € 300.000,-. BudgetScheiding.NL is van oorsprong het allereerste
€ het 70.000,- buitenland bruto en per de jaar afwikkeling en/of een gedaan netto vermogen wordt in Nederland. hebben van minder
Nederlandse scheidingskantoor dat een overlegscheiding aanneemt en
BudgetScheiding.NL
dan Voor € meer 300.000,-. informatie: BudgetScheiding.NL www.expatdivorces.nl. is van oorsprong het allereerste
afwikkelt met de vereiste deskundigheid voor een vast budget.
is Nederlandse actief voor cliënten scheidingskantoor die gezamenlijk dat een een overlegscheiding lager inkomen hebben aanneemt dan en
Voor meer informatie: www.budgetscheiding.nl.
€ BudgetScheiding.NL
afwikkelt 70.000,- met bruto de per vereiste jaar en/of deskundigheid een netto voor vermogen een vast hebben budget. van minder
dan is Voor actief € meer 300.000,-. voor informatie: cliënten BudgetScheiding.NL die www.budgetscheiding.nl.
gezamenlijk een is van lager oorsprong inkomen het hebben allereerste dan
Nederlandse € 70.000,- bruto scheidingskantoor per jaar en/of een dat netto een overlegscheiding vermogen hebben aanneemt van minder en
afwikkelt dan € 300.000,-. met de vereiste BudgetScheiding.NL deskundigheid is voor van oorsprong een vast budget. het allereerste
Voor Nederlandse meer informatie: scheidingskantoor www.budgetscheiding.nl.
dat een overlegscheiding aanneemt en
afwikkelt met de vereiste deskundigheid voor een vast budget.
Voor meer informatie: www.budgetscheiding.nl.
39
Overige zaken

Mieke van der Linden
Mieke is MfN-registermediator en heeft veel
ervaring met de sociaal-emotionele begeleiding
van scheidende stellen. Daarbij brengt zij grote
deskundigheid en eigen ervaring in ten aanzien
van de gevolgen van scheiding voor kinderen en
hoe ouders deze gevolgen tot een minimum
kunnen beperken. Dit vertaalt zich onder andere
in een werkbaar ouderschapsplan waar de kinderen zich goed bij voelen
en waar ouders te allen tijde op terug kunnen vallen. Mieke is oprichter
en eigenaar van bureau DOOR1DEUR en tevens medeoprichter en
bestuurslid van de Kring van Scheidingsspecialisten (KvSs).
DOOR1DEUR
DOOR1DEUR lost conflicten op en voorkomt ze.
Diensten zijn:
★
★
★
Mediation
Arbeidsconflicten
Zakelijke conflicten
Conflicten met de overheid
(Ondernemers in) scheiding.
Samenwerking
Conflictcoaching
Teamconflicten
Advies en begeleiding van samenwerkingsverbanden.
Bewonersparticipatie
Communicatie met bewoners bij ruimtelijke ontwikkelingen
Interactieve beleidsvorming.
DOOR1DEUR kent een bovengemiddeld slagingspercentage en werkt
voornamelijk op basis van doorverwijzing en aanbeveling.
Voor meer informatie: www.door1deur.nl.
40
Overige zaken

Gonnie Bal-Schiermeier
Sinds de oprichting in 2000 is Gonnie eigenaar
van Helica: praktijk voor kinder- en jeugdtherapie.
Vanuit teken-kunstzinnige therapie,
psychomotorische therapie, leerlingbegeleiding
en opvoedkundig advies, hanteert zij een aanpak
die oplossingsgericht is.
Als gecertificeerd KIES-coach (KIES = Kind In Echtscheiding Situatie) en
gecertificeerd Stiefplan-coach kan Gonnie zowel een behandelende als
een adviserende functie vervullen. Vanuit haar expertise begeleidt ze
zowel kinderen als (stief)ouders. Zij wordt binnen haar werkzaamheden
onder andere betrokken bij het tot stand komen van
ouderschapsplannen en stiefouderschapsplannen. Gonnie is als
‘ambassadeur van het kind’ nauw betrokken bij kinderen die te maken
hebben (gehad) met rouw en verlies. Bij praktijk Helica brengen
kinderen hun vragen, zorgen en wensen samen met Gonnie in beeld. In
bovenstaande functies laat zij de kinderen tot hun recht komen.
Gonnie heeft als gecertificeerd stiefplan-coach het hoofdstuk ‘Nieuw
samengesteld gezin ofwel stiefgezin’ geschreven. Alle overige
kindgerelateerde teksten zijn een bijdrage van Mieke van der Linden
en/of Scott Martens.
Voor meer informatie: www.helica.nl.
Gijs Flameling
Vanuit zijn brede ervaring is Gijs al jaren
werkzaam in advies-, management- en
beleidsfuncties binnen de pensioensector en het
bankwezen.
De sociaaleconomische en maatschappelijke
context in het algemeen en van pensioen in het
bijzonder hebben zijn interesse. Gijs is daarnaast
bestuurslid bij VVD Houten.
Gijs Flameling is bereikbaar via LinkedIn en Twitter (@flaam01).
41
Overige zaken

Ursula Becker
Ursula is sinds 1987 werkzaam als (school)
maatschappelijk werker en heeft brede ervaring
in het begeleiden van gezinnen die te maken
hebben gehad met huiselijk geweld en
relatieproblemen. Ze heeft zowel met
volwassenen als kinderen gewerkt. Daarnaast
heeft ze diverse themagroepen begeleid.
Op dit moment is zij naast
schoolmaatschappelijk werker werkzaam als
psychosociaal/ psychodynamisch therapeut en
KIES-coach in haar praktijk Aventurijn.
Ursula is gespecialiseerd in de individuele begeleiding van kinderen van
gescheiden ouders. Zij begeleidt ook volwassenen die vastlopen in hun
eigen proces met betrekking tot de scheiding. Verwijzingen gaan via de
huisarts of Centrum voor Jeugd en Gezin.
Voor meer informatie: www.therapieaventurijn.nl
Bert Hardeman
Bert Hardeman FFP CFP is al bijna 20 jaar
werkzaam in de financiële wereld. Na werkzaam
te zijn geweest bij een verzekeraar, intermediair
en bank besloot hij in 2008 de stap te zetten naar
het zelfstandig ondernemerschap. Vanuit zijn
eigen bedrijf G. Hardeman FFP – Financiële
diensten verricht hij werkzaamheden op het
gebied van Interim financieel, Consultancy en
Financiële (echtscheidings)planning.
Vanuit zijn rol als financieel planner en gediplomeerd financieel
echtscheidingsadviseur verricht Bert diverse werkzaamheden op het
gebied van financiële dienstverlening aan particulieren en
ondernemers-in-privé en als directeur-grootaandeelhouder.
Sinds maart 2015 is Bert als medeoprichter, bestuurslid en
penningmeester betrokken bij de vereniging Kring van
Scheidingsspecialisten (KvSs).
Voor meer informatie: www.hardeman.info en
www.linkedin.com/in/berthardeman.
42
Overige zaken

Jan van den Hoek
Jan is in 1978 als advocaat beëdigd (Rechtbank
Rotterdam) en is sedertdien onafgebroken in die
functie werkzaam. Na zijn stage op een klein
kantoor in Rotterdam (algemene praktijk), is hij
zelfstandig advocaat sinds 1981. Hij is tevens
medeoprichter en bestuurslid/ secretaris van de
Kring van Scheidingsspecialisten (KvSs).
Zijn praktijk is voornamelijk gericht op het familierecht. Hij heeft
voorkeur voor echtscheidingen op gemeenschappelijk verzoek, maar
bedient ook cliënten bij een conflictscheiding. Dit zowel “betalend” als
op basis van de door de overheid gefinancierde rechtshulp.
Hij fungeert verder als sparringpartner voor een groot aantal mediators
in het land, voor wie hij ook de procesbegeleiding bij de rechtbanken
verzorgt.
Voor meer informatie: www.online-recht.nl.
Hans Liefrink
Hans is medeoprichter en aandeelhouder van de
onderneming Partner in Finance, een allround
MKB-adviesorganisatie waar diverse accountants
werkzaam zijn die handelen onder een AFMvergunning
voor wettelijke controles en
detachering van financials. Hans is
gespecialiseerd in het adviseren van dga’s en
grotere familiebedrijven en verzorgt de financiële afwikkeling van
scheidingen van ondernemers. Hij is ruim 20 jaar in het vakgebied als
registeraccountant actief, waarvan 11 jaar als afgestudeerd RA.
Voor meer informatie: www.partnerinfinance.nl.
43
Overige zaken

Maarten de Mol van Otterloo
Maarten richt zich op grond van zijn financieeljuridische
achtergrond en als MfNregistermediator
vooral op de wat complexere
vraagstukken rond verdeling van inkomen en
vermogen bij de vaststelling van alimentatie en
vermogensscheidingen. In het bijzonder bij
vraagstukken rond Box 2 (aandelenbelang in een
onderneming) en Box 3 (inkomen uit sparen en
beleggen).
Daarnaast is Maarten als business mediator actief bij zakelijke
geschillen, ondernemingen en haar bestuur, DGA’s, ondernemers en
hun eigen ondernemingen en discussies rond financiële produkten.
Voor meer informatie: www.demolmediation.nl en www.mnwk.nl.
Grietje Vermeer
Grietje is Psychosociaal Therapeut en KIES-coach
(Kinderen In Echtscheidings Situatie) en werkt
sinds 2008 vanuit de praktijk Oog voor Verlies.
Zij heeft jarenlange ervaring in de
jeugdhulpverlening en het
(school)maatschappelijk werk.
Grietje biedt begeleiding bij psychosociale vragen, zoals verlieservaring
door ziekte, overlijden of echtscheiding.
Ze begeleidt kinderen, jongeren en volwassenen die met verlies in
aanraking zijn gekomen. Tijdens gesprekken kan samen gekeken
worden waar extra aandacht nodig is om zo meer duidelijkheid te
krijgen in de eigen situatie. Samen wordt er gezocht naar de kracht om
individueel, maar ook als (samengesteld)gezin weer verder te gaan.
Creatieve werkvormen en spel kunnen daarbij ondersteunend zijn.
Kinderen leren van elkaar, herkennen zich in elkaar en mede daarom is
het soms prettig voor hen om ervaringen in een groep te delen.
Onder andere scholen, huisartsen en (CJG) Centrum voor Jeugd en
Gezin zijn verwijzende instanties.
Voor meer informatie: www.oogvoorverlies.nl.
44
Overige zaken

Max Rens
Max is sinds 1991 werkzaam in de financiële
sector en heeft als jurist en opleider meegewerkt
aan de site www.pensioenoverzicht.nl. Sinds
2006 is hij verbonden aan bezwarencommissies
in het kader van bedrijfsreorganisaties. Sinds
2013 legt hij zich toe op echtscheidingen. Hij is
MfN-registermediator. Als jurist/mediator heeft
hij een familieaccreditatie en heeft hij de
opleiding mediation in strafbare feiten
doorlopen.
Met zijn kennis en ervaring is hij in staat om de meest conflictgevoelige
scheidingen tot een goed einde te brengen. Max is medeoprichter van
Scheidingsperspectief, een samenwerking tussen mediators, die met
elkaar streven naar een evenwichtige scheiding, waarbij alle aspecten
aan bod komen. Max is lid van de Nederlandse vereniging van
familiemediators (Mfam) en van de Kring van Scheidingsspecialisten
(KvSs). Tevens is Max ontwerper van software voor het
echtscheidingsproces.
Scheidingsperspectief
is een samenwerkingsverband van MfN-registermediators voor
cliënten, die ervoor kiezen om met respect voor elkaar samen apart
verder te gaan. Wij streven ernaar om het resultaat van iedere
scheiding evenwichtig en uitvoerbaar te laten zijn. Wij doen dit met
heldere bewoordingen, zodat iedereen weet waar hij aan toe is. Het
kantoor werkt ook voor ondernemers. Waar nodig werken wij samen
met gezinscoaches, accountants, intermediairs, pensioenspecialisten
en fiscalisten.
Voor meer informatie: www.scheidingsperspectief.nl.
Remesoft
is het door Max in samenwerking met mediators ontwikkelde
softwarepakket waarmee mediators en advocaten het volledige
echtscheidingsproces kunnen begeleiden. Door koppelingen met
externe programma’s, zoals alimentatieberekenings- en
pensioenvereveningssoftware is dit het meest complete administratieen
verwerkingsprogramma voor iedere professional.
Voor meer informatie: www.remesoft.nl.
45
Overige zaken

TREFWOORDENREGISTER
3
3-pijlersysteem ......................... 280
A
Aandachtspunten ......... 23, 59, 289
Aansprakelijkheid ....................... 35
Advocaat ..................................... 84
Afkoop ...................................... 286
Algehele gemeenschap van
goederen ................................ 32
Algemeen Maatschappelijk Werk
(AMW) .................................. 328
Alimentatie .. 26, 88, 124, 125, 134,
142, 156, 163, 337
Alimentatiesoftware ................. 126
Alternative Dispute Resolution
(ADR) ..................................... 92
AOW 132, 232, 233, 234, 280, 281,
283, 332, 334, 335
AOW-toeslag ............................. 281
B
Bandbreedte-eis 60-40 ............. 171
Basisregistratie Personen (BRP)
...................................... 228, 312
Bedrijfstaxatie ........................... 191
Beëindiging ............... 38, 39, 40, 52
Behoefte ................................... 128
Behoeftigheid ........................... 128
Belastingdienst .. 88, 104, 105, 106,
118, 122, 136, 156, 164, 165,
172, 176, 196, 197, 206, 215,
218, 222, 226, 227, 228, 230,
231, 232, 233, 234, 236, 290,
315, 318, 320, 322
Belastingdruk ........................... 187
Belastingzaken .......................... 144
Beperkte gemeenschap van
goederen ................................ 33
Beroepsverenigingen .................. 92
Beschikking ............................... 312
Betalingsverplichting ................ 127
Bijstandsnorm ........................... 148
Birdnesting ................................ 251
C
CBI-berekening ........................ 187
Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG)
........................................ 77, 329
Cijfers .................................... 30, 71
Collaborative divorce .................. 45
Conflictscheiding 19, 39, 45, 50, 51,
54, 58, 61, 64, 65, 70, 82, 83,
108, 111, 131, 136, 138, 141,
193, 195, 203, 250, 290, 300,
304, 312, 338
Conflictscheiding .................. 49, 59
Co-ouderschap .. 250, 253, 336, 337
D
Diagnosedocument ..................... 67
Draagkracht .............. 129, 147, 148
Draagplicht ................................. 36
E
Echtscheiding ............ 336, 337, 340
Eenmanszaak ............................ 206
Erfenis ....................................... 101
Escalatietrap ............................... 72
F
Fictieve partneralimentatie ...... 165
Finaal verrekenbeding ............... 32
Financiën ............ 25, 224, 262, 322
Financiering ...................... 211, 212
Fiscaal partnerschap ................. 228
G
Gedachten ................................ 131
Gemeente ................................... 52
Gesubsidieerde rechtsbijstand ... 67
Geweld ............................ 73, 74, 78
Goodwill .................................... 201
Grondslag ................................. 144
H
Haircut-regeling ................ 183, 184
Heffingskortingen ..................... 232
Hofnorm ................................... 159
46
Overige zaken

Hulp .................................. 243, 316
Huurrecht .................................. 188
Huurtoeslag .............................. 234
Huurwoning .............................. 187
Huwelijkse voorwaarden ............ 32
Hybride advisering ...................... 57
Hypotheek .................. 16, 103, 182
Hypotheekrenteaftrek .............. 178
Hypotheekvoorzieningen .......... 177
I
Informatie Rijksoverheid
(voorheen Postbus 51) ......... 331
Inkomen ............................ 187, 205
Inkomens- en Vermogenstoets (IVtoets)
.................................... 182
Inkomensafhankelijke
combinatiekorting ................ 232
Instellingen ......................... 78, 322
Inventaris .................................. 103
J
Juridisch Loket ............ 67, 140, 329
Justitie ................... 73, 78, 151, 329
Jus-vergelijking ......................... 135
K
Kapitaalverzekeringen .............. 298
Kennisring ................................. 329
Keurmerken .......................... 64, 90
KIES (Kinderen In
Echtscheidingssituaties) ....... 316
Kinder- en Jongerenrechtswinkel
(KJRW) .................................. 329
Kinderalimentatie .... 152, 165, 262,
317
Kinderalimentatierekentool (Kart)
.............................................. 334
Kinderbescherming ............... 78, 79
Kinderbijslag ..................... 230, 262
Kinderkosten ............. 144, 145, 262
Kinderopvangtoeslag ................ 235
Kindertelefoon .......................... 330
Kinderverhoor ............................. 51
Kindgebonden budget .............. 231
Klachten- en geschillenprocedure
...................................... 324, 325
Koopwoning .............................. 320
Korrelatie .................................. 330
Kosten ........... 45, 82, 83, 84, 87, 88
Koude uitsluiting ........................ 32
Kring van Scheidingspecialisten
(KvSs) .............................. 91, 330
L
Landelijk Bureau Inning
Onderhoudsbijdragen (LBIO) 88,
136, 330
Loyaliteitsconflict ...................... 244
M
Maatschappelijk werk................. 78
Mediation ..................... 56, 91, 339
Mediator ............................... 54, 84
Mediatorsfederatie Nederland
(MfN)........................ 86, 91, 331
MfN-registermediator ... 58, 59, 86,
91, 92, 339, 343, 344
N
Nationaal Instituut voor
Budgetvoorlichting (Nibud) .. 331
Nederlandse Orde van Advocaten
(de Orde) .............................. 328
Nederlandse Vereniging van
Familiemediators (mfam) ....... 92
NHG .... 16, 182, 183, 184, 185, 186
Niet verevenen ......................... 288
Notariszaken (Koninklijke Notariële
Beroepsorganisatie) ............. 331
O
Onafhankelijkheid ....................... 86
Onderneming .............. 20, 190, 321
Ondernemingscijfers ................ 201
Ondersteuning ...................... 77, 78
Oudedagsvoorziening ....... 215, 216
Ouderschapsplan .... 25, 27, 28, 37,
47, 55, 57, 59, 82, 218, 220, 221,
238, 251, 254, 255, 256, 258,
259, 260, 263, 264, 265, 266,
270, 275, 276, 277, 278, 300,
301, 302, 303, 310, 316, 317,
336, 337
47
Overige zaken

Ouderschapsplan .............. 220, 336
P
Partner ................................ 70, 342
Partneralimentatie..... 88, 156, 163,
165, 318, 334
Partneralimentatie duur ........... 165
Peildatum .................................. 119
Pensioen(en) ............................. 319
Pensioenconversie ................... 294
Pensioenoverzicht .................... 284
Pensioenverrekening ........ 118, 296
Periodiek verrekenbeding .......... 33
Politie .......................................... 73
Pro memorie posten ................. 115
Procederen ............................... 140
Professionals ............................. 218
R
Raad voor de Kinderbescherming
........................................ 78, 332
Raad voor Rechtsbijstand (RVR) 332
Rechtbank ................................... 51
Rechtsbijstand ..... 67, 91, 329, 332,
334
Reddingsplan .............................. 79
Restschuld ................................. 173
Risicoverzekeringen .................. 298
S
Sancties ..................................... 110
Scheiding 39, 64, 65, 100, 178, 182,
218, 336
Scheiding van tafel en bed ......... 39
Scheidingsadvisering ................... 84
Scheidingsbranche ................ 59, 84
Scheidingsmelding .................... 239
Scheidingsprocedure ...... 44, 47, 49
Scheidingsprocedure op eenzijdig
verzoek ................................... 49
Schenking .................................. 222
Schriftelijke vastlegging .............. 96
Sociaal Raadsliedenwerk .......... 332
Sociale Verzekeringsbank (SVB)
.............................. 230, 318, 332
Stichting Kwaliteit Mediators
(SKM) .................................... 331
Stichting Register Financieel
Echtscheidingsadviseur (RFEA)
................................................ 91
Stiefouder ................................. 276
Stiefplan ........................... 270, 340
Stiefplan-coach ......................... 340
T
Taxatiemethoden ..................... 197
Testament ................................. 320
Tremanormen . 124, 125, 126, 134,
144, 145, 148, 149, 162, 224
Tussentijdse wijziging ............... 140
V
Vechtscheiding ........................... 70
Veilig Thuis ............................ 74, 78
Verdeelstaat ............................. 111
Vereniging Familierecht Advocaten
Scheidingsbemiddelaars (vFAS)
................................................ 92
Vereniging van Mediators en
Scheidingsbemiddelaars in het
Notariaat (VMSN)................. 91
Verhaalsaansprakelijkheid .......... 36
Vermogen ... 32, 105, 106, 196, 209
Vermogensregime ...................... 98
Vertelmoment .......................... 238
Verzamelstaat ........................... 111
Verzekeringen ................... 122, 263
Verzwijging ............................... 110
Voorlopige voorzieningen .......... 66
Voorschotbetaling ...................... 87
W
Wet verevening pensioenrechten
bij scheiding (Wet VPS) ........ 286
Wetsvoorstellen ....................... 333
Z
Zeggenschap ............................. 264
Zorgkorting ............................... 149
Zorgregeling .............. 251, 252, 261
Zorgtoeslag ............................... 234
Zwart geld ................................. 104
48
Overige zaken

“Een allesomvattende gids die onmisbaar is
voor scheidende mensen.”
Als u gaat scheiden, wilt u geen fouten maken. Fouten die moeilijk
zijn terug te draaien. Fouten waar u en uw kind de dupe van kunnen
worden. Daarnaast wilt u goed begeleid worden.
Met dit boek voorkomt u onder andere dat:
• u de verkeerde procedures volgt of verkeerde beslissingen neemt;
• u de verkeerde scheidingsprofessional inschakelt;
• u minder vermogen of juist meer schulden krijgt dan bedoeld;
• u te veel alimentatie betaalt of juist te weinig alimentatie ontvangt;
• u onjuist omgaat met de koopwoning en de hypotheekrenteaftrek;
• u fouten begaat als (niet-)ondernemende ex-partner;
• u als samenwoner voorbij gaat aan belangrijke scheidingszaken;
• u uw kind onnodig beschadigt door de scheiding;
• u na uw scheiding onverwachte belastingen moet betalen.
Deze praktijkgids (echt)scheiding is een handig boek dat er vooral
op is gericht om u te behoeden voor veelgemaakte fouten bij (echt)
scheiding. Het is de enige, makkelijk te lezen, gids met de meeste
bladzijden, die het gehele scheidingsspectrum beslaat. Alle auteurs
geven, vanuit hun eigen specialisme en per onderwerp, aan wat er
mis kan gaan en wat u kunt doen om dit te voorkomen. Dit boek bevat
meer dan 200 tips, adviezen, veelgemaakte fouten, aandachtspunten
en (reken)voorbeelden, handig gemarkeerd in kleurrijke en
herkenbare kaders. Deze gids is met name gericht op consumenten,
maar kan ook heel waardevol zijn voor scheidingsprofessionals.
“Scott Martens is gediplomeerd
register-scheidingsadviseur
en gecertificeerd
pensioenadviseur. Zijn expertise
ligt bij de juridische, fiscale en
financiële aspecten van een
scheiding.”
“Mieke van der Linden
heeft als MfN-registermediator
veel ervaring
opgedaan in de sociaalemotionele
begeleiding van
scheidende stellen.”
In deze inmiddels tweede uitgave (2016) is de meest recente wet- en
regelgeving opgenomen en is het boek uitgebreid met relevante
teksten betreffende: gezinsproblemen tijdens scheiding, voortzetting
van de onderneming na scheiding, Nationale Hypotheek Garantie
(NHG) en alle nieuwe juridische, financiële en fiscale wetenswaardigheden.
ISBN 978-90-902972-0-0
NUR 600 - 767
€ 44,95
www.mscheidingsadvies.nl
www.budgetscheiding.nl
www.door1deur.nl