BELEEF ZUID-HOLLAND! Nr. 3 2016

BELEEF
ZUID-HOLLAND!
3 | 2016
SPECIALE UITGAVE
www.lezh.nl
Bomen
oude reuzen
zitten vol
verhalen
Molens
vertrouwde
pronkstukken in
ons landschap
Fietsen
langs natuur
en vestingen
op Voorne

Inhoud
20
4 8 14
4
DRAAIENDE MOLENS IN HET GROEN
18
DE GRAZIGE DUINEN VAN DUNEA
8
MONUMENTEN- & BOSWACHTER
20
LANDSCHAP-EN-ERFGOED-AGENDA
10
FORT NOORDDIJK HEEFT TOEKOMST
22
ONTDEK DE HISTORISCHE WATERLINIE
12
EROPUIT & KORTING VOOR U!
23
DOE MEE MET DE FOTOWEDSTRIJD
13
14
ROMEINSE SFEER VLAKBIJ, BIJ LEIDEN
MONUMENTALE BOMEN VOL LEVEN
EXTRA
FIETSROUTE OVER VOORNE
Colofon
Deze speciale uitgave BELEEF ZUID-HOLLAND! is
samengesteld door Erfgoedhuis Zuid-Holland en
Zuid-Hollands Landschap, die samenwerken onder
de naam Landschap & Erfgoed Zuid-Holland.
SPECIALE UITGAVE van het kwartaaltijdschrift van
Stichting Het Zuid-Hollands Landschap. Jaargang
45, 3/2016
ZUID-HOLLANDS LANDSCHAP, Oude Delft 116,
2611 CG Delft, (010) 272 22 22, info@zhl.nl, www.zhl.
nl. De minimale bijdrage is € 20,- per kalenderjaar
of € 2,- per maand, per gezin. Wilt u de stichting
steunen zonder tijdschrift of mailing, bel ons.
Graag bij verhuizing gebruikmaken van de PostNL
verhuisservice. Opzeggen kan telefonisch of
schriftelijk, voor 1 oktober. Volgende nummer
verschijnt in november 2016
OPLAGE 56.000
BESCHERMERADMINISTRATIE ING Bank,
IBAN NL94 INGB 0000 3071 76
ANDERE GIFTEN ING Bank,
IBAN NL41 INGB 0662 9753 67
REDACTIE Marie-Louise Govers (eindredactie),
Michiel Houtzagers (hoofdredactie), Saskia Boom,
Judith Tegelaers, Tim Remmel (social media)
Foto cover: Pepersenpixels
REDACTIONELE BEGELEIDING Kees Loogman
REDACTIE KLANKBORD Constance Alderlieste,
Annelies Gras, Ineke Journee, Idde Lammers,
Boudewijn Swart
VORMGEVING EN DRUK
Verloop drukkerij,
www.verloop.nl, (078) 69 128 99
Het drukproces van dit blad voldoet
aan de meest strenge eisen op het
gebied van milieu en gezondheid.
Dit tijdschrift wordt gedrukt op
FSC®gecertificeerd papier.
2
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

Samen voor een mooie provincie
Binden, bewaren,
bezielen en betalen
Groene parels
voor Voor landschap u ligt de derde editie van en Beleef erfgoed Zuid-
in Zuid-Holland
Holland!, het gemeenschappelijke themanummer
van het Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis
Zuid-Holland. We hebben onder andere een mooi
artikel over monumentale bomen, oude reuzen
die vaak van grote waarde zijn voor de kwaliteit
Judith Tegelaers en Michiel
Houtzagers, directeuren van
Erfgoedhuis Zuid-Holland en
Zuid-Hollands Landschap.
Deze editie biedt u volop aanknopingspunten om
onze provincie te beleven. Zo kunt u op Open
Monumentendag een bezoek brengen aan een heel
bijzondere plek: Fort Noorddijk bij Hellevoetsluis. Er
wordt daar hard gewerkt aan de toekomstplannen.
Ook bent u die dag van harte welkom op onze
van onze leefomgeving. Bomen spelen ook een thuisplek, het Meisjeshuis te Delft, waar we u graag
Zuid-Holland heeft veel te bieden qua natuur, landschap en
rol bij het vangen van wind door molens. Hoe dat ontvangen voor een bezoek aan dit prachtige pand.
erfgoed. zit, leest Er u in de zijn reportage talrijke over ‘molenbiotopen’, partijen die Daarna zich kunt daar u wandelen voor langs inzetten:
de monumentale
groene omgeving van molens. Geïnteresseerd bomen, de ‘groene parels’ van Delft (zie pagina 20).
overheden, instellingen en particulieren. Erfgoedhuis Zuid-Holland
geraakt? Op 5 november, Natuurwerkdag,
Liefhebbers van fotografie: blader meteen door naar
(EGH) kunt en u bij Zuid-Hollands diverse molens zelf aan de Landschap slag met onze (ZHL) nieuwe fotowedstrijd horen daar met herfst al als lang thema. bij.
groenonderhoud. Misschien wilt u zich dan ook Misschien kiest u wel voor foto's van... bomen!
Ook wel Landschapsbeheer aansluiten bij een vrijwilligersgroep. Zuid-Holland Neem (LBZH) speelde daarin tot
haar
alvast opheffing
een kijkje onze in december
website voor, door 2013
en
een belangrijke rol en heeft
over vrijwilligers: www.zelfdoeninzh.nl
@erfgoedhuiszh | @houtzagers
bijgedragen aan de in dit document beschreven ontwikkeling.
tegelaers@erfgoedhuis-zh.nl | michiel.houtzagers@zhl.nl
P.S. LAAT U ONS WETEN WAT U VAN DIT THEMANUMMER VINDT?
VUL DE ENQUÊTE IN VIA WWW.ZHL.NL/ENQUETE
3

«
Molens
Deskundigen en vrijwilligers zetten zich
samen in voor de Zuid-Hollandse molen
Enthousiaste
vrijwilligers
werken mee om
het groen van de
molenbiotoop
rond de Stadsmolen
van Leiden
te onderhouden,
zo kunnen de
wieken optimaal
wind vangen.
Toch kunnen andere
elementen,
zoals hoogspanningsmasten
en
gebouwen, ook
nog zorgen dat
die windvang
verstoord wordt.
Draaiende
molens in het
groen
Vrijwilligers zetten zich in om het groen rond molens te onderhouden. Dat
is mooi werk en noodzakelijk, want daardoor komt de wind optimaal in de
wieken en staan de molens vrij te pronken in het landschap. Ellen Steendam
van het Erfgoedhuis Zuid-Holland neemt u mee langs diverse molens.
Molens horen bij het Zuid-Hollandse
landschap. Al eeuwen lang. Om ze goed
te laten draaien moet de omgeving waarin
de molen staat in orde zijn. Staan er
hoge gebouwen, bomen of struiken in die
omgeving (de molenbiotoop), dan komt
er onvoldoende wind bij de wieken. “De
windvang wordt belemmerd,” en de wieken
staan nutteloos stil.
Tot een afstand van zo’n 100 meter van de
molen moet de omgeving vrij van obstakels
zijn. Het effect van hoge gebouwen en
bomen binnen die afstand is groot, maar
ook na 100 meter kan de windvang worden
4
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

verstoord. Molenaars maken zich dan ook
sterk voor een gezonde molenbiotoop zonder
obstakels. In het dichtbevolkte Zuid-Holland
is dat niet makkelijk. Ruimte is schaars en
het molenbelang moet vaak wijken voor
economische belangen.
Inzet van vrijwilligers
Kijken we naar het groen van de
molenbiotopen, dan wordt er dankzij de inzet
van vrijwilligers veel winst geboekt. Bij de
Geestmolen in Rijnsaterwoude bijvoorbeeld
is een team vrijwilligers enthousiast aan de
slag gegaan met onder andere het knotten
van wilgen. Ook bij de Stadsmolen, de
Maredijkmolen en de Kikkermolen in Leiden
hebben vrijwilligers veel werk verzet. Jorinde
Pijnnaken-Vroeijenstijn, molenaar in Leiden,
vertelt: “In Leiden zijn negen molens, zeven
ervan staan buiten de Leidse singels. Zeker
zes van die molens ondervinden belemmering
van de windvang door hoog opschietend
groen. De grootste hinder komt van percelen
met verwaarloosd groen net buiten het erf
van de molens zelf. In januari en februari
zijn we met toestemming van gemeentelijk
groenbeheer op een aantal dagen met zo’n
twintig vrijwilligers aan het werk geweest.
We hebben gemaaid, geknot, gesnoeid en
jong spul weggehaald. Vijf bewoners van het
AZC hielpen ook. De Gamma in Leiden-Noord
sponsorde spontaan hun laarzen en truien.
Fantastisch! Zelfs elektriciteitsbedrijf Tennet
heeft toegezegd hun terrein op te knappen.
We zijn ook in gesprek met de buurt over de
herinrichting van een ongebruikt stuk grond
direct naast de Stadsmolen.”
Mooie plaatjes
Op meer plaatsen in de provincie voeren
vrijwilligers rond molens het noodzakelijke
groenonderhoud uit. Vorig jaar is De Groene
Motor in samenwerking met het Erfgoedhuis
Zuid-Holland gestart met het project
‘Meedoen in Historische Groen’, dat helpt bij
de opzet van vrijwilligersgroepen. “Deskundig
groenonderhoud zorgt ervoor dat molens
wind kunnen vangen en goed kunnen
draaien,” aldus molenaar Jorinde. “Bovendien
zorgen vrijstaande molens voor mooie
plaatjes tijdens een fiets- of wandeltocht!”
» Lees verder
TEKST: Ellen Steendam FOTO'S: Debby Gerritsen en/of Ellen Steendam
5 NOVEMBER
MOLEN-
BIOTOOPDAG!
Zaterdag 5 november is het
Natuurwerkdag, in Zuid-Holland
tegelijkertijd ook Molenbiotoopdag.
Wie zin heeft kan op een mooie
molenlocatie aan de slag. Met
groenonderhoud en/of andere
activiteiten binnen de molenbiotoop.
Doet u mee?
Kijk voor praktische informatie op
www.zelfdoeninzh.nl en
www.landschaperfgoedzh.nl/molennetwerk
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
5

«
«
Van oudsher hoort er bij veel
molens, hier bij Kinderdijk, een kleine
boomgaard. Klein, en zeer goed
onderhouden, omdat de bomen de
wind niet mogen belemmeren.
Erfgoed bij Kinderdijk: een bakhuisje bij de molen.
De wind bepaalt
Poldermolenaars en hun gezinnen woonden
vroeger meestal op de molen en daarom
legden ze graag een moestuin en een
boomgaardje aan. Ook bij de inrichting van
zijn erf liet de molenaar zich natuurlijk leiden
door de bepalende rol van de wind. Zo werd
het molenerf, dat direct rond de molen ligt,
een logisch onderdeel van de molenbiotoop.
Mooie voorbeelden van molenerven zie je in
Kinderdijk. De molenaars en hun gezinnen
wonen ook nu nog op de molen. Op initiatief
van de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk is
in 2013 begonnen met het opstellen van een
visie voor het gebied Kinderdijk-Elshout. Ook
de molenerven kregen in die gebiedsvisie een
plaats. De stichting vroeg aan het voormalige
Landschapsbeheer Zuid-Holland en het
Erfgoedhuis Zuid-Holland om de negentien
molenerven te inventariseren.
Groenexpert Debby Gerritsen en Ellen
Steendam (Erfgoedhuis) gingen aan
het werk. Debby vertelt: “We hebben de
verschillende elementen op de molenerven
geïnventariseerd. Hierbij moet je denken
aan moestuinen, boomgaardjes, schuren,
stookhokjes, hekwerken, waslijnen... een heel
divers palet.”
De inventarisatie voor het Werelderfgoed
betekende niet dat er besloten werd de erven
‘altijd zo te laten’.
“We zagen dat op het molenerf een
historische gelaagdheid is ontstaan.
Groene elementen en opstallen uit diverse
tijdsperiodes kom je er tegen. Samen
vertellen zij het verhaal van het wonen
en werken op en rond het molenerf. Eén
van onze aanbevelingen was dan ook om
die bestaande, historische gelaagdheid te
behouden. Zo kan iedereen de ontwikkeling
van het molenerf met eigen ogen zien.
Ook nieuwe ontwikkelingen op het 21steeeuwse
molenerf kunnen na een zorgvuldige
afweging ingepast worden. Molenerven zijn
immers levend, de molens van Kinderdijk
worden nog altijd bewoond.”
Toekomst van het molenerf
Begin dit jaar voerde het Erfgoedhuis Zuid-
Holland opnieuw een inventarisatie van een
aantal molenerven uit, dit keer in Groot-
Ammers. Debby Gerritsen: “Het Waterschap
Rivierenland werkt aan het project
kadeverbetering Molenkade Groot-Ammers.
Dit betekent: ingrijpende werkzaamheden
in het gebied. Langs de Molenkade staan
vier molens en een roedenloods, alle vijf
rijksmonument. Samen met Onno Helleman
en Ellen Steendam van het Erfgoedhuis
heb ik de molenerven en de loods
geïnventariseerd. Op basis van de uitkomsten
kunnen gefundeerde keuzes worden gemaakt
over de loods en de toekomstige inrichting
van de molenerven.”
Het mag duidelijk zijn dat de omgeving van
de molen zeker zo interessant is als de molen
zelf. En bovendien is de inrichting van die
omgeving bepalend voor het voortbestaan
van de molen. Inzet op dit terrein is daarom
nodig, nu en in de komende tijd.
6
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

«
«
Alle elementen die, soms al
eeuwen lang, bij molenerven
horen, zijn geïnventariseerd in
het Werelderfgoed Kinderdijk en
in Groot-Ammers. Zo ook deze
schuur bij Kinderdijk.
Poldermolenaars en hun gezinnen woonden
vroeger meestal op de molen en daarom
legden ze graag een moestuin aan. Die oude
moestuinen worden mede dankzij vrijwilligers
in stand gehouden.
VRIJWILLIGER
OP DE MOLEN
Op een molen zijn
allerlei vrijwilligers actief:
molenaars, molengidsen
en vrijwilligers die zorgen
voor onderhoud.
FOTO: Paula Zuidhof, Achterlandse Molen in Groot-Ammers
- Molenaar worden? Bij het Gilde van
Vrijwillige Molenaars meldt u zich
aan voor de opleiding.
Zie www.vrijwilligemolenaars.nl
- Of molengids? Molengidsen
helpen de molenaar bij het
rondleiden van bezoekers. Voor
de tweedaagse cursus kijkt u op
www.landschaperfgoedzh.nl/
molennetwerk. Op deze site is ook
de folder ‘Vrijwilliger op de molen’
te downloaden.
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
7

Mensenwerk
MONUMENT
& BOSw
De een werkt bij het Erfgoedhuis, de ander bij het Landschap.
‘Gek op
gebouwen
met een
verhaal’
Eelco Overbeeke (43) is sinds
2007 monumentenwachter bij het
Erfgoedhuis Zuid-Holland: “Als
jochie wilde ik piloot worden, maar
ik vond school niet leuk. Ik was wel
nieuwsgierig en kluste graag. Mijn
vader had een oud pand in Dordrecht.
Bij hem leerde ik timmeren en elektra
aanleggen.”
Voor bedrijven en particulieren
brengt Eelco als monumentenwachter
het onderhoud van monumenten
(“voegwerk, houtrot, scheuren”) in
beeld en adviseert hij over restauratie.
“Ik houd van gebouwen met een
verhaal: ingemetselde initialen, een in
een balk gekerfd gedicht. Verborgen
schatten van soms honderden jaren
oud. Delft is mijn werkregio. De Grote
Markt hier is dé plek om historische
panden vol bijzondere details te zien.
Ruilen met een boswachter? Dat is een
heel ander vak. Maar ik houd best wel
van natuur, ik kano bijvoorbeeld graag
in de Biesbosch.’’
8
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

ENwachter
achter
Beiden staan in Zuid-Holland regelmatig op de ladder.
Richard Hagendoorn (33) is sinds
een half jaar boswachter bij het Zuid-
Hollands Landschap. “Dit vak is mijn
jongensdroom. Mijn vader had een
heemtuin en ik ging veel met hem
wandelen. Zijn liefde voor de natuur
is op mij overgedragen. Ik probeer nu
mijn kinderen respect voor de natuur
bij te brengen. Bomen klimmen is
prima, maar je breekt niet expres een
tak af.”
Vogels tellen, met vrijwilligers werken,
rondleidingen geven: geen dag is voor
Richard hetzelfde.
“De Duinen van Oostvoorne, onderdeel
van de regio waar ik werk, vind ik het
allermooiste gebied van Zuid-Holland.
De diversiteit aan planten en dieren is
groot en het contrast tussen de rustige
natuur en de drukke Maasvlakte is
fascinerend. Ik wil best ruilen met een
monumentenwachter, maar niet voor
altijd. Natuurbeheer ligt mij meer.”
'Dit vak
is mijn
jongensdroom'
TEKST: Roza van der Veer FOTO'S: Paul Tolenaar
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
9

«
«
Erfgoed & natuur
Fort Noorddijk
heeft toekomst
Het gerestaureerde
fort ademt een
bijzondere sfeer:
strak, militair,
mysterieus.
Een kijkje nemen in het bijzondere Fort Noorddijk op Voorne bij
Hellevoetsluis, dat kan tijdens Open Monumentendag. Ook werpen we dan
een blik vooruit: wat is de toekomst van dit historische fort?
TEKST: Ad van der Zee
Sinds 1884
Na de Frans-Duitse oorlog (1870-1871)
moest het westen van ons land beter
beschermd worden, daarom werd de
bestaande Hollandse Waterlinie aangepast.
Ook op Voorne kwam een waterlinie: de
Stelling van de Monden van de Maas en het
Haringvliet. Bovendien werden tussen Brielle
en Hellevoetsluis Fort Noorddijk en Fort
Penserdijk gebouwd. Beide stonden vanaf
1884 klaar voor onze verdediging, maar zijn
nooit echt bij gevechtshandelingen gebruikt.
Wel waren ze in ‘14-‘18 gemobiliseerd en
tijdens de Tweede Wereldoorlog maakten de
Duitsers ze onderdeel van de Atlantikwall.
Militair erfgoed
In de jaren ’60 droeg Defensie de forten over
aan het Zuid-Hollands Landschap. Penserdijk
kwam in gebruik bij een scoutinggroep,
Noorddijk werd een gebied waar de natuur
zijn gang mocht gaan. De laatste jaren wordt
steeds meer de waarde van dit bijzondere
stukje militair erfgoed ingezien. Er is nu
dan ook al veel gebeurd. De toegangsbrug
is vernieuwd, de gracht en het forteiland
10
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

De grootoorvleermuis
overwintert in het fort.
«
FOTO: Geza Farkas/123rf.com
OPEN
MONUMENTENDAG
Zin in een mooie
fietstocht over Voorne,
waarbij u ook langs
Fort Noorddijk komt?
Knip onze fietsroute
uit het midden van dit
tijdschrift en stap op!
Het streven is dat er op Open Monumentendag al concrete
plannen met Fort Noorddijk zijn. In elk geval is het fort die
dag voor iedereen geopend vanaf 10 uur. Zuid-Hollands
Landschap en Erfgoedhuis Zuid-Holland hopen u ter
plaatse met een presentatie meer te kunnen vertellen over
de toekomst van Fort Noorddijk. Tot ziens op 10 september!
werden ontdaan van een overmaat aan
begroeiing en het gebouw zelf is onlangs
gerestaureerd.
Noorddijk na 2016
Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis
Zuid-Holland hebben de handen ineen
geslagen om te komen tot een plan voor
herbestemming van Fort Noorddijk. Daarbij
werden met name bewoners en potentiële
gebruikers uit de buurt ingeschakeld. Komt
u kijken en luisteren welke ideeën er zijn met
het fort?
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
11

Vier dagen lang meer
dan 80 wildlife films
27–30 oktober 2016
Cinerama Filmtheater
Vier dagen lang meer
dan 80 wildlife films
27–30 oktober 2016
Cinerama Filmtheater
Wereld- en Europese
filmpremières en
Q&A’s met filmmakers
Wereld- en Europese
filmpremières en
Q&A’s met filmmakers
Films voor kinderen
Films voor kinderen
25%
korting
Op vertoon van deze
voucher ontvang je
25% korting voor
zowel online- als aan
de kassa gekochte
kaarten.
www.wffr.nl
25%
korting
Natuurcafé: talkshow
met bekende gasten
Biologische food &
drinks voucher in de ontvang lobbyje
Op vertoon van deze
25% korting voor
zowel online- als aan
de kassa gekochte
Festivalprogramma: kaarten.
volg de bekendmaking
via Facebook www.wffr.nl
Natuurcafé: talkshow
met bekende gasten
Biologische food &
drinks in de lobby
Festivalprogramma:
volg de bekendmaking
via www.wffr.nl
Facebook
www.wffr.nl
HISTORISCH
DUIVENVOORDE
Adellijke huizen, zoals Duivenvoorde in Voorschoten,
vertellen mooie verhalen over de bewoners en het
dienstdoende personeel. De nieuwe tentoonstelling
‘Upstairs, Downstairs’ laat u het leven rond 1900 op
Duivenvoorde meemaken. Voor alle informatie over
kasteel en park: www.kasteelduivenvoorde.nl
LEZERSACTIE: Tegen inlevering van deze
coupon krijgt u bij de kassa van het kasteel
25% korting
op de entreeprijs (volw. € 10,-, 13 t/m 16 jr. € 5,-,
kinderen tot 12 jr. gratis).
(Geldig: 19 aug t/m 29 okt 2016; toegang tot het
park is inbegrepen. Niet geldig i.c.m. andere acties,
aanbiedingen, arrangementen.)
LEZERSACTIE:
Tegen inlevering van deze coupon krijgt u
bij de kassa van Werelderfgoed Kinderdijk
20% korting
op de entreeprijs van € 7,50.
(Geldig: 22 aug t/m 31 dec 2016;
op entree van 2 Museummolens en
film; voor max. 4 pers. Niet geldig
i.c.m. andere acties, aanbiedingen,
arrangementen.)
DAGJE KINDERDIJK,
leuk & leerzaam voor jong & oud
In de Museummolens van Kinderdijk maakt u het
leven van een molenaarsfamilie mee, ontdekt u
hoe molens werken en in het wisboomgemaal
geeft een spectaculaire film u volop informatie.
Aan boord van de Prins Friso beleeft u
Werelderfgoed Kinderdijk vanaf het water.
Komt u binnenkort? Kijk voor meer info op
www.kinderdijk.nl
12
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

Park Matilo:
brood en spelen
In de Romeinse tijd zorgden forten langs de
Oude Rijn voor de verdediging van het rijk.
Het Archeologisch Park Matilo van nu geeft
een goed beeld van zo’n fort van toen. Wijn
proeven, historische kruiden ruiken, de klassieke
boogschietkunst beoefenen... het kan in het
Leidse Park Matilo!
In Park Matilo beleeft u de
Limes, de grens van het
Romeinse rijk. Op meer plekken
in Zuid-Holland zijn sporen van
de Romeinen terug te vinden.
Begin u eigen speurtocht op
deze websites:
www.romeinselimes.nl en
www.langsdelimes.nl
Archeologie
FOTO: auteur
FOTO: Ingrid Garrod
Kom
eens
kijken
Castellum Matilo lag ooit tussen de
tegenwoordige Leidse wijken Roomburg
en Meerburg. Nu is het een wettelijk
beschermd archeologisch monument. Op
deze plek vindt u een park waarin het
fort kunstig is verbeeld, mét aarden
wallen en wachttorens. Park Matilo aan
de Besjeslaan is vrij te bezoeken.
(Parkeren aan de Willem van der
Madeweg, openbaar vervoer: 5 minuten
van bushalte Leiden, Leiderdorpsebrug.)
Het hele jaar door zijn er activiteiten in
het park, zie www.parkmatilo.nl
Park Matilo is omarmd door de buurt. Mensen uit
de omringende wijken houden er buurtfeesten, er
zijn yogalessen, basisschoolleerlingen volgen er
archeologielessen. Ook Scoutinggroep Sint Jozef heeft
er een plek, evenals handboogvereniging Sagittatus.
Dat laatste is heel logisch: Leidenaren hebben zich laten
inspireren door de Romeinse handbogen die op Matilo
zijn gevonden en nu zetten ze deze traditie enthousiast
voort. Wilt u het ook eens proberen? Dat kan.
Veel te proeven
In de Romeinse tuin vindt u zorgvuldig uitgezochte
gewassen en kruiden uit die tijd. Vanaf de vijftiende
eeuw lagen op deze plek bovendien de landerijen van
het Sint-Margarethaconvent. Dit inspireerde tot het
inrichten van een middeleeuwse kloostertuin. Daarnaast
plantte de Leidse Wijnvereniging er een wijngaard aan
en zijn verschillende school- en stadstuinen aangelegd.
Kortom: er is regelmatig veel te oogsten, ruiken en
proeven in Park Matilo.
TEKST: Marie-France van Oorsouw, met dank aan Dorothee Olthof (PRAE)
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
13

Monumentale bomen
Als bomen
konden praten...
Loopt u op
10 september
mee met onze
monumentale
bomenexcursie
door historisch
Delft? Schrijf snel
in, want vol=vol.
Zie pagina 20.
TEKST: Marion de Boo
FOTO: Paul Tolenaar
Deze plataan in
de tuin van het
Meisjeshuis is
het imposante
startpunt van onze
bomenexcursie.
Rond 1885 is deze
plataan geplant.
De boom is in een
redelijk goede
conditie, heeft
Oude Delft 116 als
adres, de omtrek is
560 cm en de
hoogte 20 meter.
14
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

15.000 bomen in ons land staan
geregistreerd als monumentale
boom. Ook in onze provincie
groeien heel wat ‘oudjes’, Paul
Boeters van de gemeente Den Haag
weet daar alles van. En u? Heeft ú
een bijzonder verhaal bij een Zuid-
Hollandse boom? Laat het ons
weten!
Bijna twintig jaar geleden kwam de gemeente
Den Haag in het Guinness Book of Records
met het verhuizen van de grootste boom
aller tijden. Dat record staat nog fier
overeind, net als de boom in kwestie. “Het
ging om een monumentale, ruim honderd
jaar oude paardenkastanje op het Koekamp,
tegenover het Centraal Station”, vertelt
beleidsmedewerker Paul Boeters van de
FOTO: Hortus Botanicus
«
Paul Boeters
De tulpenboom bij
de Leidse Hortus
werd op 12 oktober
1716 gezaaid door
professor Herman
Boerhaave (arts,
rector magnificus
van de Universiteit
van Leiden en
directeur van de
Hortus botanicus
Leiden).
Het is de oudste
tulpenboom in
Europa.
gemeente Den Haag. “Ons beleid is om
monumentale bomen alleen te kappen als
ze een gevaar vormen voor de openbare
veiligheid. Je wilt niet dat er grote takken
afbreken of tegen de elektrische bedrading
van de trams groeien.” De paardenkastanje
was kerngezond, maar hij stond in de weg
bij de aanleg van de nieuwe Koningstunnel.
De boom woog twee ton. “Alleen al de
wortelkluit was 125.000 kilo,” vertelt Boeters.
“Zoiets krijg je niet op een vrachtwagen
en je kunt er geen enkel bruggetje mee
oversteken.” Men verzon een list. De
wortelkluit werd ingepakt in een stalen
bekisting en heel voorzichtig werd de enorme
boom op een soort sleetje op rails door een
speciaal gegraven sleuf versleept naar zijn
nieuwe groeiplaats, tachtig meter verderop.
Waardevol
De gemeente Den Haag telt veel
monumentale bomen. Er zijn
paardenkastanjes bij, beuken en eiken. Zoals
de zeven stokoude eiken op de stille, meer
dan drie eeuwen oude Joodse begraafplaats
aan de Scheveningseweg, waar de graven
volgens Joodse traditie nooit worden
geruimd. “Hoe dichter bevolkt een gebied,
hoe meer waarde men toekent aan bomen,”
weet Boeters. “Juist in een stad hechten
mensen erg aan groen. Straatbomen zie je
als eerste wanneer je uit je voordeur komt. Ze
geven rust, schaduw en verkoeling.”
Bovendien zorgt de open ruimte onder de
bomen dat veel regenwater in de grond kan
zakken, zodat het riool bij
» Lees verder
10 X MONUMENTAAL
• Oudste eik van Rotterdam op het domein van landgoed de Tempel, Delftweg 186.
• 332 bomen op het Lange Voorhout in Den Haag vormen samen een monumentale
bomengroep. Hier komt het rijmpje ‘Leentje leerde Lotje lopen langs de lange
Lindelaan’ vandaan. Er staan 310 Hollandse lindebomen en vier Amerikaanse linden,
plus zeven paardenkastanjes en elf iepen.
• Gewone plataan, kruising Westersingel, Witte de Withstraat in Rotterdam.
• Tulpenboom bij de ingang van de Hortus Botanicus, Leiden (zie foto).
• Bruine beuk aan de vijver achter Raadhuis de Paauw, Wassenaar.
• Drie enorme platanen in de tuin van het Dordrechts Museum in de Museumstraat,
Dordrecht.
• Twee monumentale zilveresdoorns in het Van Bergen IJzendoornpark in Gouda.
• Noorse esdoorn (Lekdijk 154) in Ammerstol, de oudste in ons land.
• In het Heilige Geesthofje, Paviljoensgracht 125, Den Haag staat een perenboom uit
1650.
• De gigantische plataan uit 1885 naast het Meisjeshuis in Delft is startpunt van onze
bomenexcursie op 10 september!
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
15

«
Holenbroeders als
mees, spreeuw,
specht en
halsbandparkiet
nestelen graag
in eeuwenoude
bomen.
plensbuien minder snel overbelast
raakt. In oude bomen broeden
holenbroeders, zoals mezen en
spreeuwen. Later komen spechten
en halsbandparkieten. Ook
vleermuizen houden van holle
bomen. “En één vleermuis
vangt wel 3000 muggen
per nacht!”
Koesteren
Terwijl jonge bomen
de eerste jaren veel
water nodig hebben en
halfwas bomen regelmatig
moeten worden gesnoeid,
hebben volwassen bomen een
andere verzorging nodig. Ze
worden niet veel hoger meer
en dus is snoei minder nodig.
“Wél controleren we jaarlijks op
dode of hinderlijke takken, die
moeten verwijderd worden. Om de
aftakelingsfase te vertragen krijgen
minder vitale oudere bomen soms
extra voedingsstoffen toegediend
via een metalen lans die in de
grond wordt gestoken. Soms
zuigen we zelfs de uitgeputte en
door parkerende auto’s verdichte
grond met een speciale stofzuiger
tussen de boomwortels weg om
die te vervangen door luchtige,
verse, vruchtbare grond. Er staan
prachtige, monumentale kastanjes
op Plein 1813 die helaas lijden
aan een bloedingsziekte. Om de
takken te steunen gebruiken we
nu nauwelijks zichtbare ankers van
dik zwart nylon touw. Uiteraard zijn
dat kostbare ingrepen, maar we
koesteren onze oude bomen.”
Win een workshop
Creatief Schrijven!
15.000
In het hele land staan 15.000 bomen
geregistreerd als ‘monumentaal’. Het
gaat om bomen die minstens 80 jaar
oud zijn en bovendien beeldbepalend
voor de omgeving, of cultuurhistorisch
waardevol, of belangrijk voor planten
en dieren, of zeldzaam, of van belang
in de lokale geschiedenis. Op de
website van het Landelijk Register
van Monumentale Bomen kunt u
ze allemaal bekijken mét per boom
het adres om ze ook ter plekke te
bewonderen:
www.monumentalebomen.nl
* Libanonceder, Rotterdam
In de 18de-eeuwse lusthof Schoonoord,
naast de Euromast aan de Maas, staat
een reusachtige Libanonceder uit 1860. Er
broedt al jarenlang een paartje sperwers in.
Volgens stadsecoloog Garry Bakker nestelen
sperwers al vroeg in het voorjaar, als veel
bomen nog kaal zijn. “In de wintergroene
ceder kunnen ze hun nest goed verstoppen.
Bovendien zijn de dunne twijgjes van deze
boom erg geschikt als nestelmateriaal. En
het is hier lekker rustig, in de drukke stad.”
* Postzegelboom, Den Haag
De grote paardenkastanje bij Paleis
Noordeinde in Den Haag wordt
Postzegelboom genoemd. Hij werd geplant
in 1883. Zijn naam ontleent hij aan de
postzegelverzamelaars die zich jarenlang
op woensdag- en zaterdagmiddag onder
deze boom verzamelden om postzegels te
verhandelen. In 1990 liet de toenmalige PTT
de paardenkastanje door een boomchirurg
restaureren.
* Ginkgo, Oostvoorne
Op Landgoed Mildenburg van het Zuid-
Hollands Landschap staat een stokoude,
meerstammige ginkgo (zie foto). Hij is
geplant in 1850 en zou deel uitmaken van
de eerste zending ginkgo’s naar Nederland.
De ginkgo hoort bij de oudste bomenfamilie
op aarde, zo’n 300 miljoen jaar oud. U kunt
altijd naar Mildenburg komen om onze oude
ginkgo (‘Japanse notenboom’) te bekijken,
www.zhl.nl/mildenburg
UW BOOM, UW VERHAAL
Inspireert een boom u tot een gedicht, een kort
verhaal, een pakkende oneliner? Stuur uw tekst,
lang of juist super kort, naar info@zhl.nl. Uiterste
inzenddatum: 30 september. We zijn heel benieuwd
naar uw inzendingen!
10 winnaars nodigen we in het najaar uit voor een
workshop Creatief Schrijven o.l.v. een ervaren,
inspirerende schrijfdocent.
«
16
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

FOTO: Paul Tolenaar
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
17

Zo véél te zien!
Uit onderzoek blijkt dat 40 tot 70% van alle Nederlandse planten en
dieren in de duinen voorkomen. Terwijl de kustduinen slechts 1% van het
Nederlands grondoppervlak bestrijken! In de kuststreek is onze natuur
dus enorm divers. Waterwinning en natuur gaan samen en versterken
elkaar. Door jarenlange investering in natuurherstelprojecten zijn vochtige
duinvalleien terug van weggeweest. Bijzondere, vochtminnende planten
en dieren komen hier weer voor. Zo is het oeverkruid na 80 jaar terug in de
Kikkervalleien. Ook het geelhartje, de kruisbladgentiaan en verschillende
orchissen groeien en bloeien weer in het duin.
Van zeereep tot binnenduin
Naast die bijzondere planten is er ook een
grote diversiteit aan vogels in Meijendel. Elk
deel van het duin kent zijn eigen soorten.
Om bij zee te beginnen: het buitenduin is
de zeereep met daarachter paraboolduinen
en vochtige duinvalleien met her en der
veel duin- en meidoorns. Dit is het gebied
van de graspieper, roodborsttapuit, tapuit,
veldleeuwerik.
In het middenduin, waar onze infiltratieplassen
liggen, is de begroeiing hoger. Hier
staan ook veel meidoorns en lokaal is er
wat moeras, bos en rietland. Dit maakt dat
er veel eenden voorkomen en vogelsoorten
zoals nachtegaal, rietgors, fitis, grasmus en
zwartkop. Wist u dat Meijendel de dichtste
populatie nachtegalen van Nederland kent?
Ten slotte het binnenduin met grote valleien
en paraboolduinen. In dit gebied is veel bos
en soms wat lage graslanden en struweel.
Merel, tjiftjaf, vink, havik, boompieper en
boomleeuwerik zijn vogels die u in het
binnenduin tegenkomt.
18 Dunea 3-2016 Colofon Deze spread is een uitgave van Dunea. Tekst: Sandra Zittersteijn (eindredactie). Foto’s en illustraties:

«
Wandelend door Meijendel of Solleveld kom je
soms Drentse heideschapen, galloways of koniks
(foto) tegen. Dunea onderzoekt momenteel of
het grazen van die schapen, runderen en paarden
een goed effect op het duinlandschap heeft.
Vanaf 1989 was begrazing in Meijendel nodig
geworden, omdat planten en struiken de
zanderige duinen overwoekerden. Ten eerste
was er de massale sterfte van konijnen door
myxomatose en VHS. Juist konijnen zorgden
met hun graven en grazen dat het zand los bleef
en de begroeiing in toom gehouden werd. Ten
tweede kwam er door industrie en autoverkeer
steeds meer stikstof in de duinen terecht. Pure
mest voor planten! Geleidelijk aan is in Meijendel
het begrazingsgebied uitgebreid, grazers zijn nu
actief in Kijfhoek en Bierlap, de Helmduinen, de
Kikkervalleien en Harstenhoek. En in Solleveld
doen Drentse heideschapen goed (graas)werk.
Helaas is het zo, dat het vee bepaalde planten
niet wegvreet die konijnen wel weghalen. Het
is daarom ook om die reden te hopen dat de
konijnenpopulatie zich zal herstellen.
ZONDAG 11 september 2016
UNIEK
Om van goed drinkwater en mooie
natuur te genieten, moeten we
zuinig zijn op de duinen. Zodat de
biodiversiteit zich optimaal blijft
ontwikkelen, de unieke functie van het
duin als passage in het productieproces
in stand blijft en bezoekers in alle rust
het gebied kunnen beleven. Met de
campagne ‘De duinen zorgen voor ons
water. Wij zorgen voor de duinen’ wil
Dunea nog meer klanten bewust maken
van de unieke functie van de natuur en
het behoud voor de toekomst.
tHemA ZiNtuiGeN
11.00 - 16.00 uur
De Tapuit, bezoekerscentrum Dunea
Meijendelseweg 40, Wassenaar
Gratis toegang! Meer info: www.dunea.nl
Organisatie: Dunea in samenwerking met Het Zuid-Hollands Landschap, KNNV, Het Bewaarde Land,
Vogelwerkgroep Meijendel, SBB, Corpus, de Strandwerkgroep, Museon, TGPST, de Stichting Duinbehoud,
Haagsche vogel- en egelopvang, IVN en Peuters in het wild.
Ontwerp: T2 Ontwerp
EROPUIT MET
DUNEA
Woensdag 31 augustus,
14.00-16.00 uur
Overleven in het duin
Woensdag 14 september,
10.00-1200 uur
Bessen, zaden en hun eters
Woensdag 19 oktober,
10.00-12.00 uur
Herfstverschijnselen, meer dan mooi
Alle excursies starten vanaf de
parkeerplaats tegenover hotel
Duinoord, Wassenaar en gaan door
het duingebied Ganzenhoek
Aanmelden, kosten en praktische informatie vindt u op
www.dunea.nl/bezoekerscentrum
L/R: zwartkop,
roodborsttapuit,
fitis, vink, graspieper,
grasmus, tjiftjaf,
boompieper,
nachtegaal,
boomleeuwerik, tapuit,
veldleeuwerik.
Dunea beeldarchief, Leo Loijenga, Fred Hess, Annelies ’t Hoofd | Dunea, Postbus 756, 2700 AT Zoetermeer | (088) 347 47 47 | www.dunea.nl
Dunea 3-2016
19

Agenda
Beleef landschap
en erfgoed van
Zuid-Holland
VOLOP
NATUUR-
EXCURSIES
Sst... onder leiding van een
deskundige gids kunt u
vrijdagavond 2 september op
vleermuisexcursie bij Huys te
Warmont en op het landgoed
Mildenburg.
Volop (kinder)activiteiten!
Opa, oma, papa, mama en alle
(klein)kinderen zijn 8 oktober
meer dan welkom in
Bezoekerscentrum Tenellaplas.
Alle praktische informatie
over deze, en veel méér,
excursies vindt u op
www.zhl.nl/natuuragenda
Fruitplukdag
24 september zijn de appeltjes
weer rijp langs de Diefdijk. Pluk mee!
www.zhl.nl/fruitplukdag
Exclusief voor lezers van Beleef ZH!
Ontdek monumentale
bomen in Delft
Bomenexpert Geerten Kalter neemt u mee langs
indrukwekkende, monumentale bomen in de binnenstad van
Delft. Wat doet een 140-jarige bruine beuk naast een nieuwe
parkeergarage? Welke groene monumenten staan er verscholen
in binnentuinen? Verhalen genoeg!
Vanwege Open Monumentendag kunt u deze exclusieve excursie
mooi combineren met een bezoek aan het prachtige Meisjeshuis
uit 1769. We verwelkomen u graag voor onze bomenexcursie
met koffie of thee in de tuin van dit oude weeshuis.
Hoe en wanneer?
10 september om 11.00, 12.15 en 13.30 uur
Duur: circa 1 uur
Prijs: € 5,-, inclusief een kopje koffie of thee
Startlocatie: tuin van het Meisjeshuis, Oude Delft 116, Delft
Aanmelden: stuur een e-mail met uw voorkeurstijdstip, naam
en telefoonnummer aan r.haring@zhl.nl
N.B. Na ontvangst van onze bevestiging is uw deelname
definitief. We hebben plaats voor 15 deelnemers per excursie.
Meld u snel aan, vol = vol!
20
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

Kunststroming 2016
10/11 en 17/18 september loopt er
langs de Vlist van Haastrecht naar
Schoonhoven een verrassende
kunstroute. Meer dan 60 kunstenaars
tonen hun werk. Naast beeldende
kunst biedt Kunststroming 2016 ook
muziek, verhalen, poëzie, workshops et
cetera. www.kunststroming.com
Kies het MOOISTE
natuurgebied
Welk gebied wordt uitgeroepen tot het
‘Mooiste natuurgebied van Nederland’?
Iedereen (en zo veel mogelijke Zuid-
Hollanders!) kunnen in oktober hun stem
uitbrengen. Hoe en wat, dat leest u in oktober
op www.zhl.nl
Dagen van de Zandmotor
12 en 13 september organiseert het Zuid-Hollands
Landschap voor ouderen de Dagen van de Zandmotor.
Lekker uitwaaien op het brede strand, pootjebaden,
genieten van allerlei activiteiten! Een heerlijke belevenis,
juist ook voor wie minder goed ter been is.
www.zhl.nl/dagvandezandmotor
Leidse Hooidagen
Duinendag
18 september tussen 12 en 16.30 uur is
het Duinendag rond Bezoekerscentrum
Tenellaplas. Er is van alles te doen
voor kinderen vanaf 2 jaar. Een
kinderactiviteitenkaart kost € 5,-.
Beschermers van het Zuid-Hollands
Landschap krijgen 50% korting.
www.zhl.nl/duinendag
FOTO: Cor Kuyvenhoven
Appelgebak en brood bakken in een leemoven, pijl en boog
maken, een bijenhotel bouwen, varen in een doorzichtige
kano, workshop buitenyoga, et cetera. 27 en 28 augustus
(10-16 uur) staat natuurgebied ’t Vogelhoff bij Leiden bol van
meer dan 30 leuke activiteiten. De toegangsprijs (vanaf 4
jaar) is € 3,-, Beschermers van het Zuid-Hollands Landschap
krijgen 50% korting op vertoon van hun Beschermerspas.
www.leidsehooidagen.nl
Natuurwerkdag voor iedereen
Samen buiten aan de slag, dat kan op 5 november op de
Natuurwerkdag. Het is gezond, leuk en gezellig om buiten aan
het werk te gaan tijdens de grootste vrijwilligersdag in het
groen! Onderhoud aan (knot)bomen, hagen, boomgaarden en
houtwallen... er is werk genoeg. Kijk op de website voor een
buitenlocatie bij u in de buurt en om u aan te melden. Op veel
plekken worden speciale kinderactiviteiten georganiseerd, zo
doet het hele gezin mee. www.natuurwerkdag.nl
Partners van de Natuurwerkdag zijn de Nationale Postcode
Loterij en Groen en Fit van De Friesland Zorgverzekeraar.
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
21

«
Zwammerdam
Bodegraven
Fort Wierickerschans
Oude Rij n
Woerden
Eropuit
Prinsendijk
Enkele Wiericke
Dubbele Wiericke
Nieuwerbrug
Driebruggen
Fort Wierickerschans
heeft een
aarden wal en
talloze militaire
objecten en
gebouwen. Een
bezoek waard!
FOTO: Idde Lammers
De Oude
Hollandse
Waterlinie
anno nu
De kaart ‘Eropuit in de Oude Hollandse
Waterlinie’, inclusief alle historische
informatie, is een uitgave van het
Erfgoedhuis Zuid-Holland. Op de kaart
staan veel verwijzingen naar wandel- en
fietsroutes langs de linie plus info over
vestingsteden, forten, schansen, sluizen
etc. De kaart is te downloaden van
www.geschiedenisvanzuidholland.nl/eropuit
Ook voor
kinderen is er
van alles te
beleven rond de
waterlinie.
«
Rond 1672 werd de Oude Hollandse
Waterlinie aangelegd. Door tussen
Muiden en Woudrichem polders
onder water te zetten zou Holland
beschermd zijn tegen vijandige
legers. Op tientallen plekken kunt
u dit verdedigingswerk van dijken,
sluizen en schansen nog beleven.
Journalist Idde Lammers bewandelt
een stukje van de linie.
De digitale kaart van het Erfgoedhuis Zuid-
Holland is super handig om een wandelof
fietsroute langs de linie uit te zoeken.
Ik kies vandaag Fort Wierickerschans
als mijn startpunt. Vandaaruit kan ik een
rondwandeling van 14 km maken. Het fort
is prachtig, een goed bewaard gebleven
erfgoed tussen Bodegraven en Nieuwerbrug
langs de Oude Rijn. Ten zuiden van het
fort volgt mijn route kilometers lang de
Prinsendijk. Dit onderdeel van de Oude
Hollandse Waterlinie is ooit opgeworpen
om het gebied tussen de Enkele en Dubbele
Wiericke onder water te kunnen zetten.
Direct na voltooiing van de dijk is dat ook
echt gedaan.
FOTO: Evelien Masselink
Levende geschiedenis
Hollandse wolkenluchten ‘lopen’ met me
mee. Met de informatie die ik vooraf thuis
op de website gevonden heb, gaat de
geschiedenis onder mijn voeten leven. Zo
weet ik nu dat het waterverdedigingswerk
hier goed functioneerde, het Franse leger
werd inderdaad een halt toegeroepen. Al
gooide de koude winter van 1672 nog bijna
roet in het eten. Gelukkig voor de Hollanders
smolt het ijs alweer toen de Fransen de
oversteek wilden maken. Ze bereikten
Bodegraven en Zwammerdam nog wel, maar
nadat die plaatsen in brand waren gestoken,
trokken ze zich snel terug. Langs de Dubbele
Wiericke loop ik veilig en vredig terug naar
Wierickerschans.
TEKST: Idde Lammers
22
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016

NATUUR NAAST DE DEUR was het
thema uit de voorgaande editie. Vlak
bij huis is veel moois te beleven!
De publieksstemmers en de jury
kozen deze drie winnaars uit de vele
inzendingen. De winnende foto’s
zijn ook te zien op het Wildlife Film
Festival Rotterdam (zie pagina 12).
Fotowedstrijd
Moederliefde! Moeder eend beschermt haar jonkies die wijselijk
een veilig heenkomen zoeken. Henk van Dijk
Nieuwe natuurfoto’s
kunt u insturen tot
18 oktober 2016
Mijn allereerste blik naar buiten. Arnout Tessers
Klaprozen in de stad, een verrassing. Linda Steentjes
Win met uw mooiste
natuurfoto!
Nieuw thema
HERFST IN STAD & LAND is het
thema van de nieuwe wedstrijd.
Hoe gaat u de herfst fotograferen?
Tot 18 oktober 2016 kunt u op de
website uw foto’s uploaden. Daar
vindt u ook de spelregels.
www.zhl.nl/fotowedstrijd
Doe mee
In het volgende tijdschrift én op het
Wildlife Film Festival Rottterdam
(27-30 okt) tonen we de drie
winnende foto’s.
DOET U MEE?
Dat kan op twee manieren, door...
1. uw eigen foto’s in te sturen en
2. te stemmen op inzendingen.
The winner is...
Publiek (aantal stemmen op de site)
en jury kiezen drie foto’s. Deze drie
worden tijdens het Wildlife Film
Festival Rottterdam op het grote
bioscoopdoek getoond. Bovendien
krijgen de winnaars ieder twee
vrijkaarten voor het festival dat mooie
natuurfilms laat zien. www.wffr.nl
Gezamenlijke uitgave van Zuid-Hollands Landschap en Erfgoedhuis ZH 3 - 2016
23

Samen voor een mooie provincie
Binden, bewaren,
Eeuwenoude verbinding
bezielen en betalen
De Delftse Schie, ter hoogte van de Ackerdijkse
polder, een stukje onder Delft. Tegenwoordig is het
rustig op het water, maar eeuwenlang was dit een
voor belangrijke landschap verbinding tussen Delft en en erfgoed Delfshaven,
in Zuid-Holland
de zeehaven van Delft.
Vanaf 1636 voeren hier de trekschuiten tussen Delft
en Overschie af en aan. Ze vertrokken volgens een
vaste dienstregeling en werden getrokken door een
paard met een ‘jager’. Het jaagpad langs het water,
Zuid-Holland goed zichtbaar op heeft de foto, is veel nu een te voetpad.
bieden qua natuur, landschap en
erfgoed. In Overschie,
Er waar
zijn de
talrijke
Schie zich in
partijen
drieën
die zich daar voor inzetten:
overheden,
splitst, staat nog instellingen
steeds het Delftse en
Veerhuis.
particulieren. Erfgoedhuis Zuid-Holland
Rechtdoor onder de Hoge Brug door voeren
(EGH) de schuiten en Zuid-Hollands naar Delfshaven. Wie naar Landschap (ZHL) horen daar al lang bij.
Rotterdam wilde, werd hier met een pontje
Ook overgezet Landschapsbeheer naar de andere kant van het Zuid-Holland water (LBZH) speelde daarin tot
om linksaf, onder de Lage Brug door, zijn weg
haar opheffing in december 2013 een belangrijke rol en heeft
te vervolgen.
bijgedragen De trekschuitreiziger aan van de toen in zou dit de document beschreven ontwikkeling.
Ackerdijkse polder, ontgonnen in de 12de eeuw,
nog wel herkennen. Op de achtergrond zien
we de Ackerdijkse plassen. Die ontstonden
in de 18de eeuw toen op grote schaal veen
werd afgestoken en als turf verkocht. Het
is nu een natuurgebied, vooral bekend om de vele
vogels. Wilt u anno 2016 méér beschermde natuur
in dit dichtbevolkte deel van Zuid-Holland? Doe mee
met ‘Van 6 naar 10%’, de actie van het Zuid-Hollands
Landschap. www.van6naar10procent.nl
Wie alles wil weten over de trekvaarten en het
erfgoed erlangs kan de gratis kaart ‘Trekvaarten in
Zuid-Holland’ bestellen via
www.erfgoedhuis-zh.nl/webwinkel
TEKST: Marloes Wellenberg
24
BELEEF Zuid-Holland 3 - 2016