Armoede en sociale uitsluiting 2015

In dit hoofdstuk staat de samenhang tussen inkomen en leefsituatie centraal.
Meer in het bijzonder wordt ingezoomd op de mate waarin een laag inkomen
samengaat met sociale scheidslijnen, crimineel gedrag, een slechtere gezondheid,
een ongezonde leefstijl en lagere kwaliteit van wonen. In hoeverre
werkt een laag inkomen door op het vertrouwen in de samenleving? Hoe
maatschappelijk actief zijn mensen met een laag inkomen? In hoeverre
bestaat er een relatie met het plegen van delicten en met slachtofferschap
van criminaliteit? Hoe staat het met de gezondheid en met roken, drinken
en overgewicht in de lagere inkomensgroepen? Bij welke groepen zijn de
zorgkosten het hoogst? Zijn er verschillen naar inkomenspositie op het vlak van
wonen en de kwaliteit van de leefomgeving?
4.1 Participatie en vertrouwen
Sinds de Troonrede van 2013 is er veel aandacht voor de ‘participatiesamenleving’.
De overheid legt steeds meer taken en verantwoordelijkheden bij de burger. Hij of
zij wordt geacht sociaal actief te zijn en in die rol sociale contacten aan te houden,
anderen hulp te bieden, zich in te zetten als vrijwilliger en deel te nemen aan het
verenigingsleven. Voor de sociale samenhang in een samenleving is behalve meer
of minder actief meedoen ook het vertrouwen van de burger in medemens en
instituties bepalend. Geen of geringe tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen
in ‘meedoen’ en ‘vertrouwen’ wijzen op sterke eensgezindheid over normen
en waarden en op onderling begrip. Grotere tegenstellingen duiden op minder
eendracht of verbrokkeling van de sociale samenhang. Vooral opleiding zorgt voor
tegenstellingen: hoger opgeleiden doen ‘meer mee’ en hebben bovenal ‘meer
vertrouwen’ dan lager opgeleiden. Kennis is onmiskenbaar van belang. Dat roept
de vraag op of inkomen, die andere belangrijke sociaaleconomische hulpbron,
eveneens breuklijnen in de sociale cohesie teweegbrengt.
Meer maatschappelijke participatie bij hoger inkomen
In de periode 2012–2014 heeft 84 procent minstens een keer per week contact
met familie buiten het eigen huishouden, 76 procent heeft wekelijks contact met
vrienden of bekenden en 64 procent met de buren. Binnen alle inkomenslagen
onderhoudt een duidelijke meerderheid sociale contacten. Samen met het hoogste
inkomenskwintiel heeft het laagste kwintiel iets minder vaak burencontact, terwijl
de laagste inkomensgroep wel wat vaker met hun vrienden omgaat. Zo’n 3 procent
De sociale context van armoede 57