Buiten de Orde 2016 #2

: Sjakoo's boekentips
Ditmaal hebben Sjakoo’s boekentips een iets
andere vorm dan gebruikelijk. We zullen in
deze aflevering een overzicht van een selectieve
greep uit de (grotendeels) nog leverbare
boeken geven, die diverse aspecten van de
Spaanse Burgeroorlog en Revolutie belichten,
met een nadruk op anarchistische
standpunten en de rol van de anarchisten in
de jaren 1936-1939.
Om de Spaanse Burgeroorlog
en Revolutie te begrijpen
in zijn historische
context is kennis van enige
voorgeschiedenis onontbeerlijk.
De beste inleiding
daartoe is Gerald Brenan’s
(2014,
Cambridge University Press). Dit oorspronkelijk
voor het eerst in 1943 verschenen
boekwerk (in 1947 verscheen een Nederlandse
vertaling onder de titel )
geeft een zeer gedegen overzicht van de
Spaanse geschiedenis vanaf 1800 en de opkomst
van alle politieke stromingen, met ook
zeer uitgebreid aandacht voor de vroege geschiedenis
van de anarchistische stroming in
Spanje. Brenan’s boek houdt op met het uitbreken
van de burgeroorlog.
Paul Preston schreef met
(1994, Routledge)
een zeer goed leesbare inleiding over de
oorzaken van de Spaanse Burgeroorlog.
Een algemene geschiedenis van de complete
burgeroorlog vindt men in Hugh Thomas’
(2003, Penguin), hoewel
er in de stukken die over de anarchistische
beweging gaan nogal wat foutjes en
onnauwkeurigheden zitten. Wie meer in het
militaire verloop van de burgeroorlog geïnteresseerd
is zou Antony Beevor’s
(2006, Ambo-Anthos) kunnen lezen.
Het helaas zeer dure,
maar zonder twijfel beste
overzichtswerk over
de burgeroorlog en de
revolutie is dat van Burnett
Bolloten,
(1991, University of
North Carolina Press). Bolloten’s lijvige
standaardwerk beschrijft ontelbare
van de burgeroorlog en de revolutie,
waarbij de nadruk ligt op de strijd om de
revolutie door te zetten en de krachten die
zich daar met hand en tand tegen verzetten
en een oorlog binnen het eigen ‘republikeinse’
kamp voerden tegen met name de
radicale anarchistische secties binnen de
CNT en de FAI en de links-communistische
POUM. Bolloten baseerde zijn werk op zeer
gedetailleerd bronnenonderzoek en liet allerlei
‘feiten’ checken waardoor hij nogal
wat mythen kon ontmaskeren.
Dan nu de rol van de anarchisten in de revolutie
en burgeroorlog. José Peirats geldt als
de officieuze huishistoricus van de CNT. Hij
schreef onder meer
(1998, Freedom Press) en de driedelige
geschiedenis
(2005, Meltzer Press/Christie
Books). Peirats is een erg voorzichtig man
en beschrijft in grote lijnen de geschiedenis
vanuit het gezichtspunt van de bureaucraten
binnen de CNT (die dus voor
regeringsdeelname en militarisering waren
en die bij verzet tegen het terugdraaien van
de verworvenheden van de revolutie optraden
als brandweermannen). Voor de tegengeluiden
moet men te rade bij een keur
aan deelstudies, dan wel memoires van óf
biografieën over anarchisten uit het kritische
kamp. De Spaanse anarchist Miquel
Amorós heeft al meerdere biografieën geschreven
over personen of groepen uit het
kritische kamp (José Pellicer van De IJzeren
Colonne; De Vrienden van Durruti; Francisco
Maroto). Helaas zijn die nog niet naar
het Engels vertaald. Ook Abel Paz (Diego
Camacho), de biograaf van de te vroeg gestorven
anarchist Buenaventura Durruti,
schreef in zijn vierdelige autobiografie menige
kritische noot over de bureaucratische
secties. In de laatste jaren van zijn leven beweerde
hij bij voordrachten helaas het tegendeel.
Maar ook de autobiografische
boeken van Paz werden nog niet vertaald
naar het Engels (wel naar het Duits). Een al
tamelijk oud maar nog
steeds leverbaar werk uit
kritische hoek is Vernon
Richard’s
(1953, Freedom
Press). Hij veegt de vloer
aan met de bureaucratische
delen van de CNT, die de revolutie verkwanselden
voor deelname voor spek en
bonen aan de republikeinse regering.
Abel Paz verhaalt in
(2011, AK Press) de chronologische geschiedenis
van een de radicaalste takken
van de Spaanse anarchistische organisatie
CNT-FAI. De IJzeren Colonne werd twee
weken na het begin van Franco’s staatsgreep
(in juli 1936) door radicale anarchisten opgericht
in Valencia. Hun streven was tweeledig.
Enerzijds de sociale revolutie, waar
men al zo lang op wachtte, op gang te brengen,
en anderzijds de fascistische opmars
stuiten. De IJzeren Colonne trok in de
richting van de frontlijn bij de door de
Franquisten gecontroleerde stad Teruel. Al
snel bleek dat de centrale regering en een
deel van de leiding van de CNT niets van
deze radicale anarchisten wilden weten. Ze
waren verstoken van aanvoer van wapens en
munitie en werden al in een vroeg stadium
blootgesteld aan lastercampagnes in de
pers. De anarchisten van de IJzeren Colonne
waren heftige tegenstanders van de toetreding
van een aantal kopstukken van de
CNT-FAI tot de Catalaanse en centrale
regering. Tevens verzetten zij zich met hand
en tand tegen de door de centrale regering
nagestreefde militarisering van de
arbeidersmilities aan het front. Al in het
najaar van 1936 werden IJzeren Colonne-leden
het slachtoffer van de langzaam op
gang komende repressie van met name
communistische zijde. Telkens weer liet de
Colonne van zich horen (o.a. via haar eigen
dagblad
). Met de vlucht van
de centrale regering in november 1936 van
Madrid naar Valencia, kwam de contrarevolutie
(uit Republikeins kamp) gevaarlijk
dichtbij de invloedszone van de IJzeren Colonne.
De botsingen met communisten en
troepen die onder de centrale regering vielen
werden steeds veelvuldiger. In maart
1937 zagen de leden van de IJzeren Colonne
zich gedwongen door de alom heersende
repressie het moede hoofd te buigen en de
militarisering te slikken. Maar nog meerdere
malen zouden (groepen van) ex-leden
zich roeren.
Rinze Lenstra schreef
met
(2007,
Aspekt) een redelijk
neutrale, maar sterk op
Brenan leunende, geschiedenis
van het
Spaanse anarchisme.
Groot gemis is hier
echter wel dat de auteur helemaal geen gebruik
van Spaanstalige bronnen heeft gemaakt
en daardoor heel veel nieuwe kennis
van de afgelopen 25 jaar niet mee heeft genomen
in zijn studie. Dat is een gemiste
46
Buiten de Orde