De verzorgingsstaat herwogen - Wetenschappelijke Raad voor het ...

50
de verzorgingsstaat herwogen
vinden van met name het jeugd- en jongerenwerk, maar gebrek aan sociale
samenhang wordt toch vooral als probleem voor de strafrechtketen beschouwd.
Voor het uitdrukkelijk nastreven van de functie verbinden ontstaat zo vanaf de
jaren zeventig een leemte. De institutionele kaders zijn er niet langer op toegesneden.
Als in de jaren zeventig niet meer onmaatschappelijken, maar vrouwen
volop in de aandacht komen te staan, zijn de instituties van de verzorgingsstaat
vooral reactief. Aparte scholing (moedermavo, vrouwenvakschool) komt mondjesmaat
van de grond, en de ontwikkeling van de kinderopvang verloopt in
Nederland trager dan in de meeste andere landen. Nog lastiger wordt het als aan
het eind van de jaren negentig het integratievraagstuk in het teken van de integratie
van allochtonen komt te staan. De oude (welzijns-)infrastructuur is te
verzwakt om hier een substantiële rol in te kunnen vervullen. De vraag rijst hoe
andere maatschappelijke systemen (arbeidsmarkt, onderwijs, huisvesting) de
functie verbinden op zich kunnen nemen. Vooralsnog is er echter een grote
aarzeling om categoraal beleid in welke vorm dan ook te ontwikkelen. Bovendien
blijken er weinig toereikende instrumenten.
Verbinding en ontzuiling
Verbinden was een manifest doel van de verzorgingsstaat, met name in periodes
gericht op het opbouwen of herstellen van de natiestaat. Verbinden was evenzeer
een manifest doel in de vele praktijken die erop waren gericht om (groepen)
mensen met een afwijkende levensstijl te verbinden met de hoofdstroom. Verbinden
was juist op de achtergrond geraakt, terwijl de laatste decennia van de
vorige eeuw nieuwe verschillen ontstonden. Tegelijkertijd mag niet onderschat
worden hoe sterk de verbindende functie van de verzorgingsstaat toch steeds
geweest is – al dan niet bedoeld. Op alle mogelijke manieren heeft de verzorgingsstaat
eraan bijgedragen dat mensen in materieel opzicht meer met elkaar
verbonden raakten, en dat ook als zodanig gingen beleven en waarderen.
Als illustratie van deze ontwikkeling kan het onderscheid in zuilen dienen. Aan
het begin van de twintigste eeuw is het sociale leven in Nederland nog sterk
gesegmenteerd in zuilen. Maar met de komst van verzorgingsstaatarrangementen
zoals een systeem van sociale zekerheid en een onderwijs- en hulpverleningsstelsel,
komt de overheid steeds meer in het vizier. Aanvankelijk stelt die overheid
slechts algemene kaders, maar al snel ontstaat er ook een financiële betrokkenheid,
vooral in de vorm van bijdragen en subsidies. Waar die bijdragen aanvankelijk
vooral aanvullend waren, worden ze in de loop van de tijd maatgevend. Vijftig
jaar later is de financiering van de sociale zekerheid, het onderwijs en de zorg
niet meer gebaseerd op een zuilenstelsel, maar op publieke middelen. In de
uitvoering spelen de voormalige zuilen nog wel een rol, maar in beperkte mate,
want de polisvoorwaarden in de sociale zekerheid, het curriculum in het onderwijs
en de kwaliteitsbepalingen in de zorgverlening zijn onlosmakelijk gekoppeld
geraakt aan de sturende rol van de financier. Dat heeft een groot effect gehad op
de invulling van de sociale cohesie in Nederland.
Hetzelfde geldt voor het onderscheid tussen arm en rijk, in klassen en standen.