NHA UITGELICHT november 2017 / nummer 9
November 2017 / Nummer 9
UITGELICHT
16
Buiten
de lijnen
Is het een boek of is het kunst?
Anneke van den Bergh geeft uitleg.
30
Topstuk
Burgemeester van Heemstede
Marianne Heeremans over haar
favoriete item in de NHA-collectie.
November 2017 / Nummer 9
Colofon
inhoud
Eindredactie:
Christine Tinssen, Annabelle Arntz
Aan dit nummer werkten mee:
Anneke van den Bergh
Alexander de Bruin
Helen van der Eem
Tessa van den Haak
Kim Krijnen
Paul Maessen
Klaartje Pompe
Erik Sengers
Wim de Wagt
Lieuwe Zoodsma
Vormgeving:
Michael Kolf, bno - PICADIA
8
Op zoek naar
het Aha-moment
NOORD-HOLLAND
Interview met topinvoerdster Esther Jonkers
van het VeleHanden-project Fotoburo De Boer.
OPGEWEKT!
Energie van vroeger
en voor later
01- 30 SEPTEMBER 2017
LANDSCHAPSTRIËNNALE 2017
PARK21, LANDGOED KLEINE VENNEP,
NIEUW-VENNEP
VANAF OKTOBER OP DIVERSE LOCATIES.
KIJK OP DE WEBSITE VOOR MEER INFORMATIE
5Uitgelicht
Een woord vooraf van directeur Lieuwe.
14
Prikbord
Nieuws van het NHA.
6Pareltjes
Een bijzondere nieuwe aankoop die ons de
mannen laat zien die in weer en wind eropuit
trokken om Nederland op de kaart te zetten.
16
Een verzameling
bijzondere boeken
Conservator Oude Boekerij en bijzondere collecties
Anneke van den Bergh doet een boekje open.
Druk:
Lenoirschuring - Amstelveen
20
24
30
Oplage:
750
ISSN:
2352 -0671
Mooi geweest
Terugblik op activiteiten.
Joannes Aengenent
Een meelevende, sociaal voelende bisschop.
Docent en onderzoeker Erik Sengers over de
levensweg van deze bijzondere bisschop.
Topstuk
Een zestien meter lange kaart van Dirk
Klinkenberg uit 1757 is voor Marianne
Heeremans, burgemeester van Heemstede,
het topstuk van de NHA-collectie.
Voorzijde omslag:
Harry Mulisch, 11 maart 1957, in opdracht
van het weekblad Elsevier, Collectie Fotoburo
De Boer.
www.noord-hollandsarchief.nl
Inzoomen op
menselijke verhalen
Fotograaf Provinciale Atlas - Ahmet Polat legt
de veranderingen van het landschap in Noord-
Holland op zijn geheel eigen manier vast.
36
Zomertentoonstelling
‘Komt dat zien. Kermis in de negentiende eeuw.’
Een verslag in beeld.
34 38
Nieuwe archieven
en collecties
Aandacht voor diverse nieuwe archieven die
de afgelopen maanden bij het Noord-Hollands
Archief zijn binnengekomen.
3
Uitgelicht ...
Spectaculaire
trajectkaart van
de Herenweg
In dit nummer onder meer aandacht voor het topstuk van de binnenkort
afscheidnemende burgemeester van Heemstede, Marianne Heeremans.
Zij heeft gekozen voor een spectaculaire trajectkaart van de Herenweg,
gemaakt in 1743 in opdracht van Benjamin Pauw, heer van Heemstede, en
later in mei 1757 in het net gekarteerd door de landmeter D. Klinkenberg.
Van deze trajectkaart bestaan twee versies, één versie met 16
losse kaartbladen en één versie waarbij de kaartbladen aaneen zijn
gemonteerd met een totale lengte van ruim 15 strekkende meter!
Beide kaarten zijn in beheer bij het Noord-Hollands Archief. De kaart
werd gebruikt voor het toezicht op de goede staat en conditie van de
Herenweg als verkeersader tussen Haarlem, Leiden en Den Haag.
Vanaf nu gaan wij in Uitgelicht iedere keer een nieuw
verworven object ‘in the picture’ zetten. Ditmaal betreft
het een prachtig album met portretfoto’s dat Johannes
Stam (1807-1883), Inspecteur-Generaal van de Afdeling
Registratie en Domeinen, bij zijn vertrek ontving van de
landmeters van 54 kadasterkantoren.
Door pensionering en vertrek naar elders hebben wij een
aantal nieuwe collega’s mogen begroeten. Klaartje Pompe is
per 1 juli 2017 benoemd tot afdelingshoofd Publiek en plaatsvervangend
directeur van het Noord-Hollands Archief. Oskar Brandenburg, afkomstig
van het Scheepvaartmuseum in Amsterdam, is per 15 augustus 2017
benoemd als nieuwe afdelingsmanager Archief- en Collectiebeheer.
Roomyla Choenni is dit voorjaar benoemd tot informatiemanager, Tessa
van den Haak tot senior medewerker Presentatie en Provinciale Atlas en
Annabelle Arntz tot senior adviseur Communicatie en Marketing. Al met
al heel wat veranderingen, maar als de voortekenen niet bedriegen dan
vormen wij met z’n allen een enthousiast, opgewekt en professioneel
team!
In 2018 vieren wij 700 jaar Janskerk. Wij zijn druk bezig met het
samenstellen van een boeiend en onderhoudend programma voor de
viering. In het volgende nummer meer hierover.
Ik wens u veel leesplezier bij dit nieuwe nummer van Uitgelicht.
David A. Carter, Yellow Square. A Pop-up
Book for Children of All Ages, Simon &
Schuster, 2008.
Lieuwe Zoodsma,
directeur Noord-Hollands Archief
5
Pareltjes
# 9 | Pareltjes
Tekst: Alexander de Bruin / beeld: Noord-Hollands Archief
Pareltjes
Mensen maken geschiedenis, mensen zijn betrokken bij historische ontwikkelingen.
Niet altijd hebben we een ‘gezicht’ van deze mensen, behalve van de hoofdrolspelers.
Heel soms doet zich echter de gelegenheid voor om wél een beeld te krijgen van de
mensen die voor een historische ontwikkeling van belang zijn geweest.
Kaart van Aalsmeer, door: H. ten Oever,
1897.
Onlangs heeft het Noord-Hollands
Archief een uniek object weten te
verwerven waarop we de gezichten
zien bij zo’n ontwikkeling. Het gaat
om het album met kabinetfoto’s
dat Johannes Stam (1807-1883),
Inspecteur-Generaal van de Afdeling
Registratie en Domeinen, bij
zijn vertrek ontving van de landmeters
van 54 kadasterkantoren.
Johannes Stam, geboren te Nigtevecht,
was vanaf 1857 tot 1873
Inspecteur-Generaal van de Afdeling
Registratie en Domeinen. Hij
was vanaf de onderste trede in het
ambtelijk apparaat tot deze positie
opgeklommen. In 1873 lonkt een
nieuwe uitdaging: Stam wordt directeur
van de Staatsloterij. Bij zijn
afscheid als Inspecteur-Generaal
op 1 november 1873 krijgt hij van
de landmeters verbonden aan de
54 kadasterkantoren een bijzonder
geschenk: een fotoalbum met
daarin van allen een zogenaamde
kabinetfoto (een portretfoto
geplakt op een opzetkarton van
11x17 cm, met een decoratief
reliëf, een preeg, en bedrukt met
tekst). Uniek aan dit fotoalbum,
prachtig ingebonden in blauwfluweel
met zilverbeslag, is dat het
letterlijk en figuurlijk een ‘gezicht’
geeft aan de vroege generatie van
kadastrale landmeters die zo’n
belangrijke rol speelden bij het in
kaart brengen van Nederland vanaf
de instelling van het kadaster in
1832. Bovendien is het album
zeldzaam, omdat het een vroeg
voorbeeld is van ‘bedrijfsfotografie’.
De fotografie in Nederland was
pas sinds begin van de vijftiger jaren
van de negentiende eeuw goed
van de grond aan het komen.
Mensenwerk
Binnen de context van de kadastrale
kaartencollectie van het
Noord-Hollands Archief is het
album een betekenisvolle aanwinst.
Onlangs zijn de kadastrale
bijbladen van Noord- en Zuid-Holland
in het Noord-Hollands Archief
ondergebracht, met daarin ook
negentiende-eeuwse kaarten. Deze
bijbladen vormen een belangrijke
aanvulling op de reeds bij het NHA
aanwezige allereerste kadastrale
Werk van mannen
die eropuit trokken
in weer en wind
kaarten, de zogenaamde minuutplans.
Veel van deze kaarten zijn
ondertekend door landmeters
waarvan we nu ook een portret
hebben, waardoor de kaarten veel
minder abstract zijn geworden.
Album met kabinetfoto’s van de landmeters
van 54 kadasterkantoren (1807-1883).
Kartering in de negentiende eeuw
was, veel meer dan tegenwoordig,
mensenwerk. Werk van mannen
die er in weer en wind op uit trokken
met hun opmetingsmaterialen
en vervolgens uiterst geconcentreerd
gebogen over de tekentafel
de opmetingsresultaten vertaalden
naar een kaart in het platte vlak.
Meer beeld bekijken en meer
weten over Johannes Stam en
de kartering van Nederland in
de negentiende eeuw? Lees het
uitgebreide artikel op de website:
http://noord-hollandsarchief.nl/
nieuws/uitgelicht-extra
6
7
# 9 | Op zoek naar het Aha-moment
Tekst: Wim de Wagt / beeld Kim Krijnen (portret) en Noord-Hollands Archief
Op zoek naar het
Aha-moment
Wat begon als een vorm van ontspanning naast haar gewone werk, eindigde in een
buitengewone prestatie: Esther Jonkers voerde het afgelopen jaar de ranglijst aan
van topinvoerders van het VeleHanden-project Fotoburo De Boer. Wat drijft haar om
zich als vrijwilliger in te zetten voor de digitalisering van deze fotocollectie?
Alle foto’s moesten
op het fotobureau
ontwikkeld worden
Rechts Esther Jonkers.
Toen er vorig jaar een oproep van
VeleHanden in Haarlems Dagblad
verscheen reageerde ze spontaan:
‘Ik heb een fascinatie voor
Haarlem. Een prachtige stad. Ik
dacht, laat ik me eens aanmelden.
Dit lijkt me een leuke bezigheid
waarmee ik me buiten mijn werk
kan ontspannen, omdat het iets
heel anders is. Bovendien vind ik
fotografie heel leuk. Hoe ouder de
foto, hoe leuker, hoewel je bij het
invoeren van de gegevens de foto
zelf niet op je scherm ziet.’
Bijzondere gebeurtenissen
Jonkers: ‘Omdat op de kaarten niet
altijd goed te zien was om welke
foto en gebeurtenis het precies
ging, heb ik online veel oude
kranten doorgebladerd. Vaak vond
ik er dan ook nog de oorspronkelijke
foto bij. Op die manier was
ik intensief met Haarlem en de
plaatsen in de omgeving bezig. De
oudste handgeschreven kaarten
waren best lastig, omdat ze soms
moeilijk te lezen waren. Maar die
vond ik juist het leukst.’
‘Ik heb me erover verbaasd hoe
verschrikkelijk veel er veranderd is
in Haarlem en omgeving in al die
jaren. Wat ik bijvoorbeeld nooit
geweten heb, is dat de Floratentoonstellingen
(de voorlopers van
de huidige Floriade; wdw) in het
Krelagehuis in Haarlem begonnen
zijn, en dat er zelfs voorlopers in
Heemstede waren.’
Bijzondere gebeurtenissen kwam
ze ook tegen bij het invoeren van
de gegevens. ‘De aankomst op
8 9
# 9 | Op zoek naar het Aha-moment
Spoorbrug over het Spaarne, Cees de Boer,
1956, Collectie Fotoburo de Boer.
Schiphol van Martin Luther King
bijvoorbeeld.’ Maar er kwamen
ook persoonlijke herinneringen bij
haar naar boven. ‘Ik had vroeger
een vriendje uit de familie Kors, die
in Heemstede een autobusbedrijf
hadden. Van dat familiebedrijf
heb ik verwijzingen op kaarten verwerkt
en ik hoop de foto’s straks
digitaal te kunnen terugzien! Dat
vond ik ook erg bijzonder.’
Vasthoudend
Esther is in Haarlem geboren. Ze
bezocht de MTS in Santpoort, waar
ze met zes andere meisjes tussen
dertienhonderd jongens zat. Na het
behalen van haar diploma lukte het
niet om een baan te vinden in haar
specialisatie, procestechniek. ‘Ik
kwam er niet tussen,’ zegt ze. Wel
vond ze ander werk. Eerst ging ze
aan de slag bij een laboratorium
voor voedingsmiddelen (CIVO-TNO)
in Zeist. Na een jaar werd ze bureauredacteur
bij het Polytechnisch
Tijdschrift en vervolgens belandde
Er is zoveel waardevols
in archieven
waar nog
niemand bij kan
ze bij Provinciale Waterstaat van
Noord-Holland, waar ze zich bijna
vijfentwintig jaar vooral met milieuzaken
bezighield. Tegenwoordig
werkt ze voor de politie-eenheid
Noord-Holland in Heemskerk bij
het team milieu. Hier doet zij onderzoek
naar en het bestrijden van
milieucriminaliteit. De zaken die zij
daar op haar bordje krijgt, vergen
soms jarenlang onderzoek. ‘Ik vind
het leuk om dingen uit te zoeken,
zegt ze. ‘Ik ben erg vasthoudend.’
In maart van dit jaar was er een
bijeenkomst in het NHA voor de
deelnemers aan het VeleHandenproject.
Bij die gelegenheid
vertelde Marissa Beretta, voormalig
fotograaf van Fotoburo De
Boer, over de soms roerige tijd bij
het aan de Parklaan gehuisveste
fotopersbureau. Esther: ‘De ene
dag was redelijk relaxed, de andere
dag hectisch. Moet je je voorstellen,
in die tijd moesten alle foto’s
nog op het fotobureau ontwikkeld
worden! Wat dat betreft is er de
afgelopen jaren zoveel veranderd.
Nu sturen de fotografen hun foto’s
meteen online door.’
‘Wat is er trouwens op ieder gebied
veel veranderd de afgelopen jaren!
En die veranderingen gaan zo snel.
Als je bijvoorbeeld oude foto’s ziet
van werkzaamheden in de stad…
Er werd een gat gegraven, er werden
grote kranen omheen gezet,
daaronder staan dan mensen met
de fiets aan de hand te kijken…
Dat kan nu echt niet meer vanwege
de veiligheid.’
Aha-momenten
Esther erkent dat ze ‘best veel’ tijd
gestoken heeft in het invoeren van
de gegevens. Besmuikt lachend:
‘Eigenlijk meer dan me lief is. Want
ik heb ook nog mijn werk en mijn
huishouden. Het was ook helemaal
mijn bedoeling niet om bovenaan
de lijst te komen, maar dat gebeurde
wel. Het was meer om iets om
handen te hebben.’
Toen de onderwerpskaarten waren
gedaan ging ze door met de
logboeken van het fotopersbureau.
Dat vond ik wel minder leuk om te
doen, erkent ze. ‘De kranten uit de
periode 1990-2004 zijn (nog) niet
Het beeld van Lourens Jansz. Coster wordt
verplaatst bij een herinrichting van de
Grote Markt, Cees de Boer, 1966, Collectie
Fotoburo de Boer.
gedigitaliseerd, wat het lastiger
maakt om de gegevens te checken.
Bovendien gaat mijn belangstelling
meer uit naar de oudere periode.
Vanaf 1990 zitten er minder ahamomenten
in.’ Misschien meldt
ze zich straks wel aan voor een
ander digitaliseringsproject. ‘Maar
misschien ben ik er straks ook wel
helemaal klaar mee. Ik weet het
nog niet.’
‘Niet om mezelf op de borst te
slaan hoor, maar het is wel heel
bijzonder dat er zoveel mensen
10
11
ereid zijn om iets dergelijks te
doen. Het kost veel vrije tijd en
mensen zijn nu eenmaal niet altijd
genegen om iets belangeloos te
doen. Mensen worden veel meer
geleefd dan vroeger. De agenda’s
puilen uit. Maar juist in deze tijd is
het zo belangrijk dat al deze ‘oude’
informatie digitaal beschikbaar
komt. Er is zo veel waardevols en
bijzonders in archieven aanwezig
waar nog niemand bij kan. En daar
doe ik het voor’.
Martin Luther King komt aan op Schiphol
op 15 augustus 1964, Collectie Fotoburo
de Boer.
Vrijwilligers digitaliseren
collectie Fotoburo De Boer
Het NHA werkt momenteel hard
aan de digitalisering van de
enorme collectie van Fotoburo De
Boer. Deze collectie telt ongeveer
2 miljoen foto’s en negatieven.
Ter vergelijking: de hele huidige
beeldbank van het NHA bevat zo’n
250.000 objectnummers. ‘Een
grote verrijking,’ zegt Nico Vriend,
senior medewerker dienstverlening
en presentatie. ‘En het is een
megaklus om deze collectie te
digitaliseren.’
De digitalisering verloopt in stappen.
Het fotopersbureau hield
de gegevens van de foto’s bij op
zowel onderwerpskaarten als in
logboeken. De onderwerpskaarten
beslaan de jaren 1945-1990,
de logboeken bestrijken de hele
periode (1945-2004). Om een idee
te geven: bij elkaar gaat het om
ongeveer 9000 kaarten, waarop in
totaal 1200 onderwerpen voorkomen.
Sommige onderwerpen zijn
verdeeld over meerdere kaarten,
variërende van bijvoorbeeld ‘marine’
en ‘storm en boomschade’ tot
‘huishouden’ en ‘Noord en Zuidhollandsche
vervoersmaatschappij
N.V.’. Ook zijn er enorm veel sportfoto’s:
voetbal, schaken, honkbal,
rugby, enz.
Op iedere kaart staan gemiddeld
25 gebeurtenissen genoteerd
waarvan foto’s zijn gemaakt.
Tot 1957 werden deze gegevens
met de hand geschreven, daarna
gebruikte De Boer een typemachine.
De logboeken zijn door de
verschillende fotografen die voor
het fotopersbureau in de loop van
de tijd werkten geheel met de
hand geschreven. ‘Dat maakt het
lezen er niet eenvoudiger op,’ aldus
Vriend.
Al met al een zeer tijdrovende
operatie, waar het archief zelf de
middelen niet voor heeft. Daarom
schakelde het NHA een groot aantal
vrijwilligers in via de organisatie
VeleHanden, die gespecialiseerd
is in digitaliseringsprojecten door
vrijwilligers ten behoeve van
erfgoedinstellingen. Crowdsourcing
heet deze vorm van publieksparticipatie.
Aan het Fotoburo De Boerproject
doen 221 mensen mee, die
uit heel Nederland afkomstig zijn;
zelfs iemand uit Nieuw-Zeeland
meldde zich aan. De deelnemers
doen het werk gewoon thuis
vanachter hun pc, laptop of tablet.
Mede door het werk van Jonkers is
het gelukt de negatieven terug te
vinden van de legendarische opnamen
van Harry Mulisch aan het
begin van zijn schrijverscarrière
(zie cover). Uiteindelijk wil het NHA
aan de hand van de ingevoerde
gegevens de hele fotocollectie
digitaal raadpleegbaar maken.
Alle onderwerpskaarten werden
eerst gescand voordat de vrijwilligers
ermee aan de slag konden
gaan. Van de logboeken werden
alleen die uit 1990-2004 gescand,
aangezien in deze periode geen
gebruik meer werd gemaakt van
de onderwerpskaarten en daarom
alleen de logboeken uitkomst konden
bieden. De gegevens van elke
scan werden tweemaal, door twee
verschillende mensen ingevoerd,
en daarna met behulp van een
computerprogramma gecontroleerd,
zodat fouten praktisch zijn
uitgesloten. In juli 2016 begonnen
de vrijwilligers met het invoeren.
De onderwerpskaarten zijn nu
bijna allemaal ingevoerd én gecontroleerd.
Wat betreft de logboeken
is ongeveer 65% gedaan. Naar
verwachting zullen ook deze nog
dit jaar allemaal zijn afgewerkt. Om
ook de volgende fase te kunnen
realiseren, te weten het digitaliseren
van het fotomateriaal zelf,
gaat het NHA op zoek naar externe
financiering door fondsenwerving.
12 13
Prikbord
Agenda
Rondje Kunst
Haarlem is jarig!
•22 sept t/m 27 oktober: tentoonstelling
‘Buiten de lijnen.
Een cross-over tussen kunst en
boek’
•21 okt: Voorouderspreekuur
•3-10 nov: Kunstlijn
•19 nov: Bierwandeling met
proeverij
•20 nov: Historisch Café
•23 nov: Verjaardag van Haarlem
•23 nov: Verhalenmiddag voor
kleuters
•11 dec: Rondje Kunst
Kijk voor alle activiteiten van
het Noord-Hollands Archief op:
www.noord-hollandsarchief.nl.
Kunstlijn Haarlem
Het Noord-Hollands Archief is ook
bij de 32 ste editie van Kunstlijn
Haarlem een van de gastheren
die van 3-10 november 2017
hun deuren openzetten voor een
tentoonstelling.
3-10 november 2017,
Jansstraat 40, 9-17 uur.
www.kunstlijnhaarlem.nl
In het kader van
de samenwerking
‘Rondje Kunst. Een
collegetour door
Haarlem’ met andere
culturele instellingen
in Haarlem, gaat het
NHA in het komende
culturele seizoen twee
keer een cross-over
samenwerking aan. Bij
de eerste bijeenkomst
van het seizoen werkte
het NHA samen
met de Bibliotheek
Zuid-Kennemerland. Anneke van den Bergh, conservator oude
boekerij en bijzondere collecties van het NHA, nam het publiek
op 16 oktober 2017 mee in de tentoonstelling ‘Buiten de lijnen’.
Daarna volgde een korte workshop druktechniek, verzorgd door
Paul van Marissing van Grafisch Atelier Haarlem.
Alexander de Bruin, conservator Beeldcollecties van het NHA,
gaat bij het Frans Hals Museum op zoek naar de verhalen achter
een tweetal compleet gerestaureerde globes uit de collectie
Provinciale Atlas Noord-Holland (zie ook Uitgelicht 8, mei 2017).
Deze globes zijn van 23 september 2017 t/m 7 januari 2018 in
het Frans Hals Museum te zien in het kader van de tentoonstelling
‘A Global Table’.
Maandag 11 december 2017, Frans Hals Museum, Groot
Heiligland 62, 20 uur (in samenwerking met het Frans Hals
Museum).
Kijk voor alle bijeenkomsten in de reeks van Rondje Kunst en
kaartverkoop op www.rondjekunst.nl.
Dieren in Brazilië
De tentoonstelling ‘Frans Post. Dieren in
Brazilië’ in het Rijksmuseum gemist? Bij het
Frans Hals Museum zijn deze tekeningen
in de tentoonstelling ‘A Global Table’ van 23
september 2017 t/m 7 januari 2018 nog
een keer te bewonderen.
Tevens zijn hier ook de compleet gerestaureerde
achttiende-eeuwse aard- en
hemelglobe uit de collectie van de Provinciale
Atlas Noord-Holland te zien die in mei
van dit jaar in Het Scheepvaartmuseum in
Amsterdam werden gepresenteerd.
Volgt u ons op Instagram?
Voor foto’s van onze tentoonstellingen uit
onze beeldbank, van activiteiten en filmpjes
kunt u ons ook op Instagram volgen
@nharchief.
Op 23 november 2017
wordt Haarlem 772 jaar.
Alle Haarlemmers zijn
uitgenodigd het Stadsrecht
te komen bekijken.
Voor de eerste 100 bezoekers
is er vanaf 11.00
uur taart. Om 15.30 uur
zijn de kleinsten (vanaf 4
jaar) met hun (groot)ouders
van harte welkom bij het verteltheater van Lilaluna
voor ‘Het verhaal van Ridder Rudolf de slimme’.
Donderdag, 23 november 2017, Jansstraat 40, 15.30
uur. Toegang is gratis. Aanmelden via communicatie@
noord-hollandsarchief.nl.
Bilderdijklezing
Joost Swarte
Op vrijdag 15 december
2017 verzorgt striptekenaar,
grafisch
vormgever en architect
Joost Swarte de
tweejaarlijkse Bilderdijklezing
in de Grote
of St.-Bavokerk in Haarlem. De dichter, taalkundige,
theoloog, medicus, arabist en classicus Willem Bilderdijk
was net als Swarte ook tekenaar en bouwkundige.
Er zijn kinderverhalen, boekillustraties, karikaturen en
architectuurschetsen van zijn hand bewaard gebleven.
Na reserveren via info@bilderdijk.org heeft u gratis
toegang tot de Bilderdijklezing. Aanvang 16.30 uur.
14
15
# 9 | Een verzameling bijzondere boeken
De affiche van Buiten de lijnen is geïnspireerd
op (zonder titel, unicum) 23-02-2014.
Tekst: Anneke van den Bergh / beeld: Noord-Hollands Archief
Een verzameling
bijzondere boeken
In 2009 kregen de oude collecties van de bibliotheek Zuid-Kennemerland een veilig onderkomen
in de depots van het Noord-Hollands Archief. Sinds begin 2016 worden ook de
bijzondere collecties van de bibliotheek hier bewaard.
Een van de meest opvallende bijzondere collecties is die van de kunstenaarsboeken. Zo op
het oog zijn het museale objecten… Wat doen die in een ‘gewone’ bibliotheek?
Boven Alicja Werbachowska, Zonder titel,
2016.
Onder Alicja Werbachowska, Zonder titel,
12-10-1998
Om deze vraag te beantwoorden,
moeten we wat gaan graven in
het verleden. De bibliotheek van
Haarlem werd in 1596 gesticht.
Deze Librije was destijds gevestigd
aan het Prinsenhof, en
bevatte voornamelijk religieuze
werken. Dit basisbezit was geconfisqueerd
kloosterbezit. Een echte
bibliothecaris was er nog niet,
de collectie werd beheerd door
leraren van de Latijnse School.
Voor de jonge Librije schaften zij
vervolgens werken aan op allerlei
gebied, waardoor de oude collectie
nu een prachtige afspiegeling
vormt van de ontwikkeling van alle
takken van wetenschap, kunst en
literatuur.
22 september t/m
27 oktober 2017
Noord-Hollands Archief
Jansstraat 40
maandag t/m vrijdag
9-17 uur
www.noord-hollandsarchief.nl
Hollandse helden
Een eerste kern werd gevormd in
de eerste helft van de negentiende
eeuw. Het Koninkrijk der Nederlanden
was nét gesticht en de jonge
natie had behoefte aan eigen
Hollandse helden. Her en der verrezen
standbeelden van nationale
Buiten
de lijnen
Een cross-over tussen
kunst en boek
coryfeeën, van Adriaan de Ruyter
tot Willem de Zwijger. Haarlem
deed een duit in het zakje door
ruim baan te geven aan het onderzoek
naar de uitvinding van de
boekdrukkunst. Spraken zestiende
en zeventiende-eeuwse bronnen
immers niet van een Haarlemse
Expositie en educatie
Een deel van de kunstenaarsboeken
uit de collectie van de bibliotheek
is in het najaar van 2017
te zien in een expositie in de
Commandeurszaal van het NHA.
We zien vooral werken van Alicja
Werbachowska, die al lange tijd
in de regio woont en werkt. In
2016 werd de bibliotheek nog
verblijd met een schenking van
een zestal bijzondere boeken.
Maar ook van anderen wordt
werk getoond.
Naar aanleiding van deze
expositie hebben de Bibliotheek
Zuid-Kennemerland en
het Noord-Hollands Archief een
samenwerkingsproject opgezet
voor het onderwijs: de jongste
scholieren uit het basisonderwijs
gebruiken hun verbeelding
om een abstract prentenboek
te maken, en leerlingen uit het
voortgezet onderwijs maken
kennis met bijzondere grafische
technieken. Dit programma gaat
deel uitmaken van het reguliere
aanbod aan de scholen.
We zijn blij dat we deze prachtige
boeken op deze manier de
aandacht kunnen geven die ze
verdienen.
16 17
# 9 | Een verzameling bijzondere boeken
Alicja Werbachowska, (zonder titel,
unicum), 16-09-1992.
vinding? Het leed geen twijfel:
Laurens Janszoon Coster was de
man die de edele kunst van het
drukken met losse, gegoten letters
aan de wereld had geschonken.
De allereerste – van stadswege
aangestelde – bibliothecaris Abraham
de Vries (in functie van 1821
tot 1861) kreeg carte blanche om
zoveel mogelijk vroege drukken
aan te schaffen, die moesten
dienen als bewijsmateriaal voor de
Costertheorie. En daarmee deed
het allereerste zwaartepunt zijn
intrede in het aanschafbeleid van
de bibliotheek. De focus lag voortaan
op bijzondere (typo)grafische
vormgeving.
Ook in latere jaren bleef deze
aandacht voor boeken met een
bijzonder uiterlijk. Haarlem wilde
zich maar wát graag profileren
als stad van boekvormgevers en
grafici. Zo groeide de collectie
bibliofiele drukken in de laatste
jaren van de vorige eeuw uit tot
een toonaangevende verzameling.
Het bibliofiele boek is een uitgave
in een zeer kleine oplage (soms
niet meer dan tien!), gedrukt op
fraai, meestal handgeschept papier,
gesigneerd en genummerd. Een
andere bijzondere collectie is die
van de moderne prentenboeken
met bijzondere illustraties. De
pop-ups of boeken met beweegbare
onderdelen vormen nog zo’n
verzamelgebied.
Het boek als kunstvorm
En in dit licht moeten we ook de
vorming van de collectie kunstenaarsboeken
zien. Het zijn boeken
die door een kunstenaar zijn
gemaakt, soms als uniek object of
soms in een zéér kleine oplage.
Het boek zelf is het kunstobject.
Teksten zijn aanwezig maar niet
per se betekenisvol: de tekst dient
als illustratie bij het beeld of is
belangrijk om zijn vorm (en niet
zijn inhoud).
Het klassieke kunstenaarsboek
– ook wel aangeduid met de
term livre d’artiste – is een boek
waaraan een kunstenaar maanden
gewerkt heeft. Het is vrijwel altijd
voorzien van originele illustraties
en gesigneerd. Als er al drukwerk
aan te pas kwam, werd dat vervaardigd
in nauwe samenwerking
tussen drukker en kunstenaar.
Niet zelden drukte de kunstenaar
zélf. Het livre d’artiste was een
unicum. Na de jaren 1910-1920
was er een omslag in het denken
over de exclusiviteit van het
kunstenaarsboek: nu zien we ook
boeken verschijnen die in serie
gedrukt werden, zij het in uitermate
kleine oplage. Verder zien we
nóg een tendens opdoemen in de
tweede helft van de vorige eeuw:
het boek zelf werd als kunstuiting
gebruikt, en dat betekende een
vrijere vormgeving. Bladzijden
werden doorgesneden of voorzien
van extra elementen die van het
boek een 3D-object maakten. Er
werd gewerkt met andere materialen
dan papier om bijzondere
effecten te bereiken. Denk dan aan
staal, rubber, glas, kunststof, hout,
zijde of katoen. Illustraties werden
gestanst, gestempeld, ingebrand,
opgespoten, geplakt, ingenaaid…
de variaties zijn eindeloos. Toch
blijft de grondvorm altijd aanwezig:
we hebben hier duidelijk te maken
met een boek. En als zodanig heeft
de bibliotheek deze werken ook
aangeschaft, juist omdat ze zo
mooi in de traditie van het aanschafbeleid
pasten: met de focus
op de vorm.
Joseph Brodsky, Christiane Baumgartner,
Weniger als man, 2002.
Meer lezen van Anneke van
den Bergh:
Laurens Janszoon Coster.
Mens of mythe? In: Haerlem
Jaarboek. Uitgave Historische
Vereniging Haerlem, Haarlem
2016.
Tot ‘onverwelkbare luister’ van
Haarlem. Jacobus Koning op de
bres voor Coster. In: Jaarboek van
het Nederlands Genootschap van
Bibliofielen 2016. De Buitenkant,
Amsterdam 2017.
18
19
MOOI
GEWEEST
# 9 | Mooi geweest
Verborgen verleden
Cabaretière Claudia de Breij was voor het programma
Verborgen Verleden te gast bij het NHA dat op
24 september 2017 op NPO2 werd uitgezonden.
Archiefmedewerker Godelieve Bolten gaf haar meer
informatie over haar familiegeschiedenis.
Kunstraadsels
In juni mocht het NHA een rol spelen in de serie
Kunstraadsels (Omroep MAX, NPO2). Voor de
uitzending op 6 juli 2017 was professor Frans
Grijzenhout met zijn team in de Janskerk op
recherche.
Keti Koti Dialoog Tafel
Op donderdag 8 juni 2017 vond bij het Noord-
Hollands Archief in de Commandeurszaal
de eerste Keti Koti Dialoog Tafel in Haarlem
plaats, in samenwerking met oprichtster
Mercedes Zandwijken. Het thema ‘Wat heeft het
slavernijverleden met ons gedaan en hoe gaan we
hier mee om?’ is de basis van deze gestructureerde
dialoog. Honderd deelnemers schoven in Haarlem
aan. Voorafgaand werd de app ‘Hoezo, Haarlem en
slavernij?’ gepresenteerd.
Geschiedenis Festival
Het NHA deed zoals voorafgaande jaren mee
aan het Geschiedenisfestival op 7 oktober
2017. Festivalbezoekers konden de bijzondere
stadswandeling ‘Hoezo, Haarlem en slavernij?’, die
is vastgelegd in een izi.TRAVEL app, meemaken
onder leiding van de samenstellers.
Tentoonstelling
Machinerie
In de reeks ‘Dreef Exposities’ werd van 14 juli
t/m 1 september 2017 de expositie ‘Machinerie.
Dageraad van industrieel Noord-Holland’ in het
Provinciehuis getoond. Het ging om een selectie van
documentaire fotowerken over het historisch verleden
van industrieel Noord-Holland. De kunstenaars Kim
Habers, Michael Jacklin, Robert Lambermont en
Reinoud Oudshoorn lieten zich door deze beelden
inspireren en exposeerden hun werk samen met het
beeldmateriaal.
Tentoonstelling van 14 juli tot en met 1 september 2017
MACHINERIE
DAGERAAD VAN INDUSTRIEEL NOORD-HOLLAND
Werk van Kim Habers, Michael Jacklin, Robert Lambermont, Reinoud Oudshoorn
en beeldmateriaal uit de collectie Provinciale Atlas
Dreef
Expositie
Provinciehuis
Dreef 3
2012 HR Haarlem
Op werkdagen van
9.00 tot 17.00 uur
Toegang gratis
Inwendige van de
machinekamer van het
gemaal De Cruquius te
Cruquius bij Heemstede
met gezicht op het deksel
van de beide stoomcilinders,
Prentbriefkaart,
Uitgever: Stichting
De Cruquius, 1950,
Collectie Provinciale Atlas,
NoordHollands Archief.
NOORD-HOLLAND
OPGEWEKT!
Energie van vroeger
en voor later
www.noord-hollandsarchief.nl
01- 30 SEPTEMBER 2017
LANDSCHAPSTRIËNNALE 2017
PARK21, LANDGOED KLEINE VENNEP,
NIEUW-VENNEP
VANAF OKTOBER OP DIVERSE LOCATIES.
KIJK OP DE WEBSITE VOOR MEER INFORMATIE
Noord-Holland
opgewekt!
De reizende tentoonstelling ‘Noord-Holland
opgewekt! Energie van vroeger en voor
later’, die op 1 september 2017 startte op de
Landschapstriënnale in Nieuw-Vennep, laat zien
hoe energie door de eeuwen heen wordt opgewekt
en hoe hierdoor het landschap veranderde. Vanaf
oktober reist de tentoonstelling rond. Het is een
project in het kader van de collectie Provinciale
Atlas Noord-Holland dat wordt mogelijk gemaakt
door de Provincie Noord-Holland in samenwerking
met het NHA en IVN Instituut voor natuureducatie
en duurzaamheid.
20 21
MOOI
GEWEEST
# 9 | Mooi geweest
Met de familie op
de kermis
Op 8 juli 2017 organiseerde het NHA voor het
eerst een familiedag in het kader van de jaarlijkse
zomertentoonstelling. (Groot)ouders konden
met hun (klein)kinderen een speurtocht door
de tentoonstelling doen, poffertjes eten, blik
gooien, op de kop-van-jut slaan en vooral hun
ogen uitkijken aan de attracties die er op een
negentiende-eeuwse kermis te zien waren.
Open Monumentendagen
Bent u ook geweest? Op zaterdag 9 en zondag 10
september 2017 werden meer dan 1600 bezoekers
ontvangen in de bijna 700 jaar oude monumentale
Janskerk!
Plastic Vrij
Op vrijdagmiddag 8 september 2017 was in het
Patronaat de kick-off van het project Plastic Vrij.
De acht grote culturele instellingen van Haarlem,
Stadsschouwburg & Philharmonie, Patronaat,
Toneelschuur, de Bibliotheek Zuid-Kennemerland,
Teylers Museum, Frans Hals Museum | De Hallen
Haarlem, Hart en het Noord-Hollands Archief,
behaalden eerder het Green Key keurmerk en de
nominatie voor de Groene Mug Bokaal. In het seizoen
2017/2018 gaat het NHA zich samen met Circus
Circulair, Dopper, De Groene Mug, NME, Spaarnelanden
en de Vishal, inzetten voor het terugdringen van het
gebruik van plastic. Op 8 september ondertekende
Maarten Brock, Hoofd Bedrijfsvoering van het NHA, de
Pet Free Pledge op het van plastic gemaakte surfboard
dat Plastic Soup Surfer Merijn Tinga gebruikt. Eerder
plaatste het NHA al een kraanwaterinstallatie in het
Archiefcafé, die het gebruik van grote plastic flessen
overbodig maakt. Ook wordt het plastic afval op het
kantoor en in het Archiefcafé gescheiden.
Globes onthuld bij Het
Scheepvaartmuseum
In het Hemelvaartweekend, van 26 mei t/m 28
mei 2017, werden een compleet gerestaureerde,
niet eerder vertoonde achttiende-eeuwse aarden
hemelglobe in Het Scheepvaartmuseum in
Amsterdam tijdens een pop-upexpositie getoond.
Het tweetal komt uit de collectie van de Provinciale
Atlas Noord-Holland. Dat deze set bij elkaar is
gebleven is uniek. De globes dateren uit 1750 en
zijn geproduceerd door de firma Valck, makers en
uitgevers van kaarten en globes te Amsterdam. Jack
van der Hoek, gedeputeerde van de provincie Noord-
Holland voor Duurzaamheid, Bestuur en Cultuur,
onthulde het tweetal (foto rechts).
22 23
# 9 | Joannes Aengenent, een meelevende, sociaal voelende bisschop
Tekst: Erik Sengers / beeld: Noord-Hollands Archief
Joannes Aengenent,
een meelevende, sociaal
voelende bisschop
Joannes Aengenent (1873-1935) was socioloog en bisschop in een tijd waarin het katholicisme
in Nederland zich opende naar de samenleving. Hij was afkomstig uit een zeer
eenvoudig milieu, werd hoogleraar op het seminarie Warmond en mengde zich als publicist
in debatten over de organisatie van arbeiders en het economisch leven, oorlog en vrede,
psychologie, sociologie en het vrouwenvraagstuk. Op basis van nieuw archiefonderzoek
publiceerde Erik Sengers vorig jaar zijn biografie.
Zijn gedrag is
wat ‘gezeglijk’
Boven Joannes Aengenent spreekt de
verzamelde menigte toe, krantenknipsel,
Leidsevaart Haarlem, 1928.
Rechts Staatsieportret van Joannes
Aengenent door H.J. Wesseling in de kapittelzaal
van het bisschoppelijk paleis aan
de Nieuwe Gracht in Haarlem (1930-1931),
fotograaf Willy Slingerland.
24
Oplossingen
Aengenent was een man die vanuit
een katholieke visie op mens en
maatschappij zocht naar oplossingen
voor de sociale problemen van
zijn tijd. Via de Katholiekendagen
en de Katholieke Sociale Actie,
waarvan hij bestuurder was, had
Aengenent grote invloed op de
katholieke sociale beweging. Toen
hij in 1928 bisschop van Haarlem
werd, stimuleerde hij het religieuze
leven en hervormde het jeugdwerk.
In de jaren dertig veroordeelde hij
het nationaalsocialisme.
Het Noord-Hollands Archief is een
rijke bron voor de geschiedenis
van de katholieke kerk in Noord-
Holland. Over vele parochies, de
kerkelijke organisatie, katholieke
maatschappelijke organisaties en
belangrijke personen is veel te
vinden. Van elke bisschop is er bijvoorbeeld
een persoonlijk archief.
Nu is het gevaar bij levensbeschrijvingen,
zeker van religieuze
leiders, dat hun leven mooier
wordt voorgesteld dan het was.
25
# 9 | Joannes Aengenent, een meelevende, sociaal voelende bisschop
De begrafenisstoet van Aengenent op de
Zijlweg, op weg naar de R.K. begraafplaats
in Overveen, 10 september 1935.
Ook wat over Joannes Aengenent
geschreven was, ging richting hagiografie:
als kind al oplettend en
vriendelijk, een goed student, als
jong priester een sociaal voelend
hart, als bisschop altijd open voor
de noden van de eenvoudige man.
De archieven van het seminarie
Hageveld, die ook in het Noord-
Hollands Archief worden bewaard,
laten echter zien dat de puberteit
ook aan deze vrome jongen niet
voorbijging. Op zijn cijferlijst staat
een aantal jaren dat zijn gedrag
wat moeilijk is, ‘gezeglijk’ – alsof
hij toch af en toe gecorrigeerd
moet worden. Is het vreemd voor
een jongen in een internaat,
gescheiden van ouders, broers en
zussen? Het gaf de latere bisschop
een menselijk gezicht.
Godsdienstvrijheid
Joannes Aengenent werd in 1873
in Rotterdam geboren. Tegenwoordig
is Rotterdam de zetel
van een eigen bisdom, maar in
die tijd was het onderdeel van het
bisdom Haarlem. Interessant is het
feit dat zijn geboortejaar twintig
jaar na het herstel van de bisschoppelijke
hiërarchie lag. Na de
Reformatie waren de bisschoppen
verdreven, de katholieken gingen
ondergronds, met moeite kon een
kerkelijke organisatie overeind gehouden
worden. Maar de grondwet
van 1848 bood godsdienstvrijheid
en vrijheid van vergadering
en dus organisatie. De Paus greep
de mogelijkheid aan om in 1853
in nieuw gecreëerde bisdommen,
bisschoppen te benoemen. Deze
hadden enige tijd nodig om hun
macht in hun gebied te vestigen,
op veel plekken waren kerken,
scholen en charitatieve instellingen
in handen van leken of ordegeestelijken.
Maar na 1870 worden de
bisschoppen offensiever en krijgen
de katholieken steeds meer een
eigen identiteit in Nederland: eigen
organisaties, katholieke scholen,
neogotische kerken.
Druk en vuil
In dit kerkelijke milieu van zelfbewuste
emancipatie groeide Joannes
Aengenent op. Zijn vader was
smid in een achterbuurt in Rotterdam
en het gezin vertrok in 1876
naar Delft waar hij ‘huisknecht’
werd. Hier was de woonsituatie
niet veel beter. Door de opkomende
industrialisatie groeiden de steden,
maar de kwaliteit van de huisvesting
bleef achter, de groei werd
binnen de middeleeuwse stadsmuren
opgevangen. De familie Aengenent
woonde in verschillende
kleine buurtjes van de drukke, vuile
binnenstad waar nog in de tweede
helft van de twintigste eeuw het
water uit de gracht soms de huizen
in stroomde. Joannes gaat naar
de katholieke school waar hij naar
de huidige verhoudingen met veel
te veel kinderen in een te klein
klaslokaal zit. Maar blijkbaar valt
zijn talent op en hij krijgt Franse
les van de pastoor, voor velen het
begin van een hogere opleiding.
Van zijn innerlijk leven uit die tijd
weten we niets, maar het is aan
te nemen dat hij zoals wel meer
vrome jongens uit die tijd de wens
koesterde om priester te worden.
In oktober 1886 gaat hij naar het
seminarie Hageveld.
Hageveld
Aangezien de katholieke kerk
voorbehouden maakte tegen
het neutrale middelbaar onderwijs,
was het kleinseminarie het
Aengenent trapt een balletje met leerlingen
van het kleinseminarie Hageveld,
1935, Katholiek Documentatie Centrum,
Nijmegen.
instituut waar verdere vorming
plaatsvond. Het gaf een goede basis,
niet iedereen ging verder voor
het priesterschap. Er waren drie
seminaries Hageveld: het eerste
in de buurt van Velsen, daarna
werd het verplaatst naar Voorhout,
en ten slotte het monumentale
Hageveld in Heemstede. Hoe het
Aengenent op het tweede Hageveld
verging weten we niet; een
dagboek heeft hij niet bijgehouden
en literatuur over Hageveld in het
laatste kwart van de negentiende
eeuw is schaars. Latere auteurs
26 27
# 9 | Joannes Aengenent, een meelevende, sociaal voelende bisschop
zeggen dat ze erg onder de indruk
waren van het gebouw; als we de
kleine woningen voorstellen waar
Aengenent in leefde, kunnen we
dat begrijpen. In het archief zijn
de studieresultaten bewaard en
hij behoorde steeds tot de besten
van de klas. Ook zijn in het archief
enkele stukken bewaard van het
sociale en culturele studentenleven.
De studie was opgebouwd
volgens de klassieke humaniora, en
in het vijfde jaar (de Poësis, 1890-
1891) was Aengenent de penningmeester.
Het ging er dat jaar om
het goddelijke door de kunst en
met name de poëzie te herkennen.
De bijdrage ‘Ave Maria Stella’ van
Aengenent is bewaard.
Goed docent
In 1893 stroomt Aengenent door
naar het seminarie Warmond, de
hogeschool die voor het priesterschap
opleidde. Hiervan zijn de
monumentale gebouwen nog te
bezichtigen. Warmond was in die
tijd een van de beste priesteropleidingen
in Nederland en stond in
hoog aanzien. Het internaat was
niet gratis en de in de archieven
bewaarde kasboeken laten zien
dat de studie van Aengenent deels
door zijn ouders, deels door fondsen
werd betaald. Ook de pastoordeken
van Delft betaalde mee.
Maar het was het waard, want ook
hier laten de cijferlijsten zien dat
Joannes tot de besten van zijn
klas behoorde. Tijdens de studie
ontving hij de lagere wijdingen die
bij de opleiding voor de geestelijke
stand hoorden. In 1896 verdedigde
hij zijn eindscriptie die helaas niet
meer te vinden is. Maar de rector
van het seminarie wist toen dat hij
een goed docent zou kunnen zijn.
Na zijn priesterwijding in 1897 is
Aengenent kort assistent in Roelofarendsveen
en daarna docent op
Hageveld. In 1904 wordt hij docent
filosofie en sociologie op Warmond.
Daar ontwikkelt hij zich tot een van
de belangrijkste voormannen van
de katholiek-sociale beweging.
Bisschop van Haarlem
Op 29 juni 1928 werd door de
internuntius bekend gemaakt dat
Aengenent benoemd was tot bisschop
van Haarlem. Van de voorbereidingen
voor het feest zijn in het
Noord-Hollands Archief vele zaken
bewaard. Allereerst stromen de
felicitaties binnen van kerkelijke,
wereldlijke en sociale instanties.
Taxi’s, koetsen, de ontvangst van
hoogwaardigheidsbekleders en de
liturgie moeten worden georganiseerd.
De voorzitter van het
kapittel doet een oproep aan alle
gelovigen om gul te geven aan
de feestcollecte. Door de bekende
kunstschilder Bijvoet werd een
wapen ontworpen. Atelier Brom,
dat het moest uitvoeren, had
echter één opmerking: de bisschopelect
werd erop gewezen dat
het ontwerp meer kwasten had
dan hem als bisschop toegestaan
was, namelijk het aantal voor een
aartsbisschop. Of hij het wilde
veranderen? Aengenent hield vast
aan de hogere waardigheid. Ten
slotte is in de archieven nog een
echte affaire te vinden. De bisschop
van Utrecht was gepikeerd,
omdat de vertegen-woordiger van
de Paus zich had opgedrongen als
bedienaar van de wijding en niet
hijzelf: hij wilde niet komen. In het
Utrechts Archief waren brieven te
vinden dat Aengenent tijdens zijn
bezinningsperiode wanhopig probeerde
om de aartsbisschop over
te halen – met succes.
Tegen fascisme
Aengenent stond bekend als een
strenge bisschop die de katholieke
organisa-tievorm verplicht stelde.
Hij werd bekend als promotor
van de meisjesbewe-ging Graal,
waarvan het moederhuis in
Vogelenzang-Tiltenberg gebouwd
werd. Hij stimuleerde de studie en
wetenschap op Warmond waarvan
het niveau na zijn vertrek was
gedaald. Hij was een consequent
bestrijder van het opkomen-de
fascisme dat ook onder katholieken
in de belangstelling stond. En
in zijn periode werden veel kerken
en religieuze plaatsen gebouwd,
onder andere de nieuwbouw van
de bedevaartplaats Heiloo met
bijbehorend klooster, maar ook
zegende hij de nieuwbouw van
de abdij Egmond. Dat was echter
zijn laatste handeling. Daarna
werd hij ziek en opgenomen in
de Mariastichting in Haarlem. In
het archief zijn vele blijken van
medeleven bewaard, de ontroerendste
zijn van de broertjes De
Weijer, de meest beschamende is
van zijn broer die aan-geeft dat de
familie maar niets hoort. Hij krijgt
nog bezoek van zijn vriend, roomskatholieke
minister Aalberse, en
overlijdt op 3 september 1935. Ook
de voorbereidingen van zijn begrafenis
zijn goed bewaard. Maar
omdat zo snel na de wijding weer
een kostbare bijeenkomst moest
worden georganiseerd, werd er op
de centen gelet. Er werd gekort
op de toezeggingen die hij in zijn
testa-ment deed omdat het tijdens
zijn leven opgebouwde fonds niet
toereikend was. Aengenent werd
begraven op de bisschoppelijke
begraafplaats in Overveen.
Links Joannes Aengenent voor het Bisschoppelijk
Paleis in Haarlem, ca. 1930,
fotograaf J. Stevens.
Boven Aengenent plant een boom op de
Boomplantdag bij de Kathedraal St. Bavo,
28 29
1930.
Erik Sengers is docent bij De Tiltenberg,
Kerkelijke opleidingen,
en onderzoeker aan de Universiteit
Tilburg. Hij houdt zich bezig
met onderwerpen die kerk en
samenleving betreffen.
Erik Sengers, Roomsch socioloog
– sociale bisschop. Joannes Aengenent
als ideoloog en bestuurder
van de katholieke sociale
beweging 1873-1935. Hilversum,
Uitgeverij Verloren 2016.
Het boek is te bestellen in de
boekhandel, bij uitgeverij Verloren
en bij de auteur dr.sengers@
hotmail.com die ook lezingen
over dit onderwerp aanbiedt.
# 9 | Topstuk
Tekst: Wim de Wagt / beeld: Kim Krijnen
Topstuk
Een zestien meter lange groene loper nodigde de bezoekers van het Heemsteedse gemeentehuis
een aantal jaren geleden uit om een reis te maken langs de buitenplaatsen aan de
Herenweg. Voor burgemeester Marianne Heeremans zijn de historische trajectkaarten die
de basis vormen van deze loper, de topstukken in de NHA-collectie. ‘De symboliek van deze
kaarten gaat nog altijd op.’
Heemstede houdt
niet op bij zijn
eigen grenzen
Boven Burgemeester Marianne Heeremans
(midden) met Klaartje Pompe (hoofd
publiek, links) en Alexander de Bruin (conservator
beeldcollecties, rechts).
Rechts Detail van de trajectkaart vanaf
het Hazenpatersveld, Herenweg tot aan de
grens met Bennebroek, circa 15 m, Pen en
penseel in kleur, door Dirk Klinkenberg 30
mei 1757.
30
De groene loper lag in de hal van
het gemeentehuis vanwege een
tentoonstelling in de Burgerzaal
over de historische buitenplaatsen
aan de Herenweg tussen Haarlem,
Heemstede en Bennebroek. Eerder
dat jaar was de tentoonstelling
al te zien geweest in het Noord-
Hollands Archief. ‘Dat vond ik zo’n
vrolijk gezicht. We liepen over de
loper en waren even terug in de
tijd. Het was zo’n opvallend, beeldend
document. Dat is me altijd
bijgebleven.’ De tentoonstelling
was in Heemstede te zien in de
zomer van 2012.
Landschappelijke
schoonheid
Heeremans vertelt enthousiast dat
de zestien trajectkaarten getekend
werden door de Haarlemmer Dirk
Klinkenberg (1709-1799). ‘Hij was
landmeter, waterbouwkundige en
amateurastronoom. Land, water en
hemel. Wat wil je nog meer!’ Klinkenberg,
overigens ook nog veertig
jaar lang secretaris-generaal van
de Nederlandse regering in Den
Haag, tekende de opvallend goed
bewaarde kaarten met pen en
aquarelverf in 1757.
‘Zijn opdracht was,’ legt Heeremans
uit, ‘het tekenen van het traject
Haarlem-Leiden-Den Haag om
een compleet beeld te krijgen van
de staat waarin de weg verkeerde
en om te kijken waar eventueel
onderhoud nodig was. Het moest
immers een goed begaanbare weg
blijven. Het bijzondere is dat deze
weg in de loop van de tijd verfraaid
werd met landschappelijke
schoonheid, met name landgoederen
en landhuizen. En Heemstede
lag aan dit traject. Heemstede was
# 9 | Topstuk
Links Detail van de trajectkaart van
Dirk Klinkenberg.
Rechts Burgemeester Marianne
Heeremans.
hierdoor geen eiland, maar verbonden
met de omgeving. Heemstede
houdt niet op bij zijn eigen grenzen.
Dat is de symboliek van deze
oude trajectkaarten.’
‘Ja, ik ben zeer geïnteresseerd in
geschiedenis,’ zegt Heeremans. ‘Ik
zoek graag iets op. Zo wilde ik weten
wie Klinkenberg was en wanneer
hij leefde. Wij zijn geschiedenis.
Heden en toekomst kunnen
niet bestaan zonder het verleden.
Zo’n verhaal over Klinkenberg, als
je ziet welke expertise er nodig
was om zo’n traject van tientallen
kilometers in die tijd in kaart
te brengen. Wij, als Nederlanders,
waren daar toen al goed in. De
geschiedenis heeft ons gebracht
waar we nu zijn. We plukken nu de
vruchten van wat we in het verleden
hebben gepresteerd.’
‘Landinrichting is onze specialiteit.
Het is zo belangrijk om bijvoorbeeld
de infrastructuur goed te onderhouden.
Je ziet nu helaas in de
VS, in de nasleep van de orkanen in
Texas en Florida, wat de gevolgen
zijn als dat niet gebeurt. De VS
zijn berucht om het achterstallig
onderhoud van hun infrastructuur.
Wij zijn
geschiedenis
Terwijl Nederland al honderden
jaren een buitengewone deskundigheid
op dat gebied heeft en die
expertise ook een exportartikel
is. In de VS wil de overheid de
wederopbouw vooral aan de markt
overlaten. Maar hoeveel zorg heb
je dan voor je burgers?’
Dienstverlening
Het brengt Marianne Heeremans,
die per 1 januari 2018 na 10 jaar
afscheid neemt als burgemeester,
op een voor haar belangrijk punt:
dienstverlening door de overheid.
‘Als ik de afgelopen jaren
ergens het belang van ben gaan
inzien, dan is het wel kwalitatief
hoogwaardige dienstverlening.
De gemeente is een monopolist
op dat gebied, maar dat is niet
altijd een garantie voor begrip
voor de burgers en service. Terwijl
die burgers wel op de gemeente
aangewezen zijn. Dienstverlening
is de brug tussen het gemeentelijk
apparaat en de politiek, en aan
de andere kant de samenleving.
Dienstverlening is het loket waar
je naartoe moet voor je rijbewijs,
de geboorte van je kind enzovoort.
Daarom is het in het belang van de
democratie dat de dienstverlening
goed functioneert. Wij willen hierin
excelleren.’
‘Burgers hebben het soms ook
zwaar met de overheid. Want die
heeft uiteindelijk altijd het laatste
woord. Lange tijd is gezegd: “Als
we het maar goed uitleggen’’. Maar
dat is bevoogdend. Het gaat niet
alleen om het kweken van begrip
voor wat de overheid wil en doet.
Als overheid moet je ook weten
wat de mensen nodig hebben.
Dit betekent inclusief denken:
iedereen in de samenleving erbij
betrekken.’
Met het Noord-Hollands Archief is
Heeremans erg blij. ‘Er is een ontspannen-constructieve
samenwerking
met Heemstede. We hebben
goede afspraken kunnen maken
over wat er naar het archief wordt
overgebracht. In mijn tijd heb ik
geen enkele smet kunnen ontdekken.
In de gemeenteraad en het
college van B en W is er ook nooit
enige discussie over het belang
Weten wat
de mensen
nodig hebben
van het NHA. De Heemsteedse politiek
is trots op het NHA, dat een
geweldige collectie beheert op een
fantastische, toegankelijke locatie
met een museale betekenis.’
‘En Heemstede is trots op zijn
eigen geschiedenis. Als je bedenkt
dat de Historische Vereniging
Heemstede Bennebroek meer
leden heeft dan de Historische Vereniging
Haerlem, zegt dat wel iets
over de belangstelling hier voor de
lokale geschiedenis.’
32
33
# 9 | Inzoomen op menselijke verhalen
Tekst: Tessa van den Haak / beeld: Ahmet Polat en Annejet Brandsma (portret)
Inzoomen op menselijke
verhalen
Het landschap van de provincie Noord-Holland is voortdurend in beweging. Door de veranderingen
in beeld te brengen, weten we later precies hoe het landschap zich heeft ontwikkeld.
Om die reden organiseert de provincie Noord-Holland samen met het Noord-Hollands
Archief jaarlijks een foto-opdracht. De fotograaf legt met zijn of haar visie het tijdsbeeld op
geheel eigen wijze vast. Dit jaar is het de beurt aan Ahmet Polat.
Polat groeide op in Fijnaart, Noord-
Brabant. Na zijn studie aan de St.
Joost Academie in Breda, vertrok
hij voor tien jaar naar Istanbul om
in 2015 weer naar Nederland terug
te keren.
Polats werk is zeer divers. Zo doet
hij commerciële opdrachten voor
magazines als Harper’s Bazaar en
Vogue, waarvoor hij ook een jaar
artdirector was in zijn periode in
Turkije. Daarnaast maakt hij veelvuldig
autonoom werk. En ook dat
heeft een imposant trackrecord.
Zo was zijn werk onder meer te
zien in het Stedelijk Museum, het
Rijksmuseum en Foam Fotografiemuseum
in Amsterdam. Met een
expositie in Bozar, Paleis voor de
Schone Kunsten in Brussel, gooide
hij ook internationaal hoge ogen.
En hij sleepte meerdere internationale
prijzen in de wacht, zoals de
International Center Photography
Infinity Award in New York.
Terug naar onze eigen provincie.
Polat werd door Ellen Dosse en
Peter van der Doel, leden uit de
fotocommissie, gevraagd om eens
na te denken over een opdracht in
het kader van het thema van dit
jaar: energietransities. Polat was
er direct door gegrepen. Hoe gaan
mensen om met al die veranderingen
in zo korte tijd op het gebied
van energie, vroeg hij zich af. Deze
opdracht past bij veel van zijn eerdere
projecten, waarin de beleving
van de mens centraal staat. Polat
zoekt vaak de grenzen op van de
fotografie en werkt graag op het
snijvlak van fotografie met film,
theater en andere vakgebieden. De
opdracht van de fotocommissie is
dus een mooie uitdaging voor hem.
Op dit moment is Polat bezig met
de opdracht vorm te geven. Hij
beschouwt het als een onderzoek
naar de echte verhalen die
vanuit de mensen zelf komen. En
dan bedoelt hij met klem níet de
informatie van bepaalde instanties.
Die verhalen gaan bijvoorbeeld
over het wonen bij windmolens en
Links Ahmet Polat, 2017.
Boven Kunstschilder Bas van Nieuwburg op
z’n oude Pinck, Ahmet Polat, 2017.
het plaatsen van zonnepanelen. Als
fotograaf gaat hij juist aan de slag
met een beeldverhaal dat informatief
of interessant is voor de
bezoeker van de tentoonstelling.
Op het moment van schrijven is
Polats onderzoeksfase nog in volle
gang, al krijgt deze wel steeds
meer duidelijke vorm. Wij wachten
nog in spanning af. Een tip voor de
volgende foto-opdracht geeft hij
alvast mee: ’Maak de opdracht je
geheel eigen, dan blijft het interessant
voor jezelf en voor anderen.’
34 35
# 9 | Impressies
Beeldverslag van de zomertentoonstelling 2017 ‘Komt dat zien. Kermis in
de negentiende eeuw’. Beeld: Kim Krijnen
36 37
# 9 | Aanwinsten
Tekst: Helen van der Eem / beeld: Noord-Hollands Archief
Nieuwe archieven
en collecties
Bij het Noord-Hollands Archief zijn de afgelopen maanden diverse nieuwe archieven
binnengekomen. In deze rubriek aandacht voor enkele van die archieven, die ondertussen
te raadplegen zijn in de studiezaal.
Boven Fotohuis De Camera, Spaarnwouderstraat
138, Simon Engels, 1937-1939.
Rechts en rechterpagina John Harry
Savory, Zwanenwater bij Callantsoog, 1936.
Instellingen in de
provincie
Mulder, Theo, in Hippolytushoef
(Wieringen), Collectie
van, 1954-1982: 0,10 m
Theodoor Josephus (roepnaam
Theo) Mulder (1928-2017) was
beeldhouwer en grutto-pionier.
Theo studeerde aan de Rijksacademie
van beeldende kunsten in
Amsterdam. Hij was al vanaf zijn
jeugd een groot natuurliefhebber
en vogelaar. In zijn vrije tijd deed
hij veel natuuronderzoek. Hij was
met name begaan met weidevogels
(waaronder de grutto), steltlopers
en ganzen. De collectie heeft vooral
betrekking op zijn waarnemingen
in het veld.
Vogelfoto’s van fotograaf
John Harry Savory, Collectie
van, (1922) 1930-1938: 2,00 m
James Henry Savory (1889-1962)
was een Engelse vogelfotograaf en
is in de Nederlandse literatuur bekend
als John Harry Savory of kortweg
Harry Savory. Hij maakte deel
uit van de in Nederland actieve
pioniers van de vogelfotografie. De
vogelsoorten werden door hem gefotografeerd
bij het nest en/of met
jongen en eieren in onder andere
Texel (1930, 1931), Amsterdamse
Waterleidingduinen bij Haarlem
en De Zilk (1931, 1932), De Beer
(1933, 1935, 1936), polder IJdoorn
bij Durgerdam, Zwanenwater bij
Callantsoog (1935, 1936), vogeleiland
Griend (1937) en Overijssel
(1937, 1938). Diverse van deze
gebieden werden aangekocht door
Natuurmonumenten of de Vogelbescherming.
Aangesloten
gemeenten
BLOEMENDAAL
Gereformeerde Kerk van
Bloemendaal, (1910) 1913-
2009 (2015): 19,45 m
Nadat A.J. de Waal Malefijt uit
Overveen en mr. J.H. Monnik uit
Bloemendaal, respectievelijk ouderling
en diaken van de Gereformeerde
Kerk van Haarlem, de gereformeerden
van Bloemendaal en
omgeving hiertoe op 6 maart 1913
opriepen, kreeg Bloemendaal een
eigen Gereformeerde kerk. Op 3
november 1916 kon men een kerkgebouw
aan de Vijverweg openen.
In 1918 werd de eerste predikant,
Joh. C. Brussaard, bevestigd. Eind
jaren vijftig werd de kerk gesloopt.
De (nieuwe) Vijverwegkerk werd op
9 juli 1959 in gebruik genomen. Op
10 januari 2009 fuseerden de Gereformeerde
Kerken van Bloemendaal
en Overveen en de Hervormde
Gemeente van Bloemendaal tot de
Protestantse Gemeente te Bloemendaal
en Overveen.
Nederlands-Hervormde
Gemeente in Bloemendaal,
(1877) 1952-2009 (2010):
12,85 m
In 1632 werd in de vergadering van
38 39
# 9 | Aanwinsten
Fotowinkel van Engel, Anegang, 1975.
de Classis Haarlem besloten tot
oprichting van een kerk in Bloemendaal.
Een geschikt terrein werd
gevonden aan wat later het Kerkplein
zou heten. De eerste steenlegging
vond plaats in 1635. De
officiële ingebruikname van de kerk
was op Pasen (23 maart) 1636. In
de jaren na de Tweede Wereldoorlog
ontstonden drie wijkgemeenten
met elk een eigen kerkenraad:
Bloemendaal, Overveen en Aerdenhout.
In 2002 kwam een einde aan
deze structuur toen Aerdenhout
zelfstandig werd. Bloemendaal en
Overveen gingen evenwel samen
verder. In 2004 kwam de Protestantse
Kerk in Nederland (PKN) tot
stand. Op 10 januari 2009 fuseerden
de Hervormde Gemeente in
Bloemendaal en de Gereformeerde
Kerken van Bloemendaal en Overveen
tot Protestantse Gemeente in
Bloemendaal en Overveen.
Vereniging Groei en Bloei,
afdeling Bennebroek en
omstreken in Bennebroek,
1948-2014: 0,05 m
De vereniging was een plaatselijke
afdeling van de - in 1872 in
Den Haag opgerichte - Koninklijke
Nederlandse Maatschappij voor
Tuinbouw en Plantkunde (KMTP).
De afdeling Bennebroek en omstreken
is opgericht in 1948 en
opgeheven in 2014. Het archief
bevat ook enkele archiefstukken
afkomstig van de Stichting tot
bevordering van het tuinbouwonderwijs
te Overveen betreffende de
zomerschool voor tuinbouwonderwijs,
de Zocherschool, 1974, 1980,
1982-1985.
HAARLEM
Andriessen, A.J.A., in Haarlem,
betreffende de Tweede Wereldoorlog,
Collectie van, (1939)
1940-1945 (1993): 0,05 m
A.J.A. (roepnaam Jan) Andriessen
(1923-2002) was vanaf 27
november 1940 werkzaam bij de
Distributiedienst Haarlem, kring
187. Op 1 juli 1942 werd zijn
dienstverband beëindigd omdat hij
weigerde zich te laten inschrijven
voor de Nederlandse Arbeidsdienst.
Op grond van de Wet rechtsherstel
overheidspersoneel 1946 werd aan
hem, als voormalig ambtenaar bij
de Distributiedienst, rechtsherstel
verleend. In de periode 16 november
1945-30 september 1946
was hij werkzaam bij Nederlands
Volksherstel, District Kennemerland
Zuid, afdeling Haarlem.
Fotoalbums van Foto Engel
BV in Haarlem, Collectie van,
1929-1999: 1,00 m
Simon Engel sr. (1905-1996)
opende in 1929 in de Spaarnwouderstraat
138 in Haarlem een
fotohandel met de naam Fotohuis
De Camera. In 1933 kwam er
een filiaal bij aan de Kleverparkweg
7. Het pand Kleverparkweg
7 werd in 1938 de hoofdvestiging.
De handelsnaam wijzigde
in Foto Engel. Op 8 april 1960
werd een nieuw filiaal geopend in
de Anegang 32. Met ingang van
1961 veranderde de naam in Foto
Engel CV. De rechtsvorm werd in
1972 omgezet naar een besloten
vennootschap: Foto Engel BV aan
de Anegang 32 als hoofdvestiging.
Het pand Kleverparkweg 7 werd in
2008 overgenomen door een ander
fotobedrijf. In de loop van de tijd
werden diverse filialen geopend
(en soms ook weer gesloten) onder
andere in Haarlem, Heemstede en
Santpoort-Zuid. Op 16 mei 1995
werd zelfs een filiaal in Amsterdam
geopend onder de naam Fotovak
Engel BV.
Kunstenaarsvereniging De
Groep in Haarlem, ca. 1964-
1999: 0,30 m
De Groep is in 1948 opgericht. Een
van de oprichters was de beeldend
kunstenaar Levinus (Levien) Tollenaar
(1918-1970). De vereniging
bestond uit Haarlemse schilders en
beeldhouwers.
Zwetsloot, P.J., kruidenier in
Haarlem, 1935-1967 (1971):
0,30 m
Petrus Jacobus Zwetsloot (1903-
1984) begon in 1935 samen met
zijn schoonvader C.H.A. Mathôt een
kruidenierszaak op het Stuyvesantplein
28 in Haarlem-Noord.
De heer Mathôt had in Noordwijk
al een kruidenierszaak en was
eigenaar van het Stuyvesantplein
28 en de panden links en rechts
van nummer 28. In eerste instantie
was de naam van de zaak ‘Mathot’s
winkel-combinatie’. Samen
met de winkel van Beitsema en
slagerij Lucas werden reclamefolders
uitgebracht. In de loop van de
jaren deden steeds meer winkeliers
van de Stuyvesant Galerij mee aan
deze folders en in 1936 werd de
winkeliersvereniging De Stuyvesant
Galerij opgericht, die ook zelf een
reclamefolder uitbracht. De heer
Zwetsloot was jarenlang voorzitter
van deze vereniging. In 1958 werd
de kruidenierswinkel verbouwd en
na de heropening op 13 november
van dat jaar ging de winkel verder
als zelfbedieningswinkel.
HAARLEMMERMEER
Klootwijk, Joost, betreffende
de samenstelling van
het boek Opgroeien in de
schaduw van de luchtoorlog.
Nieuw-Vennep en de Haarlemmermeer,
1939-1945,
Collectie van, (1916) 1971-
2016: 1,25 m
Joost Klootwijk (1932-2016) heeft
uitgebreid onderzoek gedaan naar
de luchtoorlog boven Haarlemmermeer.
Zijn naspeuringen en
jeugdherinneringen zijn in 2016
samengevoegd tot een boek over
het leven in Haarlemmermeer
tijdens de Tweede Wereldoorlog.
HEEMSTEDE
Partij van de Arbeid (PvdA),
afdeling Heemstede, (1970)
1972-2007 (2010): 1,50 m
In 1946 werd in Heemstede
een lokale afdeling van de PvdA
opgericht, die zich vooral richtte
op de belangen van mensen met
lage inkomens. Bevat ook het
archief van Progressief Heemstede,
(1970) 1974-1989. In 1973 werden
gesprekken gevoerd om te komen
tot een samenwerkingsverband
van drie partijen: PvdA, D66 en
PPR. Sinds september 1974 werken
deze partijen onder de naam
Progressief Heemstede samen in
de gemeenteraad. Om de samenwerking
te continueren vond
bestuurlijk overleg tussen de partijen
plaats. Tot de taken van het
bestuur van Progressief Heemstede
behoorden het bewaken van
het samenwerkingsakkoord, het
overleg voeren over zaken die in
het akkoord zijn opgenomen, het
onderhouden van de contacten met
de besturen van de deelnemende
partijen, het bijeenroepen van
gemeenschappelijke vergaderingen
en het organiseren van een
goed functioneren van Progressief
Heemstede.
40 41
# 9 | Aanwinsten
Handgeschilderde verkiezingsposters van
Progressief Heemstede voor de gemeenteraadsverkiezingen,
ontworpen en geschilderd
door Saskia Noorman-den Uyl.
Prof. W. van der Woude, circa 1925.
ZANDVOORT
WETENSCHAPSARCHIEVEN
VELSEN
Buntsma, J.J.A., betreffende het
Kort Middelbaar Beroepsonderwijs
(KMBO) voor de IJmond
en het Haarlemse gebied in
Santpoort-Noord, Collectie van,
1986-2006 (2017): 0,45 m
J.J.A. (roepnaam Hans) Buntsma
was vanaf het begin betrokken
bij de oprichting in 1986 van de
afdeling Elektrotechniek van het
Kort Middelbaar Beroepsonderwijs
(KMBO) voor de IJmond en het
Haarlemse gebied aan de IJmond
MTS. In 2004 nam hij afscheid
van het onderwijs. Het KMBO was
een tweejarige praktijkgerichte
opleiding voor jongeren van 16-18
jaar die niet toelaatbaar waren tot
de Middelbare Technische School
(MTS) en/of het Leerlingwezen.
Dienst Geestelijke Verzorging
Nieuw Unicum te Zandvoort,
2002-2008: 0,15 m
Nieuw Unicum is een organisatie
voor zorg en behandeling van
mensen met lichamelijke beperkingen
al dan niet in combinatie
met cognitieve beperkingen. De
geestelijke verzorging in Nieuw
Unicum werd verleend door Petra
Renes, geestelijk verzorger/predikant,
die werkzaam was binnen
de psychosociale dienst. Kern van
de geestelijke verzorging was
de professionele en ambtshalve
begeleiding van en hulpverlening
aan mensen bij zingeving aan hun
bestaan, vanuit en op basis van
geloofs- en levensovertuiging en
de professionele advisering inzake
ethische en/of levensbeschouwelijke
aspecten in zorgverlening
en beleidsvorming. Het doel van
de geestelijke verzorging was een
positieve bijdrage leveren aan het
geestelijk klimaat van de instelling
in het algemeen en aan het geestelijk
welbevinden van de bewoner
in het bijzonder. Het archief bestaat
voornamelijk uit programmabladen
van de kerkelijke vieringen en
tijdschriften van Nieuw Unicum
waarin de geestelijke verzorging
vaak wordt vermeld.
Dijk, prof. dr. G. van, in Nieuw-
Vennep, 1958-2016: 2,20 m
Prof. dr. G. van Dijk (1939-) is
wiskundige. Zijn wetenschappelijk
specialisme is de harmonische
analyse. Hij was hoogleraar in
de wiskunde aan de Universiteit
Leiden. Bij zijn emeritaat in 2004
werd hij benoemd tot Officier in
de Orde van Oranje-Nassau. Van
Dijk heeft diverse bestuursfuncties
bekleed. Zo vervulde hij van
1988-1992 het decanaat van de
Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen
van de Universiteit
Leiden. Hij werd in 1995 de eerste
directeur van het Lorentz Centrum,
een internationaal bezoekerscentrum
op het gebied van de exacte
wetenschappen.
Woude, prof. dr. W. van der, in
Oegstgeest, 1894-1975: 0,10 m
Prof. dr. Willem van der Woude
(1876-1974) was wiskundige.
Van der Woude studeerde wis- en
natuurkunde in Groningen. In 1901
slaagde hij cum laude voor zijn
doctoraal examen. Daarna was hij
als leraar werkzaam in het onderwijs.
Op 4 mei 1908 promoveerde
hij cum laude te Groningen. Naast
les in de meetkunde, doceerde hij
ook theoretische mechanica.
Hij leverde bijdragen aan de relativiteitstheorie,
differentiaalmeetkunde,
kinematica en dynamica.
Op 8 februari 1916 werd hij
benoemd tot hoogleraar Wis- en
Natuurkunde aan de Universiteit
Leiden. Van der Woude was van
1934-1935 rector magnificus van
de Universiteit Leiden en tijdens de
Tweede Wereldoorlog van 1941-
1943 waarnemend rector.
Op 28 januari 1943 nam hij op
eigen verzoek ontslag. Direct na de
oorlog van mei-september 1945
was hij weer rector. Op 5 mei 1945
was hij ook weer tot hoogleraar
benoemd. Ruim een jaar later,
op 21 september 1946, ging hij
met emeritaat. Hij bleef wiskunde
beoefenen.
42 43
Acrobatiek op de fiets, foto: Bert van Voorden, Haarlem (1960-1970), collectie Noord-Hollands Archief.
Noord-Hollands Archief
Postbus 3006
2001 DA Haarlem
(023) 5172700
www.noord-hollandsarchief.nl
info@noord-hollandsarchief.nl
www.facebook.com/nharchief
www.twitter.com/nharchief
www.instagram.com/nharchief
Change language