Bijenplanten_web

schermbloemenfamilie 407
Eryngium planum
Kruisdistel (Eryngium) is het grootste geslacht binnen de
Schermbloemenfamilie (Apiaceae). Het telt ongeveer
230 soorten, die in een groot deel van de wereld voorkomen,
zowel in gematigde als in tropische gebieden. Amerika is het
rijkst aan soorten, terwijl er in Europa 24 inheems zijn. In
ons land komen twee soorten voor: de Kruisdistel (Eryngium
campestre) en de Blauwe zeedistel (Eryngium maritimum).
Tuinplant
Eryngium planum wordt gekweekt als tuinplant en voor
verwerking in droogboeketten. Evenals de andere soorten
Kruisdistel is hij erg goed bestand tegen droogte. De soort
is afkomstig uit de Zuid-Rusland en Voor-Azië. De plant is
overblijvend en vormt bij de aanvang van de groei een plat op
de grond liggend rozet van eironde langgesteelde bladeren;
planum betekent vlak of plat, hetgeen betrekking heeft op de
bladeren. Onze oosterburen noemen deze Kruisdistel dan ook
Flachblätterige Mannstreu. Aan de voet zijn de rozetbladeren
hartvormig, de rand is getand. Jonge planten ontwikkelen
een rechtopgaande stengel; oudere planten kunnen er meer
hebben. Naar boven toe zijn de bladeren van handvormig en
ongesteeld.
Bloemen in hoofdjes
Eryngium planum bloeit van juli tot september. De bloeiwijze
is een eindstandig gevorkt bijscherm, waarvan de bloemen
dicht op elkaar in een hoofdje staan. Op het eerste gezicht lijkt
het of we hier te maken hebben met een soort uit de Composietenfamilie
(Asteraceae), maar als we een bloem van dichtbij
bekijken, zien we dat de kroonbladen en de helmknoppen
onderling niet met elkaar vergroeid zijn, zoals bij composieten
wel het geval is. Onder elk hoofdje staan lancetvormige stekelige
omwindselbladen. Bovenaan zijn jonge planten amethistblauw
gekleurd. Bij oudere planten verdwijnt deze kleur.
De bloemen zijn vijftallig. De vijf meeldraden staan voor de
kelkbladen en wisselen af met de kroonbladen. Deze laatste
zijn naar binnen omgebogen. Aan hun basis zijn ze wit, naar
de top lichtviolet. Ook de meeldraden en de stijlen hebben
diverse tinten violet. De bloemen zijn proterandrisch: eerst
komt het stuifmeel vrij, daarna is de stempel rijp. Als je naar
de ontwikkeling van een bloem kijkt, zou je het omgekeerde
verwachten, want als een bloem opengaat, komen eerst de beide
stijlen naar buiten en daarna pas de meeldraden. De stempels
zijn echter niet eerder in staat om stuifmeel te ontvangen dan
nadat het stuifmeel van de bloem is vrijgegeven. Hierdoor is er
meer kans op kruisbestuiving. De nectar wordt afgescheiden
op een kussenvormige discus rond de stijlen. De vrijgekomen
nectar wordt vastgehouden in een korte beharing.
Stuifmeel
De stuifmeelkorrels hebben in equatoriaal aanzicht de voor
de familie karakteristieke langgerekte vorm. Tussen de kiemopeningen
is de wand van de korrel relatief dik.
Splitvrucht
Het vruchtbeginsel is tweehokkig. Als het zaad rijp is valt de
splitvrucht in twee deelvruchten uiteen. Beide delen van de
vrucht bevatten één zwart zaad.
plaat 191. Eryngium planum
A bloeiwijze; B blad onder aan plant; C opengaande bloem; D bloem
in mannelijk stadium; E meeldraad uit opengaande bloem; F stuifmeelkorrel
(tricolporaat), equatoriaal aanzicht; G stamper; H vrucht;
I deelvrucht; J zaad.