25.09.2018 Views

Burgers en bouwers: één front

En zij zeiden: kom aan, laat ons voor ons een stad bouwen, en een toren, welks opperste in den hemel zij, en laat ons een naam voor ons maken, opdat wij niet misschien over de ganse aarde verstrooid worden!

En zij zeiden: kom aan, laat ons voor ons een stad
bouwen, en een toren, welks opperste in den hemel
zij, en laat ons een naam voor ons maken, opdat
wij niet misschien over de ganse aarde verstrooid
worden!

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Burgers</strong> <strong>en</strong> <strong>bouwers</strong>:<br />

<strong>één</strong> <strong>front</strong><br />

Visierapport 2018


<strong>Burgers</strong> <strong>en</strong> <strong>bouwers</strong>:<br />

<strong>één</strong> <strong>front</strong><br />

Visierapport 2018<br />

En zij zeid<strong>en</strong>: kom aan, laat ons voor ons e<strong>en</strong> stad<br />

bouw<strong>en</strong>, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>, welks opperste in d<strong>en</strong> hemel<br />

zij, <strong>en</strong> laat ons e<strong>en</strong> naam voor ons mak<strong>en</strong>, opdat<br />

wij niet misschi<strong>en</strong> over de ganse aarde verstrooid<br />

word<strong>en</strong>!<br />

G<strong>en</strong>esis 11,4<br />

Only architecture that considers human scale and<br />

interaction is successful architecture.<br />

Jan Gehl<br />

met medewerking van


02<br />

Voorwoord<br />

De algem<strong>en</strong>e vergadering van de<br />

VCB heeft me in het voorjaar van<br />

2018 na e<strong>en</strong> eerste termijn van<br />

drie jaar herbevestigd als voorzitter.<br />

Ik dank h<strong>en</strong> voor het vertrouw<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> zal me blijv<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong><br />

om onze di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing verder<br />

te verbeter<strong>en</strong>. Voor mijn toekomstig beleid heb ik<br />

vier krijtlijn<strong>en</strong> uitgezet.<br />

In de eerste plaats wil ik de cruciale rol van de bouw<br />

als technologie-integrator verder promot<strong>en</strong>. Nu<br />

reeds word<strong>en</strong> bijvoorbeeld 40% van alle professionele<br />

drones toegepast bij transportinfrastructuur.<br />

BIM (Building Information Modelling) dringt steeds<br />

meer door bij de bouwbedrijv<strong>en</strong>. Ook de Vlaamse<br />

overheid d<strong>en</strong>kt nu aan de integratie van BIM bij<br />

haar overheidsopdracht<strong>en</strong>. Vandaar dat wij vanuit<br />

de VCB project<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ingedi<strong>en</strong>d om de toepassing<br />

van BIM ruimer in onze sector te faciliter<strong>en</strong>.<br />

We gaan ook verder met<br />

de ontwikkeling van de<br />

bouw tot speerpuntsector<br />

op het vlak van circulaire<br />

economie. Van al<br />

het geproduceerde afval<br />

heeft in gewichtsperc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

64% te mak<strong>en</strong><br />

met de bouw via sloop<br />

<strong>en</strong> ontmanteling <strong>en</strong>erzijds<br />

<strong>en</strong> via grondverzet<br />

anderzijds. In Vlaander<strong>en</strong><br />

wordt hiervan nu al meer<br />

dan 90% hergebruikt.<br />

Na het ket<strong>en</strong>zorgsysteem<br />

dat werd opgezet<br />

via de Grondbank, gaan<br />

we nu werk<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

ket<strong>en</strong>zorgsysteem voor<br />

In dit visierapport<br />

hebb<strong>en</strong> wij de focus<br />

gelegd op twee<br />

thema’s die de<br />

Vlaming<strong>en</strong> bijzonder<br />

aan het hart ligg<strong>en</strong>:<br />

zijn woonsituatie <strong>en</strong><br />

zijn verplaatsing<strong>en</strong>.<br />

slooppuin via Tracimat.<br />

We werk<strong>en</strong> ook mee aan e<strong>en</strong> label voor gebouw<strong>en</strong><br />

waardoor die kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevat als de material<strong>en</strong>bank<strong>en</strong><br />

voor morg<strong>en</strong>.<br />

De technologische, soms disruptieve, tr<strong>en</strong>dbreuk<strong>en</strong><br />

in de bouw verplicht<strong>en</strong> onze beroepsorganisatie<br />

tot e<strong>en</strong> continue opbouw <strong>en</strong><br />

updating van k<strong>en</strong>nis om onze<br />

led<strong>en</strong> des te beter te kunn<strong>en</strong><br />

adviser<strong>en</strong>, in sam<strong>en</strong>werking<br />

met de beroepsfederaties <strong>en</strong> de<br />

lokale bouwconfederaties <strong>en</strong> met<br />

de steun van de k<strong>en</strong>nisinstelling<strong>en</strong><br />

van de sector, het WTCB (Wet<strong>en</strong>schappelijk <strong>en</strong><br />

Technisch C<strong>en</strong>trum voor het Bouwbedrijf) <strong>en</strong> het<br />

OCW (Opzoekingsc<strong>en</strong>trum voor de Weg<strong>en</strong>bouw).<br />

Op basis van onze k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> met eig<strong>en</strong> blogs will<strong>en</strong><br />

we ons ook beter wap<strong>en</strong><strong>en</strong> teg<strong>en</strong> vertek<strong>en</strong>de<br />

opvatting<strong>en</strong> bij opiniemakers <strong>en</strong> overheid, zoals die<br />

bijvoorbeeld tot uiting kwam<strong>en</strong> in het kader van het<br />

Beleidsplan Ruimte Vlaander<strong>en</strong>.<br />

De boost in de sector biedt aan jonger<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ruime<br />

waaier aan nieuwe jobkans<strong>en</strong>. Maar we communicer<strong>en</strong><br />

hierover te weinig. De bouw heeft naast<br />

e<strong>en</strong> economisch ook e<strong>en</strong> belangrijk maatschappelijk<br />

belang. Bijna ge<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>kel maatschappelijk<br />

probleem kan word<strong>en</strong><br />

opgelost zonder de bouw.<br />

Maar de maatschappij<br />

is zich hiervan te weinig<br />

bewust <strong>en</strong> waardeert onze<br />

sector te weinig. Ook<br />

daarin wil ik met de VCB<br />

verandering br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

In dit visierapport hebb<strong>en</strong><br />

wij de focus gelegd<br />

op twee thema’s die de<br />

Vlaming<strong>en</strong> bijzonder<br />

aan het hart ligg<strong>en</strong>: zijn<br />

woonsituatie <strong>en</strong> zijn verplaatsing<strong>en</strong>.<br />

Zowel het<br />

woon- als het mobiliteitsbeleid<br />

zull<strong>en</strong> trouw<strong>en</strong>s<br />

belangrijke thema’s word<strong>en</strong><br />

in de debatt<strong>en</strong> voor de geme<strong>en</strong>teraadsverkiezing<strong>en</strong><br />

van 2018 <strong>en</strong> voor de regionale verkiezing<strong>en</strong><br />

van 2019. We hebb<strong>en</strong> eerst e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>taris gemaakt<br />

van al het marktonderzoek dat onze led<strong>en</strong> op dit<br />

vlak al hebb<strong>en</strong> verricht <strong>en</strong> van al de knowhow die<br />

wij zelf <strong>en</strong> de bouwbedrijv<strong>en</strong> op dit vlak al hebb<strong>en</strong>


kunn<strong>en</strong> vergar<strong>en</strong>. Want ook bouwbedrijv<strong>en</strong> zijn<br />

k<strong>en</strong>nis gedrev<strong>en</strong> organisaties geword<strong>en</strong> die via<br />

eig<strong>en</strong> <strong>en</strong>quêtes de markt bevrag<strong>en</strong>.<br />

Naast de knelpunt<strong>en</strong> die wij op dit vlak hebb<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> detecter<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> wij in e<strong>en</strong> apart hoofdstuk<br />

ook gefocust op de vaak innovatieve inzicht<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> oplossing<strong>en</strong> die de bouwsector kan bied<strong>en</strong>. Het<br />

gaat dan onder meer over de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de impact<br />

van PPS bij stadsvernieuwing, over nieuwe financieringsformules,<br />

over het to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d belang van<br />

langetermijnbeheer <strong>en</strong> onderhoud, over gebouw<strong>en</strong><br />

als di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong><strong>en</strong>de constructies <strong>en</strong> methodes om<br />

voor project<strong>en</strong> meer draagvlak te vind<strong>en</strong>.<br />

Met dit visierapport hebb<strong>en</strong> we opnieuw e<strong>en</strong> bijdrage<br />

will<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> beter imago van de<br />

sector. Ik dank dan ook de bedrijv<strong>en</strong> die illustratiemateriaal<br />

hebb<strong>en</strong> geleverd. Om te lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat<br />

wat we schrijv<strong>en</strong>, leeft binn<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> organisaties<br />

die nu al in <strong>en</strong> voor de bouw actief zijn of<br />

dit in de toekomst nog kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> we<br />

in dit rapport ook ruimte gelat<strong>en</strong> voor twintig concrete<br />

getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>. Ook deze getuig<strong>en</strong> wil ik van<br />

harte dank<strong>en</strong> voor hun bijdrage. T<strong>en</strong>slotte wil ik het<br />

WTCB bedank<strong>en</strong> voor zijn inhoudelijke <strong>en</strong> redactionele<br />

inbr<strong>en</strong>g in het voorligg<strong>en</strong>de visierapport.<br />

V03<br />

Ik hoop dat iedere<strong>en</strong> die deze publicatie doorneemt,<br />

hierin stimuler<strong>en</strong>de ideeën <strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong>de<br />

getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> zal vind<strong>en</strong>.<br />

Jef Lembrechts<br />

Voorzitter<br />

Jaarverslag ‘18


04<br />

Inleiding<br />

De elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> waarmee onze<br />

led<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gecon<strong>front</strong>eerd<br />

<strong>en</strong> dus ook de beroepsorganisatie<br />

te mak<strong>en</strong> krijgt, krijg<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> steeds ruimere scope. D<strong>en</strong>k<br />

onder meer aan het opvolg<strong>en</strong><br />

van de verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong><br />

van PPS-constructies, aan derdebetalersystem<strong>en</strong><br />

(via ESCO’s of Energy Service Companies) <strong>en</strong> aan<br />

nieuwe vorm<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>werking, onder meer via<br />

bouwteams <strong>en</strong> lean bouw<strong>en</strong>. Maar d<strong>en</strong>k ook aan<br />

de complexere betoelagingssystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> ondersteuningsmechanism<strong>en</strong><br />

van de overheid, de complexere<br />

norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> regelgeving<strong>en</strong> (onder meer op<br />

het vlak van <strong>en</strong>ergiebesparing) <strong>en</strong> de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />

beperking<strong>en</strong> (onder meer op het vlak van ruimtelijke<br />

ord<strong>en</strong>ing).<br />

Tegelijk zi<strong>en</strong> we binn<strong>en</strong> de sector nieuwe activiteit<strong>en</strong><br />

ontstaan, zoals de integratie van gro<strong>en</strong> in de bouw,<br />

het slim beheer <strong>en</strong> onderhoud van gebouw<strong>en</strong> op<br />

langere termijn <strong>en</strong> nieuwe types van hernieuwbare<br />

<strong>en</strong>ergie, zoals geothermie <strong>en</strong> warmt<strong>en</strong>ett<strong>en</strong>.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is op al deze terrein<strong>en</strong> naast e<strong>en</strong> verbreding<br />

ook e<strong>en</strong> verdieping vereist, niet alle<strong>en</strong> op<br />

technisch maar ook op organisatorisch, financieel<br />

<strong>en</strong> juridisch vlak. Het is precies in e<strong>en</strong> dergelijke<br />

snel verander<strong>en</strong>de omgeving dat er bedreiging<strong>en</strong><br />

voor onze sector ontstaan, maar tegelijkertijd veel<br />

meer opportuniteit<strong>en</strong>.<br />

De maatschappelijke relevantie van de bouw-,<br />

milieu- <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiecluster <strong>en</strong> dus ook van de VCB als<br />

beroepsorganisatie neemt toe. Niet alle<strong>en</strong> groeit de<br />

economische impact van de sector. Daarnaast is de<br />

sector steeds meer actief op domein<strong>en</strong> die de burgers<br />

direct aanbelang<strong>en</strong>: betaalbaar won<strong>en</strong>, mobiliteit,<br />

<strong>en</strong>ergiebesparing <strong>en</strong> hernieuwbare <strong>en</strong>ergie,<br />

waterzuivering <strong>en</strong> recyclage, de integratie van water<br />

<strong>en</strong> natuur in de stad, de klimaatverandering <strong>en</strong> de<br />

bescherming van de burgers teg<strong>en</strong> wateroverlast,<br />

de opvang van de blijv<strong>en</strong>de bevolkingsgroei, de<br />

ziek<strong>en</strong>- <strong>en</strong> ouder<strong>en</strong>zorg <strong>en</strong> het onderwijs. Er is nauwelijks<br />

e<strong>en</strong> maatschappelijk relevant thema te noem<strong>en</strong><br />

waarop de bouw ge<strong>en</strong> impact heeft. Het zijn<br />

ook thema’s die in dit visierapport aan bod kom<strong>en</strong>.<br />

Meer dan ooit will<strong>en</strong> wij als<br />

beroepsorganisatie naar<br />

voor kom<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> positief<br />

imago. Wij will<strong>en</strong> ons profiler<strong>en</strong><br />

als serieus, snel, innovatief,<br />

betrouwbaar <strong>en</strong> correct, <strong>en</strong>erzijds<br />

bij het gev<strong>en</strong> van adviez<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> anderzijds bij het verspreid<strong>en</strong> van informatie. De<br />

jaarlijkse redactie van e<strong>en</strong> visierapport dat e<strong>en</strong> duidelijk<br />

onderbouwde visie rond e<strong>en</strong> bepaald thema<br />

bevat meer dan e<strong>en</strong> opsomming van voorbije activiteit<strong>en</strong>,<br />

past volledig in dit kader. Het is belangrijk<br />

de burgers juist te informer<strong>en</strong> op basis van correcte<br />

studies <strong>en</strong> correct geciteerde studies. Daar will<strong>en</strong><br />

wij via dit visierapport ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s onze bijdrage toe<br />

lever<strong>en</strong>.<br />

De VCB wil in bepaalde materies duidelijk het verschil<br />

mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> dé refer<strong>en</strong>tie zijn. Op het vlak van<br />

circulaire bouweconomie (uitgegrav<strong>en</strong> bodem,<br />

bagger- <strong>en</strong> ruimingsspecie, bouw- <strong>en</strong> sloopafval)<br />

wordt de knowhow van de VCB erk<strong>en</strong>d in andere<br />

regio’s <strong>en</strong> andere land<strong>en</strong>. De Grondbank krijgt nu<br />

ook studieopdracht<strong>en</strong> in Frankrijk. Tracimat wordt<br />

op Europees vlak als voorbeeld g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor circulaire<br />

bouweconomie door de administratie van<br />

de Europese commissie. Voor de financiering van<br />

r<strong>en</strong>ovatieproject<strong>en</strong> heeft de European Mortgage<br />

Federation (EMF) de sam<strong>en</strong>werking van de VCB<br />

ingeroep<strong>en</strong> omwille van het instrum<strong>en</strong>t van de<br />

ReCalculator. De VCB beschikt over toonaangev<strong>en</strong>de<br />

knowhow op het vlak van PPS-structur<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> komt daardoor in contact met de EIB (Europese<br />

Investeringsbank).<br />

Op het vlak van lobbying will<strong>en</strong> wij niet alle<strong>en</strong> de<br />

eis<strong>en</strong>de partij zijn die louter pleit voor meer bouwwerk<strong>en</strong>.<br />

Tegelijkertijd zoek<strong>en</strong> wij, sam<strong>en</strong> met onze<br />

led<strong>en</strong>, mee naar oplossing<strong>en</strong> om de markt te vergrot<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> te verruim<strong>en</strong> <strong>en</strong> tegelijk de impact van het<br />

bouw<strong>en</strong> op het milieu <strong>en</strong> de omgeving te beperk<strong>en</strong>,<br />

zowel op het vlak van CO 2<br />

-uitstoot als wat de impact<br />

op het verkeer, het fijn stof <strong>en</strong> de geluidsoverlast<br />

aangaat. Op die manier vervull<strong>en</strong> wij sam<strong>en</strong> met<br />

de bouwbedrijv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> steeds grotere rol bij het<br />

invull<strong>en</strong> van de vele maatschappelijke behoeft<strong>en</strong>.


Daardoor versterk<strong>en</strong> we nog onze maatschappelijke<br />

rol <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> wij actiever meestur<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

groter deel van het beleid dat de lokale <strong>en</strong> regionale<br />

overhed<strong>en</strong> will<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> verhoging<br />

van de welvaart <strong>en</strong> het welzijn van de burgers.<br />

<strong>Burgers</strong> <strong>en</strong> aannemers<br />

hebb<strong>en</strong> uiteindelijk<br />

dezelfde belang<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

vorm<strong>en</strong> dus <strong>één</strong> <strong>front</strong>.<br />

In principe bouw<strong>en</strong><br />

aannemers wat burgers<br />

will<strong>en</strong>. Maar wat will<strong>en</strong><br />

de burgers? Hoe will<strong>en</strong><br />

ze eig<strong>en</strong>lijk won<strong>en</strong>, zich<br />

verplaats<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong>, zich<br />

vermak<strong>en</strong>, winkel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

zich bescherm<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />

onder meer de wisselvalligere<br />

natuurinvloed<strong>en</strong>?<br />

Uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de onderneming<strong>en</strong> uit de sector<br />

(aannemers, projectontwikkelaars, produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

peilingbureaus) hebb<strong>en</strong> de laatste jar<strong>en</strong> de burgers<br />

hierover al bevraagd.<br />

<strong>Burgers</strong> <strong>en</strong><br />

aannemers hebb<strong>en</strong><br />

uiteindelijk dezelfde<br />

belang<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong><br />

dus <strong>één</strong> <strong>front</strong>.<br />

Zij hebb<strong>en</strong> onder meer gevraagd welk type van<br />

woning de burgers will<strong>en</strong> <strong>en</strong> in welke buurt zij<br />

will<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. Uit e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te <strong>en</strong>quête van Livios<br />

is bijvoorbeeld geblek<strong>en</strong> dat nog steeds 78% van<br />

de burgers voor e<strong>en</strong> vrijstaande woning kiez<strong>en</strong>.<br />

Vooral gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> verkiez<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

huis in plaats van in e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t te won<strong>en</strong>.<br />

Daarteg<strong>en</strong>over staan uitgesprok<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>gestelde<br />

m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van planolog<strong>en</strong>, zoals onder meer van<br />

de Vlaamse Bouwmeester die de vrijstaande verkavelingswoning<br />

verketterde als ‘e<strong>en</strong> misdaad teg<strong>en</strong>over<br />

het planetaire ecosysteem’. Als de Vlaamse<br />

overheid de e<strong>en</strong>gezinswoning wil afschaff<strong>en</strong>, gaat<br />

zij in teg<strong>en</strong> wat nog heel wat Vlaamse gezinn<strong>en</strong><br />

w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Maar naast de concept<strong>en</strong> van de planolog<strong>en</strong><br />

zijn er nog praktische problem<strong>en</strong> waardoor de<br />

Vlaming<strong>en</strong> er niet toe kom<strong>en</strong> hun woondroom te<br />

realiser<strong>en</strong>. In dit visierapport hebb<strong>en</strong> we ze nader<br />

onderzocht.<br />

De burgers zijn het beu ur<strong>en</strong>lang in de file te blijv<strong>en</strong><br />

staan. In haar nieuw Mobiliteitsplan Vlaander<strong>en</strong><br />

streeft de Vlaamse overheid ernaar de structurele<br />

files op het autosnelweg<strong>en</strong>net weg te werk<strong>en</strong>. Deze<br />

doelstelling sluit wel aan bij wat bij de burgers leeft.<br />

We hebb<strong>en</strong> gepeild naar het verplaatsingsgedrag<br />

van de burgers <strong>en</strong> de<br />

red<strong>en</strong><strong>en</strong> waarom zij zich<br />

verplaats<strong>en</strong> zoals zij nu<br />

do<strong>en</strong>. Ook daar hebb<strong>en</strong><br />

we gekek<strong>en</strong> naar mogelijke<br />

alternatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> om<br />

welke red<strong>en</strong><strong>en</strong> die niet of<br />

maar moeizaam op gang<br />

kom<strong>en</strong>.<br />

Na e<strong>en</strong> onderzoek naar<br />

de mogelijke belemmering<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> wij in dit<br />

visierapport nagegaan wat<br />

onze sector hier zelf teg<strong>en</strong>over kan stell<strong>en</strong>. Wat kan<br />

<strong>en</strong> wat doet de sector zelf om maximaal in te gaan<br />

op de woondrom<strong>en</strong> van de Vlaming<strong>en</strong>. Wij hebb<strong>en</strong><br />

in dit hoofdstuk in belangrijke mate ingezoomd op<br />

e<strong>en</strong> aantal innovatieve ontwikkeling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de<br />

bouwsector, conform de algem<strong>en</strong>e politiek van de<br />

VCB om op e<strong>en</strong> positieve manier mee naar concrete<br />

oplossing<strong>en</strong> te zoek<strong>en</strong>.<br />

De private partij<strong>en</strong> in de bouw kunn<strong>en</strong> veel maar<br />

uiteraard niet alles. De lokale <strong>en</strong> regionale overhed<strong>en</strong><br />

spel<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong>maal e<strong>en</strong> sleutelrol in de bouwsector.<br />

Vandaar dat het laatste hoofdstuk meer in<br />

het bijzonder ingaat op de ondersteun<strong>en</strong>de rol van<br />

de overhed<strong>en</strong>, niet alle<strong>en</strong> op de huidige maar ook<br />

op de toekomstige rol van de Vlaamse geme<strong>en</strong>tebestur<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de Vlaamse regering. Omwille van de<br />

lokale verkiezing<strong>en</strong> in 2018 <strong>en</strong> de regionale verkiezing<strong>en</strong><br />

in 2019 staan die op e<strong>en</strong> keerpunt. Voor het<br />

laatste hoofdstuk hebb<strong>en</strong> wij dan ook in belangrijke<br />

mate geput uit de memoranda die de VCB voor die<br />

verkiezing<strong>en</strong> heeft voorbereid.<br />

Marc Dill<strong>en</strong><br />

Directeur-g<strong>en</strong>eraal<br />

i05<br />

Jaarverslag ‘18


06<br />

Inhoud<br />

<strong>Burgers</strong> <strong>en</strong> <strong>bouwers</strong>: <strong>één</strong> <strong>front</strong><br />

Voorwoord Jef Lembrechts 2<br />

Inleiding Marc Dill<strong>en</strong> 4<br />

Inhoudstafel6<br />

Hoofdstuk 1: Wat will<strong>en</strong> de Vlaming<strong>en</strong> op het vlak van won<strong>en</strong> 8<br />

1.1. Bevraging<strong>en</strong> vanuit de private sector 10<br />

1.2. Bevraging<strong>en</strong> vanuit de overheid 15<br />

Besluit23<br />

Getuig<strong>en</strong>is Philippe Huyz<strong>en</strong>truyt / Groep Huyz<strong>en</strong>truyt 24<br />

Getuig<strong>en</strong>is Joost Call<strong>en</strong>s / Durabrik 26<br />

Getuig<strong>en</strong>is Mathias Lehner / Nextcity 28<br />

Getuig<strong>en</strong>is Dirk Vandervek<strong>en</strong> / Shopperware 30<br />

Hoofdstuk 2: W<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van Vlaming<strong>en</strong> rond mobiliteit 32<br />

2.1. Fileleed brak in 2017 alle records 34<br />

2.2. Beperkte interesse voor op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

maar toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> fietsverkeer 35<br />

2.3. Meer woon-werkverkeer leidt tot dec<strong>en</strong>tralisatie <strong>en</strong> meer thuiswerk 38<br />

2.4. Mobiliteitsimpact van online aankop<strong>en</strong> 44<br />

Besluit47<br />

Getuig<strong>en</strong>is Linda Boudry / K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Vlaamse sted<strong>en</strong> 48<br />

Getuig<strong>en</strong>is Peter Vand<strong>en</strong> Abeele / stad G<strong>en</strong>t 50<br />

Getuig<strong>en</strong>is Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko / VAB 52<br />

Hoofdstuk 3: Hinderpal<strong>en</strong> voor vervulling van w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> 54<br />

3.1. Fors stijg<strong>en</strong>de prijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> inkrimp<strong>en</strong>de woonmogelijkhed<strong>en</strong> 56<br />

3.2. Haper<strong>en</strong>de aantrekkingskracht van de Vlaamse sted<strong>en</strong> 60<br />

3.3. To<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de appartem<strong>en</strong>tsbouw <strong>en</strong> lager r<strong>en</strong>ovatieritme 63<br />

3.4. Knelpunt<strong>en</strong> voor de integratie van won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> 70<br />

3.5. Te beperkte overheidsinvestering<strong>en</strong> 74<br />

3.6. Nieuwe uitdaging<strong>en</strong> voor stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> 79<br />

Besluit81<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Stev<strong>en</strong> B<strong>en</strong>oit <strong>en</strong> Jero<strong>en</strong> Vandevelde / Belfius Bank 82<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Luc Rosseel, Peggy Verzele <strong>en</strong> Kar<strong>en</strong> Van De Woestijne / CIB 84<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Dirk Geldof / Universiteit Antwerp<strong>en</strong>-Odisee-Karel de Grote<br />

Hogeschool86<br />

Getuig<strong>en</strong>is: W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong> <strong>en</strong> Rolf De Bruyn / Vlario 88


07<br />

Hoofdstuk 4: Innovatieve oplossing<strong>en</strong> vanuit de sector 90<br />

4.1. To<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d gewicht van private aanvragers van vergunning<strong>en</strong> 92<br />

4.2. Succes van 15 jaar stadsvernieuwing met PPS 95<br />

4.3. Naar lagere financiële drempels 98<br />

4.4. Innovatieve oplossing<strong>en</strong> op het vlak van <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> woningr<strong>en</strong>ovaties 106<br />

4.5. Langetermijnvisie op project<strong>en</strong> 109<br />

4.6. Belang van participatieve process<strong>en</strong> 111<br />

Besluit113<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Nicolas Bearelle / Revive 114<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Sophie D’Hulst / Bouwbedrijf dhulst’ 116<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Joeri Haex / Bouwonderneming Haex 118<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Nele Van Damme / Upgrade Estate 120<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Geert Verachtert / Van Roey 122<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Thomas Buyse <strong>en</strong> Caroline De Wulf / STiDO 124<br />

Hoofdstuk 5: Oplossing<strong>en</strong> van overheidskant 126<br />

5.1. Geleidelijkheid in plaats van tr<strong>en</strong>dbreuk in het ruimtelijk beleid 128<br />

5.2. E<strong>en</strong> veel ambitieuzer investeringsbeleid voer<strong>en</strong> 132<br />

5.3. Aan e<strong>en</strong> grootschalig plan voor woningr<strong>en</strong>ovaties werk<strong>en</strong> 137<br />

5.4. Cruciale jar<strong>en</strong> op het vlak van leefmilieu 143<br />

5.5. Innovatie in de bouw extra bevorder<strong>en</strong> 145<br />

Besluit149<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Peter Cabus / Departem<strong>en</strong>t Omgeving 150<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Marle<strong>en</strong> Ev<strong>en</strong>epoel / Natuur <strong>en</strong> Bos 152<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Walter Van d<strong>en</strong> Bossche <strong>en</strong> Frank Vanbrabant / Fluvius 154<br />

Getuig<strong>en</strong>is: Johan Willem<strong>en</strong> / WTCB 156<br />

Hoofdstuk 6: Sam<strong>en</strong>vatting 158<br />

Getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van jonge Vlaamse Aannemers van 2018<br />

- Thomas Buyse / Jonckheere Projects <strong>en</strong> STiDO 166<br />

- Tom Claes / Sanitechniek 167<br />

- Joeri De T<strong>en</strong>der / De T<strong>en</strong>der 168<br />

- Vicky Dethier / Dethier 169<br />

- Grégory Vanovertveldt / Vanovertveldt 170<br />

Hoofdstuk 7: Activiteit<strong>en</strong>verslag 2017-2018 171<br />

Sam<strong>en</strong>stelling van de bestuursorgan<strong>en</strong> 182<br />

VCB-team185<br />

Structuur van de Confederatie Bouw in Vlaander<strong>en</strong> 186<br />

Jaarverslag ‘18


08


HOOFDSTUK<br />

Wat will<strong>en</strong> de Vlaming<strong>en</strong><br />

op het vlak van won<strong>en</strong><br />

Zoals de twee citat<strong>en</strong> op de voorpagina<br />

al aangev<strong>en</strong>, zijn won<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong><br />

onlosmakelijk met elkaar verbond<strong>en</strong>. Dat<br />

zal nog meer het geval zijn als verdichting<br />

<strong>en</strong> verstedelijking to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. De laatste<br />

jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot aantal bevraging<strong>en</strong><br />

plaatsgevond<strong>en</strong> over de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van de<br />

Vlaming<strong>en</strong> inzake hun woning <strong>en</strong> hun<br />

woonomgeving. Welk type van woning<br />

verkiez<strong>en</strong> zij? In welke buurt zoud<strong>en</strong> zij<br />

het liefst won<strong>en</strong>? Waar zoud<strong>en</strong> zij het liefst<br />

will<strong>en</strong> won<strong>en</strong>? Wat trekt h<strong>en</strong> aan in hun<br />

omgeving? Wat stoot h<strong>en</strong> af? In belangrijke<br />

mate ging<strong>en</strong> die bevraging<strong>en</strong> uit van de<br />

private sector: van woning<strong>en</strong><strong>bouwers</strong>,<br />

projectontwikkelaars <strong>en</strong> produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Maar<br />

ook de Vlaamse overheid wil met grootschalige<br />

<strong>en</strong>quêtes de vinger aan de pols<br />

houd<strong>en</strong>.


10<br />

Hoofdstuk 1.<br />

Wat will<strong>en</strong> de Vlaming<strong>en</strong> op het vlak van won<strong>en</strong><br />

1.1. Bevraging<strong>en</strong> vanuit de private<br />

sector<br />

In 2013 heeft groep Huyz<strong>en</strong>truyt e<strong>en</strong> online <strong>en</strong>quête<br />

bij 750 Vlaming<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 22 <strong>en</strong> 65 jaar uit de ruimere<br />

midd<strong>en</strong>klasse georganiseerd. Van de geënquêteerd<strong>en</strong><br />

woonde 44% sam<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong>. De overige<br />

56% was gehuwd, woonde sam<strong>en</strong> zonder kinder<strong>en</strong><br />

of woonde alle<strong>en</strong>. 78% was eig<strong>en</strong>aar <strong>en</strong> 22% huurder.<br />

60% woonde in e<strong>en</strong> halfop<strong>en</strong> of alle<strong>en</strong>staande<br />

woning, de overige 40% in e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t of<br />

rijwoning. E<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>de vaststelling is dat maar<br />

liefst 90% van de bevraagd<strong>en</strong> tevred<strong>en</strong> tot heel<br />

tevred<strong>en</strong> was. Tot de ontevred<strong>en</strong><strong>en</strong> behoord<strong>en</strong><br />

vooral jonger<strong>en</strong>, huurders <strong>en</strong> flatbewoners.<br />

Tegelijk werd hun gevraagd welk soort van woonst<br />

zij zoud<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> als zij op dat mom<strong>en</strong>t naar e<strong>en</strong><br />

andere woonst zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> of kunn<strong>en</strong> uitkijk<strong>en</strong>.<br />

Maar liefst 70% verkoos e<strong>en</strong> huis te kop<strong>en</strong>, 19%<br />

e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> amper 11% verkoos e<strong>en</strong> huis<br />

of flat te hur<strong>en</strong>. Vooral 50-plussers, alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>,<br />

ouder<strong>en</strong> waarvan de kinder<strong>en</strong> uit huis war<strong>en</strong>,<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> stadsbewoners<br />

war<strong>en</strong> kandidaat om e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t te kop<strong>en</strong>.<br />

Wie e<strong>en</strong> andere woning wou kop<strong>en</strong>, verkoos e<strong>en</strong><br />

instapklare woning, maar dan nog wel met voldo<strong>en</strong>de<br />

budget om de woning volledig in te richt<strong>en</strong>.<br />

Slechts 24% was van plan de woning op termijn<br />

volledig af te werk<strong>en</strong>. In dezelfde lijn w<strong>en</strong>ste<br />

84% e<strong>en</strong> comfortabele maar compactere woning<br />

waardoor voldo<strong>en</strong>de financiële ademruimte overbleef<br />

voor andere ding<strong>en</strong>. Amper 16% was bereid<br />

maximaal te l<strong>en</strong><strong>en</strong> om zo ruimer te kunn<strong>en</strong> won<strong>en</strong>.<br />

Weinig<strong>en</strong> (32%) opteerd<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> ruimere maar<br />

minder <strong>en</strong>ergie-efficiënte woning. Nog 73% stond<br />

op e<strong>en</strong> garage in de woning. Wat de omgeving<br />

aangaat, war<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> verdeeld: 46% verkoos<br />

e<strong>en</strong> grote eig<strong>en</strong> tuin terwijl voor 54% de tuin<br />

compacter mocht zijn als de omgeving maar voldo<strong>en</strong>de<br />

gro<strong>en</strong> was.<br />

Wat de woonomgeving aangaat, was de aanwezigheid<br />

van e<strong>en</strong> supermarkt, e<strong>en</strong> postkantoor <strong>en</strong><br />

winkels in de buurt belangrijk. Ook e<strong>en</strong> verkeersluwe<br />

buurt werd sterk geapprecieerd omdat kinder<strong>en</strong><br />

er veilig kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> derde belangrijke<br />

factor was de nabijheid van het werk. Slechts e<strong>en</strong><br />

minderheid hechtte belang aan e<strong>en</strong> snelle toegang<br />

tot e<strong>en</strong> autoweg <strong>en</strong> de aanwezigheid van<br />

GRAFIEK 1:<br />

Relatief belang van vestigingsfactor<strong>en</strong> bij de keuze van e<strong>en</strong> woning (%)<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Met supermarkt, postkantoor <strong>en</strong> winkels in de buurt<br />

In e<strong>en</strong> verkeersluwe buurt waar kinder<strong>en</strong> veilig kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong><br />

Dicht bij het werk<br />

Dicht bij op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

In e<strong>en</strong> buurt waar nauw contact met de bur<strong>en</strong> mogelijk is<br />

In e<strong>en</strong> buurt met parkjes, perkjes <strong>en</strong> zitbank<strong>en</strong><br />

Waar gezinn<strong>en</strong>, alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong> <strong>en</strong> s<strong>en</strong>ior<strong>en</strong> naast elkaar won<strong>en</strong><br />

In e<strong>en</strong> buurt waar ik of mijn partner zijn opgegroeid<br />

Dicht bij e<strong>en</strong> toegang tot de autosnelweg<br />

In de buurt van e<strong>en</strong> restaurant, café, bioscoop of concertzaal<br />

S belangrijk<br />

S niet belangrijk<br />

Bron: <strong>en</strong>quête door Groep Huyz<strong>en</strong>truyt


Hoofdstuk 1<br />

11<br />

> > E<strong>en</strong>gezinswoning<strong>en</strong> op de<br />

brownfieldsite Hoedhaar te<br />

Loker<strong>en</strong> (ill. Van Roey, arch.<br />

Stéphane Beel architect<strong>en</strong>)<br />

GRAFIEK 2:<br />

Antwoord op de vraag:<br />

Waar zou u het liefst won<strong>en</strong>?<br />

In hun getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> Durabrik (i p. 26) <strong>en</strong><br />

Huyz<strong>en</strong>truyt (i p. 24) aan hoe zij op dergelijke <strong>en</strong><br />

andere vrag<strong>en</strong> zijn ingegaan bij de keuze <strong>en</strong> de<br />

vormgeving van hun project<strong>en</strong>.<br />

45%<br />

9%<br />

30%<br />

16%<br />

In november 2015 pres<strong>en</strong>teerde Matexi de resultat<strong>en</strong><br />

van haar onderzoek over de Belg<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun<br />

buurt op basis van e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatief staal van<br />

de Belgische bevolking (1.500 respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong>). Het<br />

onderzoek werd uitgevoerd in sam<strong>en</strong>werking met<br />

de UCL <strong>en</strong> werd afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> onder begeleiding van<br />

het marktonderzoeksbureau Profacts. Volg<strong>en</strong>s deze<br />

<strong>en</strong>quête vond 82% van de Belg<strong>en</strong> de buurt belangrijk<br />

in de zoektocht naar e<strong>en</strong> woning. E<strong>en</strong> kwart van<br />

de Belg<strong>en</strong> <strong>en</strong> 34% van de jonger<strong>en</strong> vond de buurt<br />

zelfs belangrijker dan de woning zelf. Het sociaal<br />

contact dat e<strong>en</strong> buurt biedt, speelt daarbij e<strong>en</strong><br />

grote rol. Van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gaf 61% aan dat de<br />

bur<strong>en</strong> goed k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> goed met elkaar overweg<br />

kunn<strong>en</strong> in hun woonsituatie het belangrijkste is.<br />

30% op het platteland<br />

16% in e<strong>en</strong> dorpskern<br />

45% in de woonrand van stad of geme<strong>en</strong>te<br />

9% in de stad<br />

Bron: <strong>en</strong>quête door Groep Huyz<strong>en</strong>truyt<br />

restaurants, cafés, e<strong>en</strong> bioscoop of concertzaal in<br />

de buurt. De nabijheid van e<strong>en</strong> drukke verkeersas<br />

<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> drukke treinverbinding werd zelfs eerder<br />

als stor<strong>en</strong>d ervar<strong>en</strong>, zoals ook de nabijheid van<br />

industrie. Uiteindelijk wou amper 9% liefst in de<br />

stad won<strong>en</strong> <strong>en</strong> slechts 16% in e<strong>en</strong> dorpskern terwijl<br />

30% liefst op het platteland woonde <strong>en</strong> 45% in de<br />

woonrand van e<strong>en</strong> stad of dorp.<br />

In orde van belangrijkheid vond<strong>en</strong> de Belg<strong>en</strong> de<br />

volg<strong>en</strong>de vijf criteria het belangrijkste in hun buurt:<br />

t<strong>en</strong> eerste de dagelijkse voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (zoals de<br />

aanwezigheid van e<strong>en</strong> bakker, slager, apotheker),<br />

t<strong>en</strong> tweede e<strong>en</strong> propere, verzorgde <strong>en</strong> goed onderhoud<strong>en</strong><br />

buurt, t<strong>en</strong> derde e<strong>en</strong> landelijke omgeving,<br />

t<strong>en</strong> vierde de beschikbaarheid van op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

<strong>en</strong> t<strong>en</strong> vijfde e<strong>en</strong> verkeersveilige buurt. Voorts<br />

bleek ook uit de <strong>en</strong>quête dat de Vlaming nog heel<br />

individualistisch naar won<strong>en</strong> keek. Slechts 27%<br />

van de Vlaming<strong>en</strong> apprecieerde e<strong>en</strong> harmonisch<br />

geheel van architectuurstijl<strong>en</strong> in zijn of haar buurt.<br />

Bij nieuwbouw wou maar 30% van de Vlaming<strong>en</strong><br />

het uitzicht van zijn woning aanpass<strong>en</strong> zodat die<br />

Visierapport 2018


12<br />

> > Gezinswoning<strong>en</strong> met tuin <strong>en</strong> private parking zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

kindvri<strong>en</strong>delijke Pier Kornel-buurt te Aalst (ill. Revive-Matexi)<br />

goed integreerde met de omligg<strong>en</strong>de woning<strong>en</strong>.<br />

Bij de Franstalige respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> was maar liefst<br />

64% daartoe bereid.<br />

Wat betreft de eig<strong>en</strong> woning, hechtt<strong>en</strong> de Belg<strong>en</strong><br />

vooral belang aan e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> parkeerplaats, e<strong>en</strong><br />

keuk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> groot werkblad <strong>en</strong> ingebouwde<br />

toestell<strong>en</strong>, onderhoudsvri<strong>en</strong>delijke material<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> toilet op elke verdieping, veel stopcontact<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> extra grote berging <strong>en</strong> ingebouwde kast<strong>en</strong> op<br />

maat.<br />

Eerder (in 2014) liet Matexi e<strong>en</strong> onderzoek uitvoer<strong>en</strong><br />

rond ‘del<strong>en</strong>d won<strong>en</strong>’. Daaruit bleek dat 67% van de<br />

respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bereid was e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

tuin te del<strong>en</strong> (weliswaar op voorwaarde dat zij tegelijk<br />

over e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> tuin kond<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>)<br />

<strong>en</strong> 56% bereid was om e<strong>en</strong> polyval<strong>en</strong>te binn<strong>en</strong>ruimte<br />

te del<strong>en</strong>. Maar slechts <strong>één</strong> Belg op ti<strong>en</strong> zou<br />

op dat mom<strong>en</strong>t voor cohousing kiez<strong>en</strong>. Als ze al<br />

voor cohousing koz<strong>en</strong>, had dit vooral te mak<strong>en</strong> met<br />

de verwachting dat daardoor ecologische (<strong>en</strong>ergie)<br />

oplossing<strong>en</strong> goedkoper zoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> polyval<strong>en</strong>te<br />

ruimtes e<strong>en</strong> bepaalde luxe zoud<strong>en</strong> mogelijk<br />

mak<strong>en</strong> die zij zich anders niet kond<strong>en</strong> veroorlov<strong>en</strong>.<br />

Voor 77% van de Belg<strong>en</strong> was betaalbaarheid de<br />

belangrijkste troef van del<strong>en</strong>d won<strong>en</strong>.<br />

Rond hetzelfde thema heeft Upgrade Estate in 2018<br />

specifiek bij 1.000 jonger<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 20 <strong>en</strong> 40 jaar e<strong>en</strong><br />

marktonderzoek lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>. Uit die <strong>en</strong>quête<br />

is bijvoorbeeld geblek<strong>en</strong> dat 83% van de jonge<br />

starters (‘young professionals’) in e<strong>en</strong> stad woont<br />

of interesse heeft om er te won<strong>en</strong>. De overgrote<br />

meerderheid van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> had wel nog<br />

ge<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>. Maar zelfs bij die specifieke leeftijdsgroep<br />

stond slechts 16% van de ondervraagd<strong>en</strong><br />

op<strong>en</strong> voor cohousing. Waar de ondervraagde jonger<strong>en</strong><br />

ev<strong>en</strong>min naar vroeg<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> e<strong>en</strong> ‘coworking<br />

place’ <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk sauna <strong>en</strong><br />

fitnessruimte. Op basis van de resultat<strong>en</strong> van deze<br />

<strong>en</strong>quête voorziet Upgrade Estate in haar nieuw<br />

woon- <strong>en</strong> leefconcept Upliving in e<strong>en</strong> beperkt<br />

aantal gedeelde faciliteit<strong>en</strong>. Het gaat dan om e<strong>en</strong><br />

laundry waardoor de bewoners op e<strong>en</strong> wasmachine<br />

kunn<strong>en</strong> bespar<strong>en</strong>, <strong>en</strong> om e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

ruimte waar zij e<strong>en</strong> ruimere groep van vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong>.<br />

In december 2016 heeft Blavier via iVOX e<strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>panel<br />

van 500 Belg<strong>en</strong> ondervraagd<br />

waaronder 47,5% met kinder<strong>en</strong>, 33,4% sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d,<br />

getrouwd of alle<strong>en</strong>staand zonder kinder<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> 8,1% nog thuiswon<strong>en</strong>d of op kot. Slechts 19,4%<br />

van de bevraagd<strong>en</strong> werkte of ging met e<strong>en</strong> sleutel-op-de-deurfirma<br />

werk<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>quête reikte<br />

dus veel verder dan de eig<strong>en</strong> klant<strong>en</strong>. Zeker in<br />

Vlaander<strong>en</strong> stond<strong>en</strong> de geënquêteerd<strong>en</strong> to<strong>en</strong>


Hoofdstuk 1<br />

13<br />

GRAFIEK 3:<br />

Antwoord<strong>en</strong> op de vraag naar de ideale woning<br />

72%<br />

63,9%<br />

57,9%<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

woning met grote<br />

ram<strong>en</strong> zodat er<br />

veel natuurlijk<br />

licht binn<strong>en</strong>komt<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

woning met <strong>één</strong><br />

grote rust- of<br />

leefruimte om<br />

sam<strong>en</strong> met<br />

het gezin te<br />

ontspann<strong>en</strong><br />

bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> woning<br />

met verschill<strong>en</strong>de,<br />

kleinere<br />

rustruimtes<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

woning met<br />

veel grote op<strong>en</strong><br />

ruimtes bov<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> woning met<br />

verschill<strong>en</strong>de<br />

duidelijk<br />

afgebak<strong>en</strong>de<br />

ruimtes<br />

51,2%<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

woning met<br />

multifunctionele<br />

ruimtes,<br />

bijvoorbeeld<br />

keuk<strong>en</strong>, living <strong>en</strong><br />

eetkamer in <strong>één</strong><br />

40,9%<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

woning met<br />

e<strong>en</strong> aparte<br />

kantoorruimte of<br />

bureau<br />

Bron: Consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>panel in opdracht van Blavier<br />

positief teg<strong>en</strong>over de economische evolutie. Maar<br />

tegelijk heerste er veel onzekerheid: over de fiscale<br />

voordel<strong>en</strong>, de kostprijs van r<strong>en</strong>ovaties volg<strong>en</strong>s de<br />

geld<strong>en</strong>de <strong>en</strong>ergiezuinigheidsnorm<strong>en</strong>, het aanbod<br />

van jobs, overheidspremies <strong>en</strong> over de evolutie van<br />

de r<strong>en</strong>te. Vooral 55-plussers lat<strong>en</strong> zich afschrikk<strong>en</strong><br />

door e<strong>en</strong> instabiele regelgeving.<br />

Uit de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>bevraging van iVOX bleek<br />

verder dat e<strong>en</strong> ruime meerderheid (68%) het e<strong>en</strong>s<br />

was over het principe van de ‘betonstop’ maar 51%<br />

vond de maatregel te drastisch <strong>en</strong> 87% vreesde dat<br />

de betonstop bouwgrond<strong>en</strong> <strong>en</strong> woning<strong>en</strong> duurder<br />

zou mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> 27% ging zijn bouwplann<strong>en</strong> niet verder<br />

uitstell<strong>en</strong> <strong>en</strong> versneld e<strong>en</strong> bouwgrond kop<strong>en</strong>.<br />

Maar liefst 61% van de Vlaming<strong>en</strong> definieerde zich<br />

als e<strong>en</strong> plattelandsm<strong>en</strong>s <strong>en</strong> slechts 15% zou ooit het<br />

platteland verlat<strong>en</strong> om in de stad te gaan won<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> zeer grote meerderheid (82%) zou nooit in e<strong>en</strong><br />

woning zonder tuin of terras will<strong>en</strong> won<strong>en</strong>.<br />

Wat de ideale woning betreft, verkoos de meerderheid<br />

e<strong>en</strong> woning met op<strong>en</strong>, multifunctionele ruimtes<br />

<strong>en</strong> veel natuurlijke lichtinval. Vooral de jongste<br />

g<strong>en</strong>eratie (ver)<strong>bouwers</strong> is gewonn<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> dergelijk<br />

woonconcept. Zij verkiez<strong>en</strong> e<strong>en</strong> woning met<br />

veel op<strong>en</strong> ruimte bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> woning die verschill<strong>en</strong>de<br />

kleinere ruimtes telt die duidelijk afgebak<strong>en</strong>d<br />

zijn.<br />

Uit consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>onderzoek door Shopperware<br />

blijkt dan weer dat compacter bouw<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong><br />

belangrijke impact heeft op de inrichting van het<br />

interieur. De consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sp<strong>en</strong>der<strong>en</strong> daardoor<br />

minder aan vloer<strong>en</strong>, behangpapier <strong>en</strong> verf, maar<br />

verhoudingsgewijs meer aan meubel<strong>en</strong>. Hun voorkeur<br />

gaat uit naar moduleerbare meubel<strong>en</strong> die voor<br />

meerdere doeleind<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt. Zij<br />

moet<strong>en</strong> de beschikbare woonruimte optimaliser<strong>en</strong>.<br />

Vooral jongere klant<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van ‘smart’ gadgets<br />

die het lev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> beperktere ruimte comfortabeler<br />

mak<strong>en</strong>. Meer hierover staat in de getuig<strong>en</strong>is van<br />

Dirk Vandervek<strong>en</strong> (i p. 30).<br />

Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in 2016 heeft projectontwikkelaar CORES<br />

Developm<strong>en</strong>t naar aanleiding van haar ti<strong>en</strong>jarig<br />

bestaan via het onderzoeksbureau iVox aan 1.000<br />

respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit de c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> gevraagd<br />

waarom zij in e<strong>en</strong> stad won<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarom ze ev<strong>en</strong>tueel<br />

zoud<strong>en</strong> overweg<strong>en</strong> te verhuiz<strong>en</strong>, wat er goed<br />

is aan hun woonomgeving <strong>en</strong> wat er zou moet<strong>en</strong><br />

verander<strong>en</strong>, in welk type woning ze vandaag won<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> welke (nieuwe) woningtypes er ontbrek<strong>en</strong> in<br />

hun buurt, wat ze vind<strong>en</strong> van de aangekondigde<br />

betonstop <strong>en</strong> hoe ze staan teg<strong>en</strong>over voorstell<strong>en</strong><br />

om won<strong>en</strong> in de stad financieel aantrekkelijker te<br />

mak<strong>en</strong>.<br />

Visierapport 2018


14<br />

Uit de bevraging is geblek<strong>en</strong> dat de stedelijke<br />

Vlaming de betonstop steunt <strong>en</strong> in verdichting,<br />

duurzaamheid <strong>en</strong> nieuwe woonvorm<strong>en</strong> gelooft.<br />

De <strong>en</strong>quête bevestigde hun positieve houding<br />

teg<strong>en</strong>over de stad, maar maakte tegelijk hun vrees<br />

voor het onbek<strong>en</strong>de duidelijk. De respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

viel<strong>en</strong> namelijk terug op vertrouwde woonpatron<strong>en</strong>.<br />

Er was dan ook e<strong>en</strong> duidelijke dualiteit waar<br />

te nem<strong>en</strong>: zij wild<strong>en</strong> wel in de stad won<strong>en</strong>, maar<br />

opteerd<strong>en</strong> tegelijkertijd voor de individuele (vrijstaande)<br />

woning. Zij w<strong>en</strong>st<strong>en</strong> rustig <strong>en</strong> veilig in<br />

de stad te won<strong>en</strong>, maar toch met de auto tot aan<br />

het eig<strong>en</strong> huis te kunn<strong>en</strong> rijd<strong>en</strong>. Om woonvisie <strong>en</strong><br />

woongedrag te stur<strong>en</strong>, hechtt<strong>en</strong> zij veel belang aan<br />

fiscale stimuli.<br />

Uit e<strong>en</strong> marktstudie van Reynaers Aluminium uitgevoerd<br />

door onderzoeksbureau iVOX, waarvan<br />

de resultat<strong>en</strong> op de Batibouw-editie van 2018 werd<strong>en</strong><br />

bek<strong>en</strong>d gemaakt, is geblek<strong>en</strong> dat Belg<strong>en</strong> aan<br />

hun woonomgeving gemiddeld e<strong>en</strong> score van 7,3<br />

gev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> kwart van de Belg<strong>en</strong> gaf e<strong>en</strong> score van<br />

6 op 10 of minder. Het is opvall<strong>en</strong>d dat in de sted<strong>en</strong><br />

twee keer meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ontevred<strong>en</strong> zijn met hun<br />

buurt (30%) dan op het platteland (15%). Wie minder<br />

gelukkig was met zijn buurt, gaf ook significant<br />

vaker aan minder te tevred<strong>en</strong> te zijn met zijn huis.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> gaf circa 30% van de Belg<strong>en</strong> aan dat<br />

hun tevred<strong>en</strong>heid over de buurt de voorbije jar<strong>en</strong><br />

gedaald was <strong>en</strong> vreesde 38% dat hun buurt ook<br />

in de toekomst er verder op achteruit zou gaan.<br />

De Vlaming<strong>en</strong> (46%) blek<strong>en</strong> op dit vlak heel wat<br />

pessimistischer dan de Wal<strong>en</strong> (amper 23%). Voor<br />

dit pessimisme gaf ruim 40% van de Belg<strong>en</strong> jonger<br />

dan 34 jaar de betonstop als belangrijke red<strong>en</strong> op.<br />

Wat maakt de Belg<strong>en</strong> het meest ongelukkig over<br />

hun buurt? In eerste instantie de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de verkeersdrukte,<br />

slecht bestuur <strong>en</strong> het gebrek aan rust.<br />

Daarnaast zijn ook het gebrek aan ontspanningsmogelijkhed<strong>en</strong>,<br />

de te beperkte aanwezigheid van<br />

gro<strong>en</strong> <strong>en</strong> de onveiligheid belangrijke pijnpunt<strong>en</strong>.<br />

Om zich veiliger te voel<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> de Belg<strong>en</strong> het<br />

vaakst in goede slot<strong>en</strong> (60% van de antwoord<strong>en</strong>),<br />

brandalarm<strong>en</strong> (33%) <strong>en</strong> veiligheidsdeur<strong>en</strong> (26%).<br />

Over de beoordeling van de buurt zijn er opnieuw<br />

belangrijke verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> stedeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> plattelandsbewoners.<br />

Maar liefst de helft van de stedeling<strong>en</strong><br />

zegt niet blij te zijn met de verkeersdrukte in<br />

zijn woonomgeving <strong>en</strong> e<strong>en</strong> derde hekelt het gebrek<br />

aan rust. Onder plattelandsbewoners is dat respectievelijk<br />

maar 1 op 3 <strong>en</strong> 1 op 5. De plattelandsbewoners<br />

zijn dan weer vaker minder tevred<strong>en</strong> over het<br />

aanbod van culturele activiteit<strong>en</strong> (24% teg<strong>en</strong>over<br />

17% voor de stedeling<strong>en</strong>) <strong>en</strong> over de bereikbaarheid<br />

via snelweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> op<strong>en</strong>baar vervoer (17% teg<strong>en</strong>over<br />

amper 9% voor de stadsbewoners).<br />

Hoe ziet de ideale buurt er dan uit volg<strong>en</strong>s het<br />

onderzoek in opdracht van Reynaers Aluminium?<br />

Die is rustig, met leuke bur<strong>en</strong> <strong>en</strong> veilig. Daarnaast<br />

staan voldo<strong>en</strong>de gro<strong>en</strong>e ruimte, vlotte bereikbaarheid,<br />

weinig verkeersdrukte <strong>en</strong> de aanwezigheid<br />

van winkels hoog op het verlanglijstje. Franstalig<strong>en</strong><br />

hecht<strong>en</strong> veel meer belang aan rust <strong>en</strong> veiligheid<br />

dan Nederlandstalig<strong>en</strong>. Nederlandstalig<strong>en</strong> will<strong>en</strong><br />

daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> liever dicht bij hun werk won<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

voldo<strong>en</strong>de sociaal contact.<br />

In 2018 hebb<strong>en</strong> Livios <strong>en</strong> Het Laatste Nieuws e<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>quête lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> bij 1.500 Vlaming<strong>en</strong> die<br />

verbouwd hadd<strong>en</strong>, dat aan het do<strong>en</strong> war<strong>en</strong> of<br />

verbouwplann<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong>. Als zij ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing<br />

> > Lintbebouwing langs gewestweg<strong>en</strong> (ill. VCB)


Hoofdstuk 1<br />

15<br />

> > Verkaveling met carports te Bellecourt in<br />

H<strong>en</strong>egouw<strong>en</strong> (ill. Huyz<strong>en</strong>truyt)<br />

zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> met hun budget, zoud<strong>en</strong><br />

53% van de ver<strong>bouwers</strong> liever bouw<strong>en</strong>, zo bleek uit<br />

deze <strong>en</strong>quête. Op de tweede plaats kwam sleutelklaar<br />

kop<strong>en</strong>, goed voor 29% van de voorkeurstemm<strong>en</strong>.<br />

Slechts 19% van de ver<strong>bouwers</strong> wou ook echt<br />

r<strong>en</strong>over<strong>en</strong>. Bij de ver<strong>bouwers</strong> onder de 30 jaar <strong>en</strong><br />

bij hoger opgeleid<strong>en</strong> was de voorkeur om te bouw<strong>en</strong><br />

nog meer uitgesprok<strong>en</strong>. Oudere ver<strong>bouwers</strong><br />

<strong>en</strong> lager opgeleid<strong>en</strong> overwog<strong>en</strong> vaker e<strong>en</strong> sleutel-op-de-deurwoning.<br />

Van de toekomstige ver<strong>bouwers</strong><br />

had 63% e<strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovatiebudget van minder<br />

dan 50.000 euro. Van de huidige ver<strong>bouwers</strong> kwam<br />

7 op 10 niet toe met hun spaarpotje, ondanks het<br />

aangaan van e<strong>en</strong> l<strong>en</strong>ing, financiële hulp van de<br />

familie <strong>en</strong> bewuster spar<strong>en</strong>.<br />

Nog e<strong>en</strong> opvall<strong>en</strong>de vaststelling was dat wie in<br />

e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> stedelijke omgeving<br />

woonde, vaker de voorkeur had voor kant-<strong>en</strong>-klaar<br />

kop<strong>en</strong>. Wie landelijk <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vrijstaande woning<br />

woonde, wou vaker bouw<strong>en</strong>.<br />

Maar liefst 55% van de ondervraagd<strong>en</strong> droomd<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> woning op e<strong>en</strong> ver afgeleg<strong>en</strong> plekje als<br />

antwoord op de vraag naar de ideale woonlocatie.<br />

Ongeveer e<strong>en</strong> derde (31%) zag het wel zitt<strong>en</strong> om<br />

zich te vestig<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> dorpskern of stadsrand.<br />

Maar amper 14% wou absoluut naar de (groot)stad<br />

trekk<strong>en</strong>. Zes op ti<strong>en</strong> ondervraagd<strong>en</strong> woonde op het<br />

mom<strong>en</strong>t van de bevraging in e<strong>en</strong> halfop<strong>en</strong> bebouwing,<br />

rijhuis of appartem<strong>en</strong>t maar 78% van alle<br />

ver<strong>bouwers</strong> zoud<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> vrijstaande<br />

woning kiez<strong>en</strong> als de mogelijkheid zich aandi<strong>en</strong>de.<br />

Maar liefst 95% van de ver<strong>bouwers</strong> die in e<strong>en</strong> vrijstaande<br />

woning leefd<strong>en</strong>, zoud<strong>en</strong> opnieuw dezelfde<br />

keuze mak<strong>en</strong>.<br />

1.2. Bevraging<strong>en</strong> vanuit de overheid<br />

In het voorjaar van 2017 hebb<strong>en</strong> het ag<strong>en</strong>tschap<br />

Binn<strong>en</strong>lands Bestuur <strong>en</strong> Statistiek Vlaander<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> grootschalige bevraging bij inwoners vanaf 17<br />

jaar uit de 295 Vlaamse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong><br />

in Vlaander<strong>en</strong> georganiseerd. Daarbij<br />

werd<strong>en</strong> bijna 400.000 inwoners aangeschrev<strong>en</strong>. De<br />

resultat<strong>en</strong> van deze bevraging werd<strong>en</strong> verwerkt in<br />

e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te- <strong>en</strong> stadsmonitor. In het algeme<strong>en</strong><br />

blek<strong>en</strong> 79% van de inwoners tevred<strong>en</strong> met de eig<strong>en</strong><br />

buurt <strong>en</strong> 76% met de eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te.<br />

Maar in veel geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bleek de kwaliteit van de<br />

publieke ruimte nog onvoldo<strong>en</strong>de aan te sluit<strong>en</strong><br />

bij het beeld dat inwoners van e<strong>en</strong> aantrekkelijke<br />

woonomgeving hebb<strong>en</strong>. Zo was slechts e<strong>en</strong><br />

op twee inwoners tevred<strong>en</strong> over de staat van de<br />

fiets- <strong>en</strong> voetpad<strong>en</strong>. Tegelijk gaf bijna de helft van<br />

Visierapport 2018


16<br />

> > Cohousingproject De Sijs in Heverlee met 12 woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke functies<br />

uitgevoerd met CLT-hout <strong>en</strong> kurk (ill. Reynders, arch. Office U architects)<br />

de inwoners aan vaak last te hebb<strong>en</strong> van onaangepaste<br />

snelheid in de buurt. De woonomgeving<br />

kan voor veel inwoners e<strong>en</strong> stuk verkeersveiliger.<br />

Slechts e<strong>en</strong> op twee inwoners vindt het veilig om<br />

te fiets<strong>en</strong>. Amper e<strong>en</strong> op drie vindt het veilig voor<br />

kinder<strong>en</strong> om zich te verplaats<strong>en</strong> met de fiets of te<br />

voet. Zwerfvuil is voor bijna 4 op 10 inwoners e<strong>en</strong><br />

buurtprobleem.<br />

Daarteg<strong>en</strong>over staat dat drie kwart van de inwoners<br />

tevred<strong>en</strong> was over de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de<br />

Vlaamse sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Wanneer we de<br />

tevred<strong>en</strong>heid hierover tuss<strong>en</strong> de inwoners van de 13<br />

c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> met het Vlaams gemiddelde,<br />

blijk<strong>en</strong> de c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> bijna altijd beter<br />

te scor<strong>en</strong>: zowel voor culturele voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als<br />

voor winkel- <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> voor<br />

GRAFIEK 4:<br />

Tevred<strong>en</strong>heid over woning <strong>en</strong> woonomgeving in 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> <strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> (%)<br />

Tevred<strong>en</strong>heid over won<strong>en</strong> in de stad<br />

Tevred<strong>en</strong>heid over de woning<br />

Tevred<strong>en</strong>heid over de onderwijsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

Tevred<strong>en</strong>heid over culturele voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

Tevred<strong>en</strong>heid over het aanbod van buss<strong>en</strong> <strong>en</strong> trams in de buurt<br />

Tevred<strong>en</strong>heid over de buurt<br />

Voldo<strong>en</strong>de gro<strong>en</strong> in de buurt<br />

Tevred<strong>en</strong>heid over netheid van strat<strong>en</strong> <strong>en</strong> voetpad<strong>en</strong> in de buurt<br />

Voldo<strong>en</strong>de aanbod aan winkelvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

Tevred<strong>en</strong>heid over zicht op gro<strong>en</strong> vanuit de woning<br />

Tevred<strong>en</strong>heid over jonger<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

Veilig kunn<strong>en</strong> fiets<strong>en</strong><br />

Tevred<strong>en</strong>heid over het aanbod aan parkeerplaats<strong>en</strong> in de buurt<br />

Verhuisint<strong>en</strong>tie<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

S 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong><br />

S Vlaander<strong>en</strong><br />

Bron: stadsmonitor voor de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong>


Hoofdstuk 1<br />

17<br />

de beschikbare onderwijsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> is er amper<br />

e<strong>en</strong> verschil. Die zijn blijkbaar ev<strong>en</strong>redig verspreid.<br />

Over de woning <strong>en</strong> de woonomgeving bedroeg de<br />

tevred<strong>en</strong>heidsgraad zelfs meer dan 80%. Toch gaf<br />

circa e<strong>en</strong> op vijf inwoners (21%) aan binn<strong>en</strong> de vijf<br />

jaar te will<strong>en</strong> verhuiz<strong>en</strong>. In de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> had<br />

zelfs e<strong>en</strong> op drie inwoners (29%) de int<strong>en</strong>tie om te<br />

verhuiz<strong>en</strong>. Nader onderzoek van de motiev<strong>en</strong> leert<br />

dat de verandering van lev<strong>en</strong>sfase overweegt voor<br />

de 18- tot 24-jarig<strong>en</strong>, dat financiële motiev<strong>en</strong> vooral<br />

spel<strong>en</strong> bij de 25- tot 34-jarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat ontevred<strong>en</strong>heid<br />

over de woonomgeving het voornaamste verhuismotief<br />

vormt voor de 35- tot 54-jarig<strong>en</strong>.<br />

De 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> scoord<strong>en</strong> lager dan gemiddeld<br />

wat de netheid van strat<strong>en</strong> <strong>en</strong> voetpad<strong>en</strong><br />

aangaat. Ook voor gro<strong>en</strong> in de buurt <strong>en</strong> voor<br />

zicht op gro<strong>en</strong> vanuit de woning kreg<strong>en</strong> de 13<br />

c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> duidelijk lagere punt<strong>en</strong> dan<br />

gemiddeld in Vlaander<strong>en</strong>. Alhoewel de scores over<br />

de woonomgeving hoger lag<strong>en</strong> dan in het onderzoek<br />

voor Reynaers Aluminium, bevestig<strong>en</strong> zij op<br />

bepaalde punt<strong>en</strong> de negatievere kijk van de stedeling<strong>en</strong><br />

op hun omgeving in vergelijking met de<br />

plattelandsbewoners.<br />

Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in 2017 heeft GfK (Growth from<br />

Knowledge) Belgium in opdracht van het departem<strong>en</strong>t<br />

Omgeving nog e<strong>en</strong> grote bevraging georganiseerd,<br />

onder meer over de thema’s klimaat <strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>ergie, ruimte <strong>en</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> mobiliteit. Voor<br />

elk thema werd<strong>en</strong> ongeveer 1.200 respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

bevraagd.<br />

Uit de <strong>en</strong>quête is geblek<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> ruime meerderheid<br />

van de Vlaming<strong>en</strong> (77%) e<strong>en</strong> private tuin<br />

verkiest terwijl amper 7% de voorkeur geeft aan<br />

> > Collectief woonproject voor drie gezinn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

oude koffiebranderij aan het Antwerpse Falconplein<br />

(ill. dhulst’, arch. Strami<strong>en</strong>)<br />

Visierapport 2018


18<br />

100<br />

90<br />

80<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

GRAFIEK 5:<br />

Antwoord<strong>en</strong> op de vraag naar de ideale woning (%)<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

privétuin<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

tuin<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

individiuele<br />

ecologische<br />

woning<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

ecologische<br />

woning binn<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> grootschalig<br />

woonproject<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

woning buit<strong>en</strong> de<br />

stad of dorpskern<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

woning in de<br />

stad of in e<strong>en</strong><br />

dorpskern<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

ruime woning<br />

met groot<br />

woonoppervlak<br />

Ik verkies e<strong>en</strong><br />

compacte woning<br />

met beperkt<br />

woonoppervlak<br />

Bron: GfK Belgium voor departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke tuin. Vlaming<strong>en</strong> opter<strong>en</strong><br />

ook eerder voor e<strong>en</strong> individuele, ecologische<br />

woning dan voor e<strong>en</strong> ecologische woning in e<strong>en</strong><br />

grootschalig woonproject. Ongeveer de helft (51%<br />

van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) is voorstander van de eerste<br />

optie teg<strong>en</strong>over amper 13% voor de tweede mogelijkheid.<br />

Maar liefst 44% verkiest e<strong>en</strong> woning buit<strong>en</strong><br />

de stad of de dorpskern terwijl maar voor 28% van<br />

de Vlaming<strong>en</strong> de voorkeur uitgaat naar e<strong>en</strong> woning<br />

in de stad of in e<strong>en</strong> dorpskern. Op al de voormelde<br />

vrag<strong>en</strong> is het telk<strong>en</strong>s duidelijk wat de meerderheid<br />

kiest. Maar wat betreft de gew<strong>en</strong>ste oppervlakte<br />

van de woning is er e<strong>en</strong> veel minder duidelijke<br />

meerderheid. Nog 27% verkiest e<strong>en</strong> ruime woning<br />

met e<strong>en</strong> groot woonoppervlak terwijl al 30% e<strong>en</strong><br />

compacte woning met e<strong>en</strong> beperkt woonoppervlak<br />

prefereert.<br />

Daarnaast werd<strong>en</strong> ook de attitudes t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van<br />

de ideale tuin bevraagd. De antwoord<strong>en</strong> over dit<br />

thema toond<strong>en</strong> aan dat de gemiddelde Vlaming<br />

voor e<strong>en</strong> tuin met zoveel mogelijk gro<strong>en</strong> kiest,<br />

waaronder bom<strong>en</strong>, struik<strong>en</strong> <strong>en</strong> hag<strong>en</strong>, idealiter<br />

omringd door e<strong>en</strong> natuurlijke afsluiting. Voor 83%<br />

van de Vlaming<strong>en</strong> is het belangrijk dat de tuin multifunctioneel<br />

is voor het hele gezin <strong>en</strong> e<strong>en</strong> mooi uitzicht<br />

heeft. Maar tegelijk will<strong>en</strong> zij zo weinig mogelijk<br />

tijd aan het onderhoud ervan sp<strong>en</strong>der<strong>en</strong>. Uit de<br />

getuig<strong>en</strong>is van Mathias Lehner (i p. 28) blijkt dat<br />

deze eerder traditionele opvatting<strong>en</strong> over tuin<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

> > Hanss<strong>en</strong>spark te Vilvoorde<br />

(ill. Sepp Van Dun)


Hoofdstuk 1<br />

19<br />

> > Heraanleg van e<strong>en</strong> dreef te Ess<strong>en</strong> met aandacht<br />

voor gro<strong>en</strong> <strong>en</strong> traag verkeer (ill. ATF)<br />

gro<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong> van de meer<br />

diversifiër<strong>en</strong>de <strong>en</strong> verrass<strong>en</strong>de biodiverse visie op<br />

de integratie van natuur in e<strong>en</strong> verdichte woonomgeving.<br />

Maar volg<strong>en</strong>s deze biodiverse visie die de<br />

natuur voor de m<strong>en</strong>s laat werk<strong>en</strong>, kan juist minder<br />

onderhoud volstaan, waarbij die visie tegemoetkomt<br />

aan de w<strong>en</strong>s om minder te onderhoud<strong>en</strong>.<br />

Bij de keuze van e<strong>en</strong> woning speelt, naast de woning<br />

als dusdanig, ook de woonomgeving e<strong>en</strong> belangrijke<br />

rol. Uit de bevraging door GfK blijkt dat voor<br />

de Vlaming<strong>en</strong> vooral de aanwezigheid van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

doorslaggev<strong>en</strong>d is bij de keuze. Daarnaast<br />

drag<strong>en</strong> ook elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong> gevoel van veiligheid<br />

<strong>en</strong> privacy, de afstand tot het werk <strong>en</strong>/of de<br />

school (van de kinder<strong>en</strong>) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>e omgeving,<br />

voor meer dan de helft van de Vlaming<strong>en</strong> sterk bij<br />

tot de aantrekkelijkheid van de woonomgeving.<br />

De aanwezigheid van op<strong>en</strong>baar vervoer, parkeerplaats<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> goede infrastructuur voor fietsers<br />

<strong>en</strong> voetgangers speelt volg<strong>en</strong>s deze <strong>en</strong>quête e<strong>en</strong><br />

minder belangrijke rol. Bij de voorkeur<strong>en</strong> op het<br />

vlak van de woonomgeving zijn er wel opmerkelijke<br />

verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eraties: voor 18- tot 29-jarig<strong>en</strong><br />

speelt vooral de (beperkte) afstand naar werk<br />

<strong>en</strong> school e<strong>en</strong> rol, voor de ouder<strong>en</strong> (begrijpelijk) de<br />

aanwezigheid van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor beid<strong>en</strong><br />

krijgt de beschikbaarheid van op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

e<strong>en</strong> relatief groter gewicht.<br />

GRAFIEK 6:<br />

Uitsprak<strong>en</strong> met betrekking tot de ideale tuin (%)<br />

Tuin moet multifunctioneel zijn voor het hele gezin<br />

Zoveel mogelijk gro<strong>en</strong> in de tuin<br />

Tuin met bom<strong>en</strong>, struik<strong>en</strong> <strong>en</strong> hag<strong>en</strong><br />

Verscheid<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> afwisseling in de tuin<br />

Natuurlijk uitzicht<br />

Met natuurlijke afsluiting met hag<strong>en</strong><br />

Zo weinig mogelijk tijd aan onderhoud<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

Bron: GfK voor departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

Visierapport 2018


20<br />

GRAFIEK 7:<br />

Bepal<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor de ideale buurt of woonomgeving (%)<br />

0 10 20 30 40 50 60 70<br />

Aanwezigheid van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

Gevoel van veiligheid<br />

Privacy<br />

Afstand tot werk of school<br />

Gro<strong>en</strong>e omgeving<br />

Aanwezigheid van op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

Afstand tot familie<br />

Verkeersdrukte<br />

Kwaliteit van het buurtlev<strong>en</strong><br />

Aanwezigheid van parkeerplaats<strong>en</strong><br />

Aanwezigheid van verkeersinfrastructuur voor voetgangers <strong>en</strong> fietsers<br />

Aanwezigheid van recreatiemogelijkhed<strong>en</strong><br />

Toegang tot e<strong>en</strong> autosnelweg<br />

Mate van sociale diversiteit in de buurt<br />

Bron: GfK Belgium voor departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

GRAFIEK 8:<br />

Bereidheid om ruimte te del<strong>en</strong> (%)<br />

50<br />

45<br />

40<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

Minst<strong>en</strong>s <strong>één</strong><br />

ruimte<br />

Klusplaats, atelier<br />

of bureau<br />

Wasplaats<br />

Tuin of terras<br />

Keuk<strong>en</strong><br />

Woonkamer<br />

Bron: GfK Belgium voor departem<strong>en</strong>t Omgeving


Hoofdstuk 1<br />

21<br />

> > Kasteelsuites in het kasteel Wisselbeke met e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke tuin in<br />

combinatie met 36 nieuwe parkflats (ill. Vanhaer<strong>en</strong>ts Developm<strong>en</strong>t)<br />

Tegelijk peilde de <strong>en</strong>quête naar elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die de<br />

respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als zo stor<strong>en</strong>d ervar<strong>en</strong> dat zij daardoor<br />

naar e<strong>en</strong> andere woning zoud<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>. Het<br />

gevaar van wateroverlast vormde voor maar liefst<br />

79% de struikelblok. De vier andere stor<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

war<strong>en</strong> de nabijheid van e<strong>en</strong> kernc<strong>en</strong>trale<br />

<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> afvalverwerkingsc<strong>en</strong>trum (beid<strong>en</strong> voor<br />

68% van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong>), van e<strong>en</strong> luchthav<strong>en</strong><br />

(met 65% teg<strong>en</strong>standers) <strong>en</strong> van industrie (met<br />

62% opposant<strong>en</strong>).<br />

ruimte wou del<strong>en</strong>, had dit te mak<strong>en</strong> met de w<strong>en</strong>s<br />

naar sociale contact<strong>en</strong> (met name in e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

tuin) of om kost<strong>en</strong> te spar<strong>en</strong> (via e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke wasplaats). De belangrijkste<br />

drempel voor het del<strong>en</strong> van ruimte is het verlies aan<br />

privacy dat daarmee gepaard gaat.<br />

T<strong>en</strong>slotte werd gepolst naar de houding van<br />

Vlaming<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over de verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> van<br />

geme<strong>en</strong>schappelijk ruimtegebruik. Het antwoord<br />

hierop was overweg<strong>en</strong>d negatief. Minder dan de<br />

helft van de Vlaming<strong>en</strong> was bereid om minimum<br />

<strong>één</strong> binn<strong>en</strong>- of buit<strong>en</strong>ruimte te del<strong>en</strong>. Zij die wel<br />

bereid war<strong>en</strong> om ruimte te del<strong>en</strong>, zoud<strong>en</strong> voornamelijk<br />

de klusplaats, e<strong>en</strong> atelier of bureauruimte,<br />

e<strong>en</strong> wasplaats <strong>en</strong> e<strong>en</strong> tuin will<strong>en</strong> del<strong>en</strong> met ander<strong>en</strong>.<br />

Slechts e<strong>en</strong> kleine minderheid wou keuk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> woonkamer del<strong>en</strong>. Als m<strong>en</strong> dan toch nog e<strong>en</strong><br />

Visierapport 2018


22<br />

> > Moestuin in de Nieuwe Dokk<strong>en</strong> te G<strong>en</strong>t<br />

(ill. Vanhaer<strong>en</strong>ts Developm<strong>en</strong>t)<br />

B


Hoofdstuk 1<br />

23<br />

BESLUIT<br />

Hoofdstuk 1.<br />

Uit de uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de bevraging<strong>en</strong> die zowel vanuit<br />

private hoek als van overheidszijde werd<strong>en</strong><br />

uitgevoerd, kom<strong>en</strong> toch e<strong>en</strong> aantal constant<strong>en</strong><br />

naar voor. De droom om op het platteland te<br />

gaan won<strong>en</strong> blijft zeer persist<strong>en</strong>t. Zelfs zij die<br />

ervoor kiez<strong>en</strong> om in de stad te gaan won<strong>en</strong>, blijv<strong>en</strong><br />

ook daar opter<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> individuele (liefst)<br />

vrijstaande woning. Er blijft ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> diepgeworteld<br />

verlang<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> private tuin. Nog<br />

e<strong>en</strong> constante is de beschikbaarheid van e<strong>en</strong><br />

eig<strong>en</strong> garage of althans de nabijheid van e<strong>en</strong><br />

eig<strong>en</strong> parkeerplaats.<br />

Voor de buurt blijk<strong>en</strong> vooral de volg<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

van belang te zijn: de nabijheid van<br />

‘dagelijkse voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>’ (zoals e<strong>en</strong> bakker <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> slager), van e<strong>en</strong> school <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel ook van<br />

de werkplaats, e<strong>en</strong> goed onderhoud<strong>en</strong> op<strong>en</strong>baar<br />

domein, e<strong>en</strong> (verkeers)veilige omgeving <strong>en</strong> de<br />

nabijheid van gro<strong>en</strong>. In de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong><br />

klag<strong>en</strong> de inwoners dan weer juist over de afwezigheid<br />

van voldo<strong>en</strong>de gro<strong>en</strong>. Dat de omgeving<br />

rust biedt, wordt ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s bijzonder geapprecieerd.<br />

Het risico op wateroverlast wordt echter<br />

gemed<strong>en</strong>.<br />

Voorts blijk<strong>en</strong> Vlaming<strong>en</strong> nog altijd e<strong>en</strong> individualistische<br />

kijk op hun woning te hebb<strong>en</strong>. Zij<br />

zijn niet zo gewonn<strong>en</strong> voor de integratie van hun<br />

woning in e<strong>en</strong> architectonisch uniform geheel <strong>en</strong><br />

minder geïnteresseerd om kost wat kost e<strong>en</strong> ruimere<br />

woning te verwerv<strong>en</strong>. Tegelijk is de interesse<br />

om stukk<strong>en</strong> van de woning te del<strong>en</strong> minimaal.<br />

Cohousing is e<strong>en</strong> nichemarkt voor e<strong>en</strong> minderheid.<br />

Hoogst<strong>en</strong>s bestaat er <strong>en</strong>ige belangstelling<br />

voor het del<strong>en</strong> van tuin of terras <strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schappelijke was- of ontmoetingsruimte.<br />

Visierapport 2018


24<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Philippe Huyz<strong>en</strong>truyt / Groep Huyz<strong>en</strong>truyt<br />

Videoreportage<br />

Woonw<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

-t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op<br />

Vlaamse woningmarkt<br />

Uit e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête van 2013 op initiatief van Groep Huyz<strong>en</strong>truyt over hoe<br />

de Vlaming morg<strong>en</strong> (vandaag dus) wil won<strong>en</strong> bleek dat hij e<strong>en</strong> volledig<br />

afgewerkte, instapklare <strong>en</strong> definitieve woning wil met nog voldo<strong>en</strong>de<br />

budget om die woning zelf in te richt<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> compacte, maar tegelijk ook<br />

comfortabele woning met e<strong>en</strong> laag <strong>en</strong>ergieverbruik <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> garage.<br />

Volg<strong>en</strong>s Philippe Huyz<strong>en</strong>truyt, CEO van de Groep Huyz<strong>en</strong>truyt, lev<strong>en</strong> deze<br />

w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nog steeds. Tegelijk ziet hij e<strong>en</strong> aantal opmerkelijke verandering<strong>en</strong>.<br />

Philippe Huyz<strong>en</strong>truyt: “Vlaming<strong>en</strong> will<strong>en</strong> nog<br />

steeds eig<strong>en</strong>dom verwerv<strong>en</strong> in plaats van te hur<strong>en</strong>.<br />

Maar dat gebeurt nu wel op latere leeftijd. Zij hecht<strong>en</strong><br />

nog steeds belang aan e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> tuin. De idee<br />

van e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> garage in het huis hebb<strong>en</strong> zij wel<br />

moet<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong>. Die garages staan haaks op de te<br />

behal<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergieprestaties <strong>en</strong> bepaalde geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

staan ze niet meer toe. We richt<strong>en</strong> nu parkeerhav<strong>en</strong>s<br />

in. Ook de vraag naar e<strong>en</strong> instapklare woning<br />

is geblev<strong>en</strong>. Bewoners noch familieled<strong>en</strong> gaan de<br />

woning nadi<strong>en</strong> zelf afwerk<strong>en</strong>. Meer nog: dankzij<br />

ons expertc<strong>en</strong>trum kunn<strong>en</strong> we ervoor zorg<strong>en</strong> dat<br />

de woning aan alle eis<strong>en</strong> voldoet. Als de klant meer<br />

glas wil, wet<strong>en</strong> we hoe oververhitting te vermijd<strong>en</strong>.<br />

Dat versterkt onze positie teg<strong>en</strong>over architect<strong>en</strong> die<br />

met aparte aannemers werk<strong>en</strong>. Nog meer dan vroeger<br />

bested<strong>en</strong> wij aandacht aan e<strong>en</strong> gestroomlijnde<br />

uitvoering <strong>en</strong> aan de begeleiding van de klant.”<br />

Balans helt over naar appartem<strong>en</strong>tsbouw<br />

De portefeuille van Groep Huyz<strong>en</strong>truyt bestaat<br />

vandaag voor 65% uit woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor 35% uit<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Circa ti<strong>en</strong> jaar geled<strong>en</strong> was de verhouding<br />

nog 85-15 <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> ti<strong>en</strong> jaar zal dat 50-50<br />

zijn. Daarna zal de balans definitief in het voordeel<br />

van de appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> omslaan. Op dat vlak is er<br />

wel e<strong>en</strong> belangrijke maar gestage verandering<br />

bezig.<br />

Daar zijn volg<strong>en</strong>s Philippe Huyz<strong>en</strong>truyt meerdere<br />

red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor: “Het aanbod aan verkavelbare grond<strong>en</strong><br />

daalt. Om die grond<strong>en</strong> verkaveld te krijg<strong>en</strong>,<br />

moet<strong>en</strong> we bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

zeer lang voortraject. En dan nog is de uitkomst van<br />

deze lange procedure niet zeker. Voor appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

is het vergunningstraject doorgaans korter <strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> we de rotatie meer onder controle. Vroeger


Hoofdstuk 1 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

25<br />

> > Moduswoning<strong>en</strong> in Deerlijk (ill. Huyz<strong>en</strong>truyt)<br />

bouwd<strong>en</strong> we vooral op eig<strong>en</strong> grond<strong>en</strong>, in principe<br />

in het buit<strong>en</strong>gebied. Nu do<strong>en</strong> we volop mee aan<br />

stadsontwikkeling, onder meer in Kortrijk, Roeselare<br />

<strong>en</strong> G<strong>en</strong>t, op vraag van de sted<strong>en</strong> die sam<strong>en</strong> met<br />

ons hun kankerplekk<strong>en</strong> will<strong>en</strong> aanpakk<strong>en</strong>.”<br />

Marktt<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> persoonlijke<br />

voorkeur<strong>en</strong><br />

Groep Huyz<strong>en</strong>truyt volgt uiteraard de t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

op de markt, maar het is maar de vraag of die t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

beantwoord<strong>en</strong> aan wat de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> echt<br />

will<strong>en</strong>. Philippe Huyz<strong>en</strong>truyt: “De maatschappij<br />

beseft steeds meer het belang van <strong>en</strong>ergiezuinigheid<br />

<strong>en</strong> duurzaamheid. Het politieke debat staat<br />

helemaal in het tek<strong>en</strong> van verdichting. Onze klant<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> wij zijn bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> gebond<strong>en</strong> aan de eis<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> ruimtelijk uitvoeringsplan of geme<strong>en</strong>telijk<br />

bouwreglem<strong>en</strong>t Met e<strong>en</strong> opgelegde dichtheid van<br />

25 woning<strong>en</strong> per hectare is e<strong>en</strong> grotere tuin nu<br />

e<strong>en</strong>maal onmogelijk.<br />

Daarnaast speelt ook de prijs e<strong>en</strong> rol. Grond is duur.<br />

Als daardoor e<strong>en</strong> grotere tuin niet kan, stelt de klant<br />

zich tevred<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> kleinere tuin. En als dat niet<br />

betaalbaar is, wordt het e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t. Maar als<br />

e<strong>en</strong> huis niet veel meer kost dan e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t,<br />

gaat de voorkeur toch naar het huis. Er is e<strong>en</strong> duidelijke<br />

t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s naar meer appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, maar<br />

niet altijd omdat de burgers daar uitdrukkelijk naar<br />

vrag<strong>en</strong>.”<br />

De betaalbaarheid is voor e<strong>en</strong> aantal klant<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

probleem maar dit probleem mag m<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s<br />

Philippe Huyz<strong>en</strong>truyt nu ook niet overroep<strong>en</strong>: “Vaak<br />

kunn<strong>en</strong> onze klant<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> op sponsoring door<br />

familielied<strong>en</strong>. Het best verkochte model van Groep<br />

Huyz<strong>en</strong>truyt is de moduswoning. De moduswoning<br />

heeft e<strong>en</strong> grondoppervlakte van 50 m² <strong>en</strong> omvat<br />

daarnaast nog e<strong>en</strong>s 50 m² op de eerste verdieping,<br />

in totaal dus 100 m², de woonoppervlakte van e<strong>en</strong><br />

groter appartem<strong>en</strong>t. We bied<strong>en</strong> deze woning aan<br />

voor 250.000 euro all-in. Het concept is kwalitatief<br />

maar tegelijk fors uitgepuurd. Modus is onze<br />

manier om bouw<strong>en</strong> nog betaalbaar te mak<strong>en</strong>.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> staan geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> positief teg<strong>en</strong>over<br />

het concept omdat het e<strong>en</strong> grote d<strong>en</strong>siteit mogelijk<br />

maakt.”<br />

Groei<strong>en</strong>de interesse van investeerders<br />

E<strong>en</strong> nieuwe t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s is de gesteg<strong>en</strong> belangstelling<br />

van investeerders voor vastgoed. Philippe<br />

Huyz<strong>en</strong>truyt: “In 2013 werd<strong>en</strong> 90% van onze project<strong>en</strong><br />

verkocht aan particulier<strong>en</strong> <strong>en</strong> amper 10%<br />

aan investeerders. Nu wordt e<strong>en</strong> derde aan investeerders<br />

verkocht. Vlaming<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> in<br />

vastgoed. Maar de kopers will<strong>en</strong> dan wel maximaal<br />

ontzorgd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> huurwaarborg van<br />

e<strong>en</strong> jaar. De woning moet helemaal af zijn, inclusief<br />

de tuinafsluiting. Bij de ontwikkeling van onze project<strong>en</strong><br />

kijk<strong>en</strong> we dus niet meer uitsluit<strong>en</strong>d naar de<br />

w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van particulier<strong>en</strong>, maar ook naar de desiderata<br />

van investeerders. Voor appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met<br />

twee slaapkamers evoluer<strong>en</strong> we dus naar 70 à 80<br />

m². Wie investeert in e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t, kan bij zo’n<br />

kleinere oppervlakte verhoudingsgewijs op hogere<br />

huurinkomst<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> bestaat op<br />

de huurmarkt e<strong>en</strong> belangrijke vraag naar nieuwe<br />

woning<strong>en</strong>. Hiervoor is de verhuurbaarheid zeker<br />

gegarandeerd.”<br />

Visierapport 2018


<strong>Burgers</strong> <strong>en</strong> <strong>bouwers</strong>:<br />

<strong>één</strong> <strong>front</strong><br />

Videoreportage<br />

Huyz<strong>en</strong>truyt<br />

Duurzaam, compact <strong>en</strong><br />

betaalbaar won<strong>en</strong> –<br />

De moduswoning


Hoofdstuk 1 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

De bouw is wel degelijk nog in staat om goedkope<br />

woning<strong>en</strong> aan die tegelijk compact <strong>en</strong> duurzaam zijn.<br />

De woningbouwer Huytz<strong>en</strong>truyt heeft in dit kader het<br />

concept van de moduswoning ontwikkeld.<br />

Meer hierover in de volg<strong>en</strong>de reportage.<br />

Visierapport 2018


26<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Joost Call<strong>en</strong>s / Durabrik<br />

Doordacht <strong>en</strong> duurzaam<br />

inspel<strong>en</strong> op<br />

woonvraagstukk<strong>en</strong><br />

van klant<strong>en</strong><br />

Tuss<strong>en</strong> wat de Vlaming voor zijn woning wil <strong>en</strong> wat de overheid op het vlak van<br />

woningbouw nastreeft, bestaat nog steeds e<strong>en</strong> discrepantie. Joost Call<strong>en</strong>s,<br />

CEO van Durabrik, stelt duidelijk e<strong>en</strong> aantal belangrijke verandering<strong>en</strong><br />

vast. Duurzaamheid, intuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> cruciale pijler van het bedrijfsbeleid van<br />

Durabrik, wint ook meer <strong>en</strong> meer aan belang in het overheidsbeleid. Maar<br />

tegelijk speelt de traagheid van sociologische verandering<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> aantal<br />

g<strong>en</strong>eraties kunn<strong>en</strong> overstijg<strong>en</strong>. De stad zo aantrekkelijk mak<strong>en</strong> dat gezinn<strong>en</strong><br />

er opnieuw gaan won<strong>en</strong>, vergt tijd, niet alle<strong>en</strong> omwille van de verschill<strong>en</strong> in<br />

m<strong>en</strong>taliteit tuss<strong>en</strong> de g<strong>en</strong>eraties, maar ook omwille van de forse investering<strong>en</strong><br />

die daarvoor nodig zull<strong>en</strong> zijn.<br />

> > Nieuwbouwproject te Destelberg<strong>en</strong> nabij<br />

Schelde <strong>en</strong> fietssnelweg (ill. Durabrik)


Hoofdstuk 1 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

27<br />

Wat voor e<strong>en</strong> nieuwe woning will<strong>en</strong> de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>?<br />

Joost Call<strong>en</strong>s: “Om op die vraag te antwoord<strong>en</strong> is<br />

het belangrijk door te vrag<strong>en</strong> naar de woonvraagstukk<strong>en</strong><br />

die de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> will<strong>en</strong> opgelost zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar<br />

de omgeving waarin ze will<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. Wat will<strong>en</strong><br />

de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> écht <strong>en</strong> op welke manier kunn<strong>en</strong> we<br />

hier dan vanuit het bedrijf e<strong>en</strong> duurzame oplossing<br />

voor bied<strong>en</strong>? M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> will<strong>en</strong> niet zozeer e<strong>en</strong><br />

woning, maar zijn vooral op zoek naar e<strong>en</strong> woonbeleving.<br />

We voel<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nog altijd in e<strong>en</strong><br />

gro<strong>en</strong>e omgeving will<strong>en</strong> won<strong>en</strong> waar hun kinder<strong>en</strong><br />

vrij kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar zij zelf tot rust kunn<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong>.”<br />

Drie pijlers van duurzaamheid<br />

Tegelijk wil Durabrik met haar project<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal<br />

duurzame doelstelling<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong>. Het bedrijf<br />

heeft daartoe e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> duurzaamheidscoördinator<br />

in di<strong>en</strong>st. Duurzaamheid bij Durabrik rust<br />

op drie pijlers: het heeft niet alle<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> met<br />

<strong>en</strong>ergiezuinigheid <strong>en</strong> het gebruik van gezonde<br />

material<strong>en</strong>, maar ook met bereikbaarheid <strong>en</strong> optimaal<br />

ruimtegebruik <strong>en</strong> t<strong>en</strong>slotte met de bewoners<br />

zelf <strong>en</strong> de sociale warmte die in hun buurt ontstaat.<br />

E<strong>en</strong> belangrijke nieuwe focus op het vlak van mobiliteit<br />

is de bereikbaarheid van het project te voet <strong>en</strong><br />

met de fiets. Joost Call<strong>en</strong>s: “Fietssnelweg<strong>en</strong> waarop<br />

de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zich veilig kunn<strong>en</strong> verplaats<strong>en</strong>, winn<strong>en</strong><br />

aan belang. Vooral in de omgeving van G<strong>en</strong>t word<strong>en</strong><br />

die nu goed uitgebouwd. Het is belangrijk dat<br />

onze project<strong>en</strong> hierop kunn<strong>en</strong> inplugg<strong>en</strong>. We zi<strong>en</strong><br />

dat fietssnelweg<strong>en</strong> mee tot de opwaardering van<br />

de wijk<strong>en</strong> eromhe<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>. Maar tegelijk merk<strong>en</strong><br />

we dat onze klant<strong>en</strong> nog steeds veel belang hecht<strong>en</strong><br />

aan parkeerplaats<strong>en</strong> nabij de woning. Daar<br />

blijv<strong>en</strong> we dus oplossing<strong>en</strong> voor zoek<strong>en</strong>”.<br />

Compacter <strong>en</strong> complexer<br />

Volg<strong>en</strong>s Joost Call<strong>en</strong>s zijn woonproject<strong>en</strong> nu<br />

compacter maar ook complexer geword<strong>en</strong> dan<br />

voorhe<strong>en</strong>. Naast de klassieke e<strong>en</strong>gezinswoning<br />

biedt Durabrik nu ook appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, kangoeroewoning<strong>en</strong>,<br />

cohousing, gestapelde woning<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> woonzorgwoning<strong>en</strong> aan. Joost Call<strong>en</strong>s ziet in de<br />

economie e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s om meer zak<strong>en</strong> te del<strong>en</strong>,<br />

zoals auto’s. Durabrik wil op deze t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s ingaan,<br />

maar op de woningmarkt zal het nog wat tijd verg<strong>en</strong><br />

vooraleer die doorbreekt: “Zelfs in flatgebouw<strong>en</strong><br />

zi<strong>en</strong> we nog niet onmiddellijk vrag<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />

gezam<strong>en</strong>lijke koffiehoek of wasplaats ontstaan.<br />

In het algeme<strong>en</strong> will<strong>en</strong> onze klant<strong>en</strong> nog liefst<br />

e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> (kleinere) tuin. Geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

moestuin<strong>en</strong> zijn niet altijd e<strong>en</strong> succes. Sommige<br />

bewoners onderhoud<strong>en</strong> dit goed maar andere<br />

minder. E<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> huis blijft belangrijk. Ook jongere<br />

gezinn<strong>en</strong> will<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>dom verwerv<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />

huis wordt nog altijd als e<strong>en</strong> belangrijke garantie<br />

teg<strong>en</strong> armoede ervar<strong>en</strong>.”<br />

De factor die bij de aankoop van e<strong>en</strong> nieuwe woning,<br />

het zwaarst doorweegt, is de prijs. Joost Call<strong>en</strong>s:<br />

“Daarvoor vrag<strong>en</strong> de klant<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> totaaloplossing.<br />

Zij will<strong>en</strong> maximaal ontzorgd word<strong>en</strong>. Er is nog<br />

weinig ruimte voor zelfbouw. De locatie, <strong>en</strong> meer<br />

bepaald dichtbij het werk <strong>en</strong> bij de winkels won<strong>en</strong>,<br />

is e<strong>en</strong> tweede belangrijke factor. Daarnaast speelt<br />

<strong>en</strong>ergiezuinigheid e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de rol: met e<strong>en</strong><br />

goede isolatie <strong>en</strong> met hernieuwbare <strong>en</strong>ergie kunn<strong>en</strong><br />

de bewoners bespar<strong>en</strong> op verwarmingskost<strong>en</strong>.<br />

Deze factor komt nu op de derde plaats.”<br />

Esthetiek <strong>en</strong> comfort bepal<strong>en</strong>d voor<br />

woningr<strong>en</strong>ovaties<br />

Ook via Victor streeft Durabrik naar e<strong>en</strong> “one stop<br />

shop”, maar dan voor de uitvoering van woningr<strong>en</strong>ovaties.<br />

Joost Call<strong>en</strong>s: “Onze ervaring leert dat<br />

de meeste verbouwing<strong>en</strong> ontstaan vanuit de w<strong>en</strong>s<br />

naar e<strong>en</strong> emotionele upgrade van de woning. De<br />

drang naar meer comfort <strong>en</strong> esthetische overweging<strong>en</strong><br />

zijn vaak belangrijker dan de w<strong>en</strong>s over<br />

e<strong>en</strong> duurzamere <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiezuinigere woning te<br />

beschikk<strong>en</strong>. Klant<strong>en</strong> gaan dus eerder kiez<strong>en</strong> voor<br />

e<strong>en</strong> mooiere vloer dan voor isolatie. Nog e<strong>en</strong> probleem<br />

op de r<strong>en</strong>ovatiemarkt is dat de prijs van e<strong>en</strong><br />

kwalitatieve r<strong>en</strong>ovatie vaak wordt onderschat. Zelfs<br />

architect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> het moeilijk om het vereiste<br />

budget goed in te schatt<strong>en</strong>. Door onze jar<strong>en</strong>lange<br />

ervaring beschikk<strong>en</strong> wij wel over die skills.”<br />

Joost Call<strong>en</strong>s pleit al langer voor e<strong>en</strong> meer stur<strong>en</strong>de<br />

rol van de Vlaamse overheid op het vlak van<br />

woningr<strong>en</strong>ovaties. Die legt aan nieuwe woning<strong>en</strong><br />

almaar str<strong>en</strong>gere verplichting<strong>en</strong> op, maar laat de<br />

bestaande woning<strong>en</strong> bijna ongemoeid. Door aan<br />

bestaande woning<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie-eis<strong>en</strong> op te legg<strong>en</strong>,<br />

zal de focus bij r<strong>en</strong>ovaties die nu duidelijk niet op<br />

verduurzaming ligt, wel in die richting evoluer<strong>en</strong>.<br />

De verstr<strong>en</strong>ging van de eis<strong>en</strong> voor bestaande<br />

woning<strong>en</strong> zal ook de professionalisering in de<br />

r<strong>en</strong>ovatiesector verhog<strong>en</strong> <strong>en</strong> op die manier extra<br />

tewerkstelling creër<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> beter inzicht in de r<strong>en</strong>ovatiekost<strong>en</strong><br />

via het EPC+ zal alvast de onderhandelingsmarge<br />

bij de aankoop van e<strong>en</strong> bestaande<br />

woning vergrot<strong>en</strong>, waardoor het beschikbare r<strong>en</strong>ovatiebudget<br />

kan stijg<strong>en</strong>.”<br />

Visierapport 2018


28<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Mathias Lehner / Nextcity<br />

Verdichte sted<strong>en</strong><br />

natuurinclusief<br />

ontwerp<strong>en</strong><br />

Volg<strong>en</strong>s rec<strong>en</strong>te VN-studies leeft binn<strong>en</strong>kort het grootste deel van de<br />

m<strong>en</strong>sheid in de stad. Sted<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> dus fors groei<strong>en</strong>, ook in Europa. De<br />

lev<strong>en</strong>skwaliteit van de bewoners wordt daardoor bedreigd, onder meer door<br />

smog, hitte-eiland<strong>en</strong> <strong>en</strong> fijn stof. Volg<strong>en</strong>s Mathias Lehner, architect bij LEGU in<br />

Amsterdam <strong>en</strong> onderzoeksdirecteur bij nextcity.nl kan je aan deze stedelijke<br />

problem<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> door in te zett<strong>en</strong> op biodiversiteit. Hoewel de biodiversiteit<br />

in het landschap door monocultur<strong>en</strong> in de landbouw erop achteruitgaat, gaat<br />

zij in sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> het sterk verstedelijkte Nederland de laatste jar<strong>en</strong> opnieuw<br />

erop vooruit. Mathias Lehner stelt dat je kunt ontwerp<strong>en</strong> én bouw<strong>en</strong> met als<br />

resultaat meer biodiversiteit <strong>en</strong> dus verblijfskwaliteit in de stad.<br />

Waarom strev<strong>en</strong> naar biodiversiteit? E<strong>en</strong> rijk biodivers<br />

ecosysteem levert namelijk gratis di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> die<br />

de lev<strong>en</strong>skwaliteit in de stad bevorder<strong>en</strong>. Mathias<br />

Lehner ziet hiervoor tal van concrete voordel<strong>en</strong>:<br />

omwille van het klimaat <strong>en</strong> de ecologie, onder<br />

meer om water beter vast te houd<strong>en</strong>, om het hitte-eilandeffect<br />

in stadsc<strong>en</strong>tra teg<strong>en</strong> te gaan <strong>en</strong> om<br />

tot stabiele ecosystem<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>, omdat sites<br />

dankzij biodiversiteit aantrekkelijker word<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

op economisch vlak e<strong>en</strong> hogere vastgoedwaarde<br />

verwerv<strong>en</strong>, omdat biodiversiteit tot meer zuurstof,<br />

minder fijn stof <strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> gezondere leefomgeving<br />

leidt <strong>en</strong> zo ook werk- <strong>en</strong> studieresultat<strong>en</strong> gunstig<br />

beïnvloedt <strong>en</strong> ook omdat biodiversiteit de sociale<br />

cohesie kan bevorder<strong>en</strong>. Via biodiversiteit wordt<br />

het dus mogelijk tal van maatschappelijke problem<strong>en</strong><br />

aan te pakk<strong>en</strong>.<br />

Mathias Lehner: “E<strong>en</strong> belangrijk basisprincipe is<br />

dat we de natuurlijke kringlop<strong>en</strong> voor ons moet<strong>en</strong><br />

lat<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. De natuur kan zich gemakkelijk zelf<br />

herstell<strong>en</strong>. Neem bijvoorbeeld de grondverontreiniging.<br />

Door e<strong>en</strong> beroep te do<strong>en</strong> op de zelfherstell<strong>en</strong>de<br />

kracht van de natuur is vaak minder afgraving<br />

vereist. De natuur levert ook heel wat product<strong>en</strong><br />

op: bouwmaterial<strong>en</strong> (zoals hout) <strong>en</strong> voedsel (zoals<br />

honing) of medicijn<strong>en</strong> (zoals echinacea). T<strong>en</strong> slotte<br />

zijn er voor de m<strong>en</strong>s talrijke immateriële meerwaard<strong>en</strong><br />

zoals schoonheid, aang<strong>en</strong>ame geur<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

geluid<strong>en</strong>, kleur, licht <strong>en</strong> ook juist stilte.”<br />

Biodivers voord<strong>en</strong>k<strong>en</strong> in het ontwerp<br />

Dan is er de vraag wanneer er bij bouwproject<strong>en</strong><br />

aan biodiversiteit moet word<strong>en</strong> gedacht. Vaak word<strong>en</strong><br />

oplossing<strong>en</strong> die de biodiversiteit bevorder<strong>en</strong>,


Hoofdstuk 1 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

29<br />

zoals nestkastjes, achteraf toegevoegd. Maar dat<br />

werkt louter als e<strong>en</strong> pleister <strong>en</strong> is weinig efficiënt.<br />

Het is veel beter biodiversiteit al tijd<strong>en</strong>s de planning<br />

mee te nem<strong>en</strong>. Daar bestaan trouw<strong>en</strong>s al<br />

handleiding<strong>en</strong> over. Mathias Lehner: “Om dan<br />

mee te gaan met de natuurlijke kringlop<strong>en</strong> moet<br />

de ontwerper het landschap bekijk<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> biodiverse<br />

bril. Beschouw bijvoorbeeld de stad als e<strong>en</strong><br />

rotslandschap. Dan zal je merk<strong>en</strong> dat de stad voor<br />

heel wat plant<strong>en</strong> <strong>en</strong> diersoort<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitstek<strong>en</strong>de<br />

habitat kan vorm<strong>en</strong>”.<br />

S<strong>en</strong>sibiliser<strong>en</strong> of verplicht<strong>en</strong><br />

Omdat s<strong>en</strong>sibilisering niet altijd volstaat om<br />

natuurinclusief ontwerp<strong>en</strong> te bevorder<strong>en</strong>, word<strong>en</strong><br />

nu al in e<strong>en</strong> aantal land<strong>en</strong> wettelijke kaders<br />

voor verplichting<strong>en</strong> <strong>en</strong> inc<strong>en</strong>tives uitgewerkt.<br />

Mathias Lehner verwijst onder meer naar het<br />

LUSH-programma met minimale verplichting<strong>en</strong><br />

bij hoogbouw <strong>en</strong> stedelijke ontwikkeling<strong>en</strong> waarmee<br />

Singapore al in 2009 van start ging. Intuss<strong>en</strong><br />

integrer<strong>en</strong> meer dan 50% van de private woning<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> meer dan e<strong>en</strong> derde van winkelc<strong>en</strong>tra, hotels<br />

> > De stad bekijk<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />

biodiverse bril (ill. Mathias Lehner)<br />

Voor natuurinclusief ontwerp<strong>en</strong> huldigt Mathias<br />

Lehner de volg<strong>en</strong>de zes principes: verbinding<strong>en</strong><br />

legg<strong>en</strong>, zorg<strong>en</strong> voor robuustheid, variër<strong>en</strong> in korrelmaat,<br />

diversiteit stimuler<strong>en</strong>, draagvlak creër<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> over de resultat<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong>.<br />

Mathias Lehner: “Verbinding<strong>en</strong> zijn belangrijk<br />

omdat dier<strong>en</strong> zich hierdoor door de stad kunn<strong>en</strong><br />

verplaats<strong>en</strong>. Dak<strong>en</strong>, waterpartij<strong>en</strong>, pad<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> zelfs touw<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hiertoe di<strong>en</strong><strong>en</strong>. Verder is<br />

het belangrijk tegelijk op verschill<strong>en</strong>de niveaus<br />

(bijvoorbeeld op verschill<strong>en</strong>de verdieping<strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />

schaalgroottes te werk<strong>en</strong> (zowel groot als klein).<br />

Robuustheid impliceert dat het project niet <strong>en</strong>kel<br />

op <strong>één</strong> soort mag focuss<strong>en</strong> maar meerdere soort<strong>en</strong><br />

moet kunn<strong>en</strong> aantrekk<strong>en</strong>. Diversiteit betek<strong>en</strong>t<br />

bijvoorbeeld e<strong>en</strong> mix van plekk<strong>en</strong> met int<strong>en</strong>sief <strong>en</strong><br />

ext<strong>en</strong>sief onderhoud. Draagvlak kan word<strong>en</strong> bevorderd<br />

als het gro<strong>en</strong> de sociale cohesie in de wijk<br />

stimuleert. Bij de communicatie komt het erop aan<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> inzage te gev<strong>en</strong> in de ontwerpprincipes<br />

<strong>en</strong> vooral in de positieve effect<strong>en</strong> van de g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

maatregel<strong>en</strong>, bijvoorbeeld op het vlak van CO 2<br />

-<br />

reductie <strong>en</strong> de gesteg<strong>en</strong> vastgoedwaarde.”<br />

<strong>en</strong> kantoorgebouw<strong>en</strong> er gro<strong>en</strong>e elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In<br />

Zwitserland (in Bern bijvoorbeeld) geld<strong>en</strong> str<strong>en</strong>ge<br />

regels om project<strong>en</strong> ‘natuurnah’ uit te rust<strong>en</strong><br />

vooraleer zij e<strong>en</strong> vergunning kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. In<br />

Nederland nam de geme<strong>en</strong>teraad van Amsterdam<br />

e<strong>en</strong> motie aan om aan alle r<strong>en</strong>ovatie- <strong>en</strong> nieuwbouwwerk<strong>en</strong><br />

de voorwaarde te koppel<strong>en</strong> dat zij de<br />

biodiversiteit moet<strong>en</strong> verhog<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong> project<br />

bij e<strong>en</strong> aanbestedingsprocedure binn<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> indi<strong>en</strong>ers nu zelfs beloond naarmate het<br />

ontwerp zal bijdrag<strong>en</strong> tot de biodiversiteit van de<br />

site op basis van extra punt<strong>en</strong>.<br />

Mogelijkhed<strong>en</strong> zijn legio. Als e<strong>en</strong> wijk wordt verdicht<br />

met binn<strong>en</strong>hov<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> juist daar gro<strong>en</strong>e<br />

elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegevoegd. In plaats van tuin<strong>en</strong><br />

rond de huiz<strong>en</strong> die steeds nuttelozer word<strong>en</strong><br />

naarmate de perceeloppervlakte verkleint, kan<br />

beter word<strong>en</strong> gewerkt met hofwoning<strong>en</strong> rondom<br />

e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>tuin. Mathias Lehner waarschuwt t<strong>en</strong>slotte<br />

om biodiversiteit niet als e<strong>en</strong> apart item te<br />

behandel<strong>en</strong>. Integ<strong>en</strong>deel, hij pleit voor e<strong>en</strong> geïntegreerde<br />

aanpak <strong>en</strong> citeert daarbij prof. Ortwin<br />

R<strong>en</strong>n uit Stuttgart:” Biodiversiteit werkt het best in<br />

combinatie met e<strong>en</strong> andere doelstelling”.<br />

Visierapport 2018


30<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Dirk Vandervek<strong>en</strong> / Shopperware<br />

Groei in interieursector<br />

met focus<br />

op minimalisme<br />

<strong>en</strong> compactheid<br />

Zoals in 2014 <strong>en</strong> 2016 heeft Shopperware in 2018 e<strong>en</strong> onderzoek naar de<br />

voornaamste t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op het vlak van interieur uitgevoerd. Mede door<br />

de verwachte groei van de bevolking <strong>en</strong> het blijv<strong>en</strong>d aantal bijkom<strong>en</strong>de<br />

woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> ondersteund door de koopint<strong>en</strong>ties van de geënquêteerde<br />

consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voorspelt Dirk Vandervek<strong>en</strong>, managing consultant van<br />

Shopperware, e<strong>en</strong> groei van 3% per jaar. Maar ook voor deze sector<br />

word<strong>en</strong> de t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> deels mee bepaald door de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de tr<strong>en</strong>d<br />

naar verdichting.<br />

Welke zijn de voornaamste t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op de<br />

interieur markt? Dirk Vandervek<strong>en</strong>: “Ook bij de<br />

keuze van het interieur vindt de ‘effortless society’<br />

haar weerslag. De consum<strong>en</strong>t wil zelf zo weinig<br />

moeite do<strong>en</strong>. Nabijheid is belangrijk. Tegelijk moet<br />

het product maximaal di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>.<br />

‘Product as a service’ is wat de klant<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>,<br />

vooral dan de jonger<strong>en</strong>, ondersteund door technologieën<br />

van het Internet of Things.”<br />

Het interieur moet zowat e<strong>en</strong> antidotum voor het<br />

lev<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong>. Dirk Vandervek<strong>en</strong>: “Terwijl het lev<strong>en</strong><br />

almaar sneller gaat <strong>en</strong> complexer wordt, zijn de<br />

klant<strong>en</strong> voor hun interieur op zoek naar e<strong>en</strong>voud<br />

<strong>en</strong> rust. Het interieur moet ruimte bied<strong>en</strong> voor<br />

het ontstress<strong>en</strong>. Het design moet e<strong>en</strong>voudig zijn.<br />

Minimalisme voert de hoofdtoon. Maar tegelijk is<br />

het belangrijk beleving in het product te injecter<strong>en</strong>.<br />

Niemand wil de dezelfde meubels als e<strong>en</strong> ander.<br />

Integ<strong>en</strong>deel, de klant<strong>en</strong> will<strong>en</strong> speciale <strong>en</strong> unieke<br />

acc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> legg<strong>en</strong>. Het interieur moet dus<br />

individualiseerbaar zijn, zoals sportscho<strong>en</strong><strong>en</strong> in<br />

standaardkleur<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleverd maar tegelijk<br />

‘customised’ kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, aanpasbaar aan de<br />

individuele smaak.”<br />

Interieurmarkt heeft pot<strong>en</strong>tieel<br />

In teg<strong>en</strong>stelling tot 2016 biedt de Belgische interieurmarkt<br />

in 2018 opnieuw groeiperspectiev<strong>en</strong>.<br />

Op basis van de koopint<strong>en</strong>ties verwacht Dirk<br />

Vandervek<strong>en</strong> dat de markt van de interieurinrichting<br />

met 3% per jaar zal stijg<strong>en</strong>. Het aantal kopers<br />

<strong>en</strong> het aantal transacties zal weliswaar licht dal<strong>en</strong>,<br />

maar dat wordt goedgemaakt door e<strong>en</strong> forse stijging<br />

van het besteedde bedrag. De uitgave per<br />

aankoop zal gemiddeld stijg<strong>en</strong> van 3.900 tot 4.800<br />

euro. Op dit vlak zijn er wel belangrijke regionale<br />

verschill<strong>en</strong>: de gemiddelde aankoopsom ligt in


Hoofdstuk 1 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

31<br />

HOEVEEL ZAL DE BELG UITGEVEN VOOR ZIJN INTERIEUR?<br />

Het geplande budget voor interieur in euro per kop<strong>en</strong>de gezin de kom<strong>en</strong>de 3 jaar<br />

61,3%<br />

55,1%<br />

€ 4.854 € 5.402<br />

€ 3.756<br />

€ 5.597<br />

35,5%<br />

26,7%<br />

10,4% 12%<br />

België Vlaander<strong>en</strong> Wallonie Brussel Vlaander<strong>en</strong> Wallonie<br />

S % bevolking S % besteding<br />

Brussel<br />

Bron : Shopperware Interior Survey | comeos 2018<br />

Brussel <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> zowat de helft hoger dan in<br />

Wallonië.<br />

Ook op het vlak van interieurstijl is er e<strong>en</strong> duidelijke<br />

verschuiving merkbaar. De Belg<strong>en</strong> ker<strong>en</strong> zich<br />

af van e<strong>en</strong> klassieke stijl of e<strong>en</strong> mix van stijl<strong>en</strong>. Uit<br />

de <strong>en</strong>quête van 2018 blijkt dat de interesse omslaat<br />

naar e<strong>en</strong> moderne, minimalistische <strong>en</strong> zelfs futuristische<br />

woning. Dit komt volg<strong>en</strong>s Dirk Vandervek<strong>en</strong><br />

overe<strong>en</strong> met de huidige voorkeur bij de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

voor e<strong>en</strong> strakke <strong>en</strong> rustgev<strong>en</strong>de ‘architect<strong>en</strong>woning’.<br />

Maar op het vlak duurzaamheid <strong>en</strong> ecologie<br />

moet de industrie leid<strong>en</strong>d zijn. Op dat vlak is<br />

de consum<strong>en</strong>t eerder e<strong>en</strong> volger in plaats van e<strong>en</strong><br />

driver, t<strong>en</strong>zij voor bepaalde doelgroep<strong>en</strong>.<br />

Jonge gezinn<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> vooral in meubel<strong>en</strong>.<br />

De oudere g<strong>en</strong>eratie besteedt verhoudingsgewijs<br />

meer aan interieurdecoratie <strong>en</strong> behangpapier. Om<br />

de toekomst van de interieurinrichting te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />

moet<strong>en</strong> we volg<strong>en</strong>s Dirk Vandervek<strong>en</strong> vooral naar<br />

de jongere Brusselse bevolking kijk<strong>en</strong>. Daar is duidelijk<br />

e<strong>en</strong> lagere interesse voor behangpapier te<br />

zi<strong>en</strong>. De kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> gaat de interesse vooral<br />

naar de inrichting van badkamer, slaapkamer <strong>en</strong><br />

keuk<strong>en</strong>: de meest intieme plekk<strong>en</strong> van het huis.<br />

Grotere polarisatie bij de klant<strong>en</strong><br />

De midd<strong>en</strong>klasse investeert minder in interieur. Bij<br />

de lagere sociale klass<strong>en</strong> is er wel nog pot<strong>en</strong>tieel.<br />

Voor deze consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geldt vooral de prijs als<br />

criterium. Zij kop<strong>en</strong> interieurartikel<strong>en</strong> ook vaker in<br />

de doe-het-zelf-zaak. Dirk Vandervek<strong>en</strong>: “België<br />

is meer dan voorhe<strong>en</strong> gepolariseerd. De verschill<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> de hogere <strong>en</strong> de lagere inkom<strong>en</strong>s zijn<br />

groter geword<strong>en</strong>. De gemiddelde aankoopsom<br />

voor interieur ligt bij de hoogste looncategorie<br />

ongeveer drie keer hoger dan bij de laagste. Door<br />

het gesteg<strong>en</strong> consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aantrekk<strong>en</strong><br />

van de economie heeft de consum<strong>en</strong>t in<br />

teg<strong>en</strong>stelling tot in 2016 toch meer aandacht voor<br />

de verhouding tuss<strong>en</strong> prijs <strong>en</strong> kwaliteit dan louter<br />

voor de laagste prijs.”<br />

Voor de kom<strong>en</strong>de drie jaar zull<strong>en</strong> ongeveer 22%<br />

van de klant<strong>en</strong> interieurproduct<strong>en</strong> online kop<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

78% niet. Dirk Vandervek<strong>en</strong>: “De online verkoop in<br />

de interieurbranche heeft relatief minder succes,<br />

vooral omdat het vaak gaat over grotere investering<strong>en</strong>,<br />

de klant<strong>en</strong> deze product<strong>en</strong> will<strong>en</strong> zi<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voel<strong>en</strong> <strong>en</strong> zij de online verkoop te weinig persoonlijk<br />

vind<strong>en</strong>. Voor decoratie-artikel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

kleine aankoopwaarde is het internet wel belangrijk.<br />

Virtual Reality kan e<strong>en</strong> oplossing bied<strong>en</strong> maar<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> bij de verkoop van interieur toch<br />

nog altijd tactiel gericht. Voor de meer technische<br />

product<strong>en</strong>, zoals verf, blijft de rol van de verkoper<br />

cruciaal. Toch moet<strong>en</strong> de klassieke ‘brick’ winkels<br />

aandacht hebb<strong>en</strong> voor hun aanwezigheid op het<br />

internet. De consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die online kop<strong>en</strong>, zijn<br />

kopers met de hoogste besteding<strong>en</strong> voor interieur.<br />

Tegelijk blijkt uit ons onderzoek dat juist de consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

met de hoogste besteding<strong>en</strong> ook vaak op<br />

het internet zitt<strong>en</strong>. Communicatiekanal<strong>en</strong> m<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

is dus de boodschap.”<br />

T<strong>en</strong> slotte wijst Dirk Vandervek<strong>en</strong> erop dat de daling<br />

van de bewoonbare oppervlakte voor woning<strong>en</strong><br />

naar minder dan 100 m² ook op de binn<strong>en</strong>inrichting<br />

e<strong>en</strong> sterke impact heeft. “De consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sp<strong>en</strong>der<strong>en</strong><br />

daardoor minder aan vloer<strong>en</strong>, behangpapier<br />

<strong>en</strong> verf maar verhoudingsgewijs meer aan meubels.<br />

Hun voorkeur gaat daardoor uit naar slimme<br />

<strong>en</strong> aanpasbare meubel<strong>en</strong>. Meubel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />

moduleerbaar zijn <strong>en</strong> voor meerdere doeleind<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt. Zij moet<strong>en</strong> de beschikbare<br />

woonruimte optimaliser<strong>en</strong>. De integratie van<br />

nieuwe technologieën is e<strong>en</strong> troef. Vooral jongere<br />

klant<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> van intellig<strong>en</strong>te ‘smart’ gadgets<br />

die het lev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> beperktere ruimte comfortabeler<br />

mak<strong>en</strong>.”<br />

Visierapport 2018


32


HOOFDSTUK<br />

W<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van Vlaming<strong>en</strong><br />

rond mobiliteit<br />

Naast het won<strong>en</strong> in het eerste hoofdstuk<br />

focust dit tweede hoofdstuk op de<br />

mobiliteit. Hoe evoluer<strong>en</strong> de files<br />

mom<strong>en</strong>teel in Vlaander<strong>en</strong>, hoe staat<br />

de Vlaming teg<strong>en</strong>over e<strong>en</strong> duurzamere<br />

mobiliteit <strong>en</strong> hoe evolueert zijn effectief<br />

verplaatsingsgedrag, welke zijn de<br />

factor<strong>en</strong> die de mobiliteit aanzw<strong>en</strong>gel<strong>en</strong>,<br />

zijn er t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die wijz<strong>en</strong> op<br />

e<strong>en</strong> mogelijke k<strong>en</strong>tering <strong>en</strong> in welke<br />

mate hebb<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> impact op de<br />

bouw(markt)?


34<br />

Hoofdstuk 2.<br />

W<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van Vlaming<strong>en</strong> rond mobiliteit<br />

2.1. Fileleed brak in 2017 alle records<br />

In 2017 is het verkeer op de Vlaamse snelweg<strong>en</strong> op<br />

werkdag<strong>en</strong> in vergelijking met 2016 toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

met 0,6% door de to<strong>en</strong>ame van zowel het autoals<br />

het vrachtverkeer. De stagnatie in de groei van<br />

het vrachtverkeer in de loop van 2016 is zodo<strong>en</strong>de<br />

tijdelijk van aard geblek<strong>en</strong>. Net zoals in 2016 het<br />

geval was, klopt 2017 de recordwaard<strong>en</strong> van zijn<br />

voorganger op het vlak van de globale filezwaarte<br />

als gevolg van e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame van zowel de ocht<strong>en</strong>dals<br />

de avondfiles. De to<strong>en</strong>ame is veel sterker in de<br />

regio Antwerp<strong>en</strong> (14 à 18%) dan in de regio Brussel<br />

(3% tot 7%). De ocht<strong>en</strong>dfiles zijn in 2017 met 158 km<br />

gemiddeld 13 km langer dan in 2016 <strong>en</strong> de avondfiles<br />

met 124 km gemiddeld 3 km langer dan in 2016.<br />

De to<strong>en</strong>ame van de congestie is grot<strong>en</strong>deels<br />

structureel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gevolg van de hoge mate van<br />

verzadiging of zelfs oververzadiging van grote<br />

del<strong>en</strong> van het Vlaamse snelweg<strong>en</strong>net. De verdere<br />

to<strong>en</strong>ame van de verzadigingsgraad ev<strong>en</strong>als de to<strong>en</strong>ame<br />

van het aantal hinderongevall<strong>en</strong> leidt tot e<strong>en</strong><br />

significante to<strong>en</strong>ame van de files aan de klassieke<br />

knelpunt<strong>en</strong>, maar ook tot het ontstaan van nieuwe<br />

structurele congestie. Aan de K<strong>en</strong>nedytunnel richting<br />

Nederland, de absolute topper in Vlaander<strong>en</strong><br />

qua duurtijd van de files, stond in 2017 maar liefst<br />

10,5 uur file op e<strong>en</strong> gemiddelde werkdag, e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame<br />

van 2 uur op 2 jaar tijd.<br />

Nerg<strong>en</strong>s in Vlaander<strong>en</strong> rijdt er meer verkeer dan op<br />

het zuidelijk deel van de Antwerpse ring, die ook<br />

uitgesprok<strong>en</strong> koploper is wat betreft vrachtverkeer.<br />

Zelfs op deze uiterst drukke wegsegm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> neemt<br />

het aantal voertuig<strong>en</strong> in 2017 nog verder toe met<br />

500 à 1.000 voertuig<strong>en</strong> per dag.<br />

> > Aanleg van e<strong>en</strong> aparte fietsbrug naast de bestaande brug<br />

voor wag<strong>en</strong>s over de E314 (ill. BAM Contractors)


Hoofdstuk 2<br />

35<br />

> > Ecoduct te Gro<strong>en</strong><strong>en</strong>daal (ill. BAM Contractors)<br />

2.2. Beperkte interesse voor op<strong>en</strong>baar<br />

vervoer maar toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

fietsverkeer<br />

Uit de bevraging in 2017 van GfK Belgium in<br />

opdracht van het departem<strong>en</strong>t Omgeving over de<br />

attitudes van Vlaming<strong>en</strong> over mobiliteit is geblek<strong>en</strong><br />

dat 51% overtuigd was van de noodzaak e<strong>en</strong> persoonlijke<br />

wag<strong>en</strong> te bezitt<strong>en</strong>. Van de 50- tot 64-jarig<strong>en</strong><br />

vond zelfs 57% het bezit van e<strong>en</strong> persoonlijke<br />

wag<strong>en</strong> absoluut noodzakelijk. Tegelijk was 58%<br />

bereid om te voet of met de fiets naar het werk te<br />

gaan <strong>en</strong> 46% met het op<strong>en</strong>baar vervoer ‘indi<strong>en</strong><br />

mogelijk’.<br />

Om zich duurzamer te verplaats<strong>en</strong> koos 79% van de<br />

ondervraagd<strong>en</strong> er nu al voor om kleine afstand<strong>en</strong> te<br />

voet of met de fiets af te legg<strong>en</strong>. Nog e<strong>en</strong> populaire<br />

reeds toegepaste maatregel bestond erin de stedelijke<br />

c<strong>en</strong>tra met de wag<strong>en</strong> te vermijd<strong>en</strong>. Maar tegelijk<br />

gebruikte slechts 46% het op<strong>en</strong>baar vervoer in<br />

plaats van de auto. De woon-werk afstand verminder<strong>en</strong><br />

was e<strong>en</strong> meer gekoz<strong>en</strong> optie met 54% van de<br />

antwoord<strong>en</strong>. Amper 13% paste nu al autodel<strong>en</strong> toe.<br />

Maar liefst 69% was niet van plan autodel<strong>en</strong> toe te<br />

pass<strong>en</strong>, nu niet noch in de toekomst.<br />

Bij de keuze van het vervoermiddel primeerde<br />

de snelheid van de verplaatsing (bij 64% van<br />

de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong>), de kostprijs (bij 54%) <strong>en</strong> het<br />

comfort (bij 51% van de antwoord<strong>en</strong>). Om bij het<br />

woon-werkverkeer de fiets als alternatief te nem<strong>en</strong><br />

was voor 53% van de geënquêteerd<strong>en</strong> de afstand<br />

te lang, duurde bij 38% het traject daardoor langer<br />

<strong>en</strong> leek voor 23% het traject niet veilig g<strong>en</strong>oeg.<br />

Om als alternatief het op<strong>en</strong>baar vervoer te nem<strong>en</strong><br />

war<strong>en</strong> voor 63% de verbinding<strong>en</strong> slecht afgestemd,<br />

duurde voor 43% het traject langer <strong>en</strong> had volg<strong>en</strong>s<br />

26% de trein te veel vertraging<strong>en</strong>.<br />

Voorts is het opvall<strong>en</strong>d dat voor de verduurzaming<br />

van de mobiliteit de ondervraagd<strong>en</strong> vooral uitkek<strong>en</strong><br />

naar infrastructurele ingrep<strong>en</strong>: 86% pleitte voor e<strong>en</strong><br />

verhoging van de kwaliteit van het op<strong>en</strong>baar vervoer,<br />

85% voor e<strong>en</strong> verbetering van de infrastructuur<br />

voor fietsers <strong>en</strong> voetgangers <strong>en</strong> 76% voor meer<br />

oplaadpunt<strong>en</strong> voor elektrische wag<strong>en</strong>s. Allerhande<br />

fiscale maatregel<strong>en</strong> (financiële tuss<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>,<br />

GRAFIEK 9:<br />

Toegepaste <strong>en</strong> geplande acties voor e<strong>en</strong> duurzame mobiliteit<br />

autodel<strong>en</strong><br />

op<strong>en</strong>baar vervoer gebruik<strong>en</strong> in plaats van de wag<strong>en</strong><br />

woon-werkafstand minimaliser<strong>en</strong><br />

stedelijke c<strong>en</strong>tra met de wag<strong>en</strong> vermijd<strong>en</strong><br />

wag<strong>en</strong> aanschaff<strong>en</strong> met minimale uitstoot<br />

kleine afstand<strong>en</strong> te voet of met de fiets aflegg<strong>en</strong><br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

S nu <strong>en</strong> in de toekomst S nu maar niet in de toekomst<br />

S nu niet, maar wel in de toekomst S nu niet <strong>en</strong> niet in de toekomst<br />

Bron: GfK voor departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

Visierapport 2018


36<br />

> > Nieuw metrostation te Antwerp<strong>en</strong> in het<br />

kader van het Livan-project (ill. D<strong>en</strong>ys)<br />

fiscale voordel<strong>en</strong>, toek<strong>en</strong>ning van e<strong>en</strong> mobiliteitsbudget<br />

<strong>en</strong> de kilometerheffing) war<strong>en</strong> duidelijk<br />

minder populair.<br />

Volg<strong>en</strong>s het meest rec<strong>en</strong>te Onderzoek<br />

Verplaatsingsgedrag van 2016-2017 word<strong>en</strong> nu<br />

ongeveer 65% van de verplaatsing<strong>en</strong> door de<br />

Vlaamse 60-plussers met de auto afgelegd, hetzij<br />

als bestuurder, hetzij als passagier. Zo’n 5% van de<br />

verplaatsing<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> met het op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

(met de lijnbus, met de tram of (pré)metro <strong>en</strong><br />

per trein) <strong>en</strong> 28% per (elektrische) fiets <strong>en</strong> te voet.<br />

Deze verdeling is significant gewijzigd t<strong>en</strong> opzichte<br />

van voorgaande verplaatsingsonderzoek<strong>en</strong>. Zo is<br />

het aandeel van de auto in het laatste onderzoek<br />

afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> terwijl het aandeel van het op<strong>en</strong>baar<br />

vervoer <strong>en</strong> het aandeel te voet <strong>en</strong> met de fiets<br />

toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zijn. Het perc<strong>en</strong>tage van de fiets is<br />

het sterkst toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, namelijk met 3,3% t<strong>en</strong><br />

opzichte van het voorlaatste onderzoek. De modus<br />

te voet is in het Onderzoek Verplaatsingsgedrag<br />

van 2016-2017 verantwoordelijk voor 12,5% van de<br />

verplaatsing<strong>en</strong>.<br />

55<br />

50<br />

45<br />

40<br />

35<br />

30<br />

25<br />

20<br />

15<br />

10<br />

5<br />

0<br />

GRAFIEK 10:<br />

Verplaatsingsgedrag in Vlaander<strong>en</strong>(%)<br />

autobestuurder<br />

autopassagier<br />

trein<br />

bus, tram <strong>en</strong><br />

metro<br />

(elektrische)<br />

fiets<br />

S 2015-2016 S 2016-2017<br />

te voet<br />

op andere wijze<br />

Bron: Onderzoek<strong>en</strong> Verplaatsingsgedrag


Hoofdstuk 2<br />

37<br />

GRAFIEK 11:<br />

Verplaatsingsgedrag voor<br />

woon-werkverkeer in Vlaander<strong>en</strong><br />

Om zich naar school te verplaats<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> verplaatsing<strong>en</strong><br />

met de (elektrische) fiets zelfs helemaal<br />

bov<strong>en</strong>aan met e<strong>en</strong> aandeel van 31,4%. Daarop volg<strong>en</strong><br />

verplaatsing<strong>en</strong> als passagier in de auto voor<br />

26,5%. Het aandeel van het op<strong>en</strong>baar vervoer (trein,<br />

bus, tram <strong>en</strong> metro) komt onmiddellijk daarna met<br />

24,2%. Ongeveer 9,5% van de verplaatsing<strong>en</strong> naar<br />

school gebeur<strong>en</strong> te voet.<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

Maar wat specifiek het woon-werkverkeer aangaat,<br />

blijkt het gebruik van de auto amper af te nem<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> aandeel van meer dan 70% te behoud<strong>en</strong>.<br />

Voor het woon-werkverkeer zi<strong>en</strong> we, zoals<br />

bij het algeme<strong>en</strong> verplaatsingsgedrag, e<strong>en</strong> sterke<br />

to<strong>en</strong>ame van het gebruik van de fiets van 12% in<br />

2008-2009 naar 16,2% in 2016-2017. Door het to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d<br />

gebruik van de fiets gaat vooral het aandeel<br />

van het op<strong>en</strong>baar vervoer erop achteruit: van 12,2%<br />

naar circa 8,4%.<br />

20<br />

10<br />

0<br />

autobestuurder<br />

autopassagier<br />

trein<br />

bus, tram <strong>en</strong><br />

metro<br />

(elektrische)<br />

fiets<br />

te voet<br />

S 2008-2009 S 2012-2013 S 2016-2017<br />

op andere wijze<br />

Bron: Onderzoek<strong>en</strong> Verplaatsingsgedrag<br />

> > Noorderlijn Project voor e<strong>en</strong> nieuwe vlotte tramverbinding tuss<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trum,<br />

Eilandje <strong>en</strong> noord<strong>en</strong> van Antwerp<strong>en</strong> (ill. Aertss<strong>en</strong>, © Johan Deckers)<br />

Visierapport 2018


38<br />

> > Spoorweglaan langs station,<br />

ziek<strong>en</strong>huis, school <strong>en</strong> zwembad<br />

te Duffel met aangepast<br />

materiaalgebruik in functie<br />

van de maximale snelheid (ill.<br />

Wi<strong>en</strong>erberger, arch. Bureau<br />

France)<br />

De VAB waarvan in dit visierapport ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong><br />

getuig<strong>en</strong>is is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (i p. 52), voerde zowel<br />

in 2015 als in 2018 e<strong>en</strong> grootschalig fietsonderzoek<br />

uit waardoor de evolutie in het fietsgebruik in kaart<br />

kon word<strong>en</strong> gebracht. Het onderzoek bevestigde<br />

de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> interesse voor verplaatsing<strong>en</strong><br />

met de fiets. In 2015 stapte 76% van de volwass<strong>en</strong><br />

Vlaming<strong>en</strong> wele<strong>en</strong>s op de fiets. In 2018 is dat 83%.<br />

We fiets<strong>en</strong> ook langere afstand<strong>en</strong>. Drie op de ti<strong>en</strong><br />

Vlaming<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> jaarlijks meer dan tweeduiz<strong>en</strong>d<br />

kilometer af. Dat komt vooral omdat de Vlaming<strong>en</strong><br />

vaker de fiets gebruik<strong>en</strong> voor woon-werkverkeer.<br />

De elektrische fiets speelt hierin e<strong>en</strong> belangrijke<br />

rol. Van alle m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die met de fiets naar het werk<br />

p<strong>en</strong>del<strong>en</strong>, doet 16% dat teg<strong>en</strong>woordig met e<strong>en</strong><br />

elektrische fiets. Het publiek dat e<strong>en</strong> elektrische<br />

fiets koopt, wordt dan ook steeds jonger. Nu is 55%<br />

van de kopers jonger dan 55 jaar. Drie jaar geled<strong>en</strong><br />

was dat nog maar 25%. Het beeld dat <strong>en</strong>kel s<strong>en</strong>ior<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> elektrische fiets aanschaff<strong>en</strong>, stemt dus al<br />

lang niet meer overe<strong>en</strong> met de werkelijkheid.<br />

Uit de VAB-Fietsbarometer blijkt voorts dat 21% van<br />

de elektrische fietsers in de afgelop<strong>en</strong> drie jaar e<strong>en</strong><br />

ongeval had. Maar ook het aantal ongevall<strong>en</strong> met<br />

stadsfiets<strong>en</strong> is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De fietsvaardigheid<br />

ligt het vaakst aan de basis van e<strong>en</strong> ongeval. D<strong>en</strong>k<br />

maar aan het ev<strong>en</strong>wicht verliez<strong>en</strong> of plots moet<strong>en</strong><br />

uitwijk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> hindernis. Daarna volg<strong>en</strong> de<br />

slechte weginfrastructuur <strong>en</strong> andere weggebruikers<br />

die e<strong>en</strong> onverwacht manoeuvre uitvoer<strong>en</strong>.<br />

Als we <strong>en</strong>kel naar het aantal ongevall<strong>en</strong> in het<br />

woon-werkverkeer kijk<strong>en</strong>, dan ligt niet zozeer de<br />

fietsvaardigheid aan de basis. Bij deze verplaatsing<strong>en</strong><br />

zijn de meeste ongevall<strong>en</strong> te wijt<strong>en</strong> aan auto’s.<br />

De grootste problem<strong>en</strong>? Auto’s met onvoldo<strong>en</strong>de<br />

aandacht voor fietsers (57%), slecht onderhoud<strong>en</strong><br />

of ontbrek<strong>en</strong>de fietspad<strong>en</strong> (55%) <strong>en</strong> gevaarlijke<br />

kruispunt<strong>en</strong> (54%). E<strong>en</strong> veilige fietsroute blijft dus<br />

van groot belang, met bredere fietspad<strong>en</strong> als e<strong>en</strong><br />

weerker<strong>en</strong>de eis van fietsers. Daarom vindt VAB<br />

het belangrijk dat de overheid niet alle<strong>en</strong> focust op<br />

het wegwerk<strong>en</strong> van zwarte punt<strong>en</strong>, maar ook blijft<br />

invester<strong>en</strong> in veilige fietsroutes. De getuig<strong>en</strong>is van<br />

de G<strong>en</strong>tse stadsbouwmeester (i p. 50) geeft aan<br />

welke impact deze investering<strong>en</strong> op het ruimtelijk<br />

beleid van e<strong>en</strong> stad hebb<strong>en</strong> doordat voor die<br />

routes dan ook de nodige ruimte moet word<strong>en</strong><br />

vrijgemaakt.<br />

2.3. Meer woon-werkverkeer leidt<br />

tot dec<strong>en</strong>tralisatie <strong>en</strong> meer<br />

thuiswerk<br />

Tijd<strong>en</strong>s de voorbije 10 jaar groeide het aantal 20- tot<br />

64-jarig<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> nog met 4%. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

steeg de werkzaamheidsgraad van deze bevolking<br />

van 71,9% in 2007 tot 73% in 2017. Beide factor<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> ongetwijfeld mee bijgedrag<strong>en</strong> tot de to<strong>en</strong>ame<br />

van het woon-werkverkeer. Maar voor de<br />

nabije toekomst verwacht Statistiek Vlaander<strong>en</strong><br />

op basis van haar geme<strong>en</strong>telijke demografische


Hoofdstuk 2<br />

39<br />

> > Bijna-<strong>en</strong>ergi<strong>en</strong>eutraal Herman-Teirlinckgebouw nabij het Brusselse Noordstation met duurzaamheidsniveau<br />

van 4 sterr<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s het Vlaams Handboek Kantoorgebouw<strong>en</strong> (ill. Van Laere, arch. Neutelings Riedijk)<br />

vooruitzicht<strong>en</strong> voor 2018-2035 e<strong>en</strong> lichte daling van<br />

de actieve bevolking met 1,6% tuss<strong>en</strong> 2017-2027.<br />

Deze daling conc<strong>en</strong>treert zich bij de 40-64-jarig<strong>en</strong><br />

maar ook het aantal 20- tot 39-jarig<strong>en</strong> houdt maar<br />

in 1 op 3 geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> stand.<br />

E<strong>en</strong> daling van beide leeftijdscategorieën<br />

vond Statistiek Vlaander<strong>en</strong> voornamelijk terug<br />

in geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het oost<strong>en</strong> van Limburg, de<br />

Antwerpse Kemp<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong> west<strong>en</strong> van de Vlaamse<br />

Ruit tot aan de kuststreek. E<strong>en</strong> stijging van beide<br />

leeftijdscategorieën conc<strong>en</strong>treert zich vooral in<br />

<strong>en</strong>kele c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong>, waaronder Antwerp<strong>en</strong>,<br />

G<strong>en</strong>t, Mechel<strong>en</strong>, Roeselare <strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>de, maar ook<br />

in Vilvoorde, Machel<strong>en</strong> <strong>en</strong> Halle. Uit deze nuancering<br />

per geme<strong>en</strong>te blijkt dat de demografische<br />

evolutie ge<strong>en</strong>szins tot minder verkeersdrukte zal<br />

leid<strong>en</strong> in de nu al oververzadigde Vlaamse Ruit.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> blijft het de bedoeling, onder druk van<br />

de Europese Unie, de werkzaamheidsgraad verder<br />

te do<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong> tot 76% van de 20- tot 64-jarig<strong>en</strong>.<br />

Dit betek<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> nog groter aandeel van deze<br />

bevolkingsgroep aan de arbeidsmarkt zal moet<strong>en</strong><br />

deelnem<strong>en</strong>, onder meer om de kost<strong>en</strong> van de vergrijzing<br />

te kunn<strong>en</strong> financier<strong>en</strong>.<br />

Tegelijk blijft ook het wag<strong>en</strong>park altijd maar<br />

groei<strong>en</strong>: van 2010 tot 2017 met 509.164 person<strong>en</strong>wag<strong>en</strong><br />

(9,6%) <strong>en</strong> met maar liefst 135.905 vrachtwag<strong>en</strong>s<br />

(19,7%). Beide t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> reflecter<strong>en</strong> e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de<br />

behoefte aan gemotoriseerd vervoer waarvoor<br />

blijkbaar ge<strong>en</strong> alternatiev<strong>en</strong> voorhand<strong>en</strong> zijn.<br />

7.000.000<br />

6.000.000<br />

5.000.000<br />

4.000.000<br />

3.000.000<br />

2.000.000<br />

1.000.000<br />

0<br />

GRAFIEK 12:<br />

Evolutie van het aantal geregistreerde<br />

voertuig<strong>en</strong> in België<br />

2010<br />

2011<br />

2012<br />

2013<br />

S person<strong>en</strong>auto’s<br />

S vracht-, bestel-, terrein- <strong>en</strong> tankwag<strong>en</strong>s<br />

Bron: Statbel<br />

2014<br />

2015<br />

2016<br />

2017<br />

Wanneer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te kunn<strong>en</strong><br />

werk<strong>en</strong>, is de p<strong>en</strong>delafstand doorgaans beperkt.<br />

Maar het relatieve aandeel Belg<strong>en</strong> dat in de eig<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>te werkt, neemt gestaag af. Dat blijkt uit<br />

e<strong>en</strong> studie van MOBILO over het woon-werkverkeer<br />

in Vlaander<strong>en</strong> van 2014. Op het einde van de<br />

19 de eeuw vond<strong>en</strong> nog 80 à 90% van de Belg<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> job in hun eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te. Op basis van de<br />

volkstelling van 1947 kon al word<strong>en</strong> geconcludeerd<br />

Visierapport 2018


40<br />

dat circa 60% van de Belg<strong>en</strong> in de eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te<br />

werkte. To<strong>en</strong> werkte 40% van de Belg<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de<br />

geme<strong>en</strong>tegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, wat voor die tijd al e<strong>en</strong> ongehoord<br />

hoog perc<strong>en</strong>tage was. Er war<strong>en</strong> to<strong>en</strong> wel<br />

meer <strong>en</strong> gemiddeld ook kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dan<br />

nu.<br />

Het werk<strong>en</strong> in eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te (WIEG) is sindsdi<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>kel gedaald. Op basis van de volkstelling uit 1991<br />

zi<strong>en</strong> we het WIEG al verminder<strong>en</strong> tot 43%. In 2010<br />

(het meest rec<strong>en</strong>te jaar waarvoor we gegev<strong>en</strong>s<br />

hebb<strong>en</strong>) is het aandeel van het WIEG op Belgisch<br />

niveau verder gedaald tot 26,2%. In Vlaander<strong>en</strong><br />

ligt dit aandeel nog lager. Gemiddeld werkt amper<br />

23% van de Vlaming<strong>en</strong> in de eig<strong>en</strong> woongeme<strong>en</strong>te.<br />

De geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met het laagste aandeel aan WIEG<br />

(van minder dan 18%) zijn geografisch relatief duidelijk<br />

afgebak<strong>en</strong>d: het gaat om e<strong>en</strong> groot aantal<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het Hageland <strong>en</strong> in de zog<strong>en</strong>aamde<br />

‘gro<strong>en</strong>e gordel’ rond het Brussels Gewest, de randgeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

rond de stad Antwerp<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> groot<br />

aantal geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> t<strong>en</strong> zuid<strong>en</strong> van de stad G<strong>en</strong>t<br />

<strong>en</strong> meer in het bijzonder in het arrondissem<strong>en</strong>t<br />

Oud<strong>en</strong>aarde. In het Brussels Gewest <strong>en</strong> in de stad<br />

Antwerp<strong>en</strong> ligt het WIEG behoorlijk hoog op respectievelijk<br />

37% <strong>en</strong> 33%. In het algeme<strong>en</strong> scor<strong>en</strong> de<br />

90<br />

80<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

GRAFIEK 13:<br />

Aandeel werk<strong>en</strong> in<br />

eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te in België<br />

1896<br />

1947<br />

1991<br />

Bron: MOBILO<br />

2001<br />

2010<br />

c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> redelijk hoog op het vlak van WIEG<br />

terwijl de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rondom de c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong><br />

juist eerder laag scor<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>d probleem is dat e<strong>en</strong> groot deel<br />

van de werkgeleg<strong>en</strong>heid in de grotere sted<strong>en</strong> is<br />

> > Gro<strong>en</strong>wand in de bar van het nieuwe kantoor van Tectum (ill. In-Lijn interieurarchitectuur)


Hoofdstuk 2<br />

41<br />

> > Landschapsbureau in<br />

de nieuwe Limburgse<br />

bouwcampus<br />

(ill. Confederatie Bouw<br />

Limburg)<br />

uitgezwermd naar de periferie. In haar getuig<strong>en</strong>is<br />

(i p. 48) wijst ook Linda Boudry op de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

afstand tuss<strong>en</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Illustratief in<br />

dit verband is bijvoorbeeld de locatie van hav<strong>en</strong>terminals.<br />

Die lag<strong>en</strong> in het verled<strong>en</strong> relatief dicht<br />

bij de stedelijke c<strong>en</strong>tra maar hebb<strong>en</strong> zich in de<br />

loop van de tijd meer <strong>en</strong> meer weg van de stad<br />

ontwikkeld. De zeehav<strong>en</strong>s zijn nu erg uitgestrekte<br />

gebied<strong>en</strong> geword<strong>en</strong> waar de meeste bedrijv<strong>en</strong> ver<br />

Het is volg<strong>en</strong>s Stephan<br />

Vanfraechem, algeme<strong>en</strong> directeur<br />

van Alfaport, de bedoeling<br />

teg<strong>en</strong> 2030 nog e<strong>en</strong>s 13% van het<br />

vrachtvervoer van de weg te hal<strong>en</strong>.<br />

van treinstations, bus- of tramhaltes ligg<strong>en</strong>, waar<br />

e<strong>en</strong> goede <strong>en</strong> veilige fietsinfrastructuur niet altijd<br />

aanwezig is <strong>en</strong> waar de bedrijv<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> de klok<br />

rond werk<strong>en</strong>. Bij gebrek aan alternatief verloopt de<br />

ontsluiting vooral via de weg.<br />

Uit e<strong>en</strong> bevraging van 10.000 werknemers in 13 grote<br />

bedrijv<strong>en</strong> langs de Scheldelaan in de Antwerpse<br />

hav<strong>en</strong> is geblek<strong>en</strong> dat maar liefst 78% met de auto<br />

naar het werk kwam, 15% collectief vervoerd werd<br />

(met e<strong>en</strong> bedrijfseig<strong>en</strong> bus of met e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

I-bus), amper 4% fietste, 2% het op<strong>en</strong>baar<br />

vervoer gebruikte <strong>en</strong> 1% carpoolde. Wat betreft<br />

de aan- <strong>en</strong> afvoer van de maritieme lading<strong>en</strong> was<br />

de modal shift duidelijk al verder gevorderd: het<br />

transport van die lading<strong>en</strong> verliep op basis van cijfers<br />

van 2017 al voor 37% via binn<strong>en</strong>schep<strong>en</strong>, voor<br />

8% via het spoor, voor 3% via pijpleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘nog<br />

maar’ voor 52% via de weg. Het is volg<strong>en</strong>s Stephan<br />

Vanfraechem, algeme<strong>en</strong> directeur van Alfaport, de<br />

bedoeling teg<strong>en</strong> 2030 nog e<strong>en</strong>s 13% van het vrachtvervoer<br />

van de weg te hal<strong>en</strong>.<br />

Uit de jaarlijkse barometer van de Belgische attractiviteit<br />

door Ernst & Young is geblek<strong>en</strong> dat in 2017<br />

België 215 buit<strong>en</strong>landse investeringsproject<strong>en</strong> heeft<br />

ontvang<strong>en</strong> die voor 5.838 bijkom<strong>en</strong>de jobs hebb<strong>en</strong><br />

gezorgd. Dat is beter dan de voorbije ti<strong>en</strong> jar<strong>en</strong>.<br />

Maar de groei van 7,5% in vergelijking met 2016<br />

ligt lager dan de to<strong>en</strong>ame van 10% in Europa. In de<br />

andere Europese land<strong>en</strong> leverd<strong>en</strong> de buit<strong>en</strong>landse<br />

investering<strong>en</strong> ook meer jobs op. Van de ondervraagde<br />

bedrijv<strong>en</strong> antwoordd<strong>en</strong> 43% dat de files<br />

<strong>en</strong> de ondermaatse weginfrastructuur in België e<strong>en</strong><br />

negatieve invloed op hun investeringsbeslissing<strong>en</strong><br />

uitoef<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. De mobiliteitsfactor weegt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

zwaarder door bij buit<strong>en</strong>landse bedrijv<strong>en</strong> die reeds<br />

in België gevestigd zijn. De povere mobiliteit weerhoudt<br />

61% onder h<strong>en</strong> om extra te invester<strong>en</strong>. Bij de<br />

nieuwkomers volgt de ontnuchtering pas later.<br />

De verkeersproblematiek trof vooral de investering<strong>en</strong><br />

in het Brussels Gewest. Daar hebb<strong>en</strong> in 2017<br />

Visierapport 2018


42<br />

> > Nieuw woonproject HanGare op e<strong>en</strong> voomalige bedrijfssite te Deinze<br />

vlakbij station <strong>en</strong> fietspunt (ill. Vanhaer<strong>en</strong>ts Developm<strong>en</strong>t)<br />

De afnem<strong>en</strong>de populariteit van<br />

Brussel als werkplek blijkt ook uit<br />

het dal<strong>en</strong>d aantal p<strong>en</strong>delaars.<br />

TABEL 1:<br />

Extra investering<strong>en</strong> <strong>en</strong> jobs door<br />

buit<strong>en</strong>landse investering<strong>en</strong> in 2017<br />

Vlaander<strong>en</strong> Wallonië Brussels<br />

Gewest<br />

aantal investeringsproject<strong>en</strong> 134 44 37<br />

totaal aantal extra jobs 4872 805 161<br />

aantal extra jobs per project 36 18 4<br />

Bron: Ernst & Young<br />

slechts 37 investeringsproject<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>over 134 in Vlaander<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> leverde elk<br />

investeringsproject in Brussel amper 4 extra jobs op<br />

teg<strong>en</strong> 36 in Vlaander<strong>en</strong>. Vandaar dat buit<strong>en</strong>landse<br />

investeerders in 2017 in het Brussels Gewest amper<br />

161 extra jobs creëerd<strong>en</strong>.<br />

In het algeme<strong>en</strong> vindt nu opnieuw e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>tralisering<br />

van de werkgeleg<strong>en</strong>heid plaats t<strong>en</strong> gevolge<br />

van de fileproblematiek. Tuss<strong>en</strong> juni 2015 <strong>en</strong> juni<br />

2016 bijvoorbeeld steeg het aantal werkplaats<strong>en</strong> in<br />

het Brussels Gewest amper met 0,1%. Er kwam<strong>en</strong><br />

netto amper 743 jobs bij. In Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wallonië<br />

daarteg<strong>en</strong> bedroeg de jobgroei telk<strong>en</strong>s 1,5%. Dat is<br />

geblek<strong>en</strong> uit de cijfers van het Dyam-project dat de<br />

dynamiek van de Belgische arbeidsmarkt in kaart<br />

br<strong>en</strong>gt.<br />

Dat betek<strong>en</strong>t niet dat in het Brussels Gewest ge<strong>en</strong><br />

arbeidsplaats<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gecreëerd (het Brussels<br />

Gewest is immers e<strong>en</strong> broedplaats van e<strong>en</strong> groot<br />

aantal startups), maar wel dat tegelijk met de creatie<br />

van nieuwe jobs bestaande arbeidsplaats<strong>en</strong><br />

verlor<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> <strong>en</strong> met name verschov<strong>en</strong> naar de<br />

andere gewest<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong>de grote bedrijv<strong>en</strong><br />

zijn volg<strong>en</strong>s de Brusselse werkgeversorganisatie<br />

Beci bezig hun werkplekk<strong>en</strong> te dec<strong>en</strong>traliser<strong>en</strong><br />

door satellietkantor<strong>en</strong> op te richt<strong>en</strong> in de rest van<br />

het land. De afnem<strong>en</strong>de populariteit van Brussel<br />

als werkplek blijkt ook uit het dal<strong>en</strong>d aantal p<strong>en</strong>delaars.<br />

In 2017 telde het Brussels Gewest 350.000<br />

p<strong>en</strong>delaars vanuit Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> Wallonië. Dat zijn<br />

er volg<strong>en</strong>s Beci 10.000 minder in vijf jaar tijd.<br />

De moeilijke bereikbaarheid bedreigt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

niet alle<strong>en</strong> de werkgeleg<strong>en</strong>heid in het Brussels<br />

Gewest. Het is opvall<strong>en</strong>d dat tuss<strong>en</strong> juni 2015 <strong>en</strong> juni<br />

2016 het aantal arbeidsplaats<strong>en</strong> het minst to<strong>en</strong>am in<br />

de provincies Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Vlaams-Brabant (met<br />

respectievelijk 1,1% <strong>en</strong> 1,4%) waar de filevorming<br />

het grootst is, teg<strong>en</strong>over 1,5% in West-Vlaander<strong>en</strong>,


Hoofdstuk 2<br />

43<br />

450.000<br />

400.000<br />

350.000<br />

300.000<br />

250.000<br />

200.000<br />

150.000<br />

100.000<br />

50.000<br />

0<br />

GRAFIEK 14:<br />

Take-up op Brusselse <strong>en</strong> Vlaamse<br />

kantor<strong>en</strong>markt in m²<br />

2013<br />

2014<br />

2015<br />

Bron: JLL<br />

2016<br />

2017<br />

S take-up in Brussels Gewest<br />

S take-up in Vlaams Gewest<br />

1,7% in Oost-Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> 2% in Limburg. Buit<strong>en</strong><br />

Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> G<strong>en</strong>t zi<strong>en</strong> we nu ook dat nieuwe kantoorgebouw<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> opgetrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> gepland in<br />

<strong>en</strong> nabij sted<strong>en</strong> zoals Mechel<strong>en</strong>, Waregem <strong>en</strong> Aalst.<br />

De dec<strong>en</strong>tralisering van de kantor<strong>en</strong> omwille van<br />

e<strong>en</strong> kortere woon-werkafstand komt ook tot uiting<br />

in de cijfers over de take-up van kantoorgebouw<strong>en</strong>,<br />

zoals die onder meer uit de rapport<strong>en</strong> van JLL (Jones<br />

Lang LaSalle) blijk<strong>en</strong>. Terwijl de take-up op de<br />

Brusselse kantor<strong>en</strong>markt de laatste vijf jaar op e<strong>en</strong><br />

neer schommelde tuss<strong>en</strong> 350.000 <strong>en</strong> 400.000 m²,<br />

k<strong>en</strong>de de take-up op de Vlaamse markt bijna e<strong>en</strong><br />

verdubbeling van 145.000 tot 270.000 m².<br />

Het to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d belang van de bereikbaarheid<br />

heeft er toe geleid dat stationsbuurt<strong>en</strong> die voorhe<strong>en</strong><br />

verkommerd<strong>en</strong>, nu steeds meer zijn gegeerd<br />

als locatie voor nieuwe kantor<strong>en</strong>. Bij de stations<br />

van onder meer Antwerp<strong>en</strong>-C<strong>en</strong>traal, Brugge,<br />

Leuv<strong>en</strong>, Hasselt <strong>en</strong> G<strong>en</strong>t Sint-Pieters zijn al eerder<br />

belangrijke nieuwe kantoorgebouw<strong>en</strong> tot stand<br />

gekom<strong>en</strong>. Maar volg<strong>en</strong>s het rec<strong>en</strong>tste tr<strong>en</strong>drapport<br />

van Hugo Ceusters/SCMS kom<strong>en</strong> er daar nu<br />

e<strong>en</strong> groot aantal bij: voor 6.700 m² bij Roeselare,<br />

voor 7.500 m² bij Hasselt, voor 8.000 m² bij G<strong>en</strong>t-<br />

Dampoort, voor 10.000 m² bij Turnhout, voor<br />

22.000 m² bij G<strong>en</strong>t Sint-Pieters, voor 42.500 m² bij<br />

Aalst, voor 50.000 m² bij Brugge, voor 139.000 m²<br />

bij Mechel<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor maar liefst 400.000 m² bij<br />

Brussel-Noord.<br />

Ook de bijkom<strong>en</strong>de bevolking systematisch in <strong>en</strong><br />

rond de stationsbuurt<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> won<strong>en</strong> is volg<strong>en</strong>s de<br />

VCB ge<strong>en</strong> optie. Van groot belang is wel dat stations<br />

beter bereikbaar word<strong>en</strong> via meerdere modi:<br />

niet alle<strong>en</strong> via de weg, maar ook bijvoorbeeld met<br />

de fiets. Via de aanleg van fietssnelweg<strong>en</strong> die tot<br />

aan de stations kom<strong>en</strong>, zijn die vanop e<strong>en</strong> grotere<br />

afstand vlotter bereikbaar. Stations mog<strong>en</strong><br />

niet alle<strong>en</strong> funger<strong>en</strong> als verkeersknooppunt<strong>en</strong>. Zij<br />

moet<strong>en</strong> deel uitmak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ruimer lokaal multimodaal<br />

verkeersnet. Niet alle<strong>en</strong> de onmiddellijke<br />

omgeving in e<strong>en</strong> omtrek van 1 km rond de stations<br />

is daarbij belangrijk, maar het volledige ruimere<br />

netwerk waarvan deze stations deel uitmak<strong>en</strong>.<br />

Vermits de werkgerelateerde <strong>en</strong> zakelijke verplaatsing<strong>en</strong><br />

op basis van het laatste onderzoek van het<br />

verplaatsingsgedrag in Vlaander<strong>en</strong> slechts 30% van<br />

het totaal aantal verplaatsing<strong>en</strong> met de auto verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong>,<br />

moet<strong>en</strong> er tegelijk oplossing<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> voor de andere verplaatsing<strong>en</strong>: winkel<strong>en</strong>,<br />

recreatie <strong>en</strong> bezoek<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Door het won<strong>en</strong><br />

juist niet te sterk te conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> rond verkeersknooppunt<strong>en</strong><br />

wordt ook voor die verplaatsing<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wichtige oplossing mogelijk.<br />

Thuiswerk is e<strong>en</strong> andere oplossing om het<br />

woon-werkverkeer te verminder<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s<br />

het mobiliteitsverslag van 2016 van de Vlaamse<br />

Mobiliteitsraad MORA is het thuiswerk de afgelop<strong>en</strong><br />

twintig jaar aanzi<strong>en</strong>lijk toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, vooral bij<br />

werknemers die op minder frequ<strong>en</strong>te basis thuiswerk<strong>en</strong>.<br />

Het aandeel loontrekk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> dat ‘meestal’<br />

thuiswerkt, steeg van 2,7% in 1993 naar 3,9% in 2013.<br />

Het aandeel loontrekk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> dat ‘soms’ thuiswerkt,<br />

nam toe van 3,8% tot 10,3%. In 2013 deed dus<br />

Visierapport 2018


44<br />

14,2% van de loontrekk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> minst<strong>en</strong>s af <strong>en</strong> toe<br />

aan thuiswerk. Voor organisaties biedt thuiswerk<br />

voordel<strong>en</strong> doordat het de tevred<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> productiviteit<br />

kan aanwakker<strong>en</strong> <strong>en</strong> omdat het tegelijk kost<strong>en</strong>-<br />

<strong>en</strong> tijdbespar<strong>en</strong>d kan zijn. Voor werknemers<br />

biedt thuiswerk meer mogelijkhed<strong>en</strong> om werk <strong>en</strong><br />

privélev<strong>en</strong> beter op elkaar af te stemm<strong>en</strong> <strong>en</strong> om de<br />

p<strong>en</strong>deltijd te beperk<strong>en</strong>.<br />

GRAFIEK 15:<br />

Leveringsmethod<strong>en</strong> bij e-handel (%)<br />

afhal<strong>en</strong><br />

aan e<strong>en</strong><br />

afhaalpunt<br />

afhal<strong>en</strong> in<br />

de winkel<br />

levering op<br />

het werk<br />

afhal<strong>en</strong> aan<br />

e<strong>en</strong> locker<br />

andere<br />

2.4. Mobiliteitsimpact van online<br />

aankop<strong>en</strong><br />

Het aandeel van Belg<strong>en</strong> dat online aankop<strong>en</strong> doet,<br />

is van 2011 tot 2018 gesteg<strong>en</strong> van 58% tot 76%. Bij<br />

de 15- tot 34-jarig<strong>en</strong> bedraagt dit aandeel 82% <strong>en</strong><br />

bij de 35- tot 44-jarig<strong>en</strong> ook al 80%. In 2018 kocht<br />

9% wekelijks via internet <strong>en</strong> 35% maandelijks. Niet<br />

alle<strong>en</strong> de frequ<strong>en</strong>tie van het aantal aankop<strong>en</strong> via<br />

internet stijgt, maar ook het totaal bedrag dat zo<br />

wordt gesp<strong>en</strong>deerd: bijna 60% sp<strong>en</strong>deerde volg<strong>en</strong>s<br />

e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te bevraging van InSites Consulting<br />

de laatste maand gemiddeld meer dan 100 euro via<br />

internet. Voor ongeveer de helft van de Belgische<br />

bevolking is e<strong>en</strong> maandelijkse aankoop via internet<br />

levering thuis<br />

Bron: InSites Consulting in opdracht van Comeos<br />

> > Grote drukte langs<br />

baanwinkels op e<strong>en</strong><br />

koopjesweek<strong>en</strong>d (ill. VCB)


Hoofdstuk 2<br />

45<br />

> > Woongeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> kmo-ateliers op de City-Campus te Anderlecht (ill. Van Roey)<br />

van meer dan 150 euro de normale gang van zak<strong>en</strong>.<br />

Ondanks het actuele debat over veiligheid <strong>en</strong> privacy<br />

blijk<strong>en</strong> die overweging<strong>en</strong> nauwelijks in het<br />

nadeel van e-commerce te spel<strong>en</strong>.<br />

De drie voornaamste red<strong>en</strong><strong>en</strong> om aan e-commerce<br />

deel te nem<strong>en</strong> zijn in volgorde van belang de tijdsbesparing,<br />

de levering van de goeder<strong>en</strong> thuis <strong>en</strong> de<br />

lagere prijs. Wat betreft de levering, verkiest bijna<br />

twee derde (64%) effectief de levering thuis. De<br />

andere levermethod<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d minder<br />

succes: 9% kiest voor e<strong>en</strong> ophaalpunt, 8% gaat de<br />

goeder<strong>en</strong> hal<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> winkel, 2% laat de bestelling<strong>en</strong><br />

op het werk lever<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1% gaat hiervoor naar<br />

e<strong>en</strong> locker met eig<strong>en</strong> code.<br />

Verder valt het op dat in 64% van de gevall<strong>en</strong> de<br />

goeder<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de weekdag<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleverd,<br />

slechts in 6% op zaterdag<strong>en</strong> <strong>en</strong> amper 2% op zondag<strong>en</strong>.<br />

In 56% van de gevall<strong>en</strong> gebeurt de levering<br />

tuss<strong>en</strong> 9 <strong>en</strong> 17 uur, in 13% tuss<strong>en</strong> 17 <strong>en</strong> 20 uur <strong>en</strong> in<br />

amper 3% na 20 uur <strong>en</strong> ook in slechts 3% voor 9<br />

uur. De antwoord<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan dat de levering<strong>en</strong><br />

van de goeder<strong>en</strong> die via internet word<strong>en</strong> besteld, in<br />

belangrijke mate de verkeersdrukte overdag tijd<strong>en</strong>s<br />

de weekdag<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>. Bij deze vraag is het wel<br />

belangrijk te noter<strong>en</strong> dat ongeveer e<strong>en</strong> kwart van<br />

de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zich niet meer herinnerde wanneer<br />

de levering plaatsvond.<br />

De vrees dat heel wat internetshoppers eerst naar<br />

de winkel gaan om inspiratie op te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan<br />

op internet kop<strong>en</strong>, wordt door het marktonderzoek<br />

40%<br />

30%<br />

20%<br />

10%<br />

0%<br />

GRAFIEK 16:<br />

Relatief succes van<br />

showrooming vs. webrooming<br />

ge<strong>en</strong>szins<br />

akkoord<br />

niet<br />

akkoord<br />

neutraal<br />

S vooraleer ik winkel doe ik inspiratie op via internet<br />

S ik doe vaak inspiratie op in winkels <strong>en</strong> koop dan online<br />

Bron: InSites Consulting<br />

akkoord<br />

helemaal<br />

akkoord<br />

van InSites Consulting g<strong>en</strong>uanceerd. Het klopt dat<br />

27% van de kopers zo handel<strong>en</strong> <strong>en</strong> zog<strong>en</strong>aamd aan<br />

‘showrooming’ do<strong>en</strong>. Deze consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verhog<strong>en</strong><br />

sterk de verkeersdrukte omdat zij eerst naar de<br />

winkel gaan <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s goeder<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> lever<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> elke aankoop dus gepaard gaat met twee verplaatsing<strong>en</strong>.<br />

Maar bijna dubbel zoveel consum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

(48%) antwoordd<strong>en</strong> dat zij eerst op het internet<br />

Visierapport 2018


46<br />

inspiratie opdo<strong>en</strong> om zo beter te wet<strong>en</strong> wat ze in de<br />

winkel gaan kop<strong>en</strong>.<br />

In het licht van de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de internethandel<br />

heeft de BLSC (Belgisch-Luxemburgse Raad voor<br />

Shoppingc<strong>en</strong>tra) in haar visie over de ontwikkeling<br />

van het handelsapparaat in België vastgesteld<br />

dat van 2015 tot 2018 gemiddeld 53% van iedere<br />

nieuwe m² retail die in ons land werd gecreëerd,<br />

tot leegstand heeft geleid. E<strong>en</strong> aantal van deze<br />

leegstaande winkels kom<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de BLSC trouw<strong>en</strong>s<br />

niet meer in aanmerking om als winkel te<br />

word<strong>en</strong> geëxploiteerd omdat ze slecht geleg<strong>en</strong> zijn<br />

(in aanloopstrat<strong>en</strong> of stand alone in de periferie)<br />

of qua layout niet meer voldo<strong>en</strong> aan de huidige<br />

vereist<strong>en</strong> (te klein, te onregelmatig of met teveel<br />

niveauverschil).<br />

Uiteindelijk is het aantal winkels op vier jaar tijd met<br />

bijna 2.000 afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de BLSC moet de<br />

prioriteit daarom niet op bijkom<strong>en</strong>d retailaanbod<br />

ligg<strong>en</strong> maar veeleer op e<strong>en</strong> kwalitatief beter aanbod.<br />

Nieuwe retailontwikkeling<strong>en</strong> voor niet-dagelijkse<br />

behoeft<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij voorkeur geconc<strong>en</strong>treerd<br />

in de stedelijke c<strong>en</strong>tra. Maar dan blijft wel de<br />

bereikbaarheid van cruciaal belang: e<strong>en</strong> duidelijk<br />

mobiliteitsplan met voldo<strong>en</strong>de aansluiting<strong>en</strong> op<br />

e<strong>en</strong> goed uitgerust netwerk van op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

in combinatie met goed uitgeruste <strong>en</strong> duidelijk<br />

bewegwijzerde parkings.<br />

Maar ook voor dagelijkse boodschapp<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> we<br />

retailers nog uitdrukkelijker dan voorhe<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

stedelijke omgeving kiez<strong>en</strong>, zoals blijkt uit de forse<br />

to<strong>en</strong>ame van het aantal Okay-compact winkels<br />

van de Colruyt groep. De omgeving moet dan wel<br />

voldo<strong>en</strong>de draagkracht voor zo’n winkel lever<strong>en</strong>. Er<br />

moet<strong>en</strong> dus voldo<strong>en</strong>de klant<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> relatief<br />

korte afstand van de winkel won<strong>en</strong>, wat zeker in de<br />

woonwijk<strong>en</strong> uit de tweede helft van de 20 ste eeuw<br />

niet gegarandeerd is. Meer hierover in de getuig<strong>en</strong>is<br />

van Linda Boudry (i p. 48).<br />

B


Hoofdstuk 2<br />

47<br />

BESLUIT<br />

Hoofdstuk 2.<br />

In 2017 heeft het fileleed in Vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuw<br />

record bereikt. Uit <strong>en</strong>quêtes is geblek<strong>en</strong> dat het<br />

op<strong>en</strong>baar vervoer de Vlaming<strong>en</strong> slechts weinig<br />

interesseert, t<strong>en</strong>zij de werking van het op<strong>en</strong>baar<br />

vervoer fors zou verbeter<strong>en</strong>. Ook het reële verplaatsingsgedrag<br />

wijst op weinig interesse voor<br />

trein, tram of bus. Bij e<strong>en</strong> gelijkblijv<strong>en</strong>d gedrag is<br />

dit vooral problematisch voor het woon-werkverkeer.<br />

In de loop der jar<strong>en</strong> geraakte de woonplaats<br />

steeds verder verwijderd van de werkplaats. Nog<br />

maar 27% van de Vlaming<strong>en</strong> werkt nu in de eig<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>te. Tegelijk is het aantal <strong>en</strong> het aandeel<br />

Vlaming<strong>en</strong> dat gaat werk<strong>en</strong>, blijv<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> relatief nieuw f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> dat bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

gestaag to<strong>en</strong>eemt, is de e-handel die ook voornamelijk<br />

tijd<strong>en</strong>s de werkur<strong>en</strong> extra verkeer<br />

veroorzaakt.<br />

E<strong>en</strong> positieve t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s (ook voor het woon-werkverkeer)<br />

is het to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d gebruik van de (elektrische)<br />

fiets. Tegelijk merk<strong>en</strong> we, in het kader van<br />

e<strong>en</strong> betere work-life balance, dat Vlaming<strong>en</strong> het<br />

p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> will<strong>en</strong> verminder<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat werkgevers,<br />

om hieraan tegemoet te kom<strong>en</strong>, hun werking<br />

dichter bij de woonplaats van hun werknemers<br />

will<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus gaan dec<strong>en</strong>traliser<strong>en</strong>,<br />

vooral t<strong>en</strong> nadele van hun vestiging in het<br />

Brussels Gewest. Tegelijk word<strong>en</strong> stationsbuurt<strong>en</strong><br />

almaar populairder als vestigingslocatie voor<br />

bedrijv<strong>en</strong>.<br />

Visierapport 2018


48<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Linda Boudry / K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Vlaamse sted<strong>en</strong><br />

In de sted<strong>en</strong> nog<br />

meer inzett<strong>en</strong> op<br />

e<strong>en</strong> mix van functies<br />

Over won<strong>en</strong> in de sted<strong>en</strong> wordt nog te vaak ong<strong>en</strong>uanceerd negatief geoordeeld,<br />

aldus Linda Boudry, directeur van het K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Vlaamse Sted<strong>en</strong>.<br />

Leefbaarheid verhog<strong>en</strong> was de ambitie <strong>en</strong> toetsste<strong>en</strong> van het beleid dat sted<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de Vlaamse overheid de voorbije twintig jaar ontwikkeld<strong>en</strong>. En dat heeft<br />

zijn vrucht<strong>en</strong> afgeworp<strong>en</strong>. Het werk is niet af, maar de woonomgeving k<strong>en</strong>de<br />

onteg<strong>en</strong>sprekelijk e<strong>en</strong> kwaliteitssprong. De stadsvernieuwing van de voorbije<br />

twee dec<strong>en</strong>nia sloeg op publieke ruimte, woonpatrimonium, gro<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />

speelruimte, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zoals kinderopvang, bibliothek<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>c<strong>en</strong>tra.<br />

Gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> ondanks al die inspanning<strong>en</strong> e<strong>en</strong> moeilijke<br />

doelgroep. Dieg<strong>en</strong><strong>en</strong> die toch voor de stad opter<strong>en</strong>, worstel<strong>en</strong> met hoge woningprijz<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> wijk<strong>en</strong> nog al te vaak noodgedwong<strong>en</strong> uit naar de rand. Er zijn dus nog<br />

problem<strong>en</strong>, maar Linda Boudry ziet die eerder als opgav<strong>en</strong> voor de toekomst.<br />

Linda Boudry richt daarbij ook e<strong>en</strong> oproep tot de<br />

sector: “Sommige ontwikkelaars <strong>en</strong> bouwpromotor<strong>en</strong><br />

mak<strong>en</strong> van stedelijke verdichting hun waarmerk.<br />

Vele andere blijv<strong>en</strong> het klassieke huisje-tuintje-concept<br />

huldig<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> selectieve voorkeur<br />

voor gre<strong>en</strong>fields, precies omdat die zich gemakkelijk<br />

tot die klassieke bouwconcept<strong>en</strong> l<strong>en</strong><strong>en</strong>. Het<br />

r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>tsstrev<strong>en</strong> blijft voor h<strong>en</strong> absoluut <strong>en</strong> het<br />

<strong>en</strong>ige criterium, waarbij de maatschappelijke kost<br />

voor onder meer infrastructuurwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> mobiliteit<br />

wordt doorgeschov<strong>en</strong> naar de sam<strong>en</strong>leving én de<br />

toekomst.”<br />

D<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan nieuwe woonconcept<strong>en</strong><br />

Het Beleidsplan Ruimte Vlaander<strong>en</strong> zet op scherp<br />

waar het in de toekomst in ess<strong>en</strong>tie over moet<br />

gaan, geeft Linda Boudry aan: harde ruimtefuncties<br />

zo veel mogelijk e<strong>en</strong> plaats gev<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het goed<br />

geleg<strong>en</strong> bestaande ruimtebeslag, het r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t<br />

van de ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong> ruimte verhog<strong>en</strong> <strong>en</strong> de druk op<br />

de op<strong>en</strong> ruimte drastisch verminder<strong>en</strong>. Dat zal ook<br />

van burgers e<strong>en</strong> hele m<strong>en</strong>tale switch vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

bereidheid om los te kom<strong>en</strong> van het ingewortelde<br />

‘huisje, tuintje, oprit, op-de-buit<strong>en</strong> concept’.<br />

Die switch komt er niet zonder slag of stoot. Dat<br />

vraagt onderzoek naar <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met<br />

nieuwe concept<strong>en</strong> die zowel e<strong>en</strong> antwoord bied<strong>en</strong><br />

op het vlak van ruimtelijke kwaliteit als e<strong>en</strong> vertaling<br />

gev<strong>en</strong> aan diepgewortelde woonw<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Hoe<br />

bij meer collectieve woonvorm<strong>en</strong> toch de garantie<br />

rond privacy qua buit<strong>en</strong>ruimte inbouw<strong>en</strong>? Is het<br />

nodig dat iedere<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> logeerkamer heeft<br />

of is e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke gast<strong>en</strong>kamer e<strong>en</strong><br />

alternatief? Kunn<strong>en</strong> wasruimtes, tuinhuiz<strong>en</strong>, <strong>en</strong>


Hoofdstuk 2 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

49<br />

> > Bijkom<strong>en</strong>de toegang tot <strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovatie van het<br />

beluik Sint-Janshof te Kortrijk met steun van<br />

het stadsvernieuwingsfonds<br />

(ill. K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Vlaamse Sted<strong>en</strong>)<br />

dergelijke geme<strong>en</strong>schappelijk word<strong>en</strong> gebruikt?<br />

Dat zijn maar <strong>en</strong>kele vrag<strong>en</strong> die daarbij aan de orde<br />

zijn.<br />

In het algeme<strong>en</strong> gaan we volg<strong>en</strong>s Linda Boudry<br />

rond de volg<strong>en</strong>de strategieën moet<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>:<br />

“We moet<strong>en</strong> meer stapel<strong>en</strong>: meer in de hoogte<br />

met hoogbouw én tegelijk meer in de diepte door<br />

het gebruik van de ondergrond. We moet<strong>en</strong> daarnaast<br />

ook meer combiner<strong>en</strong> (gelijktijdig) <strong>en</strong> del<strong>en</strong><br />

(gespreid in de tijd). Gezinn<strong>en</strong> die de tuin del<strong>en</strong>,<br />

bedrijv<strong>en</strong> die facilitaire di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> lokal<strong>en</strong> del<strong>en</strong>,<br />

het ter beschikking stell<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de schoolur<strong>en</strong><br />

van sporthall<strong>en</strong> <strong>en</strong> speelplaats<strong>en</strong> van buurt <strong>en</strong><br />

ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong> zijn daar mooie illustraties van. We<br />

moet<strong>en</strong> ook maximaal gaan voor het opnieuw<br />

aanw<strong>en</strong>d<strong>en</strong> van goed geleg<strong>en</strong> ruimte die reeds<br />

bebouwd werd <strong>en</strong> in onbruik raakte, door prioritair<br />

te herbestemm<strong>en</strong>, hergebruik<strong>en</strong> <strong>en</strong> herverkavel<strong>en</strong>.<br />

En als dan toch op<strong>en</strong> ruimte moet word<strong>en</strong> aangesned<strong>en</strong>,<br />

moet omkeerbaarheid de norm word<strong>en</strong>.”<br />

Afval wordt grondstof<br />

Linda Boudry: “Bij het bestaande moet<strong>en</strong> we goed<br />

kijk<strong>en</strong> naar wat er al staat, wat daarvan nog bruikbaar<br />

is <strong>en</strong> wat aan de huidige vereist<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong><br />

aangepast. We mog<strong>en</strong> niet te snel d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan<br />

sloop. Sloop is goed als het de meest adequate<br />

oplossing is, maar niet als gemakkelijkheidsoplossing<br />

om bestaande bebouwing door nietszegg<strong>en</strong>de<br />

nieuwbouw te vervang<strong>en</strong>.” Linda Boudry gelooft<br />

ook heel sterk in hergebruik, ook van bouwmaterial<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> gebouwonderdel<strong>en</strong>. Inzett<strong>en</strong> op die circulariteit<br />

kan trouw<strong>en</strong>s heel wat tewerkstellingskans<strong>en</strong><br />

bied<strong>en</strong>, ook aan laaggeschoold<strong>en</strong>.<br />

De sted<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> 30% van de bevolkingsgroei<br />

in Vlaander<strong>en</strong> voor hun rek<strong>en</strong>ing. Ze hebb<strong>en</strong> de<br />

voorbije jar<strong>en</strong> heel sterk ingezet op won<strong>en</strong>. De<br />

aantrekkingskracht van e<strong>en</strong> stad ligt echter in de<br />

nabijheid van alles <strong>en</strong> in de mix van functies. Dat<br />

is wat de sted<strong>en</strong> als troef moet<strong>en</strong> uitspel<strong>en</strong>. In de<br />

toekomst zal de stadsontwikkeling volg<strong>en</strong>s Linda<br />

Boudry meer moet<strong>en</strong> focuss<strong>en</strong> op die mix van<br />

functies <strong>en</strong> vooral op het opnieuw sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

van won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>: “Bedrijv<strong>en</strong>terrein<strong>en</strong> buit<strong>en</strong><br />

de sted<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voorbehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

voor bedrijfsactiviteit<strong>en</strong> die niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

verwev<strong>en</strong>. In gebied<strong>en</strong> die vandaag e<strong>en</strong> mix van<br />

paarse (economische activiteit<strong>en</strong>) <strong>en</strong> rode (won<strong>en</strong>)<br />

bestemming k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> we de ruimte voor<br />

bedrijvigheid vrijwar<strong>en</strong>. Dat verwev<strong>en</strong> van won<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> vanzelfsprek<strong>en</strong>de, maar wel e<strong>en</strong><br />

noodzakelijke opgave. De voorbije jar<strong>en</strong> is veel<br />

studiewerk verricht, maar die k<strong>en</strong>nis heeft nog niet<br />

tot veel realisaties geleid. Aan de hand van vijf concrete<br />

sites will<strong>en</strong> de sted<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de drie jaar<br />

ler<strong>en</strong> wat nodig is om die verweving kwaliteitsvol te<br />

realiser<strong>en</strong>.”<br />

Bestaande verkaveling<strong>en</strong> verdicht<strong>en</strong><br />

Concreet zijn nu ook initiatiev<strong>en</strong> nodig om de uitgeleefde<br />

verkaveling<strong>en</strong> van de 20 ste eeuw nieuw<br />

lev<strong>en</strong> in te blaz<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over<br />

het toekomstbeeld van e<strong>en</strong> verkaveling met e<strong>en</strong><br />

hogere d<strong>en</strong>siteit. Hoe zou zo’n verkaveling 2.0 er<br />

kunn<strong>en</strong> uitzi<strong>en</strong>?” Linda Boudry: “We gaan die op<br />

e<strong>en</strong> slimme maar voorzichtige manier moet<strong>en</strong><br />

verdicht<strong>en</strong>. We gaan ook daar andere functies dan<br />

won<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> introducer<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> inzicht in welke<br />

kritische massa nodig is om daar de troef van nabijheid<br />

te realiser<strong>en</strong> is nog zo e<strong>en</strong> dring<strong>en</strong>de opgave<br />

waar we voor staan. Hoeveel bewoners <strong>en</strong> woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />

zijn noodzakelijk om het aanlegg<strong>en</strong> van<br />

bus- of tramlijn r<strong>en</strong>dabel te mak<strong>en</strong>? Welke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

zijn nodig om dagelijkse nod<strong>en</strong> te l<strong>en</strong>ig<strong>en</strong>?<br />

Hoeveel klant<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> buurtwinkel nodig om<br />

te overlev<strong>en</strong>? E<strong>en</strong> greep uit de vrag<strong>en</strong> waarop we<br />

vandaag het antwoord schuldig moet<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>.”<br />

Linda Boudry besluit: “De stadsvernieuwing<br />

heeft de voorbije jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grondige ‘mind shift’<br />

gevraagd van zowel de stedelijke overhed<strong>en</strong> als de<br />

ontwikkelaars <strong>en</strong> bouwpromotor<strong>en</strong>. Op onze lauwer<strong>en</strong><br />

rust<strong>en</strong> zit er echter niet in. De opgav<strong>en</strong> waar<br />

we nu voor staan zijn relatief nieuw <strong>en</strong> naar mijn<br />

aanvoel<strong>en</strong> nog complexer <strong>en</strong> zeker zo interessant.”<br />

Visierapport 2018


50<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Peter Vand<strong>en</strong> Abeele / stad G<strong>en</strong>t<br />

Sam<strong>en</strong> de ruimte<br />

bebouw<strong>en</strong> én<br />

vrijhoud<strong>en</strong><br />

Peter Vand<strong>en</strong> Abeele is de eerste stadsbouwmeester van G<strong>en</strong>t. Bij de invulling<br />

van zijn functie wil hij niet alle<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> rond kwaliteitsbewaking, maar ook<br />

rond kwaliteitsbegeleiding. De stadsbouwmeester definieert hij als iemand<br />

die e<strong>en</strong> helikopterzicht heeft <strong>en</strong> die door uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met elkaar<br />

te verbind<strong>en</strong>, de kwaliteit kan verhog<strong>en</strong>. Hij ziet zich als adviseur, aanjager,<br />

organisator <strong>en</strong> inspirator. Hij wil sam<strong>en</strong> de stad bouw<strong>en</strong>, in overleg met de<br />

verschill<strong>en</strong>de stadsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, maar ook met institutionele <strong>en</strong> professionele<br />

<strong>bouwers</strong>.<br />

Voor Peter Vand<strong>en</strong> Abeele gaat het bij de ontwikkeling<br />

van G<strong>en</strong>t niet alle<strong>en</strong> om bijbouw<strong>en</strong>. Vrijhoud<strong>en</strong><br />

is al ev<strong>en</strong> belangrijk. Peter Vand<strong>en</strong> Abeele: “We<br />

moet<strong>en</strong> stopp<strong>en</strong> met gat<strong>en</strong> vull<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet alles<br />

will<strong>en</strong> volbouw<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> selectief verdicht<strong>en</strong>.<br />

Daar is e<strong>en</strong> kader voor nodig <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verfijning<br />

van de structuurplann<strong>en</strong>. Het stedelijk weefsel is<br />

poreus <strong>en</strong> biedt dus mogelijkhed<strong>en</strong> voor kleinschalige<br />

verdichtingsproject<strong>en</strong>. Maar verdicht <strong>en</strong>kel<br />

als dit lokale meerwaarde biedt. E<strong>en</strong> verdichting<br />

moet voor de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> ook bepaalde voordel<strong>en</strong><br />

oplever<strong>en</strong>. Naast de last<strong>en</strong> moet de buurt ook<br />

kunn<strong>en</strong> g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> van de lust<strong>en</strong>, bijvoorbeeld in de<br />

vorm van e<strong>en</strong> buurtpark. Dat kan bijvoorbeeld via<br />

de creatie van e<strong>en</strong> wijkfonds. Het geld dat in zo’n<br />

fonds wordt gestort, moet dan wel rechtstreeks<br />

de buurt t<strong>en</strong> goede kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet de stedelijke<br />

of de Vlaamse begroting.” Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we<br />

vandaag de nod<strong>en</strong> van de toekomst niet. Vandaar<br />

het nut, aldus Peter Vand<strong>en</strong> Abeele, om bepaalde<br />

ruimtes niet of trager te ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

Overheidsgrond<strong>en</strong> als hefboom<br />

De overheid moet de publieke ruimte waarover<br />

zij beschikt, maximaal als hefboom gebruik<strong>en</strong>. De<br />

Nieuwe Dokk<strong>en</strong> te G<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> grot<strong>en</strong>deels op<br />

private grond<strong>en</strong> gerealiseerd, maar de publieke<br />

grond<strong>en</strong> war<strong>en</strong> daarbij wel van strategisch belang.<br />

De laatste jar<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> in G<strong>en</strong>t al e<strong>en</strong> aantal voor<br />

de hand ligg<strong>en</strong>de grote terrein<strong>en</strong> herontwikkeld,<br />

onder meer rond het spoorwegstation <strong>en</strong> op voormalige<br />

industriële sites tuss<strong>en</strong> stadsc<strong>en</strong>trum <strong>en</strong><br />

periferie. Maar er zijn volg<strong>en</strong>s Peter Vand<strong>en</strong> Abeele<br />

nog tal van mogelijkhed<strong>en</strong>: verouderde zorgsites,<br />

bedrijv<strong>en</strong>terrein<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderwijscampuss<strong>en</strong>. Ze ligg<strong>en</strong><br />

verder van het c<strong>en</strong>trum in de groeistad <strong>en</strong> hun


Hoofdstuk 2 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

51<br />

ontwikkeling is misschi<strong>en</strong> complexer. Maar dergelijke<br />

sites zijn er nog wel.”<br />

Peter Vand<strong>en</strong> Abeele pleit voor de durf om opnieuw<br />

te slop<strong>en</strong>, niet alle<strong>en</strong> in de 19 de -eeuwse maar ook<br />

in de 20 ste -eeuwse gordel. In de plaats van het<br />

gesloopte gebouw moet dan wel duurzame vernieuwbouw<br />

kom<strong>en</strong>, zowel op gebouw- als op wijkniveau.<br />

We moet<strong>en</strong> ook voorbij het zog<strong>en</strong>aamde<br />

‘grondgebond<strong>en</strong> won<strong>en</strong>’ d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> <strong>en</strong> creatiever<br />

omgaan met het stapel<strong>en</strong> <strong>en</strong> combiner<strong>en</strong> van<br />

woning<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> aan koop- <strong>en</strong><br />

(al dan niet sociale) huurwoning<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, maar<br />

ook aan hybride vorm<strong>en</strong> van ‘stadswoning<strong>en</strong>’ <strong>en</strong><br />

zo e<strong>en</strong> woonmodel op drie pot<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong>. We<br />

moet<strong>en</strong> financiële modell<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> waarbij<br />

de grond bij de overheid blijft, <strong>en</strong> werk mak<strong>en</strong> van<br />

vorm<strong>en</strong> van perman<strong>en</strong>te tijdelijkheid waarbij de<br />

invulling van gebouw<strong>en</strong> continu kan verander<strong>en</strong>.<br />

Verder moet<strong>en</strong> we inzett<strong>en</strong> op de maatschappelijke<br />

dynamiek <strong>en</strong> bijvoorbeeld d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan collectief<br />

won<strong>en</strong> als aanzet voor dichter, maar tegelijk betaalbaar<br />

won<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong> opnieuw durv<strong>en</strong> hoog te<br />

bouw<strong>en</strong>, maar hoogbouw dan tegelijk aan lagere<br />

gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> lege ruimte koppel<strong>en</strong>.<br />

Op<strong>en</strong> ruimte als teg<strong>en</strong>gewicht<br />

Tegelijk ziet Peter Vand<strong>en</strong> Abeele e<strong>en</strong> aantal<br />

gegronde red<strong>en</strong><strong>en</strong> om ruimte vrij te houd<strong>en</strong>:<br />

> > In stedelijk gebied moet ook ruimte word<strong>en</strong> vrijgemaakt,<br />

onder meer voor nieuwe fietsverbinding<strong>en</strong> (ill. VCB)<br />

“Creëer op<strong>en</strong> ruimte als teg<strong>en</strong>gewicht voor verdichting<br />

<strong>en</strong> bebouwing. Verdicht<strong>en</strong> gaat best<br />

gepaard met terrein vrijhoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrijmak<strong>en</strong> om zo<br />

bijvoorbeeld meer gro<strong>en</strong>, biodiversiteit <strong>en</strong> waterinfiltratie<br />

mogelijk te mak<strong>en</strong>. Waardeer maximaal de<br />

waardevolle omgeving<strong>en</strong> die al in de stad bestaan.<br />

Behoud dus de natuurgebied<strong>en</strong> die als vingers<br />

de stad binn<strong>en</strong>dring<strong>en</strong>. Durf keuzes die vroeger<br />

werd<strong>en</strong> gemaakt in functie van de ontsluitingsvisies<br />

van to<strong>en</strong>, grondig te herd<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Kijk naar de<br />

fly-over die nu diep in de stad G<strong>en</strong>t binn<strong>en</strong>dringt.<br />

Durf nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong> over wat er in de plaats kan kom<strong>en</strong>:<br />

van andere functies voor deze brug tot de volledige<br />

afbraak. Het moet mogelijk blijv<strong>en</strong> om van gedacht<br />

te verander<strong>en</strong>.”<br />

Hij raadt ook aan zoveel mogelijk groep<strong>en</strong> kans<strong>en</strong><br />

voor ontmoeting <strong>en</strong> ontplooiing te bied<strong>en</strong>:<br />

“Voorzie daarvoor in publieke ruimte. Dat kan<br />

overal, ook bijvoorbeeld in e<strong>en</strong> stationsomgeving<br />

of in e<strong>en</strong> 20 ste eeuwse wijk, ook als er veel private<br />

tuin<strong>en</strong> zijn. Maak plaats voor nieuwe routes door<br />

de stad. Zoek bijvoorbeeld naar extra verbinding<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> de ringweg<strong>en</strong>. In de zone tuss<strong>en</strong> de ringweg<strong>en</strong><br />

is nog plaats voor ste<strong>en</strong>weg<strong>en</strong> <strong>en</strong> tramass<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> parallel daarmee voor nieuwe fietsweg<strong>en</strong>. Vooral<br />

de stad G<strong>en</strong>t heeft e<strong>en</strong> nog befietsbare schaalgrootte.<br />

Streef naar publiek toegankelijke plekk<strong>en</strong>,<br />

van tuin tot campus. In e<strong>en</strong> stad is vaak nog veel<br />

op<strong>en</strong> ruimte beschikbaar die we niet k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Zorg<br />

dan voor toegang<strong>en</strong> om die te ontsluit<strong>en</strong>. Durf ook<br />

plekk<strong>en</strong> aan de stedeling<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>. Zij wet<strong>en</strong> wel<br />

hoe ervoor te zorg<strong>en</strong>. Er is nu e<strong>en</strong> golf van tijdelijke<br />

gebruik<strong>en</strong> ontstaan die niet meer zal wegebb<strong>en</strong>.<br />

Dergelijke initiatiev<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> veel dynamiek in<br />

de stad. In G<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> die ondersteund door<br />

burgerbudgett<strong>en</strong>.”<br />

T<strong>en</strong>slotte heeft Peter Vand<strong>en</strong> Abeele nog de volg<strong>en</strong>de<br />

bed<strong>en</strong>king<strong>en</strong>: “Verras. Zorg voor e<strong>en</strong> spann<strong>en</strong>de<br />

<strong>en</strong> onverwachte ruimte, weg van het stereotiepe.<br />

In e<strong>en</strong> privaat kasteel in Mariakerke vindt<br />

nu e<strong>en</strong> zomerbar plaats die 1.000 à 2.000 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

aantrekt. D<strong>en</strong>k ook verder dan waar de stad nu<br />

stopt. In het oost<strong>en</strong> wordt G<strong>en</strong>t begr<strong>en</strong>sd door de<br />

G<strong>en</strong>tbrugse Meers<strong>en</strong>. Door herinrichting wordt dit<br />

verget<strong>en</strong> gebied nu opnieuw bij de stad betrokk<strong>en</strong>.<br />

Tot slot: durf echt kiez<strong>en</strong>. De claims op de ruimte<br />

zijn talrijk. Iedere<strong>en</strong> heeft <strong>en</strong>orm lange verlanglijst<strong>en</strong>.<br />

Maar als tuss<strong>en</strong> al die claims kost wat kost naar<br />

e<strong>en</strong> compromis wordt gezocht, bestaat het risico<br />

dat daar flauwe project<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> uit voortvloei<strong>en</strong>.”<br />

Visierapport 2018


52<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko / VAB<br />

Omd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> van<br />

autobeleid naar<br />

mobiliteitsbeleid<br />

VAB is niet langer e<strong>en</strong> automobilist<strong>en</strong>ver<strong>en</strong>iging, maar e<strong>en</strong> mobiliteitsclub die<br />

zich profileert als verteg<strong>en</strong>woordiger van de mobiele Belg <strong>en</strong> als bemiddelaar<br />

tuss<strong>en</strong> de overheid <strong>en</strong> al wie zich verplaatst. Niet alle<strong>en</strong> met de auto, maar<br />

bijvoorbeeld ook met de fiets. Zo is de VAB vijf jaar geled<strong>en</strong> gestart met e<strong>en</strong><br />

fietsbijstand <strong>en</strong> is VAB aandeelhouder van Cambio <strong>en</strong> van het studiebureau<br />

Traject. Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko, de woordvoerder van de VAB, werkte trouw<strong>en</strong>s<br />

eerst bij e<strong>en</strong> studiebureau aan doortochtproject<strong>en</strong> die de gewestweg<strong>en</strong> door<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> opnieuw leefbaar moest<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> aan ontwikkeling<strong>en</strong> rondom<br />

de omgeving van stations.<br />

In 2017 heeft de VAB e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête over de houding<br />

van jonger<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>over mobiliteit georganiseerd.<br />

Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko wijst erop dat uit deze <strong>en</strong>quête<br />

e<strong>en</strong> sterk verschil tuss<strong>en</strong> de 18- tot 24-jarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

25-tot 30-jarig<strong>en</strong> tot uiting is gekom<strong>en</strong>. De jongste<br />

groep kiest nog voor sam<strong>en</strong> rijd<strong>en</strong> met de wag<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voor op<strong>en</strong>baar vervoer. Maar vanaf de leeftijd<br />

van 25 jaar heeft al 72% van wie e<strong>en</strong> rijbewijs bezit,<br />

e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> wag<strong>en</strong>. Dat heeft te mak<strong>en</strong> met de noodzaak<br />

van e<strong>en</strong> wag<strong>en</strong> voor gezin <strong>en</strong> werk. Zolang de<br />

jonger<strong>en</strong> studer<strong>en</strong>, zitt<strong>en</strong> zij grot<strong>en</strong>deels in e<strong>en</strong><br />

verstedelijkte omgeving. Voor hun job moet<strong>en</strong> zij<br />

zich vaker verplaats<strong>en</strong> naar veraf geleg<strong>en</strong> industrieterrein<strong>en</strong>.<br />

De woonplaats speelt bij de mobiliteitskeuze<br />

e<strong>en</strong> belangrijke rol. Zo is uit de <strong>en</strong>quête<br />

ook geblek<strong>en</strong> dat jonge stedeling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rijbewijs<br />

veel minder noodzakelijk vind<strong>en</strong> dan jonger<strong>en</strong> die<br />

landelijk won<strong>en</strong>.<br />

Na de bevraging van de jonger<strong>en</strong> voert de VAB nu<br />

e<strong>en</strong> onderzoek rond het verplaatsingsgedrag van<br />

de s<strong>en</strong>ior<strong>en</strong>. Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko: “De grootste problem<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> we verwacht<strong>en</strong> bij de 50-plussers<br />

die over ge<strong>en</strong> alternatief voor de auto beschikk<strong>en</strong><br />

omdat zij op e<strong>en</strong> slecht bereikbare locatie won<strong>en</strong>.<br />

Vanaf e<strong>en</strong> bepaalde leeftijd wordt de autoafhankelijkheid<br />

belangrijker. Verre verplaatsing<strong>en</strong> zonder<br />

auto kunn<strong>en</strong> niet meer. Stapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> fiets<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

moeilijker. Wat als in de buurt zelf ge<strong>en</strong> (winkel)<br />

voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> beschikbaar zijn <strong>en</strong> er ev<strong>en</strong>min<br />

op<strong>en</strong>baar vervoer doorkomt? Op dat mom<strong>en</strong>t zou<br />

e<strong>en</strong> verhuis naar e<strong>en</strong> meer bereikbare buurt wel<br />

e<strong>en</strong>s de <strong>en</strong>ige oplossing kunn<strong>en</strong> zijn.”<br />

Consist<strong>en</strong>t <strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>t beleid met<br />

visie<br />

Het mobiliteitsbeleid zal in belangrijke mate afhang<strong>en</strong><br />

van de sted<strong>en</strong>. Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko verwijst in dit


Hoofdstuk 2 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

53<br />

verband naar de lage-emissiezone in Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

naar het circulatieplan te G<strong>en</strong>t. Andere sted<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>. Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko: “De bewoners in de<br />

stadsrand<strong>en</strong> dacht<strong>en</strong> de voordel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> rustige<br />

omgeving te kunn<strong>en</strong> combiner<strong>en</strong> met vrije verplaatsingsfaciliteit<strong>en</strong><br />

overal in de stadsc<strong>en</strong>tra. Die<br />

combinatie wordt steeds moeilijker. In G<strong>en</strong>t staan<br />

de bewoners van het stadsc<strong>en</strong>trum positief teg<strong>en</strong>over<br />

het stedelijke circulatieplan, maar de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

in de rand zijn erdoor geschokt.”<br />

Naast de sted<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> ook de federale <strong>en</strong> Vlaamse<br />

overhed<strong>en</strong> van groot belang voor de mobiliteitskeuzes<br />

van de Belg<strong>en</strong>. Die moet<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s Maart<strong>en</strong><br />

Mati<strong>en</strong>ko visie ton<strong>en</strong>, consist<strong>en</strong>t <strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>t<br />

zijn. Elektrische auto’s zijn nog duur. E<strong>en</strong> op twee<br />

Belg<strong>en</strong> kan zo’n auto thuis niet oplad<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

boezemt het huidige gunstige fiscale beleid t<strong>en</strong><br />

aanzi<strong>en</strong> van elektrische auto’s weinig vertrouw<strong>en</strong><br />

in. E<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal jar<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> dieselwag<strong>en</strong>s<br />

nog gulle premies. Intuss<strong>en</strong> is de fiscale druk<br />

op de dieselwag<strong>en</strong>s fors gesteg<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

ze in bepaalde c<strong>en</strong>tra zelfs verbod<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> de<br />

periode dat de consum<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> auto bezit, is het<br />

beleid volledig omgeslag<strong>en</strong>. Dat is nefast voor de<br />

geloofwaardigheid.<br />

Meer verplaatsing<strong>en</strong><br />

Het aantal verplaatsing<strong>en</strong> blijft to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. S<strong>en</strong>ior<strong>en</strong><br />

zijn mobieler dan voorhe<strong>en</strong>. Ook oudere vrouw<strong>en</strong><br />

beschikk<strong>en</strong> nu over e<strong>en</strong> rijbewijs. Het aantal rijbewijz<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> ook het wag<strong>en</strong>park blijv<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

gaan eerst ‘fun shopp<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> bestell<strong>en</strong> nadi<strong>en</strong> via<br />

het internet waardoor het aantal levering<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook<br />

het aantal verplaatsing<strong>en</strong> gaat stijg<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is<br />

er nu opnieuw economische groei. Maar de sam<strong>en</strong>leving<br />

kan niet verwacht<strong>en</strong> dat de overheid al die<br />

bijkom<strong>en</strong>de verplaatsing<strong>en</strong> kan blijv<strong>en</strong> opvang<strong>en</strong>.<br />

Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko: “Zelfs met de geplande werk<strong>en</strong><br />

aan de ringweg<strong>en</strong> rond Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Brussel gaan<br />

de investering<strong>en</strong> niet veel verder dan e<strong>en</strong> optimalisering<br />

van het bestaande weg<strong>en</strong>net. Dat weg<strong>en</strong>net<br />

wordt hierdoor alle<strong>en</strong> minder kwetsbaar. Neem de<br />

spitsstrok<strong>en</strong>. Die vorm<strong>en</strong> uiteindelijk slechts e<strong>en</strong> tijdelijke<br />

oplossing. Na verloop van tijd gaat het lokale<br />

verkeer al snel opnieuw de autoweg<strong>en</strong> opzoek<strong>en</strong>.<br />

En zo ontstaan opnieuw files.”<br />

Er moet dus iets gedaan word<strong>en</strong> aan het verplaatsingsgedrag<br />

<strong>en</strong> de ruimtelijke ord<strong>en</strong>ing. Maart<strong>en</strong><br />

Mati<strong>en</strong>ko: “M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezinn<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> voor hun<br />

woonlocatie meer moet<strong>en</strong> uitkijk<strong>en</strong> naar sites waar<br />

de auto minder nodig is. Bij de waarde van vastgoed<br />

zal de bereikbaarheid meer gaan doorweg<strong>en</strong>:<br />

hoeveel geld kost het om de site te bereik<strong>en</strong>, maar<br />

ook hoeveel tijd vergt het om er te gerak<strong>en</strong>.”<br />

> > De VAB legt zich nu ook toe op fietsbijstand<br />

Rek<strong>en</strong>ingrijd<strong>en</strong> onder voorwaard<strong>en</strong><br />

“Als e<strong>en</strong> overheid om de automobiliteit te beperk<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> bepaalde zone rek<strong>en</strong>ingrijd<strong>en</strong> wil invoer<strong>en</strong>,<br />

zal zij tegelijk moet<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> in alternatiev<strong>en</strong>.<br />

Rek<strong>en</strong>ingrijd<strong>en</strong> mag niet <strong>en</strong>kel uitdraai<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />

belastingverhoging. In Lond<strong>en</strong> kon de ‘congestion<br />

charge’ slechts lukk<strong>en</strong> mits e<strong>en</strong> forse investering<br />

in het op<strong>en</strong>baar vervoer. Maar ook daar stootte de<br />

overheid op gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>. Dus werd er ook meer geïnvesteerd<br />

in fietsinfrastructuur. Rek<strong>en</strong>ingrijd<strong>en</strong> moet<br />

de overheid toepass<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> volledig congestiegebied,<br />

bijvoorbeeld op het volledige gebied rond<br />

Brussel <strong>en</strong> Antwerp<strong>en</strong> tot waar frequ<strong>en</strong>te tram- <strong>en</strong><br />

busverbinding<strong>en</strong> reik<strong>en</strong>, <strong>en</strong> mag niet beperkt<br />

blijv<strong>en</strong> tot het stadsc<strong>en</strong>trum. In het Brusselse<br />

is de invoering niet haalbaar zonder e<strong>en</strong> uitgebouwd<br />

gewestelijk expresnet.”, aldus nog Maart<strong>en</strong><br />

Mati<strong>en</strong>ko.<br />

De zog<strong>en</strong>aamde ‘basismobiliteit’ ging uit van de<br />

idee dat overal binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde afstand e<strong>en</strong><br />

bus- of tramhalte beschikbaar moest zijn. Maar<br />

veel belangrijker is de frequ<strong>en</strong>tie van de verbinding.<br />

Maart<strong>en</strong> Mati<strong>en</strong>ko: “Voor wie landelijk<br />

woont, is ge<strong>en</strong> goed op<strong>en</strong>baar vervoer mogelijk.<br />

Daar zal gecombineerd vervoer de oplossing moet<strong>en</strong><br />

bied<strong>en</strong>. De auto zal belangrijk blijv<strong>en</strong>, maar<br />

minder om zich van deur tot deur te verplaats<strong>en</strong>.<br />

Gecombineerde mobiliteit zal de regel word<strong>en</strong>.<br />

Daarbij moet er aandacht zijn voor mogelijke<br />

nev<strong>en</strong>effect<strong>en</strong>. Zo heeft gratis op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> ertoe aangezet de fiets thuis te lat<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

zett<strong>en</strong> deelsystem<strong>en</strong> met auto’s jonger<strong>en</strong> aan tot<br />

meer autogebruik.”<br />

Visierapport 2018


54


HOOFDSTUK<br />

Hinderpal<strong>en</strong> voor<br />

vervulling van w<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

In dit hoofdstuk gaan we na waarom<br />

de w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van de Vlaming<strong>en</strong> in<br />

werkelijkheid niet of moeilijk vervuld<br />

gerak<strong>en</strong>. Waar ligg<strong>en</strong> de financiële,<br />

demografische, economische <strong>en</strong><br />

ecologische drempels? Wat met de<br />

betaalbaarheid van woonproject<strong>en</strong>?<br />

Welke gezinn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> hun gading<br />

<strong>en</strong> welke niet of minder? Zijn er<br />

milieuregels die bepaalde combinaties<br />

teg<strong>en</strong>gaan? Als won<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>gebied<br />

<strong>en</strong> de periferie almaar meer<br />

wordt bemoeilijkt, hoe verlop<strong>en</strong> dan<br />

de (binn<strong>en</strong>)stedelijke ontwikkeling<strong>en</strong>?<br />

Waar ligg<strong>en</strong> daar de hinderpal<strong>en</strong> om<br />

tot e<strong>en</strong> leefbare omgeving te kom<strong>en</strong>?


56<br />

Hoofdstuk 3.<br />

Hinderpal<strong>en</strong> voor vervulling van w<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

3.1. Fors stijg<strong>en</strong>de prijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> inkrimp<strong>en</strong>de<br />

woonmogelijkhed<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> cruciale factor waardoor de Vlaming<strong>en</strong> de<br />

gedroomde woning niet kunn<strong>en</strong> verwerv<strong>en</strong> zijn<br />

de gesteg<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>. Die gesteg<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

niet zozeer te mak<strong>en</strong> met de bouwkost<strong>en</strong> als<br />

dusdanig, zoals ze word<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong> in de<br />

ABEX-bouwkost<strong>en</strong>index. Van 2005 tot 2018 steg<strong>en</strong><br />

die kost<strong>en</strong> met 32% terwijl de consumptie-index<br />

met 26% to<strong>en</strong>am. De bouwkost<strong>en</strong>index oversteeg<br />

slechts in beperkte mate de consumptie-index.<br />

De ABEX-index houdt echter <strong>en</strong>kel rek<strong>en</strong>ing met<br />

nationale gegev<strong>en</strong>s, met prijz<strong>en</strong> van product<strong>en</strong> van<br />

internationale produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> van door de cao’s<br />

bepaalde loonkost<strong>en</strong>. Daarnaast moet<strong>en</strong> de kopers<br />

van woning<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met kost<strong>en</strong>verhog<strong>en</strong>de<br />

regionale regelgeving<strong>en</strong>. Zo is vanaf 2006 de<br />

EPB-regelgeving in voege getred<strong>en</strong>. Daarbij werd<br />

het maximale E-peil verlaagd van E100 in 2006<br />

tot E40 voor nieuwe huiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> E50 voor nieuwe<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in 2018. Het maximale K-peil werd<br />

intuss<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> (te str<strong>en</strong>ge) maximale<br />

bouwschileis (S-peil). Daarnaast moet<strong>en</strong> nieuwe<br />

woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> flats nu ook beantwoord<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

minimaal aandeel hernieuwbare <strong>en</strong>ergie.<br />

E<strong>en</strong> andere cruciale kost<strong>en</strong>verhog<strong>en</strong>de factor is de<br />

stijging van de bouwgrondprijz<strong>en</strong>. Die steg<strong>en</strong> in<br />

Vlaander<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> 2005 <strong>en</strong> 2014 van 111 tot 177 euro<br />

per m². Dat komt overe<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> stijging van maar<br />

liefst 59% terwijl de inflatie tijd<strong>en</strong>s diezelfde periode<br />

maar met 19,5% to<strong>en</strong>am. Vanaf 2014 word<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />

bouwgrondprijz<strong>en</strong> meer bek<strong>en</strong>d gemaakt. De forse<br />

stijging van de bouwgrondprijz<strong>en</strong> heeft te mak<strong>en</strong><br />

met de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de schaarste aan bouwgrond<strong>en</strong>.<br />

In 1990 werd<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> nog ongeveer 30.000<br />

bouwgrond<strong>en</strong> verkocht. Dit aantal is nadi<strong>en</strong> jaar na<br />

jaar gezakt tot nog amper circa 10.000 verkop<strong>en</strong> per<br />

jaar in de jar<strong>en</strong> 2012 <strong>en</strong> 2013.<br />

De bestaande woning<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> niet echt soelaas<br />

voor de realisatie van de woondrom<strong>en</strong> van<br />

de Vlaming<strong>en</strong>. Zo steg<strong>en</strong> de prijz<strong>en</strong> voor gewone<br />

woonhuiz<strong>en</strong> van 2005 tot 2018 met 67%. Dat is meer<br />

dan dubbel zo snel als de consumptie-indexstijging<br />

met 26%. Als we dan meer specifiek kijk<strong>en</strong><br />

naar de prijsevolutie tijd<strong>en</strong>s de laatste vijf jaar – de<br />

beleidsperiode van de Vlaamse regering <strong>en</strong> van<br />

GRAFIEK 17:<br />

ABEX, woonhuiz<strong>en</strong>prijs <strong>en</strong> CPI (index 2005 = 100)<br />

180<br />

160<br />

140<br />

120<br />

100<br />

80<br />

60<br />

40<br />

20<br />

0<br />

S Prijsevolutie woonhuiz<strong>en</strong><br />

S ABEX<br />

S Consumtieprijsindex<br />

2005<br />

2006<br />

2007<br />

2008<br />

2009<br />

2010<br />

2011<br />

2012<br />

2013<br />

2014<br />

2015<br />

2016<br />

2017<br />

2018<br />

Bron: ABEX, statbel, nbb <strong>en</strong> verwerking door VCB


Hoofdstuk 3<br />

57<br />

> > Spel<strong>en</strong> in de Prettige Wildernis in<br />

Sint-Amands-Berg (ill. Marc Batsleer)<br />

de geme<strong>en</strong>tebestur<strong>en</strong> –, steg<strong>en</strong> de prijz<strong>en</strong> voor<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor gewone woonhuiz<strong>en</strong> beide<br />

met 13% terwijl de consumptie-index tijd<strong>en</strong>s die<br />

jar<strong>en</strong> met ongeveer 8,5% to<strong>en</strong>am. Alle<strong>en</strong> de prijz<strong>en</strong><br />

voor villa’s <strong>en</strong> landhuiz<strong>en</strong> hield<strong>en</strong> gelijke tred met<br />

de consumptie-index. Zij steg<strong>en</strong> ook, maar met 9%.<br />

Deze huiz<strong>en</strong> staan doorgaans op grotere percel<strong>en</strong><br />

die door de fors gesteg<strong>en</strong> grondprijz<strong>en</strong> voor vel<strong>en</strong><br />

onbetaalbaar zijn.<br />

De problematiek van de stijg<strong>en</strong>de vastgoedprijz<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hun gevolg<strong>en</strong> voor de koop- <strong>en</strong> huurmarkt<br />

kom<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s ruimschoots aan bod in<br />

de getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> van de professionel<strong>en</strong> van de<br />

Confederatie van Immobiliënberoep<strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong><br />

(i p. 84).<br />

Ondanks de groei van het aantal inwoners <strong>en</strong><br />

huishoud<strong>en</strong>s in Vlaander<strong>en</strong> daalt de beschikbare<br />

braakligg<strong>en</strong>de woonoppervlakte. In 2006 werd<br />

nog uitgegaan van 410.000 onbebouwde percel<strong>en</strong><br />

die bestemd war<strong>en</strong> voor won<strong>en</strong>. In de VRIND<br />

(Vlaamse Regionale Indicator<strong>en</strong>) die jaarlijks verschijn<strong>en</strong>,<br />

werd<strong>en</strong> die cijfers geregeld bijgesteld<br />

<strong>en</strong> gepreciseerd, onder meer doordat steeds<br />

GRAFIEK 18:<br />

Evolutie van de gemiddelde prijs voor landhuiz<strong>en</strong>,<br />

woonhuiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> flats in Vlaander<strong>en</strong> (in euro)<br />

400.000<br />

350.000<br />

300.000<br />

250.000<br />

200.000<br />

150.000<br />

100.000<br />

50.000<br />

0<br />

S villa’s, bungalows <strong>en</strong><br />

landhuiz<strong>en</strong><br />

S gewone woonhuiz<strong>en</strong><br />

S appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, flats<br />

<strong>en</strong> studio’s<br />

2005<br />

2006<br />

2007<br />

2008<br />

2009<br />

2010<br />

2011<br />

2012<br />

2013<br />

2014<br />

2015<br />

2016<br />

2017<br />

2018<br />

Bron: Statbel<br />

Visierapport 2018


58<br />

> > Onverkoopbare villa uit de<br />

jar<strong>en</strong> 60 (ill. VCB)<br />

meer geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hiervan registers opmak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

actualiser<strong>en</strong>. In 2010 was in de VRIND nog sprake<br />

van 345.509 onbebouwde percel<strong>en</strong> <strong>en</strong> in 2013 van<br />

311.615 onbebouwde percel<strong>en</strong>. Op basis van cijfers<br />

van juni 2017 was het aanbod aan onbebouwde<br />

percel<strong>en</strong> verder gekromp<strong>en</strong> tot 261.116 percel<strong>en</strong> op<br />

40.087 hectare.<br />

In deze cijfers zijn de woonuitbreidingsgebied<strong>en</strong><br />

inbegrep<strong>en</strong>. Die gebied<strong>en</strong> omvatt<strong>en</strong> in<br />

totaal 28.260 hectare <strong>en</strong> mak<strong>en</strong> deel uit van de<br />

227.500 hectare die het Ruimtelijk Structuurplan<br />

Vlaander<strong>en</strong> van 1997 voor won<strong>en</strong> bestemde. Op die<br />

manier is 16,7% van de Vlaamse oppervlakte voor<br />

won<strong>en</strong> ingekleurd. Niet meer, maar ook niet minder.<br />

Het aandeel van de woonuitbreidingsgebied<strong>en</strong><br />

dat nog niet bebouwd is, is de laatste jar<strong>en</strong> slechts<br />

zeer geleidelijk aan afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In 2007 bedroeg<br />

dit aandeel op basis van terreinwaarneming<strong>en</strong> nog<br />

17.829 hectare. In 2017 sprak minister Schauvliege in<br />

e<strong>en</strong> parlem<strong>en</strong>tair antwoord nog over 16.293 onbebouwde<br />

hectares.<br />

Maar op 20 juli 2018 heeft de Vlaamse regering<br />

e<strong>en</strong> voorontwerp van decreet over de ontwikkelingsmogelijkhed<strong>en</strong><br />

voor woonreservegebied<strong>en</strong><br />

goedgekeurd. Door dit decreet wordt voor e<strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>telijk voorstel tot woonontwikkeling in e<strong>en</strong><br />

woonreservegebied steeds e<strong>en</strong> goedkeuring op<br />

Vlaams niveau verplicht. In de eerste plaats moet<br />

het geme<strong>en</strong>telijk voorstel overe<strong>en</strong>stemm<strong>en</strong> met<br />

de geme<strong>en</strong>telijke ruimtelijke beleidsopties <strong>en</strong> met<br />

e<strong>en</strong> woonbehoeft<strong>en</strong>inschatting. Die kan trouw<strong>en</strong>s<br />

<strong>en</strong>kel rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met de groei van de eig<strong>en</strong><br />

bevolking (zonder de inwijkeling<strong>en</strong>). Daar bov<strong>en</strong>op<br />

zal de Vlaamse regering het voorstel beoordel<strong>en</strong><br />

op basis van de principes van het BRV (Beleidsplan<br />

Ruimte Vlaander<strong>en</strong>). Daarbij zal de Vlaamse regering<br />

onder meer rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met de afstand<br />

van het gebied tot voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> met de ontsluitbaarheid<br />

via collectief vervoer.<br />

> > Villa’s in afbraak (ill. VCB)


Hoofdstuk 3<br />

59<br />

De regering ging ervan uit dat zij uiteindelijk 8.000<br />

hectare nog vrij ligg<strong>en</strong>de woonreservegebied<strong>en</strong> zal<br />

herbestemm<strong>en</strong> naar op<strong>en</strong> ruimtegebied. Op die<br />

manier zou nog e<strong>en</strong>s 0,5% van de Vlaamse oppervlakte<br />

voor won<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong> gaan. Het pot<strong>en</strong>tieel<br />

woonaanbod dat in de VRIND is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zal op<br />

die manier tot 32.000 hectare krimp<strong>en</strong>. Zoals ook<br />

blijkt uit de getuig<strong>en</strong>is van Huyz<strong>en</strong>truyt (i p. 24),<br />

wordt de verkaveling van nog onbebouwde terrein<strong>en</strong><br />

almaar moeilijker. Ook dat wordt bevestigd<br />

door de VRIND die opmerkt dat in 2014 nog maar<br />

1.855 vergunning<strong>en</strong> voor verkaveling<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />

uitgereikt. Dat is het laagste aantal sinds het begin<br />

van de telling in 1962.<br />

Andere regelgeving<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dan nog e<strong>en</strong>s bijkom<strong>en</strong>d<br />

de woonmogelijkhed<strong>en</strong> beperk<strong>en</strong>, zoals<br />

onder meer de signaalgebied<strong>en</strong>. De Vlaamse regering<br />

kan omwille van de risico’s op wateroverlast<br />

besliss<strong>en</strong> om die gebied<strong>en</strong> bouwvrij te houd<strong>en</strong>. In<br />

Vlaander<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ongeveer 3.000 voor won<strong>en</strong><br />

bestemde percel<strong>en</strong> hierdoor getroff<strong>en</strong>, exclusief<br />

woonpercel<strong>en</strong> in woonuitbreidingsgebied.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> wij dat heel wat onbebouwde percel<strong>en</strong><br />

nu al di<strong>en</strong>st do<strong>en</strong> als achterligg<strong>en</strong>de tuin<strong>en</strong><br />

die bestaande woning<strong>en</strong> afsluit<strong>en</strong>, of zich bevind<strong>en</strong><br />

in binn<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> reeds bebouwde percel<strong>en</strong><br />

waardoor zij moeilijk ontsluitbaar zijn. Omwille<br />

van de vereiste mix (won<strong>en</strong> met winkels, recreatie<br />

<strong>en</strong> andere voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>) moet ook in woongebied<strong>en</strong><br />

ruimte zijn voor andere functies.<br />

In het eerste hoofdstuk is duidelijk het belang van<br />

rust, gro<strong>en</strong> <strong>en</strong> privacy tot uiting gekom<strong>en</strong>. Extreem<br />

verdicht<strong>en</strong> dreigt de leefbaarheid van e<strong>en</strong> buurt<br />

in het gedrang te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. In bepaalde nu al zeer<br />

verdichte wijk<strong>en</strong> zal het er dus op aankom<strong>en</strong> de<br />

bewoningsdichtheid te verlag<strong>en</strong> <strong>en</strong> daar dus meer<br />

ruimte voor ontmoeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> recreatie, voor extra<br />

verbinding<strong>en</strong> (onder meer voor de fiets) <strong>en</strong> voor<br />

meer gro<strong>en</strong> te creër<strong>en</strong>. Hoogbouw kan, maar liefst<br />

<strong>en</strong>kel in combinatie met lagere gebouw<strong>en</strong>, gro<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> water eromhe<strong>en</strong>. Zo niet dreig<strong>en</strong> de tor<strong>en</strong>gebouw<strong>en</strong><br />

opnieuw getto’s te word<strong>en</strong> zoals we al<br />

hebb<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> met dergelijke gebouw<strong>en</strong> uit de<br />

jar<strong>en</strong> 60 <strong>en</strong> 70.<br />

TABEL 2:<br />

Red<strong>en</strong><strong>en</strong> om wel dan niet te verdicht<strong>en</strong><br />

Onder welke voorwaard<strong>en</strong> verdicht<strong>en</strong>?<br />

ook kleinschalig, maar zonder alle gat<strong>en</strong> te vull<strong>en</strong><br />

verdicht met meerwaarde voor de buurt<br />

traag om ruimte te lat<strong>en</strong> voor (veel) later<br />

met publieke grondpositie als hefboom<br />

durf slop<strong>en</strong> in 19de én 20ste eeuwse gordel<br />

mix woontypes <strong>en</strong> herd<strong>en</strong>k grondgebond<strong>en</strong> woning<br />

met private, sociale <strong>en</strong> hybride woning<strong>en</strong><br />

probeer collectief won<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>kel hoog bouw<strong>en</strong> naast lagere woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> lege ruimte<br />

voorzie ruimte voor het programma van de stad<br />

Waar <strong>en</strong> waarom niet verdicht<strong>en</strong>?<br />

laat <strong>en</strong> maak ruimte leeg<br />

waardeer het reeds bestaande waardevolle<br />

probeer ook drastische wijziging<strong>en</strong><br />

creëer maximaal publieke ruimte voor ontmoeting<br />

zoek naar nieuwe routes door de stad<br />

streef naar publiek toegankelijke plekk<strong>en</strong><br />

maak plaats voor het tijdelijke<br />

zorg voor spann<strong>en</strong>de <strong>en</strong> onverwachte ruimte<br />

kijk naar de ruimte waar de stad nu stopt<br />

durf duidelijk kiez<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> opties, schuw het compromis<br />

Bron: Peter Vand<strong>en</strong> Abeele, G<strong>en</strong>tse stadsbouwmeester<br />

Visierapport 2018


60<br />

> > Amelinckx-appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> langs de invalsweg in Sint-Niklaas (ill. uit oude doos)<br />

3.2. Haper<strong>en</strong>de aantrekkingskracht<br />

van de Vlaamse sted<strong>en</strong><br />

Reeds in het eerste hoofdstuk hebb<strong>en</strong> we gemerkt<br />

dat de inwoners van sted<strong>en</strong> minder tevred<strong>en</strong> over<br />

het gro<strong>en</strong> in hun buurt zijn. Maar aan sted<strong>en</strong> zijn<br />

nog meer negatieve effect<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> dan uit de<br />

Stadsmonitor blijkt, zoals het hitte-eilandeffect dat<br />

nauw sam<strong>en</strong>hangt met de beperkte beschikbaarheid<br />

van gro<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Marle<strong>en</strong> Verdonck van de<br />

Wat sedert het begin van<br />

de 20ste eeuw wel steeds<br />

positief is geëvolueerd in al<br />

de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> is de<br />

internationale migratie over de<br />

landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van België he<strong>en</strong>.<br />

UG<strong>en</strong>t kan de temperatuur in de sted<strong>en</strong> daardoor<br />

overdag 3 grad<strong>en</strong> hoger ligg<strong>en</strong> dan op het platteland<br />

<strong>en</strong> ’s nachts zelfs 8 grad<strong>en</strong> hoger. Plant<strong>en</strong><br />

onttrekk<strong>en</strong> water uit de grond <strong>en</strong> zett<strong>en</strong> die nadi<strong>en</strong><br />

om in verkoel<strong>en</strong>de waterdamp <strong>en</strong> gaan daardoor<br />

het hitte-eilandeffect teg<strong>en</strong>.<br />

Stikstofdioxide (NO 2<br />

) is ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s schadelijk voor<br />

de m<strong>en</strong>s bij zowel korte periodes van hoge conc<strong>en</strong>traties<br />

als bij langdurige blootstelling aan lage<br />

conc<strong>en</strong>traties. Het is opvall<strong>en</strong>d dat in Vlaander<strong>en</strong><br />

precies de c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> <strong>en</strong> de grote wegverkeersass<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> deze sted<strong>en</strong> in 2016 e<strong>en</strong> jaargemiddelde<br />

aan NO 2<br />

-conc<strong>en</strong>traties in de lucht van<br />

meer dan 20 mg/m³ k<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

Wanneer we de migratiebeweging<strong>en</strong> in de 13<br />

Vlaamse c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> is het dan ook<br />

niet verwonderlijk dat de balans van de interne<br />

(geme<strong>en</strong>teoverschrijd<strong>en</strong>de) migratie nog altijd<br />

grot<strong>en</strong>deels negatief is, zoals blijkt uit e<strong>en</strong> werknota<br />

van 2017 over interne <strong>en</strong> externe migratiebeweging<strong>en</strong><br />

vanaf 1997 van de studiedi<strong>en</strong>st van de Vlaamse<br />

regering.<br />

Enkel in Aalst, Hasselt, Sint-Niklaas, Oost<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />

Roeselare is deze balans voor de totale bevolking<br />

sedert 1997 altijd positief geweest. In deze sted<strong>en</strong><br />

is de inwijking vanuit andere Belgische geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

(bijna) altijd groter geweest dan de uitwijking<br />

naar andere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Voor de sted<strong>en</strong> G<strong>en</strong>t,


Hoofdstuk 3<br />

61<br />

> > Nog onb<strong>en</strong>utte rivieroevers nabij de stad (ill. VCB)<br />

> > Hoogbouw uit de jar<strong>en</strong> 60 (ill. VCB)<br />

Brugge, Mechel<strong>en</strong> <strong>en</strong> G<strong>en</strong>k was deze balans jar<strong>en</strong>lang<br />

negatief, maar evolueert zij de laatste jar<strong>en</strong><br />

opnieuw in positieve zin zodat zij de nullijn nadert.<br />

In de andere sted<strong>en</strong> (Antwerp<strong>en</strong>, Leuv<strong>en</strong>, Kortrijk<br />

<strong>en</strong> Turnhout) overschrijdt de interne uitwijking nog<br />

steeds de interne inwijking. Dat betek<strong>en</strong>t dat er in<br />

die sted<strong>en</strong> jaarlijks nog altijd meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> wegtrekk<strong>en</strong><br />

dan er zich uit andere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kom<strong>en</strong><br />

vestig<strong>en</strong>.<br />

Wat sedert het begin van de 21 ste eeuw wel steeds<br />

positief is geëvolueerd in al de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong><br />

is de internationale migratie over de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />

van België he<strong>en</strong>. Bijna in al deze sted<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> wij op<br />

dit vlak e<strong>en</strong> piek ontstaan vanaf 2006 <strong>en</strong> 2007 om<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

GRAFIEK 19:<br />

Evolutie in de sam<strong>en</strong>stelling<br />

van de huishoud<strong>en</strong>s (%)<br />

1<br />

persoon<br />

2<br />

person<strong>en</strong><br />

S 2018 S 2024 S 2035<br />

Bron: Statbel<br />

3<br />

person<strong>en</strong><br />

4 person<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> meer<br />

vanaf 2012-2013 opnieuw licht te dal<strong>en</strong>, maar nerg<strong>en</strong>s<br />

te verdwijn<strong>en</strong>. Het gaat om piek<strong>en</strong> tot bijna<br />

10.000 op jaarbasis in Antwerp<strong>en</strong>, tot bijna 5.000<br />

per jaar in G<strong>en</strong>t, tot bijna 2.000 per jaar in Leuv<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> tot ongeveer 500 per jaar <strong>en</strong> minder in de andere<br />

Vlaamse c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong>. De sted<strong>en</strong> Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Leuv<strong>en</strong> vertoond<strong>en</strong> steevast e<strong>en</strong> bevolkingsgroei<br />

dankzij internationale migratie.<br />

Naast deze algem<strong>en</strong>e bevolkingsanalyse heeft de<br />

studiedi<strong>en</strong>st van de Vlaamse regering ook gefocust<br />

op de migratiebeweging<strong>en</strong> van de gezinn<strong>en</strong><br />

met kinder<strong>en</strong> (de 28- tot 39-jarig<strong>en</strong> in combinatie<br />

met de 0- tot 9-jarig<strong>en</strong>). Voor deze bevolkingsgroep<br />

stelde de studiedi<strong>en</strong>st slechts e<strong>en</strong> positieve<br />

evolutie vast (meer inwijking uit andere Belgische<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dan uitwijking naar andere Belgische<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>) voor de sted<strong>en</strong> Aalst, Sint-Niklaas <strong>en</strong><br />

Roeselare. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is deze positieve k<strong>en</strong>tering<br />

pas van relatief rec<strong>en</strong>te datum: 2007 voor Aalst,<br />

2009 voor Roeselare <strong>en</strong> 2012 voor Sint-Niklaas. Als<br />

er voor deze bevolkingsgroep in deze 13 sted<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

aangroei plaatsvindt, is dit opnieuw te wijt<strong>en</strong> aan<br />

internationale migratie.<br />

Uit deze cijfers blijkt dat de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> er<br />

duidelijk nog niet in geslaagd zijn gezinn<strong>en</strong> met<br />

kinder<strong>en</strong> aan zich te bind<strong>en</strong>. De studiedi<strong>en</strong>st heeft<br />

in e<strong>en</strong> add<strong>en</strong>dum het inlandse migratiebekk<strong>en</strong> van<br />

de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> uitgetek<strong>en</strong>d. Voor de stad<br />

Antwerp<strong>en</strong> gaat het om het Waasland <strong>en</strong> ongeveer<br />

de volledige Kemp<strong>en</strong>, voor de stad G<strong>en</strong>t om bijna<br />

de volledige provincie Oost-Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor<br />

de stad Leuv<strong>en</strong> om volledig Oost-Brabant. De stad<br />

van oorsprong <strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>te van bestemming<br />

Visierapport 2018


62<br />

kunn<strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> behoorlijk aantal kilometers van<br />

elkaar verwijderd zijn. Als de werkplek in de stad<br />

van oorsprong blijft, verhoogt dit sterk het aantal<br />

vereiste verplaatsing<strong>en</strong>.<br />

Alhoewel Vlaander<strong>en</strong> de kom<strong>en</strong>de dec<strong>en</strong>nia nog<br />

e<strong>en</strong> forse groei zal k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, blijft de sam<strong>en</strong>stelling<br />

van de gezinn<strong>en</strong> relatief constant <strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> er drie<br />

belangrijke nag<strong>en</strong>oeg ev<strong>en</strong>waardige compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

bestaan: <strong>en</strong>erzijds de e<strong>en</strong>persoonsgezinn<strong>en</strong> waarvan<br />

het aandeel slechts licht to<strong>en</strong>eemt tot bijna<br />

33%, vervolg<strong>en</strong>s de gezinn<strong>en</strong> met twee person<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> aandeel van circa 35% <strong>en</strong> t<strong>en</strong>slotte het<br />

aandeel van de gezinn<strong>en</strong> met twee person<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

meer die teg<strong>en</strong> 2035 slechts licht dal<strong>en</strong> tot 34%. Tot<br />

die laatste categorie behor<strong>en</strong> met name de gezinn<strong>en</strong><br />

met kinder<strong>en</strong>. Terwijl de sted<strong>en</strong> aantrekkelijk<br />

geword<strong>en</strong> zijn voor ‘young professionals’ <strong>en</strong> voor<br />

s<strong>en</strong>ior<strong>en</strong>, blijkt uit de voormelde demografische<br />

beweging<strong>en</strong> dat zij nog onvoldo<strong>en</strong>de jonge gezinn<strong>en</strong><br />

aantrekk<strong>en</strong>.<br />

Door de systematische to<strong>en</strong>ame van de internationale<br />

migratie in de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> is het aandeel<br />

van de inwoners met e<strong>en</strong> migratie-achtergrond er<br />

intuss<strong>en</strong> fors toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> aantal Brusselse<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bedraagt dit aandeel al meer dan 90%.<br />

Ook in de stad Antwerp<strong>en</strong> is hun aandeel intuss<strong>en</strong><br />

reeds toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> tot meer dan 50% (52,6% in<br />

2017). Andere c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hoog aandeel<br />

van inwoners met e<strong>en</strong> migratie-achtergrond<br />

zijn G<strong>en</strong>k (49% in 2017), Leuv<strong>en</strong> (40,9%), Turnhout<br />

(33,8%), Mechel<strong>en</strong> (33,6%), Sint-Niklaas (25,8%)<br />

<strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>de (21,9%). Als de betrokk<strong>en</strong> sted<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> niet tot e<strong>en</strong> vorm van sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong>, kan dit de uitwijking van Belg<strong>en</strong> nog<br />

versterk<strong>en</strong>.<br />

> > Nog onontgonn<strong>en</strong> terrein<strong>en</strong> in bebouwd gebied (ill. VCB)


Hoofdstuk 3<br />

63<br />

> > Woeker<strong>en</strong>de bijgebouw<strong>en</strong><br />

aan de achterzijde van<br />

rijwoning<strong>en</strong> (ill. VCB)<br />

Maar zoals ook Dirk Geldof stelt (i p. 86), ontsnapp<strong>en</strong><br />

de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de periferie ev<strong>en</strong>min aan<br />

de internationale migratie. Dat blijkt overduidelijk<br />

uit de bevolkingsevolutie in e<strong>en</strong> aantal Vlaamse<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rond het Brusselse Gewest die op basis<br />

van de gegev<strong>en</strong>s voor 2017 nu ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> aandeel<br />

aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> migratie-achtergrond huisvest<strong>en</strong><br />

dat (soms ver) bov<strong>en</strong> het Vlaamse gemiddelde<br />

van 20,4% ligt: 28,6% in Grimberg<strong>en</strong>, 31,6% in<br />

Terhulp<strong>en</strong>, 31,9% in Wemmel, 33,5% in Hoeilaart <strong>en</strong><br />

Sint-G<strong>en</strong>esius-Rode, 35% in Sint-Pieters-Leeuw,<br />

35,9% in Overijse, 46,1% in Wezembeek-Oppem,<br />

46,6% in Drog<strong>en</strong>bos, 47,1% in Vilvoorde, 48,2% in<br />

Zav<strong>en</strong>tem, 49,1% in Tervur<strong>en</strong> <strong>en</strong> 59,5% in Kraainem.<br />

> > Strat<strong>en</strong> als parkeerterrein<strong>en</strong> voor de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (ill. VCB)<br />

Diverse beweging<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> aan de grondslag van<br />

deze evolutie: internationale (doorgaans tijdelijk<br />

tewerkgestelde) expats die uit het verstedelijkte<br />

Brussel vlucht<strong>en</strong>, migrant<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> sociale opgang<br />

mak<strong>en</strong>, maar ook migrant<strong>en</strong> die naar e<strong>en</strong> goedkopere<br />

locatie zoek<strong>en</strong>. Deze laatste categorie wordt<br />

dan vooral aangetrokk<strong>en</strong> door geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zoals<br />

Ronse (27,3% met migratie-achtergrond) <strong>en</strong> Boom<br />

(31,2% met migratie-achtergrond). Aan de impact<br />

van de migratie valt dus niet te ontsnapp<strong>en</strong>.<br />

3.3. To<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de appartem<strong>en</strong>tsbouw<br />

<strong>en</strong> lager r<strong>en</strong>ovatieritme<br />

Het aandeel van de appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het totaal<br />

aantal vergunde nieuwe woongeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> blijft<br />

almaar to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. In 2017 was 65% van de nieuwe<br />

vergunde woongeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

flat <strong>en</strong> nog slechts 35% e<strong>en</strong> huis. Nochtans blijk<strong>en</strong><br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet het juiste antwoord te<br />

vorm<strong>en</strong> op de huisvestingsw<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van gezinn<strong>en</strong><br />

met kinder<strong>en</strong>. Onder meer daardoor is er blijv<strong>en</strong>de<br />

stadsvlucht die we onder punt 3.2. hebb<strong>en</strong> aangehaald.<br />

Appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn in België het antwoord<br />

op de stijg<strong>en</strong>de bouwgrondprijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> het almaar<br />

striktere verdichtingsbeleid. Maar in Nederland dat<br />

precies omwille van zijn verdichtingsbeleid wordt<br />

geroemd, is wel plaats voor andere woontypes dan<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In de VRIND van 2018 wordt op<br />

Visierapport 2018


64<br />

> > Appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op de voormalige site De Ki<strong>en</strong> te Kortrijk (ill. Huyz<strong>en</strong>truyt)<br />

p. 378 gesignaleerd dat binn<strong>en</strong> de Europese Unie<br />

voor Nederland het grootste aandeel van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

werd gemeld dat in e<strong>en</strong> halfvrije woning woont,<br />

met name 61,2%.<br />

E<strong>en</strong> meer gedetailleerde analyse van het Vlaams<br />

woningbestand toont aan dat het aantal appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

de laatste jar<strong>en</strong> het snelst is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

in de kleinste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In de 25% kleinste<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is het aantal flats in 2017 meer dan<br />

verdubbeld in vergelijking met 2005. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is<br />

de to<strong>en</strong>ame het grootst in e<strong>en</strong> aantal regio’s die tot<br />

voor kort eerder landelijk war<strong>en</strong>. De appartem<strong>en</strong>tsbouw<br />

is zich dus aan het verspreid<strong>en</strong> over gans<br />

Vlaander<strong>en</strong>.<br />

In 2005 teld<strong>en</strong> de 25% kleinste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in<br />

Vlaander<strong>en</strong> slechts 10.674 flats. In 2017 teld<strong>en</strong> ze<br />

al 21.709 flats. Dat komt neer op e<strong>en</strong> stijging met<br />

103%. Ook in de middelgrote geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> sted<strong>en</strong><br />

steeg het aantal flats op 12 jaar tijd met ongeveer<br />

80%. Deze forse to<strong>en</strong>ame wijst erop dat kleinere<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> sted<strong>en</strong> nu ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s hun woonkern<strong>en</strong><br />

aan het versterk<strong>en</strong> zijn. In die kern<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> er<br />

naast huiz<strong>en</strong> ook (vaak kleinere) flatgebouw<strong>en</strong> met<br />

meer dan twee lag<strong>en</strong>. Stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

blijv<strong>en</strong> niet langer beperkt tot de c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong>.<br />

Bestur<strong>en</strong> van kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong> er ook<br />

aan met succes.<br />

70<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

GRAFIEK 20:<br />

Aandeel van de flats binn<strong>en</strong> totaal<br />

aantal vergunde nieuwe woning<strong>en</strong> in<br />

Vlaander<strong>en</strong> (%)<br />

1996<br />

1997<br />

1998<br />

1999<br />

2000<br />

2001<br />

2002<br />

2003<br />

2004<br />

2005<br />

2006<br />

2007<br />

2008<br />

2009<br />

2010<br />

2011<br />

2012<br />

2013<br />

2014<br />

2015<br />

2016<br />

2017<br />

Bron: Statbel<br />

In de 25% grootste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> bleef<br />

de stijging van hat aantal flats beperkt tot 31%. In<br />

de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> steeg hun aantal ‘slechts’ met<br />

26%. Dat de to<strong>en</strong>ame daar proc<strong>en</strong>tueel minder<br />

hoog lag, heeft te mak<strong>en</strong> met het feit dat de 25%<br />

grootste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeker de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong><br />

in 2005 al e<strong>en</strong> zeer grote voorraad aan flats<br />

teld<strong>en</strong>. In de 25% grootste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> telde het


Hoofdstuk 3<br />

65<br />

KAART 1:<br />

Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met de grootste proc<strong>en</strong>tuele<br />

to<strong>en</strong>ame van het aantal flats (van 2005 tot 2017)<br />

Bron: VCB op basis van Statbel<br />

woonbestand in 2005 al zo’n 475.000 flats. Op 12<br />

jaar tijd kwam<strong>en</strong> daar ongeveer 150.000 flats bij.<br />

E<strong>en</strong> belangrijk absoluut aantal, maar proc<strong>en</strong>tueel<br />

lager dan in de kleinere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die van e<strong>en</strong><br />

veel kleiner aantal flats vertrokk<strong>en</strong>.<br />

In de 25% grootste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn er in 12 jaar tijd<br />

amper huiz<strong>en</strong> bijgekom<strong>en</strong>: slechts 4% of ongeveer<br />

45.000. Maar tegelijk heeft zich het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong><br />

voorgedaan dat het aantal huiz<strong>en</strong> in de kleinere<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>min sterk is gegroeid: proc<strong>en</strong>tueel<br />

met circa 7% <strong>en</strong> in absolute getall<strong>en</strong> met ongeveer<br />

75.000. De to<strong>en</strong>ame van het aantal huiz<strong>en</strong> is dus<br />

niet alle<strong>en</strong> in de grootste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gering, maar<br />

ook in de kleinere <strong>en</strong> zelfs kleinste geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> relatief<br />

beperkt geword<strong>en</strong>. In Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>de<br />

word<strong>en</strong> we zelfs gecon<strong>front</strong>eerd met e<strong>en</strong> daling<br />

van het aantal e<strong>en</strong>gezinswoning<strong>en</strong> door sloop <strong>en</strong><br />

verdichting.<br />

Als we nu de regio’s bekijk<strong>en</strong> waar de appartem<strong>en</strong>tsbouw<br />

tuss<strong>en</strong> 2005 <strong>en</strong> 2017 het snelst is toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>,<br />

gaat het onder meer om e<strong>en</strong> aantal geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

in de bredere rand rond Brussel (van Ninove tot<br />

Merchtem), aan de kust, in de Rupelstreek, in de<br />

Noorderkemp<strong>en</strong>, het zuid<strong>en</strong> van de provincie<br />

Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> het midd<strong>en</strong> van Limburg. In belangrijke<br />

mate gaat het om regio’s die in het verled<strong>en</strong><br />

relatief landelijk war<strong>en</strong> geblev<strong>en</strong> zoals het zuid<strong>en</strong><br />

van de provincie Antwerp<strong>en</strong>. De bouwgrond<strong>en</strong><br />

war<strong>en</strong> er relatief goedkoop. Maar juist daardoor<br />

voeld<strong>en</strong> steeds meer gezinn<strong>en</strong> er zich toe aangetrokk<strong>en</strong>.<br />

Ook daar zijn de bouwgrondprijz<strong>en</strong> dan<br />

gaan stijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vooral rond de stads- <strong>en</strong><br />

dorpskern<strong>en</strong> meer appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> opgetrokk<strong>en</strong>.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn de oppervlaktes van de woning<strong>en</strong> in<br />

Vlaander<strong>en</strong> de laatste jar<strong>en</strong> veel kleiner geword<strong>en</strong>.<br />

De gemiddelde oppervlakte van e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t<br />

bedroeg in 2016 nog slechts 66 m², van e<strong>en</strong> rijhuis<br />

nog maar 107 m² <strong>en</strong> van e<strong>en</strong> halfop<strong>en</strong> huis 109 m².<br />

Als de Vlaming<strong>en</strong> er nog moeilijk in slag<strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />

nieuw huis te verwerv<strong>en</strong>, slag<strong>en</strong> zij er dan in e<strong>en</strong><br />

bestaande woning te r<strong>en</strong>over<strong>en</strong>? Op deze vraag<br />

moet ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s negatief word<strong>en</strong> geantwoord. In<br />

TABEL 3:<br />

Indicator<strong>en</strong> voor de evolutie van de r<strong>en</strong>ovatiewerk<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> België<br />

2015 2016 2017<br />

Aantal vergunde woningr<strong>en</strong>ovaties (Vlaander<strong>en</strong>) 16549 15797 12837<br />

Aantal REG-premies (Vlaander<strong>en</strong>) 5908 4980 3589<br />

Bedrag<strong>en</strong> REG-premies in miljo<strong>en</strong> euro (Vlaander<strong>en</strong>) 93,1 91,5 79,2<br />

Aantal hypothecaire krediet<strong>en</strong> voor verbouwing (België) 72398 69190 54454<br />

Bedrag<strong>en</strong> hypothecaire krediet<strong>en</strong> voor verbouwing in miljo<strong>en</strong> euro (België) 3070 2950 2672<br />

Bron: Statbel, VEA <strong>en</strong> BVK<br />

Visierapport 2018


66<br />

> > Resid<strong>en</strong>tie Honfleur met 9 appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> straat met rijwoning<strong>en</strong> te Waregem (ill. Eribo)<br />

de periode van 2015 tot 2017 war<strong>en</strong> alle indicator<strong>en</strong><br />

voor de evolutie van de r<strong>en</strong>ovatie-activiteit op de<br />

Vlaamse woningbouwmarkt negatief. Het aantal<br />

vergunning<strong>en</strong> voor grondige woningr<strong>en</strong>ovaties<br />

daalde met 22%. Bij de distributi<strong>en</strong>etbeheerders<br />

daalde het aantal premies voor rationeel <strong>en</strong>ergiegebruik<br />

(REG) die overweg<strong>en</strong>d voor r<strong>en</strong>ovatiewerk<strong>en</strong><br />

zijn bestemd, met 41% terwijl het totaalbedrag<br />

van de toegek<strong>en</strong>de premies er met 15% op achteruit<br />

ging. Tegelijk werd<strong>en</strong> op Belgisch niveau<br />

heel wat minder hypothecaire krediet<strong>en</strong> voor<br />

r<strong>en</strong>ovatiewerk<strong>en</strong> toegek<strong>en</strong>d: in aantal daald<strong>en</strong> zij<br />

met 25% <strong>en</strong> in bedrag<strong>en</strong> (miljo<strong>en</strong> euro) met 13%.<br />

Uit e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête van het NAV (Netwerk Vlaamse<br />

Architect<strong>en</strong>) van 2015 is al geblek<strong>en</strong> dat veruit<br />

de belangrijkste red<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> woning niet te<br />

r<strong>en</strong>over<strong>en</strong> erin bestaat dat de totaalkost voor de<br />

r<strong>en</strong>ovatie duurder is dan e<strong>en</strong> nieuwbouw. Deze<br />

stelling werd door 59% van de geënquêteerde<br />

architect<strong>en</strong> onderschrev<strong>en</strong>. De tweede belangrijkste<br />

red<strong>en</strong> was dat de hed<strong>en</strong>daagse <strong>en</strong>ergie-eis<strong>en</strong><br />

> > Bouw van appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Hemixveer op de site Regatta aan de linkeroever<br />

van de Schelde te Antwerp<strong>en</strong> (ill. Van Laere, arch. Polo)


Hoofdstuk 3<br />

67<br />

> > Twee bel-étagewoning<strong>en</strong><br />

op de hoek van twee strat<strong>en</strong> te<br />

Waregem (ill. Eribo)<br />

voor nieuwbouw via e<strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovatie zelfs niet e<strong>en</strong>s<br />

kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>aderd. Uit de getuig<strong>en</strong>is van<br />

Sophie D’Hulst (i p. 116) blijkt dat beide teg<strong>en</strong>argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

nog altijd stand houd<strong>en</strong>. De voornaamste<br />

praktische constructieve problem<strong>en</strong> bij de<br />

uitvoering van r<strong>en</strong>ovatiewerk<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> vooral te<br />

mak<strong>en</strong> met de problematiek van de koudebrugg<strong>en</strong><br />

(volg<strong>en</strong>s 79% van de bevraagde architect<strong>en</strong>), met<br />

de onmogelijkheid om voldo<strong>en</strong>de te isoler<strong>en</strong> (62%<br />

van de antwoord<strong>en</strong>) <strong>en</strong> met de moeilijkheid om de<br />

woning luchtdicht te mak<strong>en</strong>.<br />

De laatste ti<strong>en</strong> jaar werd<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> ongeveer<br />

47.000 woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> 4.600 niet-woongebouw<strong>en</strong><br />

gesloopt. Dat is slechts e<strong>en</strong> fractie van het aantal<br />

Vlaamse woning<strong>en</strong> die zich in e<strong>en</strong> dergelijke<br />

erbarmelijke toestand bevind<strong>en</strong> dat <strong>en</strong>kel sloop<br />

<strong>en</strong> heropbouw nog e<strong>en</strong> economisch verantwoorde<br />

oplossing biedt. Sloop <strong>en</strong> heropbouw is e<strong>en</strong> ingrijp<strong>en</strong>de<br />

oplossing, maar biedt ook tal van voordel<strong>en</strong>:<br />

de nieuwe woning<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong> volledig aan<br />

de rec<strong>en</strong>tste <strong>en</strong>ergie-eis<strong>en</strong>, op e<strong>en</strong>zelfde perceel<br />

kunn<strong>en</strong> vaak meerdere woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

> > Resid<strong>en</strong>ties New York <strong>en</strong> Lond<strong>en</strong> voor 124 woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> aan het Katt<strong>en</strong>dijkdok te<br />

Antwerp<strong>en</strong> (ill. Strabag, arch. THV Sergison & Bates <strong>en</strong> ELD)<br />

Visierapport 2018


68<br />

> > Vervanging van de<br />

collegetor<strong>en</strong> te Kortrijk door<br />

e<strong>en</strong> woontor<strong>en</strong> met ruime<br />

terrass<strong>en</strong> (ill. Van Roey)


Hoofdstuk 3 69<br />

Visierapport 2018


70<br />

7.000<br />

6.000<br />

5.000<br />

4.000<br />

3.000<br />

2.000<br />

1.000<br />

0<br />

GRAFIEK 21:<br />

Het aantal sloopvergunning<strong>en</strong> in<br />

Vlaander<strong>en</strong> voor woon- <strong>en</strong><br />

niet-woongebouw<strong>en</strong><br />

2000<br />

2001<br />

2002<br />

2003<br />

2004<br />

2005<br />

2006<br />

2007<br />

2008<br />

2009<br />

2010<br />

2011<br />

2012<br />

2013<br />

2014<br />

2015<br />

2016<br />

S resid<strong>en</strong>tieel<br />

S niet-resid<strong>en</strong>tieel<br />

Bron: Statbel<br />

gebouwd waardoor tegemoet gekom<strong>en</strong> wordt aan<br />

de stijg<strong>en</strong>de woonvraag door de bevolkingsto<strong>en</strong>ame<br />

<strong>en</strong> er kunn<strong>en</strong> via stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

nieuwe stedelijke dynamiek<strong>en</strong> ontstaan op plaats<strong>en</strong><br />

waar nu stadskankers zijn.<br />

3.4. Knelpunt<strong>en</strong> voor de integratie<br />

van won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong><br />

Tot voor kort werd gedacht dat de industrie niet in<br />

Vlaander<strong>en</strong> moest blijv<strong>en</strong>. Wij zoud<strong>en</strong> de innovatieve<br />

ideeën ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze elders in de wereld<br />

lat<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>. Van dit nefaste idee is m<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong><br />

afgestapt. De vraag hoe we won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong><br />

opnieuw dichter bij elkaar kunn<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, is<br />

daardoor acuter geword<strong>en</strong>. Heel wat paars ingekleurde<br />

bedrijv<strong>en</strong>terrein<strong>en</strong> nabij rood ingekleurde<br />

woongebied<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> resid<strong>en</strong>tiële<br />

bestemming gekreg<strong>en</strong>. Nu is er de roep om paars<br />

ingekleurde gebied<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> stedelijke omgeving<br />

voor bedrijvigheid te blijv<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong>. Maar hoe is<br />

deze combinatie verdedigbaar bij de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

die voor hun woonsituatie nu juist naar rust, gro<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> privacy strev<strong>en</strong>?<br />

Vroeger kon e<strong>en</strong> ondernemer gemakkelijk start<strong>en</strong><br />

in zijn garage, zonder de minste problem<strong>en</strong> rond<br />

bijvoorbeeld vergunning<strong>en</strong>. Maar vandaag is die<br />

snel g<strong>en</strong>oodzaakt uit te wijk<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> kmo-unit.<br />

Dat houdt voor start<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong> al aanzi<strong>en</strong>lijke<br />

opstartkost<strong>en</strong> in. De to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de vraag naar zo’n<br />

units drijft de prijs dan nog e<strong>en</strong>s op. Dat is geblek<strong>en</strong><br />

op het rondetafelgesprek dat de kamer van<br />

koophandel Mechel<strong>en</strong>-Kemp<strong>en</strong> in het voorjaar van<br />

2018 organiseerde. Vele kleine zelfstandig<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong><br />

ruimtes waar ze hun activiteit<strong>en</strong> aan huis kunn<strong>en</strong><br />

do<strong>en</strong>. Uit dit gesprek bleek ook dat de prijz<strong>en</strong> voor<br />

kmo-units intuss<strong>en</strong> al tot 1.200 euro per vierkante<br />

meter magazijnruimte gesteg<strong>en</strong> zijn. Aan deze<br />

prijs loopt e<strong>en</strong> kmo snel teg<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>s van zijn<br />

ontl<strong>en</strong>ingscapaciteit aan. De praktijk leert dat het<br />

kantelpunt zich vaak bij 300.000 euro situeert. De<br />

discussie was illustratief voor de gevolg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

(te) strikte scheiding tuss<strong>en</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>.<br />

Deze problematiek is in 2014 in al haar aspect<strong>en</strong> aan<br />

bod gekom<strong>en</strong> in het Brusselse atelier PRODUCTIVE<br />

BXL. De publicatie die uit dit atelier is voortgevloeid,<br />

start met de vaststelling dat we ge<strong>en</strong> pasklare<br />

oplossing<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor de verankering van de<br />

productieve economie binn<strong>en</strong> de 21ste eeuwse stad.<br />

Nochtans is de herintroductie van de maakindustrie<br />

noodzakelijk: van manufacturing die de koppeling


Hoofdstuk 3<br />

71<br />

> > Inbreidingsgericht project van vier <strong>en</strong>ergievri<strong>en</strong>delijke woning<strong>en</strong> met aparte<br />

parkeerplaats<strong>en</strong> vlakbij het station van G<strong>en</strong>t-Dampoort (ill. Bosto<strong>en</strong>)<br />

maakt tuss<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis, innovatie <strong>en</strong> productie, tot<br />

circulaire economie die inzet op kortere ket<strong>en</strong>s. De<br />

strategische doelstelling<strong>en</strong> van de Europese Unie<br />

mikk<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> stijging van de secundaire sector<strong>en</strong><br />

in stedelijke zones van 16% tot 20%. De industrie,<br />

in plaats van zich verder terug te trekk<strong>en</strong> in de verkavelde<br />

periferie, zou opnieuw actief deel moet<strong>en</strong><br />

uitmak<strong>en</strong> van stad <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving.<br />

De huidige stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> op voormalige<br />

industriële sites mikk<strong>en</strong> vooral op won<strong>en</strong>,<br />

winkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> toerisme. Zeld<strong>en</strong> slag<strong>en</strong> zij erin nog<br />

aanwezige of nieuwe productieve activiteit<strong>en</strong> te<br />

integrer<strong>en</strong>. Nochtans krijg de koppeling tuss<strong>en</strong> het<br />

‘bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> het ‘mak<strong>en</strong>’ binn<strong>en</strong> onze economie<br />

opnieuw e<strong>en</strong> promin<strong>en</strong>tere plaats. Zoals de VCB al<br />

eerder opperde, kom<strong>en</strong> nieuwe ideeën pas echt tot<br />

ontwikkeling als zij de toets van de realiteit kunn<strong>en</strong><br />

doorstaan. Met name de bouw is e<strong>en</strong> belangrijke<br />

toetsste<strong>en</strong> voor heel wat industriële product<strong>en</strong>.<br />

Naarmate voormalige ontwikkelingsland<strong>en</strong> nu zelf<br />

aan innovatie do<strong>en</strong>, groeit nog meer dan voorhe<strong>en</strong><br />

het besef dat maakindustrie in eig<strong>en</strong> land moet<br />

blijv<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong>.<br />

Stedelijke milieus vorm<strong>en</strong> vooral e<strong>en</strong> opportuniteit<br />

voor de circulaire economie waarvan de bouw de<br />

voornaamste compon<strong>en</strong>t vormt. Sted<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

immers behoefte aan e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme hoeveelheid<br />

grondstoff<strong>en</strong> voor allerhande bouwproject<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

producer<strong>en</strong> tegelijk berg<strong>en</strong> afval. Dit vergt e<strong>en</strong><br />

performant logistiek netwerk. Maar er bestaat ge<strong>en</strong><br />

helder beeld van de strom<strong>en</strong> van grond- <strong>en</strong> afvalstoff<strong>en</strong><br />

in de stad- <strong>en</strong> de omligg<strong>en</strong>de regio. Dat<br />

is nochtans nodig om plaats<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> creër<strong>en</strong><br />

waar lokale produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> afnemers op deze strom<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> inpikk<strong>en</strong>.<br />

Dat bedrijv<strong>en</strong> hun activiteit<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de stad verplaats<strong>en</strong><br />

in plaats van ze in de stad te best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong><br />

heeft ook te mak<strong>en</strong> met de aversie van omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />

teg<strong>en</strong>over productieve activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de angst<br />

van bedrijv<strong>en</strong> voor hinder <strong>en</strong> overlast <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de<br />

juridische problem<strong>en</strong>. Die aversie is ook al<br />

in het eerste hoofdstuk van ons visierapport aan<br />

bod gekom<strong>en</strong>. De huidige demografische druk in<br />

de sted<strong>en</strong> vormt e<strong>en</strong> extra drijfveer om voormalige<br />

industriële sites om te vorm<strong>en</strong> tot woonwijk<strong>en</strong>.<br />

Maar er zijn ook kans<strong>en</strong>. In (half) leegstaande<br />

industriegebouw<strong>en</strong> kan bijvoorbeeld goedkope<br />

ruimte word<strong>en</strong> vrijgemaakt voor start-ups. De<br />

toepassing van BBT (Best Beschikbare Techniek<strong>en</strong>)<br />

moet de verwev<strong>en</strong>heid van productieve activiteit<strong>en</strong><br />

met de woonomgeving faciliter<strong>en</strong>. Tegelijk zijn<br />

logistieke oplossing<strong>en</strong> vereist om de extra overlast<br />

van binn<strong>en</strong>stedelijk vrachtvervoer te minimaliser<strong>en</strong>.<br />

In dit verband wordt gedacht aan de uitbouw van<br />

multimodale stedelijke distributiec<strong>en</strong>tra, zowel aan<br />

de stadsrand als dieper in het stedelijk weefsel. Die<br />

kunn<strong>en</strong> met name e<strong>en</strong> oplossing bied<strong>en</strong> voor het<br />

almaar acutere probleem van de binn<strong>en</strong>stedelijke<br />

bouwlogistiek (Zoals blijkt uit het kaderartikel van<br />

het WTCB op p. 72).<br />

Visierapport 2018


72<br />

HUBS ALS OPLOSSING VOOR DE BOUWLOGISTIEK?<br />

Bouwplaats<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de stad beschikk<strong>en</strong> over weinig opslagruimte voor materieel, werfket<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> bouwmaterial<strong>en</strong>. Hierdoor rijd<strong>en</strong> vrachtwag<strong>en</strong>s vaak maar met deellading<strong>en</strong><br />

om ‘Just In Time’ te kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>, waardoor het aantal levering<strong>en</strong> naar de bouwplaats<br />

nog to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> <strong>en</strong> het probleem nog vergroot. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> die dan met overgedim<strong>en</strong>sioneerde<br />

vrachtwag<strong>en</strong>s. Anderzijds lat<strong>en</strong> bouwbedrijv<strong>en</strong> vaak de goeder<strong>en</strong> zeer<br />

vroeg naar de bouwplaats br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om er zeker gedur<strong>en</strong>de de volledige dag over te kunn<strong>en</strong><br />

beschikk<strong>en</strong>. Hierdoor krijgt m<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> nog meer filevorming naar de stad, maar<br />

wordt m<strong>en</strong> ook gecon<strong>front</strong>eerd met piekbelasting<strong>en</strong> voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> werfkran<strong>en</strong> voor het<br />

loss<strong>en</strong> van de vracht<strong>en</strong>.<br />

De logistieke werkzaamhed<strong>en</strong> van aannemers <strong>en</strong> onderaannemers op <strong>één</strong> bouwplaats<br />

word<strong>en</strong> niet of nauwelijks gecoördineerd zodat er ook ge<strong>en</strong> sprake is van optimalisatie.<br />

Afstemming tuss<strong>en</strong> meerdere bouwplaats<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stadsdeel of regio is helemaal<br />

nog niet aan de orde. Hierdoor gaan er opportuniteit<strong>en</strong> verlor<strong>en</strong> om niet alle<strong>en</strong> volledige<br />

vracht<strong>en</strong> te bezorg<strong>en</strong>, maar ook om volle he<strong>en</strong>- én retourvracht<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> hub-locatie kan het ontkoppel- <strong>en</strong> verzamelpunt word<strong>en</strong> voor de goeder<strong>en</strong>strom<strong>en</strong><br />

naar de bouwplaats. Hierdoor kunn<strong>en</strong> groothandelar<strong>en</strong> <strong>en</strong> toeleveranciers hun product<strong>en</strong><br />

in grotere hoeveelhed<strong>en</strong> aanlever<strong>en</strong>, wat kan zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> betere beladingsgraad.<br />

Mom<strong>en</strong>teel is de beladingsgraad van het bouwgerelateerde vrachtverkeer ongeveer 30%.<br />

Die lage beladingsgraad wordt veroorzaakt door het grote aantal leveranciers <strong>en</strong> het<br />

gebrek aan sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> de schakels in de ket<strong>en</strong>. Vaak bevindt de hub-locatie<br />

zich aan de rand van e<strong>en</strong> stadsgebied. Op die manier vindt ook e<strong>en</strong> ontkoppeling plaats<br />

tuss<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>- <strong>en</strong> binn<strong>en</strong>stedelijk transport.<br />

In de hub-locatie word<strong>en</strong> de strom<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s geconsolideerd <strong>en</strong> gebundeld. Dit maakt<br />

e<strong>en</strong> betere sturing mogelijk van het aflevermom<strong>en</strong>t op de bouwplaats. Daarnaast vermindert<br />

het de wachttijd<strong>en</strong> bij de bouwwerkzaamhed<strong>en</strong>. In de hub-locatie kan het dagelijks<br />

verzamel<strong>en</strong> van orders plaatsvind<strong>en</strong>, bijvoorbeeld door orders bedoeld voor e<strong>en</strong> bepaalde<br />

verdieping van het bouwwerk te combiner<strong>en</strong>.<br />

Met name ste<strong>en</strong>weg<strong>en</strong> die nu louter de verbinding<br />

vorm<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> periferie <strong>en</strong> stad, zoud<strong>en</strong> perfect<br />

nieuwe werkomgeving<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als<br />

onderb<strong>en</strong>utte kanaalzones. Betere verbinding<strong>en</strong><br />

met bus, tram <strong>en</strong> fiets, moet<strong>en</strong> de bereikbaarheid<br />

van deze werkplekk<strong>en</strong> voor de betrokk<strong>en</strong><br />

werknemers verbeter<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> moet het<br />

omgevingsbeleid afstand do<strong>en</strong> van zijn monofunctionele<br />

zoneringslogica. Daardoor zou bijvoorbeeld<br />

landbouw mogelijk word<strong>en</strong> op de dak<strong>en</strong> van<br />

onderneming<strong>en</strong>. Het beleid moet ook tijdelijke<br />

functies mak<strong>en</strong>.


Hoofdstuk 3<br />

73<br />

Alhoewel zij veel minder milieubelast<strong>en</strong>d zijn dan<br />

productie-ateliers, is ook het behoud <strong>en</strong> zeker<br />

de uitbreiding van kantoorgebouw<strong>en</strong> in de binn<strong>en</strong>stad<br />

problematisch. Dat blijkt onder meer<br />

uit de nota die de Flanders Gh<strong>en</strong>t Developm<strong>en</strong>t<br />

Group (FGDG) heeft uitgewerkt, zoals de publicatie<br />

van PRODUCTIVE BXL over de integratie van<br />

maakindustrie in de stad het resultaat van e<strong>en</strong><br />

co-creatieproject.<br />

Alhoewel kantor<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> tot de creatie van de<br />

25.000 extra werkplekk<strong>en</strong> die de stad nodig heeft,<br />

stelde FGDG vast dat de binn<strong>en</strong>stad in G<strong>en</strong>t nog<br />

altijd de belangrijkste kantoorlocatie is, maar de<br />

traagste groei k<strong>en</strong>t. Vooral grotere kantoorgebruikers<br />

verhuiz<strong>en</strong> naar<br />

de rand <strong>en</strong> meer in<br />

het bijzonder naar het<br />

zuid<strong>en</strong> van de stad. De<br />

binn<strong>en</strong>stad wordt meer<br />

e<strong>en</strong> locatie voor kleine<br />

kantoorgebruikers. In<br />

de rand is er nog meer<br />

vrije ruimte (ook voor<br />

parkings), verloopt het<br />

bouwproces sneller<br />

<strong>en</strong> is de grondprijs<br />

gunstiger. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

leeft de perceptie dat<br />

kantoorgebouw<strong>en</strong> in<br />

de binn<strong>en</strong>stad moeilijk<br />

bereikbaar zijn. De<br />

kantoorgebouw<strong>en</strong> die<br />

in de binn<strong>en</strong>stad leeg kom<strong>en</strong> te staan, krijg<strong>en</strong> ook<br />

snel e<strong>en</strong> nieuwe functie: won<strong>en</strong>, zorg of hotel. Door<br />

de hogere grondwaarde voor woonontwikkeling<strong>en</strong><br />

dreigt de binn<strong>en</strong>stad omgevormd te word<strong>en</strong> tot<br />

woongebied.<br />

De kantoorontwikkeling moet ook rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong><br />

met de NWOW (New Ways of Work). Er is <strong>en</strong>erzijds<br />

de ‘indikking’ van kantor<strong>en</strong> omdat meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

op kleinere oppervlakt<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Maar anderzijds<br />

bestaat er meer nood aan plaats<strong>en</strong> voor ontmoeting,<br />

coworking <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>ts. Voor piekbehoeftes<br />

moet<strong>en</strong> ‘third places’ beschikbaar zijn. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

stell<strong>en</strong> kantoorhuurders <strong>en</strong> -gebruikers hogere<br />

In de hub-locatie word<strong>en</strong><br />

de strom<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />

geconsolideerd <strong>en</strong><br />

gebundeld. Dit maakt e<strong>en</strong><br />

betere sturing mogelijk<br />

van het aflevermom<strong>en</strong>t<br />

op de bouwplaats.<br />

eis<strong>en</strong> op het vlak van flexibiliteit (huurtijd <strong>en</strong> bezetting).<br />

E<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>e omgeving is ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> must<br />

geword<strong>en</strong>. Dit vernieuw<strong>en</strong>de aanbod is juist in de<br />

G<strong>en</strong>tse binn<strong>en</strong>stad niet of zeer weinig beschikbaar.<br />

In de eerste plaats moet<strong>en</strong> er volg<strong>en</strong>s de geconsulteerde<br />

stakeholders in G<strong>en</strong>t duurzame <strong>en</strong> slimme<br />

gebouw<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> die mits e<strong>en</strong> flexibel ontwerp<br />

aan de flexibiliteitsnod<strong>en</strong> van de NWOW zijn aangepast<br />

<strong>en</strong> ook zonder veel meerkost aan andere<br />

functies (zoals retail, won<strong>en</strong>, horeca <strong>en</strong> educatie)<br />

e<strong>en</strong> plaats kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>. Zij dacht<strong>en</strong> dus niet langer<br />

aan het concept ‘kantoorgebouw<strong>en</strong>’, maar eerder<br />

aan ‘gebouw<strong>en</strong>’ met e<strong>en</strong> mogelijke combinatie<br />

van functies.<br />

Voor kleinere kantor<strong>en</strong><br />

dacht<strong>en</strong> zij bijvoorbeeld<br />

aan her<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />

die op de b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>- <strong>en</strong><br />

eerste verdieping e<strong>en</strong><br />

kantoorbestemming<strong>en</strong><br />

op de bov<strong>en</strong>verdieping<br />

e<strong>en</strong> woonbestemming<br />

zoud<strong>en</strong><br />

krijg<strong>en</strong>. Om zo’n<br />

combinatie mogelijk<br />

te mak<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> initiatiefnemers<br />

hoger<br />

moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>.<br />

In grootschalige<br />

gem<strong>en</strong>gde ontwikkeling<strong>en</strong><br />

zou de overheid<br />

e<strong>en</strong> bepaald aandeel voor kantor<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

oplegg<strong>en</strong>. Maar tegelijk zou zij dan, waar dit ruimtelijk<br />

verantwoord is, e<strong>en</strong> hogere d<strong>en</strong>siteit moet<strong>en</strong><br />

toestaan. Het was wel duidelijk dat deze werkwijze<br />

alle<strong>en</strong> mogelijk is mits e<strong>en</strong> aanpassing van bestemmings-<br />

<strong>en</strong> bouwvoorschrift<strong>en</strong>. Ook de milieuregels<br />

staan soms haaks op e<strong>en</strong> dergelijke verwev<strong>en</strong>heid.<br />

Tegelijk beklemtoond<strong>en</strong> de stakeholders het<br />

belang van e<strong>en</strong> goede, multimodale bereikbaarheid:<br />

e<strong>en</strong> bereikbaarheidseis die voor de integratie<br />

van maakindustrie in de stad ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s als van<br />

cruciaal belang werd ervar<strong>en</strong>. Door voldo<strong>en</strong>de<br />

variatie in het aanbod aan vervoersmiddel<strong>en</strong> moet<br />

Visierapport 2018


<strong>Burgers</strong> <strong>en</strong> <strong>bouwers</strong>:<br />

<strong>één</strong> <strong>front</strong><br />

Videoreportage<br />

Logistieke hub in<br />

Antwerpse hav<strong>en</strong><br />

Betere binn<strong>en</strong>stedelijke<br />

distributie – De bouwhub?


Hoofdstuk 3<br />

Vorig jaar k<strong>en</strong>de Vlaander<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> filepiek. De<br />

mobiliteits problematiek is g<strong>en</strong>oegzaam bek<strong>en</strong>d.<br />

Maar naast de aanleg van extra infrastructuur kan<br />

de bouw hiertoe misschi<strong>en</strong> nog op e<strong>en</strong> andere<br />

manier e<strong>en</strong> oplossing bied<strong>en</strong>. Vandaar de idee van<br />

de bouwhub. Maar hoe concreet is deze idee? We<br />

stak<strong>en</strong> ons licht op in de Antwerpse hav<strong>en</strong>.<br />

Visierapport 2018


74<br />

iedere<strong>en</strong> op elk mom<strong>en</strong>t de meest optimale keuze<br />

kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Dit impliceert concreet investering<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> hoogwaardig fietsrout<strong>en</strong>etwerk, in<br />

snelle <strong>en</strong> frequ<strong>en</strong>te tram- <strong>en</strong> busverbinding<strong>en</strong>, in<br />

e<strong>en</strong> vlotte doorgang op de binn<strong>en</strong>ring <strong>en</strong> in goed<br />

gepositioneerde <strong>en</strong> geconnecteerde P&R-parkings<br />

om de buit<strong>en</strong>rand <strong>en</strong> de binn<strong>en</strong>stad vlot met elkaar<br />

te verbind<strong>en</strong>. Het rapport van de FGDG pleit ook<br />

uitdrukkelijk voor e<strong>en</strong> flexibel gebruik van parkeerplaats<strong>en</strong>,<br />

zoals e<strong>en</strong> alterner<strong>en</strong>d gebruik overdag<br />

(voor werknemers) <strong>en</strong> ’s avonds (voor bewoners).<br />

Naargelang de wissel<strong>en</strong>de nod<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de parkeerplaats<strong>en</strong><br />

van de grotere kantoorcomplex<strong>en</strong> in<br />

mindere of meerdere mate ook voor de buurtbewoners<br />

word<strong>en</strong> op<strong>en</strong>gesteld.<br />

3<br />

2,5<br />

2<br />

1,5<br />

1<br />

0,5<br />

0<br />

GRAFIEK 22:<br />

Investering<strong>en</strong> van de Vlaamse<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in miljard euro<br />

2012<br />

2013<br />

2014<br />

2015<br />

2016<br />

2017<br />

2018<br />

3.5. Te beperkte<br />

overheidsinvestering<strong>en</strong><br />

Van 2012 tot 2017 is het aandeel van de overheidsinvestering<strong>en</strong><br />

in het bbp (bruto binn<strong>en</strong>lands product)<br />

rond 2,2% à 2,3% blijv<strong>en</strong> hang<strong>en</strong> terwijl dit<br />

aandeel in de Europese Unie gemiddeld ongeveer<br />

3% bedraagt. Met name de investering<strong>en</strong> van de<br />

lokale bestur<strong>en</strong> zijn de laatste jar<strong>en</strong> ondermaats<br />

geweest terwijl die van de andere overhed<strong>en</strong> licht<br />

S volg<strong>en</strong>s budget<br />

Bron: Belfius<br />

S volg<strong>en</strong>s rek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

zijn toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In 2012 bedroeg het aandeel<br />

van de investering<strong>en</strong> van de lokale bestur<strong>en</strong> in het<br />

bbp nog 1%. In 2017 daalde dit aandeel tot 0,7%.<br />

De lokale bestur<strong>en</strong> versterkt<strong>en</strong> dus de onderinvestering<br />

door de verschill<strong>en</strong>de overhed<strong>en</strong> in België.<br />

Voor 2018 pland<strong>en</strong> de lokale bestur<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lichte<br />

to<strong>en</strong>ame van het investeringsbudget. Maar er was<br />

> > Heraanleg van<br />

e<strong>en</strong> dreef te Ess<strong>en</strong><br />

met aandacht voor<br />

natuurlijke waterafvoer<br />

(ill. ATF)


Hoofdstuk 3<br />

75<br />

> > Ruwbouw voor het nieuwe provinciehuis<br />

te Antwerp<strong>en</strong> (ill. D<strong>en</strong>ys)<br />

ge<strong>en</strong> sprake van de investeringspiek<br />

die in vorige bestuursperiodes<br />

het laatste jaar voor de geme<strong>en</strong>teraadsverkiezing<strong>en</strong><br />

k<strong>en</strong>merkte.<br />

In e<strong>en</strong> persbericht van eind juni<br />

2017 waarschuwde Belfius hiervoor:<br />

“Vermits de lokale overheidsinvestering<strong>en</strong><br />

35% van de totale investering<strong>en</strong><br />

door de verschill<strong>en</strong>de<br />

overhed<strong>en</strong> uitmak<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet aangroei<strong>en</strong>,<br />

rijst de vraag of de lokale<br />

infrastructuur wel onderhoud<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

gemoderniseerd zal word<strong>en</strong>. Meer<br />

globaal kan dit ook gevolg<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

voor onze economie op korte<br />

<strong>en</strong> halflange termijn <strong>en</strong> houdt dit<br />

het risico in dat de aantrekkingskracht<br />

van ons land taant”. Meer<br />

hierover staat ook in de getuig<strong>en</strong>is<br />

van Belfius (i p. 82) die in dit visierapport<br />

werd opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

De belangrijkste investeringspost<br />

van de lokale bestur<strong>en</strong> in<br />

Vlaander<strong>en</strong> heeft te mak<strong>en</strong> met<br />

mobiliteit. Die bedroeg volg<strong>en</strong>s<br />

de cijfers van Belfius de laatste<br />

jar<strong>en</strong> zo’n 400 miljo<strong>en</strong> euro per<br />

jaar. Zowel aan won<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimtelijke<br />

ord<strong>en</strong>ing als aan natuur- <strong>en</strong> milieubeheer<br />

besteedd<strong>en</strong> zij telk<strong>en</strong>s circa 100 miljo<strong>en</strong> euro per<br />

jaar. De geme<strong>en</strong>telijke investering<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> dus<br />

e<strong>en</strong> belangrijke rol in de realisatie van e<strong>en</strong> nette<br />

publieke ruimte met goed onderhoud<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />

Lokale bestur<strong>en</strong> invester<strong>en</strong> ook in<br />

belangrijke mate in onderwijs (schoolgebouw<strong>en</strong>)<br />

<strong>en</strong> cultuur (culturele c<strong>en</strong>tra, bibliothek<strong>en</strong>, ontmoetingsruimte).<br />

Ook die voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn belangrijk<br />

om tot e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>dige leefomgeving te kom<strong>en</strong>. Als<br />

de lokale bestur<strong>en</strong> het op al deze domein<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />

afwet<strong>en</strong> op het vlak van investering<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> zij er<br />

niet in slag<strong>en</strong> van hun geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> leefbare <strong>en</strong><br />

aantrekkelijke omgeving te mak<strong>en</strong>.<br />

Maar ook op Vlaams niveau schiet<strong>en</strong> de investeringsinspanning<strong>en</strong><br />

nog tekort in vergelijking met<br />

de behoeft<strong>en</strong>. In haar laatste begrotingsanalyse<br />

onderscheidt de SERV binn<strong>en</strong> het Vlaamse investeringsbudget<br />

dat zowel in 2018 als in 2019 in totaal<br />

zowat 3,6 miljard euro bedroeg, drie belangrijke<br />

compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: mobiliteit <strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare werk<strong>en</strong><br />

(30%), welzijn <strong>en</strong> gezondheid (23%) <strong>en</strong> onderwijs<br />

<strong>en</strong> vorming (20%). Op elk van deze cruciale domein<strong>en</strong><br />

zijn er belangrijke tekortkoming<strong>en</strong>: missing<br />

links gerak<strong>en</strong> niet gerealiseerd zoals gepland,<br />

investering<strong>en</strong> in nieuwe ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> staan on<br />

hold <strong>en</strong> omwille van de bevolkingsevolutie is er nu<br />

vooral nood aan nieuwe of vernieuwde gebouw<strong>en</strong><br />

voor het secundair onderwijs.<br />

Nog e<strong>en</strong> belangrijke uitdaging betreft het afval- <strong>en</strong><br />

hemelwaterbeleid. De zuiveringsgraad voor het<br />

resid<strong>en</strong>tieel afvalwater is intuss<strong>en</strong> opgetrokk<strong>en</strong><br />

Visierapport 2018


76<br />

tot 83%. Maar dat blijft volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> nota van<br />

Aquafin van medio 2017 laag in vergelijking met<br />

bijvoorbeeld Nederland (99%) <strong>en</strong> Duitsland (97%).<br />

Daarnaast zijn de meeste riolering<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong><br />

van het gem<strong>en</strong>gde type: ze transporter<strong>en</strong> niet<br />

alle<strong>en</strong> afvalwater, maar do<strong>en</strong> ook di<strong>en</strong>st voor de<br />

afvoer van reg<strong>en</strong>water. Daartoe zoud<strong>en</strong> ze pas in<br />

De SERV verwijst in dit verband<br />

naar de OESO-richtlijn<strong>en</strong><br />

die aangev<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> goed<br />

consultatieproces cruciaal is voor<br />

het welslag<strong>en</strong> van complexe<br />

project<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke<br />

impact op de sam<strong>en</strong>leving.<br />

laatste instantie mog<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong>, zoals blijkt uit de<br />

getuig<strong>en</strong>is van Vlario (i p. 88). De klimaatverandering<br />

in Vlaander<strong>en</strong> met fellere bui<strong>en</strong> die de riolering<strong>en</strong><br />

niet aankunn<strong>en</strong>, <strong>en</strong> tegelijk langere periodes<br />

van droogte waarbij buffering soelaas kan br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

noopt tot e<strong>en</strong> bijsturing van deze aanpak.<br />

Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> moet volg<strong>en</strong>s de Europese kaderrichtlijn<br />

Water alle oppervlakte- <strong>en</strong> grondwater<br />

in Vlaander<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> 2027 goed zijn. Mom<strong>en</strong>teel<br />

is in maar liefst 87% van de Vlaamse rivier<strong>en</strong> de<br />

waterkwaliteit slecht of ontoereik<strong>en</strong>d. Daarmee<br />

presteert Vlaander<strong>en</strong> veel slechter dan andere lidstat<strong>en</strong>.<br />

Deze slechte ecologische kwaliteit bemoeilijkt<br />

de integratie van water in onze sted<strong>en</strong>, nochtans<br />

e<strong>en</strong> belangrijke troef om verdichte sted<strong>en</strong><br />

leefbaar te mak<strong>en</strong>.<br />

Het te lage investeringsniveau is niet alle<strong>en</strong> het<br />

gevolg van te beperkte middel<strong>en</strong>, maar ook van<br />

de door de Vlaamse overheid gevolgde aanpak.<br />

Volg<strong>en</strong>s de SERV (Sociaal-Economische Raad van<br />

> > Dorpskernvernieuwing in Kapell<strong>en</strong> met nieuw administratief <strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum,<br />

polyval<strong>en</strong>te zaal <strong>en</strong> nieuwe woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> (ill. Aertss<strong>en</strong> <strong>en</strong> Cordeel)


Hoofdstuk 3<br />

77<br />

> > R<strong>en</strong>ovatie van het<br />

hoofdgebouw van de<br />

mijnsite van Waterschei<br />

in het kader van het<br />

wet<strong>en</strong>schapspark THOR<br />

(ill. Strabag, arch.<br />

Satijnplus <strong>en</strong> ELD)<br />

Visierapport 2018


78<br />

Vlaander<strong>en</strong>) treedt de Vlaamse overheid te weinig<br />

op als projectregisseur. Vandaag werkt m<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

de Vlaamse overheid voor grote infrastructuurproject<strong>en</strong><br />

vaak vanuit e<strong>en</strong> ‘top down’-b<strong>en</strong>adering,<br />

dus vanuit het eig<strong>en</strong> kader <strong>en</strong> zelf gekoz<strong>en</strong> oplossing<strong>en</strong>.<br />

M<strong>en</strong> w<strong>en</strong>st alle andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> hier<br />

vervolg<strong>en</strong>s van te overtuig<strong>en</strong>. Project<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> organisatie uitgewerkt <strong>en</strong> beslist,<br />

maar te weinig in overleg met extern<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong><br />

gevolg van weinig langetermijnvisie, e<strong>en</strong> gefragm<strong>en</strong>teerde<br />

aanpak <strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de c<strong>en</strong>trale of<br />

horizontale k<strong>en</strong>nisopbouw.<br />

De SERV verwijst in dit verband naar de OESOrichtlijn<strong>en</strong><br />

die aangev<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> goed consultatieproces<br />

cruciaal is voor het welslag<strong>en</strong> van complexe<br />

project<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke impact op de<br />

sam<strong>en</strong>leving. De overheid neemt best de rol op zich<br />

van regisseur, waarbij ze e<strong>en</strong> proces ini tieert om<br />

de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van stakeholders (burgers, gebruikers,<br />

private bedrijv<strong>en</strong>, academici...) ‘bottom up’<br />

te hor<strong>en</strong> <strong>en</strong> te integrer<strong>en</strong> in het project. Alle<strong>en</strong> zo<br />

krijgt m<strong>en</strong> e<strong>en</strong> breed gedrag<strong>en</strong> uitkomst. Dit is niet<br />

alle<strong>en</strong> cruciaal om de legitimiteit van e<strong>en</strong> project te<br />

verhog<strong>en</strong>, maar ook voor de kwaliteit <strong>en</strong> snelheid<br />

van uitvoering. Consultatie is e<strong>en</strong> investering op<br />

korte termijn, maar r<strong>en</strong>deert op lange termijn, want<br />

er zull<strong>en</strong> minder klacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> juridische procedures<br />

volg<strong>en</strong> die het proces vertrag<strong>en</strong> of zelfs do<strong>en</strong><br />

stilvall<strong>en</strong>. De SERV verwees in haar advies naar<br />

int<strong>en</strong>dant Alexander D’Hooghe die erin geslaagd<br />

is om, in opdracht van de Vlaamse regering, het<br />

vastgelop<strong>en</strong> project van de Oosterweelverbinding<br />

in Antwerp<strong>en</strong> met het Toekomstverbond opnieuw<br />

los te trekk<strong>en</strong>.<br />

Op de overlegvergadering van het VBOC (Vlaams<br />

Bouwoverlegcomité) van februari 2018 heeft de VCB<br />

e<strong>en</strong> nota ontvang<strong>en</strong> van minister Weyts over de uitvoering<br />

van de missing links in het Vlaamse transportnetwerk.<br />

Bij het doornem<strong>en</strong> van deze nota was<br />

het juist opvall<strong>en</strong>d hoeveel project<strong>en</strong> to<strong>en</strong> nog ‘on<br />

hold’ stond<strong>en</strong>, niet in het minst voor de geplande<br />

tramverbinding<strong>en</strong>. Zo stond de studie voor de<br />

tramverbinding Hasselt-G<strong>en</strong>k-Maasmechel<strong>en</strong><br />

on hold. Ook de tramverbinding Mariakerke-<br />

Kor<strong>en</strong>markt-Dampoort stond on hold, ev<strong>en</strong>als de<br />

verbinding Koksijde-Veurne <strong>en</strong> de tramverl<strong>en</strong>ging<br />

Melsele-Bever<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal andere tram- <strong>en</strong><br />

treinverbinding<strong>en</strong> bevond<strong>en</strong> zich nog in verschill<strong>en</strong>de<br />

stadia van onderzoek. Slechts twee project<strong>en</strong><br />

war<strong>en</strong> effectief in uitvoering.<br />

Voor de drie mobiliteitsdomein<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> (op<strong>en</strong>baar<br />

vervoer, waterweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> weg<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>) war<strong>en</strong><br />

op basis van de nota van minister Weyts in het<br />

begin van 2018 slechts 8 van de geplande missing<br />

links in uitvoering terwijl er 32 in onderzoek war<strong>en</strong><br />

of pas op langere termijn gepland <strong>en</strong> 5 zelfs ‘on<br />

hold’ stond<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> belangrijk probleem daarbij<br />

is het zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> vind<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> draagvlak, meer<br />

in het bijzonder bij de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Rond de<br />

Oosterweelverbinding is dan uiteindelijk wel e<strong>en</strong><br />

doorbraak gelukt, maar ook dan is het akkoord<br />

broos.<br />

GRAFIEK 23:<br />

Stand van zak<strong>en</strong> van de missing links in Vlaander<strong>en</strong><br />

on hold<br />

gepland <strong>en</strong> in onderzoek<br />

in uitvoering<br />

0 5 10 15 20 25 30 35<br />

S tramverbinding<strong>en</strong> S waterweg<strong>en</strong> S weg<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />

Bron: nota van minister Weyts


Hoofdstuk 3<br />

79<br />

> > Woonerf Marktweggel met 6 ger<strong>en</strong>oveerde <strong>en</strong> 35 nieuwbouwflats <strong>en</strong> -woning<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

voetweg verbond<strong>en</strong> met de markt van Schepdaal (ill. BATO, arch. Osk-ar)<br />

3.6. Nieuwe uitdaging<strong>en</strong> voor<br />

stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

De stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> sedert 2012<br />

e<strong>en</strong> hoge vlucht g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> belangrijke impuls<br />

ging uit van het desbetreff<strong>en</strong>de decreet. Maar in<br />

het kader van het decreet over het Vlaams Fonds<br />

voor de stimulering van (groot)stedelijke <strong>en</strong> plattelandsinvestering<strong>en</strong><br />

kreeg het subsidie-instrum<strong>en</strong>t<br />

voor stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe vorm.<br />

Naar aanleiding hiervan heeft de nieuw sam<strong>en</strong>gestelde<br />

jury ook e<strong>en</strong> nieuwe visietekst uitgewerkt.<br />

In deze tekst heeft de jury gewez<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> aantal<br />

nieuwe sleutels voor stadsvernieuwing.<br />

De jury wijst er vooreerst op dat de sted<strong>en</strong> opnieuw<br />

als e<strong>en</strong> aantrekkelijke woonomgeving word<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>.<br />

Wij hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vaststell<strong>en</strong> dat dit nog niet<br />

geldt voor gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong>, maar wel voor<br />

jonger<strong>en</strong> die pas in het beroepslev<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

graag de ‘urban living’-sfeer kom<strong>en</strong> opsnuiv<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

voor ouder<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> aangetrokk<strong>en</strong> door de<br />

ruimere waaier én de nabijheid van zorg-, winkel<strong>en</strong><br />

recreatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Toch heeft deze ommekeer<br />

er al voor gezorgd dat sam<strong>en</strong> met de groei<strong>en</strong>de<br />

druk op de sted<strong>en</strong> ook de vastgoedprijz<strong>en</strong><br />

hier zijn toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Daardoor wordt het voor e<strong>en</strong><br />

groei<strong>en</strong>de groep van stedeling<strong>en</strong> moeilijker om op<br />

basis van hun besteedbaar inkom<strong>en</strong> e<strong>en</strong> adequate<br />

woning te vind<strong>en</strong>. Om het woningaanbod breed<br />

toegankelijk te mak<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> stadvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

meer moet<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong> op nieuwe formules<br />

zoals de ontkoppeling van grond <strong>en</strong> opstall<strong>en</strong>,<br />

huurkoopsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe woonvorm<strong>en</strong>.<br />

Vaak wordt nu verdicht in wijk<strong>en</strong> waar de dichthed<strong>en</strong><br />

al groot zijn. Het komt er volg<strong>en</strong>s de jury op aan<br />

de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> vooral te verdicht<strong>en</strong> op plaats<strong>en</strong><br />

waar nog relatief weinig verdicht is <strong>en</strong> waar om te<br />

verdicht<strong>en</strong> komaf moet word<strong>en</strong> gemaakt met de<br />

Visierapport 2018


80<br />

huidige bebouwing <strong>en</strong> het actuele grondbeslag.<br />

De behoud<strong>en</strong> aanpak die tot nu toe werd gevolgd<br />

in de reeds geconsolideerde stedelijke structuur<br />

van de 19 de -eeuwse wijk<strong>en</strong>, moet dan plaats ruim<strong>en</strong><br />

voor e<strong>en</strong> meer doortast<strong>en</strong>d stadsvernieuwingsbeleid<br />

in de 20 ste -eeuwse gordel.<br />

Bij de stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> vanaf 2012 lag<br />

de klemtoon op het resid<strong>en</strong>tiële. In de plaats van<br />

ex-industriële sites (brownfields) kwam<strong>en</strong> nieuwe<br />

stedelijke (woon)ontwikkeling<strong>en</strong>. Maar op die<br />

manier kwam<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong> die product<strong>en</strong> aanmak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong>, meer buit<strong>en</strong> de stad te ligg<strong>en</strong>,<br />

waardoor de afstand tuss<strong>en</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong><br />

opnieuw langer wordt. In de lijn van het onderzoek<br />

van Dirk Geldof over superdiversiteit pleit ook de<br />

jury voor stadsontwikkelingsproject<strong>en</strong> die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

van diverse herkomst toelat<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de wijk<br />

sociaal te klimm<strong>en</strong>. Mix moet inclusie word<strong>en</strong>. Met<br />

name investering<strong>en</strong> in infrastructuur <strong>en</strong> publieke<br />

ruimte kunn<strong>en</strong> daartoe bijdrag<strong>en</strong>.<br />

Volg<strong>en</strong>s de jury is het stadium van de quick wins <strong>en</strong><br />

het laag hang<strong>en</strong>d fruit voorbij. De jury dacht daarbij<br />

vooral aan nieuwe uitdaging<strong>en</strong> zoals de realisatie<br />

van e<strong>en</strong> resource-efficiënte circulaire economie,<br />

de omgang met nieuwe <strong>en</strong>ergiesystem<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

nieuw ev<strong>en</strong>wicht op het publieke domein tuss<strong>en</strong><br />

B> > Tijdelijke omvorming van<br />

leegstaande spoorweghall<strong>en</strong><br />

op de C<strong>en</strong>trale Werkplaats<strong>en</strong><br />

te Kessel-Lo tot broed- <strong>en</strong><br />

ontmoetingsplek<br />

(ill. K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Vlaamse<br />

Sted<strong>en</strong>)<br />

individueel <strong>en</strong> collectief vervoer, tuss<strong>en</strong> voetgangers,<br />

fietsers <strong>en</strong> auto’s <strong>en</strong> de ontwikkeling van e<strong>en</strong><br />

klimaatrobuuste infrastructuur waarbij water niet<br />

alle<strong>en</strong> afgevoerd, maar ook gebufferd <strong>en</strong> hergebruikt<br />

wordt. Wij zijn van oordeel dat nog e<strong>en</strong> ander<br />

elem<strong>en</strong>t speelt. De laatste 15 jaar werd<strong>en</strong> de meest<br />

evid<strong>en</strong>te plaats<strong>en</strong> ontwikkeld, zoals stationsomgeving<strong>en</strong>,<br />

ex-kazernes <strong>en</strong> de dichtst bij het stadsc<strong>en</strong>trum<br />

geleg<strong>en</strong> brownfields. Zoals ook is geblek<strong>en</strong> uit<br />

de gesprekk<strong>en</strong> met Linda Boudry (i p. 48) <strong>en</strong> Peter<br />

Vand<strong>en</strong> Abeele (i p. 50) zijn er nog mogelijkhed<strong>en</strong><br />

(voormalige schoolgebouw<strong>en</strong>, ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>, kloostergebouw<strong>en</strong>),<br />

maar hun ontsluiting zal wellicht<br />

complexer zijn <strong>en</strong> moeilijker verlop<strong>en</strong>.<br />

Buit<strong>en</strong> het bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> verkop<strong>en</strong> van patrimonium<br />

moet er volg<strong>en</strong>s de nieuwe jury voor stadsvernieuwing<br />

meer aandacht gaan naar het beheer <strong>en</strong><br />

naar de perman<strong>en</strong>te zorg voor de omgeving. In dit<br />

verband verwijst de jury naar andere spelers zoals<br />

autodeelbedrijv<strong>en</strong>, beheerders van parkeerinfrastructuur,<br />

beheerders van warmt<strong>en</strong>ett<strong>en</strong>, collectieve<br />

gro<strong>en</strong>beheerders <strong>en</strong> verladers van stedelijke<br />

logistiek. De jury gaat ervan uit dat projectontwikkelaars<br />

<strong>en</strong> aannemers hier niet in zoud<strong>en</strong> geïnteresseerd<br />

zijn. Maar uit het volg<strong>en</strong>de hoofdstuk zal<br />

blijk<strong>en</strong> dat dit uitgangspunt onterecht is.


Hoofdstuk 3<br />

81<br />

BESLUIT<br />

Hoofdstuk 3.<br />

De betaalbaarheid vormt e<strong>en</strong> cruciale hinderpaal<br />

waardoor de woonw<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van heel wat<br />

Vlaming<strong>en</strong> niet gerealiseerd gerak<strong>en</strong>. Vooral<br />

de bouwgrond<strong>en</strong> zijn zeer duur geword<strong>en</strong>. De<br />

voorraad aan nog onbebouwde percel<strong>en</strong> krimpt<br />

steeds meer in. Terwijl de bouwkost als dusdanig<br />

niet meer stijgt dan de consumptie-index, wordt<br />

met name de nieuwbouw gecon<strong>front</strong>eerd met<br />

steeds str<strong>en</strong>gere <strong>en</strong>ergie-eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> dito meerkost<strong>en</strong>.<br />

In de plaats van de gedroomde viergevelwoning<br />

kom<strong>en</strong> er daardoor steeds meer<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />

In de Vlaamse sted<strong>en</strong> stijgt de bevolking, maar<br />

die stijging is vooral het gevolg van migraties uit<br />

het buit<strong>en</strong>land. Terwijl jonge starters <strong>en</strong> s<strong>en</strong>ior<strong>en</strong><br />

opnieuw naar de sted<strong>en</strong> trekk<strong>en</strong>, verlat<strong>en</strong> gezinn<strong>en</strong><br />

met kinder<strong>en</strong> nog steeds de 13 c<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong><br />

omdat ze er ge<strong>en</strong> woning op hun maat<br />

vind<strong>en</strong>. Tegelijk stell<strong>en</strong> we vast dat het aantal<br />

(grondige) woningr<strong>en</strong>ovaties daalt <strong>en</strong> blijft het<br />

aantal sloopwerk<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> te beperkt niveau.<br />

Om de files te verminder<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> won<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> opnieuw dichter bij elkaar moet<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong>, maar deze mix stoot op e<strong>en</strong> aantal praktische<br />

problem<strong>en</strong>.<br />

Omdat de algem<strong>en</strong>e realisatie van deze verweving<br />

nog e<strong>en</strong> aantal dec<strong>en</strong>nia zal aanslep<strong>en</strong>,<br />

komt het erop aan het werk<strong>en</strong> in eerste instantie<br />

te verwev<strong>en</strong> met multimodaal ontslot<strong>en</strong> stationsomgeving<strong>en</strong>.<br />

Op die manier kunn<strong>en</strong> alvast meer<br />

werknemers dan nu, ongeacht hun woonplaats,<br />

anders dan met de auto hun werkplaats bereik<strong>en</strong>.<br />

Om tot e<strong>en</strong> aantrekkelijke op<strong>en</strong>bare ruimte te<br />

kom<strong>en</strong> in stads- <strong>en</strong> dorpsc<strong>en</strong>tra zijn massaal<br />

investering<strong>en</strong> nodig. Maar vooral de geme<strong>en</strong>telijke<br />

investering<strong>en</strong> blev<strong>en</strong> de laatste zes jaar<br />

op e<strong>en</strong> te laag niveau. En als er dan investering<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gepland, gaat ze vaak niet door of<br />

word<strong>en</strong> ze jar<strong>en</strong> uitgesteld omdat de overhed<strong>en</strong><br />

hiervoor onvoldo<strong>en</strong>de draagvlak vind<strong>en</strong>.<br />

Visierapport 2018


82<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Stev<strong>en</strong> B<strong>en</strong>oit <strong>en</strong> Jero<strong>en</strong> Vandevelde / Belfius Bank<br />

Uitdaging<strong>en</strong> voor<br />

e<strong>en</strong> leefbare stad<br />

Het begrip ‘leefbare stad’ heeft Belfius vertaald in acht uitdaging<strong>en</strong>:<br />

mobiliteit, <strong>en</strong>ergie(-efficiëntie), stadsontwikkeling, smart city services,<br />

gezondheidszorg <strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tie, onderwijs, circulaire economie <strong>en</strong> milieu.<br />

De ontwikkeling van slimme technologieën is ge<strong>en</strong> doelstelling op zich,<br />

maar heeft juist tot doel al deze uitdaging<strong>en</strong> beter aan te gaan. Vooral<br />

in de sted<strong>en</strong> moet de leefbaarheid verbeter<strong>en</strong>. Dan zull<strong>en</strong> de Vlaming<strong>en</strong><br />

minder g<strong>en</strong>eigd zijn om in de periferie <strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>gebied te gaan<br />

won<strong>en</strong>. We ging<strong>en</strong> hiervoor te rade bij Stev<strong>en</strong> B<strong>en</strong>oit <strong>en</strong> Jero<strong>en</strong> Vandevelde,<br />

respectievelijk gedelegeerd bestuurder Smart Belgium Services <strong>en</strong><br />

manager Smart Belgium bij Belfius.<br />

Jero<strong>en</strong> Vandevelde somt <strong>en</strong>kele nieuwe t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

op waarmee sted<strong>en</strong> nu te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>: “De to<strong>en</strong>ame<br />

van het thuiswerk heeft e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme impact<br />

op (de bouw van) kantor<strong>en</strong>. De produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van<br />

kantoorinrichting moet<strong>en</strong> hiervoor hun businessmodell<strong>en</strong><br />

aanpass<strong>en</strong>. Zo moet<strong>en</strong> ook de sted<strong>en</strong><br />

hun beleid hierop afstemm<strong>en</strong>. Er is minder nood<br />

aan kantoorruimte, maar tegelijk is er meer vraag<br />

naar e<strong>en</strong> flexibelere invulling. Logisch als je weet<br />

dat meer <strong>en</strong> meer (jonge) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de stad will<strong>en</strong><br />

won<strong>en</strong>. Het topwinkelaanbod is zich meer aan<br />

het conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong>. Tegelijk zi<strong>en</strong> we in stadswijk<strong>en</strong><br />

maar ook in dorp<strong>en</strong> opnieuw buurtwinkels ontstaan.<br />

Door de to<strong>en</strong>ame van thuiszorg verhuiz<strong>en</strong> de<br />

s<strong>en</strong>ior<strong>en</strong> minder snel naar e<strong>en</strong> woonzorgc<strong>en</strong>trum.<br />

Door de daling van het aantal ligdag<strong>en</strong> vermindert<br />

de bezettingsgraad in de ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>. Daar dreigt<br />

e<strong>en</strong> overcapaciteit te ontstaan. En op de woningmarkt<br />

vindt e<strong>en</strong> verschuiving van eig<strong>en</strong>aars naar<br />

huurders plaats.”<br />

Op de Sustainable Cities Index van Arcadis staat<br />

Antwerp<strong>en</strong> op de 29ste <strong>en</strong> Brussel op de 40ste<br />

plaats. Rond duurzame ontwikkeling is in onze<br />

sted<strong>en</strong> dus nog veel te do<strong>en</strong>. Dat gaat verder dan<br />

<strong>en</strong>kel <strong>en</strong>ergie-efficiëntie. Duurzaam materiaalgebruik<br />

wint aan belang. Zo zijn er circulaire gevelst<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

beschikbaar die in elkaar klikk<strong>en</strong> zonder mortel<br />

of lijm <strong>en</strong> daardoor gemakkelijk herbruikbaar zijn.<br />

Sted<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> nu bijvoorbeeld stadsmeubilair<br />

leas<strong>en</strong> dat van plastiekafval is gemaakt. Er kom<strong>en</strong><br />

material<strong>en</strong> op de markt die zichzelf kunn<strong>en</strong><br />

herstell<strong>en</strong>.<br />

Mix van functies<br />

Ook e<strong>en</strong> flexibele mix van functies in e<strong>en</strong> project<br />

scoort goed op het vlak van duurzaamheid. E<strong>en</strong><br />

illustratief voorbeeld is de interg<strong>en</strong>erationele<br />

<strong>en</strong> multifunctionele woonzorgcampus Oleyck te<br />

Land<strong>en</strong> met duurzaamheid als e<strong>en</strong> van de grote<br />

pijlers. Dat bijvoorbeeld het station van Brussel-<br />

Zuid op het vlak van duurzaamheid zo slecht scoort,


Hoofdstuk 3 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

83<br />

heeft te mak<strong>en</strong> met het beperkt aantal andere functies<br />

eromhe<strong>en</strong>. De verwev<strong>en</strong>heid van functies gaat<br />

steeds meer de waarde van gebouw<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>.<br />

Het meeste verkeer in Brussel heeft te mak<strong>en</strong> met<br />

de afstand<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> winkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt<br />

niet zozeer veroorzaakt door p<strong>en</strong>delaars. Stev<strong>en</strong><br />

B<strong>en</strong>oit: “Kantoorgebouw<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dus best minder<br />

monofunctioneel. Zij kunn<strong>en</strong> bijvoorbeeld ook<br />

word<strong>en</strong> gecombineerd met ruimte voor sport <strong>en</strong><br />

kinderopvang. In Nederland word<strong>en</strong> ziek<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong><br />

zelfs gecombineerd met e<strong>en</strong> hotel. Ook flexibiliteit<br />

is belangrijk. In Vlaander<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> grote ziek<strong>en</strong>huiscomplex<strong>en</strong><br />

gebouwd aan de rand van de stad.<br />

Maar dat bemoeilijkt de omvorming van e<strong>en</strong> deel<br />

van deze gebouw<strong>en</strong> tot woonzorgc<strong>en</strong>tra. Tegelijk<br />

zi<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> sterke opkomst van spelers die flexibele<br />

modulaire ruimtes aanbied<strong>en</strong>.”<br />

C<strong>en</strong>trumsted<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> doorgaans het voortouw<br />

in dit verhaal. Zij beschikk<strong>en</strong> over meer personeel<br />

<strong>en</strong> over ruimere financiële mogelijkhed<strong>en</strong>. Ook<br />

start ups beginn<strong>en</strong> meestal in de grotere sted<strong>en</strong><br />

hun di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> aan te bied<strong>en</strong>. Het nieuwe autodeelconcept<br />

Poppy kwam eerst op in Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

Antwerpse district<strong>en</strong>. Het is in Antwerp<strong>en</strong> dat Imec,<br />

stadsbestuur <strong>en</strong> Vlaamse overheid de hand<strong>en</strong> in<br />

elkaar sloeg<strong>en</strong> om van de stad e<strong>en</strong> ‘Living Lab’ te<br />

mak<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> proeftuin waarin bedrijv<strong>en</strong>, onderzoekers,<br />

inwoners <strong>en</strong> de stad sam<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

met slimme technologieën die kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong><br />

tot e<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>amer <strong>en</strong> duurzaam stadslev<strong>en</strong>.<br />

Maar Jero<strong>en</strong> Vandevelde beklemtoont tegelijk het<br />

belang van e<strong>en</strong> propere stad: “Fix the basics. E<strong>en</strong><br />

stadsbestuur moet niet alle<strong>en</strong> grotere project<strong>en</strong><br />

aantrekk<strong>en</strong>, maar tegelijk de trottoirs tijdig herstell<strong>en</strong>.<br />

Het gaat erom de lev<strong>en</strong>skwaliteit van de inwoners<br />

zoveel mogelijk te verhog<strong>en</strong> op alle vlakk<strong>en</strong>.”<br />

Volg<strong>en</strong>s Jero<strong>en</strong> Vandevelde beperkte inspraak zich<br />

vroeger tot e<strong>en</strong> kleinere groep. Door internetplatform<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> 3 à 4 keer meer m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

bereikt. Communicer<strong>en</strong> met de buurt kan ook<br />

positieve effect<strong>en</strong> sorter<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te e<strong>en</strong><br />

stadspark plant, kunn<strong>en</strong> omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> bijvoorbeeld<br />

wijz<strong>en</strong> op maatregel<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> vijver veiliger<br />

mak<strong>en</strong>, of duidelijk mak<strong>en</strong> dat ze liever e<strong>en</strong> schommel<br />

zi<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> zandbak. Als de buurt het nut van<br />

e<strong>en</strong> project niet inziet, gaat zij zich er vaak teg<strong>en</strong><br />

kant<strong>en</strong>. Burgerparticipatie moet niet altijd door de<br />

stad word<strong>en</strong> getrokk<strong>en</strong>. Waarom niet meer sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />

met vrijwilligers rond e<strong>en</strong> bepaald project?<br />

Sted<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> het meed<strong>en</strong>k<strong>en</strong> wel zinvol kunn<strong>en</strong><br />

stur<strong>en</strong>. Stev<strong>en</strong> B<strong>en</strong>oit verwijst als voorbeeld naar de<br />

geme<strong>en</strong>te Kortemark die gebruik maakt van e<strong>en</strong><br />

app waarop burgers ideeën kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

die onmiddellijk het effect van die ideeën op het<br />

geme<strong>en</strong>tebudget duidelijk mak<strong>en</strong>.<br />

Geme<strong>en</strong>te-overschrijd<strong>en</strong>d d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

De problem<strong>en</strong> stopp<strong>en</strong> niet aan de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> stad. Stev<strong>en</strong> B<strong>en</strong>oit: “Als de stad Leuv<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

mobiliteitsplan uitvaardigt, moet zij rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong><br />

met de impact op de buurtgeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Het<br />

plan blijkt nu inwoners uit het buit<strong>en</strong>gebied af<br />

te schrikk<strong>en</strong> om nog naar Leuv<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. Toch<br />

werk<strong>en</strong> de stadsbestur<strong>en</strong> weinig sam<strong>en</strong> met de<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uit hun periferie. Ook de grotere sted<strong>en</strong><br />

onderling wissel<strong>en</strong> weinig ‘best practices’ uit.<br />

Neem bijvoorbeeld de idee om de kwaliteit van de<br />

weg<strong>en</strong> te met<strong>en</strong> door middel van de afvalwag<strong>en</strong>s<br />

voor het huisvuil. Het is toch zinloos deze toepassing<br />

binn<strong>en</strong> de stadsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> te beperk<strong>en</strong>.”<br />

> > Interg<strong>en</strong>erationele <strong>en</strong> multifunctionele<br />

woonzorgcampus te Land<strong>en</strong> (ill. WZC Oleyck)<br />

Er is volg<strong>en</strong>s Stev<strong>en</strong> B<strong>en</strong>oit ook e<strong>en</strong> gebrek aan<br />

globale visie. Er is met name weinig overleg met<br />

Brussel. Terwijl het Brusselse Gewest het verkeer<br />

wil afremm<strong>en</strong>, wil het Vlaamse Gewest juist de<br />

Brusselse ring versterk<strong>en</strong>. Dat is e<strong>en</strong> groot verschil<br />

met de agglomeratie van Lond<strong>en</strong> met 14 miljo<strong>en</strong><br />

inwoners. Daar bepaalt <strong>één</strong> burgemeester het<br />

kader voor e<strong>en</strong> leefbare ontwikkeling. België telt<br />

ongeveer 11 miljo<strong>en</strong> inwoners, ev<strong>en</strong>veel als de<br />

agglomeratie van Parijs. Maar in deze agglomeratie<br />

wordt het beleid gecoördineerd vanuit ‘Le Grand<br />

Paris’.<br />

Visierapport 2018


84<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Luc Rosseel, Peggy Verzele <strong>en</strong> Kar<strong>en</strong> Van De Woestijne / CIB<br />

Afstand tuss<strong>en</strong><br />

drom<strong>en</strong> <strong>en</strong> dad<strong>en</strong><br />

op de Vlaamse<br />

koop- <strong>en</strong> huurmarkt<br />

Nederlanders zijn op zoek naar ruimte. Zij will<strong>en</strong> bewegingsvrijheid. Zij<br />

drom<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> kasteel, zoek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrijstaande woning <strong>en</strong> kop<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

rijtjeshuis. Op basis van e<strong>en</strong> miljard bekek<strong>en</strong> woning<strong>en</strong> werd in Nederland<br />

het Funda-huis ontworp<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> rijtjeshuis met het ruimtelijk gevoel<br />

van e<strong>en</strong> kasteel. Maar waar drom<strong>en</strong> de Vlaming<strong>en</strong> van? We vroeg<strong>en</strong><br />

het aan Luc Rosseel (Ag<strong>en</strong>ce Rosseel), Peggy Verzele (Confederatie van<br />

Immobiliënberoep<strong>en</strong>) <strong>en</strong> Kar<strong>en</strong> Van De Woestijne (Immo VDW).<br />

Wat doet m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong> woning of flat kop<strong>en</strong>?<br />

“Locatie blijft het eerste criterium, maar iedere<strong>en</strong><br />

vult dit anders in, onder meer afhankelijk van<br />

leeftijd <strong>en</strong> sociale klasse. In het algeme<strong>en</strong> gaat de<br />

voorkeur uit naar sites aan de rand van e<strong>en</strong> stad of<br />

dorp, liefst met e<strong>en</strong> bakker die te voet bereikbaar<br />

is <strong>en</strong> op e<strong>en</strong> vlot overbrugbare afstand van e<strong>en</strong><br />

school. Helemaal landelijk op de buit<strong>en</strong> won<strong>en</strong> is<br />

niet meer in trek. Kopers will<strong>en</strong> met de keuze van<br />

hun woning met <strong>één</strong> auto toekom<strong>en</strong>. Oude villa’s<br />

op grote stukk<strong>en</strong> grond gerak<strong>en</strong> moeilijk verkocht.<br />

Zij verg<strong>en</strong> teveel r<strong>en</strong>ovatie. Vaak is de grond meer<br />

waard zonder villa erop. Hetzelfde geldt voor geïsoleerde<br />

fermettes uit de jar<strong>en</strong> 80.”, aldus Luc Rosseel.<br />

Belang van bereikbaarheid <strong>en</strong> comfort<br />

Kar<strong>en</strong> Van De Woestijne vult aan: “Op het vlak van<br />

mobiliteit speelt niet alle<strong>en</strong> het woon-werkverkeer<br />

e<strong>en</strong> rol. Kopers appreciër<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> veilige (fiets)<br />

verbinding naar de school. Private op<strong>en</strong> ruimte blijft<br />

belangrijk. Kopers hak<strong>en</strong> af op hoekwoning<strong>en</strong> zonder<br />

binn<strong>en</strong>tuin in stadswijk<strong>en</strong> zoals Ledeberg of op<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zonder terras. De droom blijft toch<br />

nog altijd e<strong>en</strong> perceel van 5 à 6 are. Maar nieuwe<br />

woonverkaveling<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel doorgaans<br />

3 are aan. Nog altijd bestaat e<strong>en</strong> belangrijk prijsverschil<br />

tuss<strong>en</strong> bijvoorbeeld G<strong>en</strong>t <strong>en</strong> Eeklo. Eeklo is<br />

ongeveer 25 à 30% goedkoper dan G<strong>en</strong>t. De combinatie<br />

van huis met tuin is in de stad G<strong>en</strong>t bijna<br />

onbetaalbaar geword<strong>en</strong>.”<br />

Volg<strong>en</strong> Luc Rosseel komt de asbestproblematiek<br />

bij e<strong>en</strong> aankoop slechts zeld<strong>en</strong> te sprake. Het <strong>en</strong>ergieprestatiecertificaat<br />

dat aanvankelijk <strong>en</strong>kel e<strong>en</strong><br />

formaliteit was, begint nu wel e<strong>en</strong> repercussie op<br />

de prijz<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong>. Vooral jonger<strong>en</strong> hecht<strong>en</strong> er<br />

belang aan. Tegelijk hak<strong>en</strong> zij af op e<strong>en</strong> verouderde<br />

keuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> badkamer. De voorkeur gaat uit naar<br />

e<strong>en</strong> instapklare woning. Vooral jonger<strong>en</strong> zijn niet<br />

bereid zelf te verbouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> will<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> voor


Hoofdstuk 3 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

85<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vaak voorkomt. Maar veel hangt af<br />

van de beheerinstantie die het verhaal moet do<strong>en</strong><br />

klopp<strong>en</strong> om teg<strong>en</strong> dagprijz<strong>en</strong> van maximum 40 euro<br />

het complex vlot bewoond te krijg<strong>en</strong>.”<br />

> > Kar<strong>en</strong> Van De Woestijne op de bouwplaats<br />

voor de assist<strong>en</strong>tiewoning<strong>en</strong> Cornerstones in<br />

Berlare (ill. ImmoVDW)<br />

e<strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovatie, als die er zijn, zeker onder controle<br />

kunn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong>.<br />

Luc Rosseel: “Jonge huurders <strong>en</strong> kopers zijn prijsbewuster.<br />

Ze zijn niet persé op zoek naar hun<br />

droomwoning.” Volg<strong>en</strong>s Kar<strong>en</strong> Van De Woestijne<br />

is het dan ook beter van in het begin e<strong>en</strong> correcte<br />

prijs neer te zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> die goed te onderbouw<strong>en</strong>.<br />

Als professionals k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> we de markt, wat meestal<br />

niet het geval is bij particuliere verkopers <strong>en</strong> verhuurders.<br />

Het komt er dan op aan ook h<strong>en</strong> mee<br />

te krijg<strong>en</strong> in de logica van de huidige markt. Wie<br />

als verhuurder te hoog mikt, krijgt nadi<strong>en</strong> vaak te<br />

mak<strong>en</strong> met (de kost<strong>en</strong> van) e<strong>en</strong> te hoog verloop.”<br />

Wijzig<strong>en</strong>de markt<strong>en</strong><br />

Luc Rosseel: “Tot 2013 werd<strong>en</strong> de kopers van woning<strong>en</strong><br />

almaar jonger. Zij kocht<strong>en</strong> to<strong>en</strong> onmiddellijk de<br />

woning van hun drom<strong>en</strong> <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>d<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> forse<br />

meerwaarde op lange termijn. De l<strong>en</strong>ing afbetal<strong>en</strong><br />

kostte niet veel meer dan hur<strong>en</strong>. Maar teg<strong>en</strong> 100%<br />

l<strong>en</strong><strong>en</strong> kan nu niet meer, t<strong>en</strong>zij ouders <strong>en</strong> zelfs grootouders<br />

voor de eig<strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g zorg<strong>en</strong>. Intuss<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> opnieuw op de huurmarkt.”<br />

Dat ouder<strong>en</strong>, zodra de l<strong>en</strong>ing voor de eerste woning<br />

is afbetaald, voor de oude dag in e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t<br />

invester<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> nieuw f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. Kar<strong>en</strong> Van<br />

De Woestijne merkt op dat die verhuis in de realiteit<br />

niet altijd plaatsvindt. In die zin gaat het om<br />

‘semi-investeerders’. Daarnaast zijn er nu meer<br />

zuivere investeerders: “Invester<strong>en</strong> in vastgoed<br />

br<strong>en</strong>gt op dit og<strong>en</strong>blik meer op dan belegg<strong>en</strong>.<br />

Deze kopers zoek<strong>en</strong> ook extra inkomst<strong>en</strong> omwille<br />

van de lage p<strong>en</strong>sio<strong>en</strong><strong>en</strong>. E<strong>en</strong> derde tot de helft<br />

van appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel verkocht<br />

aan investeerders. E<strong>en</strong> ander f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> zijn de<br />

assist<strong>en</strong>tiewoning<strong>en</strong>. Initiatiefnemers belov<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

r<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t van meer dan 3%, ontzorg<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

de eig<strong>en</strong>aar, stimuler<strong>en</strong> de sociale contact<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> bestrijd<strong>en</strong> zo de e<strong>en</strong>zaamheid die in andere<br />

Woonbeleid te <strong>en</strong>g gefocust<br />

Luc Rosseel: “De overheid focust haar beleid teveel<br />

op gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong>. Met 17% alle<strong>en</strong>staand<strong>en</strong>,<br />

21% koppels zonder kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> 14% koppels met<br />

uithuizige kinder<strong>en</strong> heeft meer dan de helft van ons<br />

publiek (zowel kopers als huurders) ge<strong>en</strong> behoefte<br />

aan extra kinderkamers. Daarnaast hebb<strong>en</strong> we dan<br />

nog 16% gezinn<strong>en</strong> met <strong>één</strong> kind <strong>en</strong> 17% gezinn<strong>en</strong><br />

met twee kinder<strong>en</strong> waarvoor e<strong>en</strong> twee- of driekamerwoning<br />

volstaat. In het midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong> hogere segm<strong>en</strong>t<br />

van de huurwoning<strong>en</strong> is er trouw<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> probleem.<br />

In het lagere segm<strong>en</strong>t zijn er wel problem<strong>en</strong>.<br />

Maar de overheid moet oppass<strong>en</strong> voor maatregel<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> gunste van het laagste segm<strong>en</strong>t die het midd<strong>en</strong>segm<strong>en</strong>t<br />

onnodig belast<strong>en</strong>.”<br />

Peggy Verzele: “Appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn in Vlaander<strong>en</strong> het<br />

snelst groei<strong>en</strong>de woningtype. De vrijstaande woning<br />

is minder dominant dan voorhe<strong>en</strong>. In de sted<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

verouderde rijwoning<strong>en</strong> nu vaak vervang<strong>en</strong> door<br />

nieuwe appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Woonbeleid moet dus meer<br />

zijn dan woningbeleid. De overhed<strong>en</strong> strev<strong>en</strong> vooral<br />

naar ruime huiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, maar op de<br />

markt evolueert de vraag integ<strong>en</strong>deel naar kleinere,<br />

maar kwalitatieve <strong>en</strong> goed ontslot<strong>en</strong> woongeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>.<br />

Als sted<strong>en</strong> dan toch gezinn<strong>en</strong> met kinder<strong>en</strong><br />

will<strong>en</strong> aantrekk<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> zij vooral zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

aang<strong>en</strong>ame leefomgeving. Dat is belangrijker dan<br />

vijf extra vierkante meter woonoppervlakte op te legg<strong>en</strong>.<br />

Lokale overhed<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> ook te weinig rek<strong>en</strong>ing<br />

met het feit dat de woningmarkt e<strong>en</strong> regionaal<br />

gegev<strong>en</strong> is <strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong> te vaak e<strong>en</strong> woonbeleid<br />

uitsluit<strong>en</strong>d op maat van de eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>te. Vooral<br />

de vastgoedfiscaliteit moet bov<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>telijk word<strong>en</strong><br />

aangepakt. Vastgoedmakelaars hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

duidelijk zicht op de kandidaat-kopers <strong>en</strong> -huurders.<br />

Dé huur- <strong>en</strong> koopmarkt bestaat niet. De markt<strong>en</strong> zijn<br />

meer dan ooit gesegm<strong>en</strong>teerd.”<br />

Luc Rosseel voegt hier nog aan toe: “Er bestaat e<strong>en</strong><br />

spreidstand tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds de w<strong>en</strong>s van het beleid<br />

om e<strong>en</strong> ruim <strong>en</strong> kwalitatief aanbod te lat<strong>en</strong> creër<strong>en</strong><br />

door de markt <strong>en</strong> anderzijds de bijwerking dat de<br />

hoge lat ook voor hoge prijz<strong>en</strong> zorgt, wat tot e<strong>en</strong><br />

mismatch op de markt leidt. E<strong>en</strong> bepaald deel van de<br />

bevolking heeft daardoor ge<strong>en</strong> toegang tot voor h<strong>en</strong><br />

geschikt vastgoed. De mismatch is niet <strong>en</strong>kel kwantitatief,<br />

maar ook kwalitatief (uit te drukk<strong>en</strong> in euro’s).<br />

Om in deze spreidstand tot e<strong>en</strong> fragiel ev<strong>en</strong>wicht te<br />

kom<strong>en</strong> is overleg met de sector onontbeerlijk.”<br />

Visierapport 2018


86<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Dirk Geldof / Universiteit Antwerp<strong>en</strong>-Odisee-Karel de Grote Hogeschool<br />

Superdiversiteit<br />

als uitdaging voor<br />

het woonbeleid<br />

Terwijl de 20ste eeuw de eeuw van de migratie was, zal de 21ste eeuw de<br />

eeuw van de superdiversiteit zijn. Met dit begrip wordt bedoeld dat binn<strong>en</strong><br />

de maatschappij niet alle<strong>en</strong> de diversiteit to<strong>en</strong>eemt, maar tegelijk e<strong>en</strong><br />

groei<strong>en</strong>de diversiteit binn<strong>en</strong> de diversiteit ontstaat. Terwijl na de tweede<br />

wereldoorlog m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> beperkt aantal land<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> beperkt<br />

aantal gastland<strong>en</strong> ging<strong>en</strong>, kom<strong>en</strong> nu m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> groot aantal land<strong>en</strong><br />

van herkomst in e<strong>en</strong> groot aantal gastland<strong>en</strong> terecht. Hoe hier als bouw- <strong>en</strong><br />

vastgoedsector mee omgaan? Wij vroeg<strong>en</strong> het aan socioloog Dirk Geldof,<br />

auteur van het boek Superdiversiteit.<br />

Dirk Geldof ziet voor de bevolkingsstijging in de<br />

Vlaamse sted<strong>en</strong> drie oorzak<strong>en</strong>: t<strong>en</strong> eerste e<strong>en</strong> proces<br />

van vergro<strong>en</strong>ing met opnieuw e<strong>en</strong> geboorteoverschot,<br />

t<strong>en</strong> tweede e<strong>en</strong> grotere binn<strong>en</strong>landse<br />

migratie weg<strong>en</strong>s de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> populariteit van<br />

sted<strong>en</strong> om er te kom<strong>en</strong> won<strong>en</strong> <strong>en</strong> studer<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong><br />

derde e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse migratie.<br />

In de jar<strong>en</strong> 50 kwam<strong>en</strong> de migrant<strong>en</strong> grot<strong>en</strong>deels<br />

uit Zuid-Europa <strong>en</strong> in de jar<strong>en</strong> 60 uit Turkije <strong>en</strong> de<br />

Maghreb. Sinds de val van de muur is e<strong>en</strong> belangrijke<br />

migratie uit Oost-Europa op gang gekom<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

door de globalisering uit nog vele andere land<strong>en</strong>.<br />

Op weg naar ‘majority-minority’ sted<strong>en</strong><br />

Niet alle<strong>en</strong> in wereldsted<strong>en</strong> zoals New York, Sao<br />

Paolo, Toronto <strong>en</strong> Sydney <strong>en</strong> in de Nederlandse<br />

sted<strong>en</strong> Rotterdam, Amsterdam <strong>en</strong> D<strong>en</strong> Haag, maar<br />

ook in Brussel <strong>en</strong> G<strong>en</strong>k mak<strong>en</strong> inwoners met e<strong>en</strong><br />

migratie-achtergrond nu al de meerderheid van de<br />

stadsbewoners uit. Andere Vlaamse sted<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>. Zij evoluer<strong>en</strong> dus naar ‘majority-minority<br />

cities’ waar de meerderheid van de bewoners uit<br />

e<strong>en</strong> brede waaier van minderhed<strong>en</strong> bestaat.<br />

De stad Antwerp<strong>en</strong> telde op 1 januari 2018 ruim 49%<br />

inwoners met e<strong>en</strong> migratie-achtergrond. Bij de<br />

oudste Antwerp<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> we amper etnische<br />

diversiteit (amper 7,6% bij de 80- tot 89-jarig<strong>en</strong>).<br />

Maar bij de Antwerpse kinder<strong>en</strong> heeft in 2018 74,1%<br />

e<strong>en</strong> migratieachtergrond. Ook in G<strong>en</strong>t bedraagt<br />

het aandeel kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> migratieachtergrond<br />

nu al ongeveer 50%. In de grotere sted<strong>en</strong> is superdiversiteit<br />

e<strong>en</strong> dagelijkse realiteit geword<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> relatief nieuw f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> is volg<strong>en</strong>s Dirk Geldof<br />

de gekleurde stadsvlucht: “Die is <strong>en</strong>erzijds het<br />

gevolg van de opwaartse sociale mobiliteit van<br />

migrant<strong>en</strong>, maar is anderzijds ook te wijt<strong>en</strong> aan<br />

migrant<strong>en</strong> met beperkte inkom<strong>en</strong>s die will<strong>en</strong> ontsnapp<strong>en</strong><br />

aan de hoge vastgoedprijz<strong>en</strong> in de sted<strong>en</strong>.


Hoofdstuk 3 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

87<br />

> > Diversiteit in de<br />

basisschoool van de Rabotwijk<br />

te G<strong>en</strong>t (ill. AV Image)<br />

Die vloei<strong>en</strong> voort uit de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de druk op de<br />

Brusselse, Antwerpse <strong>en</strong> G<strong>en</strong>tse woonmarkt<strong>en</strong>. Op<br />

die manier zijn bijvoorbeeld verhuisbeweging<strong>en</strong><br />

ontstaan van Brussel naar Vilvoorde, Aalst <strong>en</strong> Ronse<br />

<strong>en</strong> van Antwerp<strong>en</strong> naar Boom <strong>en</strong> Temse.”<br />

Woononderzoek nog grot<strong>en</strong>deels<br />

kleur<strong>en</strong>blind<br />

Welk is de impact van deze t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<strong>en</strong> op het<br />

woon- <strong>en</strong> vastgoedbeleid? Daarover bestaat weinig<br />

duidelijkheid omdat het woononderzoek in<br />

Vlaander<strong>en</strong> nog grot<strong>en</strong>deels ‘kleur<strong>en</strong>blind’ is: het<br />

vertrekt van de gemiddelde bevolkingscijfers <strong>en</strong><br />

heeft onvoldo<strong>en</strong>de k<strong>en</strong>nis van verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> groep<strong>en</strong>. Dirk Geldof: “Bij sommige<br />

groep<strong>en</strong> merk<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> groter aantal person<strong>en</strong> per<br />

huishoud<strong>en</strong>, zoals bij Turk<strong>en</strong> <strong>en</strong> Marokkan<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />

meer huishoud<strong>en</strong>s waarbij twee of zelfs drie g<strong>en</strong>eraties<br />

sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong> onder <strong>één</strong> dak. Gezinn<strong>en</strong> met<br />

e<strong>en</strong> migratie-achtergrond hur<strong>en</strong> vaker, maar er<br />

bestaan zeer sterke verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de groep<strong>en</strong>.<br />

Zo zijn meer gezinn<strong>en</strong> van Turkse origine eig<strong>en</strong>aar.”<br />

Er bestaan verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> autochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

van andere origine, maar ook verschill<strong>en</strong> naar<br />

land van herkomst <strong>en</strong> verblijfsduur. Dirk Geldof:<br />

“De sociaal-economische verschill<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> nog<br />

toe. We vind<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> migratie-achtergrond<br />

op alle sport<strong>en</strong> van de maatschappelijk<br />

ladder. Er groeit in de meeste geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> opkom<strong>en</strong>de midd<strong>en</strong>klasse van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met<br />

voldo<strong>en</strong>de inkom<strong>en</strong> uit arbeid, zelfstandige activiteit<strong>en</strong><br />

of vastgoed. Hun woonpad<strong>en</strong> gaan steeds<br />

sterker gelijk<strong>en</strong> op die van de Vlaming<strong>en</strong>. Tegelijk<br />

bestaat er e<strong>en</strong> onaanvaardbaar hoog armoederisico<br />

bij migrant<strong>en</strong>. Dat zorgt niet alle<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

groei<strong>en</strong>de diversiteit tuss<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>,<br />

maar tegelijk voor e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de diversiteit<br />

binn<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>.”<br />

Aankomstwijk<strong>en</strong> als<br />

emancipatiemachines<br />

Nieuwe migrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> erk<strong>en</strong>de vluchteling<strong>en</strong> vestig<strong>en</strong><br />

zich in de eerste plaats in de sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer<br />

bepaald in zog<strong>en</strong>aamde ‘aankomstwijk<strong>en</strong>’. Het gaat<br />

vaak om dichtbebouwde wijk<strong>en</strong> waar vele huiz<strong>en</strong><br />

tot kamers zijn omgebouwd, met f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong> zoals<br />

overbewoning <strong>en</strong> onderverhuring. Deze d<strong>en</strong>siteit<br />

wordt nog versterkt door de aanwezigheid van niet<br />

ingeschrev<strong>en</strong> inwoners. Tegelijk zijn het transitiewijk<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> hoge verhuismobiliteit, zowel binn<strong>en</strong><br />

de wijk als naar andere wijk<strong>en</strong> in de stad of naar<br />

andere geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Dirk Geldof: “De uitdaging<br />

bestaat er in deze wijk<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong> als<br />

emancipatiemachines. De woonsituatie moet de<br />

bewoners kans<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> om op te klimm<strong>en</strong> op de<br />

sociale ladder. Het Urban Land Institute, e<strong>en</strong> internationale<br />

organisatie van vastgoedprofessionel<strong>en</strong>,<br />

pleitte in dit verband voor innovatieve woningtypes<br />

die goedkoop, maar tegelijk leefbaar <strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de<br />

flexibel zijn waardoor won<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere rol kan<br />

spel<strong>en</strong> in het integratieproces.”<br />

Superdiverse stedelijke buurt<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> e<strong>en</strong> veel<br />

int<strong>en</strong>ser gebruik van de publieke <strong>en</strong> semi-publieke<br />

ruimt<strong>en</strong> zoals strat<strong>en</strong>, plein<strong>en</strong>, park<strong>en</strong>, ontmoetingslokal<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> bibliothek<strong>en</strong>. Enerzijds speelt hier<br />

e<strong>en</strong> gebrek aan ruimte in <strong>en</strong> rond de eig<strong>en</strong> of<br />

gehuurde woning. Anderzijds spel<strong>en</strong> ook hier culturele<br />

verschill<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> actiever geme<strong>en</strong>schapslev<strong>en</strong><br />

op de publieke ruimte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> actiever gebruik<br />

ervan als ontmoetingsruimte. Volg<strong>en</strong>s Dirk Geldof<br />

is de uitdaging voor geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwerpers op<br />

dit vlak drieledig: hoe in de dichtbebouwde aankomstwijk<strong>en</strong><br />

de (semi-)publieke ruimte vergrot<strong>en</strong>,<br />

op welke manier de kwaliteit ervan <strong>en</strong> haar rol als<br />

ontmoetingsfunctie vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> hoe<br />

die ruimte goed beher<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong>d met<br />

e<strong>en</strong> gelaagd <strong>en</strong> tegelijk flexibel gebruik.<br />

Visierapport 2018


88<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong> <strong>en</strong> Rolf De Bruyn / Vlario<br />

Wateroverlast<br />

aanpakk<strong>en</strong> aan<br />

de bron<br />

In opdracht van Vlario, het overlegplatform <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum voor de<br />

riolering<strong>en</strong>- <strong>en</strong> afvalwaterzuiveringssector in Vlaander<strong>en</strong>, heeft de KU Leuv<strong>en</strong><br />

sc<strong>en</strong>ario’s ontwikkeld over de noodzakelijke investering<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> gelijkblijv<strong>en</strong>de<br />

verharding van de Vlaamse oppervlakte <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> bij de doorvoering van het<br />

Beleidsplan Ruimte Vlaander<strong>en</strong> anderzijds. Opvall<strong>en</strong>d is dat zowel in het <strong>en</strong>e als<br />

in het andere sc<strong>en</strong>ario de klemtoon ligt op de uitvoering van niet-resid<strong>en</strong>tiële<br />

<strong>en</strong> resid<strong>en</strong>tiële buffering<strong>en</strong>, de zog<strong>en</strong>aamde ‘bronmaatregel<strong>en</strong>’: bij e<strong>en</strong> verdere<br />

verharding voor 4 miljard euro <strong>en</strong> bij de doorvoering van het BRV voor 2,2 miljard<br />

euro. We hadd<strong>en</strong> hierover e<strong>en</strong> gesprek met W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong>, directeur van<br />

Vlario, <strong>en</strong> Rolf De Bruyn, voorzitter van de werkgroep 2+3 bij Vlario.<br />

Voor het nem<strong>en</strong> van bronmaatregel<strong>en</strong> zijn twee<br />

wetgev<strong>en</strong>de kaders van cruciaal belang. In eerste<br />

instantie is er de Gewestelijke Sted<strong>en</strong>bouwkundige<br />

Verord<strong>en</strong>ing. Die is van toepassing op alle werk<strong>en</strong><br />

op privéterrein, in het bijzonder op elk op te richt<strong>en</strong><br />

gebouw <strong>en</strong> constructie of aan te legg<strong>en</strong> verharding<br />

groter dan 40 m². Het algeme<strong>en</strong> uitgangsprincipe<br />

hierbij is dat reg<strong>en</strong>water in eerste instantie zoveel<br />

mogelijk hergebruikt wordt. In tweede instantie<br />

moet het rester<strong>en</strong>de gedeelte van het hemelwater<br />

kunn<strong>en</strong> infiltrer<strong>en</strong> zodat pas in laatste instantie<br />

slechts e<strong>en</strong> beperkte hoeveelheid water gebufferd<br />

<strong>en</strong> met vertraging moet word<strong>en</strong> afgevoerd.<br />

Daarnaast is het derde deel van de code van goede<br />

praktijk voor het ontwerp van rioleringsstelsels van<br />

belang. Deze code is toepassing op werk<strong>en</strong> op het<br />

op<strong>en</strong>baar domein. Het derde deel gaat juist dieper<br />

in op de bronmaatregel<strong>en</strong>. Ook hier geld<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />

principes: afstroom vermijd<strong>en</strong>, afstrom<strong>en</strong>d<br />

hemelwater maximaal ter plaatse houd<strong>en</strong>, lokale<br />

infiltratie <strong>en</strong> in laatste instantie buffer<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertraagd<br />

afvoer<strong>en</strong>.<br />

W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong>: “Afvalwater heeft e<strong>en</strong> relatief stabiel<br />

debiet. De afvoer hiervan kan precies word<strong>en</strong><br />

gedim<strong>en</strong>sioneerd. Bij reg<strong>en</strong>water ligt dit helemaal<br />

anders. De onregelmatigheid van de aanvoer zal<br />

nog word<strong>en</strong> versterkt door de klimaatverandering.<br />

We verwacht<strong>en</strong> daardoor drogere zomers, nattere<br />

winters <strong>en</strong> int<strong>en</strong>sere zomerbui<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

studie zal Vlario lat<strong>en</strong> nagaan hoe vaker overstroming<strong>en</strong><br />

zull<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> in welke mate de huidige<br />

afkoppelingsproject<strong>en</strong> <strong>en</strong> bronmaatregel<strong>en</strong><br />

zull<strong>en</strong> volstaan om de impact van de klimaatverandering<br />

op te vang<strong>en</strong>. Maar uit de huidige studie<br />

blijkt alvast duidelijk het belang van de uitbouw van<br />

bronmaatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> van de onderlinge afstemming<br />

van ruimtelijke planning <strong>en</strong> waterbeheer. “


Hoofdstuk 3 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

89<br />

Voordel<strong>en</strong> van hemelwaterplann<strong>en</strong><br />

W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong> gelooft in dit verband heel sterk in<br />

de opmaak van hemelwaterplann<strong>en</strong>: “E<strong>en</strong> van de<br />

instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de wateroverlast <strong>en</strong><br />

tegelijk de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de verdroging teg<strong>en</strong> te gaan<br />

is de ontwikkeling van e<strong>en</strong> visie op hemelwaterafvoer<br />

<strong>en</strong> die dan te vertal<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> hemelwaterplan.<br />

Wanneer de reg<strong>en</strong>bui<strong>en</strong> int<strong>en</strong>ser word<strong>en</strong>, is het<br />

ophoud<strong>en</strong> van het hemelwater aan de bron de<br />

eerste stap om overlast te voorkom<strong>en</strong>. D<strong>en</strong>k daarbij<br />

aan de mogelijkheid om infiltratie te plaats<strong>en</strong>.<br />

Het is ook mogelijk om opvang <strong>en</strong> infiltratie van<br />

reg<strong>en</strong>water te integrer<strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar domein.<br />

E<strong>en</strong> hemelwaterplan is tegelijk e<strong>en</strong> veiligheidsplan<br />

teg<strong>en</strong> korte <strong>en</strong> int<strong>en</strong>sieve zomeroverstroming<strong>en</strong>.<br />

Ess<strong>en</strong>tieel hierbij is de vraag waar het reg<strong>en</strong>water<br />

kan word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat er verder mee<br />

gebeurt. Rechtstreekse afvoer van reg<strong>en</strong>water<br />

moet vermed<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Enkel na buffering kan<br />

e<strong>en</strong> deel van het opgevang<strong>en</strong> reg<strong>en</strong>water naar e<strong>en</strong><br />

waterloop word<strong>en</strong> geleid. Als er ge<strong>en</strong> waterloop in<br />

de buurt is, komt het in e<strong>en</strong> reg<strong>en</strong>waterafvoerleiding<br />

terecht <strong>en</strong> <strong>en</strong>kel als er ge<strong>en</strong> andere oplossing<br />

is, in e<strong>en</strong> gem<strong>en</strong>gde riolering.”<br />

Tegelijk moet<strong>en</strong> beleidsmakers <strong>en</strong> ontwerpers<br />

zoek<strong>en</strong> naar multifunctionele maatregel<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe<br />

deze te integrer<strong>en</strong> in het stedelijk landschap. D<strong>en</strong>k<br />

hierbij bijvoorbeeld aan (collectieve) buffers die<br />

hergebruik van hemelwater mogelijk mak<strong>en</strong>, maar<br />

bij dreig<strong>en</strong>de wateroverlast de riolering<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

ontlast<strong>en</strong>. Ook nieuwe technologieën, zoals s<strong>en</strong>sor<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Internet of Things of intellig<strong>en</strong>te sturing<br />

van watersystem<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol<br />

spel<strong>en</strong> in het waterbeheer van de toekomst. Ook<br />

deze aspect<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> geïntegreerd word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

hemelwaterplan.<br />

Maar omdat het voor geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> verplichting<br />

is, wordt de opmaak van e<strong>en</strong> waterplan vaak op<br />

lange baan geschov<strong>en</strong>. Rolf De Bruyn: “Nu wordt<br />

de problematiek te veel projectgebond<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong>.<br />

Maar wat als er ge<strong>en</strong> infiltratieruimte beschikbaar<br />

is naast de weg die de geme<strong>en</strong>te nu wil aanpakk<strong>en</strong>?<br />

Dan moet de geme<strong>en</strong>te noodgedwong<strong>en</strong><br />

uitkijk<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> duur ondergronds infiltratiebekk<strong>en</strong>.<br />

Daar schrikk<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor terug. Het<br />

is daarom beter niet louter projectmatig te werk<br />

te gaan, maar vanuit e<strong>en</strong> ruimere geme<strong>en</strong>telijke<br />

visie. In de ruimere omgeving zijn wellicht nog wel<br />

infiltratiemogelijkhed<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>”. De provincie<br />

Vlaams-Brabant k<strong>en</strong>t aan geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> subsidies toe<br />

om e<strong>en</strong> hemelwaterplan op te mak<strong>en</strong>. In Limburg<br />

is distributi<strong>en</strong>etbeheerder Infrax op dit vlak actief.<br />

De opmaak als dusdanig vergt niet zoveel inspanning<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gefinancierd via de nog<br />

onderb<strong>en</strong>utte inkomst<strong>en</strong> uit de saneringsbijdrage.<br />

W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong> vraagt dat de Vlaamse overheid<br />

de opmaak van zulke plann<strong>en</strong> in iedere geme<strong>en</strong>te<br />

stimuleert.<br />

Oproep tot creatieve oplossing<strong>en</strong><br />

Tegelijk pleit<strong>en</strong> W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong> <strong>en</strong> Rolf De<br />

Bruyn voor creatieve oplossing<strong>en</strong>. Rolf De Bruyn:<br />

“Uiteindelijk wordt bebouwing in watergevoelige<br />

gebied<strong>en</strong> zeld<strong>en</strong> geweigerd. Wel wordt elke vergunning<br />

aan e<strong>en</strong> watertoets onderworp<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />

overstromingsgevoelige zones leidt dat tot strikte<br />

voorwaard<strong>en</strong> om waterschade aan zowel het project<br />

zelf als aan de omgeving te voorkom<strong>en</strong>. Het<br />

is zeker niet de bedoeling elke bouwactiviteit in<br />

risicozones onmogelijk te mak<strong>en</strong>. In het signaalgebied<br />

De Kom in Merchtem bijvoorbeeld wou de<br />

geme<strong>en</strong>te, ondanks het negatieve advies van de<br />

CIW (Coördinatiecommissie Integraal Waterbeleid),<br />

toch bebouwing toelat<strong>en</strong> omdat die de dorpskern<br />

versterkt. De provincie is de geme<strong>en</strong>te daarin<br />

gevolgd.”<br />

De ontwikkeling moet dan wel word<strong>en</strong> aangepast.<br />

W<strong>en</strong>dy Franck<strong>en</strong>: “Nuttige bewoonbare ruimte<br />

moet bijvoorbeeld steeds bov<strong>en</strong> het wateroppervlak<br />

blijv<strong>en</strong>. Bouw<strong>en</strong> op pal<strong>en</strong> is zeker niet altijd<br />

noodzakelijk. Gebouw<strong>en</strong> met overstroombare<br />

kruipruimt<strong>en</strong> zijn in veel gevall<strong>en</strong> e<strong>en</strong> interessant<br />

alternatief. E<strong>en</strong> blauwgro<strong>en</strong> dak met buffering van<br />

water op e<strong>en</strong> gro<strong>en</strong> dak kan bijvoorbeeld ook e<strong>en</strong><br />

oplossing bied<strong>en</strong> om hemelwater op te vang<strong>en</strong> als<br />

er op het maaiveld ge<strong>en</strong> ruimte is om water te buffer<strong>en</strong>.<br />

Maar het proces verloopt nu vaak te administratief.<br />

De initiatiefnemer di<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> dossier in,<br />

wat dan uitloopt in e<strong>en</strong> negatief advies. Het is beter<br />

de oplossing<strong>en</strong> voor de hemelwaterproblematiek<br />

op voorhand met de bevoegde overheidsinstanties<br />

af te toets<strong>en</strong>. Creatief omgaan met hemelwater is<br />

ook e<strong>en</strong> uitdaging voor de bouwnijverheid. E<strong>en</strong><br />

dergelijke aanpak veronderstelt dat bouwher<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ontwerpers van in het begin het hemelwaterverhaal<br />

integrer<strong>en</strong> in het ontwerp- <strong>en</strong> bouwproces.<br />

Waterrobuust bouw<strong>en</strong> is dan ge<strong>en</strong> probleem of<br />

last, maar integ<strong>en</strong>deel e<strong>en</strong> meerwaarde voor het<br />

project <strong>en</strong> voor de omgeving.”<br />

Visierapport 2018


90


HOOFDSTUK<br />

Innovatieve oplossing<strong>en</strong><br />

vanuit de sector<br />

Na e<strong>en</strong> opsomming van de<br />

knelpunt<strong>en</strong> focust het vierde<br />

hoofdstuk op de oplossing<strong>en</strong><br />

die private partij<strong>en</strong>, met name<br />

projectontwikkelaars <strong>en</strong> aannemers,<br />

kunn<strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> leefbare<br />

woonomgeving te realiser<strong>en</strong>. De<br />

grootste uitdaging daarbij is niet de<br />

reorganisatie van het buit<strong>en</strong>gebied,<br />

maar wel de reorganisatie van de<br />

stad. En dat gaat verder dan alle<strong>en</strong><br />

maar verdicht<strong>en</strong>.


92<br />

Hoofdstuk 4.<br />

Innovatieve oplossing<strong>en</strong> vanuit de sector<br />

4.1. To<strong>en</strong>em<strong>en</strong>d gewicht van private<br />

aanvragers van vergunning<strong>en</strong><br />

Terwijl in 2000 nog 53% van de vergunning<strong>en</strong><br />

voor woning<strong>en</strong> door particulier<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aangevraagd,<br />

is dit aandeel in 2016 gedaald tot 31%. Voor<br />

de eerste helft van 2017 bedroeg het aandeel van<br />

de particuliere vergunningsaanvrag<strong>en</strong> ook maar<br />

33%. Tegelijk is het aandeel van de aanvrag<strong>en</strong><br />

door bedrijv<strong>en</strong> fors gesteg<strong>en</strong>, van 43% naar 62%.<br />

Het dal<strong>en</strong>d aandeel van de particulier<strong>en</strong> bij de<br />

vergunningsaanvrag<strong>en</strong> is vooral sedert het begin<br />

van het huidige dec<strong>en</strong>nium duidelijk geword<strong>en</strong>.<br />

De vergunningsaanvrag<strong>en</strong> door de overhed<strong>en</strong> zijn<br />

beperkt <strong>en</strong> hang<strong>en</strong> nauw sam<strong>en</strong> met de uitvoering<br />

van sociale woningbouwproject<strong>en</strong>.<br />

Zeker in Vlaander<strong>en</strong> zijn er nog weinig braakligg<strong>en</strong>de<br />

terrein<strong>en</strong> beschikbaar die e<strong>en</strong> particulier<br />

kan aankop<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarop hij dan bouwt met ‘zijn’<br />

architect. Als er al terrein<strong>en</strong> te koop staan, zijn die<br />

vaak onbetaalbaar weg<strong>en</strong>s te groot. Professionel<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> de nog onbebouwde (te grote) terrein<strong>en</strong><br />

dan opsplits<strong>en</strong> in kleinere percel<strong>en</strong> voor kleinere<br />

woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> of woning<strong>en</strong> met kleinere tuin<strong>en</strong><br />

of er appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> opricht<strong>en</strong> die dan wel nog<br />

betaalbaar zijn.<br />

60%<br />

GRAFIEK 24:<br />

Vergunningsaanvrag<strong>en</strong> naar type van aanvrager<br />

> > R<strong>en</strong>ovatie van e<strong>en</strong> oude<br />

polikliniek uit de jar<strong>en</strong> 60 tot<br />

het woonproject Cosmopolitan<br />

in het c<strong>en</strong>trum van Brussel<br />

(ill. Vanhout, arch. Bogdan &<br />

Van Broeck)<br />

50%<br />

40%<br />

30%<br />

20%<br />

10%<br />

0%<br />

S particulier<br />

S onderneming<br />

S overheid<br />

2000<br />

2001<br />

2002<br />

2003<br />

2004<br />

2005<br />

2006<br />

2007<br />

2008<br />

2009<br />

2010<br />

2011<br />

2012<br />

2013<br />

2014<br />

2015<br />

2016<br />

Bron: Statbel


Hoofdstuk 4<br />

93<br />

> > Nieuw rusthuis Vink<strong>en</strong>bosch te Kermt in opdracht van S<strong>en</strong>ior Living Group<br />

(ill. Haex, arch. DFM architect<strong>en</strong>)<br />

De rester<strong>en</strong>de ruimte voor won<strong>en</strong> ligt vaak in reeds<br />

verdichte stads- <strong>en</strong> dorpskern<strong>en</strong> <strong>en</strong> op minder toegankelijke<br />

grond<strong>en</strong> te midd<strong>en</strong> van reeds bestaande<br />

bebouwing. Om die te ontsluit<strong>en</strong> is overleg met de<br />

omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> vereist. Op de rester<strong>en</strong>de percel<strong>en</strong><br />

rust<strong>en</strong> ook vaker allerhande gebruiksbeperking<strong>en</strong>,<br />

onder meer t<strong>en</strong> gevolge van recht<strong>en</strong> van voorverkoop<br />

<strong>en</strong> de regelgeving op de vogel- <strong>en</strong> habitatrichtlijngebied<strong>en</strong>,<br />

de beschermde landschapp<strong>en</strong>,<br />

stads- <strong>en</strong> dorpsgezicht<strong>en</strong>, het archeologisch<br />

onderzoek, de watertoets, <strong>en</strong>z. Alle<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />

gedeg<strong>en</strong> expertise op het vlak van ruimtelijke ord<strong>en</strong>ing<br />

<strong>en</strong> leefmilieu is het mogelijk om de verplichting<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de administratieve rompslomp hiervoor te<br />

doorgrond<strong>en</strong>.<br />

T<strong>en</strong>slotte is steeds meer nieuwbouw wellicht<br />

ook vernieuwbouw: het gaat om nieuwe huiz<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die in de plaats kom<strong>en</strong> van<br />

af te brek<strong>en</strong> arbeiderswoning<strong>en</strong> of van verloederde<br />

voormalige bedrijfsgebouw<strong>en</strong>. Verouderde<br />

> > R<strong>en</strong>ovatie <strong>en</strong> nieuwbouw voor het nieuwe<br />

hoofdkantoor van AXA Belgium (ill. Interbuild)<br />

Visierapport 2018


94<br />

> > Oud <strong>en</strong> nieuw op de voormalige normaalschoolsite te Lier die plaats maakt voor<br />

zowel duplex- als startersappartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (ill. Vanhaer<strong>en</strong>ts Developm<strong>en</strong>t)<br />

gebouw<strong>en</strong> afbrek<strong>en</strong> om er dan e<strong>en</strong> meer leefbare<br />

woonomgeving van te mak<strong>en</strong> is ook bijna altijd e<strong>en</strong><br />

zaak van professionel<strong>en</strong>.<br />

Voor de ontsluiting van dergelijke grond<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

professionel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> leercurve gek<strong>en</strong>d. Daardoor<br />

kunn<strong>en</strong> zij aan de klant de vooropgezette kwaliteit<br />

<strong>en</strong> kostprijs beter garander<strong>en</strong> <strong>en</strong> de risico’s tot e<strong>en</strong><br />

minimum herleid<strong>en</strong>. Op die manier kunn<strong>en</strong> professionele<br />

partij<strong>en</strong> t<strong>en</strong> volle inzett<strong>en</strong> op de comfort- <strong>en</strong><br />

kwaliteitseis<strong>en</strong> van de klant <strong>en</strong> tegelijk op de eis<strong>en</strong><br />

van de overheid op het vlak van <strong>en</strong>ergiezuinigheid,<br />

akoestiek, brandveiligheid, luchtdichtheid <strong>en</strong>z.<br />

Zoals al uit de inleiding is geblek<strong>en</strong>, is ontzorging<br />

juist e<strong>en</strong> belangrijk aandachtspunt van de huidige<br />

klant<strong>en</strong>.


Hoofdstuk 4<br />

95<br />

4.2. Succes van 15 jaar stadsvernieuwing<br />

met PPS<br />

De Vlaamse overheid heeft sedert 2002 voor 180<br />

stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanvraag tot subsidiëring<br />

ontvang<strong>en</strong>. Voor 60 project<strong>en</strong> werd e<strong>en</strong><br />

projectsubsidie toegek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> voor 63 project<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

conceptsubsidie, inclusief de resultat<strong>en</strong> van de elfde<br />

oproep. In totaal heeft de Vlaamse overheid voor<br />

deze project<strong>en</strong> voor 152,4 miljo<strong>en</strong> euro subsidies<br />

toegek<strong>en</strong>d. Vermits elke euro subsidie vanwege de<br />

Vlaamse overheid gemiddeld 17,4 euro aan private<br />

investering<strong>en</strong> teweegbr<strong>en</strong>gt, kunn<strong>en</strong> we stell<strong>en</strong> dat<br />

deze project<strong>en</strong> allemaal tezam<strong>en</strong> voor 2.669 miljo<strong>en</strong><br />

euro of afgerond 2, 6 miljard euro aan private<br />

inbr<strong>en</strong>g hebb<strong>en</strong> teweeggebracht. De private sector<br />

heeft dus in zeer belangrijke mate bijgedrag<strong>en</strong> tot<br />

het succes van de stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong>. In<br />

die zin betreur<strong>en</strong> we dat de string<strong>en</strong>te norm van<br />

30% PPS voor stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong><br />

werd verlat<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>kel nog wordt meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> als<br />

e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t bij de evaluatie.<br />

Uit de stand van zak<strong>en</strong> die de Vlaamse afdeling<br />

van het sted<strong>en</strong>beleid heeft opgesteld, kunn<strong>en</strong> we<br />

alvast afleid<strong>en</strong> dat de gesubsidieerde stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> belangrijke hefboom vormd<strong>en</strong><br />

voor de vernieuwing van de gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong> de publieke<br />

ruimtes in de stad. Op die manier hebb<strong>en</strong> zij in<br />

belangrijke mate bijgedrag<strong>en</strong> tot de leefbaarheid<br />

van de sted<strong>en</strong> waaraan de Vlaming<strong>en</strong> op basis van<br />

de <strong>en</strong>quêtes zoveel belang hecht<strong>en</strong>.<br />

De gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong> publieke ruimtes zijn in de stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

de belangrijkste qua<br />

oppervlakte <strong>en</strong> ook de <strong>en</strong>ige oppervlaktes die de<br />

afdeling voor het sted<strong>en</strong>beleid systematisch heeft<br />

bijgehoud<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong> beslaan zij in de gesubsidieerde<br />

stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> e<strong>en</strong> totale<br />

oppervlakte van 292 hectare of ongeveer 3 km². Zij<br />

verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> 0,1% van de oppervlakte die in<br />

Vlaander<strong>en</strong> is bestemd voor harde bestemming<strong>en</strong>.<br />

Deze 3 km² is e<strong>en</strong> onderschatting van de uiteindelijke<br />

ruimtelijke impact omdat stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

buit<strong>en</strong> publieke <strong>en</strong> gro<strong>en</strong>e ruimtes nog<br />

e<strong>en</strong> aantal terrein<strong>en</strong> voor woon- <strong>en</strong> niet-woongebouw<strong>en</strong><br />

omvatt<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn er (vooral de<br />

laatste jar<strong>en</strong>) tal van stads- <strong>en</strong> dorpskernvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

tot stand gekom<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de 24<br />

Vlaamse sted<strong>en</strong> die daarvoor in aanmerking kom<strong>en</strong><br />

voor subsidies. Maar dit cijfer geeft wel aan hoeveel<br />

er nog te do<strong>en</strong> staat om onze sted<strong>en</strong> opnieuw<br />

leefbaar te mak<strong>en</strong>. De voorzi<strong>en</strong>e 16.134 woning<strong>en</strong><br />

verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> ongeveer 5% van het totaal<br />

aantal woning<strong>en</strong> dat in Vlaander<strong>en</strong> op ti<strong>en</strong> jaar tijd<br />

tot stand komt.<br />

Tot 2015 was nog minder dan de helft van de voorzi<strong>en</strong>e<br />

oppervlakte gerealiseerd (nog slechts 37% van<br />

TABEL 4:<br />

Stand van zak<strong>en</strong> van de gesubsidieerde<br />

stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> van 2002 tot 2015<br />

gerealiseerd gepland totaal<br />

m² publieke ruimte 718.368 811.813 1.530.181<br />

m² gro<strong>en</strong>e ruimte 509.795 878.297 1.388.092<br />

aantal woning<strong>en</strong> 3.920 12.214 16.134<br />

m² handelsruimte 79.810 - 79.810<br />

Bron: Ag<strong>en</strong>tschap Binn<strong>en</strong>lands Bestuur<br />

Visierapport 2018


96<br />

> > Bouw van Tor<strong>en</strong>gebouw van 16 verdieping<strong>en</strong> <strong>en</strong> Palazzo van<br />

5 verdieping<strong>en</strong> te G<strong>en</strong>t (ill. Strabag, arch. BULK <strong>en</strong> 360architect<strong>en</strong>)<br />

de gro<strong>en</strong>e ruimte <strong>en</strong> 47% van de publieke ruimte)<br />

<strong>en</strong> amper 24% van het voorzi<strong>en</strong>e aantal woning<strong>en</strong>.<br />

Deze cijfers gev<strong>en</strong> aan hoeveel werk er nog is om<br />

de reeds goedgekeurde project<strong>en</strong> gerealiseerd te<br />

krijg<strong>en</strong>. Maar gezi<strong>en</strong> de lange duur van concept tot<br />

realisatie van e<strong>en</strong> stadsvernieuwingsproject (die<br />

gemakkelijk twee legislatur<strong>en</strong> in beslag neemt)<br />

blijft het belangrijk dat de nieuwe geme<strong>en</strong>tebestur<strong>en</strong><br />

die in 2019 aantred<strong>en</strong>, zo snel mogelijk nieuwe<br />

project<strong>en</strong> op gang br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Het aantrekkelijk mak<strong>en</strong> van de publieke ruimte,<br />

het toevoeg<strong>en</strong> van gro<strong>en</strong>e ruimte, de bouw van<br />

woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> de uitbouw van binn<strong>en</strong>stedelijke<br />

winkels zijn zeer belangrijke bestanddel<strong>en</strong> van<br />

de gesubsidieerde stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

geweest. Daarnaast zag<strong>en</strong> we in het kader van<br />

stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> tal van andere functies<br />

opduik<strong>en</strong>:<br />

i vanwege de overheid: e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum of<br />

e<strong>en</strong> (vernieuwd) administratief c<strong>en</strong>trum;<br />

i op het vlak van onderwijs: e<strong>en</strong> crèche, kinderopvang,<br />

e<strong>en</strong> school;<br />

i op het vlak van welzijn: e<strong>en</strong> wijkgezondheidsc<strong>en</strong>trum;<br />

i voor de recreatie: e<strong>en</strong> café, restaurant <strong>en</strong> hotel;<br />

i op cultureel vlak: museum, archief, bibliotheek <strong>en</strong><br />

cultuurc<strong>en</strong>trum;<br />

i op sportief vlak: e<strong>en</strong> sporthal <strong>en</strong> zwembad;<br />

i voor de versterking van het buurtgevoel: e<strong>en</strong><br />

buurthuis, polyval<strong>en</strong>te ruimte <strong>en</strong> fuifzaal.<br />

i voor de economische ontwikkeling: e<strong>en</strong> incubatiec<strong>en</strong>trum<br />

voor nieuwe economie, wet<strong>en</strong>schapspark,<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>platform voor start<strong>en</strong>de bedrijv<strong>en</strong><br />

maar ook ruimte voor sociale economie.<br />

E<strong>en</strong> voorbeeld van de mix van stadsontwikkeling<br />

met werk<strong>en</strong> is onder meer de ontwikkeling<br />

binn<strong>en</strong> het ger<strong>en</strong>oveerde Wintercircus te G<strong>en</strong>t<br />

van e<strong>en</strong> creatieve bij hub, e<strong>en</strong> living lab <strong>en</strong> culturele<br />

industrieën waarbij huidige <strong>en</strong> toekomstige<br />

Met hun multifunctionele invulling<br />

gaan stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

optimaal in op de w<strong>en</strong>s van heel<br />

wat Vlaming<strong>en</strong>.<br />

mediabedrijv<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> met actor<strong>en</strong><br />

uit de innovatieve <strong>en</strong> culturele sector. Het stadsvernieuwingsproject<br />

Thor Park te G<strong>en</strong>k had tot doel<br />

de voormalige mijnsite van Waterschei van circa<br />

90 ha om te vorm<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> hoogwaardig bedrijv<strong>en</strong>park<br />

<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schapspark. In het Nieuw Zuid te<br />

Antwerp<strong>en</strong> komt ruimte voor creatieve economie<br />

via atelierwoning<strong>en</strong>. In het Gro<strong>en</strong> Kwartier (ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />

in Antwerp<strong>en</strong>) is e<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum voor<br />

jonge starters geïntegreerd.<br />

Met hun multifunctionele invulling gaan stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong><br />

optimaal in op de w<strong>en</strong>s van<br />

heel wat Vlaming<strong>en</strong>. Vooraleer zo’n project vorm te<br />

gev<strong>en</strong>, wordt trouw<strong>en</strong>s uitdrukkelijk nagegaan wat<br />

de buurt nu al aan dagdagelijkse voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

biedt <strong>en</strong> op welke manier het project dit aanbod<br />

aanvult of versterkt.


Hoofdstuk 4<br />

97<br />

GRAFIEK 25:<br />

Relatief belang van de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> buurtanalyse (%)<br />

kinder<strong>en</strong><br />

tewerkstelling<br />

vrije tijd<br />

wijk<br />

mobiliteit<br />

buurtlev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>. In de buurtanalyses<br />

van Matexi krijgt de bevoorrading (zoals onder<br />

meer via bakker, buurtwinkel, slager, bankfiliaal <strong>en</strong><br />

krant<strong>en</strong>winkel) het grootste gewicht. Vervolg<strong>en</strong>s<br />

komt de vrije tijd, met bijvoorbeeld de beschikbaarheid<br />

van e<strong>en</strong> sportterrein, e<strong>en</strong> café <strong>en</strong> e<strong>en</strong> park.<br />

Bij het zorgaspect wordt onder andere uitgekek<strong>en</strong><br />

naar de bereikbaarheid van e<strong>en</strong> tandarts, e<strong>en</strong> huisarts,<br />

e<strong>en</strong> apotheek <strong>en</strong> e<strong>en</strong> woonzorgc<strong>en</strong>trum. Op<br />

het vlak van mobiliteit word<strong>en</strong> de verbinding<strong>en</strong><br />

met het op<strong>en</strong>baar vervoer, de fietsverbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de verbinding<strong>en</strong> met het hoofdweg<strong>en</strong>net onderzocht.<br />

Onder de hoofding tewerkstelling word<strong>en</strong><br />

de tewerkstellingsmogelijkhed<strong>en</strong> in de eig<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

omligg<strong>en</strong>de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor de kinder<strong>en</strong><br />

wordt uitgekek<strong>en</strong> naar de aanwezigheid van<br />

kinderopvang, basisschool <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>speelruimte.<br />

bevoorrading<br />

Bron: Matexi<br />

zorg<br />

Illustratief in dit verband is de methodologie die<br />

Matexi daarvoor heeft ontwikkeld <strong>en</strong> gaandeweg<br />

heeft verfijnd. Buurtondersteun<strong>en</strong>de functies zijn<br />

volg<strong>en</strong>s Matexi van groot belang omdat zij e<strong>en</strong><br />

grote impact hebb<strong>en</strong> op de mobiliteit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hecht<br />

In haar activiteit<strong>en</strong>verslag van 2016 legt Matexi uit<br />

hoe deze buurtanalyse vorm heeft gegev<strong>en</strong> aan<br />

woonbuurt Terneuz<strong>en</strong>wegel in Sint-Niklaas. Daar<br />

creëerde Matexi tal van functies die het buurtlev<strong>en</strong><br />

stimuler<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> park met e<strong>en</strong> hoge belevings- <strong>en</strong><br />

speelwaarde <strong>en</strong> ruimte voor water, speelgracht<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> sportveldje, e<strong>en</strong> boomgaard, e<strong>en</strong> picknickplek<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> petanquebaan. Fietsers <strong>en</strong> voetgangers krijg<strong>en</strong><br />

er voorrang: de buurt is niet doorwaadbaar met<br />

de auto. De buurt bestaat uit autoluwe leefstrat<strong>en</strong>,<br />

erv<strong>en</strong> <strong>en</strong> dwarspleintjes. Met e<strong>en</strong> fijnmazig fiets- <strong>en</strong><br />

wandelnetwerk werd de buurt verbond<strong>en</strong> met het<br />

> > Nieuwe Dokk<strong>en</strong> te G<strong>en</strong>t met 400 appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> huiz<strong>en</strong> voor alle<br />

leeftijd<strong>en</strong> (ill. Vanhaer<strong>en</strong>ts, project gerealiseerd sam<strong>en</strong> met Van Roey)<br />

Visierapport 2018


98<br />

> > Nieuwe parkresid<strong>en</strong>tie<br />

in het c<strong>en</strong>trum van Mol<br />

(ill. Dethier)<br />

park, de winkel, de school <strong>en</strong> het kinderdagverblijf.<br />

Via de Terneuz<strong>en</strong>wegel bereik<strong>en</strong> de bewoners in<br />

e<strong>en</strong> mum van tijd het station. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zorgde de<br />

ext<strong>en</strong>sie van buslijn 1 met e<strong>en</strong> nieuwe halte ervoor<br />

dat de wijk extra bereikbaar werd met het op<strong>en</strong>baar<br />

vervoer.<br />

Het integrer<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

het concept van e<strong>en</strong> slimme stad of ‘smart city’ zal<br />

trouw<strong>en</strong>s binn<strong>en</strong> de volledige bouwsector steeds<br />

meer aandacht krijg<strong>en</strong>. Dat is namelijk de bedoeling<br />

van het Technisch Comité Smart & Sustainable<br />

Constructions dat begin 2018 binn<strong>en</strong> het WTCB<br />

werd opgericht.<br />

groot aantal getuig<strong>en</strong> in dit visierapport wijz<strong>en</strong> in<br />

dit verband op de voordel<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>werking,<br />

onder meer Joeri Haex (i p. 118), Sophie D’hulst<br />

(i p. 116) <strong>en</strong> Geert Verachtert (i p. 122). E<strong>en</strong> betere<br />

sam<strong>en</strong>werking leidt tot minder faalkost<strong>en</strong>. Lean<br />

bouw<strong>en</strong> komt mom<strong>en</strong>teel sterk op in de Vlaamse<br />

bouw. Daarbij is het juist de bedoeling tuss<strong>en</strong> de<br />

De externe druk op de prijz<strong>en</strong><br />

dwingt de bouw tot e<strong>en</strong> sterke<br />

verhoging van de productiviteit.<br />

4.3. Naar lagere financiële drempels<br />

De ABEX-bouwkost<strong>en</strong>index bestaat uit twee compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>:<br />

<strong>en</strong>erzijds de prijs van de basismaterial<strong>en</strong><br />

op basis van de producties van grote groep<strong>en</strong> die<br />

op nationaal, Europees of wereldniveau producer<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> commercialiser<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds de kostprijs<br />

van de arbeid die wordt bepaald door de cao’s <strong>en</strong><br />

door de belasting<strong>en</strong> die in de bouw word<strong>en</strong> toegepast.<br />

Deze index loopt de laatste jar<strong>en</strong> ongeveer<br />

gelijk met de consumptie-index. De stijging van<br />

de prijz<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> woning te verwerv<strong>en</strong> is<br />

dus vooral aan externe factor<strong>en</strong> te wijt<strong>en</strong>, zoals<br />

fors verstr<strong>en</strong>gde <strong>en</strong>ergie-eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> fors stijg<strong>en</strong>de<br />

grondprijz<strong>en</strong>.<br />

De externe druk op de prijz<strong>en</strong> dwingt de bouw tot<br />

e<strong>en</strong> sterke verhoging van de productiviteit. E<strong>en</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de bouwpartners tot e<strong>en</strong> meer gedrag<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking te kom<strong>en</strong>. Nog e<strong>en</strong><br />

belangrijk instrum<strong>en</strong>t om e<strong>en</strong> hogere productiviteit<br />

te realiser<strong>en</strong> is het werk<strong>en</strong> in bouwteam, met name<br />

tuss<strong>en</strong> ontwerper <strong>en</strong> aannemer. E<strong>en</strong> belangrijke<br />

hinderpaal voor ontwerpers <strong>en</strong> aannemers om in<br />

bouwteam of in e<strong>en</strong> PPS (publieke private sam<strong>en</strong>werking)<br />

sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> is de wet op de architect<strong>en</strong><br />

die nog van 1939 dateert.<br />

Op dat vlak staat e<strong>en</strong> belangrijke ommekeer op til.<br />

Op het congres van het NAV van 13 juni 2018 pleitt<strong>en</strong><br />

niet minder dan 94% van de aanwezige architect<strong>en</strong><br />

voor e<strong>en</strong> nieuwe architect<strong>en</strong>wet. Ongeveer de<br />

helft (51%) wou dat die <strong>en</strong>kel de onver<strong>en</strong>igbaarheid<br />

met het beroep van aannemer uit de weg ruimt.<br />

Daarnaast wou 38% naast de onver<strong>en</strong>igbaarheid<br />

ook het monopolie van de architect geactualiseerd


Hoofdstuk 4<br />

99<br />

GRAFIEK 26:<br />

Antwoord<strong>en</strong> op de vraag of de wet van 1939 moet word<strong>en</strong> herschrev<strong>en</strong> (%)<br />

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100<br />

ja, de onver<strong>en</strong>igbaarheid is niet meer van deze tijd<br />

ja, de onver<strong>en</strong>igbaarheid <strong>en</strong> het monopolie zijn niet meer van deze tijd<br />

ja, het monopolie is niet meer van deze tijd<br />

nee, de wet moet blijv<strong>en</strong> zoals zij nu is<br />

Bron: NAV<br />

zi<strong>en</strong>. De werfcontrole <strong>en</strong> de bijhor<strong>en</strong>de aansprakelijkheid<br />

contractueel aan e<strong>en</strong> andere partij overlat<strong>en</strong><br />

was bespreekbaar voor 85% van de architect<strong>en</strong>.<br />

De gevraagde wijziging<strong>en</strong> doorvoer<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> taak<br />

voor de volg<strong>en</strong>de (federale) regering.<br />

E<strong>en</strong> uitermate geschikt instrum<strong>en</strong>t om de sam<strong>en</strong>werking<br />

tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de bouwpartners te<br />

faciliter<strong>en</strong> is BIM (Building Information Modelling).<br />

De beslissing van het WTCB om in 2016 e<strong>en</strong> horizontaal<br />

technisch comité BIM & ICT op te start<strong>en</strong><br />

was dan ook strategisch erg belangrijk. Het beter<br />

digitaal voorbereid<strong>en</strong> van de werk<strong>en</strong> op<strong>en</strong>t ook veel<br />

meer kans<strong>en</strong> om te industrialiser<strong>en</strong>. Dat zijn twee<br />

aspect<strong>en</strong> waar de Industriële Bedrijfsnetwerk<strong>en</strong><br />

BIM <strong>en</strong> Industrialisatie van het WTCB in sam<strong>en</strong>werking<br />

met de beroepsorganisaties sterk op inspel<strong>en</strong>.<br />

Op de overlegvergadering van het VBOC (Vlaams<br />

Bouwoverlegcomité) van begin 2018 is duidelijk<br />

geword<strong>en</strong> dat de Vlaamse regering intuss<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />

bereid is bij de toek<strong>en</strong>ning van overheidsopdracht<strong>en</strong><br />

het gebruik van BIM te stimuler<strong>en</strong>. Meer<br />

hierover staat in het kaderstuk van het WTCB (i p.<br />

100).<br />

In 2005 bezat<strong>en</strong> nog 74,4% van de Vlaamse<br />

huishoud<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> woning. Bij het Grote<br />

Woononderzoek van 2013 was het aandeel eig<strong>en</strong>aars<br />

gedaald tot 70,5%. Bij de publicatie van dit<br />

visierapport was e<strong>en</strong> nieuw onderzoek gepland.<br />

Maar de resultat<strong>en</strong> hiervan zoud<strong>en</strong> pas in 2019<br />

bek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> gemaakt. De facto merk<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />

grotere interesse van particulier<strong>en</strong> om in woning<strong>en</strong><br />

te invester<strong>en</strong> om ze dan te verhur<strong>en</strong>. Verhuurders<br />

stell<strong>en</strong> tegelijk vooral bij jonger<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere<br />

belangstelling vast om eerst te hur<strong>en</strong>, zoals al<br />

eerder in de getuig<strong>en</strong>is van de CIB (i p. 84) werd<br />

aangehaald.<br />

Het aandeel van de woonkrediet<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong><br />

door zog<strong>en</strong>aamde ‘mill<strong>en</strong>nials’ is de voorbije ti<strong>en</strong><br />

jaar gehalveerd van 50% naar 25%. Dat stelt Geert<br />

Verachtert in zijn getuig<strong>en</strong>is vast (i p. 122). De VRIND<br />

van 2018 signaleert dat mom<strong>en</strong>teel e<strong>en</strong> relatief<br />

> > Binn<strong>en</strong>inrichting voor de<br />

zetel van de Europese Raad <strong>en</strong><br />

van de Raad van de Europese<br />

Unie (ill. Interbuild)<br />

Visierapport 2018


100<br />

NIEUWE TOEKOMSTPERSPECTIEVEN VANUIT BIM<br />

Bouw<strong>en</strong> is duur <strong>en</strong> technologisch complex. Bouwbedrijv<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> steeds meer onder druk te<br />

staan bij de uitvoering van hun bouwproject<strong>en</strong>: de uitvoeringstermijn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> korter, de kwaliteit<br />

moet steeds beter zijn <strong>en</strong> de budgett<strong>en</strong> zijn vaak beperkt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> de werk<strong>en</strong> niet<br />

altijd volg<strong>en</strong>s plan. Dit is doorgaans te wijt<strong>en</strong> aan de fragm<strong>en</strong>tering van het bouwproces, aan<br />

miscommunicatie tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de partners <strong>en</strong> aan de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de techniciteit. Andere<br />

industriële sector<strong>en</strong> vermijd<strong>en</strong> vaak fout<strong>en</strong> <strong>en</strong> reducer<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> door het doorgedrev<strong>en</strong> verfijn<strong>en</strong><br />

van prototypes waarna de massaproductie volgt.<br />

In de bouwsector is het gebouw doorgaans uniek. E<strong>en</strong>zelfde proces toepass<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> echt fysiek<br />

prototype van het gebouw kan natuurlijk niet. De hed<strong>en</strong>daagse modelleertechniek laat echter<br />

wel toe om e<strong>en</strong> digitaal model van het toekomstige gebouw op te bouw<strong>en</strong>. Het doel is dan om<br />

dit digitaal model in al zijn technologische, functionele, plannings- <strong>en</strong> economische aspect<strong>en</strong> te<br />

verfijn<strong>en</strong> zodat problem<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het bouwproces zoveel mogelijk kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vermed<strong>en</strong>.<br />

Deze digitale tweeling laat ook e<strong>en</strong> betere communicatie toe met de klant die via ‘virtual reality’<br />

nog voor de eerste ste<strong>en</strong> wordt gelegd, virtueel in het gebouw kan ‘rondwandel<strong>en</strong>’. Ook tijd<strong>en</strong>s<br />

de exploitatie van het gebouw (‘facility managem<strong>en</strong>t’) tot zelfs de afbraak kan dit digitale model<br />

e<strong>en</strong> uiterst nuttige tool betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Bedrijv<strong>en</strong> die de BIM-technologie toepass<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> beter<br />

<strong>en</strong> goedkoper bouw<strong>en</strong> (want onder andere minder faalkost<strong>en</strong>) <strong>en</strong> bied<strong>en</strong> door de technologie<br />

meerwaarde aan de klant. En dit alles verbetert de concurr<strong>en</strong>tiële positie van het bedrijf.<br />

De BIM-technologische (r)evolutie is e<strong>en</strong> onderdeel van de digitale revolutie (de 4 de industriële<br />

revolutie) die in veel sector<strong>en</strong> plaatsvindt. De strategische impact van de BIM-technologie op de<br />

sector is groot <strong>en</strong> om zijn led<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong> stichtte het WTCB het TC BIM & ICT in 2015. Het TC<br />

heeft als taak de BIM-technologie te verspreid<strong>en</strong> naar zo veel mogelijk led<strong>en</strong> (<strong>en</strong> in het bijzonder


Hoofdstuk 4<br />

101<br />

ook naar de kleinere bedrijv<strong>en</strong>). Maar om de hoger vermelde pot<strong>en</strong>tiële mogelijkhed<strong>en</strong> van de<br />

BIM-technologie echt te realiser<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> goede geometrische, technologische <strong>en</strong> economische<br />

sam<strong>en</strong>werking nodig. Dit vergt veel afsprak<strong>en</strong>, managem<strong>en</strong>t, tools <strong>en</strong>z.<br />

Deze vele uitdaging<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de werkgroep<strong>en</strong> van het TC behandeld. Werkgroep<br />

1 spitst zich toe op de opstelling van e<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> classificatiesysteem van elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ter<br />

ondersteuning van de informatie-uitwisseling. Werkgroep 2 over uitwisselingsprotocoll<strong>en</strong> legt<br />

zich toe op de opstelling van leidrad<strong>en</strong> voor de informatie-uitwisseling tijd<strong>en</strong>s het BIM-proces<br />

(publicatie van het Belgisch BIM-protocol, modelleerafsprak<strong>en</strong>…). Werkgroep 3 heeft als doel<br />

tools te ontwikkel<strong>en</strong> voor de e<strong>en</strong>duidige uitwisseling van object<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong> met bijhor<strong>en</strong>de<br />

technologische informatie (‘BIM e-commerce’). Dit laatste is nodig om ook tot technologische<br />

holistische optimalisatie <strong>en</strong> ‘clash avoidance’ te kom<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> Werkgroep 4 wordt<br />

e<strong>en</strong> juridisch kader uitgewerkt rond aspect<strong>en</strong> zoals de verantwoordelijkhed<strong>en</strong>, de intellectuele<br />

eig<strong>en</strong>dom <strong>en</strong> de afsprak<strong>en</strong> bij het BIM-proces. Werkgroep 5 legt zich toe op het (her)organiser<strong>en</strong><br />

van opleiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> van compet<strong>en</strong>tieprofiel<strong>en</strong> (bv. BIM-manager). Werkgroep<br />

6 bekijkt de “facility managem<strong>en</strong>t” pot<strong>en</strong>ties van de BIM-technologie. E<strong>en</strong> nieuwe werkgroep<br />

in overleg met het OCW (Opzoekingsc<strong>en</strong>trum voor de Weg<strong>en</strong>bouw) zou de uitbreiding van dit<br />

alles richting infrastructuurwerk<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong>.<br />

De pot<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> de mogelijke meerwaarde van BIM zull<strong>en</strong> in de toekomst blijv<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />

Zo kan het c<strong>en</strong>trale digitale model funger<strong>en</strong> als de c<strong>en</strong>trale opslagplaats van allerhande data<br />

(bijvoorbeeld afkomstig van smart building technologie) <strong>en</strong> het zal wellicht ook gekoppeld<br />

word<strong>en</strong> aan andere modell<strong>en</strong> van gebouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> infrastructuurwerk<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> digitale tweeling<br />

van de gebouwde omgeving ontstaat. En deze data zull<strong>en</strong> wellicht weer vele andere process<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> aanstur<strong>en</strong>… e<strong>en</strong> indrukwekk<strong>en</strong>d toekomstperspectief.<br />

Visierapport 2018


102<br />

jongere groep zich nu inschrijft om in aanmerking<br />

te kom<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> sociale woning. Daar waar midd<strong>en</strong><br />

2007 de leeftijdsgroep van 40 tot 49 jaar nog de<br />

grootste groep kandidaat-huurders vormde, is dit<br />

eind 2016 de groep van 30- tot 39-jarig<strong>en</strong> geword<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> aandeel van 25%. Ook deze evolutie<br />

wijst op de almaar hogere financiële drempel voor<br />

jonger<strong>en</strong> om apart te gaan won<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> koop- <strong>en</strong><br />

zelfs in e<strong>en</strong> huurwoning.<br />

De private sector speelt in op de vraag naar meer<br />

huurwoning<strong>en</strong>, maar speelt tegelijk e<strong>en</strong> almaar<br />

belangrijkere rol bij de huisvesting van de minder<br />

bemiddelde Vlaamse gezinn<strong>en</strong>. De sociale verhuurkantor<strong>en</strong><br />

(SVK’s) hur<strong>en</strong> woning<strong>en</strong> op de private<br />

markt <strong>en</strong> verhur<strong>en</strong> die door aan kansarme <strong>en</strong> kwetsbare<br />

bewoners. In 2007 telde de SVK-sector 3.868<br />

woning<strong>en</strong>. Eind 2016 beheerd<strong>en</strong> de SVK’s al 9.143<br />

woning<strong>en</strong>. In het kader van de sociale objectiev<strong>en</strong><br />

van het grond- <strong>en</strong> pand<strong>en</strong>decreet moet<strong>en</strong> dit er<br />

teg<strong>en</strong> 2020 9.868 zijn.<br />

Aan huurders met e<strong>en</strong> laag inkom<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> specifieke<br />

woonbehoefte (bejaard<strong>en</strong> of gehandicapt<strong>en</strong>)<br />

die verhuiz<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onaangepaste woning<br />

naar e<strong>en</strong> geschikte private woning wordt e<strong>en</strong><br />

huursubsidie toegek<strong>en</strong>d. Volg<strong>en</strong>s de laatste VRIND<br />

werd in 2016 aan bijna 14.000 begunstigd<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

huursubsidie betaald. Vaak gaat het dan om e<strong>en</strong><br />

SVK-woning. Voor zitt<strong>en</strong>de huurders op de private<br />

huurmarkt met e<strong>en</strong> zeer laag inkom<strong>en</strong> werd vanaf<br />

2012 de huurpremie ingevoerd. Voor deze premie<br />

war<strong>en</strong> er eind 2016 8.224 rechthebb<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

De Vlaamse overheid wil nu bijkom<strong>en</strong>d de sam<strong>en</strong>werking<br />

tuss<strong>en</strong> SVK’s <strong>en</strong> investeerders faciliter<strong>en</strong> via<br />

het sam<strong>en</strong>werkingsverband SVK Pro. Via SVK Pro<br />

kan e<strong>en</strong> investeerder nieuwe woning<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong><br />

> > Bouw van de ondergrondse parkeergarage voor het<br />

Quartier Bleu te Hasselt in THV met Houb<strong>en</strong> (ill. Strabag)


Hoofdstuk 4<br />

103<br />

> > Burel<strong>en</strong> met veel<br />

transparantie <strong>en</strong> daglicht<br />

in het nieuwe kantoor<br />

van Tectum (ill. In-Lijn<br />

interieurarchitectuur)<br />

voor e<strong>en</strong> SVK waarvoor hij dan huurcontract<strong>en</strong><br />

op lange termijn kan afsluit<strong>en</strong>. Hiervoor werd e<strong>en</strong><br />

procedure uitgewerkt conform de wetgeving op<br />

de overheidsopdracht<strong>en</strong>. Die wordt nu eerst vanaf<br />

juli 2018 afgetoetst via e<strong>en</strong> proefproject maar staat<br />

vanaf begin 2019 op<strong>en</strong> voor alle SVK’s. De procedure<br />

verloopt in drie stapp<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> behoeftepeiling,<br />

e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> oproep naar investeerders <strong>en</strong> de ev<strong>en</strong>tuele<br />

(belofte tot) in huurname van het SVK.<br />

De huurformule werd ook al twee keer gebruikt<br />

voor de aanleg van nieuwe schol<strong>en</strong>infrastructuur.<br />

Zo heeft minister Crevits op voorstel van het AGION<br />

(Ag<strong>en</strong>tschap voor Infrastructuur in het Onderwijs)<br />

al twee keer e<strong>en</strong> oproep voor de toek<strong>en</strong>ning van<br />

huursubsidies gelanceerd. Het gaat om gebouw<strong>en</strong><br />

waarvan de school ge<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>aar is. Bij de eerste<br />

oproep werd beslot<strong>en</strong> aan 35 schol<strong>en</strong> e<strong>en</strong> huursubsidie<br />

toe te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. To<strong>en</strong> ging het bij 16 dossiers met<br />

nieuwbouw om e<strong>en</strong> totale investeringswaarde van<br />

84 miljo<strong>en</strong> euro. Bij de tweede oproep ging het bij<br />

44 project<strong>en</strong> om de bouw van nieuwe klaslokal<strong>en</strong>,<br />

sporthall<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkplaats<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> totale investeringswaarde<br />

van ongeveer 211 miljo<strong>en</strong> euro. Bij<br />

de tweede oproep zoud<strong>en</strong> drie schol<strong>en</strong> modulaire<br />

units hur<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij 12 schol<strong>en</strong> bestaande gebouw<strong>en</strong><br />

met e<strong>en</strong> andere functie nu voor schooldoeleind<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gehuurd, zoals voormalige kantoor-, klooster-<br />

<strong>en</strong> kerkgebouw<strong>en</strong>.<br />

De VCB heeft ook weet van projectontwikkelaars<br />

die voor hun woningbouwproject aan huur-koopformules<br />

werk<strong>en</strong>. Het concept ‘hamsterhur<strong>en</strong>’ dat<br />

projectontwikkelaar Gil<strong>en</strong> heeft uitgedacht, stelt<br />

jonge koppels of sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in staat om e<strong>en</strong><br />

nieuwbouwwoning te hur<strong>en</strong> met aankoopoptie<br />

waarbij ze tot vijf jaar betaalde huurgeld<strong>en</strong> in mindering<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de initieel overe<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong><br />

TABEL 5:<br />

Huursubsidies voor schol<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> van eerste <strong>en</strong> tweede oproep<br />

aantal schol<strong>en</strong> waarvan aantal met<br />

nieuwbouw<br />

betrokk<strong>en</strong><br />

investering<strong>en</strong><br />

eerste oproep 35 24 voor basis,<br />

10 voor secundair <strong>en</strong> 1 voor beide<br />

16 84 milljo<strong>en</strong> euro<br />

tweede oproep 59 28 voor basis,<br />

22 voor secundair <strong>en</strong> 9 voor beide<br />

44 211 miljo<strong>en</strong> euro<br />

Bron: persbericht<strong>en</strong> van minister Crevits<br />

Visierapport 2018


104<br />

> > Deels afgeslot<strong>en</strong> ruimte<br />

voor overleg in het nieuwe<br />

kantoor van Tectum (ill. In-Lijn<br />

interieurarchitectuur)<br />

van flexibele kantoorbezetting. De klant hoeft er<br />

<strong>en</strong>kel PC, tablet, smartphone of gsm in te plugg<strong>en</strong>.<br />

In teg<strong>en</strong>stelling tot de termijn<strong>en</strong> van 3, 6 <strong>en</strong><br />

9 jaar bij de traditionele handelshuurcontract<strong>en</strong><br />

geldt ge<strong>en</strong> minimum of maximum verblijfsduur<br />

meer. Ook de overe<strong>en</strong>komst kan variër<strong>en</strong> van alles<br />

inclusief tot volledig gepersonaliseerd op maat. De<br />

onthaalruimtes lijk<strong>en</strong> op de lobby van e<strong>en</strong> hotel. De<br />

barrières (ook de fysische) tuss<strong>en</strong> klant<strong>en</strong>, concurr<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> partners zijn er verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>. De klemtoon<br />

ligt op sam<strong>en</strong>werking binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap<br />

van (co)werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />

verkoopsprijs. Op die manier wordt de nieuwbouwmarkt<br />

(opnieuw) toegankelijk voor jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

starters die ge<strong>en</strong> toegang hebb<strong>en</strong> tot hypothecaire<br />

l<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> of die in e<strong>en</strong> fase van hun lev<strong>en</strong> zijn aanbeland<br />

waarin ze nog ge<strong>en</strong> definitieve beslissing<br />

rond hun huisvesting will<strong>en</strong> nem<strong>en</strong>.<br />

Om deze verwervingsformule op nationale<br />

schaal aan te bied<strong>en</strong> werd het Gespecialiseerd<br />

Vastgoedbeleggingsfonds Canius I opgericht. Het<br />

fonds was alvast van plan op korte termijn 100 bijkom<strong>en</strong>de<br />

hamsterhuurwoning<strong>en</strong> in het aanbod op<br />

te nem<strong>en</strong>. Belangrijk in dit verband is ook de steun<br />

van e<strong>en</strong> grote bank aan dit project. Belfius gelooft<br />

in het concept ‘hamsterhur<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> neemt via dochter<br />

Belfius Immo e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke participatie in het<br />

startkapitaal. De VCB had al eerder het idee geopperd<br />

om de helft van de vereiste eig<strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g bij<br />

e<strong>en</strong> hypothecaire l<strong>en</strong>ing te vervang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />

verzekering. Maar voor dit voorstel wachtt<strong>en</strong> de<br />

bank<strong>en</strong> op de toestemming van de Nationale Bank.<br />

In 2017 bedroeg het aandeel van de coworkingplaats<strong>en</strong><br />

in de totale take-up op de Vlaamse kantor<strong>en</strong>markt<br />

5%. Dat is heel wat meer dan de vijf jar<strong>en</strong><br />

daarvoor to<strong>en</strong> dit aandeel beperkt bleef tot 1%,<br />

maar tegelijk minder dan hun aandeel in Frankfurt<br />

<strong>en</strong> Parijs (6%), Madrid (9%), Amsterdam (10%) <strong>en</strong><br />

zeker in Lond<strong>en</strong> (waar het al 17% bedraagt). Dat<br />

blijkt alvast uit de rapport<strong>en</strong> van Jones Lang LaSalle.<br />

Deze evolutie is illustratief voor de algem<strong>en</strong>e t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<br />

om het werk niet meer met e<strong>en</strong> bepaalde<br />

plaats te associër<strong>en</strong>. Werk is iets wat m<strong>en</strong> doet <strong>en</strong><br />

kan voor steeds meer werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> vanop e<strong>en</strong>der<br />

welke locatie. Het is precies op deze t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s dat<br />

coworking inspeelt. In e<strong>en</strong> kaderstuk (i p. 105)<br />

linkt het WTCB deze evolutie aan het to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />

belang van Building as a Service.<br />

Op de kantor<strong>en</strong>markt is e<strong>en</strong> nieuw f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> ontstaan:<br />

de coworkingplaats<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> bijzondere vorm<br />

> > Omvorming van e<strong>en</strong> oude textielfabriek tot<br />

e<strong>en</strong> hed<strong>en</strong>daags kantoorgebouw in Moeskro<strong>en</strong><br />

(ill. Wi<strong>en</strong>erberger, arch. Zep architect<strong>en</strong>)


Hoofdstuk 4<br />

105<br />

TABEL 6:<br />

K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van traditioneel kantoor, businessc<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> coworking<br />

Traditionele kantor<strong>en</strong> Businessc<strong>en</strong>trum Coworkingplaats<br />

doelpubliek<br />

van kmo's tot grootste<br />

internationale groep<strong>en</strong><br />

onderneming<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

freelancers<br />

van freelancers <strong>en</strong> start-ups<br />

tot scale-ups<br />

contract handelshuur di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>contract di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>contract<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

huurder zorgt zelf voor<br />

aankleding van schil <strong>en</strong><br />

uitrusting van interieur<br />

uitgerust <strong>en</strong> beheerd door<br />

c<strong>en</strong>trum, extra voor verbruiksgoeder<strong>en</strong><br />

pakket met uitrustingsgoeder<strong>en</strong>,<br />

toegang tot vergaderzal<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>ts, ruim<br />

aanbod van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, extra<br />

te betal<strong>en</strong> of inclusief<br />

flexibiliteit<br />

bepaald door de beperking<strong>en</strong><br />

van de handelshuur<br />

gemiddeld met<br />

<strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t tot <strong>één</strong> jaar<br />

uitermate flexibel<br />

geme<strong>en</strong>schap Nee Nee Ja<br />

Bron: JLL<br />

MEERWAARDE VAN BUILDING AS A SERVICE<br />

Het is duidelijk dat Building as a Service (BaaS) waarvan coworking e<strong>en</strong> voorbeeld is, in<br />

sneltempo aan belang wint. Behalve voor de huur <strong>en</strong> verhuur van werkruimte zijn er nog<br />

tal van toepassing<strong>en</strong> waarbij het gebouw niet langer alle<strong>en</strong> gebruikt wordt voor zijn initiële<br />

functie, maar ook di<strong>en</strong>st doet als backbone waarlangs verschill<strong>en</strong>de di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

aangebod<strong>en</strong>.<br />

Toepassing van deze di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> meerwaarde creër<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong>.<br />

Het gebruik van s<strong>en</strong>sor<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verwerking van de data die deze g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>, ligt aan de<br />

basis van het ‘as-a-service’-verhaal. Zo kan de gebouwbeheerder aan de hand van gemonitorde<br />

data bijvoorbeeld de bezetting van zijn kantoorruimte optimaliser<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan hij ook<br />

bespar<strong>en</strong> op de <strong>en</strong>ergiefactuur. De meerwaarde voor de facility manager <strong>en</strong> het personeel<br />

dat instaat voor het onderhoud van gebouw<strong>en</strong>, zit dan weer in het kunn<strong>en</strong> onder controle<br />

houd<strong>en</strong> van het uit te voer<strong>en</strong> onderhoud door bijvoorbeeld de toepassing van ‘predictive<br />

maint<strong>en</strong>ance’. Tegelijk kan ook de gebruiker van het gebouw mee winn<strong>en</strong>. Het gebruik van<br />

de extra di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zorgt in vele gevall<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> verbeterd comfort.<br />

De aannemer kan door het aanbied<strong>en</strong> van nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> zijn c<strong>en</strong>trale rol in het bouwproces<br />

best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong>. Dit vereist wel dat hij op<strong>en</strong> staat voor innovatie <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong><br />

hij ook zijn onderneming mee in deze richting stuurt. Om mee aan het roer te staan van<br />

de evolutie naar meer duurzame gebouw<strong>en</strong> zal hij buit<strong>en</strong> zijn comfortzone moet<strong>en</strong> tred<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> bijvoorbeeld moet<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong> welke s<strong>en</strong>sor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> meerwaarde kunn<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> in het<br />

product of de di<strong>en</strong>st die hij vandaag aanbiedt om deze in de toekomst naar e<strong>en</strong> hoger<br />

niveau te till<strong>en</strong>.<br />

Visierapport 2018


106<br />

In de woningbouw zi<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> gelijkaardige t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s<br />

naar kortere huurcontract<strong>en</strong> (zeker voor de<br />

appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor ‘young professionals’) in combinatie<br />

met e<strong>en</strong> ruimere waaier aan geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> met bijvoorbeeld geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

ruimtes om te wass<strong>en</strong> <strong>en</strong> te vergader<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> collectieve di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing op het vlak van<br />

autodel<strong>en</strong>. Behalve in de tertiaire sector komt dus<br />

ook in de woningbouw e<strong>en</strong> evolutie op gang om op<br />

e<strong>en</strong> zo efficiënt <strong>en</strong> slim mogelijke manier duurzame<br />

gebouw<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> nog meer doorgedrev<strong>en</strong> vorm van flexibiliteit<br />

betreft het gebruik van tijdelijke constructies. We<br />

zi<strong>en</strong> die constructies opduik<strong>en</strong> bij schoolgebouw<strong>en</strong><br />

om zo e<strong>en</strong> tijdelijke aangroei van het aantal leerling<strong>en</strong><br />

te kunn<strong>en</strong> opvang<strong>en</strong>. Maar zij kunn<strong>en</strong> uiteindelijk<br />

de meest diverse functies vervull<strong>en</strong>, ook bij<br />

woongebouw<strong>en</strong>, zoals blijkt uit de getuig<strong>en</strong>is van<br />

STiDO (i p. 124).<br />

In 2015 heeft Vanhaer<strong>en</strong>ts Developm<strong>en</strong>t nog e<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>quête georganiseerd over de parkeernorm<strong>en</strong><br />

bij 24 grotere <strong>en</strong> kleinere sted<strong>en</strong> waarop 20 sted<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> gereageerd. Uit de antwoord<strong>en</strong> is geblek<strong>en</strong><br />

dat de meeste sted<strong>en</strong> e<strong>en</strong> parkeernorm hebb<strong>en</strong><br />

voor project<strong>en</strong> met meergezinswoningbouw. E<strong>en</strong><br />

derde van de sted<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> parkeerverord<strong>en</strong>ing<br />

<strong>en</strong> de sted<strong>en</strong> die dit niet hebb<strong>en</strong>, vall<strong>en</strong><br />

terug op de richtlijn<strong>en</strong> van het Nederlandse k<strong>en</strong>nisplatform<br />

CROW.<br />

De parkeernorm voor appartem<strong>en</strong>tsgebouw<strong>en</strong><br />

varieert tuss<strong>en</strong> de 0,8 <strong>en</strong> 1,5 parkeerplaats<strong>en</strong> per<br />

woone<strong>en</strong>heid waarbij de meeste sted<strong>en</strong> e<strong>en</strong> minimumnorm<br />

van 1 parkeerplaats per woone<strong>en</strong>heid<br />

oplegg<strong>en</strong>. Voor wat betreft kantor<strong>en</strong>, winkelpand<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> supermarkt<strong>en</strong> is de meest gehanteerde norm 1<br />

parkeerplaats per 50 m² bruto vloeroppervlakte.<br />

In Vlaander<strong>en</strong> beschikt e<strong>en</strong> gezin gemiddeld over<br />

1,14 wag<strong>en</strong>s. Zoals uit het eerste hoofdstuk al is<br />

geblek<strong>en</strong>, is de nabijheid van voldo<strong>en</strong>de parkeerplaats<strong>en</strong><br />

voor de keuze van e<strong>en</strong> woning van cruciaal<br />

belang. Maar e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>tsgebouw opricht<strong>en</strong><br />

met te veel parkeerplaats<strong>en</strong> in verhouding tot de<br />

vraag van de bewoners verhoogt de kostprijs ervan<br />

aanzi<strong>en</strong>lijk.<br />

In de Nieuwe Dokk<strong>en</strong> te G<strong>en</strong>t werd e<strong>en</strong> van de<br />

laagste parkeernorm<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> ingevoerd:<br />

0,8 parkeerplaats<strong>en</strong> per woning. Maar om deze<br />

lage norm te kunn<strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> zijn wel e<strong>en</strong> aantal<br />

randvoorwaard<strong>en</strong> vervuld. Het project bevindt zich<br />

op wandelafstand van station <strong>en</strong> busknooppunt<br />

G<strong>en</strong>t-Dampoort. De infrastructuur van de Nieuwe<br />

Dokk<strong>en</strong> zal fietsers <strong>en</strong> voetgangers c<strong>en</strong>traal stell<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> groot deel van de site zal autovrij is. De<br />

ondergrondse parkings zijn zo ontwikkeld dat ze na<br />

verloop van tijd (wanneer minder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong> auto<br />

zull<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>) van functie kunn<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>.<br />

Op acht parkeerplaats<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bewoners aangemoedigd<br />

om voor autodel<strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong>. Er wordt<br />

gewerkt met e<strong>en</strong> coöperatieve waarvan de bewoner<br />

lid wordt door e<strong>en</strong> aandeel te kop<strong>en</strong>. Deze coöperatieve<br />

biedt alternatieve oplossing<strong>en</strong> voor het<br />

private autogebruik, zoals elektrische deelauto’s. In<br />

zekere zin wordt de individuele parkeerplaats vervang<strong>en</strong><br />

door e<strong>en</strong> gedeelde parkeerservice.<br />

4.4. Innovatieve oplossing<strong>en</strong><br />

op het vlak van <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong><br />

woningr<strong>en</strong>ovaties<br />

Het aandeel min-dertigjarig<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> woning<br />

koopt, is de jongste ti<strong>en</strong> jaar gehalveerd van 50%<br />

naar 25%. Deze halvering stemt overe<strong>en</strong> met de<br />

wereldwijde t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s dat jonger<strong>en</strong> eerder will<strong>en</strong><br />

gebruikmak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> di<strong>en</strong>st dan zelf iets aan te<br />

moet<strong>en</strong> schaff<strong>en</strong>. Met name voor jonger<strong>en</strong> die<br />

met hun loopbaan start<strong>en</strong>, is het interessant hun<br />

e<strong>en</strong> duurzame oplossing aan te bied<strong>en</strong> waarvan ze<br />

vanaf dag <strong>één</strong> de voordel<strong>en</strong> plukk<strong>en</strong>, onder meer in<br />

de vorm van lage <strong>en</strong>ergiekost<strong>en</strong>. We zi<strong>en</strong> investeerders<br />

die op deze vraag inspel<strong>en</strong>, zoals onder meer<br />

Upgrade Estate (i p. 120), duurdere system<strong>en</strong> van<br />

hernieuwbare <strong>en</strong>ergie in hun project integrer<strong>en</strong>.<br />

In stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> wordt nu vaker e<strong>en</strong><br />

beroep gedaan op warmt<strong>en</strong>ett<strong>en</strong> <strong>en</strong> geothermie.<br />

In Nieuw Zuid te Antwerp<strong>en</strong> wordt het warmt<strong>en</strong>et<br />

nu gevoed met thermische zonnepanel<strong>en</strong>. In de<br />

Nieuwe Dokk<strong>en</strong> te G<strong>en</strong>t zijn alle woning<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong><br />

op e<strong>en</strong> warmt<strong>en</strong>et. De woning<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong>


Hoofdstuk 4<br />

107<br />

> > Bundeling van alle nutsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, zoals verwarming,<br />

elektriciteit, water, v<strong>en</strong>tilatie <strong>en</strong> domotica, in <strong>één</strong> Slimme<br />

Aanpasbare Module (ill. BAO Living)<br />

> > Combinatie van oud <strong>en</strong> nieuw te G<strong>en</strong>t<br />

(ill. Victor, arch. BAANarchitect<strong>en</strong>)<br />

over e<strong>en</strong> warmtewisselaar die warmte haalt uit e<strong>en</strong><br />

collectieve leiding die heel de wijk verwarmt. De<br />

geleverde warmte is hoofdzakelijk afkomstig van<br />

restwarmte van het naburige bedrijf Christeyns.<br />

Op de Immerzeel+site in Aalst is door de aanleg<br />

van e<strong>en</strong> vierde g<strong>en</strong>eratie warmt<strong>en</strong>et <strong>en</strong> e<strong>en</strong> doorgedrev<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>ergie-efficiëntie van de gebouw<strong>en</strong><br />

het pot<strong>en</strong>tieel aanwezig om duurzame <strong>en</strong>ergie te<br />

voorzi<strong>en</strong> voor omligg<strong>en</strong>de wijk<strong>en</strong>. Het woon- <strong>en</strong><br />

winkelcomplex Turnova in Turnhout maakt gebruik<br />

van ondiepe geothermie voor het verwarm<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

koel<strong>en</strong> van de ruimtes.<br />

Volg<strong>en</strong>s het Vlaams Energieplan zull<strong>en</strong> woning<strong>en</strong><br />

in nieuwe verkaveling<strong>en</strong> vanaf 2021 ge<strong>en</strong> aardgasaansluiting<br />

meer krijg<strong>en</strong>. Warmtepomp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> warmt<strong>en</strong>ett<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> in de plaats kom<strong>en</strong>.<br />

Teg<strong>en</strong> 2030 moet<strong>en</strong> warmtepomp<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s<br />

het Vlaams Energieplan 1.300 GWh producer<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> moet geothermie 594 GWh voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />

Projectontwikkelaars zijn hier nu al mee bezig.<br />

Binn<strong>en</strong> de Confederatie Bouw bestaat intuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

actieve Ver<strong>en</strong>iging Geothermie van aannemers die<br />

in de aanleg van geothermie zijn gespecialiseerd.<br />

Tegelijk is het belangrijk dat innovatieve system<strong>en</strong><br />

snel in de regelgeving op het binn<strong>en</strong>klimaat<br />

<strong>en</strong> de <strong>en</strong>ergieprestaties (EPB) kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

geïntegreerd.<br />

Er is e<strong>en</strong> duidelijke t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s binn<strong>en</strong> de regeling<br />

op de premies naar e<strong>en</strong> totaalaanpak in plaats<br />

van naar individuele ingrep<strong>en</strong>. De website van het<br />

Vlaams Energieag<strong>en</strong>tschap (VEA) erk<strong>en</strong>de medio<br />

2018 e<strong>en</strong> 40-tal aannemers <strong>en</strong> e<strong>en</strong> 80-tal installatiebedrijv<strong>en</strong><br />

als BENOvatievoorlopers. Hun aantal<br />

lag to<strong>en</strong> nog veel lager dan het aantal aannemers<br />

<strong>en</strong> installateurs die to<strong>en</strong> als BEN-aannemers <strong>en</strong><br />

-installateurs bek<strong>en</strong>d stond<strong>en</strong>. Het pot<strong>en</strong>tieel is in<br />

ieder geval aanwezig. In antwoord op e<strong>en</strong> parlem<strong>en</strong>taire<br />

vraag van medio maart 2018 antwoordde<br />

minister Tommelein dat er to<strong>en</strong> al 75 b<strong>en</strong>ovatiecoaches<br />

beschikbaar war<strong>en</strong>.<br />

> > Pompgroep<strong>en</strong> die warm water op e<strong>en</strong> lage<br />

temperatuur br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> voor verwarming van e<strong>en</strong><br />

fabriekshal <strong>en</strong> voor vloerverwarming (ill. EcoPuur)<br />

Visierapport 2018


108<br />

> > Combinatie van gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong> zonne-<strong>en</strong>ergie in de nieuwe Tivoliwijk te Lak<strong>en</strong> (ill. BAM Contractors)<br />

Op dat vlak hebb<strong>en</strong> ook al e<strong>en</strong> aantal interessante<br />

proefproject<strong>en</strong> plaatsgehad met medewerking<br />

van de beroepsorganisaties van de sector <strong>en</strong> het<br />

WTCB. In het kader van het project ECOREN werd<br />

in Limburg e<strong>en</strong> eerste proefproject van versnelde<br />

r<strong>en</strong>ovatie met prefabelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> uitgevoerd. Het<br />

Modul’Air project heeft tot doel e<strong>en</strong> innovatiepartnerschap<br />

op te zett<strong>en</strong> rond de toepassing<br />

van geprefabriceerde gevels met geïntegreerde<br />

v<strong>en</strong>tilatiesystem<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong> toepassing die<br />

met name voor appartem<strong>en</strong>tsgebouw<strong>en</strong> nuttig is<br />

<strong>en</strong> in Duitsland <strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>rijk al succesvol wordt<br />

toegepast.<br />

Van cruciaal belang in dit verband wordt het Vlaams<br />

huurdecreet <strong>en</strong> de nieuwe federale wetgeving op<br />

de mede-eig<strong>en</strong>dom. Het Vlaams huurdecreet<br />

bepaalt dat de huurprijs kan word<strong>en</strong> aangepast<br />

als er <strong>en</strong>ergiebespar<strong>en</strong>de investering<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

uitgevoerd. De nieuwe wet op de mede-eig<strong>en</strong>dom<br />

> > Toevoeging van de <strong>en</strong>ergiemodule bij de r<strong>en</strong>ovatie van<br />

vier woning<strong>en</strong> op 20 dag<strong>en</strong> tijd in het kader van de proeftuin<br />

ECOREN (ill. Confederatie Bouw Limburg)<br />

> > Toevoeging van e<strong>en</strong> prefabgevel in het kader van de<br />

proeftuin ECOREN (ill. Confederatie Bouw Limburg)


Hoofdstuk 4<br />

109<br />

wijzigt onder meer de vereiste meerderhed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

legt e<strong>en</strong> reservefonds voor investering<strong>en</strong> op. Van<br />

groot belang voor de r<strong>en</strong>ovatiemarkt zijn ook de<br />

functies die in bestaande gebouw<strong>en</strong> mog<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

geïntegreerd. De stad G<strong>en</strong>t versoepelde haar<br />

regelgeving om in bestaande gebouw<strong>en</strong> het aantal<br />

woongeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> te verhog<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> na te volg<strong>en</strong><br />

voorbeeld.<br />

4.5. Langetermijnvisie op project<strong>en</strong><br />

Er bestaat e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de aandacht voor<br />

onderhouds- <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiekost<strong>en</strong> op lange termijn.<br />

Die werd geïnitieerd door project<strong>en</strong> met DBFM<br />

(Design, Build, Finance <strong>en</strong> Maintain) waarbij de<br />

private consortia ook verantwoordelijk war<strong>en</strong> voor<br />

het onderhoud op langere termijn (20 à 30 jaar).<br />

Bedrijv<strong>en</strong> die aan DBFM-project<strong>en</strong> deelnam<strong>en</strong>,<br />

hebb<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong> facilitaire di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> uitgebouwd.<br />

Meer <strong>en</strong> meer bedrijv<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> van bij de start van<br />

e<strong>en</strong> project aan de TCO (Total Cost of Ownership).<br />

Op langere termijn zijn de gebruikskost<strong>en</strong> hoger<br />

dan de bouwkost<strong>en</strong>. Voor de bewoners will<strong>en</strong> zij<br />

vooral de gebruikskost<strong>en</strong> minimaliser<strong>en</strong>.<br />

Op Vlaams niveau werd met e<strong>en</strong> aantal belangrijke<br />

spelers op de markt de vzw VLISOG opgericht.<br />

Met dit initiatief will<strong>en</strong> de partners gezam<strong>en</strong>lijk het<br />

onderhoud van gebouw<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> hoger niveau<br />

till<strong>en</strong>, opdat e<strong>en</strong> systematische <strong>en</strong> gestructureerde<br />

aanpak ingang kan vind<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goed onderhoud<br />

begint bij het vastlegg<strong>en</strong> van nod<strong>en</strong> <strong>en</strong> knelpunt<strong>en</strong><br />

in <strong>en</strong> rond e<strong>en</strong> gebouw. Daarom zet VLISOG<br />

in op het verspreid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis rond conditiemeting<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de opname ervan in meerjarige onderhoudsplann<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> belangrijk aandachtspunt was<br />

de certificatie van conditiemeting-inspecteurs.<br />

Intuss<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> al e<strong>en</strong> 20-tal inspecteurs erk<strong>en</strong>d.<br />

Vanuit Vlisog werd intuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuw Innovatief<br />

Bedrijfsnetwerk ‘Smart Buildings in Use’ opgestart,<br />

e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> VCB <strong>en</strong> WTCB. Deze<br />

cluster wil bedrijv<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> innover<strong>en</strong><br />

inzake het digitaliser<strong>en</strong> van het beheer <strong>en</strong><br />

onderhoud van gebouw<strong>en</strong> door het integrer<strong>en</strong> van<br />

nieuwe technologieën, zowel software(system<strong>en</strong>)<br />

als hardware (s<strong>en</strong>sor<strong>en</strong>, detectieapparatuur …).<br />

E<strong>en</strong> bijzondere vorm van aandacht op langere termijn<br />

is de aanpak van ESCO’s op het vlak van <strong>en</strong>ergieverbruik.<br />

Wanneer we het relatief belang van de<br />

GRAFIEK 27:<br />

Relatief aandeel van de<br />

sleutelactiepunt<strong>en</strong> in de Belgische<br />

burgmeesterconv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> (%)<br />

9,7%<br />

8,3%<br />

26,6%<br />

7,1%<br />

3,1% 2%<br />

uitrusting van geme<strong>en</strong>telijk patrimonium 26,6%<br />

woongebouw<strong>en</strong> 26,3%<br />

transport 9,7%<br />

op<strong>en</strong>bare verlichting 8,3%<br />

lokale elektriciteitsproductie 7,1%<br />

uitrusting van niet-woongebouw<strong>en</strong> 3,1%<br />

industrie 2%<br />

lokale productie van warmte <strong>en</strong> koeling 0,6%<br />

andere maatregel<strong>en</strong> 16,3%<br />

Bron: conv<strong>en</strong>antofmayors.eu<br />

0,6%<br />

16,3%<br />

26,3%<br />

verschill<strong>en</strong>de sleutelactiepunt<strong>en</strong> in de Belgische<br />

burgemeesterconv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> bekijk<strong>en</strong>, valt op dat de<br />

aanpak van de uitrusting van het eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijk<br />

patrimonium daarin e<strong>en</strong> belangrijk aandeel<br />

van maar liefst 26,6% krijgt, e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> groot aandeel<br />

als in de burgemeesterconv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong> in de andere<br />

Europese lidstat<strong>en</strong>. Zo blijkt uit de grafiek<strong>en</strong> op de<br />

website van deze conv<strong>en</strong>ant<strong>en</strong>. Dit grote aandeel<br />

geeft aan welk belang de geme<strong>en</strong>tebestur<strong>en</strong> aan<br />

hun patrimonium hecht<strong>en</strong> om de CO 2<br />

-uitstoot te<br />

verminder<strong>en</strong>. In België komt de CO 2<br />

-reductie in<br />

de resid<strong>en</strong>tiële sector als tweede <strong>en</strong> bij op<strong>en</strong>bare<br />

verlichting als vierde prioriteit naar voor.<br />

Belfius heeft begin 2018 e<strong>en</strong> gedetailleerde analyse<br />

van het geme<strong>en</strong>telijke gebouw<strong>en</strong>patrimonium<br />

gemaakt. In de Vlaamse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dateert<br />

Visierapport 2018


110<br />

amper 4% van dit patrimonium van na 2006 to<strong>en</strong><br />

de <strong>en</strong>ergieprestatieregeling werd ingevoerd. Van<br />

deze gebouw<strong>en</strong> dateert 23% van voor 1930, werd<br />

40% gebouwd of ger<strong>en</strong>oveerd tuss<strong>en</strong> 1930 <strong>en</strong> 1975<br />

<strong>en</strong> 33% gebouwd of ger<strong>en</strong>oveerd tuss<strong>en</strong> 1975 <strong>en</strong><br />

2006. Gemiddeld verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> die gebouw<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> aandeel van 26% in de totale werkingsuitgav<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aandeel van 4% t<strong>en</strong> opzichte van de<br />

totale exploitatie-uitgav<strong>en</strong> van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Bij<br />

de uitgav<strong>en</strong> die de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan de werking van<br />

hun gebouw<strong>en</strong> bested<strong>en</strong>, heeft 55% te mak<strong>en</strong> met<br />

onderhoud, schoonmaak, verzekering <strong>en</strong> huur, 26%<br />

met uitgav<strong>en</strong> voor elektriciteit, 11% met uitgav<strong>en</strong><br />

voor gas, 4% met uitgav<strong>en</strong> voor brandstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

4% met uitgav<strong>en</strong> voor water.<br />

Formules met e<strong>en</strong> ‘derde investeerder’ zijn volg<strong>en</strong>s<br />

Belfius, <strong>en</strong> ook volg<strong>en</strong>s de VCB, e<strong>en</strong> bijzonder<br />

geschikt instrum<strong>en</strong>t om investering<strong>en</strong> in de <strong>en</strong>ergie-efficiëntie<br />

van gebouw<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong>. Het<br />

gaat dan om ESCO’s of Energy Service Companies<br />

die de kost<strong>en</strong> voor <strong>en</strong>ergiebespar<strong>en</strong>de investering<strong>en</strong><br />

voor hun rek<strong>en</strong>ing nem<strong>en</strong> in de plaats van de<br />

lokale bestur<strong>en</strong>. Die investering<strong>en</strong> word<strong>en</strong> terugbetaald<br />

met de geg<strong>en</strong>ereerde besparing<strong>en</strong>. Na<br />

doorgaans vijf tot zev<strong>en</strong> jaar is de investering terugbetaald<br />

<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> de besparing<strong>en</strong> rechtstreeks<br />

t<strong>en</strong> goede aan het bestuur. Dat ziet daardoor zijn<br />

werkingsmiddel<strong>en</strong> verminder<strong>en</strong>, waardoor meer<br />

ruimte voor investering<strong>en</strong> vrijkomt. ESCO’s werk<strong>en</strong><br />

op basis van <strong>en</strong>ergieprestatiecontract<strong>en</strong> waarbij zij<br />

zich als di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ers ertoe <strong>en</strong>gager<strong>en</strong> de afgesprok<strong>en</strong><br />

besparing<strong>en</strong> te behal<strong>en</strong>.<br />

E<strong>en</strong> cruciale eerste stap is de uitvoering van e<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>ergie-audit die de werkomstandighed<strong>en</strong> in de<br />

gebouw<strong>en</strong> analyseert <strong>en</strong> nagaat waar het grootste<br />

<strong>en</strong>ergieverbruik zit. Zo kond<strong>en</strong> de Vlaamse zorginstelling<strong>en</strong><br />

dankzij middel<strong>en</strong> uit het Klimaatfonds<br />

gratis e<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergieprestatiediagnose op maat krijg<strong>en</strong><br />

die ook e<strong>en</strong> actieplan met mogelijke <strong>en</strong>ergiebespar<strong>en</strong>de<br />

investering<strong>en</strong> omvat, met berek<strong>en</strong>ing<br />

van het besparingspot<strong>en</strong>tieel <strong>en</strong> de terugverdi<strong>en</strong>tijd.<br />

De diagnoses werd<strong>en</strong> opgesteld in opdracht<br />

van het Vlaams Energiebedrijf. Als de terugverdi<strong>en</strong>tijd<br />

maximaal vijf jaar bedroeg, moest de aanvrager<br />

de investering binn<strong>en</strong> de drie jaar uitvoer<strong>en</strong>. Ook<br />

hier kunn<strong>en</strong> ESCO’s perfect op inspel<strong>en</strong>.<br />

Bij de ontwikkeling van project<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> projectontwikkelaars<br />

zoals Revive (i p. 114) <strong>en</strong> Van Roey (i<br />

p. 122) uitdrukkelijk naar de mogelijke restwaarde<br />

van infrastructur<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebouw<strong>en</strong> aan het einde van<br />

hun lev<strong>en</strong>scyclus. Zij verwijz<strong>en</strong> hiervoor onder meer<br />

naar de Nederlandse architect Thomas Rau die nu<br />

internationaal furore maakt met zijn idee van e<strong>en</strong><br />

> > Grote <strong>en</strong> tegelijk<br />

isoler<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bescherm<strong>en</strong>de<br />

PVC-profiel<strong>en</strong> voor het<br />

woonzorgc<strong>en</strong>trum De<br />

Gerstj<strong>en</strong>s te Erembodegem<br />

(ill. Deceuninck)


Hoofdstuk 4<br />

111<br />

> > Upkot Ter Plaet<strong>en</strong> in G<strong>en</strong>t met hernieuwbare<br />

<strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> landelijke rustgev<strong>en</strong>de binn<strong>en</strong>tuin<br />

(ill. Upgrade Estate)<br />

> > Kleuterschool, lagere <strong>en</strong> middelbare school voor het Pius X<br />

Instituut te Antwerp<strong>en</strong> in kader van Schol<strong>en</strong> van Morg<strong>en</strong> (ill.<br />

STRABAG, arch. Plus Office <strong>en</strong> IEA)<br />

kadaster van material<strong>en</strong> (‘Madaster’). Het is echter<br />

nog te weinig bek<strong>en</strong>d dat de Vlaamse bouwsector<br />

dit principe nu al toepast <strong>en</strong> zelfs verder gaat doordat<br />

zij aan de geïd<strong>en</strong>tificeerde grond<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> ket<strong>en</strong>beheersysteem koppelt. De vzw<br />

Grondbank doet al meer dan 15 jaar aan ket<strong>en</strong>beheer<br />

voor uitgegrav<strong>en</strong> bodem <strong>en</strong> de vzw Tracimat<br />

voor bouw- <strong>en</strong> slooppuin vanaf 24 augustus 2018.<br />

Door de cijfermatige id<strong>en</strong>tificatie van de uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de<br />

bodemk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> (211, 921 <strong>en</strong>z.) <strong>en</strong> door de<br />

opvolging nadi<strong>en</strong> <strong>en</strong> desgevall<strong>en</strong>d via opslag <strong>en</strong><br />

behandeling tuss<strong>en</strong>door realiseert de Grondbank<br />

nu e<strong>en</strong> hergebruik van 100%.<br />

De VCB werkt intuss<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s aan e<strong>en</strong> doorgedrev<strong>en</strong><br />

inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>en</strong> selectieve tracering van<br />

bouwmaterial<strong>en</strong> in het kader van het sloopopvolgingsplan<br />

<strong>en</strong> het ket<strong>en</strong>beersysteem van de vzw<br />

Tracimat. Ook bij sloop <strong>en</strong> ontmanteling, zoals<br />

bij grondverzet, is het belangrijk de stoff<strong>en</strong> aan<br />

de bron grondig te scre<strong>en</strong><strong>en</strong>, ze selectief te verwijder<strong>en</strong><br />

in functie van hun laag of hoog milieurisico<br />

<strong>en</strong> ze vervolg<strong>en</strong>s goed op te volg<strong>en</strong> zodat de<br />

hoogwaardigste toepassing<strong>en</strong> mogelijk word<strong>en</strong><br />

gemaakt onder gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong>,<br />

met bijzondere aandacht voor de aanwezigheid <strong>en</strong><br />

verwijdering van asbest. De verwerking van laag<br />

milieurisicopuin zal uiteindelijk goedkoper word<strong>en</strong><br />

dan de verwerking van hoogmilieurisicopuin. Het<br />

ket<strong>en</strong>beheersysteem van Tracimat is op 24 augustus<br />

2018 in voege getred<strong>en</strong>.<br />

4.6. Belang van participatieve<br />

process<strong>en</strong><br />

Om grotere project<strong>en</strong> gerealiseerd te krijg<strong>en</strong> is<br />

draagvlak bij omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> geïnteresseerde<br />

gebruikers van cruciaal belang. Private partij<strong>en</strong>,<br />

zoals projectontwikkelaars <strong>en</strong> aannemers, invester<strong>en</strong><br />

al jar<strong>en</strong>lang in het vind<strong>en</strong> van draagvlak. Het<br />

bedrijf Matexi werkt bijvoorbeeld al sinds 1998 voor<br />

complexe buurtproject<strong>en</strong> aan manier<strong>en</strong> om al de<br />

stakeholders erbij te betrekk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> buurtontwikkeling<br />

is e<strong>en</strong> proces waarbij vele stakeholders<br />

betrokk<strong>en</strong> zijn: omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, de toekomstige<br />

bewoners, de toekomstige gebruikers van het<br />

op<strong>en</strong>baar domein, de lokale overheid <strong>en</strong> belang<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>.<br />

Het komt er dan op aan op het juiste<br />

mom<strong>en</strong>t ruimte te mak<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> dialoog<br />

met de juiste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> participatieladder geeft<br />

de mate van participatie op e<strong>en</strong> schematische wijze<br />

weer. Er bestaan verschill<strong>en</strong>de versies.<br />

Matexi verwijst meer in het bijzonder naar de<br />

participatieladder van Arnstein. Hoe lager op de<br />

ladder, hoe minder er sprake is van participatie.<br />

Bij de onderste twee tred<strong>en</strong> is er ge<strong>en</strong> sprake van<br />

participatie. De initiatiefnemers prober<strong>en</strong> de stakeholders<br />

herop te voed<strong>en</strong>. Bij de derde <strong>en</strong> vierde<br />

trede krijg<strong>en</strong> de stakeholders de mogelijkheid<br />

om te hor<strong>en</strong> <strong>en</strong> gehoord te word<strong>en</strong>. Op de vijfde<br />

trede mog<strong>en</strong> stakeholders ook advies verl<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />

maar de uiteindelijke beslissing ligt nog steeds<br />

Visierapport 2018


112<br />

bij de initiatiefnemers. Vanaf trede zes verwerv<strong>en</strong><br />

stakeholders e<strong>en</strong> onderhandelingspositie met de<br />

initiatiefnemers. Op het zev<strong>en</strong>de <strong>en</strong> achtste niveau<br />

krijg<strong>en</strong> stakeholders het grootste aandeel in de<br />

beslissing toegewez<strong>en</strong>. Het informer<strong>en</strong> van de<br />

stakeholders vindt Matexi het absolute minimum.<br />

Matexi kiest liever voor actieve participatie waarbij<br />

zij luistert naar de stakeholders <strong>en</strong> hun advies in<br />

rek<strong>en</strong>ing br<strong>en</strong>gt bij de vormgeving van de buurt.<br />

De uiteindelijke beslissing blijft wel bij Matexi.<br />

Elke buurt van Matexi draagt bij aan e<strong>en</strong> betere<br />

leefomgeving. Matexi maakt ruimte voor elke<br />

betrokk<strong>en</strong>e <strong>en</strong> met die inbr<strong>en</strong>g streeft het bedrijf<br />

ernaar e<strong>en</strong> breed gedrag<strong>en</strong> plan op te stell<strong>en</strong> om zo<br />

haar realisatie optimaal in te bedd<strong>en</strong> in het lokale<br />

weefsel. De manier waarop Matexi alle stakeholders<br />

bij het ontwikkelingsproces betrekt, verschilt naargelang<br />

het type buurtontwikkeling <strong>en</strong> is afhankelijk<br />

van het profiel van de stakeholders. Zo is de rol van<br />

het bestuur in de planvorming anders dan die van<br />

de omwon<strong>en</strong>d<strong>en</strong>. Naargelang de doelgroep <strong>en</strong><br />

situatie last Matexi e<strong>en</strong> specifiek overlegmom<strong>en</strong>t<br />

in: e<strong>en</strong> startvergadering, e<strong>en</strong> themadag, e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismakingsavond,<br />

e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> ontwerpworkshop,<br />

e<strong>en</strong> regelmatige overlegstructuur,<br />

e<strong>en</strong> validatiestructuur, e<strong>en</strong> kwaliteitskamer, e<strong>en</strong><br />

informatieavond <strong>en</strong> tot slot e<strong>en</strong> ‘charrette’.<br />

Bij deze methodiek is echt sprake van ‘coproducer<strong>en</strong>’<br />

of ‘cocreatie’. Matexi organiseerde deze charretteprocess<strong>en</strong><br />

nu al meer dan twintig keer voor<br />

complexe buurtontwikkeling<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sief<br />

<strong>en</strong> breed participatieproces, waarbij bevraging,<br />

reflectie <strong>en</strong> evaluatie elkaar afwissel<strong>en</strong>. Na diepgaand<br />

studiewerk volg<strong>en</strong> meerdaagse ontwerpsessies<br />

op locatie. Die process<strong>en</strong> zijn veeleis<strong>en</strong>d, maar<br />

Matexi beschouwt ze als e<strong>en</strong> duurzame investering.<br />

Sinds 2011 verloopt het charretteproces meer gefaseerd<br />

waardoor Matexi het nog beter kan inbedd<strong>en</strong><br />

in de process<strong>en</strong> van ruimtelijke ord<strong>en</strong>ing. Dat laat<br />

Matexi toe om de inzicht<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> evoluer<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

erop in te spel<strong>en</strong>.<br />

Andere projectontwikkelaars bested<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s<br />

heel wat aandacht aan hun participatieve project<strong>en</strong>.<br />

De werkwijze van Matexi is e<strong>en</strong> voorbeeld<br />

onder vele maar illustratief voor de diepgang ervan.<br />

Op die manier prober<strong>en</strong> zij sam<strong>en</strong> met de stakeholders<br />

maximaal <strong>één</strong> <strong>front</strong> te vorm<strong>en</strong>. Draagvlak<br />

zoek<strong>en</strong> voor grote op<strong>en</strong>bare project<strong>en</strong> is tot nu toe<br />

minder succesvol geblek<strong>en</strong>, met als gevolg dat tal<br />

van project<strong>en</strong> ‘on hold’ staan. Publieke partij<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> ongetwijfeld ler<strong>en</strong> uit de aanpak van private<br />

partij<strong>en</strong>.<br />

B> > Tuinappartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met<br />

ruime terrass<strong>en</strong> op de nieuwe<br />

stadsbuurt Pier Kornel te<br />

Aalst (ill. Revive-Matexi)


Hoofdstuk 4<br />

113<br />

BESLUIT<br />

Hoofdstuk 4.<br />

De impact van professionele partij<strong>en</strong> bij<br />

woningbouwproject<strong>en</strong> neemt almaar toe.<br />

Hun aandeel in de vergunningsaanvrag<strong>en</strong><br />

bedraagt in Vlaander<strong>en</strong> intuss<strong>en</strong> maar liefst<br />

62%. Bouwprofessionel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de laatste 15<br />

jaar aanzi<strong>en</strong>lijk bijgedrag<strong>en</strong> tot de realisatie van<br />

stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> al op basis<br />

van de gesubsidieerde project<strong>en</strong> ging het om<br />

e<strong>en</strong> investering van ongeveer 2,6 miljard euro die<br />

betrekking had op de reconversie van ongeveer<br />

300 hectare.<br />

Multifunctionaliteit is daarbij het sleutelbegrip.<br />

De private initiatiefnemers onderzoek<strong>en</strong> systematisch<br />

in welke mate hun project de buurt met<br />

functies <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> verrijkt. Private initiatiefnemers<br />

verfijn<strong>en</strong> ook continu hun methodiek<br />

om voor hun project<strong>en</strong> maatschappelijk draagvlak<br />

te vind<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sievere sam<strong>en</strong>werking<br />

met de andere bouwpartij<strong>en</strong> door middel van<br />

BIM <strong>en</strong> andere moderne ICT-instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />

de vorm van bouwteams <strong>en</strong> ‘lean’ bouw<strong>en</strong> zull<strong>en</strong><br />

de bouwbedrijv<strong>en</strong> in staat stell<strong>en</strong> de productiviteit<br />

op te drijv<strong>en</strong>.<br />

Tegelijk merk<strong>en</strong> we bij de private initiatiefnemers<br />

e<strong>en</strong> verschuiving van puur bouw<strong>en</strong> naar<br />

het aanbied<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. De to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />

belangstelling voor ESCO’s (Energy Saving<br />

Companies) maakt deel uit van deze t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s.<br />

Deze evolutie merk<strong>en</strong> wij ook bij nieuwe kantoorgebouw<strong>en</strong><br />

(met name bij coworkingruimtes),<br />

maar ook in nieuwe stadsontwikkelingsproject<strong>en</strong>.<br />

Parkeerplaats<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> er plaats voor auto- <strong>en</strong><br />

fietsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Verhur<strong>en</strong> wordt belangrijker in<br />

vergelijking met verkop<strong>en</strong>.<br />

Juist door e<strong>en</strong> doorgedrev<strong>en</strong> verlaging van de<br />

<strong>en</strong>ergiekost<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de woonkost<strong>en</strong> voor het<br />

to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de aantal huurders op langere termijn<br />

lager ligg<strong>en</strong>. Daardoor is er meer belangstelling<br />

voor e<strong>en</strong> verlaging van de TCO (Total Cost of<br />

Ownership) voor de gebruikers. Daarbij wordt<br />

zelfs rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met de mogelijke restwaarde<br />

van het gebouw wanneer het zal moet<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> gesloopt.<br />

Visierapport 2018


114<br />

Getuig<strong>en</strong>is.<br />

Nicolas Bearelle / Revive<br />

Innovatief<br />

inspel<strong>en</strong> op trek<br />

naar sted<strong>en</strong><br />

Revive ontwikkelt uitsluit<strong>en</strong>d in sted<strong>en</strong>. CEO Nicolas Bearelle<br />

vertrekt vanuit zijn huidige ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> schetst tegelijk de<br />

toekomstige opportuniteit<strong>en</strong> voor stadsontwikkeling op basis<br />

van nieuwe businessmodell<strong>en</strong>.<br />

Sted<strong>en</strong> groei<strong>en</strong> wereldwijd, ook in Europa.<br />

Nicolas Bearelle verwijst daarbij naar onder<br />

meer Amsterdam, Parijs <strong>en</strong> Berlijn maar ook naar<br />

lokale sted<strong>en</strong> zoals G<strong>en</strong>t, Brussel <strong>en</strong> Antwerp<strong>en</strong>.<br />

Zij funger<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> als aankomstplaats<strong>en</strong><br />

voor migrant<strong>en</strong>. Hoog opgeleide stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

will<strong>en</strong> in de stad blijv<strong>en</strong> won<strong>en</strong>, vaak via nieuwe<br />

geme<strong>en</strong>schapsvorm<strong>en</strong>, <strong>en</strong>igszins zoals zij op<br />

kot gewoon zijn. Ook 50- <strong>en</strong> 60-plussers kop<strong>en</strong><br />

nu e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t in de stad, eerst om het te<br />

verhur<strong>en</strong>, maar later om er zelf in te won<strong>en</strong>. De<br />

stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> van Revive trekk<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> divers publiek aan, inclusief gezinn<strong>en</strong> met<br />

kinder<strong>en</strong>. Nicolas Bearelle: “E<strong>en</strong> belangrijke troef<br />

voor stedeling<strong>en</strong> is de nabijheid van al de faciliteit<strong>en</strong>.<br />

Maar won<strong>en</strong> in de stad mag niet als e<strong>en</strong><br />

straf word<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>. Het moet e<strong>en</strong> logische <strong>en</strong><br />

positieve keuze zijn. De m<strong>en</strong>taliteit is sterk aan het<br />

verander<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gunste van de stad. De overheid<br />

moet daarop voortbouw<strong>en</strong>.”<br />

Belangrijk voor haar aantrekkelijkheid is dat de stad<br />

er net uitziet. Dat versterkt het veiligheidsgevoel<br />

<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> cruciale overheidstaak. Nicolas Bearelle:<br />

“De private sector heeft, onder meer onder impuls<br />

van de overheid, ertoe bijgedrag<strong>en</strong> dat de architectonische<br />

kwaliteit van nieuwbouw in de sted<strong>en</strong><br />

er sterk op vooruit is gegaan. Maar de publieke<br />

inspanning<strong>en</strong> in infrastructuur <strong>en</strong> op<strong>en</strong>baar vervoer<br />

zijn niet nav<strong>en</strong>ant gesteg<strong>en</strong>. Integ<strong>en</strong>deel. Bij<br />

nieuwe stadsvernieuwingsproject<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de<br />

lokale infrastructuurwerk<strong>en</strong> nu steeds meer afgew<strong>en</strong>teld<br />

op de private sector <strong>en</strong> de bov<strong>en</strong>lokale<br />

infrastructuurwerk<strong>en</strong> hink<strong>en</strong> sterk achterop.”<br />

Slimme publiek-private sam<strong>en</strong>werking<br />

Volg<strong>en</strong>s Nicolas Bearelle moet<strong>en</strong> wij evoluer<strong>en</strong><br />

naar e<strong>en</strong> slimme publiek-private sam<strong>en</strong>werking:<br />

“Dit vereist vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> bereikbaarheid. Maar<br />

op dit og<strong>en</strong>blik is het zelfs bijzonder moeilijk om<br />

contact te krijg<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> schep<strong>en</strong> of ambt<strong>en</strong>aar.<br />

Vooraleer e<strong>en</strong> stadsvernieuwingsproject op te start<strong>en</strong><br />

moet de overheid e<strong>en</strong> duidelijk kwaliteits- <strong>en</strong><br />

regelgev<strong>en</strong>d kader creër<strong>en</strong>. In de loop van het project<br />

moet zij zich daar ook aan houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> het concept<br />

tuss<strong>en</strong>tijds niet continu gaan wijzig<strong>en</strong>. Tegelijk


Hoofdstuk 4 I Getuig<strong>en</strong>is<br />

115<br />

moet<strong>en</strong> de procedures sneller verlop<strong>en</strong>. Vertraging<br />

kost geld <strong>en</strong> vooral veel frustratie. Dit leidt uiteindelijk<br />

tot verschraling <strong>en</strong> verlies van kwaliteit.”<br />

Er bestaan goede voorbeeld<strong>en</strong> van slim verdichte<br />

project<strong>en</strong> die compactheid <strong>en</strong> kwaliteit combiner<strong>en</strong>.<br />

Het publieke domein is daarbij nog belangrijker<br />

dan de gebouwde omgeving. Wat de bewoners<br />

in hun eig<strong>en</strong> woone<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> aan oppervlakte<br />

verliez<strong>en</strong>, winn<strong>en</strong> zij aan collectieve ruimte. In haar<br />

project<strong>en</strong> stimuleert Revive de ontmoeting<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

bewoners, onder meer met e<strong>en</strong> ‘buurtschuur’<br />

waarvan iedere<strong>en</strong> mede-eig<strong>en</strong>aar is. Revive begeleidt<br />

ook tijd<strong>en</strong>s de eerste jar<strong>en</strong> het collectieve<br />

gebruik van die schuur.<br />

Vastgoed als bron van nieuwe di<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />

Revive zet sterk in op vastgoed ‘as a service’. Nicolas<br />

Bearelle: “Vastgoed zal steeds minder gaan om<br />

eig<strong>en</strong>dom <strong>en</strong> steeds meer om di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> performanties,<br />

minder om bakst<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> mortel <strong>en</strong><br />

meer om operationeel beheer. Het gaat daarbij<br />

onder meer over de software van de wijk (zoals de<br />

beschikbaarheid van Wifi <strong>en</strong> digitale netwerk<strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />

om gedeelde infrastructur<strong>en</strong>.”<br />

De rec<strong>en</strong>tste project<strong>en</strong> van Revive werk<strong>en</strong> niet meer<br />

op gas maar op hernieuwbare <strong>en</strong>ergie. De overheid<br />