Doxis Magazine winter 2018
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
MAGAZINE<br />
Hét vakblad voor Informatiemanagers<br />
<strong>2018</strong> / 04<br />
UITGAVE VAN DOCUMENTWERELD<br />
DOXIS SEMINAR<br />
UITDAGEND &<br />
INSPIREREND<br />
RETURN ON INFORMATION:<br />
Het draait om toegang en<br />
waarde van informatie<br />
EDGAR DU PERRON: OPVALLENDE TREND 2019:<br />
Juridische implicaties<br />
nieuwe techniek niet duidelijk<br />
Digitale Ethiek & Privacy
DOXIS SEMINAR ALS PRIKKELEND EN INSPIREREND EVENEMENT OM KENNIS TE DELEN
INHOUDSOPGAVE<br />
DOXIS SEMINAR (1)<br />
Verbindend, inspirerend,<br />
uitdagend, prikkelend<br />
en confronterend<br />
5<br />
PANELDISCUSSIE<br />
Stof tot nadenken<br />
JIM JANSEN, DAGVOORZITTER<br />
15<br />
DOXIS SEMINAR (2)<br />
Empathische robot als<br />
Een dag vol inspiratie<br />
en meningsvorming<br />
18<br />
aanvulling op arbeidstekort<br />
in zorg, onderwijs…<br />
8<br />
RETURN ON INFORMATION<br />
EDGAR DU PERRON<br />
RAADSHEER BIJ<br />
Uiteindelijk draait het<br />
allemaal om toegang tot<br />
en waarde van de informatie<br />
20<br />
DE HOGE RAAD<br />
Juridische implicaties van<br />
gebruik nieuwe technologie<br />
nog niet zo duidelijk<br />
12<br />
OPVALLENDE TREND IN<br />
HAUSSE VAN TECHNOLOGIE:<br />
Digitale Ethiek & Privacy<br />
22<br />
COLOFON<br />
Redactie<br />
John de Waard<br />
Opmaak en<br />
beeldredactie<br />
Productie<br />
Deze uitgave is<br />
Adresgegevens<br />
<strong>Doxis</strong><br />
Loire 126<br />
2491 AJ DEN HAAG<br />
070-3177172<br />
www.doxis.nl<br />
info@doxis.nl<br />
TAPAS, Tekstschrijven<br />
als Passie<br />
Eindredactie<br />
Max Beekhuis (<strong>Doxis</strong>)<br />
Geraldine Scholten (<strong>Doxis</strong>)<br />
Fotografie seminar<br />
Spankracht Ontwerpers,<br />
Lunteren<br />
Realisatie<br />
Vakwereld<br />
Postbus 277<br />
3880 AG PUTTEN<br />
geproduceerd op papier,<br />
digitaal gepubliceerd voor<br />
e-readers en de artikelen<br />
zijn te vinden op<br />
www.documentwereld.nl<br />
en www.doxis.nl/publicaties<br />
Auteursrechten<br />
Volg <strong>Doxis</strong> ook op<br />
Bob Bronshoff<br />
Vakwereld<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 3
4<br />
HANS SCHNITZLER
DOXIS SEMINAR IN NEMO SCIENCE MUSEUM<br />
BLIJKT EEN DAG VAN REFLECTIE (1)<br />
VERBINDEND, INSPIREREND,<br />
UITDAGEND, PRIKKELEND<br />
EN CONFRONTEREND<br />
<strong>Doxis</strong> probeert het jaarlijkse seminar altijd weer iets extra’s te geven.<br />
Of het nu om een specifiek onderwerp gaat dat in de actualiteit is,<br />
zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming, of een nieuwe<br />
manier om tegen onze informatiewereld aan te kijken, zolang er<br />
maar iets prikkelends gebeurt. Deze keer vond het evenement plaats<br />
in het NEMO Science Museum in Amsterdam. Een passende omgeving<br />
om de deelnemers te confronteren met een reeks van opkomende<br />
technologieën en hun nut of noodzaak. Het werd een dag van<br />
reflectie, zoals één van de sprekers het aangaf.<br />
Voorafgaand aan de eerste sprekers had directeur Max Beekhuis<br />
zijn ‘levensobject’ met de bezoekers gedeeld: de waarde<br />
van informatie. ‘Er is zoveel, altijd, overal en wat moeten of kunnen<br />
we ermee?’, aldus Beekhuis. ‘Om daar een idee van te krijgen<br />
heb ik wel zo ongeveer als mijn grootste doel in het leven<br />
gesteld. Deze dag is bedoeld om ook u te inspireren en ik hoop<br />
dat u aan het eind van de dag minstens één moment heeft gehad<br />
dat u aan het denken heeft gezet. Dan ben ik tevreden.’<br />
Beekhuis zal als een tevreden mens naar huis zijn gegaan, want het kan<br />
niet anders of de aanwezigen hebben zo’n moment wel gehad na een serie<br />
presentaties over Artificial Intelligence, over de rol van de sociale robot<br />
in de toekomst of juist de (sociale) bedenkingen tegen de opkomst van<br />
technologie. Technologie zoals een steeds verdergaande gedragssturing<br />
die bij toenemende digitalisering om de hoek komt kijken. Dan hebben we<br />
het nog niet eens gehad over de juridische implicaties van dat alles.<br />
BLIJF KRITISCH<br />
Bij de kick-off gooide filosoof Hans Schnitzler meteen de knuppel in<br />
het hoenderhok. ‘Technologie is mooi en brengt ons veel, maar het<br />
brengt ons ook in een voortdurende staat van alertheid en het is maar<br />
Zo’n 125 deelnemers<br />
hadden zich verzameld in<br />
het NEMO Science Museum<br />
in Amsterdam om mee<br />
te doen met het <strong>Doxis</strong><br />
Seminar. Meedoen was het<br />
sleutelwoord. Dagvoorzitter<br />
Jim Jansen, hoofdredacteur<br />
van het wetenschappelijk<br />
tijdschrift New Scientist, had<br />
vooraf beloofd de zaal op<br />
te porren om daadwerkelijk<br />
mee te doen in discussies en<br />
dat ging hem prima af.<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 5
de vraag of dat goed voor ons is. Er is altijd ergens<br />
een prikkel, iets dat onze aandacht vraagt.<br />
Het onderscheid tussen wat de offline werkelijkheid<br />
en wat de virtuele online wereld is, wordt<br />
steeds vager. Zoals de Canadese mediaspecialist<br />
Marshall McLuhan zei: ‘First we shape the tools<br />
and thereafter the tools shape us.’ Oftewel, we<br />
bedenken en ontwikkelen technologie en vervolgens<br />
laten we ons steeds meer leiden door die<br />
technologie. Dat leidt er onder meer toe dat we<br />
de mens steeds meer gaan zien als een informatie<br />
genererend systeem: de nieuwe technologie<br />
gaat misschien wel de belofte van onsterfelijkheid<br />
inlossen. Feitelijk hebben we vanaf de<br />
geboorte al technologie nodig om te overleven,<br />
dus zo gek is die gedachte toch niet?’<br />
Schnitzler vraagt zich echter af of die ontwikkeling<br />
wel zo wenselijk of zelfs niet gevaarlijk is. ‘Met een<br />
aantal studenten hebben we een test gedaan met<br />
een periode van volledige digitale onthouding om<br />
zo weer eens na te denken over het mens zijn. De<br />
uitkomsten waren verrassend. De studenten kwamen<br />
zelf tot de conclusie dat ze de ‘buitenwereld’<br />
weer ervoeren. Ze hadden meer erg in wat er om<br />
hen heen gebeurde, met de mensen, de omgeving.<br />
Zelfs het eten smaakte beter, omdat ze met<br />
meer aandacht aten. Het bevestigt wat ik aangaf:<br />
de menselijk conditie is er een van vooral technologische<br />
condities. Technologie is verworden tot<br />
een ‘goddelijk goedje’ waar we niet zonder zouden<br />
kunnen. Het gevaar is dat we niet meer kritisch<br />
zijn naar wat er op ons afkomt. We beseffen<br />
daardoor niet meer hoe groot de impact van technologie<br />
om ons heen eigenlijk al is.’<br />
Als voorbeeld liet Schnitzler een filmpje zien van<br />
een Amerikaanse cabaretier die de draak stak<br />
met ouders die op een toneelavond van hun kinderen<br />
massaal met hun mobiele telefoon voor<br />
het gezicht hun kinderen zaten te filmen. Geen<br />
idee hebbend van wat zich voor hun ogen afspeelt<br />
en dat dat moment nooit meer terugkomt.<br />
‘Aandacht leidt tot denken en voelen. Vermindert<br />
die aandacht, dan leidt dat tot sociale armoede,<br />
tot sociaal onderontwikkeld gedrag. Kijk<br />
maar naar de jongeren van tegenwoordig die<br />
continu met hun telefoon in de weer zijn, terwijl<br />
hun vrienden er gewoon naast zitten. Daar spreken<br />
ze nauwelijks meer mee; die telefoon is de<br />
verbindende schakel. Mijn advies: blijf kritisch,<br />
vraag je steeds af waarom iets wel of juist niet<br />
zou moeten en laat je niet verleiden om technologie<br />
als een heilzame oplossing te zien voor zo<br />
ongeveer alles. Dat is niet zo. Technologie weghalen<br />
is niet reëel, iets minder zou best mogen<br />
(en kunnen!).’<br />
HARRY ZENGERINK: ‘… ZELF CONTROLE HOUDEN…’<br />
Daarmee zette Schnitzler de toon voor de rest<br />
van de dag: blijft vooral kritisch naar alles wat je<br />
te zien en te horen krijgt. Ook tijdens het <strong>Doxis</strong><br />
Seminar.<br />
ER ZAL ALTIJD CHAOS ZIJN<br />
Die kritische kanttekeningen plaatste ook Hans<br />
van Heghe van <strong>Doxis</strong>-technologiepartner Knowliah.<br />
‘Er is weliswaar heel veel informatie die op<br />
ons afkomt en waar we blijkbaar wat mee zouden<br />
moeten, maar hoeveel daarvan is eigenlijk<br />
relevant of nuttig? Het aandeel nuttige informatie<br />
neemt bovendien steeds verder af, relatief gezien.<br />
Het wordt daarmee steeds lastiger om die<br />
nuttige informatie te vinden en te scheiden van<br />
6
Technologie is verworden tot een ‘goddelijk goedje’<br />
waar we niet zonder zouden kunnen...’ Hans Schnitzler<br />
de rest. De redenering om dan alles maar op te<br />
slaan, (‘want dat kost toch nauwelijks iets’) is een<br />
verkeerde opvatting. Het kost wel degelijk geld –<br />
in beheer, back-up, security - en bovendien gelden<br />
er strenge wetten en regels om bepaalde informatie<br />
juist niet te mogen hebben’, aldus Van<br />
Heghe. ‘Er zal altijd chaos zijn, maar probeer<br />
in die chaos je weg te vinden door er een laagje<br />
context bovenop te zetten. Waarop heeft dit<br />
stukje informatie betrekking? Wat hoort daar nog<br />
meer bij? Hoe verhoudt die informatie zich tot elkaar<br />
en andere beschikbare informatie? Daarvoor<br />
is intelligente technologie toch echt nodig.<br />
Hoe kritisch je ook bent als mens, daar ga je zelf<br />
niet uitkomen’, refereerde Van Heghe aan zijn<br />
voorganger op het podium. ‘Al heel snel komen<br />
dan termen als Artificial Intelligence op tafel. Dat<br />
is niet meer dan een hype, volgens mij. In de context<br />
waarop die term vandaag de dag veel wordt<br />
gebruikt hebben we het hooguit over machine<br />
learning en geavanceerde herkenning (cognitive<br />
computing): de computer kan op basis van wat<br />
hij al heeft gedaan steeds slimmer omgaan met<br />
wat hij nog moet doen. Meer is dat niet. Pas als<br />
het ‘levend’ wordt en binnen neurale netwerken<br />
wordt toegepast en gevoed, komt het een beetje<br />
in de buurt van Artificial Intelligence.’<br />
STUREND OF ONDERSTEUNEND?<br />
Het maakt het leven er zo niet makkelijk op voor<br />
de mensen die dagelijks met informatie moeten<br />
werken en het kaf van het koren moeten scheiden.<br />
Maar Van Heghe is positief: ‘Door op een<br />
intelligente manier kennis te genereren uit bestaande<br />
informatie, bijvoorbeeld door het te<br />
duiden en in de juiste samenhang (context) te<br />
plaatsen, word je in staat gesteld meerwaarde<br />
uit die informatie te halen en effectiever daarmee<br />
om te gaan en het te gebruiken.’<br />
‘Het categoriseren en classificeren van informatie<br />
met de juiste context erbij bepalen de<br />
uiteindelijke waarde van de informatie. Het<br />
gaat om de samenhang binnen en tussen informatie.<br />
Het gevaar van puur data driven technology<br />
is dat de verkeerde technologie wordt<br />
ingezet voor het verkeerde probleem. Dan<br />
schiet je je doel voorbij. En inderdaad zijn er<br />
psychologen en ethici nodig om ons af en toe<br />
weer op het pad te helpen wanneer we dreigen<br />
door te slaan in het toepassen van technologie.<br />
Volume of complexiteit zal niet het probleem<br />
van de toekomst zijn. Echter, de essentiële<br />
vraag of we technologie sturend of ondersteunend<br />
willen laten zijn, is dat wel.’<br />
HANS VAN HEGHE (LINKS): ‘… ER ZAL ALTIJD CHAOS ZIJN…’<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 7
DOXIS SEMINAR IN NEMO SCIENCE MUSEUM<br />
BLIJKT EEN DAG VAN REFLECTIE (2)<br />
EMPATHISCHE ROBOT<br />
ALS AANVULLING OP<br />
ARBEIDSTEKORT IN<br />
ZORG EN ONDERWIJS...?<br />
In het vervolg op de sprekers met de kritische kanttekeningen kwam<br />
Elly Konijn het podium op met robot Alice. Een zogenaamde social<br />
robot, bedoeld om in te zetten in bijvoorbeeld de zorg of het onderwijs.<br />
Een sterk pleidooi voor een ondersteunende rol van de robot dus.<br />
Elly Konijn, professor mediapsychologie aan<br />
de Vrije Universiteit Amsterdam, kwam in haar<br />
presentatie met robot Alice het podium op.<br />
Welke bedenkingen of tegenwerpingen je ook<br />
mag hebben bij het fenomeen social robot, in<br />
het filmpje dat zij liet zien, werd overduidelijk<br />
aangetoond dat het wel degelijk mogelijk is<br />
voor mensen om ‘menselijke gevoelens’ te<br />
krijgen voor een apparaat. Want dat is het, een<br />
apparaat. Weliswaar een erg slim apparaat,<br />
maar toch. Konijn: ‘De robot als hulp in de<br />
zorg. Is dat erg? Is dat onwenselijk? Terwijl<br />
we zoveel mensen tekort komen in diezelfde<br />
zorg? Als blijkt dat zo’n robot kan voorzien in<br />
(een deel van) de behoefte aan ondersteuning,<br />
bijvoorbeeld bij de ouder wordende mens, om<br />
die eraan te helpen herinneren dat bepaalde<br />
activiteiten moeten gebeuren, wat is daar dan<br />
mis mee? Het is geen vervanging van mensen,<br />
het is een aanvulling op mensen.’<br />
‘Dat geldt niet alleen in de zorg, maar kan<br />
ook in de horeca (receptie van een hotel) of<br />
in het onderwijs (het eindeloos repeteren van<br />
bepaalde taken). We moeten iets ondernemen<br />
om straks bijvoorbeeld oudere mensen of<br />
mensen die daar specifiek behoefte aan<br />
hebben te kunnen blijven ondersteunen.<br />
Daardoor blijven ze zelfstandiger en houden<br />
een groter gevoel van eigenwaarde. Over<br />
ongeveer tien jaar is twintig procent van de<br />
ELLY KONIJN: ‘SOCIAL ROBOT KAN AANVULLING ZIJN.’<br />
ROBOT PUUR VOOR ONDERSTEUNING<br />
In haar onderzoek naar social robots in de zorg<br />
(VU Amsterdam) probeert Konijn erachter te<br />
komen in hoeverre slimme robots bepaalde<br />
activiteiten kunnen overnemen van mensen.<br />
8
evolking in Europa ouder dan 65 jaar en zijn<br />
er vier keer zoveel mensen 80 jaar of ouder dan<br />
nu. Daarvan heeft naar schatting 75 procent<br />
een of andere vorm van intensieve zorg nodig.<br />
We komen nu al handen te kort, dus hoe gaan<br />
we dat oplossen? Niet direct door die robots<br />
die intensieve zorg te laten verrichten, maar<br />
het zou wel kunnen door die robots juist de<br />
lichtere vormen van ondersteuning te laten<br />
verrichten, waardoor gekwalificeerde mensen<br />
vrijkomen voor die andere taken. Eenzaamheid<br />
is een van de snelst groeiende problemen bij<br />
ELLY KONIJN IN GESPREK MET DE ARTIEST<br />
DIE DE HELE DAG SAMENVAT IN ÉEN TEKENING.<br />
Zolang de robot<br />
ondersteunend is en<br />
niet beslissend, lijkt mij<br />
dat het geen probleem<br />
hoeft te zijn.<br />
ouderen. Dat zorgt indirect dan weer voor<br />
allerlei gezondheidsproblemen: een sociale<br />
robot kan daarin prima taken vervullen.<br />
Experimenten hebben uitgewezen dat mensen<br />
daarbij echte gevoelens van aanhankelijkheid<br />
voor z’n robot gaan ontwikkelen en er wel<br />
degelijk baat bij hebben. Ethisch probleem? Je<br />
hoort veel argumenten die daarvoor zouden<br />
pleiten: Het vervangt mensen, oudere mensen<br />
worden afgescheept met een machientje, er is<br />
geen menselijk contact meer… Waarom zou dat<br />
zo zijn? Zolang de robot ondersteunend is en<br />
niet beslissend, lijkt mij dat het geen probleem<br />
hoeft te zijn. Ook vanuit de naaste omgeving<br />
van de mensen waarmee we de test hebben<br />
gedaan, waren de betrokkenen lovend over het<br />
effect van de sociale robot.’<br />
In het onderwijs en in de horeca/hotellerie<br />
ziet Konijn eveneens mogelijkheden. ‘Wanneer<br />
het gaat om bepaalde routinezaken, zoals het<br />
uitchecken bij een hotel bijvoorbeeld, kan zo’n<br />
robot prima functioneren. Dat scheelt de gast<br />
tijd en het is reuze efficiënt. Natuurlijk moet je<br />
eraan wennen. Maar dat moesten we ook aan<br />
een smartphone, toch? Moet je zien wat we<br />
daar nu allemaal mee doen.’<br />
PRIVACYGEVOELIG<br />
Natuurlijk is het niet meteen allemaal rozengeur<br />
en maneschijn. Wat bijvoorbeeld wel degelijk<br />
een probleem op de achtergrond is, is het<br />
feit dat alle informatie waarover de robot<br />
beschikt of die hij krijgt ‘toegespeeld’ behoorlijk<br />
privacygevoelig kan zijn. Een schrikbeeld voor<br />
menig anti-Google aanhanger. Konijn: ‘Die<br />
gegevens komen in de cloud, maar wie bewaakt<br />
die gegevens? Wie borgt de veiligheid van en<br />
toegang tot die gegevens? Dat zijn belangrijke<br />
zaken die moeten worden opgelost, alvorens<br />
we daadwerkelijk op grotere schaal dergelijke<br />
robots kunnen inzetten. Zover is het nog niet,<br />
maar dat deze robots een rol gaan spelen in de<br />
maatschappij is voor mij wel zeker.’<br />
TECHNOLOGIE IS GEEN OPLOSSING<br />
Dorien Zandbergen, antropologe bij de UvA,<br />
pleitte er in haar presentatie nog maar eens<br />
voor dat technologie inderdaad geen oplossing<br />
is, maar een hulpmiddel. Zij sloot daarmee<br />
eigenlijk mooi aan op het verhaal van Konijn<br />
en impliciet ook op het verhaal van Schnitzler.<br />
‘In de zogenaamde smart cities wordt van alles<br />
aan gegevens verzameld waarmee ‘wij beter<br />
kunnen worden bediend’. Toepassen van die<br />
technologieën lijkt de facto standaard te worden.<br />
Het is niet de vraag óf maar meer wanneer we die<br />
technologie gaan toepassen en hoeveel we willen<br />
toepassen. Douglas Engelbart, een Amerikaanse<br />
elektrotechnicus en uitvinder van de muis,<br />
waarschuwde al in de jaren ’80 van de vorige<br />
eeuw: ‘We have built a civilization beyond our<br />
understanding and we are finding that it is getting<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 9
out of hand. What are we to do?’ Vrij vertaald, hoe<br />
remmen we de invloed van technologie tot een<br />
proportie die we zélf nog kunnen managen? Hoe<br />
houden we grip op onze zelf gecreëerde, digitale<br />
samenleving? We hadden technologie nodig om<br />
de wereld te begrijpen en nu begrijpen we de<br />
technologie niet meer. Er is een enorme publieke<br />
betrokkenheid bij de digitale ontwikkelingen in<br />
de maatschappij aan het ontstaan, maar het is<br />
tegelijkertijd belangrijker en ingewikkelder dan ooit<br />
om het te begrijpen. Die betrokkenheid moeten<br />
we organiseren. Technologie is niet de oplossing.<br />
Technologie wordt echter aan het publiek al als dé<br />
oplossing aangedragen. Een ander gevaar is dat<br />
technologie onzichtbaar en genetwerkt is; het is een<br />
black box. Het is overal en nergens en we hebben<br />
het niet in ons bezit, al lijkt het soms wel zo.’<br />
Zandbergen pleitte voor een wederopstanding<br />
van ‘het publiek’. ‘We moeten terug naar de basis.<br />
Technologie is ondersteunend. Het moet buiten<br />
het oplossingsidioom gehouden worden. De<br />
discussie moet niet gaan over welke technologie we<br />
gaan gebruiken, maar over hoe we een probleem<br />
oplossen. Maak duidelijk waar technologie zit: het<br />
moet weer gematerialiseerd worden, zichtbaar<br />
gemaakt. Het gaat toch om computers, kabels en<br />
satellieten? Laat dat zien en maak duidelijk wat<br />
het doet en waarom. Dan kun je je als individu of<br />
als maatschappij afvragen of je dat eigenlijk wel<br />
wilt. Daarmee krijgen we weer grip op ons leven<br />
en wordt de technologie gedemocratiseerd: we<br />
kunnen erover meebeslissen.’<br />
DOEN WE DE GOEDE DINGEN?<br />
Harry Zengerink, opleidingsmanager<br />
Communicatie, Media & Design bij de Hogeschool<br />
van Amsterdam onderschreef dat laatste: ‘We<br />
ontwikkelen technologie steeds verder, zodat die<br />
in staat is om beslissingen te nemen, maar dat<br />
wil niet zeggen dat je dat ook moet toelaten.’ De<br />
technische elite maakt zich volgens Zengerink<br />
steeds verder los van de werkelijkheid, refererend<br />
aan The Battery in San Francisco. Dat is een soort<br />
elitaire herenclub, opgericht door en bevolkt<br />
met de CEO’s van de grote ICT-bedrijven. Een<br />
community die steeds meer bedenkt en helemaal<br />
losgaat in technologie, maar intussen steeds<br />
verder van de mensen en de maatschappij af<br />
staat. Zengerink: ‘Er is geen inmenging van buiten<br />
de ‘society’ dus niemand vanuit de maatschappij<br />
heeft invloed op wat zij voor ons bedenken. Dat is<br />
geen goede zaak. Wij, ‘het gewone volk’, moeten<br />
zelf bedenken binnen welke randvoorwaarden<br />
Een ander gevaar is dat<br />
technologie onzichtbaar en<br />
genetwerkt is; het is een black<br />
box. Het is overal en nergens<br />
en we hebben het niet in ons<br />
bezit, al lijkt het soms wel zo.’<br />
we willen dat zij eventueel verder voor ons gaan<br />
ontwerpen. Dat moet gebeuren vóór er iets wordt<br />
ontworpen. Dat is in essentie wat wij proberen te<br />
bereiken met onze opleiding: we leveren designers<br />
met een blik op de wereld die wordt gevoed door<br />
de mensen die erin (moeten) leven. De twee<br />
cruciale vragen die daarbij steeds terugkeren zijn:<br />
doen we de goede dingen en helpt wat we doen<br />
ons verder? Dat kan en moet om veel meer gaan<br />
dan alleen de materiële kant. Deze opleiding is<br />
een aanzet voor dat reflectieproces.’<br />
KEN JE KLANT<br />
Petra Lubbers, Chief Digital Transition bij de<br />
Shared Stories Group, hield haar betoog over<br />
hoe je met klantdata kunt omgaan. ‘Daar zou<br />
een overheid nog best wat in kunnen leren’,<br />
concludeerde Lubbers. ‘De basis is dat je je<br />
klant moet begrijpen. Niet alleen het een of<br />
het ander, maar de mogelijkheid om te kiezen<br />
moet bovenaan staan. Wie dus afdwingt dat<br />
mensen een keuze moeten maken slaat de<br />
plank mis en raakt klanten kwijt. Nu raak je als<br />
overheid geen klanten kwijt, maar het publiek keert<br />
zich wel meer van je af en vertrouwt je niet (meer).<br />
10<br />
JIM JANSEN INSTRUEERT ROBOT ALICE
Daarmee (... het materialiseren<br />
van technologie...) krijgen we<br />
weer grip op ons leven en wordt<br />
de technologie gedemocratiseerd:<br />
we kunnen erover meebeslissen.’<br />
Dorien Zandbergen<br />
COMBINATIE IN KLANTCOMMUNICATIE<br />
IS CRUCIAAL<br />
Dat geldt overigens ook voor bedrijven die<br />
online groot zijn geworden, zoals Coolblue.<br />
Begonnen als een puur online verkoopkanaal<br />
maar het heeft inmiddels ook fysieke winkels<br />
geopend. Hiermee inspelend op de behoefte<br />
bij hun klanten aan persoonlijk contact.<br />
Blijft nog steeds de vraag wie over al die<br />
klantdata gaat. Het grappige en tegelijk het<br />
meest beangstigende is dat tegenwoordig<br />
veel instanties gebruik maken van de data die<br />
één bedrijf heeft opgebouwd: Amazon Web<br />
Services. Ook overheden maken daar gebruik<br />
van... Amazon was begonnen als een uitgeverij,<br />
offline en schoof op naar een online winkel en<br />
is inmiddels uitgegroeid tot ’s werelds grootste<br />
online retailer. De data die ze verzamelen over<br />
aankopen, klantgedrag et cetera. hebben ze<br />
opgeslagen en bewaard. Inmiddels, afgesplitst<br />
naar Amazon Web Services, is dat het meest<br />
winstgevende onderdeel. Via deze Web Services<br />
bedienen ze niet alleen allerlei andere online<br />
retailers, maar dus ook overheden.<br />
Het was een inspirerende dag daar in het New<br />
NEMO Science Museum. De nieuwsgierigheid<br />
werd gewekt om ook de andere kanten van<br />
technologie te ontdekken. Het prikkelde genoeg<br />
om de dagen erna nog steeds bezig te zijn met het<br />
stellen van vragen aan jezelf, aan je organisatie en<br />
aan misschien wel de maatschappij: is dit wat we<br />
willen? In de tijd dat op Bright Day de weer verder<br />
doorontwikkelde social robot Sophia ‘geïnterviewd’<br />
kon worden door wetenschapsjournalisten<br />
(waaronder Jim Jansen) alsof het een levend<br />
organisme is, dringt die vraag zich steeds verder op.<br />
Uiteindelijk is de gedachte dat bijvoorbeeld<br />
sociale robots – als Alice of Sophia - in het<br />
gemeentedomein terecht komen, niet zo gek: de<br />
Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en<br />
Jeugdzorg bijvoorbeeld zijn immers bij de gemeente<br />
ondergebracht. Dus hoe we met al die informatie<br />
moeten omgaan, die we moeten beschermen<br />
tegen onbevoegde ogen en hoe we op intelligente<br />
wijze structuur moeten aanbrengen en houden<br />
in de enorme brei aan informatie worden de<br />
grootste dilemma’s voor de nabije toekomst.<br />
Hoe spreker Edgar du Perron er als raadsheer bij de Hoge Raad in staat met betrekking tot<br />
bijvoorbeeld juridische aansprakelijkheid wanneer zo’n robot een fout maakt, kun je lezen op pagina<br />
12 van dit magazine. De paneldiscussie aan het eind van de dag leverde nog interessante inzichten<br />
op over hoe gedacht wordt over de rol van technologie in onze maatschappij.<br />
Ook daarvan is een apart artikel te lezen op pagina 15 van dit magazine.<br />
De eindconclusie werd het best verwoord door Harry Zengerink:<br />
‘Het is een mooie dag geweest. Vooral een dag van reflectie.<br />
Wat is er al, wat komt er op ons af en doen we het goede? Wat mij<br />
betreft geeft dit stof tot nadenken. De thuisblijvers hadden ongelijk…’<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong><br />
11
JURIDISCHE IMPLICATIES<br />
VAN GEBRUIK NIEUWE<br />
TECHNOLOGIE<br />
NOG NIET ZO<br />
DUIDELIJK<br />
‘Heeft een robot geld? Nee? Dan heeft het weinig zin<br />
om die aansprakelijk te stellen voor een gemaakte<br />
fout. Maar wie dan wel?’ Edgar du Perron, Raadsheer<br />
bij de Hoge Raad, snijdt tijdens het Seminar een<br />
onderwerp aan waarover nog niet zo vaak wordt<br />
geschreven of gesproken; de juridische implicaties van<br />
het gebruik van alle nieuwe technologie. Oftewel, wat<br />
is de juridische keerzijde van een in toenemende mate<br />
virtueel wordende wereld? Du Perron neemt hierbij<br />
zeker geen blad voor de mond.<br />
12
Du Perron had plezier in zijn presentatie. Dat kwam niet in het minst<br />
door de interactie met de dagvoorzitter Jim Jansen en de zaal. Hij<br />
houdt gewoon van zijn vak en het vak in combinatie met het onderwerp<br />
van de dag spreekt hem zeer aan. ‘Juridische zaken zijn altijd<br />
complex, lastig te omschrijven en worden steeds lastiger om mee<br />
om te gaan’, aldus Du Perron. ‘Nu de wereld steeds meer virtueel begint<br />
te worden, wordt het nog moeilijker om in te schatten welke consequenties<br />
er zijn, bijvoorbeeld wanneer zo’n sociale robot een fout<br />
maakt. Wie kunnen we dan aansprakelijk stellen? Is het de maker van<br />
de hardware, de robot zelf, of gaat het om de programmatuur? En dan<br />
is er ook nog iemand die de programmatuur zodanig inregelt dat deze<br />
ene robot specifiek bij deze cliënt deze taken uitvoert. Zo’n robot kan<br />
disfunctioneren. Wie kan dan aansprakelijk worden gesteld?’<br />
WETGEVING LOOPT ACHTER<br />
Volgens Du Perron loopt wetgeving per definitie achter op de ontwikkelingen<br />
in de maatschappij. ‘Wij zijn volgend. Ontwikkelingen in de<br />
maatschappij leiden ertoe dat we zaken rondom die ontwikkelingen<br />
geregeld of aangepast willen zien. Uit bovenstaand voorbeeld zou je<br />
kunnen concluderen dat we er altijd maar op uit zijn om ergens iemand<br />
aansprakelijk voor te kunnen stellen, mocht er iets misgaan.<br />
Maar de realiteit is wel, dat we regels moeten vaststellen voor het geval<br />
er inderdaad iets misgaat. Dat helpt namelijk ook om deze technologie<br />
verder in de maatschappij in te voeren en een hogere acceptatie<br />
te krijgen. We willen, en moeten misschien zelfs op langere termijn,<br />
gebruik maken van bijvoorbeeld de social robots. Prima, maar dan<br />
moet wel voor alle betrokkenen duidelijk zijn waar oorzaken en gevolgen<br />
toe kunnen leiden. Is er een fout in de software, dan past het nog<br />
wel enigszins in de huidige wet- en regelgeving, maar wat nu als de beslissingen<br />
genomen gaan worden op basis van Artificial Intelligence?’<br />
Er is een groot<br />
tempoverschil tussen<br />
de ontwikkelingen in de<br />
maatschappij en het recht.<br />
‘We moeten oppassen dat<br />
het gat niet te groot wordt<br />
en we er helemaal geen<br />
grip meer op hebben.<br />
Daar ligt een mooie taak<br />
voor de wetenschap,<br />
gevoed door de praktijk<br />
vanuit de maatschappij.<br />
Die combinatie moet<br />
uiteindelijk het gewenste<br />
resultaat geven en dan zijn<br />
wij in staat dat resultaat te<br />
toetsen aan de praktijk.’’<br />
Edgar du Perron,<br />
Raadsheer bij de Hoge raad<br />
Hoe het zit met het beschermen of gebruiken van al die geaggregeerde<br />
gegevens die via zo’n robot bij elkaar komen? Du Perron: ‘Daarin<br />
schuilt wel degelijk een gevaar als je niet goed regelt wie verantwoordelijk<br />
is voor het beheer van die gegevens. Er kunnen persoonsgebonden<br />
gegevens bij zitten waarvoor strenge regels gelden. Maar wie is<br />
de bewerker: de software en daarmee de ontwikkelaar van de software?<br />
Of de gebruiker van de gegevens, dus een zorginstelling die de<br />
robot inzet? Hoe zit het met de algoritmen die worden gebruikt om gegevens<br />
te verkrijgen of te verwerken? Er is een sterke hang naar meer<br />
transparantie, ook voor overheden die als gegevensverzamelaars een<br />
behoorlijke reputatie hebben. Maar wanneer je AI gebruikt om gegevens<br />
op een of andere manier voor je te laten ‘werken’, moet je ook<br />
transparant kunnen zijn over wat die algoritmen dan inhouden. Vaak<br />
is het verkrijgen van gegevens gebaseerd op toestemming van de betrokkene,<br />
maar in veel gevallen hebben die geen idee waarvoor ze<br />
dan precies toestemming hebben gegeven. Dat is inmiddels wel aan<br />
het veranderen. De betrokkenen, de mensen waarop de gegevens<br />
betrekking hebben, willen meer weten alvorens ze ergens toestemming<br />
voor geven. Die zit niet meer standaard ingebakken als je een<br />
applicatie gebruikt. Je moet het dus kunnen uitleggen en dat gaat het<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong><br />
13
‘We moeten oppassen dat<br />
het gat niet te groot wordt<br />
en we er helemaal geen<br />
grip meer op hebben.’<br />
Niet voor niets zijn er regelmatig discussies over<br />
of en wanneer de Belastingdienst gegevens van<br />
bijvoorbeeld zwartspaarders wel mag opeisen<br />
en wanneer niet. Of waarom het UWV bepaalde<br />
vragen helemaal niet mag stellen aan mensen<br />
die een ziekte-uitkering aanvragen.’<br />
best als er algemeen geldende regels worden<br />
opgesteld over hoe je dient om te gaan met de<br />
rechten en plichten in de virtuele wereld. Het<br />
gekke is dat we in de huidige maatschappij al<br />
beginnen te wennen aan het fenomeen dat onze<br />
gegevens her en der worden gebruikt/misbruikt.<br />
Soms nemen we dat gewoon voor lief. Dat is<br />
misschien nog wel het engst. Het idee dat als je<br />
niets hebt te verbergen, je er ook geen last van<br />
hebt, is een serieuze misvatting. Het gaat bovendien<br />
ook om misbruik op langere termijn. Wat<br />
nu nog niet kan, kan over vijf jaar wellicht wel en<br />
dan is het ineens heel lastig als ‘men’ dingen van<br />
je weet. Want wie is ‘men’ precies? Hoe komen<br />
ze aan jouw gegevens? Welke gegevens hebben<br />
zij en waarom willen zij die hebben? Ook overheden<br />
en bijvoorbeeld de Belastingdienst maken<br />
zich schuldig aan dergelijke vergaring van gegevens<br />
waarvoor nu eigenlijk nog geen grond is.<br />
OP EUROPEES NIVEAU<br />
Dergelijke complexe juridische zaken in een<br />
nieuw werkveld kun je volgens Du Perron niet als<br />
Nederland alleen regelen. ‘Hiervoor is echt Europese<br />
samenwerking nodig. Als juristen zijn wij bovendien<br />
echt niet in staat dé oplossing aan te dragen.<br />
Wij geven hooguit een denkrichting aan. De<br />
maatschappij, wij met zijn allen dus, is de enige<br />
die daadwerkelijk concrete oplossingen kan afdwingen.<br />
Maar dan moet je wel weten waar we<br />
staan en welke richting het uitgaat of dreigt uit te<br />
gaan. Als je toestemming geeft, moet je heel concreet<br />
weten waarvoor je precies toestemming<br />
geeft. Dat betekent niet dat je ‘het’ meteen kwijt<br />
bent voor altijd. Toestemming kan worden ingetrokken.<br />
Dat is in essentie waar ook de GDPR al<br />
op inspeelt, maar misschien gaat dat lang niet ver<br />
genoeg. Het is in ieder geval zo dat die GDPR ook<br />
geen antwoord heeft op de vragen vanuit de virtuele<br />
wereld waar we naartoe op weg zijn.’<br />
MET DE MINDER WENSELIJKE ASPECTEN VAN TECHNOLOGIE MOETEN WE OOK LEREN OMGAAN.<br />
14
Wat is de allesomvattende vraag?<br />
STOF TOT<br />
NADENKEN<br />
Waar in veel gevallen de paneldiscussie gezien wordt als een<br />
noodzakelijk kwaad voordat de borrel begint, was er bij het<br />
<strong>Doxis</strong> Seminar nog alle reden om even te blijven zitten. Als je<br />
een stelling voorgelegd krijgt als ‘Robots worden een nieuwe<br />
sociale entiteit in onze maatschappij’ wil je toch wel heel<br />
graag weten wat de sprekers daarvan vinden.<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 15
‘Als het gewoon een black box<br />
was, zou zo’n robot dan veel<br />
minder snel geaccepteerd<br />
worden als ‘maatje’? Wordt<br />
het kortom makkelijker of<br />
moeilijker als de robot<br />
menselijke trekjes vertoont?’<br />
Hans Schnitzler<br />
Waarom hebben die robots eigenlijk het uiterlijk<br />
van een mens(je), vraagt filosoof Hans<br />
Schnitzler zich af. ‘Als het gewoon een black<br />
box was, zou zo’n robot dan veel minder snel<br />
geaccepteerd worden als ‘maatje’? Wordt het<br />
kortom makkelijker of moeilijker als de robot<br />
menselijke trekjes vertoont?’ Elly Konijn was er<br />
als eerste bij om aan te geven dat uit haar onderzoek<br />
al is gebleken dat het feitelijk niet uitmaakt<br />
hoe zo’n robot eruitziet. ‘Mensen hebben<br />
echt wel door dat het geen mens is, het<br />
gaat om de functie.’ Maar volgens Schnitzler<br />
kan een functie als bijvoorbeeld de robot bij de<br />
receptie van een hotel prima worden gedaan<br />
met een app op de tablet. ‘Daarvoor heb je toch<br />
geen robot nodig, dus waarom? Blijkbaar omdat<br />
het tot de verbeelding van de cliënt of gast<br />
spreekt als er een soort mensje staat.’<br />
‘T ELASTIEKJE BREEKT EEN KEER<br />
Hans van Heghe (Knowliah) had eerder in zijn<br />
presentatie al aangegeven dat de acceptatie van<br />
steeds meer technologie best lang goed gaat,<br />
maar er komt altijd een moment dat het elastiekje<br />
knapt. ‘Daarmee wil ik zeggen dat we prima<br />
in staat zijn een bepaalde hoeveelheid technologie<br />
tot ons te nemen, maar ooit wordt de<br />
grens bereikt. Dat is het breekpunt. Gaan we<br />
daaraan voorbij dan wordt technologie niet<br />
meer geaccepteerd en keren we ons daar zelfs<br />
tegen, wat ook weer jammer zou zijn. De vraag<br />
is dus, waar ligt dat breekpunt?’<br />
Dat robots de invulling van zorg en onderwijs<br />
gaan veranderen lijkt volgens sommigen zeker,<br />
de vraag is echter hoe. Harry Zengerink (Hogeschool<br />
van Amsterdam, opleiding Communicatie,<br />
Media & Design) ziet uiteraard graag dat de<br />
kwaliteit in het onderwijs verbetert. ‘Als robots<br />
of het delen van gegevens daaraan een bijdrage<br />
kunnen leveren, prima. Of dat goed of slecht<br />
is, geen idee. De allesomvattende vraag is: helpt<br />
het ons? Blijf je daarop het antwoord schuldig<br />
of is het antwoord domweg nee, dan moet je<br />
16
het niet doen. Is het antwoord ja, waarom zou<br />
je deze fenomenen dan niet gebruiken?’<br />
Petra Lubbers (Chief Digital Officer, Shared<br />
Solutions Group) is het daar wel mee eens: ‘Er kunnen<br />
ook veel voordelen zitten aan het afstaan van<br />
gegevens bijvoorbeeld. Het gaat om het vinden<br />
van de juiste balans. Te veel lasten en geen lusten<br />
werkt niet, maar andersom ook niet. Je moet<br />
iets van jezelf durven laten zien, durven weg te geven<br />
om er uiteindelijk een beter geheel van te kunnen<br />
maken. Het gaat vooral om het vertrouwen in<br />
de instantie of de persoon die deze gegevens beheert.’<br />
Dat is vooralsnog een heikel punt.<br />
Op de stelling dat overheden meer gebruik zouden<br />
moeten maken van social media werd namelijk<br />
direct die ene cruciale vraag gesteld door Edgar<br />
De allesomvattende vraag is:<br />
helpt het ons? Blijf je daarop<br />
het antwoord schuldig of is<br />
het antwoord domweg nee,<br />
dan moet je het niet doen.<br />
Harry Zengerink<br />
du Perron: ‘Maar van wie zijn dan die social media<br />
en wie beheert die gegevens? Dat mogen<br />
geen bedrijven met commerciële belangen zijn.<br />
Die hebben we nu al en zie wat daarvan komt.’<br />
‘Dat is precies de reden waarom we zelf het<br />
heft in handen moeten nemen’, aldus Harry<br />
Zengerink. ‘Wij moeten de basis bepalen van<br />
de architectuur, het ontwerp van de technologie<br />
waarvan we gebruik willen maken.’ De stelling<br />
dat de overheid ons over pakweg tien jaar nauwelijks<br />
nog persoonlijk te woord zal staan, geloofde<br />
niemand echt. ‘Het zal altijd om een combinatie<br />
gaan. Voor sommige zaken is een social media<br />
kanaal heel effectief, maar er zijn genoeg zaken<br />
waarvoor je graag even iemand aan de lijn wilt<br />
hebben of persoonlijk wilt spreken aan de balie’,<br />
zo was de algemene opinie. ‘Er zijn veel voordelen<br />
bij digitaal, maar er zijn grenzen en langzaamaan<br />
komen we steeds dichter bij die grenzen’, aldus<br />
Van Heghe. ‘Er zal nog altijd iemand, een mens,<br />
nodig blijven voor wat specifieke uitleg over een<br />
specifiek geval. Als het positief is, gaat het langer<br />
goed qua acceptatie, maar zeker als het gaat om<br />
een negatieve uitslag of afwijzing bijvoorbeeld,<br />
willen mensen toch wat meer tekst en uitleg.<br />
Dat is toch de essentie van persoonlijk contact?<br />
Mensen willen gehoord worden. Door mensen.’<br />
De laatste stelling prikkelde Hans<br />
Schnitzler als filosoof tot in zijn<br />
vingertoppen: gesloten technologie<br />
werkt vooruitgang in de hand.<br />
‘Tja, wat is precies gesloten technologie<br />
en vooral, wat is vooruitgang?<br />
Hoe definieer je vooruitgang? Meer<br />
technologie? Wie of wat bepaalt<br />
dat iets vooruitgang betekent?<br />
Voor wie dan? En vooral, voor wie<br />
dan niet? We willen toch geen efficiency<br />
tot het uiterste en ten koste<br />
van alles?’ Daarop wist Harry Zengerink<br />
(rechts op de foto) een passend<br />
antwoord: ‘Stel jezelf gewoon<br />
weer die ene vraag: Helpt het ons<br />
verder? Dat antwoord bepaalt of<br />
iets vooruitgang betekent.’<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 17
Jim Jansen, dagvoorzitter, terugkijkend op het <strong>Doxis</strong> Seminar:<br />
EEN DAG VOL<br />
INSPIRATIE EN<br />
MENINGSVORMING<br />
Hij doet het wel vaker, als dagvoorzitter optreden, maar<br />
dan is het meestal een ander publiek. Voor dagvoorzitter<br />
Jim Jansen, hoofdredacteur van het wetenschappelijke<br />
tijdschrift New Scientist, was het dan ook even<br />
aftasten in het begin. ‘Maar het kwam snel op<br />
gang en de interactie met de zaal was heel<br />
goed. Blijkbaar wordt ook dit publiek,<br />
met vooral specialisten op<br />
gebied van informatiebeheer,<br />
getriggerd door een wat<br />
meer wetenschappelijke<br />
benadering van problemen<br />
en ontwikkelingen.’<br />
‘Belangrijk is dat je je verplaatst in de<br />
doelgroep’, begint Jansen. ‘De bedoeling<br />
van <strong>Doxis</strong> en ons was om het publiek te<br />
interesseren, af en toe te verbazen en<br />
vooral vaak te prikkelen. Prikkelen om<br />
na te denken, om eens vanuit een andere<br />
invalshoek te kijken naar wat jou<br />
dagelijks bezighoudt. Misschien niet<br />
eens zozeer alleen in je werk, maar<br />
ook als persoon, als individu. Iedereen<br />
krijgt uiteindelijk te maken met<br />
nieuwe technologieën als Artificial Intelligence,<br />
machine learning, robots,<br />
dataverzameling en -gebruik, dus<br />
18
‘Als je nooit buiten de<br />
gebaande paden treedt,<br />
kom je ook nooit verder.<br />
Dat geldt net zozeer voor<br />
deze doelgroep.’<br />
Jim Jansen<br />
JIM JANSEN...INTERACTIE OP GANG BRENGEN...<br />
erover nadenken kan zeker geen kwaad. Het<br />
geeft je ook houvast in je dagelijks werk.<br />
Dat bestaat voor deze mensen immers<br />
uit het op de juiste wijze omgaan met informatie.<br />
En de juiste wijze is blijkbaar<br />
een interpretabel begrip… Zoveel is wel<br />
duidelijk geworden deze dag.’<br />
UIT DE COMFORTZONE<br />
Mensen uit hun comfortzone<br />
halen is Jansen wel toevertrouwd.<br />
Hij is niet voor niets<br />
hoofdredacteur van een wetenschappelijk<br />
tijdschrift.<br />
‘Als je nooit buiten de gebaande<br />
paden treedt, kom<br />
je ook nooit verder’, aldus<br />
Jansen. ‘Dat geldt net zozeer<br />
voor deze doelgroep. Vragen<br />
zoals Edgar du Perron die<br />
stelde, wat zijn eigenlijk de<br />
juridische implicaties, of zoals Hans Schnitzler<br />
aangeeft, mag het een ietsje minder digitaal,<br />
bedenk je niet altijd zelf. Soms heb je iemand<br />
nodig die je erop wijst hoe het ook zou<br />
kunnen. Dan is de vraag van Harry Zengerink<br />
inderdaad misschien wel alles bepalend: helpt<br />
het ons verder? Daarover nadenken met collega’s,<br />
andere informatieprofessionals of betrokkenen,<br />
helpt je al verder. Daarmee kun je altijd<br />
je voordeel doen. Weten hoe je met informatie<br />
omgaat, bedenken welke (juridische of organisatorische)<br />
consequenties er zouden kunnen<br />
zitten aan jouw handelen, of het handelen van<br />
de organisatie, jezelf een beeld van het grotere<br />
geheel vormen, het geeft je, kortom, een nieuwe<br />
kijk op dingen. Het nut of de noodzaak van<br />
alle technologie die op ons afkomt of die we al<br />
gebruiken, is niet direct duidelijk voor iedereen.<br />
Soms is het (nog) niet eens duidelijk (te maken),<br />
maar die technologie is er wel. Daarover wil je<br />
je dan toch een gefundeerde mening kunnen<br />
vormen? Zo’n dag als deze is daarvoor perfect<br />
om je zo breed mogelijk te laten informeren en<br />
‘de zaak’ van alle kanten te belichten.’<br />
De samenwerking tussen<br />
<strong>Doxis</strong> en New Scientist is goed<br />
bevallen. Wordt vervolgd?<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 19
UITEINDELIJK DRAAIT HET<br />
ALLEMAAL OM TOEGANG TOT<br />
EN WAARDE VAN DE INFORMATIE<br />
Tijdens de goed bezochte duopresentatie van <strong>Doxis</strong> en Knowliah<br />
op Return on Information in Hart van Holland (Nijkerk) bleek uit<br />
de respons van de aanwezigen dat de informatiebeheerproblemen<br />
vaak nog behoorlijk basaal zijn: we kunnen vaak niet terugvinden<br />
wat we nodig hebben omdat de informatie vanaf het moment van<br />
ontstaan of binnenkomst niet goed is gestructureerd.<br />
Johan Vranckx, Director Partnerships bij Knowliah,<br />
duidde aan de hand van een aansprekend voorbeeld<br />
het belang van het ordenen van (ongestructureerde)<br />
informatie op de juiste manier en in de juiste context.<br />
‘De internationale organisatie Artsen zonder Grenzen<br />
(AZG) heeft ten tijde van de vorige ebolacrisis in Afrika<br />
zo’n twee jaar geleden, een enorme hoeveelheid informatie<br />
verzameld. Dat ging om zo’n 300.000 documenten<br />
en bijna één miljoen e-mails met toch voor het<br />
grootste deel relevante informatie, zou je denken. ‘Relevant<br />
omdat je uit die informatie veel kunt leren over<br />
de aanpak van een volgende crisis’, aldus Vranckx.<br />
‘Maar hoe kom je tot die voor AZG zo belangrijke lessons<br />
learned? Daar kom je alleen uit als je weet wat er<br />
in de beschikbare informatie staat.’<br />
JOHAN VRANCKX: ‘HET DRAAIT OM DE RELEVANTE INFORMATIE.’<br />
TOEGANKELIJKHEID VAN<br />
INFORMATIE VERGROTEN<br />
AZG had bedacht dat om de toegankelijkheid van al<br />
die informatie te vergroten deze zou moeten worden<br />
gemetadateerd en geclassificeerd. Echter, een handmatige<br />
behandeling zou meerdere manjaren in be-<br />
Goede sturingsinformatie, shiny BI-dashboards; we kijken likkebaardend naar de eindeloze mogelijkheden<br />
die de berg digitale data biedt. We laten er een softwaretool op los en concluderen:<br />
‘Waardeloze info’. Herkenbaar? Pak eerst je ongestructureerde data aan! Door kwalitatief hoogwaardige<br />
data realiseer je rechtmatigheid en doelmatigheid; randvoorwaarden voor waardevolle<br />
sturingsinformatie. Zo luidde de intro van deze duopresentatie van Thijs Perenboom (<strong>Doxis</strong>)<br />
en Johan Vranckx (Knowliah) en die was intrigerend genoeg voor zo’n 40 aanwezigen.<br />
20
‘Lessons learned worden alleen<br />
duidelijk als je weet wat er in de<br />
beschikbare informatie staat.<br />
Johan Vranckx, Knowliah<br />
slag nemen. Vranckx: ‘Veel te duur en te tijdrovend<br />
dus. Toen wij eenmaal met AZG in contact kwamen,<br />
bleek dat het met onze aanpak zou kunnen in<br />
drie maanden tijd en nagenoeg volledig geautomatiseerd.<br />
Op basis van onze slimme (cognitive computing<br />
& NLP) software zijn alle documenten en de<br />
e-mails van metadata voorzien, geclassificeerd én<br />
zijn verbanden gelegd tussen andere documenten<br />
en snippers informatie die relevant waren. De informatie<br />
werd dus niet alleen effectief beter vindbaar<br />
gemaakt, maar tegelijkertijd in de juiste context geplaatst<br />
met andere beschikbare informatie en werd<br />
waarde toegevoegd aan de informatie. Daarmee is<br />
AZG in staat om operations dusdanig efficiënt aan<br />
te sturen dat bij een volgende crisis, die er overigens<br />
weer zit aan te komen, de hele logistiek, met inzet<br />
van mensen, middelen en materieel een stuk efficiënter<br />
en tegen lagere kosten kan plaatsvinden. Een<br />
hele geruststelling voor de directie van AZG die zo’n<br />
10.000 mensen moet aansturen en dat graag wil<br />
doen op basis van relevante informatie uit eerder<br />
opgedane ervaring.’<br />
THIJS PERENBOOM: ‘ONDUIDELIJK WAT<br />
ONGESTRUCTUREERD EN GESTRUCTUREERD IS.’<br />
‘Bepaal welke informatie<br />
je het belangrijkst vindt<br />
en focus je daarop….’<br />
Thijs Perenboom, <strong>Doxis</strong><br />
HERKENBARE PROBLEMATIEK<br />
Een mooi voorbeeld waar de zaal direct op anticipeerde:<br />
uit het publiek kwam de vraag of ook de<br />
bijlagen bij e-mails automatisch kunnen worden<br />
gemetadateerd en geclassificeerd. Blijkbaar een herkenbare<br />
problematiek voor de aanwezigen en ondanks<br />
de opkomst van allerlei geavanceerde technologie<br />
blijkt meteen dat het toepassen ervan wordt<br />
‘platgeslagen’ naar de praktijk bij de deelnemers:<br />
voldoen we aan de AVG, kunnen we informatie altijd<br />
terugvinden, wat moeten we wel/niet opslaan en<br />
waarom? Eerder op de dag waren er discussies geweest<br />
over wat nu eigenlijk ongestructureerde data<br />
zijn en wat je er mee kunt of moet. Moet je er eigenlijk<br />
altijd wel wat mee? En wanneer dan? Op de<br />
vraag wat te doen als je voor de keuze staat om ofwel<br />
meer te doen met gestructureerde data ofwel de<br />
ongestructureerde data organiseren antwoordt Thijs<br />
Perenboom: ‘Dat lijkt een open deur, maar is een<br />
wezenlijk vraagstuk. Het is namelijk vaak erg onduidelijk<br />
binnen organisaties wat nu de gestructureerde<br />
en wat de ongestructureerde data zijn. Dat merk<br />
je al tijdens dit congres, waar meerdere definities<br />
van die begrippen door elkaar worden gebruikt.<br />
Er heerst ook veelal de opvatting dat<br />
wanneer data in een DMS, zaaksysteem of ECM<br />
systeem zitten, die ook per definitie gestructureerd<br />
is. Dat is ten dele waar. Als je dan wat gaat<br />
grasduinen in deze applicaties, blijkt dat ook<br />
daarin heel veel informatie zeer lastig is te vinden,<br />
niet goed is verwerkt of slecht is gemetadateerd.<br />
Oftewel, zelfs binnen deze systemen is<br />
informatie vaak niet goed terug te vinden, dus<br />
hoezo gestructureerd? Start bij je doelstellingen:<br />
bepaal welke informatie je het allerbelangrijkste<br />
vindt om goed op te slaan en te bewaren, richt je<br />
strategie daar op en pel zo je informatiehuishouding<br />
af van primaire aandachtsgebieden naar de<br />
gebieden die daarna belangrijk zijn. Zodoende<br />
werk je aan een gerichte, kwalitatief hoogwaardige<br />
informatiehuishouding in plaats van dat je<br />
alle ballen in de lucht probeert te houden.’<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 21
Opvallende trend in hausse van technologie:<br />
DIGITALE ETHIEK & PRIVACY<br />
In de media kunnen we alles lezen over aankomende trends voor<br />
2019 en verder. Vooral op het gebied van technologie (blockchain,<br />
cloud, big data en voice-technologie) gaat veel gebeuren. Daarnaast<br />
is er nog een aantal andere trends waarvan één opvallende, door<br />
Gartner aangehaald, Digitale Ethiek & Privacy. Dat vormt volgens<br />
Gartner een groeiende bron voor ongerustheid. Geldt dat ook<br />
voor Nederland? Met in het achterhoofd bijvoorbeeld (weer) de<br />
perikelen rondom de uitvoering van de Wet op de Inlichtingen- en<br />
Veiligheidsdiensten (‘Sleepwet’), waarover de Commissie van Toezicht<br />
nu heeft aangegeven dat het wel erg lastig toezicht houden is...<br />
Of technologie ons leven gaat beïnvloeden is niet<br />
de vraag: het gaat alleen om de mate waarin wij<br />
het laten gebeuren. En of we daar eigenlijk wel invloed<br />
op (kunnen) uitoefenen, want hoe democratisch<br />
is digitaal eigenlijk? Zoveel is in ieder geval<br />
duidelijk geworden na het <strong>Doxis</strong> Seminar. Maar<br />
wat te denken van de door Gartner aangehaalde<br />
trend Digitale Ethiek & Privacy?<br />
BRON VAN ZORGEN<br />
Digitale ethiek en privacy zijn volgens Gartner een<br />
groeiende bron van zorgen voor individuen, organisaties<br />
en overheden. Mensen maken zich steeds<br />
meer zorgen over de wijze waarop zowel de publieke<br />
als private sector hun persoonlijke informatie<br />
gebruikt. De impact hiervan op organisaties die<br />
deze zorgen niet serieus (genoeg) nemen, zal<br />
alleen maar toenemen, voorspelt Gartner. De onderliggende<br />
problematiek wordt misschien wel het<br />
best in beeld gebracht door onderstaande quote:<br />
nacht niets anders doet dan investeren, monitoren<br />
en vernieuwen van hun product? Als (MKB of<br />
MKB+) bedrijf met een paar man IT kun je niet op<br />
tegen de Googles en Amazons die dit met teams<br />
van duizenden mensen doen.’ Dat was een van de<br />
opmerkingen rondom de trendvoorspellingen voor<br />
2019 in de media. Het is waar, we kunnen niet zo<br />
eenvoudig op tegen die IT-reuzen. Maar de vraag<br />
die direct opkomt, is natuurlijk: wie beheert al die<br />
gegevens die in de cloud worden opgeslagen? Wie<br />
bepaalt de spelregels rondom de handling van die<br />
data? Zoals Edgar du Perron het op het <strong>Doxis</strong> Seminar<br />
stelde: ‘Dat mag geen commercieel bedrijf<br />
zijn, want we zien wat daarvan dan terecht komt.’<br />
Maar is de overheid als toezichthouder zoveel beter<br />
dan? Dat vraagt een substantieel deel van de<br />
bevolking (ongeveer 50% afhankelijk van de leeftijd)<br />
zich in ieder geval af, zo blijkt uit een recent<br />
onderzoek door PanelWizzard voor Dell EMC onder<br />
meer dan 1000 respondenten in Nederland.<br />
‘Waarom zou je als bedrijf investeren in het onderhouden<br />
van een datacentrum met alle bijbehorende<br />
licenties, commitment en langlopende investeringen<br />
als je hetzelfde product kan afnemen<br />
van een partij die er 24/7 mee bezig is? Die dag en<br />
WIE BEHEERT DE INFORMATIE?<br />
Past een behoefte aan steeds meer data, inclusief<br />
alle analyses, afkomstig uit de inrichting van bijvoorbeeld<br />
smart cities of de digitale overheid, of<br />
het voortdurend proberen te creëren van volledig<br />
22
MAX BEEKHUIS (RECHTS) WIL LEREN BEGRIJPEN WAT DE WAARDE VAN INFORMATIE IS.<br />
klantbeeld, zowel in de particuliere sector als in de<br />
publieke sector, nog bij de individuele integriteit?<br />
Dat schuurt hier en daar wat. Hoe verhoudt zich<br />
dat tot de benadering van <strong>Doxis</strong> op het gebied<br />
van informatiemanagement, de reis van analoog<br />
naar virtueel werken zoals beschreven in ‘Expeditie<br />
Zwerm’? Hoe houd je nog grip op die virtuele<br />
wereld en op de informatie die daarin rondgaat?<br />
Max Beekhuis, directeur <strong>Doxis</strong> Informatiemanagers<br />
en wiens missie het is om te (leren) begrijpen<br />
wat de waarde is van informatie en hoe we<br />
daarmee moeten omgaan: ‘Naarmate meer en<br />
steeds persoonlijker informatie vanuit allerlei<br />
verschillende omgevingen wordt verzameld en<br />
gebruikt, zal het beheer ervan doorslaggevend<br />
zijn of mensen vertrouwen hebben (of houden)<br />
in bedrijven of overheid. Het draait om transparantie.<br />
Hoe ver wil je gaan? Hoe ver mag je gaan?<br />
Nieuwe kansen en mogelijkheden brengen ook<br />
nieuwe verantwoordelijkheden met zich mee.<br />
Juist op het gebied van informatiebeheer en informatiehuishouding.<br />
Overheid en samenleving<br />
hechten onder alle omstandigheden aan zorgvuldigheid.<br />
Dat stelt eisen aan wat je aan de burger<br />
vraagt én hoe je daarmee omgaat.’<br />
Daarmee verwijst Beekhuis naar een column die<br />
onlangs in het AD verscheen en waarin Nederland<br />
als ‘documentloze bananenmonarchie’ werd<br />
bestempeld. Een parlementair journalist beklaagde<br />
zich bij de columnist over het feit dat politici en<br />
ambtenaren wel met elkaar communiceren, maar<br />
dat dat steeds vaker mondeling of langs andere<br />
dan de geëigende en officiële kanalen gebeurde.<br />
Er wordt steeds minder vastgelegd uit angst dat<br />
‘het’ kan worden getraceerd. Beekhuis: ‘Daarmee<br />
wordt gezaagd aan de poten van onze parlementaire<br />
democratie. Dit soort activiteiten worden wel<br />
steeds eenvoudiger gemaakt door juist de digitalisering.<br />
En daarvoor moeten we waken!’<br />
‘Het feit dat Gartner Digitale Ethiek & Privacy als<br />
één van de belangrijke trends voor komend jaar<br />
voorziet, geeft aan dat we ons bewustzijn daarin<br />
verder moeten ontwikkelen. Het is aan ons allemaal<br />
om mee te denken over de waarde van informatie<br />
en de impact van het gebruik ervan op<br />
ons leven, op de samenleving. Ik geloof zeker dat<br />
Digitale Ethiek & Privacy komend jaar – en ook de<br />
jaren daarna – een steeds doorslaggevender factor<br />
wordt in hoe we met elkaar omgaan in onze<br />
steeds digitaler wordende wereld.’<br />
<strong>2018</strong> / 04 <strong>Doxis</strong> <strong>Magazine</strong> 23
EXPEDITIE<br />
ZWERM<br />
HET PRAKTISCH<br />
VERVOLG OP<br />
‘DE ZWERM. EEN<br />
VERHAAL OVER<br />
DE VIRTUELE<br />
SAMENLEVING’<br />
DE WEG VAN<br />
ANALOOG<br />
NAAR VIRTUEEL<br />
WERKEN<br />
HET<br />
TWEEDE<br />
BOEK VAN<br />
DOXIS!<br />
Er voltrekt zich een wereldrevolutie. De werkplek van<br />
de toekomst is online, robots schuiven aan als ‘virtuele collega’s’.<br />
In het nieuwe boek van <strong>Doxis</strong>, ‘Expeditie Zwerm’, gaan wij samen<br />
met jou op expeditie naar de virtuele toekomst.<br />
‘Expeditie Zwerm’ fungeert als een routekaart,<br />
we nemen de lezer mee langs vier fasen van<br />
werk organiseren: analoog, hybride, digitaal<br />
en virtueel. Stap voor stap doorlopen we deze<br />
fasen, aan de hand van verhalen en voorbeelden.<br />
Door welke tendensen ontstaat de noodzaak<br />
om je organisatie te veranderen en hoe pak je<br />
dat aan? Is het mogelijk om je organisatie zo te<br />
veranderen, dat je grip houdt op een virtueel<br />
werkveld dat voortdurend in beweging is?<br />
Ga mee op expeditie en krijg<br />
een antwoord op deze vragen.<br />
Download nu gratis ‘Expeditie<br />
Zwerm’ op www.doxis.nl/<br />
dezwerm. Beschikbaar als<br />
ePub en PDF.<br />
Als digitaal mensenwerk wordt:<br />
www.doxis.nl