augustus 2017 nummer 4

TRICHODIADEMA DENSUM
Het gedrongen-diadeemkruid
Theo Heijnsdijk
Heel anders ziet het Gedrongen-Diadeemkruid, Trichodiadema densa,
er uit, met de dicht boven elkaar geplaatste, halfsteelronde, vleezige,
ietwat ruw aanvoelende, langwerpige blaadjes, die elk aan den top met
een stervormig groepje van 20 tot 25 witte borstelharen zijn bekroond,
waardoor het plantje aan de Sterretjescactus (zie Cactusalbum) herinnert.
Het plantje groeit zodevormig en wordt tot 7 cm hoog, waarop keurige, 4
tot 5 cm groote, gesteelde, violetrose bloempjes worden ontplooid, die zich
des middags openen. Het is met de reeds genoemde soorten sedert de 18 de
eeuw bekend.
Tot zover de tekst van A.J. van Laren in het Verkade-album
‛Vetplanten’ uit 1932. Zie de afbeelding.
Bijna iedereen zal deze plant in eerste
instantie voor een cactus aanzien. De
blaadjes met aan het eind een krans van
witte doornachtige haren (afb. 1) vertonen
een opvallende gelijkenis met de bedoornde
tepels van planten als de door Van Laren
genoemde sterretjescactus, Mammillaria
longimamma (afb. 2). Toch is de bouw totaal
anders. Waar bij een mammillaria de tepels
een soort uitstulpingen van de stengel zijn
(bladvoeten) en de doorns als gereduceerde
bladeren gezien worden, zien we bij Trichodiadema
densum echte blaadjes die over
de hele lengte bedekt zijn met glinsterende
papillen (een soort knobbeltjes). Aan de top
zijn de papillen haarachtig verlengd, zodat
daar een haast glasachtig kroontje ontstaat.
Daar dankt het geslacht de naam ook aan:
trichodiadema betekent letterlijk kroon
(diadeem) van haren. Vermoed wordt dat de
haren een functie hebben bij het vormen en
opnemen van dauw. Het is ook mogelijk dat
de borstelharen enige bescherming tegen
de zonnestralen bieden. Als een trichodiadema
in bloei komt, blijkt heel duidelijk dat
het geen cactus is. De bloemen hebben het
typische chrysantachtige uiterlijk van de
middagbloemen.
Geschiedenis
Trichodiadema densum is oorspronkelijk
beschreven in het geslacht Mesembryanthemum.
Over die geslachtsnaam is heel wat te
melden. Toen in de tweede helft van de 17e
eeuw de Verenigde Oost-Indische Compagnie
(VOC) zich aan de Kaap de Goede
Hoop gevestigd had, kwamen de mesems
vanzelfsprekend ook onder de aandacht van
de botanici. In die tijd (Linnaeus moest nog
geboren worden) was er nog geen eenduidig
systeem van plantennamen en men
behielp zich met een zo nauwkeurig mogelijke
beschrijving in het Latijn. Vanwege de
vruchten die in hun vorm doen denken aan
vijgen, begonnen de beschrijvingen van de
Zuid-Afrikaanse middagbloemen vaak met
“Ficus Aizoides Africana”. Dat betekent zoiets
als ‘altijd levende Afrikaanse vijg’. Een van
de botanici was Paul Hermann, die in 1672
op weg naar Ceylon ook Kaap de Goede
Hoop aandeed. Later werd hij directeur van
de Hortus Botanicus in Leiden. In de catalogus
van die hortus die hij in 1687 uitgaf en
waarin ruim 3000 planten genoemd worden,
beschreef hij vier van die Afrikaanse vijgen
en hij noemde ze ‘Ficoides’ (op een vijg gelijkend).
Onder die vier was ook de zogenaam-
Succulenta jaargang 96 (4) 2017 147