Kijk 2019_2_1

WWW.KIJKMAGAZINE.NL NR. 2 / 2019 / € 6,25
VERLEGT JE HORIZON
KIJK ANTWOORDT
HOE ZORGT EEN KLEINE
AARDBEVING VOOR
ZOVEEL SCHADE?
WAAROM SLAAT MIJN
HART WEL EENS OVER?
WAT KOST EEN DODE
IN HET VERKEER?
EENZAME
OPSLUITING
HEILZAAM OF HELS?
HIV - SARS - TBC
WONDERVACCIN LAAT
OP ZICH WACHTEN
GEZICHTSHERKENNING
WIND-
KRACHT
DE MEGATURBINE
KOMT ERAAN
HET GEVAAR
VAN VEILIGHEID
GAPEND GAT
DE GROTE KLOOF
TUSSEN DIGINERD
EN DIGIBEET
COPELAND
‘IK WIL NAAR DE
NOORDPOOL NU
HET NOG KAN‘
TERUGVLUCHT
WAAROM STOELRIJ 13
IN VLIEGTUIGEN
ONTBREEKT
10219 10817
AP AP
8 718972 500245 500450

Tekst: Laurien Onderwater | Beeld: Tobias Friedrich/UPY 2018
2 2/2019

Oorlogsschat
De Britse SS Thistlegorm kende een korte en vooral
tragische geschiedenis. Het pas anderhalf jaar oude
vrachtschip werd op 6 oktober 1941 door twee
Duitse bommenwerpers in de Rode Zee tot zinken
gebracht. Einde verhaal. Of toch niet? Het wrak van
de Thistlegorm kreeg in de jaren negentig namelijk
een tweede leven als populaire duiklocatie. De
Duitse onderwaterfotograaf Tobias Friedrich maakte
er deze prachtige panoramaplaat. Zoals je ziet,
was er op het fatale moment veel rollend materieel
aan boord. Naast deze Norton 16H-motoren vervoerde
het schip onder meer gevechtsvoertuigen,
vrachtwagens en twee complete stoomlocomotieven.
Vanwege de motoren kreeg de foto de titel
Cycle War. Friedrich werd er in 2018 onderwaterfotograaf
van het jaar mee.
2/2019 3

45
LAATSTE KANS
INTERVIEW Met een Noordpoolexpeditie
wil fotograaf en filmer
Sebastian Copeland de mensheid
wakker schudden.
62
sen
HELLHOLES
REPORTAGE KIJK bezocht de beruchtste
gevangenis in de VS en ontdekte waarom
men het daar bijna normaal vindt om menlangdurig
in isoleercellen op te sluiten.
6
ANTI-KOTSKASTJE
KIJK KORT Last van wagenziekte?
Uitvinder Samuel Owen beweert een
apparaatje te hebben ontwikkeld dat
er een einde aan maakt. En meer
wetenschaps- en tech-nieuws.
ARME ALIENS
60 FAR OUT Ruimteschepen van geavanceerde
beschavingen die het heelal
doorkruisen? Vergeet het maar, zeggen
sommige astronomen. Misschien bewonen
wij wel de ideale lanceerbasis.
14
SMOELENWERK
Computers worden steeds beter
in het herkennen van gezichten.
Handig, maar er liggen letterlijk en
figuurlijk grote gevaren op de loer.
13 GRUWELVERHAAL
COLUMN Lobotomie is het ‘genezen’
van psychiatrische patiënten door een
scherp object in hun hersenen te rammen.
Willem van der Does heeft geen
goed woord over voor deze ingreep.
22 PAKKETPAKKERS
NEDERTECH In de magazijnen van
pakketdiensten spelen mensen nog
steeds een belangrijke rol. Het bedrijf
Fizyr levert software om robots hun
zware en onaangename werk te laten
doen.
30 ONGELUKSGETALLEN
TERUGVLUCHT In veel verkeersvliegtuigen
ontbreekt stoelrij 13. Dat is
slechts één voorbeeld van bijgeloof
in de luchtvaart. En het heeft niet
alleen passagiers in zijn greep...
48 INTERNIET
Het internet zou de wereld eerlijker
en gelijkwaardiger maken. Maar er is
steeds meer sprake van een ‘digitale
kloof’ tussen mensen die er heel veel
of totaal niet van profiteren.
54 MEGA-MAGNETEN
Door supersterke magneten is beter
materiaalonderzoek mogelijk. Daarom
wordt er wereldwijd aan deze krachtpatsers
gesleuteld. Komt de magische
grens van 100 tesla in zicht?
68 KNUTSELFOON
TECH-TOYS De MAKERphone is een
mobiele telefoon die je zelf in elkaar
‘mag’ zetten. Gelukkig zijn de andere
hebbedingen in onze gadgetrubriek
wel meteen klaar voor gebruik.
70 WINDBEJAG
Hoe groter, hoe
beter: zo luidt de
gouden regel bij
windturbines.
Het vereist alleen
heel wat
technisch vernuft
om de
windparken de
komende jaren van
zulke giganten te
voorzien.
Word
abonnee!
76 KLOONKWESTIE
KIJK ANTWOORDT Bestaat er verschil
tussen een kloon en een eeneiige
tweeling? En waarom is Groot-Brittannië
niet hetzelfde als het Verenigd
Koninkrijk? Vier pagina’s met antwoorden
op deze en andere vragen.
79 GLASHELDER
COLUMN Zelfs natuurkundigen vinden
glas een raar soort materiaal. Maar
dat het goed beschouwd vloeibaar zou
zijn, schrijft Ronald Veldhuizen, is een
quasiwetenschappelijke mythe. Die
ook hij jarenlang heeft verkondigd.
Zie pagina
12
36
een
KIKKEN!
IN BEELD Fraaie foto’s van acht
kikkersoorten die een manier hebben
gevonden om te overleven in
vijandige wereld.
4 2/2019

24
79
62
48
24
van
45
WAPENWEDLOOP
Sommige ziektes lijken ondanks
massale inentingscampagnes onuitroeibaar.
Wat maakt het ontwikkelen
vaccins ertegen zo moeilijk?
14
76
30
EDITORIAL
KESSELER
GEZICHTSBETALING
D
eze maand duikt KIJK-journalist Hidde
Tangerman in de wereld van de gezichtsherkenning.
Een nuttige technologie,
maar wel eentje met twee… eh… gezichten.
Opmerkelijk genoeg wordt er al sinds de jaren
zestig aan gewerkt. De eerste biometrische
stappen zijn destijds gezet door een driekoppig
team van Amerikaanse wiskundigen en computerwetenschappers:
Woody Bledsoe, Helen Chan
Wolf en Charles Bisson. In 1964 gebruikten ze een
database van mug shots (politiefoto’s van verdachten)
om een computer gezichtsherkenning bij te
brengen. Dat bleek niet zo eenvoudig. Bledsoe
verzuchtte dat het onderzoek bemoeilijkt werd
door de grote variatie in hoofdrotatie, de hoek, de
belichting, de gelaatsuitdrukking en de mate van
veroudering. Er kwam dus heel wat tijdrovend
mensenwerk aan te pas om de juiste gezichten uit
een bestand te kunnen peuren.
Inmiddels hebben facial recognition-systemen
zulke grote stappen gemaakt dat Bledsoe’s
problemen grotendeel zijn opgelost. Computers
laten zich niet meer van de wijs brengen door
onderbelichte foto’s of afwijkende hoeken, en ze
kunnen zelfs door baarden en bivakmutsen heen
kijken. Een andere reden dat deze techniek nu
zo’n hoge vlucht neemt, is dat er van steeds meer
mensen foto’s op het internet rondzwerven.
Sociale media, websites en clouddiensten staan
vol smoelwerken. Het maakt de weg vrij voor een
biometrische toekomst, maar gezichtsherkenning
heeft ook een schaduwkant met, zo valt in het
artikel van Hidde (vanaf pagina 14) te lezen,
gevaarlijke aspecten.
Voor ons betekent het, afgezien van enkele
privacy-vraagstukken, een toekomst zonder
wachtwoorden en pasjes. Zelf heb ik onlangs een
forse stap gezet naar een pasjesloos leven door
een hele zooi van die portemonnee-opdikkende
plastic plaatjes digitaal onder te brengen in de erg
handige Stocard-app. Zelfs die van de plaatselijke
wereldbakker, de bouwmarkt en de Welkoop
zitten er tegenwoordig in. Ik moet nog wel steeds
mijn smartphone pakken, mijn vingerafdruk
scannen om de vergrendeling eraf te halen en het
schermpje naar de kassamedewerker draaien,
zodat die de boel kan scannen… maar
het is vooruitgang. Wat mij betreft
gaat op den duur ook die app eruit.
Dan wandel ik gewoon met de
benodigde spullen naar buiten en
reken ik af doordat het systeem bij
de uitgang mijn gezicht herkent.
Maar ik woon dan ook niet in
een eng land waar de prijs
voor biometrisch gemak
heel hoog kan zijn.
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
BEELD COVER: ISTOCK/GETTY IMAGES, BEWERKING JAN WILLEM BIJL. BEELD INHOUD: ISTOCK/GETTY IMAGES, EYE-EM/GETTY IMAGES, CHIEN LEE/MINDEN PICTURES, SEBASTIAN COPELAND, 123RF, STUDIO 5982
2/2019 5

Tekst: Laurien Onderwater, André Kesseler, Karlijn Klei
MEEVALLERTJE
Een gebruikte rolstoel is normaal
gesproken niet het meest gewilde
object op een veiling. Maar dat verandert
als hij aan een beroemd genie
toebehoorde. Aan Stephen Hawking
bijvoorbeeld. Bij het Britse veilinghuis
Christie’s kwam – naast een hoop
andere voorwerpen, zoals Hawkings
proefschrift en het script van een aflevering
van The Simpsons waarin hij
voorkwam – zijn gemotoriseerde rolstoel
onder de hamer. En die is verkocht
voor ruim 340.000 euro. Zelf
had Christie’s ingeschat dat het voertuig
hoogstens 17.000 euro zou opleveren.
Bronnen: Christie’s, The Guardian
ADEMPAUZE
De deeltjes in de Large Hadron Collider
van CERN kunnen even op adem
komen. Het mega-apparaat wordt
namelijk twee jaar stilgelegd. Pas in
2021 kunnen wetenschappers weer
subatomaire deeltjes met grof geweld
op elkaar laten knallen. De LHC
krijgt namelijk een forse upgrade,
waardoor het aantal botsingen flink
zal toenemen, en daarmee dus de
kans op de ontdekking van nieuwe
deeltjes. Deze verbeteringen worden
in twee fases doorgevoerd: van nu
tot 2021 en van 2024 tot en met
2026.
Bronnen: CERN, New Atlas
MEDISCH WONDER
In de Braziliaanse stad São Paulo
kwam vorig jaar een gezonde baby
ter wereld. Op zich niet zo opmerkelijk,
maar dit kind ontwikkelde zich
negen maanden lang in een donorbaarmoeder.
De moeder heeft het
syndroom van Mayer-Rokitansky-
Küster, waardoor ze baarmoederloos
door het leven gaat. Dankzij de in
2016 getransplanteerde baarmoeder
van een overleden vrouw kon ze alsnog
een kind krijgen. Gedurende de
zwangerschap moest ze wel medicijnen
slikken om afstoting te voorkomen,
en na de geboorte van de baby
is de baarmoeder weer verwijderd.
Maar we kunnen dit gerust een medisch
wonder noemen.
Bronnen: The Lancet, NU.nl
123RF
Zo maken wombats
hun vierkante drollen
ISTOCK/GETTY IMAGES
SPECS
Latijnse naam: Vombatus ursinus
Wat: buideldier
Leefgebied: Zuidoost-Australië en Tasmanië
Lengte: 70 tot 120 centimeter
Gewicht: 25 tot 40 kilo
Dieet: gras, wortels en knollen
IUCN-status: niet bedreigd
Eindelijk is het mechanisme achter de kubusvormige
keutels van wombats ontrafeld. En nee, die beesten
hebben geen vierkante anus.
De natuur barst nog altijd van de raadsels, al zijn die
niet allemaal van hetzelfde wetenschappelijke gewicht.
Een van de minder relevante maar zeker mafste
kwesties: de merkwaardig gevormde drollen van de
wombat. Als ze een grote boodschap doen, leggen
deze buideldieren een rits kubusvormige keutels. Die
stapelen ze daarna op om er hun territorium mee af te
bakenen. Hoe hoger de stapel keutels is, hoe groter
de kans dat andere wombats begrijpen dat ze uit de
buurt moeten blijven.
Maar niemand wist hoe wombats deze ‘blokdrollen’
produceren. Een Amerikaans onderzoeksteam bestudeerde
het spijsverteringsstelsel van twee overleden
exemplaren en vond het antwoord. Aan het einde van
de dikke darm verandert de consistentie van de wombatpoep
van vloeibaar naar vast. Vervolgens wordt de
ontlasting in het allerlaatste stuk in kubusachtige
vormen gekneed. Dat doet de darm door op bepaalde
plekken meer druk uit te oefenen dan op andere. En
zo is de natuur weer een raadsel armer. KK
Bronnen: American Physical Society, Phys.org
6 2/2019

Nieuws uit de wereld van wetenschap en technologie heet van de naald lezen?
Reageren op een bericht? Ga naar www.kijkmagazine.nl!
Nieuw: groene stroom
uit batterijtorens
Het Zwitserse bedrijf Energy Vault wil op een
wel heel bijzondere manier energie opslaan:
door stenen op te stapelen.
Het gebruik van zonne- en windenergie is geen
zeldzaamheid meer. Op zonnige of stormachtige
dagen hebben we daardoor groene stroom zat.
Maar hoe komen we eraan als de zon niet schijnt
of als er geen zuchtje wind staat? Door het overschot
te ‘bewaren’ wanneer er meer elektriciteit
wordt opgewekt dan verbruikt. Dit gaat Energy
Vault op een wel heel aparte manier doen. Het
Zwitserse bedrijf wil energie in torens opslaan.
Dat werkt als volgt: op momenten dat er een teveel
aan energie beschikbaar is, bouwt Energy
Vault er een soort blokkentoren mee. Op die manier
wordt een deel van de energie als het ware
opgeslagen in het hoogteverschil. Want hoe hoger
zo’n steen komt de liggen, hoe meer energie
daarvoor nodig is.
De batterijtorens zijn dus op hetzelfde principe
gebaseerd als zogeheten pompcentrales.
Daarbij wordt met behulp van overtollige
wind- of zonne-energie water in een enorm
bassin gepompt. Als die energie nodig is,
gaat er een afsluiter open en stroomt het
water uit het bassin. Het drijft daarbij een
turbine aan die de bewegingsenergie in
elektriciteit omzet.
Bij de torens van Energy Vault komen de
blokken met behulp van de zwaartekracht
aan een kraan naar beneden. Zo wordt de
kinetische energie van een ‘vallend’ blok
met een turbine omgezet in bruikbare stroom.
De Zwitsers beweren dat een toren zo’n 20
megawattuur (MWh) aan energie op kan slaan,
genoeg om tweeduizend huishoudens dagelijks
van elektriciteit te voorzien. De stenen
zouden 90 procent van de ‘ingevoerde’
energie voor onbeperkte tijd vasthouden.
Hoewel sommige mensen deze manier van
energieopslag nogal vreemd zullen vinden,
heeft Energy Vault de eerste klanten binnen.
Onder andere voor de Indiase multinational Tata
staat een toren in de planning. Die zou later dit
jaar zelfs al af moeten zijn. KK
Bronnen: Energy Vault, FastCompany, Popular
Mechanics
“Ik was zo’n
jongen die de KIJK
las, obsessief op zoek
naar hoe de wereld in
elkaar stak. Het stuk over
parallelle universums
vond ik het allergaafste
wat ik ooit las.”
Arjen Lubach tijdens een try-out van zijn
eerste solo-comedyshow. En op die
uitspraak zijn we stiekem best een
beetje trots.
Bron: NRC
AAN HET WOORD
“De scheepvaart
kan uitgroeien tot
15 procent van het
CO 2
-probleem”
Zo’n 90 procent van de schepen
vaart nog op vervuilende
zware stookolie. GoodFuels
komt met een alternatief:
stookolie op basis van
biogrondstoffen. KIJK sprak
Dirk Kronemeijer, de CEO van
GoodFuels.
Waarom varen zoveel schepen
nog op zware stookolie
“Er is in de scheepvaart een flinke overcapaciteit,
waardoor de prijzen die rederijen kunnen
vragen onder druk staan. Ze willen best
verduurzamen, maar kunnen de vaak duurdere
groene opties niet aan hun klanten doorberekenen.
Zware stookolie is wereldwijd verkrijgbaar
en spotgoedkoop.”
Is jullie bio-olie net zo efficiënt
als zware stookolie?
“Ja, het is een één-op-één-vervanger van zware
stookolie, maar dan duurzaam gemaakt van
biologisch afvalmateriaal, waaronder zaagsel
en gebruikte frituurolie. Bij het verbranden
van onze stookolie komt wel wat CO 2
vrij, maar
bij de productie van biogrondstoffen wordt
koolstofdioxide uit de atmosfeer opgenomen
en daarom is de olie toch CO 2
-neutraal.”
Kunnen schepen direct op de
bio-stookolie varen?
“Net als bij de fossiele variant moet de biostookolie
van GoodFuels eerst worden voorverwarmd,
maar de installaties daarvoor zijn
toch al standaard aanwezig aan boord van een
groot schip. Er hoeft dus geen enkele aanpassing
te worden gedaan aan de motor of aan de
brandstofsystemen.”
ENERGY VAULT
Waarom is jullie stookolie beter
dan ultra low sulfur fuel oil?
“In onze producten zit niet of nauwelijks
zwavel, waardoor ze voldoen aan de nieuwe
internationale wetgeving. Maar waar het echt
om gaat, is dat al onze producten 90 procent
CO 2
besparen ten opzichte van fossiele olie.
Eigenlijk hebben we een totaal nieuwe brandstofcategorie
gecreëerd: Ultra Low Carbon and
Sulfur Fuel Oil. Als we niets doen, kan de
scheepvaart namelijk in 2050 uitgroeien tot 15
procent van het wereld-CO 2
-probleem.” LO
2/2019 7