Nr. 2 - 2018

Nr. 2 - 2018
Voorjaarsmoeheid:
de tol aan de lente
GEZONDHEIDSMAGAZINE
Hoe krijg je een allergie?
Laat je lokken door het buitenleven
Detox:
lenteschoonmaak in het lichaam
SANA nr 62
1

CO
-
-
Bestellen?
www.nutribell.be
2 SANA nr 62

COLOFON
I-SANA MAGAZINE
Web-en Gezondheidsmagazine
Uitgeverij:ADVIES MEDIA vzw
info@isana.be
www.isana.be
Redactieadres:
Wegvoeringstraat 66a
B-9230 Wetteren
redactie@isana.be
Uitgave:
Tweemaandelijks elektronisch
nummer
Verantwoordelijk uitgever:
Monique Kmita
Gedelegeerd bestuurder:
Danny Zeegers
Verantwoordelijke marketing,
promotie en advertenties België:
peter.adviesmedia@gmail.com
Verantwoordelijke regie Nederland:
Kees Martens
Hoofdredacteur:
Jan van Bercken
Art-Director:
Ellen Drenth
Artistiek advies:
Alvin Bamps
Documentatie & secretariaat:
Klaudia Pauwels
Abonnementen:
Losse nummers : € 3,20
Jaarabonnement: € 24,95
Copyright 2018
Alle in de advertenties en redactionele
stukken opgenomen gegevens, alsook foto’s
door derden aangeleverd, vallen onder
verantwoordelijkheid van het betrokken bedrijf,
instelling of dienst die aanlevert aan Advies
Media vzw. Voor de juistheid, de aard en de
rechten van die gegevens kan de uitgever niet
aansprakelijk worden gesteld. Advertenties
kunnen zonder enige motivering worden
geweigerd.
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door
middel van druk, fotokopie of welke andere
wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van de uitgever. De inhoud
(teksten en advertenties) van I-sana is geen
medisch advies en kan een consult bij een
arts niet vervangen. Bij medische problemen
of twijfel moet altijd een geneesheer worden
geraadpleegd.
i-sana een uitgave
van Advies Media
Gezondheid is
ongetwijfeld het
hoogste goed. Daar
kan je zelf veel aan
doen door je levenswijze en
voeding. Tabak, alcohol, suiker,
geraffineerde kost, enz. Je kan
over veel dingen zelf keuzes
maken. Niet over de kwaliteit van
de lucht waar je woont, niet altijd
over het voedsel dat je eet, of
toch ten dele niet. Je kan rood
vlees vermijden, je kan bewerkt
en behandeld voedsel zoveel
mogelijk laten staan, maar je hebt
niet op alles een duidelijke kijk.
Denk aan de recente Fibronilcrisis
met de kippen. Een eitje is
gezond, behalve als het Fibronil
bevat. We herinneren ons nog
allemaal de dioxinecrisis. Het
land stond op zijn kop, maar is
het intussen beter? Ook Duitsland
had zijn schandaal met het
kankerverwekkende insecticide
Nitrofen, dat door de slordigheid
van een magazijnier in biologisch
gekweekte granen was terecht
gekomen. Kies dan maar voor
biologisch.
Een tijd geleden werd ook nog
DDT aangetroffen in veevoeder
en kalkoenvlees. Dat besmette
kalkoenvlees werd ook verwerkt
in babyvoeding. Eigenlijk staat
niemand er nog bij stil dat DDT
een gechloreerde koolwaterstof,
bijzonder gevaarlijk en
kankerverwekkend, al sinds
de jaren 70 verboden is in de
hele wereld. En toch wordt het
aangetroffen in kalkoenvlees dat
bestemd is voor babyvoeding.
Voorwoord
De natuur heeft gelijk
Het verbod blijkt dode letter te
zijn. In het vlees van pinguïns
aan de zuidpool, een omgeving
waar nooit één druppel DDT
werd gespoten, is besmetting
aangetroffen, zijn hormonale
veranderingen waargenomen en
wordt gevreesd voor celmutaties
waardoor mettertijd deze populatie
zeedieren gevaar loopt, terwijl
het pas duizenden kilometer daar
vandaan gebruikt werd.
En de lucht wordt steeds vuiler.
Eén op de tien kinderen heeft
astma en meer dan de helft van
de kinderen jonger dan tien is
allergisch. Bijna 150 slachtoffers
sterven per jaar aan de ziekte.
Meer dan drieduizend kinderen
worden in ons land jaarlijks in
het ziekenhuis opgenomen met
ademhalingsproblemen.
Spelen we niet een beetje
leerling-tovenaar? Kennen we het
immuunsysteem wel voldoende?
Is de natuur en de schepping
niet veel intelligenter? Zijn we
niet te ver afgedwaald van onze
oorspronkelijke roeping en onze
natuurlijke habitat? Zoals Maurice
Messegué destijds zei: “de natuur
heeft altijd gelijk”. Maar kennen
we de natuur nog wel? Willen
we nog weten dat er genezende
kracht in schuilt? We maken ons
niet meer druk over het geklungel
en de corruptie, maar we worden
er wel ziek door. Alleen wie
verstandig is, probeert zoveel
mogelijk de natuur te volgen.
Jan van Bercken
Hoofdredacteur
SANA nr 62
3

06
12
20
16
24
32
28
40
34
4 SANA nr 62

nhoud
06Hoe krijg je een allergie?
Wat is gezonder:
32joggen of wandelen?
12 Voorjaarsmoeheid:
de tol aan de lente
34Chocolade: een godsgeschenk
16Laat je lokken door het buitenleven
Probiotica: voor een gezondere
38omgeving, ook in de auto
DETOX: lenteschoonmaak in het
20lichaam
40Pak verstopping zacht aan
Gezonde nieren:
24hoeveel moet je drinken?
Heilzame planten en hun
44toepassing
Lente: ideaal voor verjongingskuur
28van je huid
Lekker gezond koken met
46groentenkok Dominique Vreven
SANA nr 62
5

Hoe krijg je
een allergie?
De lente is er amper of de eerste ellende begint: niezen,
hoesten, tranende ogen, lopende neus, gezwollen
slijmvliezen. Iemand die allergisch reageert,
herkent het probleem meteen en verwenst dan ook
de “droge, mooie, heldere lentedagen”. Voor hen liever regen,
zeeklimaat, berglandschappen boven de boomgrens en
een clean huis dat brandschoon is als een laboratorium. Maar
is dat nog een leven? Allergie is geen lachertje en dat heeft
te maken met de lichaamseigen immuniteit. Het lichaam
herkent een onschuldige stof als zeer bedreigend of gevaarlijk
en gaat zich verweren, maakt histamine aan waardoor de
crisis begint. Zo’n stof die een reactie uitlokt, noemt men een
allergeen. Het probleem: een allergie. En de reactie van het
lichaam op een allergie kan onmiddellijk komen of met vertraging.
Soms is het levensbedreigend. Wat doe je aan zo’n
overactieve immuniteit?
6 SANA nr 62

Overgevoeligheid is een
immuunsysteem dat zichzelf in de
voet schiet
Er bestaan talloze vormen van
gevoeligheid. Als ze vrijwel onmiddellijk
na het contact met het
allergeen optreden, kan men stellen
dat er antigene humorale stoffen
in het lichaam aanwezig zijn. Men
heeft het dan over vroege allergische
reacties. Allergische
reacties die later of
vertraagd optreden,
berusten op antistoffen
die aan
lichaamscellen
zijn gebonden.
Merkwaardig
is dat een
allergeen een
vroege of late
reactie kan veroorzaken,
maar er
zijn jammer genoeg ook
allergenen die zowel vroeg als
laat reageren.
Er kunnen zelfs heel acute overgevoeligheidsverschijnselen
optreden.
Dat is enkel mogelijk als het organisme
al eerder met het kwestieuze
allergeen in contact is geweest.
Binnen het kwartier na het binnendringen
van het allergeen in het
lichaam kan er al een reactie zijn.
Er zijn twee mogelijke verschijnselen:
ofwel komt er een anafylactische
shock, ofwel komt er een
atopische allergie.
De anafylactische shock treedt
vooral op als gevolg van het binnenbrengen
van bloed of bloedbestanddelen
in het lichaam. Er worden
tegenwoordig wel kruisproeven
Wat kan je
doen tegen acute
overgevoeligheid?
gedaan op bloedgroepen, maar
desondanks is bloed een gevaarlijke
materie. Allergoloog Prof. Van
Cauwenberge bevestigde zelfs dat
hij bang zou zijn bloed te moeten
krijgen. Er bestaan tegenwoordig
voldoende middelen en systemen
om de meeste operaties
ook bloedloos te laten
verlopen zodat de
patiënt geen beroep
moet doen
op donorbloed
en dat is veel
veiliger. Er zijn
trouwens veel
meer parameters
die het
bloed zeer individueel
maken, dan
de vergelijkingen van
bloedgroepen waar nu grosso
modo rekening mee wordt gehouden.
Maar ook bij injecties voor
vaccinatie met paardenserum zoals
voor tetanus, inspuiten van jodiumhoudende
contrastmiddelen in
aders vooraleer röntgenfoto’s worden
genomen, bepaalde medicijnen
en talloze dierlijke vergiften van
slangengif tot addergif en bijengif,
kunnen een anafylactische shock
veroorzaken en dat kan levensbedreigend
zijn.
Ook de inspuiting van een concentraat
van rode bloedcellen of
andere bloedbestanddelen kan al
voor problemen zorgen. Niet zelden
ziet men dat de lever, soms jaren
na een transfusie, het probleem
SANA nr 62
7

niet de baas kon, waardoor zeer
ernstige verwikkelingen ontstaan.
Ook serums die courant gebruikt
worden in oorlogsomstandigheden
zoals bijvoorbeeld een behandeling
met anti-tetanos-serum, kan bij de
tweede inspuiting een geweldige
shock opleveren.
Contactallergieën
Als na een vernieuwde introductie
van een allergeen een viertal dagen
later een reactie optreedt, dan
spreekt men van een vertraagde
reactie. De meeste contactallergieën
werken op deze wijze. Hiervoor
kunnen bacteriën, schimmels,
virussen, maar ook problemen als
tuberculose, lepra en brucellosis
verantwoordelijk zijn. Hier wordt
de reactie niet zozeer veroorzaakt,
door het allergeen, niet door de
antistof, niet door het antigeenantilichaamcomplex
dat hiervan
het gevolg is, maar wel van giftige
stoffen die chemotransmitters worden
genoemd. Als er teveel chemotransmitters
worden gevormd, of
als ze te snel ontstaan, kunnen ze
niet meer volledig worden geneutraliseerd.
Het lichaam schiet dan
te kort in zijn beveiligingsmechanisme.
Maar dit kan ook een blijvend
tekort zijn, zodat het lichaam altijd
in een soort crisissituatie vertoeft.
Men kan dit neutraliserend vermogen
van een patiënt ten opzichte
van histamine bepalen. Wie een
aangeboren allergische constitutie
heeft, heeft tegelijk een heel klein
vermogen om histamine in het
bloed te neutraliseren. Zo’n chemotransmitter
kan ook van buitenaf
worden ingebracht en hoeft niet per
se door het lichaam te worden aangemaakt.
Slangengif kan bijvoorbeeld
zo’n chemotransmitter zijn.
Histamine als chemotransmitter
Een van de bekendste chemotrans-
8 SANA nr 62

mitters is wel histamine. Normaal
wordt histamine dat vrijkomt in
de weefsels meteen afgebroken
door het ferment histaminase, een
enzym dat histamine onwerkzaam
maakt. Het kan natuurlijk zijn dat
deze afbraak niet voldoende gebeurt.
Het gevolg is een kettingreactie
van verschijnselen die de
patiënt gemakshalve als allergie zal
omschrijven.
- Het begint met een sterke daling
van de bloeddruk. Als die zo sterk
is dat de bloedsomloop niet meer
kan in stand gehouden worden,
gaat het om een anafylactische
shock en kan de dood het gevolg
worden als niet meteen deskundig
wordt ingegrepen.
- Er ontstaat een kramptoestand in
de luchtwegen met vernauwing van
de bronchiolo. Er treedt ademnood
op en deze krampachtige vernauwing
van de luchtpijpjes staat
bekend als bronchospasmus.
- De huid begint te zwellen en te
jeuken en ziet rood. Men noemt
deze combinatie de trias van Lewis.
Deze afwijkingen manifesteren zich
als netelroos of allergisch eczeem.
- Er kunnen ook krampen aan maag
en darmen optreden. Er worden
meer speeksel en maagsappen
afgescheiden. Vandaar dat braken
en diarree vaak begeleidende
symptomen zijn van een allergische
reactie.
Gelukkig zijn er ook natuurlijke
stoffen die histamine helpen neutraliseren.
Denk aan Salsaparilla
(Smilax). Daarbij kan Smilabell
van Fytobell goed van pas komen!
Ook serotonine
Niet enkel histamine, maar ook serotonine
zou betrokken zijn bij het
ontstaan van allergische reacties.
In heel wat dierlijke vergiften zoals
na slangenbeten, wespensteken,
bijensteken is serotonine betrok-
SANA nr 62
9

44 S
A
a
2
2
O
n
ken. Maar ook bij schaaldieren en
weekdieren komt serotonine voor.
Vandaar dat sommige mensen toch
een heftige reactie kunnen krijgen
na het genot van oesters, mosselen,
weekdieren. Maar dit is wel
een omstreden gebied, aangezien
niet iedereen daar op dezelfde wijze
over denkt. Ook kinine kan bij een
aantal patiënten heftige reacties
oproepen. Het gif van horzels en
wespen is rijk aan kininen. Kininen
zouden bij allergische reacties een
belangrijke rol spelen bij het overbrengen
van pijn. Er zijn natuurlijk
nog andere chemotransmitters die
zelfs nog allemaal niet bekend zijn
en waarvoor diepgaand onderzoek
heel nuttig zou zijn. Sommige van
die chemotransmitters zijn bijvoorbeeld
verantwoordelijk voor het
ontstaan van astma.
Complex
Het is een heel complexe zaak die
het hele immuunstelsel van het
lichaam aanbelangt en betreft.
In verband met allergieën is het
niet voldoende te stellen dat de allergenen
uit de weg moeten worden
gegaan, het is beter de schuldige
allergenen te bepalen en zo het
immuunstelsel weer op de sporen
te zetten, zonder dat de reactie na
een contact toch ontstaat.
We zijn natuurlijk een heel eind
verwijderd van de natuur. Weinig
patiënten hebben nog heel gezonde
darmen. In elk gezin komen mensen
voor die allergisch zijn en dat
aantal lijkt te groeien. Hun aantal is
niet meer bij te houden, de allergieën
dus misschien ook niet meer.
Tenzij... de wetenschap een handje
helpt. Maar in eerste instantie kan
de patiënt zichzelf helpen door
gezonde darmflora na te streven.
Gezonde darmen spelen een heel
grote rol in de eerstelijnszorg van
de allergiepatiënt.
Probiotica hebben daartoe hun
uitzonderlijk belang bewezen. Wil
je een tip? Denk aan Allobiose van
Fytobell met zijn miljarden probiotische
bacteriën. Op die manier heb
je een passend antwoord tegen de
allergische lenteprik.
Jan van Bercken
10 SANA nr 62
w

Ook last in het pollenseizoen?
Gedaan met het gesnotter!
Advertentie
geeft weerstand tegen
irritante allergenen en stof.
Allobiose is verkrijgbaar in de
apotheek met cnk-bestelcode:
2121-218 voor 50 capsules en met
2121-226 voor de 100 capsules.
Of vraag ernaar in de betere
natuurwinkel.
www.
44 SANA nr 59
.be
SANA nr 62 11

Voorjaarsmoeheid:
de tol aan de lente
De winter is haast voorbij, althans volgens de kalender
en daar kondigt het voorjaar zich aan met de eerste
vermoeidheidsverschijnselen. Veel mensen voelen zich
op de eindmeet van de winter uitgeput, leeggewerkt, uitgeblust.
Voorjaarsmoeheid bestaat dus echt! Het overvalt op dit
moment honderdduizenden landgenoten, als dit een troost
mag wezen, je bent dus niet alleen. Elk jaar keert het probleem
weer, ook voor werkgevers: het aantal zieken of thuisblijvers
neemt toe: eerst door griep, nadien door de lente. Er
zijn inderdaad meer zieken op het einde van de winter, dan
in volle winter en de rest van het jaar. Voorjaarsmoeheid,
wat doe je er aan?
We hebben bijna het minst inspirerende
seizoen achter de rug.
Eigenlijk hebben we niet te klagen.
Vreselijke temperatuurverschillen
zijn er niet geweest, evenmin ernstige
koude, meters sneeuw, noch
zware stormen. Nu is het wachten
op de grote doorbraak van de lente.
Iedereen loopt er zo wat mistroostig
bij. De winter is niet voorbij, de
lente is er nog niet, de etalages liggen
al vol zomerse kleuren en toch
krijgen we af en toe nog eens een
neepje van de staart van de winter.
Het is nu vooral dat er veel zieken
vallen. Maart is de maand waarop
statistisch gezien, het meest zieken
voorkomen. Samen met de maand
november is maart, de maand
waarin huisartsen het erg druk
krijgen. Meer verkoudheden, meer
griepen en ... meer hartinfarcten.
12 SANA nr 62

Hoe komt het toch dat we ons na de
winter zo ellendig voelen?
In maart en november komen ook
meest zenuwziekten en depressies
voor. En in maart is er dan nog de
andere gesel: voorjaarsmoeheid.
Train je organisme
Als je na deze winter gezond wil
blijven en vooral ook je hart wil
beschermen, moet je nu het organisme
beginnen trainen. Je moet
het lichaam weer gewoon maken
aan voortdurende temperatuurwisselingen,
het lichaam harden, het
immuunsysteem trainen. Dat doe
je niet door stil te blijven zitten,
anders krijg je een verkoudheid of
griep. We kennen geen afwisseling
van temperatuur meer door de
moderne levenswijze: living, auto,
trein, kantoor, alles is verwarmd en
de buitenlucht wordt als vijandig
beschouwd. Het lichaam hoeft zich
niet meer aan te passen, is het niet
meer gewoon zich te trainen. En
dan verschijnen de eerste zonnige
dagen, er is meer licht in de lucht
en we kleden ons weer wat luchtiger.
Gevolg: in de nawinter worden
veel mensen ziek door onaangepaste
kleding, vanwege de wispelturige
dagen. Het mag allemaal een
beetje onschuldig lijken, toch kunnen
ze gevaarlijke uitlopers hebben
voor hart en bloedvaten.
De juiste warmte
Je moet je harden in deze nawinter.
Dat betekent dat je het lichaam
moet voorbereiden op temperatuurwisselingen.
Anderzijds moet
je de grote schommelingen tot een
minimum beperken. Vandaar dat je
de temperatuur van de woning in
de gaten moet houden: living niet
warmer dan 22 graden en slaapkamer
niet meer dan 18 graden. In de
slaapkamer maak je het beter zelfs
nog wat koeler. Zestien graden is
daar ideaal. Het mag zelfs kouder
als je maar een dekentje bijlegt.
Ramen open, is nu een goede training.
De leidingen zullen nu toch
niet meer bevriezen. Je kan beter
een wolletje meer aantrekken dan
de verwarming hoger te zetten.
Droge lucht is niet gunstig
Een tweede oorzaak van vele ver-
SANA nr 62 13

A_Bo
koudheidsziekten: te droge lucht.
Vooral in ruimten waar centrale
verwarming is, of elektrisch verwarmd
wordt, moet de lucht meer
water krijgen. Dat doe je door
waterverdampers aan te brengen
aan de radiators, of door een
speciaal luchtbevochtigingstoestel
in te schakelen als het eerste niet
mogelijk is, zoals bij convectoren.
Virussen gedijen beter bij een
droge warmte, dan in ruimten waar
de luchtvochtigheid ideaal is, en die
ligt om en nabij de zestig percent
relatieve vochtigheid. Je kan dit
best controleren met een hygrometer.
Zo’n toestel is niet duur en
dat kan je je gemakkelijk aanschaffen
bij een opticien. Velen verblijven
ook veel te lang in bedorven
kamerlucht. De ramen worden niet
meer geopend, terwijl alle reten en
kieren zijn dichtgespoten, om energie
te besparen. Hoofdpijn is een
veel gehoorde klacht als gevolg van
het permanent inademen van bedorven
lucht. Het is een averechtse
besparing, want uiteindelijk word je
gemakkelijker ziek en dat kost ook
geld. Bovendien is het bewezen dat
bedorven lucht moeilijker opwarmt
dan frisse lucht. Daarom geregeld
ramen of deuren open gedurende
vijf minuten. Best van al kan je dit
doen om de twee uur. Hou er trouwens
rekening mee dat de mens
elk uur dertig kubieke meter frisse
lucht nodig heeft.
Doodop
En dan komt de veelbelovende
lente op de kalender piepen en je
kan er amper van genieten, want
je voelt je zo ellendig moe: enkel
nog goed genoeg om een hele dag
in bed te blijven liggen. Daar komt
nog een pakje depressiviteit bovenop.
Het heeft met verschillende
factoren te maken: gebrek aan
licht, gebrek aan beweging, tekort
aan vers voedsel en dan vooral fruit
en groenten.
Daarmee is dan ook de oplossing
aangegeven. Treed naar buiten in
het licht, tank een beetje zon, hoe
weinig ook, eet gezonder met fruit
en groenten en beweeg. En natuurlijk:
stimuleer je immuniteit, want
dat helpt ook, een stuk. Denk daarbij
aan Echinabell als een boost
voor je immuunsysteem.
Laat dan de lente maar komen, ze
zal zeker welkom zijn.
Jan van Bercken
14 SANA nr 62

De beste zorgen uit de natuur!
Uw online gezondheidsadviseur
GEHEEL
VERNIEUWDE SITE!
www.boverte.com
Advertentie
BOVERTE is een moderne internetwinkel.
Eenvoudig, overzichtelijk, informatief, vriendelijk geprijsd
en een goede service.
U koopt bij Boverte omdat…
• U toegang heeft tot een mooi assortiment van producten.
• U boven de 50 euro geen verzendkosten betaalt.
• U met korting op uw bestelling aankoopt.
• De producten binnen 2 werkdagen bij u worden afgeleverd.
• U gemakkelijke betalingsmogelijkheden heeft.
• Onze winkel 365 dagen per jaar en 24 uur per dag geopend is.
Daarnaast kunt u 7 dagen per week
bij onze klantenservice terecht.
• Wij garant staan voor een optimale service.
• Wij u helder en duidelijk over
de producten informeren
via de website, per telefoon
en via e-mail.
e-mail: info@boverte.com - tel.: 00/31 (0)40 254 30 48
SANA nr 62 15
A_Boverte2016_15042016.indd 3 21/04/2016 9:02:12

Laat je
lokken
door het
buitenleven
Ook maandenlang van achter het venster naar de grijze
lucht gekeken? Om somber van te worden. Veel
mensen zijn dan ook somber geworden: landerig,
triestig, depressief, hunkerend verlangen naar de
eerste lentestralen. En dan zijn ze daar: een toverwoord om
naar buiten te stormen. Absoluut doen! Want buiten is het
een heel ander leven: de lucht, de kleuren, de zon, de warmte,
de natuur, de geluiden en de geuren: kortom het nieuwe
leven kan beginnen. En dat allemaal omdat we weer naar
buiten kunnen, van de natuur genieten, de echte natuurlijke
habitat van de mens. Jammer voor wie in donkere straatjes
van de stad woont, of moet wonen, of binnenskamers moet
werken. Een tip: ga toch zoveel mogelijk naar buiten en geniet
van het buitenleven.
Sommige mensen van de overheid
willen ons naar de stad drijven, om
op elkaar gepakt te gaan wonen.
Dat is voor de overheid misschien
interessant en voor de schatkist,
maar niet voor de gezondheid.
Want de mens is niet gemaakt om
in betonnen dozen te zitten om
naar buiten te koekeloeren door
veel te kleine raampjes. En toch is
het dat wat de overheid in petto
heeft. Onbegrijpelijk, want de mens
is een onderdeel van de natuur, de
stad is een kunstmatig milieu met
veel agressiviteit, weinig vriendelijkheid,
geen verwondering en een
kunstmatige gezelligheid. Het is de
natuur die ons doet herleven, ons
ontspant en gezond maakt.
Ontspannen in de natuur
We leven gespannen, we wonen ge-
16 SANA nr 62

Gezondheid uit de natuur
spannen en we werken gespannen.
Hoogtijd om te ontspannen en daar
is de natuur ideaal voor. Zich lekker
voelen in zijn vel, herademen naar
ziel en lichaam: de winter uit de
kleren stappen, lachen, praten en...
gezond eten. Dat is het elixir voor
een gezonde lente en een mooie
aangename zomer. Op die manier
zal deze nawinter en ook de nieuwe
lente je minder gemakkelijk ziek
maken, heb je ook minder kans om
je doodmoe te voelen.
Seizoenen en gezondheid
Is er een verband tussen de seizoenen
en de gezondheid? Er zijn artsen
die het zullen ontkennen maar
elk jaar worden we er toch mee
geconfronteerd. Gevoelige mensen
voelen zelfs verandering in drukgebieden
aankomen.
Het nieuwe seizoen kan dan ook
grote verandering teweeg brengt
in het organisme. Het zenuwstelsel
krijgt een ander werkprogramma
en de overheersende invloed van
sympathisch en para-sympathisch
zenuwstelsel wisselt. Men neemt
aan dat er elektrische prikkels
van het zenuwstelsel uitgaan die
veroorzaakt worden door een groot
aantal factoren in het weersbeeld
en het milieu en ook de omgeving.
Negatieve ionen in de lucht kunnen
ons gezonder maken. Dat is
het geval in de natuur, de bossen,
in de nabijheid van een waterval en
op zee. Het omgekeerde gebeurt
in de stad: daar is de lucht vol met
positief geladen ionen. We kennen
de gevolgen: meer ziekte in de stad
dan in de natuur en voor wie van
het buitenleven kan genieten.
Ga wandelen
Als je je niet goed in je huid voelt,
dan helpt alleen een sportieve lichamelijke
inspanning: buiten gaan
sporten. Wandelen kan iedereen
en is gezond en ontspannend, het
verfrist het lichaam, maar ook de
geest. Vroeger wist men het wel:
de natuur is de beste heelmeester.
Longpatiënten werden naar zee of
naar Zwitserland gestuurd. Scholen
hielden bosklassen. Scoutskampen
gebeurden in de natuur. Terecht:
het buitenleven maakt gezond,
ontspant, verkwikt. Wie in de stad
woont moet zijn weekends en vrije
tijd zo inrichten dat ze naar buiten
kunnen. Tuinarchitecten hebben het
begrepen: ze maken tuinkamers,
tuinsalons, met mooie banken en
heerlijke planten om van te genieten.
Trek naar buiten en geniet van
het lieve leven in een natuurlijke
omgeving: veel gezonder, minder
spanning en stress en minder depressie.
Monique van Hasselt
SANA nr 62 17

Ontgiften om gezond te blijven
DETOX:
lenteschoonmaak
in het lichaam
18 SANA nr 62

Waarom de lever best een
steuntje kan gebruiken
Lente: de natuur herleeft! Ook wij ervaren die
kracht die ons gezond, gelukkig en energiek
maakt! De tijd waarop we een hele winter hebben
zitten wachten... Maar die winter heeft ook zijn
sporen nagelaten. Velen voelen zich moe. Met een
vitaliteit die op een laag pitje staat, is het moeilijk
om er tegenaan te gaan. Hoofdpijn, last in de gewrichten,
gebrek aan energie, concentratiestoornissen, spierpijn,
gezichtsproblemen, immunologische stoornissen, zelfs endocriene
of inwendige problemen. Dikwijls moeten we de
oorzaak bij de lever zoeken. Waar komt het op aan? Detoxificeren,
zich ontdoen van de gifstoffen van het metabolisme
die de winter nagelaten heeft. Sommigen zijn er voor, anderen
vinden het nutteloos, maar in elk geval kan de lever een
steuntje gebruiken om het lichaam weer een boost te geven.
Ons lichaam beschikt over een
eigen ontgiftingscentrale: de lever.
Wanneer dit detoxificatiesysteem
overbelast raakt, worden de giftige
afvalstoffen van de stofwisseling
opgestapeld in het organisme en
veroorzaken ze op een verraderlijke
en cumulatieve manier schade aan
ons lichaam.
Onze gezondheid en schoonheid
zijn nauw verbonden met ons
inwendige evenwicht. Wie zijn
gezondheid in topvorm wil houden,
moet er voor zorgen dat de ontgiftende
werking van de lever goed
functioneert.
Dagelijks worden we geconfronteerd
met steeds nieuwe en
sterkere vervuilende stoffen. De
milieuverontreiniging neemt nog
toe, en telkens weer wordt ons
organisme op de proef gesteld door
andere zogenaamde xeno-biotica,
lichaamsvreemde stoffen die ons
geen goed doen. Begrijpelijk dat
ons detoxifikatiesysteem, of onze
ontgiftingscentrale de lever, het
lastig krijgt. We weten er lang niet
alles van en het aantal vervuilende
en belastende stoffen neemt toe.
De mens berokkent zichzelf schade
door giftige stoffen die op die manier
niet in de natuur voorkomen.
Ook de voeding
Onze eetgewoonten zijn ook niet
ideaal. We eten te veel transvet, te
veel geraffineerde suiker en alcohol,
wat ons detoxificatiesysteem
overbelast. Plus geneesmiddelen
waarvan de nevenwerkingen vaak
erg belastend zijn. Met het vlees
wordt geknoeid om het mals te
maken en de dieren sneller te laten
SANA nr 62 19

groeien en zelfs potvissen sterven
in de Noordzee vanwege kwikvervuiling.
Welke illusies moeten we
ons nog maken?
Vervuiling slaat overal toe: in de
lucht, het voedsel, het verkeer, op
vakantie, op restaurant. Je ontsnapt
er niet meer aan.
Volgens Science et Vie bevindt er
zich zo’n 380 ton verarmd uranium
in de staart en vleugels van DC10’s
en Boeing 747’s om als tegengewicht
te dienen. Iedereen herinnert
zich nog de vliegtuigramp bij
Amsterdam en hoe daarna in de
onmiddellijke omgeving leukemie
plots de hoogte in ging. Honderden
tonnen van dit uranium zijn gestockeerd
in een loods in de streek
van Limoges en dienen voor de
productie van glazuur en tegels.
Deze zijn radioactief en kunnen beschouwd
worden als nucleaire afval.
Hoe kunnen we dan onze gezondheid
vrijwaren en de gifstoffen
zoveel mogelijk verwijderen?
Het gevaar van xenobiotica
Veilig en puur voedsel bestaat niet
meer. We kunnen wel proberen
voedsel te kiezen dat zo weinig mogelijk
giftige stoffen bevat. Toch is
het onvermijdelijk dat we toxines,
gifstoffen, lichaamsvreemde stoffen
naar binnen krijgen. En wat doet
ons lichaam met die giftige cocktail?
We moeten het niet aan het
toeval of de erfelijkheid overlaten,
we kunnen gelukkig ook gebruik
maken van het detoxificerend vermogen
van het lichaam, geholpen
door natuurlijke stoffen.
De meeste voedingsmiddelen kunnen
tegenwoordig niet in voldoende
mate antioxidanten leveren die ons
lichaam nodig heeft, omdat voedsel
dikwijls giftige stoffen bevat en te
weinig vitamines en antioxidanten
om vrije radicalen te bestrijden.
Deze vreemde en giftige stoffen
kennen we als xenobiotica, stoffen
die lichaamsvreemd zijn en dus
onze gezondheid bedreigen.
Om gemakkelijk geëlimineerd te
20 SANA nr 62

kunnen worden, moeten deze stoffen
hydrofiel zijn, dat betekent dat
ze zich gemakkelijk moeten kunnen
verbinden met een waterig milieu,
terwijl de meeste lichaamsvreemde
stoffen daarentegen lipofiel zijn, ze
verkiezen een vetrijk milieu. Een
gevaarlijke situatie, aangezien het
moeilijker is voor het organisme om
vet kwijt te raken, dan om water te
elimineren (via de nieren). Daardoor
blijven de gifstoffen gemakkelijk
in het lichaam achter.
Kankerverwekkend
Xenobiotica dringen het lichaam
binnen via
de
barrière van
het maagdarmslijmvlies,
ofwel via
de huid of
de longen.
Een te hoge
concentratie
aan
xenobiotica
en xenooestrogenen
(ook lichaamsvreemde
stoffen die
een gelijkaardige
werking hebben als oestrogene
hormonen) is toxisch of
giftig voor het organisme en kan de
normale metabolische processen of
omzetting van voeding in energie,
drastisch aantasten.
Talrijke chemische stoffen zijn kankerverwekkend.
Ruim 80% van de
bij de mens voorkomende kankers
wordt er door veroorzaakt. Bovendien
werken de filters (lever en
nieren) vaak ontoereikend.
De lever:
perfecte detox-centrale
De lever is een van de belangrijkste
organen van het lichaam. Er zijn al
meer dan 200 verschillende functies
bekend, maar er zijn er nog veel
meer. Het is de ontgiftingscentrale
van het lichaam.
Hij speelt niet enkel een rol in de
vertering van voedsel, ook in het
elimineren en omzetten van gifstoffen
die uit het voedsel, de lucht
en door de huid in ons lichaam
terechtkomen. Zonder lever blijft
niemand in leven, maar zou in een
mum van tijd zichzelf vergiftigen.
Natuurlijk is
de rol van
de lever ook
vitaal bij de
vertering en
de assimilatie
van
voedingsstoffen.
De
lever is ook
een opslagplaats
van talrijke
essentiële
mineralen
en vitaminen,
zoals
ijzer, koper,
vitamine A,
D, E, K en
B12. Het is de enige bron van albumine
en andere plasmaproteïnen en
de plaats waar lipiden (vetten) en
lipoproteïnen uit het plasma gesynthetiseerd
worden.
De belangrijkste rol van de lever is
echter de DETOXIFICATIE.
De lever speelt een sleutelrol in de
metabolische processen voor het
neutraliseren van toxinen. Toxines
kunnen het best omschreven
worden als stoffen die een negatief
SANA nr 62 21

A_iSA
effect hebben op de functie of de
structuur van de cel, zoals zware
metalen, chemische stoffen, cellulair
afval van bacteriën en schimmels
en afbraakproducten van het
eiwitmetabolisme. Toxines die niet
door het lichaam geëlimineerd
kunnen worden, stapelen zich in
hoofdzaak op in het vetweefsel en
de botten.
Superfilter
De lever is het voornaamste orgaan
voor het onschadelijk maken
van toxinen of giftige stoffen. Dat
gebeurt via de cytochroom-P450-
systemen. Om weefselschade te
voorkomen is daarom de aanvoer
van voldoende antioxidanten essentieel.
De activiteit van cytochroom P450
verschilt van persoon tot persoon in
functie van genetische factoren, het
contact met toxische producten en
het voedingspatroon. Uit deze verschillen
resulteert ook een verschil
in vermogen om kankerverwekkende
stoffen onschadelijk te maken.
Dit verklaart waarom bepaalde personen
hun hele leven lang roken en
toch gezond blijven, terwijl anderen
reeds na enkele jaren longkanker
krijgen.
Antioxidanten erg belangrijk
De ontgifting gebeurt in meerdere
stappen. Hoe langer stoffen in het
lichaam achterblijven, des te giftiger
ze kunnen worden. Getransformeerde
intermediaire stoffen, zijn
vaak reactiever en giftiger dan de
oorspronkelijke stoffen b.v. na biotransformatie
ontstaat superoxide.
Een verhoogde bescherming tegen
oxidanten is bijgevolg onontbeerlijk.
Het is derhalve niet correct om te
stellen dat het lichaam geen detox
nodig heeft of kan gebruiken,
maar het komt er wel op aan uit te
maken op welke manier die plaats
vindt. Als de lever en de nieren er
niet bij betrokken worden, is het
inderdaad zinloos.
Daarom zijn Cardubell en Urtibell
bijzonder interessante supplementen
die de lever en de nieren helpen
in hun ontgiftende werking. Zo
wordt verhinderd dat zich gifstoffen
in het lichaam blijven opstapelen.
Grote schoonmaak na de winter is
dus van het grootste belang voor
het organisme.
Jan van Bercken
22 SANA nr 62

Detox voor je
organisme.
Advertentie
Cardubell helpt!
• Ondersteunt de vertering
van vetten
• Ondersteunt de werking
van het ontgiftingsorgaan
• Goed voor de galfunctie
Cardubell van Fytobell ® is in de apotheek
verkrijgbaar met cnk-bestelcode: 2899-870
Gezonde kracht uit de natuur !
Meer informatie?
Tel. 011/371924 of e-mail:
info@fytobell.be
www.fytobell.be
SANA nr 62 23
A_iSANA_Cardubell_13032018.indd 1 13/03/2018 10:38:26

Gezonde nieren:
hoeveel moet je
drinken?
Ons lichaam vernieuwt zichzelf constant. Dat is het
wondere van onze natuur. Het zit ingebakken in
onze genen dat de cellen zichzelf moeten en kunnen
herstellen en vernieuwen. Daardoor ontstaan ook
afvalstoffen die moeten worden opgeruimd. De longen, de
huid, de ontlasting zorgen er voor, maar ook de nieren hebben
daar een belangrijke functie in. Die elimineren gifstoffen.
Om dat naar behoren te kunnen doen, hebben ze water
nodig, veel water. Wie zijn nieren gezond wil houden en goed
wil laten functioneren moet daarom ook voldoende drinken,
ook om nierstenen te voorkomen.
Afvalstoffen die door de nieren uit
het bloed worden gefilterd komen
uiteindelijk in de blaas terecht,
waar ze kunnen worden opgeslagen
om te worden verwijderd.
De nieren werken constant, zodat
de rol van de blaas als opvangreservoir
erg belangrijk is.
Voldoende drinken
Hormonen die door de bijnieren
worden geproduceerd zorgen voor
24 SANA nr 62

een terugwinnen van natrium uit de
urine. Bij dat proces is veel water
nodig. Vandaar dat het van belang
is dat de patiënt voldoende drinkt.
Terugwinnen van natrium gaat gepaard
met terugwinnen van water,
wat mogelijk wordt gemaakt door
de osmotische druk van het bloed.
Is er te weinig vocht in het lichaam,
dan wordt er veel vocht uit de voorurine
teruggewonnen, doordat er
meer hormonen worden geproduceerd.
Is er voldoende vocht in het
lichaam, dan worden er door de endocriene
klieren minder hormonen
uitgescheiden. De bloeddruk zorgt
voor een osmotische druk waardoor
de vochten door de filterwand heen
wordt geperst, behalve bloedcellen
en eiwitten, want deze moleculen
zijn te groot. Een juiste bloeddruk
is dus van belang.
Welk voedsel voor de nieren?
Het is zonder meer duidelijk dat
alle voedsel en drank die we het
lichaam binnen brengen van invloed
is op de werking van de nieren.
Bekend is de uitwerking van alcohol
en koffie op de urineproductie.
Alcohol belemmert de resorptie van
water uit de voorurine, waardoor er
teveel water wordt uitgescheiden.
Cafeïne uit koffie, thee, cola en
chocolade, zorgen voor een versterkte
doorbloeding van de glomeruli,
waardoor een verhoogde urineuitscheiding
plaats vindt.
Er zijn voedingsmiddelen die het
urinezuur in het bloed verhogen.
Wordt dit niet goed uitgescheiden,
dan kan jicht ontstaan. Dierlijke
eiwitten verhogen het urinezuurgehalte
in het lichaam. Jichtlijders
moeten dit vermijden.
SANA nr 62 25

VOLDOENDE
DRINKEN!
Ook keukenzout heeft een belangrijke
invloed op de nieren. Dat natrium
wordt door de nieren teruggewonnen.
Hoe meer natrium, des
te meer water ook via de osmotische
druk wordt gerecupereerd. Op
die manier kan oedeemvorming en
verhoogde bloeddruk ontstaan.
Water is voor het lichaam van groot
belang. Mineralen eveneens, want
die worden via de nieren teruggewonnen.
Volwaardige voeding bevat
meer mineralen dan verarmde
geraffineerde voeding.
Het lichaam bestaat voor 75 percent
uit water, het bloed voor 90
percent. Een lichaam van 70 kg
bevat dus ongeveer 50 liter water.
Een normale vochtopname per dag
is ongeveer 2,5 liter, omdat dezelfde
hoeveelheid uitgescheiden
wordt, waarvan 1,5 liter via de
urine, 400 ml door de ademhaling
en 500 ml door transpiratie.
Eiwitten mogen in de urine niet
voorkomen. Als dit wel gebeurt,
dan is er een nierziekte en is artsenbezoek
noodzakelijk. Glucose
in de urine kan ook een kenmerk
zijn van suikerziekte en ook hier is
controle door een arts noodzakelijk.
Maar om de nieren gezond te houden:
voldoende drinken, opletten
met zout, koffie en alcohol.
Een steuntje nodig: Orthoren van
Fytobell zorgt voor een goede
waterhuishouding door de nieren
te helpen. Dankzij solidago, heermoes
en selderij hebben die alles
wat nodig is om gezond te kunnen
functioneren.
Jan van Gendt
26 SANA nr 62

Ik ga op reis en neem mee...
Advertentie
Maar ook
Travelbac
probiotische handgel
Operatie schone handen!
Ook op vakantie...
Verkrijgbaar in de apotheek met cnk-bestelcode: 3311-909 voor 30ml en 3311-917 voor 100ml.
Liever online bestellen? Veilig en snel via www.almed.be
SANA nr 62 27

Lente: ideaal voor
verjongingskuur
van je huid
We hebben de winter grotendeels achter
de rug. De zon lonkt, het mooie weer, de
buitenlucht. Tijd om een gezond kleurtje te
krijgen? Dat denk je maar, want de witte,
blekere winterkleur van de huid is eigenlijk
gezonder. Na de winter is het ook de
ideale periode om de huid te herstellen en te voorzien van
voldoende voedende en hydraterende bestanddelen, zodat
de schade van de vorige zonnezomer kan worden gerestaureerd.
Want de zon is gezond vanwege haar vitamines die
ze aanmaakt in de huid, maar is ongezond voor de huid zelf.
Het hoeft niet per se een melanoom of een voorstadium van
huidkanker te zijn, maar de huid heeft door de zon te lijden
van uitdroging, verdikking, veroudering en rimpels. Hoe moet
je dan best de huid verzorgen na de winter, om er mooi voor
te komen tegen de lente en de zomer?
28 SANA nr 62

De winter is eindelijk voorbij. Dat
is goed nieuws voor wie zijn huid
wil verzorgen, want de zomer heeft
de huid extra op de proef gesteld
en in de winter krijgt de huid een
rusttijd, tenzij je die extra bloot
stelt aan extreme temperaturen:
ijskoud buiten en heel warm binnen.
Aangezien de huid de eerste
en enige barrière is van het lichaam
tegen de agressie van buitenaf, zoals
virussen en bacteriën is het van
belang dat er goed zorg voor wordt
gedragen.
Door de koude en de gure omstandigheden
wordt de huid dunner
omdat die in de winter minder
vocht bevat. Daardoor gaat de huid
jeuken, begint men te krabben en
dat is de poort openen voor besmettingen.
Niet krabben en zorgen voor voldoende
vocht is de boodschap.
Winteronderhoud
Dat betekent:
- Geen bad nemen dat langer duurt
dan 10 minuten, want dat dehydrateert
de huid.
- Niet te warm baden en ook niet te
warm douchen.
- Eindig de warme douche altijd
met een koude douche, zodat de
bloedvaten weer open gaan.
- Vermijd een gezichtslotion die
alcohol bevat, dat droogt de huid
nog meer uit.
- Vermijd zeep, want daardoor
wordt de zure beschermmantel van
de huid vernietigd.
- Vermijd badshampoo, maar gebruik
liever een olie, precies om het
vocht in de huid vast te houden.
- Gebruik een goede visolie, om de
vetzuurverhouding in het lichaam
te verbeteren. Denk aan Omega-3
van Nutribell.
SANA nr 62 29

- Gebruik een vocht inbrengende
crème zoals Ellen Dee Aloë Vera
of Kamille.
Op die manier krijgt je huid een
onderhoudsbeurt na de winter en
zal die ook jong blijven tegen dat
het mooie seizoen aanbreekt.
Meer drinken
Vooral in de winter klagen veel
mensen over een droge huid. Ze
beginnen dan met zalfjes en crèmes
te smeren om meer vocht in
de huid in te brengen. Dat is een
illusie als er te weinig vocht in het
lichaam aanwezig is. Daarom is
het nuttig de kwaal van binnenuit
aan te pakken, want in de winter
blijven veel mensen binnen, de te
droge lucht door centrale verwarming
heeft een uitdrogend effect,
maar vooral te weinig drinken en
opnemen van vocht is oorzaak van
droge schrale huid. Vaak drinken de
meeste mensen verkeerde drankjes:
alcohol en koffie, want allebei
zijn ze vocht drijvend. Wie koffie
drinkt moet nadien meer water
tot zich nemen om de vochtbalans
weer op peil te brengen. Typisch
voor een vochtarme winterhuid
zijn de witte gerstekorreltjes. De
crèmes die erop gesmeerd worden
helpen amper, want als er niet
voldoende vocht is, kunnen ze ook
geen vocht binden aan de huid.
Daarom zeker twee liter water per
dag drinken, liever een kruidenthee,
groentesoep of groentebouillon,
maar zeker geen alcohol, daardoor
droogt de huid namelijk nog
meer uit. En zoals we het altijd al
vermoed hebben, wordt het nu ook
bevestigd: gezondheid en schoonheid
gaan samen en... schoonheid
komt van binnenuit.
Monique van Hasselt
30 SANA nr 62

Advertentie
Kamille Crème (met kamille)
Hydraterend en totale verzorging
Kamille crème is een totale verzorgingscrème
bij een droge en schrale huid, na zonnebrand
en na een douche of bad, en is bovendien heel
geschikt voor baby’s en kinderen.
Ze hydrateert de huid en helpt
haar te herstellen.
Potje 100 ml - Prijs € 5,95
Verkrijgbaar bij uw apotheek met cnk-bestelcode 2885-440.
Neem deze code mee, zo zal uw apotheker u sneller en beter
kunnen helpen.
Voor meer info: www.ellendee.be
SANA nr 62 31

Wat is
gezonder:
joggen of
wandelen?
Je ziet ze weer buiten komen: de joggers en de wandelaars.
Eens de winter voorbij, komt de sportmicrobe
naar boven. Sommigen zijn fanatiek bezig: elke dag
20 km joggen, een tweetal uurtjes per dag. Anderen
zweren bij een uurtje wandelen, of een half uurtje
kuieren in het park.
Maar wat is nu het gezondst, want iedereen zweert een
beetje bij zijn eigen voorkeur.
Ik zag onlangs een bevriend kinesist
die aan de dodentocht had
meegedaan. Jawel, hij had die helemaal
uitgestapt. ’s Avonds vertrokken
en ’s anderendaags ’s middags
aangekomen. Inderdaad de volle
honderd kilometer uitgestapt, maar
… compleet kapot. Hij had meer
moeite om tot aan zijn auto te
geraken om naar huis te rijden, dan
om de 100 km uit te stappen. Even
stil gezeten om een kopje koffie te
drinken en de stijfheid was hem in
de spieren gekropen. Elke pas was
een marteling.
En ook een telefoontje gekregen
van een jonge vriend die aan de
halve marathon van Amsterdam
had meegedaan. Vier uur over een
goede twintig kilometer, maar ook
doodop en spierpijn, pijn in de hiel
en aan de knieën. Maar het was
wel een snikhete dag geweest. Aan
dat tempo kon je de halve marathon
hebben uitgewandeld en dat
was misschien wel verstandiger en
32 SANA nr 62

gezonder geweest.
Maar wat is nu het beste? Wandelen
of joggen?
De chirurg spreekt
In elk geval moeten we bewegen.
Dagelijks zelfs! Want beweging is
ons tweede hart en stil zitten is het
nieuwe roken. Met andere woorden:
niet bewegen is dodelijk. Maar
hoe?
Een chirurg verklapte het geheim:
ik zie ze allemaal binnenkomen in
mijn praktijk: eens de vijftig voorbij
hebben ze letsels aan de knieën,
de heup. Die heftige joggers zijn
de ideale kandidaten voor knie- en
heupprothesen.
Voor wat de
statiek betreft
is joggen absoluut
niet gezond:
je krijgt
zonder het
te willen een
beschadiging
van het kniegewricht
en een
overbelasting
van het heupgewricht.
Dan
moet je ook
nog geluk hebben met de enkels.
Wie zonder gepast schoeisel gaat
joggen krijgt zeker een probleem.
De zolen moeten afgeveerd zijn,
liefst met luchtkussens zodat de
schokken worden opgevangen en
als je gaat lopen doe het dan bij
voorkeur op een zachte ondergrond:
een bospad, een weide, een
zandweg, het strand. Beton of een
verharde weg is absoluut te mijden
vanwege het risico op letsels. Die
schade manifesteert zich niet meteen,
er gaan jaren, soms tientallen
jaren overheen, maar de schade
kruipt in het lichaam en de gewrichten
worden door overbelasting
beschadigd.
Maar voor de spieren is joggen dan
weer beter dan wandelen. Daarover
is onderzoek gedaan aan de North
Carolina Universiteit in de States.
De kuitspieren werken efficiënter
bij het lopen dan bij wandelen: ze
worden beter gestretcht en krijgen
ook meer rustpauzes tussen elke
sprong van het joggen. Bij wandelen
zijn ze voortdurend in beweging
en krijgen minder rust. Spierscans
hebben aangetoond dat de aanpassing
van de kuitspier beter is
tijdens het joggen, dan tijdens het
wandelen of snelwandelen.
Wandelen
beter voor het
hart
De American
heart Association
heeft ook
onderzoek verricht.
Zij komen
tot de conclusie
dat wandelen
beter is voor het
hart dan joggen.
Het risico op een
hartaandoening
verminderde bij wandelaars met
meer dan 10 percent. Bij joggers
was dat maar 4,3 percent. De
bloeddruk verminderde bij joggers
met 4,2 percent en bij wandelaars
met 7 percent. Diabetes verminderde
met 12 percent zowel bij
wandelaars als bij joggers. Het was
geen flutonderzoekje: het betrof
niet minder dan 33.060 patiënten.
Conclusie: voor hart, longen, het
skelet en de gewrichten en algemene
gezondheid is wandelen beter.
Voor de spieren is lopen beter.
Kies maar…
Jos van Landuyt
SANA nr 62 33

Chocolade: een
godsgeschenk
Er zijn maar weinig mensen die geen chocolade lusten.
Het wordt al langer geroemd omwille van de
smaak, omschreven als het ideale dessert, de troost
van bedrukte zielen, hulp tegen zwaarmoedigheid
en nu komt daar nog een geschenk uit de hemel
bij: het zou ook gezond zijn. Meer zelfs: je leeft langer als je
geregeld wat chocolade eet. Maar wat is geregeld, hoeveel
en welke soort. Want chocolade is weliswaar afkomstig van
de cacaoboon en dus een sterke antioxidant, maar door het
roosteren van de bonen gaan heel wat kwaliteiten verloren.
Die kwaliteiten verminderen bij elke bewerking: hoe meer
suiker, hoe slechter, hoe meer melkderivaten, hoe nadeliger,
hoe meer vetten hoe gevaarlijker. Dus moet je het bij
pure chocolade houden en dat is enkel weggelegd voor de
fijnproevers, die met kennis van zaken, eventueel aangevuld
met een heerlijk en vers kopje espresso de wondere kracht
van de natuur naar waarde weten te schatten.
34 SANA nr 62

Minder hartinfarcten dankzij cacao
Chocolade is een geschenk uit
de hemel. Er zijn mensen die als
ontbijt een halve kilo pralines kunnen
oppeuzelen, maar dat is niet
wat wij met chocolade bedoelen.
Daarvan blijft enkel in de verte een
chocoladesmaak over, gedomineerd
door suiker en vetstoffen.
Chocolade op zich is al vet genoeg,
er hoeft niets te worden aan toegevoegd.
Natuurlijk is echte pure
chocolade ook bitter. Je moet maar
eens proberen chocolade van 100
percent te genieten. Dan ben je wel
goed bezig, maar de meeste zullen
niet bezig blijven, want de smaak
is niet wat de meesten gewend zijn
van chocolade: een zoete smaak
die smeuïg is en naar noten proeft,
cacaonoten welteverstaan.
En bij gelegenheden laten ze zich
flink gaan: er zijn feesten in het
jaar waarop men van chocolade
een cultuur heeft gemaakt: eieren,
klaasmannen, hazen enzovoort.
Dan is de verleiding groot, te groot
om er aan te weerstaan, met alle
gevolgen vandien.
Gelukshormoon
Chocolade is een emotioneel product,
haast geen voedsel meer. Dat
komt door de zoetstoffen, suikers,
vetstoffen, smaakversterkers. Aan
de Gentse universiteit is daarover
onderzoek gedaan. Chocolade is
sterk verbonden met gevoelens.
Het dient vaak als surrogaat van
onbevredigde wensen, emotionele
tekorten, problemen. Gauw een
SANA nr 62 35

stukje chocolade om de droefheid,
het landerig gevoel weg te
eten. Het werkt omdat chocolade
het serotoninegehalte
verhoogt, het gelukshormoon
stimuleert. Dat zijn neurotransmitters
(dopamine, serotonine,
noradrenaline, tyramine en
anderen) die de batterijtjes met
energie opladen die we nodig
hebben om allerlei gedragingen
te ondernemen en gevoelens te
verbeteren. Chocolade veroorzaakt
een soort Pavlov-reactie:
als je het ziet liggen in de kast
of op tafel, kan je er onmogelijk
van afblijven.
Supergezond?
De cacaonoten zijn van nature
erg rijk aan polyfenolen, sterke
antioxidanten die vrije radicalen
in het organisme bekampen.
Hoe puurder (hoe zwarter) de
chocolade, des te meer polyfenolen
bevat die en des te gezonder
is die ook. In het laatste
geval zou je haast van een perfect
medicijn kunnen spreken.
Het maakt je gelukkiger (door
de serotine) en het maakt je
gezonder door de polyfenolen.
Volgens de Azteken was chocolade
dan ook voedsel van
goddelijke oorsprong. Om de
bitterheid weg te moffelen werd
er in Europa suiker aan toegevoegd,
maar daardoor boette de
chocolade ook aan waarde in.
Intensief wetenschappelijk
onderzoek aan de universiteit
van Cambridge toonde aan dat
chocolade polyfenolen van de
krachtigste groep bevatten. Wie
geregeld zwarte chocolade eet
vermindert zijn kans op een
hartinfarct met maar liefst 38
percent. Ook minder kans op
36 SANA nr 62

A_iSana_DillsDigestiveMints_13122012.indd 1 26/01/2018 10:18:13
SUIKERVRIJ
o o k g e s c h i k t v o o r d i a b e t i c i
dills
dIgEStIVE MIntS
Zachtverfrissende muntjes
met essentiële oliën
uit kruiden en vruchten.
kanker en diabetes. Dat betreft enkel de
zwarte chocolade. Wie de gewone gesuikerde
eet, loopt juist meer kans op diabetes
en hartkwalen.
Eet dus pure chocolade en je vermindert de
kans op een hartziekte met één derde.
The Lancet waarschuwt dan weer zich niet
te laten bedotten door fantasiechocolade
zoals eieren en paashazen in chocolade; die
bevatten slecht vet en veel suiker, dus erg
nadelig voor de gezondheid. Hou het puur,
dan ben je goed bezig!
Hans de Groot
Maakt de dingen
verteerbaar!
Verkrijgbaar in de apotheek:
dills original
met CnK-bestelcode: 2161-149
dills ginger lime
met CnK-bestelcode: 3035-086
voor meer info:
www.dills.be
SANA nr 62 37

Probiotica:
voor een gezondere
omgeving, ook in
de auto
Sinds antibiotica te pas en te onpas wordt gebruikt,
weten we hoe belangrijk het microbioom wel is. De
darmflora bevat meer dan vijftien kilogram bacteriën
en die zorgen mede voor de opbouw van de
immuniteit. Hun functie is ook de “onvriendelijke
bacteriën” te overvleugelen en uit te schakelen, dat zijn de
zogenaamde probiotica. Omdat we intussen weten dat antibiotica
- hoewel nuttig in bepaalde gevallen - nadelig kunnen
zijn voor het organisme, hebben we het effect en de weldaden
van probiotica ontdekt en leren waarderen. Ze worden
tegenwoordig in meerdere toepassingen gebruikt.
38 SANA nr 62

Probiotica bestaan uit bacteriestammen
die verschillend kunnen
zijn. Elke stam heeft een eigen
werkingsgebied dat nog niet helemaal
is uitgeklaard. Onderzoek
daaromtrent is gaande. Er werd
vastgesteld dat door bepaalde bacteriestammen
aan het voedsel toe
te voegen, het immuunsysteem via
de darmen een prikkel kreeg. Dat
was vooral opvallend als patiënten
na een antibioticakuur een verlaagde
immuniteit hadden en ook eerst
moesten herstellen van de behandeling
met antibiotica.
Van probiotica zijn ook nog lang
niet alle eigenschappen bekend.
Ziekenhuizen die probiotica gebruikten
in reinigings- en ontsmettingsmiddelen
hadden statistisch
minder af te rekenen met problemen
veroorzaakt door MRSA (de
resistente ziekenhuisbacterie).
Dat doet besluiten dat probiotica
erg nuttig zijn, niet enkel na een
antibioticakuur. Gelukkig bestaan er
in de handel probiotica voor allerlei
toepassingen: reinigingsmiddelen
voor de huid, maar ook als spray
voor de wagen. Ze zorgen voor
een beter klimaat, overklassen de
schadelijke bacteriën en maken van
de auto een cleanere en gezondere
ruimte. Mensen die langere tijd in
de auto moeten doorbrengen zullen
er veel plezier van ondervinden.
Denk aan Moood dat in de cockpit
van je auto geregeld goede bacteriën
verstuift.
www.moood.store
Jan van Berken
SANA nr 62 39

Pak verstopping
zacht aan
We leven en blijven gezond bij de gratie van de
kwaliteit van het voedsel en het metabolisme
of de verwerking ervan. Het lichaam haalt er
normaal uit wat het nodig heeft, zet het om in
bruikbare stoffen, geeft het af aan het bloed
en de onbruikbare afvalstoffen worden uit het lichaam verwijderd
door nieren en darmen. De evacuatie van die onbruikbare
afvalstoffen is wel belangrijk, omdat er ook gifstoffen
in voorkomen of althans elementen die nadelig kunnen
zijn voor het organisme. Op de duur kan verstopping aanleiding
geven niet alleen voor ongemakken, maar ook voor
ernstige ziekten. De uitdrukking “de dood huist in de darm”
is er niet vanzelf gekomen. Een vlotte stoelgang is dus van
vitaal belang.
40 SANA nr 62

Laat je lichaam zichzelf
niet vergiftigen
Als we de darmen niet geregeld
kunnen evacueren, m.a.w. het niet
tot ontlasting komt, spreken we
van verstopping. Als niets meer beweegt,
het tot een “file” in de ingewanden
komt, dat loopt de rest van
het lichaam ook gevaar: alles dreigt
zoals in het verkeer een beetje stil
te vallen en geeft aanleiding tot een
kettingreactie: gifstoffen komen
in het bloed terecht en de minste
problemen zijn
een opgeblazen
gevoel, hoofdpijn,
onzuivere huid,
concentratieproblemen,
riekende
adem, gestoorde
slaap. Dat zijn
nog maar de eenvoudigste
problemen
die makkelijk
op te lossen
zijn. Blijft het
voortduren dan
kunnen ernstige
ziekten, zelfs
kanker ontstaan.
We hebben er alle belang bij het
niet zover te laten komen en gelukkig
is daar meestal gemakkelijk iets
aan te doen.
Geen agressieve pillen
Het is verleidelijk om meteen
doortastende middelen te zoeken:
laxeerpillen. Ze zijn vrij te koop en
worden heel veel gebruikt. Vooral
oudere mensen, bij wie alles zo’n
beetje trager verloopt, ook de
stoelgang, maken er te vaak misbruik
van. Belangrijke stoffen zoals
kalium worden zo uit het lichaam
verwijderd, waardoor de bijwerkingen
van de middelen gevaarlijker
worden dan het probleem zelf.
Tekort aan kalium geeft last met
de spieren, ook het hart. Dergelijke
experimenten kan je beter
vermijden. Toch zijn er mensen
die het jarenlang
gebruiken, tot
de darmen hun
spontane zelfreiniging
of evacuatie
verleerd heeft.
De peristaltiek
valt weg omdat
de pillen het
stuurmechanisme
hebben overgenomen.
Als je een dergelijk
traject wil
omgooien kan dat
niet meer op eigen
houtje, maar
moet het geleidelijk afgebouwd
worden onder controle van de arts.
Toch is het eenvoudig om het niet
zover te laten komen, omdat de
levenswijze de belangrijkste oorzaak
is.
Ga natuurlijker leven
Vooral oudere mensen hebben last
van verstopping omdat hun levenswijze
samenhangt met hun leeftijd:
SANA nr 62 41

ze eten eenzijdig, vaak te geraffineerd
omdat ze een kauwprobleem
hebben, ze drinken te weinig en ze
bewegen niet genoeg. Daarmee is
ook de hint gegeven hoe je er iets
kan aan doen.
- Drink voldoende, minstens 2,5
liter per dag, vooral water. Geen
alcohol en geen koffie. En drink je
wel koffie wat op zich niet ongezond
is, dan moet je nog meer
water drinken.
- Eet voldoende vezels met een
lange structuur. Daaruit worden
probiotica gemaakt in de darmen
en die zorgen voor een gezond microbioom.
Maal niet alles kapot met
de mixer.
- Vermijd geraffineerde kost met
teveel suiker. Dat voedt de rottingsbacteriën
in de darmen. Eet
daarentegen levend voedsel: fruit
en groenten en minder gebak en
wit brood. Kies voor volkoren, dat
is echt belangrijk!
- Als je antibiotica hebt moeten
nemen, neem dan ook probiotica.
Denk daarbij aan Digesbiose van
Fytobell. Dat is noodzakelijk voor
gezonde flora!
- Sla nooit het ontbijt over, maar
eet ’s morgens altijd ook wat fruit.
Vooral kiwi zal de darmen activeren!
- Beweeg meer. Maak elke dag
minstens een wandeling van een
half uur.
- Neem tijd voor het toiletbezoek.
- Gebruik een natuurlijk middel om
de darmen te stimuleren: sporkehout
oftewel Frangula is daarvoor
ideaal. Het brengt geen gewenning
mee, irriteert de darmen niet, maar
evacueert ze op een natuurlijke
manier.
Gebruik Frangulabiose op basis
van Frangula en goede darmbacteriën,
dat is een echte verjongingskuur
voor je darmmilieu en zorgt
weer voor een natuurlijk en vlotte
evacuatie.
Jan van Bercken
42 SANA nr 62

Trage stoelgang?
Frangulabiose
helpt natuurlijk!
Advertentie
Bijzondere eigenschappen:
• 1 miljard actieve bacteriën
per capsule
• Bouwt de darmflora op
en versterkt haar, belangrijk
voor de stoelgang
• Het perfecte probiocitum
voor u
• Voor een regelmatige
stoelgang
• Maakt de ontlasting zachter
• Effectieve natuurlijke
samenstelling
Verkrijgbaar in de apotheek in
50 capsules met cnk-bestelcode 1785-187
of 100 capsules met cnk-bestelcode 1744-317
Voedingssupplementen zijn geen vervanging voor gevarieerde voeding.
Online bestellen gaat ook: www.boverte.be
Of vraag ernaar in de betere natuurwinkel.
www.fytobell.be Gezonde kracht uit de natuur !
SANA nr 62 43

Heilzame plantenextracten en hun toepassing
Plant van de maand
Door Kees Martens
Kruidenkundige
Trigonella foenum-graecum L.
Fenegriek: wondere
natuurkracht bij huid- en
inwendige aandoeningen
De natuur is een bron van wondere kracht. Telkens weer is het
verbazingwekkend hoe één enkel plantje in staat is een remedie
te geven voor meerdere problemen. Daarom is fenegriek
zo bijzonder. Prof. Boutsen sprak daarover destijds met een
boutade, door te stellen dat het bijna onmogelijk was om te
sterven, als men fenegriekzaad toepaste. Uiteraard een boutade, maar
wel eentje met een grote betekenis, want fenegriek kan inderdaad voor
veel problemen een oplossing bieden.
Geschiedenis van de plant
Fenegriekzaad kent al een hele lange
geschiedenis in de geneeskunde in het
Middellandse Zeegebied, Noord-Afrika,
de Kaukasus en Azië. In het oude Egypte
werd fenegriek bij het balsemen gebruikt,
alsook in cosmetische producten. In het
graf van Toetanchamon werden fenegriekzaden
aangetroffen. De diverse volkeren
gebruikten fenegriek bij een groot
aantal aandoeningen, zoals in de vorm
van papjes bij abcessen, steenpuisten en
etterende wonden; als tonicum, als zogdrijvend
middel, bij koorts, bij obstipatie
en zelfs bij lever- en nieraandoeningen.
Het zaad is zeer rijk aan slijmstoffen, hetgeen
die vele uitwendige toepassingen
verklaart. Maar die slijmstoffen hebben
44 SANA nr 62

ook inwendig een zeer nuttig effect.
Naast de geneeskrachtige eigenschappen
kent fenegriek ook talrijke toepassingen
als kruid en specerij.
Eigenschappen
Fenegriek is cholesterolverlagend,
bloedsuikerverlagend, eetlustremmend
omdat de zaden een volheidsgevoel
veroorzaken, beschermt en heelt door
de slijmstoffen geïrriteerde slijmvliezen
van maag en darmen en is ook laxerend.
Bijzonder aan fenegriek is ook dat de
gommen in de zaden gassen en toxines
absorberen en daardoor helpen bij
winderigheid.
Uitwendig heeft fenegriek door de slijmstoffen
een verzachtend effect op de huid
en slijmvliezen. Maar ook bevordert het
zaad het rijpingsproces van steenpuisten
en allerlei andere etterende huidproblemen.
Toepassing
Zoals het gebruik in de oudheid al liet
zien, kent fenegriekzaad zeer veel toepassingen.
Bekend zijn cholesterolverlaging,
bloedsuikerverlaging, maag- en
darmproblemen, en uitwendig bij o.a.
mondslijmvliesontsteking en allerlei etterende
huidproblemen.
De slijmstoffen zorgen door hun zwelvermogen
voor een volumetoename en
zodoende voor een mechanische prikkeling
van de darm; bovendien vergroten
ze het glijvermogen van de darminhoud.
Vanwege deze eigenschappen maakt
fenegriekzaad deel uit van
Frangulabiose (in de apotheek met
cnk-bestelcode 1744-317), een bijzonder
middel bij verstopping. De basis van
het product is een samenstelling van
melkzuurbacteriën, probiotica genoemd,
die reeds een zeer gunstig effect hebben
op de darmfunctie. Daarnaast bevat
het middel sporkehout en fenegriek.
Die combinatie maakt Frangulabiose
tot een mild en tegelijk krachtig middel
bij constipatie, zonder gewenning en
bijwerkingen.
Zie www.boverte.com of
www.fytobell.be.
In de keuken
Vanwege de karakteristieke geur en de
bittere, slijmerige smaak worden de zaden
als kruid en specerij in vele gerechten
gebruikt.
SANA nr 62 45

Lekker en gezond koken met
groentenkok Dominique Vreven
Bloemkooltaartje met
basilicum en tomaat
Bloemkool (Brassica oleracea var. Botrytis) is een kool waarvan
we de nog gesloten bloemknoppen eten. Laat je deze
groenten met rust, zullen die bloemknoppen door gaan
schieten en mooie, gele bloemen vormen met een lichte
en aangename koolsmaak. Van oorsprong komen ze, net zoals de
broccoli, vanuit het Middellands zeegebied overgewaaid. Iedereen
kent wel de klassieke Vlaamse, nogal logge en zware, bereiding
van bloemkool in melksaus. Maar deze geweldige groente heeft
veel meer dan alleen dat te bieden. Rauw, gewokt, gebakken of
gebraden zijn kooktechnieken die veel beter geschikt zijn voor deze
heuse licht verteerbare delicatesse uit zijn hoofdstad, Mechelen.
In het boodschappenmandje
voor 4 personen
(ongeveer 8 taartjes):
Bloemkooltaartje :
• 1 kleine bloemkool
• 1 sjalot
• 3 teentjes look
• 2 eetlepels fijngesneden basilicum
• 1 eetlepel fijngesneden marjolein
• 2 eieren
• 100g amandelpoeder
• 2 eetlepels fijngesneden zongedroogde
tomaat
Tomatensaus :
• 4 tomaten
• 1 eetlepel honing
• 3 cm gember
• 1 eetlepel blonde balsamicoazijn
• pili-pili
• 1 citroengras stengel
• 6 blaadjes citroenverveine eo de
rasp van ½ citroenschil
Het beleg :
• 2 sjalotten
• 8 takjes basilicum
• 2 kleine tomaten
• 150 g geraspte harde kaas
Bereidingswijze
• Snij het bloemige gedeelte van
je bloemkool af en doe dit in een
mixer-blender. Laat hem kort
(enkele seconden) draaien op de
hoogste stand tot de bloemkool in
kleine korreltjes is herschapen ter
grote van gekookte quinoa.
• Doe de stukjes in een mengkom.
Verhit de olijfolie en smoor de sjalot
en look tot ze glazig zien. Voeg ze
bij de bloemkool alsook de fijngesneden
basilicum en marjolein, de
eieren, p&z, amandelpoeder en de
zongedroogde tomaten.
• Meng dit geheel zorgvuldig en vorm
er een platte pannenkoek van en
leg ze op een ingeboterde bakplaat.
Je kan dit ook doen door middel van
een grote inoxring op een bakplaat
te leggen en er zo het mengsel van
de bloemkool tot een platte koek in
te duwen.
46 SANA nr 62

• Bak de bloemkoolkoekjes in een
voorverwarmde oven op 185° gedurende
15 minuten.
• Ontvel en ontpit de tomaten en
doe ze samen met de honing, fijn
gesneden gember, blonde balsamicoazijn,
een snuifje pilipili poeder,
de gekneusde citroengrasstengel,
een zestal blaadjes citroenverveine
en wat zout in een kookpot en laat
alles gedurende een 30-tal minuten
heel zachtjes inkoken. Roer hier
regelmatig door en let goed op dat
het niet kan verbranden.
• Haal achteraf de blaadjes en de
stengel eruit en breng op smaak
met peper en zout. Deze saus moet
voldoende ingedikt zijn zodat ze
niet door het taartje kan lopen.
• Je kan ze eventueel indikken met
wat maïzenabloem.
• Snij 2 sjalotten in dunne ringen,
pluk basilicumblaadjes in stukjes,
snij 2 kleine tomaten in schijfjes.
• Beleg het bloemkooltaartje nu eerst
met de schijfjes tomaat, hierop de
basilicum en dan de sjalotjes.
• Bestrooi het geheel met geraspte
harde kaas (type gruyère).
• Steek de taartjes 12 minuten in een
hete oven op 220°.
• Je bekomt met deze bereidingswijze
superlichte mini pizza’s zonder het
gebruik van bloem. Ideaal glutenvrij
recept en zeer licht verteerbaar!
Waar het goed voor is
Bloemkool bezit net zoals alle Brassica’s
zwavelhoudende bestanddelen die een
gunstig effect hebben op je lichaam naar
cholesterol en kanker. In de bloemknop
van deze groenten zijn die gehaltes wel
wat minder aanwezig dan in bv. broccoli.
Omdat een bloemknop nog in volle
groeiexpansie zit bevat hij weinig vezels
en veel pectines. Daarom creëren deze
groenten een romig effect in soepen en
sauzen. Als je je bloemkool niet afdekt
tegen het licht en hem licht geel laat
worden door de vorming van anthoxanthinenen
(geel) te bevorderen maak je
deze groenten een stuk gezonder om te
eten. Paarse bloemkool bezit veel anthocyanen
(paars). Van deze twee stoffen is
bekend dat ze een zegen zijn voor hart
en bloedvaten. Helaas zijn deze stoffen
zeer goed oplosbaar in water. Vandaar
dat ook hun kleur verdwijnt na het
koken. Daarom mag je bloemkool ook
nooit afkoken. Je kan hem beter wokken,
gratineren (zie kader) of bakken in
de oven (zie recept).
Gegratineerde bloemkool
Om niet de meeste gezonde
stoffen van je bloemkool kwijt
te geraken kan je bloemkool
beter gratineren dan afkoken.
Dit geldt trouwens voor de
meeste groenten. Snij hiervoor
de bloemkool in roosjes en leg
ze in een ingeboterde ovenschaal.
Kruid met peper en zout.
Bestrooi alles met paneermeel
en verdeel er enkele koffielepels
hoeveboter over. Steek alles in
de oven op 180° gedurende 20
minuten. Simpel, snel, gemakkelijk
en heerlijk!
Veel mensen houden trouwens
niet van de kookgeur van bloemkool.
Het geeft hen een grote
afkeer van deze groente. Door
bloemkool te gratineren of te
wokken/bakken voorkom je dit
probleem.
‘t Vlierhof
Hasseltsestraat 57A
3740 Bilzen
Tel. 089 41 44 18
GSM 0478 61 33 02
info@vlierhof.be
www.vlierhof.be
SANA nr 62 47

Soepele spieren
en gewrichten?
Advertentie
CURCUMA
FORTE
Altijd vrij en
soepel bewegen!
Curcumine is een krachtige antioxidant,
die bijdraagt tot de soepelheid van de
gewrichten, spieren en pezen.
Curcuma forte is hoog gedoseerd voor een
snelle werking, die ook nog versterkt wordt
door toevoeging van zwarte peper.
Verpakking 90 stuks tabletten
cnk-bestelcode 2963-700
Meer info op www.fytobell.be
48 SANA nr 62
Gezonde kracht uit de natuur!
A_iSana_CurcumaForte_10012018.indd 1 10/01/2018 12:00:06