Vorsten 2019_5

Huis Bollenburg in
Amersfoort, waar
Johan van
Olden barnevelt
opgroeide.
Dat lukte, niet zonder slag of stoot, in 1585. Oldenbarnevelt verklaarde
later zelf: ‘Zo toonde ik mijn oprechte genegenheid en waardering voor
de hoge verdiensten en kwaliteiten van prins Willem en prins Maurits.’
Zelf werd Oldenbarnevelt het jaar daarop benoemd tot ‘landsadvocaat
van Holland’. In die functie in dienst van het rijkste en machtigste
gewest zou hij voor een groot deel vorm geven aan de Republiek
der Verenigde Nederlanden, een bondgenootschap van zeven soevereine
provincies. Het staatsbestel van dat wonderlijke geheel zette
Olden barnevelt naar zijn hand. Het ambt van Hollands landsadvocaat
wist hij uit te bouwen tot een functie die hem in de hele Republiek
enorm veel macht en invloed verschafte. In de praktijk fungeerde hij
als een soort superminister van algemene zaken, financiën, buitenlandse
zaken en defensie van de verenigde provincies. De dominante positie
en de belangen van Holland stonden bij hem echter voorop. Hoewel
Oldenbarnevelt steeds hamerde op de gewestelijke zelfstandigheid, zag
hij overigens in dat er behoefte was aan een algemeen bindend gezag in
de Verenigde Nederlanden. Hij was niet principieel afkerig van het idee
om Maurits aan het hoofd van de Unie te stellen en daar was meer dan
eens sprake van. Een aristocratisch bewind vond Oldenbarnevelt de
beste regerings vorm – mede daarom stelde hij zijn eigen, betrekkelijk
bescheiden afkomst liefst zo adellijk mogelijk voor – maar een monarchie
was volgens hem altijd nog beter dan een volksregering. Hij was
‘liever verheerd dan verknecht’, zoals hij het uitdrukte, werd liever
geregeerd door een vorst dan door het volk. De macht van die vorst
moest dan wel stevig aan banden worden gelegd. Maurits weigerde
echter een soeverein met zeer beperkte bevoegdheden te worden. Hij
zou naar eigen zeggen dan nog ‘liever van de Haagse toren springen’.
Het gezag en de invloed die Maurits in de praktijk ook zonder formele
soevereiniteitsopdracht kon uitoefenen was groter en aantrekkelijker.
Zelfs na de val van Olden barnevelt en de overwinning van prins Maurits
werd de staatsvorm dan ook niet ingrijpend gewijzigd. Aanhangers en
gunstelingen van de prins kregen belangrijke posities in het bestel, maar
daar bleef het bij. Maurits liet zich geen hogere waardigheid opdragen.
Fatale afloop
In zijn Remonstrantie van 1618 verklaarde Oldenbarnevelt niemand te
kennen die de gedachtenis aan de hoge verdiensten van prins Willem
van Oranje voor de vrijheden en rechten van de Nederlanden en het
protestantse geloof altijd zo in ere had gehouden als hij. Tal van leden
van wat hij het ‘hoogloffelijke huis van Nassau’ noemde, konden
daarvan getuigen. Hij bewaarde vele brieven en blijken van dankbaarheid
van de Nassaus. Niet alleen voor Willems kinderen, onder wie
Filips Willem, Maurits en Frederik Hendrik, en voor Willems weduwe
Louise had hij zich uiterst verdienstelijk gemaakt. Ook andere leden
van de wijdvertakte familie Nassau hadden reden hem erkentelijk te
zijn. Zoals de Friese stadhouder Willem Lodewijk van Nassau in 1615
schreef, had Oldenbarnevelt zich ‘als een trouw vrundt van onsen
huyse’ bewezen.
93