Transform your PDFs into Flipbooks and boost your revenue!
Leverage SEO-optimized Flipbooks, powerful backlinks, and multimedia content to professionally showcase your products and significantly increase your reach.
NUMMER <strong>28</strong> • ZOMER 20<strong>19</strong> | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL<br />
new<br />
FINANCIAL<br />
MAGAZINE<br />
GELD EN DIENSTVERLENING, ZO KAN HET OOK!<br />
INGRID VISSCHER<br />
LOSLATEN<br />
LENNY KUHR<br />
HEIMWEE<br />
DICK-JAN ABBRINGH<br />
TIJD VOOR ACTIE<br />
MAX WOHLGEMUTH<br />
HET MOMENTUM IS NU<br />
PAUL DE BLOT<br />
DE ONBEKENDE GOD<br />
KYON SOONS<br />
KRITISCHE VRAGEN<br />
FEMKE DE JONG<br />
WIE DURFT?<br />
THEMA<br />
Ethiek op<br />
de werkvloer<br />
WENDY BROEK<br />
WIN-WIN VOOR IEDEREEN<br />
• ERIK FRIEDEBERG • ROELF VAN TIL • JACK COX • ELLEN STEIJVERS • SILVIA JANSSEN •
New Financial Forum<br />
Doel<br />
De stichting New Financial Forum stelt zich ten doel een<br />
bijdrage te leveren aan het helpen van de financiële sector bij<br />
het uitoefenen van haar belangrijke maatschappelijke functie<br />
op basis van de kernwaarden integriteit en duurzaamheid.<br />
Visie<br />
De financiële sector is de bloedsomloop van de economie. Om<br />
een gezonde bloedsomloop te behouden, is continue actie van<br />
binnen uit de sector gewenst.<br />
Ambitie<br />
Het New Financial Forum bundelt krachten, ideeën,<br />
inspiratie en best practices van positief ingestelde mensen<br />
en bedrijven die gezamenlijk een concrete en wezenlijke<br />
bijdrage leveren aan een gezonde en maatschappelijk<br />
relevante financiële sector. De doelstelling kent drie thema’s:<br />
het zichtbaar maken van de positieve beweging, onderlinge<br />
versterking en inspiratie.<br />
What’s in it for you?<br />
Het New Financial Forum is hét platform waar mensen uit<br />
de financiële sector vrijuit met elkaar de dialoog kunnen<br />
voeren over wezenlijke zaken. Wie deelneemt aan het<br />
Forum kan ideeën lanceren en toetsen, kennis en inspiratie<br />
opdoen en leren van anderen. En zodoende een bijdrage<br />
leveren aan het hogere doel. Hierbij is ook jouw support<br />
keihard nodig. Meld je daarom aan en bouw met ons mee<br />
aan een betere financiële wereld.<br />
Bestuurder van de Stichting New<br />
Financial Forum is oprichter Willem<br />
Vreeswijk (tevens hoofdredacteur VVP).<br />
De Raad van Toezicht bestaat sinds<br />
1 januari 2018 uit: voorzitter Indra<br />
Frishert (Dazure), penningmeester<br />
Douwe Dijkstra, secretaris Robin van<br />
Been (Polis Advocaten) en de leden<br />
Amba Zeggen (Risk & Governance),<br />
Boudewijn van Uden (a.s.r.) en Faisal<br />
Setoe (Aegon).<br />
Aegon, Allianz, a.s.r., Dazure, De<br />
Goudse, Nationale-Nederlanden,<br />
Obvion, Turien & Co., Yarden en<br />
Zwitserleven zijn partners van de<br />
stichting New Financial Forum.<br />
Dankzij hun support komt de missie<br />
van de stichting een stuk dichterbij:<br />
een gezonde en gerespecteerde<br />
financiële sector die werkt aan het<br />
herstel van vertrouwen op basis<br />
van de kernwaarden integriteit en<br />
duurzaamheid.<br />
www.newfinancialforum.nl<br />
Bouw ook mee aan een gezonde en gerespecteerde financiële sector en word Ambassadeur<br />
www.newfinancialforum.nl
ETHIEK OP DE VOORWOORD<br />
WERKVLOER<br />
Ethiek op de werkvloer<br />
Heel simpel gezegd is ethiek de leer van goed en<br />
kwaad. Prachtig uiteraard als vanuit filosofisch<br />
oogpunt iets dat is, gebeurd is of zal gebeuren<br />
bestempeld kan worden als ‘goed’ of ‘fout’. Maar<br />
wat heb je er aan? Je krijgt dan al snel een tweedeling<br />
tussen de goeden en de slechten en dat<br />
draagt over het algemeen niet bij aan het oplossen van problemen.<br />
Bovendien kunnen ‘goed’ en ‘fout’ verschillend worden<br />
geïnterpreteerd in verschillende situaties en vanuit verschillende<br />
uitgangspunten. Maar als we het er al over eens zijn dat<br />
iets niet goed is, wil dat nog niet zeggen dat we ons gedrag<br />
aanpassen. We laten het zoals het is, simpelweg omdat iedereen<br />
het doet, het niet voor niets is dat het is zoals het is, omdat<br />
er nooit vragen worden gesteld, omdat klagen bij het koffieapparaat<br />
nu eenmaal veiliger is of omdat de schoorsteen<br />
nu eenmaal moet roken.<br />
De meeste mensen weten dat een t-shirt van een tientje<br />
niet met aandacht en liefde is gemaakt door een vakman in<br />
fijne omstandigheden en met duurzame materialen. En toch<br />
hangen onze kasten ermee vol. En zo zijn er veel voorbeelden<br />
te noemen. We hebben altijd een keuze, en heel vaak kiezen<br />
we voor de bekende, niet duurzame weg. En ondertussen zijn<br />
we er heel goed in om de verantwoordelijkheid bij een ander<br />
te leggen. Al gauw heeft een ander het gedaan. En kun je er<br />
echt niet onderuit, dan was je gedrag logisch verklaarbaar<br />
omdat je nu eenmaal wel moest reageren op de achterlijkheid<br />
van en ander, etc..<br />
Ethiek begint bij de opvoeding, bij het<br />
voorleven en op school. Geen lesje in wat<br />
goed is of slecht, want dan stap je weer in de<br />
verdeeldheid, maar gesprekken over wie je<br />
bent, hoe je in het leven wilt staan en wat zou<br />
je willen en kunnen bijdragen aan het geheel.<br />
In het boek ‘De kom van licht’ zegt Hale<br />
Kealohalani Makua uit Hawaï: “Wij mensen<br />
hebben veel gecreëerd in de tijd waarin wij nu<br />
leven. Kijk maar eens naar hoe de wereld is<br />
veranderd alleen al in de afgelopen tien jaar.<br />
“ETHIEK OP DE<br />
WERKVLOER GAAT<br />
OVER VOORDOEN”<br />
We blijven creëren, creëren en nog eens creëren, en dat doen<br />
we door de kracht van de keuze. Maar als we kijken naar het<br />
onnoemelijke afval dat op elk niveau van het kapitalistische<br />
wereldsysteem wordt gegenereerd, worden we ons ervan bewust<br />
dat we creëren ten koste van de natuur. Dat kan gewoon<br />
niet door blijven gaan, want als we dat doen brengt dat de toekomstige<br />
generaties in gevaar.”<br />
Hij vervolgt: “Op dezelfde manier dat onze voorouders zaken<br />
in beweging brachten voor ons, zijn wij de voorouders<br />
van degenen die ons zullen volgen. De leiders onder ons zijn<br />
degenen die de harmonie moeten creëren en dit omvat niet<br />
alleen het afwegen van wat we verlangen tegen wat de inruil<br />
is – wat zullen de kosten zijn voor zowel de natuur als de toekomstige<br />
generaties – het omvat ook de afweging van zowel<br />
het mannelijke als het vrouwelijke in onszelf.”<br />
Gezweef? Integendeel. Gezweef is speculeren met niet bestaand<br />
geld op het wereldcasino om nog meer niet bestaand<br />
geld te verkrijgen. Dit is realiteit. We hebben maar één planeet<br />
en wij kunnen alleen handelen in het hier en nu. Ethiek<br />
kan leiden tot de meest prachtige en filosofische gedachten<br />
over deugden en ondeugden, ethiek op de werkvloer gaat<br />
vooral over het voordoen. Net zoals ouders voorleven welke<br />
waarden ze hun kinderen mee willen geven in het leven, zo<br />
dient het bedrijfsleven voor te doen hoe we op deze planeet<br />
willen leven.<br />
Geniet van dit sterke themanummer vol inspiratie en<br />
praktijkverhalen over Ethiek op de werkvloer. Graag wijs ik<br />
in dit verband op de Mastertraining ‘Vaardigheden voor de<br />
21ste eeuw’ die de stichting New Financial Forum<br />
samen met Drinkable Rivers (Li An Phoa)<br />
en het beroemde Schumacher College (Satish<br />
Kumar) organiseren in januari 20<strong>19</strong>. Een unieke<br />
Learning Journey op maat gemaakt voor de<br />
Nederlandse financiële sector. Meer informatie<br />
elders in deze editie en/of op de site van<br />
het Forum. n<br />
WILLEM VREESWIJK<br />
willem@newfinancialforum.nl<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 3
COLOFON<br />
NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM<br />
VOOR DE NIEUWE FINANCIËLE WERELD<br />
Een initiatief van Willem Vreeswijk<br />
Nummer <strong>28</strong> van het New Financial Magazine<br />
verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren.<br />
UITGEVER/HOOFDREDACTEUR<br />
Willem Vreeswijk 06 10630149,<br />
willem@newfinancialforum.nl<br />
EINDREDACTEUR<br />
Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu<br />
MEDEWERKERS<br />
Dick-Jan Abbringh, Paul de Blot, Wendy Broek,<br />
Jack Cox, Silvia Janssen, Femke de Jong, Kyon<br />
Soons, Ivo Valkenburg<br />
6 12<br />
INGRID VISSCHER ONZE ROL IS OM LENNY KUHR ALLES IS ER AL<br />
LOS TE LATEN<br />
FOTOGRAFIE<br />
Peter Beemsterboer, Raphaël Drent, Rob Frank,<br />
Wilko de Jong, Rolf Kruger, Eddie Mol, Mischa<br />
Muijlaert, Nyenrode, Kees Rijken, Gerjola Joan<br />
Voortman, Marjolein Westerterp<br />
UITGAVE VAN<br />
Stichting New Financial Forum,<br />
Heemstedelaan 51, 3523 KE Utrecht<br />
BASISIONTWERP EN VORMGEVING<br />
Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl<br />
ABONNEMENTEN<br />
Een jaarabonnement (vier nummers) op het<br />
New Financial Magazine kost € 44,95, excl<br />
btw. Bedrijfsabonnementen op aanvraag:<br />
willem@willemvreeswijk.com.<br />
REPRODUCTIE<br />
Overname van artikelen, tekeningen, foto’s<br />
e.d. is slechts mogelijk na schriftelijke<br />
toestemming van de Stichting New Financial<br />
Forum<br />
24 30<br />
MAX WOHLGEMUTH HET MOMENTUM PAUL DE BLOT DE ONBEKENDE<br />
IS NU<br />
GOD<br />
REALISATIE<br />
Edicola Publishing bv<br />
Postbus 2013, 7420 AA Deventer<br />
info@edicola.nl / www.edicola.nl<br />
COÖRDINATIE<br />
Thea van Dartel<br />
DRUKWERK<br />
Veldhuis Media, Raalte<br />
36 42<br />
KYON SOONS KRITISCHE VRAGEN FEMKE DE JONG WIE DURFT?<br />
4 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
INHOUD<br />
THEMA ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
<strong>19</strong><br />
DICK-JAN ABBRINGH TIJD VOOR<br />
ACTIE<br />
INTERVIEW<br />
6 Op ontdekkingstocht vanuit een veilige basis | Aan de<br />
keukentafel van Ingrid Visscher (de Vereende)<br />
12 “Het ergste in m’n leven was het mooiste dat me kon<br />
overkomen” | Lenny Kuhr<br />
24 Het momentum is nu voor een duurzaam platform voor<br />
de kledingindustrie | Max Wohlgemuth (Marki)<br />
32 Van groei naar ontwikkeling: nieuw boek over de Vlindereconomie<br />
| Jack Cox (Forza Asset Management)<br />
40 Cool Down the Planet | Roelf van Til<br />
ESSAY<br />
<strong>19</strong> Wat te doen aan de lage verzekeringsgraad bij mensen<br />
met schulden? | Dick-Jan Abbringh (Purpose)<br />
36 Stel kritische vragen over je dagelijkse keuzes en<br />
dilemma’s | Kyon Soons (a.s.r.)<br />
42 Een oosterse kijk op een westers probleem | Femke de<br />
Jong (voorheen advocaat in de financiële sector)<br />
32<br />
JACK COX VAN GROEI NAAR<br />
ONTWIKKELING<br />
REPORTAGE<br />
48 Scale of Significance: thermometer van de nieuwe<br />
economie | Erik Friedeberg (Manifesto)<br />
LEARNING JOURNEY<br />
<strong>28</strong> Vaardigheden voor de 21ste eeuw | Mastertraining van<br />
het Schumacher College, Drinkable Rivers en het <strong>NFM</strong><br />
COLUMN<br />
30 De ervaring van de Onbekende God | Paul de Blot<br />
(Business Universiteit Nyenrode)<br />
50<br />
WENDY BROEK WIN-WIN VOOR<br />
IEDEREEN<br />
AMBASSADEUR AAN HET WOORD<br />
44 Win-win voor iedereen | Wendy Broek<br />
LICHT<br />
50 Licht door verbinding | Ellen Steijvers (Senvy Consulting)<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 5
AAN DE KEUKENTAFEL<br />
INGRID VISSCHER:<br />
“ONZE ROL IS OOK<br />
OM LOS TE LATEN.”<br />
6 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
AAN DE KEUKENTAFEL<br />
De juiste vragen stellen, door durven vragen, echt en oprecht luisteren naar anderen,<br />
betrouwbaar te werk gaan, een koers uitzetten én vasthouden. Dat zijn volgens Ingrid<br />
Visscher, directievoorzitter de Vereende, belangrijke eisen die gesteld worden aan het<br />
leiderschap van de 21 ste eeuw. “In het algemeen mogen we hier in Nederland wel weer<br />
eens wat vriendelijker voor elkaar zijn en meer vertrouwen hebben in elkaar.”<br />
Op ontdekkingstocht<br />
vanuit een<br />
veilige basis<br />
TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD PETER BEEMSTERBOER<br />
Vertrouwen is misschien wel<br />
hét kernwoord dat past bij<br />
Ingrid Visscher (56), zo blijkt<br />
uit het gesprek aan haar<br />
keukentafel in Voorburg. Ze<br />
woont er samen met haar<br />
man Robert. Hun dochter Imke (<strong>19</strong>)<br />
is uit huis en studeert Bouwkunde in<br />
Delft. “Van jongs af aan wist ze al dat ze<br />
architect wilde worden. Een prachtige<br />
studie die techniek en creativiteit combineert,<br />
iets wat ze gelukkig allebei in<br />
zich heeft.”<br />
Visscher groeide op in Gelderland.<br />
Haar ouders bezorgden haar broer en<br />
haar een ongecompliceerde jeugd, een<br />
veilig thuis en veel gezelligheid. “Mijn<br />
moeder kwam uit een echt ondernemersgezin,<br />
was verantwoordelijk voor<br />
het huishouden en deed vrijwilligerswerk.<br />
Mijn vader was een echte techneut<br />
met een hele praktische instelling.<br />
In alles oplossingsgericht en nooit<br />
bang om ergens aan te beginnen. Dat<br />
“OOK ALS HET KAN, IS HET<br />
DE VRAAG OF WE ALLES<br />
WEL MOETEN WILLEN<br />
VERZEKEREN”<br />
hebben wij ook meegekregen: ga voor<br />
waar je in gelooft en fouten maken is<br />
niet erg.”<br />
Ze studeerde rechten, nam zitting<br />
in het bestuur van een studentenvereniging<br />
en leerde er haar man kennen.<br />
In alles werd ze gestimuleerd om het<br />
leven te omarmen. Dat is iets wat ze<br />
graag haar dochter mee wil geven: ga<br />
die ontdekkingstocht maar aan. Haar<br />
moeder overleed twee jaar geleden op<br />
een respectabele leeftijd, maar haar vader<br />
overleed al op 56-jarige leeftijd, precies<br />
de leeftijd die Ingrid nu heeft. “Dat<br />
maakt duidelijk dat we het leven nu<br />
moeten leven, het onderste uit de kan<br />
halen en verantwoordelijkheid nemen,<br />
ook voor een leefbare planeet voor<br />
onze kinderen en kleinkinderen, nu<br />
moeten we het goede voorbeeld geven.”<br />
DIVERSITEIT<br />
Visscher kan bogen op een lange carrière<br />
in de verzekeringsbranche, onder<br />
meer in verschillende managementfuncties<br />
bij het schadebedrijf van Aegon<br />
en als directievoorzitter van Delta<br />
Lloyd Zorg. Na twintig jaar maakte ze<br />
op 1 januari 2008 de overstap naar Unicef<br />
Nederland. Na ruim zeven jaar keerde<br />
ze op 1 april 2015 terug in de sector<br />
en werd ze directievoorzitter van<br />
wat toen nog de Verenigde Assurantiebedrijven<br />
Nederland (VAN) heette. Onder<br />
haar leiding werden VAN, Rialto<br />
en Bavam omgedoopt tot de Vereende<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 7
AAN DE KEUKENTAFEL<br />
en werd duidelijk gemaakt dat er achter<br />
deze vlag een breed scala aan maatschappelijk<br />
uiterst relevante bedrijven<br />
schuil gaat, zoals onder meer het Waarborgfonds<br />
Motorverkeer, de Atoompool<br />
en NHT.<br />
Gedurende haar hele carrière heeft<br />
Visscher leiding als iets prettigs ervaren.<br />
“Zowel het geven als het ontvangen<br />
ervan. Ik heb veel geleerd van een<br />
directeur die de kaders bepaalde, maar<br />
ook volledige ruimte gaf om te ondernemen.<br />
In mijn rol bij Unicef maar ook<br />
nu, bij de Vereende, ben ik eindverantwoordelijk<br />
en dan heb je geen leidinggevende<br />
die dichtbij je staat. Er is een<br />
Raad van Commissarissen die toezicht<br />
houdt, richting geeft op hoofdlijnen en<br />
met wie ik regelmatig overleg. Bij de<br />
rol die ik nu heb, is het belangrijk om<br />
steeds initiatief te nemen, aan het roer<br />
te staan maar ook om feedback op je eigen<br />
functioneren vanuit je directe omgeving<br />
te organiseren, vind ik.”<br />
“Ik denk dat ik goed pas in wat onder<br />
het algemeen als vrouwelijk leiderschap<br />
wordt verstaan: iets minder op<br />
de voorgrond, iets meer oog voor langetermijndoelen<br />
en andersdenkenden,<br />
iets beter luisteren naar wie wat waarom<br />
op welk moment zegt, etc. Het zijn<br />
clichés en er zijn uiteraard ook genoeg<br />
mannen die deze waarden ook in zich<br />
hebben. Bij Delta Lloyd werd dit ook gestimuleerd.<br />
Diversiteit stond er hoog<br />
op de agenda. In die tijd dacht ik dat<br />
ik er nog niet aan toe was om directievoorzitter<br />
van het zorgbedrijf te worden.<br />
Ceo Niek Hoek heeft mij uiteindelijk<br />
weten over te halen en daar heb ik<br />
absoluut geen spijt van gehad. Ik ben<br />
blij dat ik de uitdaging ben aangegaan,<br />
juist omdat het belangrijk is om ook<br />
een ander geluid in bestuurskamers te<br />
laten horen. Maar voor mij was het ook<br />
uitdagend en leerzaam om in een mannenbestuur<br />
je eigen geluid te laten horen.”<br />
Na Delta Lloyd diende Unicef Nederland<br />
zich aan, waar ze operationeel<br />
directeur werd in een tweehoofdige directie.<br />
De passie en gedrevenheid sprak<br />
haar enorm aan, niet alleen bij de bij<br />
de collega’s, maar zeker ook bij alle<br />
vrijwilligers. Bij zo’n organisatie weet<br />
iedereen heel goed waarom ze iedere<br />
ochtend weer aan het werk gaan. De<br />
bevlogenheid is groots en hartverwarmend.<br />
Tegelijkertijd was het uiteraard<br />
ook een gewoon bedrijf, met keiharde<br />
doelstellingen en rendementseisen. Erg<br />
indrukwekkend waren de reizen die ik<br />
af en toe mocht maken. Als Unicef Nederland<br />
hadden we geen directe verantwoordelijkheid<br />
voor het werk in het<br />
buitenland, wel waren wij verantwoordelijk<br />
voor fondsenwerving en voor het<br />
vergroten van de bewustwording rondom<br />
kinderrechten. Zo bezochten we in<br />
Jemen afgelegen scholen in dorpen in<br />
de bergen. We ervaarden de werkwijze<br />
van Unicef: juist niet het bouwen<br />
van scholen en het zorgen voor boeken<br />
maar spreken met overheden over het<br />
scheppen van voorwaarden voor goed<br />
onderwijs aan de meisjes. Dan gaat het<br />
over het belang van hygiëne, ouderparticipatie<br />
en de educatie van vrouwelijke<br />
leraren in dit streng Islamitische<br />
land. Dan ervaar je pas echt de belangrijke<br />
rol van zo’n krachtige organisatie<br />
als Unicef.”<br />
“DOOR ALS VANGNET OP TE TREDEN VOOR BIJZONDERE<br />
RISICO’S EN BIJZONDERE SCHADES DRAGEN WE BIJ<br />
AAN DE SOLIDARITEIT IN DE SAMENLEVING”<br />
AVONTUUR<br />
Na zeven jaar eindigde dit mooie avontuur.<br />
“Juist een organisatie als Unicef<br />
moet heel erg op de financiële huishouding<br />
letten. Letterlijk elk dubbeltje<br />
wordt omgedraaid. En terecht. We<br />
vroegen ons dan ook af of Unicef Nederland<br />
ook verder kon gaan met één<br />
directielid en het antwoord was ‘ja’. Ik<br />
heb toen besloten terug te treden. Ik<br />
had geen idee wat ik daarna zou gaan<br />
doen, maar er was niet direct de ambitie<br />
om terug te keren in de financiële<br />
sector. Totdat de Verenigde Assurantiebedrijven<br />
Nederland aanklopte. En dat<br />
voelde meteen goed. Een maatschappelijk<br />
uiterst relevante organisatie en qua<br />
omvang nog redelijk overzichtelijk.”<br />
Visscher maakt graag de vergelijking<br />
met een bijenvolk. “Als een organisatie<br />
goed draait, doet iedereen er toe,<br />
worden alle talenten benut en dragen<br />
alle individuen bij aan het geheel. Een<br />
Aan de keukentafel<br />
De financiële sector is people’s business,<br />
zo luidt het cliché. Maar wie<br />
zijn de mensen die in de financiële<br />
sector werken? Wat houdt hen bezig,<br />
wat drijft hen, waar lopen ze<br />
echt warm voor en wat willen ze<br />
de sector meegeven? Door financieel<br />
dienstverleners aan hun eigen<br />
keukentafel aan het woord te laten<br />
over wat hun echt bezighoudt wil<br />
de stichting New Financial Forum<br />
de financiële sector een menselijk<br />
gezicht geven. Eerdere keukentafelgesprekken<br />
waren er met Cynthia<br />
Tulp, indertijd van Obvion (wintereditie<br />
2016), Carla Verwijmeren, indertijd<br />
van Centraal Beheer Achmea<br />
(lente-editie 2017), Marieke van Zuien<br />
van BNP Paribas Cardif (<strong>zomereditie</strong><br />
2017), Ron Bavelaar van Yarden<br />
(herfsteditie 2017), Jeanette<br />
Hadderingh van NIBE-SVV (wintereditie<br />
2017), Maarten Edixhoven<br />
van Aegon (lente-editie 2018), Sjoerd<br />
Laarberg van Allianz (<strong>zomereditie</strong><br />
2018), Geert Bouwmeester van de<br />
Goudse (herfsteditie 2018), Boudewijn<br />
van Uden van ASR (wintereditie<br />
2018) en Marguerite Soeteman-<br />
Reijnen van Aon (lente-editie 20<strong>19</strong>).<br />
8 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
AAN DE KEUKENTAFEL<br />
bijenvolk doet dit in perfectie. Een bijenvolk<br />
bestaat al gauw uit één koningin,<br />
honderden darren en zo’n 60.000<br />
werksterbijen, maar acteert als één wezen,<br />
zorgt goed voor de hen omringende<br />
ecosystemen en werkt samen om de<br />
groei van de volgende generatie bijen te<br />
realiseren. Het zou mooi zijn als organisaties<br />
veel meer volgens deze principes<br />
gaan werken. Ik hoop uiteraard dat de<br />
Vereende een van die organisaties is. In<br />
ieder geval willen wij oplossingen bieden<br />
voor maatschappelijke issues in de<br />
verzekeringsbranche en dat doen we<br />
met verschillende onderdelen die allemaal<br />
een eigen identiteit hebben behouden.<br />
Door als vangnet op te treden<br />
voor bijzondere risico’s en bijzondere<br />
schades stimuleren we tevens de solidariteit<br />
in de samenleving. Alle ingrediënten<br />
van een bijenvolk zijn aanwezig.<br />
Juist om deze principes had ik geen enkele<br />
twijfel om toch weer terug te keren<br />
in deze sector.”<br />
HARMONICABEWEGING<br />
Volgens Visscher houdt de maatschappelijke<br />
rol ook in dat de Vereende in<br />
staat moet zijn om te groeien én te krimpen<br />
met de behoeften van de markt.<br />
“Ik noem dit de harmonicabeweging.<br />
Op dit moment zie je om allerlei redenen<br />
een groeiende behoefte aan onze<br />
dienstverlening. Door gebruik van data<br />
zijn verzekeraars steeds beter in staat<br />
om risico’s te selecteren en dan valt<br />
er meer ‘van de kar’. Ook zien we dat<br />
verzekeraars momenteel minder maatwerk<br />
kunnen of willen leveren. Dit betekent<br />
dat er meer behoefte is ontstaan<br />
aan het vangnet van de Vereende. Dit<br />
wil overigens niet zeggen dat bij ons<br />
alles is te verzekeren. Ook wij kennen<br />
grenzen en gelukkig zijn er ook nog<br />
alternatieve verzekeringsmogelijkheden,<br />
zoals de beurs of de co-assurantiemarkt.<br />
Bovendien is het verstandig om<br />
een maatschappelijk debat te voeren of<br />
we wel alles moeten willen verzekeren.<br />
Het kan, maar moeten we alles wat kan<br />
ook wel willen? En hoe kunnen we er<br />
als gehele branche voor zorgen dat de<br />
solidariteit niet verdwijnt?”<br />
Visscher gelooft dat bepaalde bijzondere<br />
risico’s van nu op den duur<br />
een andere premiestelling zullen krijgen<br />
en uiteindelijk weer terug zullen<br />
keren naar de reguliere verzekeringsmarkt.<br />
“Dat zou een gezonde beweging<br />
zijn en de consequentie is dat wij dan<br />
weer zullen moeten inkrimpen. Dat is<br />
de rol die we hebben en dat moeten we<br />
te allen tijde accepteren. Het gaat altijd<br />
om de balans. Wij zijn geen puur commerciële<br />
partij, het gaat er niet om zo<br />
groot en winstgevend mogelijk te zijn<br />
maar het moet bedrijfseconomisch wel<br />
verantwoord zijn: met zwarte cijfers en<br />
solvabel.”<br />
De complexiteit van de bedrijfsvoering<br />
maakt Visscher enthousiast.<br />
“Neem de pools. Sommige, zoals de<br />
NHT en de Atoompool staan volop in de<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 9
AAN DE KEUKENTAFEL<br />
belangstelling. De milieupool daarentegen<br />
zijn we momenteel aan het ontmantelen.<br />
Deze was bij aanvang marktbreed,<br />
maar steeds meer verzekeraars<br />
bleken in staat milieurisico’s zelf te<br />
dragen. Dan komt er een moment om<br />
ermee te stoppen, hoe zuur dat ook<br />
is voor alle betrokkenen. Onze rol is<br />
dan ‘loslaten’. Daartegenover staat dat<br />
nieuwe pools kunnen ontstaan. Zo is<br />
het geen geheim dat ik een groot voorstander<br />
ben van een pool voor overstromingsrisico’s.<br />
Ook zijn er mogelijkheden<br />
in brand- en AOV-sfeer. We hadden<br />
een cyberriskpool willen oprichten,<br />
maar dat is door individuele verzekeraars<br />
prima opgepakt. Overigens zullen<br />
we uiteraard altijd goed rekening moeten<br />
houden met de mededingingswetgeving.”<br />
“HET WAS UITDAGEND<br />
EN LEERZAAM OM IN<br />
EEN MANNENBESTUUR<br />
MIJN EIGEN GELUID<br />
TE LATEN HOREN”<br />
SOROPTIMISTEN<br />
Visscher is al 25 jaar lid van Soroptimisten,<br />
een wereldwijde service- en belangenorganisatie<br />
van en voor vrouwen.<br />
Wereldwijd zijn er 90.000 Soroptimisten,<br />
verdeeld over ruim 3000<br />
clubs in 125 landen. Als niet-gouvernementele<br />
organisatie heeft het een stem<br />
in diverse organen van de Verenigde<br />
Naties en in de Raad van Europa. “Elke<br />
club kent vele beroepen, verschillende<br />
achtergronden en leeftijden. Heel divers.<br />
Je helpt elkaar met raad en daad<br />
en helpt ook anderen, bijvoorbeeld<br />
door fondsenwerving voor goede doelen<br />
of door de handen uit de mouwen<br />
te steken. We helpen vrouwen en meisjes<br />
met bijvoorbeeld het leren van de<br />
Nederlandse taal en het wennen aan<br />
een nieuwe cultuur. Binnen onze club<br />
zijn ook hechte vriendschappen ontstaan.<br />
Ik vind het zelf ook heel boeiend<br />
om de verhalen van onze oudere<br />
leden te horen, sommigen zijn de 90 al<br />
gepasseerd, zij studeerden in de periode<br />
voor tweede wereldoorlog en vormden<br />
destijds echt een uitzondering<br />
als vrouw met een verantwoordelijke<br />
baan.”<br />
In haar vrije tijd speelt Visscher piano.<br />
Eens in de drie weken krijgt ze pianoles<br />
en momenteel oefent ze graag Lieder<br />
ohne Worte, een serie pianowerken<br />
van Felix Mendelssohn Bartholdy. Een<br />
vakantie zonder kamperen is ondenkbaar<br />
voor Ingrid Visscher. “Dan ben je<br />
buiten, voel je de vrijheid. Niets mooiers<br />
dan een camping met zo weinig mogelijk<br />
faciliteiten waar je ’s avonds ongecompliceerd<br />
een maaltijd op een gasstel<br />
voor je tent bereidt en een glas wijn<br />
drinkt. Onze favoriete bestemming is<br />
Bretagne, maar dit jaar gaan we naar<br />
de Baltische Staten.” n<br />
10 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
LENNY KUHR<br />
LENNY KUHR:<br />
“JE HOEFT NIETS<br />
ZELF TE VERZINNEN.”<br />
12 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong><br />
Beeld Eddie Mol
LENNY KUHR<br />
Vijftig jaar na het winnen van het Eurovisie Songfestival, deelt Lenny Kuhr de essentie van haar levensverhaal<br />
in het Inspiratiehuis Arnhem. Ze groeide uit tot een succesvol internationaal artiest, toerde samen<br />
met George Brassens door Frankrijk, scoorde hits. Toch keek ze al vanaf het eerste moment door<br />
de illusie van het klatergoud heen. Ze liet zich nooit leiden door de belangen van de commercie, wel<br />
door haar gevoel van heimwee. Heimwee naar wat eigenlijk? Lange tijd wist ze dat niet. Ze voelde zich<br />
altijd een beetje ontheemd. Tot het moment waarop ze het dierbaarste in haar leven verloor.<br />
“Het ergste in<br />
m’n leven was het<br />
mooiste dat me<br />
kon overkomen”<br />
TEKST IVO VALKENBURG | BEELD ROB FRANK, EDDIE MOL EN MISCHA MUILAERT<br />
“In een lied kun je de hele<br />
wereld samenvatten. Je<br />
kunt zowel het verhaal als<br />
de essentie in een lied brengen.<br />
Zo bevat het lied ‘Altijd<br />
Heimwee’ de kern van<br />
mijn leven. Het gaat over wat mij bezielt.<br />
Je kunt het eenheid noemen, er<br />
zijn honderden namen voor, maar dat<br />
is wat me drijft.<br />
Als kind had ik altijd heimwee. En<br />
ik wist niet waarnaar. Ik ben in <strong>19</strong>50 geboren<br />
in Eindhoven, in een socialistisch<br />
gezin, als de middelste van drie dochters.<br />
Brabant was toen nog arm. Ik zie<br />
mezelf nog talloze keren op een muurtje<br />
zitten, vlakbij ons huis. Ik voelde<br />
die heimwee. In ons socialistisch gezin<br />
werd nooit over God gesproken. Maar<br />
Sinterklaas was heilig voor mij. Als de<br />
rook uit de schoorstenen kwam, werd<br />
het gevoel van heimwee een beetje bevestigd.<br />
Sinterklaas zou binnenkort komen…<br />
Maar zodra hij weer weg was,<br />
kwam de heimwee terug. Misschien is<br />
dit wel wat ik ben gaan koesteren.”<br />
“ALLES IS VOLMAAKT.<br />
ZELFS DE ONVOLMAAKT-<br />
HEID IS VOLMAAKT IN<br />
Z’N ONVOLMAAKTHEID”<br />
Lenny vertelt dat ze nooit op zoek is gegaan,<br />
maar dat alles altijd op haar pad<br />
kwam. “In de tweede klas van de lagere<br />
school leerde de juffrouw ons een<br />
driestemmig canon zingen. We werden<br />
in drie groepen verdeeld en zongen<br />
allemaal ‘Kom mee naar buiten allemaal’.<br />
Ik stond in de middelste rij en<br />
begon spontaan te huilen. Ik vond het<br />
zo mooi, al die verschillende klanken<br />
en hoe alles één werd. Zo harmonisch.<br />
Het was m’n eerste ervaring hoe muziek<br />
me raakte zonder dat ik er woorden<br />
voor kon vinden.”<br />
GITAAR<br />
“Ik was een levendig kind en klom in de<br />
hoogste bomen. Soms wist ik niet meer<br />
hoe ik eruit moest komen. Ik was vurig,<br />
voetbalde graag en werd vaak Pietje ge-<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 13
LENNY KUHR<br />
noemd. Tot ik op een gegeven moment<br />
iemand gitaar hoorde spelen. Ik werd<br />
geraakt door de klanken. Die verfijning,<br />
die nagalm. Ik vertelde mijn ouders dat<br />
ik de klanken zo mooi vond. Uiteraard<br />
verwachtte ik niets. We waren arm, zaten<br />
vaak in het donker omdat we geen<br />
muntje hadden voor de lichtmeter.<br />
Mijn vader, die schilder was, werkte<br />
hele dagen en alle avonden. Toch kreeg<br />
ik op mijn tiende verjaardag een gitaar<br />
cadeau. Een derdehands gitaar. Ook<br />
mocht ik op muziekles en om die lessen<br />
te betalen, schilderde hij bijvoorbeeld<br />
sierletters op de ramen van de<br />
muziekschool.<br />
Na een jaar kreeg ik een betere gitaar.<br />
Ik speelde niet langer buiten,<br />
maar keerde naar binnen, en speelde<br />
op zolder, in mijn slaapkamer op mijn<br />
gitaar. Ik ontdekte dat als je je oor op<br />
de klankkast legt, je veel meer hoort.<br />
Die klank gaat naar binnen, het geluid<br />
dringt door je huid. Elke keer als ik een<br />
D-akkoord aansloeg, realiseerde ik me<br />
dat alle liedjes verborgen zaten in de<br />
abstractie van die ene klank.”<br />
AUSCHWITZ<br />
Op haar twaalfde bezocht Lenny als lid<br />
van een socialistische vereniging een<br />
Hannie Schaft kamp in Polen. Ze leerde<br />
er Poolse volksliedjes en bezocht<br />
Auschwitz. “Als jong meisje zag ik toen<br />
voor het eerst hoe zes miljoen Joden,<br />
zigeuners, homoseksuelen en mongoloïde<br />
kinderen waren omgebracht. Ik<br />
zag de barakken en alle koffertjes met<br />
namen en de enorme berg met haren.<br />
Ik kon het niet vatten, niet begrijpen<br />
waarom de mensheid tot zoiets in staat<br />
kan zijn.”<br />
“Toen ik weer thuis was, werd me<br />
gevraagd om een solo te zingen tijdens<br />
een uitvoering van de muziekvereniging.<br />
Ik koos voor een Pools liedje, het<br />
werd m’n eerste succes. Ik merkte dat<br />
er iets was dat me boven mezelf tilde<br />
als ik geconcentreerd muziek maakte.<br />
Ik ging op zoek naar liedjes en vond een<br />
boekje met volksliedjes. Er stonden Hebreeuwse<br />
en Jiddische liedjes in. Ik wilde<br />
weten hoe je die teksten goed moest<br />
“IN EEN LIED KUN JE<br />
DE HELE WERELD<br />
SAMENVATTEN”<br />
uitspreken. Mijn vader kende iemand<br />
die Jiddisch sprak, een van de weinige<br />
Joodse mensen die in Eindhoven waren<br />
overgebleven. Van haar leerde ik de correcte<br />
uitspraak en zij verwees me naar<br />
iemand die Hebreeuws kende. Daar gebeurde<br />
iets onvergetelijks. Ik ging met<br />
het lied ‘Hoe mooi is het om als vrienden<br />
samen te zitten’ naar hem toe. Hij<br />
zette zijn keppeltje op en ik liep met<br />
hem naar de studeerkamer die vol met<br />
Hebreeuwse boeken stond. Ik kreeg kippenvel.<br />
Het kwam me zo bekend voor<br />
allemaal. Of ik het eerder had gezien.<br />
Het leek of hier mijn heimwee vandaan<br />
was gekomen.”<br />
“Mijn muze gaat me altijd voor. De<br />
muze is voor mij je intuïtie, je inspiratie,<br />
je ingevingen. Ik ben altijd de weg<br />
van de muze gegaan. Het is de trekkracht<br />
van de ziel. Je hoeft niets zelf te<br />
verzinnen, niets zelf te bedenken. Het<br />
is er al.”<br />
JOODSE MYSTIEK<br />
“Ik wachtte ‘s avonds laat op de trein in<br />
Haarlem. Er stond een groepje onduidelijk,<br />
luguber aanvoelende mannen, die<br />
handtastelijk werden. Ik blufte van me<br />
af, maar kreeg klappen. Met als gevolg<br />
een gebroken neus. De KNO-arts in het<br />
ziekenhuis werd mijn eerste man. Een<br />
Israëlische man, de vader van m’n kinderen.<br />
Door m’n eerste huwelijk kwam<br />
het Jodendom in m’n leven en ben ik<br />
Joods geworden. Ik ben absoluut niet<br />
religieus in de zin dat ik geloof in een<br />
structuur van een geloof. Ik heb leren<br />
inzien dat elk geloof een poging is om<br />
het mystieke te vangen in wetten en geboden.<br />
Het zijn vaak hele mooie verhalen,<br />
waarin alle essentiële elementen<br />
zitten. Het Joodse geloof beteken-<br />
Lenny Kuhr<br />
Lenny Kuhr (Eindhoven <strong>19</strong>50)<br />
wint in <strong>19</strong>67 het Cabaret der Onbekenden<br />
en maakt later dat jaar<br />
haar televisiedebuut in het VARAprogramma<br />
Nieuwe Liedjes. Ze wint<br />
vier dagen na haar negentiende verjaardag<br />
het Nationaal Songfestival<br />
in het Scheveningse Circustheater.<br />
Een maand later, op 29 maart <strong>19</strong>69,<br />
zegeviert zij ook op het Eurovisie<br />
Songfestival in Madrid. Ze ontvangt<br />
in november <strong>19</strong>69 de Zilveren Harp,<br />
een aanmoedigingsprijs die voor het<br />
eerst wordt uitgereikt. In <strong>19</strong>74 krijgt<br />
ze een Edison en brengt ze bondscoach<br />
Rinus Michels een ode met<br />
De generaal, een variant op De troubadour.<br />
Ze wordt benoemd tot ridder in<br />
de Orde van Oranje-Nassau (2007) en<br />
krijgt in 2017 bij de Buma Awards de<br />
Lifetime Achievement Award voor<br />
haar gehele oeuvre.<br />
Haar nieuwste cd Het lied gaat<br />
door verscheen in 20<strong>19</strong>. Ter gelegenheid<br />
van het jubileum van de<br />
songfestivaloverwinning verscheen<br />
bij de AvroTros de tv-documentaire<br />
Vijftig jaar troubadour. In haar<br />
boek Gekust door de Eeuwigheid (ISBN<br />
9789064164118) deelt ze haar persoonlijke<br />
levensreis naar een ruimer<br />
bewustzijn. Lenny Kuhr is getrouwd<br />
met Rob Frank, arts en haar manager<br />
(www.lennykuhr.com).<br />
Kuhr deelde haar levensverhaal<br />
recent in het Inspiratiehuis Arnhem,<br />
een initiatief van Maria Mazarakis,<br />
programmamaker van het<br />
Inspiratiepodium Arnhem, waarop<br />
bekende en minder bekende mensen<br />
hun levensverhaal vertellen.<br />
Een programma dat voorafgegaan<br />
wordt met een ‘soulsearching’ van de<br />
sprekers. “Ik ga altijd op zoek naar<br />
de heelheid van de mens”, aldus Mazarakis,<br />
specialist in het ontrafelen<br />
van levensverhalen.<br />
(www.inspiratiehuisarnhem.nl)<br />
14 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
LENNY KUHR<br />
“PRAKTISEER WAT JE PREDIKT.”<br />
Reinier Voet, Lenny Kuhr en Mischa Kool in<br />
Oosterbeek. Beeld Mischa Muijlaert.<br />
de voor mij het zoeken naar de mystiek<br />
die erachter zat. De kabbala trok me<br />
erg aan. Het huwelijk heeft geen stand<br />
gehouden. Net na het behalen van een<br />
gouden plaat met ‘Visite’ keerde ik met<br />
twee jonge kinderen vanuit Israël terug<br />
naar Nederland.”<br />
Lenny ontmoette schrijver Herman<br />
Pieter de Boer en ze werden een stel. Hij<br />
schreef de prachtigste liedjes voor Lenny<br />
en bracht de antroposofie in haar leven.<br />
“Vanaf die tijd kreeg ik bijzondere<br />
dromen en visioenen. Ik draag ze nog<br />
altijd in me mee, dieper zelfs dan toen.<br />
Ondertussen bleef mijn gevoel van<br />
heimwee maar aanwezig. Ik besefte dat<br />
ik de vraag zou moeten beantwoorden<br />
wie ik werkelijk was.”<br />
Haar succes ‘Visite’ ging een eigen<br />
leven leiden. “Ik kwam in een commercieel<br />
feestcircuit terecht en dacht op<br />
een gegeven moment: ‘maar dit is niet<br />
de bedoeling’. Ik bekeek mezelf als een<br />
soort toeschouwer. Van de een of de andere<br />
dag besloot ik om dit niet langer<br />
meer te doen. Ik wilde m’n eigen ding<br />
doen. Invulling geven aan mijn gevoel<br />
van heimwee. Uitdrukking geven aan<br />
wat ik echt belangrijk vind.”<br />
STEMVERLIES<br />
In <strong>19</strong>93, op 43-jarige leeftijd, hielp een<br />
vrouwelijke leraar me met mijn zoektocht.<br />
Ik ging onder meer mediteren.<br />
Drie weken later verloor ik mijn stem.<br />
Het had niets met stembanden te maken.<br />
Het was iets diepers. Ik kon geen<br />
klinkers meer zeggen. Geen lage tonen<br />
uitbrengen. Ik was niet meer te verstaan.<br />
Ik wist dat het geen verkoudheid<br />
was. Ik was bang, zo bang… Het was<br />
het ergste dat me kon overkomen. Wat<br />
bleef er nog van me over zonder stem?<br />
Wie ben je nog als je niet meer bent<br />
wie je meende te zijn? Het leek wel of<br />
ik afgesneden werd. Ook van de liefde.<br />
Alle inspiratie was me altijd via de klanken,<br />
via de stem, ingevallen. Dat alles<br />
viel weg. Na dagen van wanhoop kreeg<br />
ik een visioen. Een gezicht, met azuurblauwe<br />
ogen en een witte tooi keek mee<br />
aan. Voor mij was het een bemoediging.<br />
Ik kreeg meer visioenen. Het was<br />
de start van een jarenlang proces waar-<br />
“JE MUZE, JE INSPIRATIE, INGEVING OF GEEST, IS<br />
DICHTERBIJ DAN JE ADEM EN EERDER DAN JE VOETSTAP”<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 15
LENNY KUHR<br />
voor ik nu zo dankbaar ben. Het ergste<br />
in m’n leven bleek het mooiste dat me<br />
kon overkomen.”<br />
ILLUSIE<br />
“Ik wandelde door het bos en realiseerde<br />
ik me dat alles illusie was. Echt alles.<br />
Alles wat ik zie, wat ik heb en wie ik<br />
denk te zijn. Er kwam een enorme stilte<br />
in me. Tot die tijd was er hoop dat<br />
ik mijn stem zou terugkrijgen en weer<br />
kon zingen. Maar mijn leraar zei me<br />
dat dit misschien wel nooit meer zou<br />
gebeuren. Ik besefte dat ik louter en<br />
alleen op mezelf was aangewezen. De<br />
constructie die ik van mijn leven had<br />
gemaakt, spatte uiteen. Mijn imago,<br />
mijn naam, de foto’s van mij, ik besefte<br />
ineens dat ik het niet was. Wel was er<br />
iets dat nog het beste valt te omschrijven<br />
als vertrouwen. Het vertrouwen dat<br />
zegt: laat je maar vallen. In het grote<br />
niets. In volstrekte overgave. Het bood<br />
me inzicht in wie wij mensen daadwerkelijk<br />
zijn. Dit was het waarnaar ik op<br />
zoek was geweest.”<br />
“IK BEN NIET GAAN<br />
ZOEKEN NAAR DINGEN,<br />
ZE KWAMEN ALTIJD<br />
OP M’N PAD”<br />
“In de moeilijkste periode van mijn leven,<br />
heb ik het inzicht gekregen dat<br />
je nooit uit de eenheid kunt stappen.<br />
Ook als ik een fout maakte of verdrietig<br />
was, dan voelde ik het illusionaire aspect<br />
ervan. Het diepe gevoel van heimwee<br />
heeft me uiteindelijk naar huis gebracht.<br />
Naar mijn innerlijk huis. Een<br />
herinnering die in de blauwdruk van<br />
onze ziel is geweven. Ik ben door het<br />
stof van deze aarde gegaan om het later<br />
weer van me af te slaan. Ik moest het<br />
trucje doorkrijgen om alle verlokkingen<br />
van het leven te doorzien, de weg<br />
te leren kennen en de kaart van het leven<br />
totaal in zicht te krijgen. Dat wat je<br />
zoekt is dichtbij. Dichter dan je adem.<br />
Daar waar je hart is. Je muze, je geest<br />
gaat je altijd voor in een lokkende dans.<br />
Ze danst je en helpt je door angsten en<br />
patronen heen te breken. Je volgt die<br />
koers en dan ben je altijd thuis.”<br />
“Het verlies van mijn stem nodigde<br />
me uit om niet langer vast te houden<br />
aan ideeën en patronen hoe ik het leven<br />
wilde hebben. We menen het zelf<br />
altijd zo goed te weten. Inmiddels heb<br />
ik geen enkel ideaal meer. Ik werk nergens<br />
naartoe. Ik denk niet na over waar<br />
ik morgen, volgend jaar of over tien<br />
jaar wil staan. Ik ervaar mezelf als een<br />
leeg vat en laat me vullen door het Goddelijke.<br />
Alles is volmaakt. Zelfs de onvolmaaktheid<br />
is volmaakt in z’n onvolmaaktheid.<br />
Niets wat tastbaar is, is perfect.<br />
Maar de perfectie straalt door alles<br />
heen. Ook door het gebrek. Door mij,<br />
door jou, door alles.”<br />
‘Het lied gaat door’ werd uitgebracht op<br />
29 maart 20<strong>19</strong>. Beeld Rob Frank.<br />
INTENTIE<br />
“De intentie is belangrijk, niet de reden.<br />
Zoals ik het ervaar, is er geen benoembare<br />
reden waarom je iets doet.<br />
Er is alleen intentie. De intentie van<br />
mij is om mensen te raken waar ze geraakt<br />
willen worden. Om hun bron te<br />
laten voelen. Zonder een van te voren<br />
door mij bedacht of gewenst resultaat.<br />
Mensen leven vaak ergens naar toe.<br />
Jammer, want dan heb je al een beeld<br />
van wat je wilt bereiken, terwijl je ook<br />
je muze, je intuïtie kunt volgen zonder<br />
bedacht doel. Als je de stroom volgt,<br />
ontmoet je de juiste mensen, weet je<br />
waar je ‘ja’ en ‘nee’ tegen wilt zeggen.<br />
Dit noem ik het stille licht. Het is er<br />
altijd. In pijn en in klatergoud. In het<br />
zoet en het zout. En in het weten wie<br />
te zijn.” n<br />
16 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
DICK-JAN ABBRINGH:<br />
“INFORMATIE ONTBREEKT<br />
OVER DE VERZEKERINGSGRAAD<br />
BIJ MENSEN MET SCHULDEN.”<br />
18 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
– e s s a y –<br />
Wat te doen aan de lage<br />
verzekeringsgraad bij<br />
mensen met schulden?<br />
Er zijn geen harde cijfers, maar er zijn sterke aanwijzingen dat de verzekeringsgraad onder<br />
mensen met schulden daalt. Dit leidt tot onwenselijke en soms onmenselijke situaties.<br />
Schadeverzekeraars royeren mensen die hun rekening niet betalen vaak al na zestig dagen,<br />
waarna de klant uit beeld raakt. In hoeverre voelen verzekeraars zich verantwoordelijk voor de<br />
lage verzekeringsgraad bij de grote groep mensen met schulden? Vanwege een groeiend besef<br />
van dit maatschappelijk probleem, is het tijd voor gerichte actie om een positieve bijdrage te<br />
leveren aan het verbeteren van de kwaliteit van leven van mensen met schulden.<br />
TEKST DICK-JAN ABBRINGH<br />
De tweedeling in de maatschappij groeit als het gaat<br />
om welvaart, alle mooie koopkrachtplaatjes ten<br />
spijt. De cijfers zijn bekend: er zijn naar schatting<br />
in Nederland 1,4 miljoen mensen met risicovolle<br />
schulden, waarvan 800.000 met problematische<br />
schulden die niet binnen 36 maanden zelfstandig kunnen<br />
worden opgelost. Jaarlijks melden zich meer dan 90.000 mensen<br />
bij schuldhulpverlening, en het overgrote deel van deze<br />
groep behoort tot de categorie zonder eigen huis. Het lijkt<br />
er dus op dat deze groep veel minder heeft kunnen profiteren<br />
van het economisch herstel dan huizenbezitters. Daarom<br />
is het schrijnend dat we groeiende schuldenproblemen zien<br />
op de top van de economische conjunctuur. Zeer zorgelijk,<br />
omdat het de komende jaren niet beter gaat worden dan nu.<br />
Hogere energierekeningen, een hoger btw-tarief, lager consumentenvertrouwen<br />
en een dreigende crisis werpen de vraag<br />
op hoe de komende jaren eruit gaan zien voor deze groep.<br />
De samenleving is erbij gebaat als iedereen profiteert<br />
van de economische groei. Hoe meer mensen werk hebben<br />
én meer geld om te besteden, hoe beter het is voor de economie<br />
en het vertrouwen in de maatschappij. We zien nu echter<br />
een grote groep wegzakken, juist in een tijd van economische<br />
voorspoed. Wat kunnen we daar aan doen?<br />
PROBLEMEN WONINGBEZITTER BIJNA VOORBIJ<br />
Laten we eens teruggaan in de tijd. Gedurende de crisis die<br />
in 2008 begon, concentreerde het schuldenprobleem zich<br />
op huizenbezitters, die op grote schaal gedwongen hun huis<br />
moesten verkopen. Uit de jaarlijkse Bijzonder Beheer Benchmark<br />
van Purpose blijkt dat op het hoogtepunt van de crisis in 2014<br />
meer dan 10.000 huizenbezitters gedwongen hun huis moesten<br />
verkopen. Van deze gedwongen verkopen werden ongeveer<br />
2.500 via een executieveiling verkocht. De gemiddelde<br />
restschuld bij de laatste groep was 80.000 euro. Bij een onderhandse<br />
gedwongen verkoop was de restschuld gemiddeld<br />
45.000 euro. Deze bedragen zijn in de praktijk niet meer terug<br />
te betalen voor een modaal gezin. Nu de crisis voorbij<br />
is, lijkt dit probleem tot het verleden te behoren. Er worden<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | <strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
nog maar mondjesmaat huizen gedwongen verkocht (op<br />
het hoogtepunt van de crisis mondde vijf procent van de instroom<br />
uit in een gedwongen verkoop) en als dit toch moet<br />
gebeuren dan blijft er steeds vaker geld over om de schulden<br />
mee af te lossen. Bijzonder-Beheerafdelingen hebben steeds<br />
minder te doen en de afschrijvingen nemen snel af. Belangrijkste<br />
oorzaken lijken de extreem lage rente en de flink gestegen<br />
huizenprijzen. Daardoor staan nog maar weinig huizen<br />
‘onder water’ en hebben woningbezitters zulke lage hypotheeklasten,<br />
dat ze veel minder voor hun huis betalen dan ze<br />
voor een vergelijkbare huurwoning zouden moeten betalen.<br />
MENSEN ZONDER EIGEN HUIS DIEPER IN PROBLEMEN<br />
Voor mensen zonder eigen woning geldt een heel andere situatie.<br />
De huren stijgen volgens het CBS al sinds 2013 meer dan<br />
tweemaal zo hard als de inflatie, met bijna twintig procent<br />
van de gemiddelde woninghuur. Daar komt bij dat de opgetelde<br />
vaste lasten een steeds grotere hap nemen uit het besteedbaar<br />
inkomen. Een modaal huishouden dat een gemiddelde<br />
huurprijs betaalt is 57 procent van het inkomen kwijt aan de<br />
vaste lasten, zo’n tien procent hoger dan in 2009. Modale gezinnen<br />
die minder geluk hebben, bijvoorbeeld omdat ze door<br />
een verhuizing een fikse huurstijging voor de kiezen hebben<br />
gehad en anderhalf keer de gemiddelde huur betalen, zien<br />
wel tweederde van het inkomen verdwijnen naar de vaste lasten.<br />
Dit leidde tot het recente verontrustende bericht van het<br />
Nibud, dat meer dan de helft van de huurders in Nederland<br />
zegt moeilijk rond te komen (20<strong>19</strong>, Volkskrant, “Vaste Lasten<br />
doen forse greep uit de huishoudportemonnee”) . Niet verwonderlijk<br />
dat het aantal mensen in schulden sinds 2014 niet<br />
is afgenomen ondanks de economische voorspoed.<br />
LAGE VERZEKERINGSGRAAD GROTE GEVOLGEN<br />
Tijdens een grote portiekbrand begin dit jaar moesten 27 gezinnen<br />
hun huis uit en vijftien werden dakloos. Het bleek dat<br />
er maar vier gezinnen een inboedelverzekering hadden om<br />
het verlies aan bezittingen op te vangen. Dit is een verzekeringsgraad<br />
van maar vijftien procent, wat bijzonder laag is. De<br />
kans van zo’n gebeurtenis is gelukkig laag, maar als het voor<br />
komt, dan zijn de gevolgen vergaand. Zo’n verhaal is ook te lezen<br />
in de Volkskrant van 16 oktober 2018. Het was een portret<br />
van een vrouw waarvan de bovenverdieping afbrandde, terwijl<br />
ze geen inboedelverzekering had. Na een aantal gebeurtenissen<br />
in haar leven belandde ze op uiteindelijk op straat.<br />
Lage verzekeringsgraad fors probleem:<br />
casemanagers Bart Jansen en Ilona Chin<br />
In de wijken Escamp, Moerwijk en Schilderswijk komen<br />
veel schulden voor. Als Casemanager helpen Bart en Ilona<br />
mensen met multiproblematiek – waaronder schulden -<br />
om hun problemen op te lossen. Ze zien dat veel mensen<br />
zich niet of nauwelijks verzekeren. De kans op een brand,<br />
inbraak of overlijden is niet hoog. Maar als het gebeurt,<br />
dan heeft dit vergaande consequenties voor mensen die<br />
niet verzekerd zijn.<br />
Ze zien voor de lage verzekeringsgraad onder mensen<br />
met schulden verschillende oorzaken. Ten eerste blijkt<br />
in de praktijk dat de kennis over verzekeren ontbreekt.<br />
Ze weten vaak niet wat het inhoudt, snappen vaak de gevolgen<br />
niet en leven (meer dan mensen zonder schulden)<br />
vaak vooral in het hier en nu. De tweede reden is dat sociaal<br />
kwetsbare mensen vaak moeilijk worden geaccepteerd<br />
door verzekeraars, of denken dat ze daarvoor niet in aanmerking<br />
komen vanwege een strafblad.<br />
Als het dan toch misgaat treden Ilona en Bart op als<br />
casemanager om mensen te helpen, die hun weg niet weten<br />
te vinden in het woud van instanties. Zij zien onderverzekerden,<br />
maar ook mensen die wel verzekerd zijn,<br />
maar niet voldoende. Ook zien ze dat het voor mensen<br />
vaak lastig is om een claim in te dienen bij verzekeraars<br />
(gebrek aan kennis, niet mondig genoeg). Gelukkig is er<br />
dan ook de stichting Salvage die namens de verzekeraars<br />
eerste hulp verricht in het geval van brand. Daarnaast zijn<br />
er ook fondsen in Den Haag die mensen in nood kunnen<br />
helpen. Verder kan de gemeente de mogelijkheid bekijken<br />
tot het verstrekken van bijzondere bijstand (vaak in<br />
de vorm van een lening). Daar zijn wel strenge voorwaarden<br />
aan verbonden (verwijtbaarheid, inkomen, vermogen,<br />
enz). Ook kan de aanvraag van bijzondere bijstand<br />
erg lang duren; de wettelijke termijn voor een bijzondere<br />
bijstand aanvraag is 8 weken. In het geval van uitvaart<br />
moet de gemeente optreden wanneer er geen nabestaanden<br />
zijn die de uitvaart kunnen of willen betalen.<br />
Oplossing zien Bart en Ilona in het opleiden van mensen<br />
met schulden en wellicht ook hun hulpverleners. Daarnaast<br />
zien ze ook een belangrijke rol bij royement om mensen naar<br />
de juiste instanties te verwijzen. Wellicht kunnen ze mensen<br />
preventief aanmelden bij (schuld)hulpverlening. Nu zijn<br />
schadeverzekeraars niet aangesloten voor deze preventieve<br />
aanmelding.<br />
Deze persoonlijke verhalen die ook wij in de praktijk veel<br />
tegenkomen, vormen een van de vele signalen van afnemende<br />
verzekeringsgraad bij mensen met schulden. Het is niet<br />
moeilijk om geroyeerd te worden. De meeste schadeverzekeringen<br />
worden na zestig dagen achterstand geroyeerd. En<br />
omdat schadeverzekeringen een van de eerste dingen zijn die<br />
niet betaald worden, is een royement vaak een direct gevolg.<br />
Sommige schuldhulpverleners adviseren zelfs om bepaalde<br />
verzekeringen te stoppen om te besparen op de maandlasten.<br />
Mensen realiseren zich niet wat de effecten zijn wanneer het<br />
mis gaat.<br />
20 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Niet alle verzekeringen vertonen dezelfde dynamiek. Autoverzekeringen<br />
betalen mensen langer door, omdat bij een royement<br />
een directe boete volgt van het RDW. Ook wanneer de<br />
auto gewoon in de garage staat. Dit weten mensen meestal<br />
wel en dus betalen ze de autoverzekeringen net wat beter dan<br />
andere schadeverzekeringen. Onverzekerd rondrijden is potentieel<br />
funest, zeker wanneer zo’n iemand schade veroorzaakt.<br />
De Zorgverzekering is daarentegen juist weer de eerste<br />
verzekering die niet wordt betaald. Vanwege het verplichte<br />
karakter van deze verzekering hebben we het stelsel van de<br />
bronheffing, waar mensen in terecht komen na zes maanden<br />
achterstand. In 2017 zaten 277.000 Nederlanders in dit regime.<br />
De premie (die dan 50 procent hoger is) wordt dan afgeschreven<br />
van het inkomen.<br />
En dan hebben we nog de uitvaartverzekeringen. Veel<br />
mensen schrappen deze, terwijl mensen met schulden misschien<br />
wel de groep is die deze verzekering het hardst nodig<br />
heeft. Het komt naar schatting duizenden malen per jaar<br />
voor dat er niemand is om de uitvaart te betalen. In dat geval<br />
verzorgt de gemeente de uitvaart op haar eigen voorwaarden.<br />
De nabestaanden hebben bij een gemeente-uitvaart niets<br />
meer te zeggen over de invulling van de uitvaart. Vervolgens<br />
probeert de gemeente meer dan eens om de kosten nog te<br />
verhalen op de nabestaanden. Een onwenselijk situatie, waardoor<br />
er veel behoefte is aan goede uitvaarverzekeringen voor<br />
deze groep.<br />
Grote behoefte aan betaalbare uitvaartverzekeringen:<br />
hulpverlener Henny van der Most<br />
Henny van der Most zit met het buurtcentrum ‘Pit van Moerwijk’<br />
in de Haagse wijk Moerwijk. Dit is een rustige wijk,<br />
maar wel met veel problemen ‘achter de voordeur’. Henny<br />
werkt ook voor Amargi, een stichting die mensen met geldzorgen<br />
en schulden helpt. Henny is tevens lid van de organisatie<br />
‘Delen achter de Duinen’, een platform van 60 organisaties<br />
in Den Haag om mensen met schulden te helpen.<br />
Henny heeft 2 jaar geleden van nabij ervaren hoe het<br />
kan zijn om geen uitvaartverzekering te hebben. Haar exman<br />
was altijd oververzekerd, maar had ook schulden. Het<br />
opgebouwde kapitaal in de levensverzekering is gebruikt<br />
om schulden af te betalen toen die uitbetaald werd. Daarna<br />
wilde hij een uitvaartverzekering afsluiten dit kon niet,<br />
vanwege een medische aandoening. Hij heeft nog geprobeerd<br />
te sparen voor zijn uitvaart maar overleed binnen<br />
anderhalf jaar, onvoldoende tijd om de uitvaartkosten bij<br />
elkaar te sparen. Hun kinderen hadden ook het geld voor<br />
de uitvaart van hun vader niet en omdat Henny niet wilde<br />
dat de kinderen met schulden zouden komen te zitten en<br />
zij ook wilde dat hun kinderen de erfenis van hun vader<br />
onbezorgd konden erven heeft Henny zijn uitvaart uiteindelijk<br />
betaald. Maar bij mensen met schulden is dat geld<br />
er simpelweg niet. En dan ontstaan de problemen.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 21
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Afgelopen jaar heeft Henny 3 keer meegemaakt dat iemand<br />
met schulden overleed, maar geen uitvaartverzekering<br />
had. Als er schulden zijn dan zien nabestaande vaak<br />
af van de erfenis. In Den Haag is het gebruikelijk dat de<br />
nabestaanden op dag van overlijden direct de sleutel inleveren<br />
bij de gemeente. De gemeente geeft de nabestaande<br />
dan nog wel de mogelijkheid om even het huis in te gaan<br />
om bijvoorbeeld foto’s of andere zaken die geen financiële<br />
waarde vertegenwoordigen mee te nemen. Als er geen<br />
opdracht wordt gegeven om de uitvaart te verzorgen doet<br />
de gemeente dit. De nabestaanden hebben hier geen zeggenschap<br />
over. De gemeente zoekt dan vaak een passende,<br />
maar ook goedkoopste oplossing. De uitvaart vindt dan<br />
plaats buiten de piekuren, bijvoorbeeld om 8.30 in de ochtend.<br />
Er is dan 15 minuten voor een afscheid, het graf ligt<br />
vaak op een afgelegen plek en er is geen steen. Over het algemeen<br />
zijn de gemeente-uitvaarten traumatisch voor de<br />
nabestaanden, ook al hebben ze zelf deze beslissing genomen.<br />
Vaak gaat de gemeente toch nog op zoek naar nabestaanden<br />
om de kosten van de uitvaart te verhalen.<br />
Mensen met schulden zijn maar zeer zelden verzekerd.<br />
Amargi kent 396 deelnemers, waarvan er slechts 5<br />
een uitvaartverzekering hebben. Henny schat in dat minder<br />
dan 10% van mensen met schulden een uitvaartverzekering<br />
heeft. In haar gesprekken met mensen met schulden<br />
dringt ze daarom ook altijd aan om een uitvaartverzekering<br />
te nemen als dat mogelijk is. De premies moeten<br />
wel laag blijven. EUR 10,- per maand is goed te betalen,<br />
maar als het meer wordt, dan is dat een probleem.<br />
WAT KUNNEN VERZEKERAARS DOEN?<br />
Verzekeraars kunnen zelf veel doen om de lage verzekeringsgraad<br />
van mensen met schulden te bestrijden. Op deze manier<br />
laten ze zien hun maatschappelijke verantwoordelijkheid<br />
te nemen. Hieronder drie categorieën maatregelen die<br />
verzekeraars zelf kunnen uitvoeren:<br />
1. Proactiever debiteurenbeheer<br />
a. Actiever klantbehoud – Om te beginnen kunnen verzekeraars<br />
meer en langer hun best doen om klanten te<br />
behouden. Dus niet te snel royeren, maar eerst contact<br />
opnemen en behoud pogingen doen<br />
“HET KOMT DUIZENDEN MALEN<br />
PER JAAR VOOR DAT ER NIEMAND IS<br />
OM DE UITVAART TE BETALEN”<br />
b. Ethisch Manifest doorvertalen – Verzekeraars doen er<br />
verstandig aan om het manifest van de Schuldeisers<br />
Coalitie door te vertalen naar alle incasso onderdelen<br />
van hun bedrijf. Daarnaast is het van belang om via de<br />
inkoopafdelingen het manifest door te vertalen naar<br />
samenwerkende incasso- en deurwaardersbedrijven.<br />
Het effect is dat er klantgerichter en socialer wordt geïncasseerd.<br />
Dit leidt tot een beter klantbehoud.<br />
2. Productontwikkeling<br />
a. Terugvalverzekering – Verschillende schadeverzekeraars<br />
hebben de mogelijkheid geopperd om te komen<br />
met een betaalbare terugvalverzekering voor klanten<br />
die hun rekeningen niet meer kunnen betalen, maar<br />
die wel een gezond schade- en fraudebeeld laten zien.<br />
b. Collectieve minima polissen – Een andere mogelijkheid<br />
is de schade variant van het VGZ Rotterdam pakket.<br />
Een zorgpolis in Rotterdam. Deze denkrichting<br />
zou in samenwerking met gemeenten kunnen leiden<br />
tot een forse vermindering van het probleem<br />
c. Vaste Lasten Pakket – Purpose en Soler Berk ontwikkelen<br />
momenteel een Vaste Lasten Pakket, waarin verzekeringen<br />
een vaste plek hebben. Het pakket reserveert<br />
de vaste lasten, waardoor die altijd eerst worden betaald.<br />
Hierdoor is er een hogere betaalgarantie voor de<br />
verzekeraars en rust en mentale ruimte voor de klanten.<br />
De komende anderhalf jaar wordt het in de praktijk<br />
doorontwikkeld.<br />
PRAKTIJKGERICHTE ACTIE<br />
Als eerste stap is er betere informatie nodig over de verzekeringsgraad<br />
voor verschillende producten onder mensen met<br />
schulden. Op dit moment is deze informatie en kennis niet<br />
beschikbaar, ook niet bij het Verbond van Verzekeraars. Daarom<br />
is het tijd voor onderzoek hiernaar. Tegelijkertijd is het<br />
verstandig om te werken aan de meest geschikte maatregelen<br />
om de lage verzekeringsgraad aan te pakken. De tijd is er rijp<br />
voor. Wie doet er mee? n<br />
PURPOSE<br />
Purpose is een adviesbureau voor organisaties die een positieve<br />
bijdrage willen leveren aan de maatschappij en<br />
voor hun klanten. Purpose ontwikkelt oplossingen voor<br />
maatschappelijke problemen met de mens als vertrekpunt<br />
en gelooft dat maatschappelijke waarde en commerciële<br />
waarde elkaar niet uitsluiten, maar elkaar juist<br />
versterken. Steeds meer organisaties zijn zich bewust van<br />
hun plek in de maatschappij en de verantwoordelijkheid<br />
die daarbij komt kijken. Samen met hen werkt Purpose<br />
aan vernieuwing. Met hart en ziel én harde cijfers. Meer<br />
weten? Ga naar www.purpose.nl.<br />
22 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Max Wohlgemuth ontwikkelde een Amsterdamse online advertising tech startup<br />
in Zuid-Amerika, reed vervolgens op een motor van Chili naar New York langs<br />
veertig betekenisvolle bedrijven en schreef er het boek Tijd om te schakelen over.<br />
Met Marki zet hij zich in om de druk van de fashion op grondstoffen te verlagen.<br />
“Want die druk is onhoudbaar. Het momentum voor verandering is echt nu.”<br />
Max Wohlgemuth bouwt met Marki aan een<br />
duurzaam platform voor de kledingindustrie<br />
Het momentum<br />
is nu<br />
TEKST WILLEM VREESWIJK<br />
Eerst een motorreis, en nu Marki… hoe<br />
dat zo?<br />
In 2015 reed ik op een veertig jaar oude<br />
Moto Guzzi in zes maanden van Chili<br />
naar New York. Onderweg bezocht ik<br />
zo’n veertig ondernemers die allemaal<br />
werkten aan een betere wereld.<br />
Toen ik na zes maanden Times<br />
Square opdraaide, had ik nooit kunnen<br />
denken dat ik ruim drie jaar later oprichter<br />
zou zijn van een startup in de kledingindustrie.<br />
De ondernemers onderweg<br />
hebben me geïnspireerd. Om zelf de<br />
kracht van ondernemen, van doen, in te<br />
zetten voor een betere wereld.<br />
Hoe kwam je na je reis terecht in de kledingindustrie?<br />
Dat we dit nu doen binnen de kledingindustrie<br />
is min of meer toevallig zo<br />
ontstaan. Na mijn reis schreef ik het<br />
boek Tijd om te Schakelen (zie het interview<br />
met Max Wohlgemuth in New<br />
Financial Magazine 20, <strong>zomereditie</strong><br />
2017), waarin de verhalen van de veertig<br />
ondernemers en mijn eigen motorverhaal<br />
samen kwamen. Daarover ben<br />
ik lezingen gaan geven aan hogescholen,<br />
universiteiten en bedrijven. Een<br />
van die lezingen was op het wereldwijde<br />
hoofdkantoor van Tommy Hilfiger<br />
in Amsterdam.<br />
Na afloop van die lezing vroeg iemand<br />
bij Tommy of ik een project voor<br />
ze wilde doen over social entrepreneurship.<br />
Onderweg had ik immers veertig<br />
van hen gesproken. En zo kwam ik terecht<br />
kwam in de kledingindustrie.<br />
Waarin flink wat te verbeteren valt: de<br />
kledingindustrie is een van de meest<br />
vervuilende industrieën ter wereld.<br />
Zonder ervaring in de sector dus…<br />
Omdat ik inderdaad echt geen idee had<br />
wat er voor nodig was om een shirtje<br />
te produceren, sprak ik vanaf de eerste<br />
dag bij Tommy met collega’s uit alle<br />
hoeken van het bedrijf. Dan vroeg ik<br />
steevast: ‘vertel me wat je hier dagelijks<br />
doet, wat is jouw rol hier tussen deze<br />
vier muren’. En dan hield ik m’n mond<br />
en liet ze praten.<br />
Tijdens al deze gesprekken werden me<br />
drie dingen duidelijk. Het belangrijkste<br />
was de enorme druk die de kledingindustrie<br />
wereldwijd uitoefent op grondstoffen.<br />
Voor de productie van één spijkerbroek<br />
is bijvoorbeeld maar liefst<br />
10.000 liter water nodig. En zo’n veertig<br />
procent van de kleding die wereldwijd<br />
wordt geproduceerd, raakt nooit<br />
een lichaam aan. Krankzinnig.<br />
Daarnaast zag ik de moeite die bedrijven<br />
in de industrie hebben met het<br />
omarmen van nieuwe technologieën.<br />
Iedereen hoort buzz words als big data,<br />
blockchain en algoritmes voorbijkomen,<br />
maar wat moet je nou precies<br />
doen, en welke tech moet je kiezen?<br />
Het derde dat me opviel was niet<br />
per se specifiek voor de kleding, maar<br />
meer voor bedrijven in het algemeen.<br />
Het management van een beursgenoteerde<br />
onderneming zoals Tommy<br />
heeft geen tot weinig prikkels om vanuit<br />
een financieel perspectief duurzaamheid<br />
te stimuleren. De targets die<br />
aan bijvoorbeeld inkopers worden ge-<br />
24 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
geven, zijn nu eenmaal allemaal ingericht<br />
op het halen van financiële doelen<br />
en daar is het verlagen van de druk<br />
op mens en milieu geen onderdeel van.<br />
Dus als dat proces en die denkwijze zo<br />
blijft zoals ze nu zijn, gaan bedrijven<br />
nooit veranderen.<br />
Hoe was dit de opmaat naar Marki?<br />
Toen m’n opdracht bij Tommy er na<br />
een jaar op zat, vormden deze drie punten<br />
samen de basis van Marki. We bouwen<br />
een dashboard dat inzicht geeft in<br />
de waardeketen van de kledingindustrie<br />
en dat voor iedere transactie via<br />
het platform een balans berekent tussen<br />
beste prijs en duurzaamheid. Met<br />
als doel om zo snel als mogelijk de druk<br />
van de industrie op grondstoffen te verlagen.<br />
Want die druk is nu onhoudbaar.<br />
MAX WOHLGEMUTH: “ALS HET PROCES EN<br />
DE DENKWIJZE ZO BLIJFT ZOALS ZE NU ZIJN,<br />
GAAN BEDRIJVEN NOOIT VERANDEREN.”<br />
Hoe wordt jullie aanpak ontvangen?<br />
Jarenlang waren het vooral millennials<br />
die het niet meer pikten dat de kleding<br />
die ze dragen is geproduceerd door slavenhanden<br />
en met gebruik van karrevrachten<br />
chemicaliën. Interessant echter<br />
is dat er recent een tweede soort<br />
druk ontstaat op merken en retailers:<br />
door institutionele beleggers.<br />
Naar aanleiding van de jaarlijkse<br />
brief van Larry Fink van BlackRock<br />
waarin hij bedrijven die niet presteren<br />
op het gebied van ESG uit z’n portfolio<br />
dreigt te knikkeren, sprak ik hierover<br />
met de directeur van BlackRock Benelux.<br />
Dat gesprek maakte me duidelijk<br />
dat waar wij op inspelen niet iets is dat<br />
overwaait. It’s here to stay, hoeveel pijn<br />
het ook gaat doen.<br />
Je ziet dat grote kledingmerken serieus<br />
werk willen maken van duurzaamheid,<br />
de ene natuurlijk sneller en<br />
ingrijpender dan de andere. De meeste<br />
hebben ook doelstellingen geformuleerd<br />
op basis van de Sustainable Development<br />
Goals van de VN.<br />
Maar goed, dat neemt allemaal niet<br />
weg dat zaken als inkoop al eeuwenlang<br />
op dezelfde manier gedaan worden. Om<br />
de verwachte weerstand zo klein mogelijk<br />
te houden, bouwen we ons model<br />
daarom vanuit de pijnpunten die de industrie<br />
zelf benoemt. Want het momentum<br />
voor verandering is echt nu.<br />
Kun je in Jip en Janneke taal uitleggen<br />
hoe Marki werkt?<br />
Stel, Ivan is een inkoper van jassen voor<br />
een Nederlands kledingmerk. Nadat<br />
Ivan een account heeft geopend op Marki,<br />
geeft hij op hoeveel jassen hij wil inkopen,<br />
tegen welke prijs en wat de impactscore<br />
van deze transactie is. Waarbij<br />
Marki impact bepaalt aan de hand<br />
van de Higg Index, een assessment tool<br />
die door de kledingindustrie als goede<br />
tool wordt beschouwd, en die bovendien<br />
een numerieke waarde geeft, waar<br />
we binnen Marki mee kunnen rekenen.<br />
Op basis van prijs, hoeveelheid en<br />
impact koppelt het platform Ivans zoekopdracht<br />
aan het op het platform beschikbare<br />
aanbod jassen. Vergelijkbaar<br />
met hoe je op basis van zoekfilters een<br />
kamer boekt op Booking.com.<br />
Voor de duidelijkheid: ons doel is dus<br />
niet om een nieuw keurmerk te creëren.<br />
Daar zijn er al veel te veel van. Wij<br />
gebruiken bewust juist een bestaande<br />
tool in onze berekeningen.<br />
Hoe onderscheidt jullie trading platform<br />
zich van anderen?<br />
Door voor iedere transactie een balans<br />
te vinden tussen prijs en impact, krijgt<br />
onze inkoper Ivan inzicht in wat hij<br />
koopt en tegen welke prijs. Waarmee<br />
impact een waarde in euro’s krijgt. Stel<br />
dat Ivan een jas koopt voor 50 euro,<br />
en daarbij aangeeft dat deze een Impact<br />
score moet hebben van minstens<br />
80/100, dan vertegenwoordigt Ivans 50<br />
euro een impactwaarde van 80. Deze<br />
waarde kan vervolgens worden gebruikt<br />
ter verantwoording richting zowel<br />
consumenten via marketing en<br />
richting beleggers via de financiële rapportage.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 25
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Vertel nog wat meer over de voordelen<br />
Het feit dat we prijs koppelen aan impact<br />
maakt het mogelijk voor Ivans<br />
baas om hem, zonder dat Ivan noch z’n<br />
baas per se groene vingers hebben, financiële<br />
targets mee te geven waar Impact<br />
in verweven is.<br />
Omdat impact een waarde is bij iedere<br />
individuele transactie, kan Ivan<br />
ook voortdurend zijn eigen performance<br />
bijsturen. Met iedere transactie<br />
bouwt hij historische data op, op<br />
basis waarvan ons model Ivan een forecast<br />
geeft voor toekomstige transacties.<br />
Ivan kan bijvoorbeeld zien of het<br />
op basis van prijs en impact loont om<br />
nog even te wachten met het plaatsen<br />
van een volgende buy of juist dat het<br />
beter is om nu meteen te kopen. Hetzelfde<br />
geldt omgekeerd natuurlijk voor<br />
leveranciers.<br />
Krijgen leveranciers met een goede impact-score<br />
dus voorrang?<br />
Een van de problemen is de huidige<br />
mismatch tussen enerzijds de bulkvraag<br />
“EEN AFGEDANKTE SPIJKER-<br />
BROEK KAN TERUGKEREN<br />
ALS LEGO-BLOKJE”<br />
naar grondstoffen van grote spelers en<br />
anderzijds het versplinterde aanbod<br />
van materialen met lage negatieve impact<br />
op de planeet van kleinschalige<br />
boeren of van start-ups die afval recyclen<br />
tot hoogwaardige materialen.<br />
Omdat die kleinere partijen niet<br />
kunnen voldoen aan de bulkvraag, kopen<br />
corporates in bij slechts een handjevol<br />
partijen waarvan ze weten dat ze<br />
kunnen leveren. Het is voor hen – zeker<br />
met de grote quality assurance afdelingen<br />
en procedures – niet te doen<br />
om weet ik hoeveel losse contracten te<br />
sluiten met kleinere spelers. Maar daardoor<br />
krijgen die kleinere partijen geen<br />
toegang tot de grote partijen, kunnen<br />
Meedoen met Marki<br />
Voor iedereen die gelooft in de missie<br />
van Marki, meedoen kan op twee<br />
manieren:<br />
1. Via inbreng van kennis en kunde.<br />
Net zoals de waardeketen van een<br />
kledingstuk niet lineair is maar<br />
een netwerk, zo bouwt Marki ook<br />
aan een netwerk van adviseurs en<br />
supporters: supply chain experts,<br />
wiskundigen, data scientists, corporate<br />
finance specialisten, ethici<br />
en designers.<br />
2. Via financiële support. Voor personen<br />
die Marki financieel willen<br />
steunen met bedragen tussen<br />
1.000-10.000 euro bestaat de optie<br />
tot verstrekken van een converteerbare<br />
lening tegen rente of<br />
tegen certificaten op aandelen in<br />
Marki via een op te richten STAK.<br />
Meer informatie staat op www.marki.cc.<br />
Bij interesse, neem contact op<br />
met Max Wohlgemuth Kitslaar via<br />
max@marki.cc.<br />
ze moeilijk schalen en blijft de druk op<br />
resources onverminderd groot.<br />
Door kleinere hoeveelheden van<br />
een aantal producenten geautomatiseerd<br />
te bundelen en aan te bieden, creëert<br />
Marki wederzijdse markttoegang.<br />
En passant vervangen we zo de financiële<br />
prikkels die de keten nu een race-tothe-bottom<br />
maken door prikkels voor een<br />
meer evenwichtige verdeling van baten<br />
en lasten. Zodat kleine partijen niet alleen<br />
de innovatiekosten dragen maar<br />
ook de voordelen ervan opstrijken.<br />
Dit kan alleen werken als de corporate<br />
er zeker van is dat hij kwaliteit koopt<br />
Ja, dat klopt. Om deze reden kijken we<br />
naar de mogelijkheden van blockchain.<br />
Omdat deze technologie nog erg in de<br />
kinderschoenen staat, zijn er behalve<br />
voordelen ook nog een heleboel nadelen<br />
aan het gebruik ervan.<br />
26 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
We onderzoeken daarom volop of Marki<br />
wel echt een goede use case biedt voor<br />
blockchain. Zodat als we het inderdaad<br />
gaan gebruiken, we ook de meest efficiënte<br />
en beste manier kiezen.<br />
Richten jullie je eigenlijk uitsluitend op<br />
de fashion?<br />
Nee. Zoals gezegd is het idee ontstaan<br />
naar aanleiding van de enorme druk<br />
op resources van de fashion. Maar er<br />
zijn natuurlijk meerdere sectoren die<br />
enorme druk op de planeet uitoefenen.<br />
Bovendien denk ik dat we de huidige<br />
wereldwijde uitdagingen alleen kunnen<br />
oplossen door samen te werken.<br />
Daarom zorgen we ervoor dat ons<br />
model dusdanig flexibel is dat het ook is<br />
toe te passen buiten de fashion. En zoeken<br />
we actief verbindingen met andere<br />
industrieën. Binnen de chemische industrie<br />
is er bijvoorbeeld een enorme vraag<br />
naar reststromen synthetische kleding.<br />
Om deze kleding chemisch te bewerken<br />
en de PET polymeren te recyclen tot<br />
nieuwe kwalitatief hoogwaardige polymeren<br />
die tegen een competitieve prijs<br />
verkocht kunnen worden via Marki.<br />
Voor een kledingmerk als H&M<br />
wordt het op deze manier interessant<br />
om kleding in te zamelen (wat ze al<br />
doen in een aantal winkels) en te verkopen<br />
aan een chemisch bedrijf. De polymeren<br />
die dit bedrijf vervolgens recyclet<br />
kan het weer verkopen aan H&M<br />
of aan een andere afnemer van hoogwaardig<br />
PET, zoals Lego. Daarmee kunnen<br />
we circulaire loops creëren tussen<br />
verschillende industrieën. En keert een<br />
afgedankte spijkerbroek dus misschien<br />
wel terug als Lego-blokje.<br />
Circulariteit is sowieso hot nu…<br />
Gelukkig wel! Het is zeker niet de oplossing<br />
voor alles maar wel goed bruikbaar<br />
omdat het steeds meer door de<br />
kledingindustrie wordt omarmd. Wij<br />
geven dit onder meer vorm binnen een<br />
partnership met het gerenommeerde<br />
London College of Fashion. Met de studenten<br />
daar onderzoeken we hoe circulariteit<br />
en circulair design binnen Marki<br />
is te integreren.<br />
“ZO’N VEERTIG PROCENT VAN DE KLEDING<br />
DIE WERELDWIJD WORDT GEPRODUCEERD, RAAKT<br />
NOOIT EEN LICHAAM AAN. KRANKZINNIG”<br />
Waar staan jullie nu in de ontwikkeling?<br />
Sinds onze start worden we financieel<br />
gesteund door drie partijen die ons een<br />
warm hart toedragen, zogenaamde angels,<br />
en door het SIDN Fonds. Met hun<br />
hulp hebben we de ontwikkeling van<br />
een prototype kunnen financieren, dat<br />
we gaan testen met een grote online fashion<br />
retailer.<br />
Voor vervolgfinanciering onderzoeken<br />
we het indienen van een Europese<br />
subsidieaanvraag samen met een aantal<br />
andere partijen. En we spreken met<br />
verschillende private partijen. Daarom<br />
is de test belangrijk: daarmee kunnen<br />
we voor het echie laten zien hoe ons<br />
platform werkt en vooral dat er vraag<br />
naar is.<br />
Stapje voor stapje werken we zo<br />
richting ons doel: door middel van positieve<br />
financiële prikkels de gigantische<br />
druk van de fashion op grondstoffen<br />
verlagen. Want zoals het nu gaat,<br />
kan het echt niet langer. n<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 27
Mastertraining<br />
Vaardigheden<br />
voor de<br />
21e eeuw<br />
LEARNING JOURNEY 23-26 JANUARI 2020<br />
23 – 26 januari 2020<br />
VAARDIGHEDEN<br />
VOOR DE 21E EEUW<br />
Schumacher College in Devon Engeland<br />
Welke vaardigheden passen bij de uitdagingen van deze 21e<br />
eeuw, hoe ontwikkel je ze en hoe pas je ze toe?<br />
Het programma is bestemd voor iedereen in de financiële sector<br />
die van maatschappelijke betekenis is of wil zijn. Werk je of wil je<br />
werken op het gebied van MVO, duurzaamheid, inclusiviteit, diversiteit,<br />
klantwaarden en innovatie, dan biedt deze training verdieping<br />
en verbreding. Geschikt voor senior en young management.<br />
Deze training vormt de derde Learning Journey van het New Financial<br />
Forum. Eerder organiseerde het Forum Learning Journeys naar<br />
Griekenland en IJsland.<br />
Georganiseerd door:<br />
Stichting New Financial Forum,<br />
Li An Phoa (Drinkable Rivers)<br />
en Schumacher College<br />
SCHUMACHER COLLEGE<br />
The Old Postern,<br />
Dartington, Totnes,<br />
Devon, TQ9 6EA<br />
UK. Tel: +44 (0)1803 865934<br />
<strong>28</strong> | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
VAARDIGHEDEN<br />
Organisatie:<br />
Adres:<br />
Willem Vreeswijk (stichting New Financial Forum), Li An Phoa (DrinkableRivers en<br />
Schumacher College alumnus en gastdocent)<br />
Schumacher College, The Old Postern, Dartington, Totnes, Devon, TQ9 6EA, UK.<br />
Tel: +44 (0)1803 865934<br />
Tijd: 23 – 26 januari 2020<br />
Investering:<br />
2.650 euro (inclusief reis, overnachtingen, dagelijks een verrukkelijk biologisch ontbijt,<br />
lunch en diner, en de training, exclusief drankjes, tussendoortjes en btw).<br />
De trip gaat definitief door met minimaal 15 deelnemers.<br />
LET OP: aanmeldingen voor 1 november 20<strong>19</strong>.<br />
Informatie:<br />
www.newfinancialforum.nl/events/nff20<strong>19</strong>-schumacher<br />
Willem Vreeswijk, 06-10630149/ willem@newfinancialforum.nl<br />
Video Schumacher College:<br />
www.youtube.com/watch?v=94WLsfe9Cfo&feature=youtu.be<br />
We reizen per trein naar het internationaal gerenommeerde Schumacher<br />
College in het prachtige Dartington, Devon.<br />
Het Schumacher College is een leergemeenschap met op ecologie gebaseerde<br />
masterprogramma's en trainingen. Nadruk ligt op ervaringsleren<br />
met het doel praktische vaardigheden en strategisch denken aan<br />
te leren om de vele uitdagingen van de 21e eeuw het hoofd te bieden.<br />
Wereldberoemde docenten, denkers en doeners geven er les. Tijdens<br />
deze training ontmoeten wij (onder voorbehoud) mensen als Stephan<br />
Harding (Deep Time Walk), Mac Macartney (Embercombe), Nigel Topping<br />
(Mean Business) en Satish Kumar (oprichter Schumacher College).<br />
WAT LEREN DEELNEMERS VAN HUN BEZOEK?<br />
• Een nieuw model voor een holistische economie<br />
• Nieuwe richtlijnen voor zakendoen – betekenis, waarden en<br />
praktische toepassingen<br />
• Positieve en echte voorbeelden van hoe bedrijven en organisaties<br />
van binnenuit veranderd kunnen worden<br />
• Vaardigheden en ondersteuning om uw eigen bedrijf of organisatie<br />
te transformeren<br />
• Een netwerk van gelijkgestemden die op dit moment bezig zijn<br />
om hun bedrijf van binnenuit te veranderen<br />
Aanbevelingen<br />
“Terwijl we proberen uit te<br />
vinden wat we in vredesnaam<br />
moeten doen met onze geteisterde<br />
planeet, wordt dit<br />
college een denktank voor<br />
hoop en een motor voor een<br />
positieve visie!”<br />
Bill McKibben, founder of<br />
350.org<br />
“Deze training gaf mij toegang,<br />
inzicht en ervaring in<br />
de meest recente visies en<br />
toepassingen die op hun<br />
beurt een versterkend effect<br />
hadden op mijn doelstellingen<br />
en zelfvertrouwen in<br />
mijn carrière – en in het<br />
leven in het algemeen.”<br />
Hege Saebjornsen,<br />
Operationeel directeur<br />
duurzaamheid bij Ikea<br />
Engeland en Ierland<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 29
COLUMN<br />
“OOK IN JE DIEPSTE<br />
ELLENDE BEN JE<br />
NOOIT ALLEEN”<br />
30 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
COLUMN<br />
De ervaring van de Onbekende God<br />
TEKST PAUL DE BLOT | BEELD NYENRODE<br />
De Paasdagen zijn al lang weer<br />
achter de rug. We zijn ons er<br />
vaak niet van bewust dat het bij<br />
het Paasfeest gaat om het mysterie<br />
van de liefde. In de kern<br />
gaat het hierbij om een doodervaring<br />
die ondanks alle pijn,<br />
door de innerlijke kracht van de<br />
liefde, nieuw leven voortbrengt.<br />
In mijn artikelen heb ik vaker het<br />
werk van de bekende Joodse psycholoog<br />
Viktor Frankl genoemd.<br />
Hij heeft dit in het concentratiekamp<br />
persoonlijk beleefd en is<br />
zich zo bewust geworden van deze<br />
onbewuste kracht van de liefde.<br />
Frankl werd in <strong>19</strong>05 geboren en<br />
overleed in <strong>19</strong>97. Hij was een Oostenrijks<br />
neuroloog en psychiater, maar<br />
werd vooral bekend als overlever van<br />
de holocaust. Op 25 september <strong>19</strong>42<br />
werd hij samen met zijn vrouw en ouders<br />
naar Theresienstadt gedeporteerd.<br />
Hier verrichtte hij dwangarbeid zoals<br />
alle andere gevangen, maar hielp ook<br />
medegevangenen bij zwaarmoedigheid<br />
en het voorkomen van zelfmoord.<br />
Op <strong>19</strong> oktober <strong>19</strong>44 werd hij gedeporteerd<br />
naar Auschwitz en enige dagen<br />
daarna naar Türkheim (vlakbij Dachau).<br />
Zijn vrouw was inmiddels overgebracht<br />
naar Bergen-Belsen, waar zij<br />
omkwam; zijn vader en moeder waren<br />
vanuit Auschwitz naar Theresienstadt<br />
overgebracht en kwamen daar om. Op<br />
27 april <strong>19</strong>45 werd Frankl bevrijd door<br />
de Amerikaanse troepen. Van zijn directe<br />
verwanten had alleen zijn zuster de<br />
oorlog overleefd, die naar Australië was<br />
geëmigreerd.<br />
Door het lijden dat hij en anderen hadden<br />
ondergaan in de concentratiekampen<br />
kwam hij tot de opzienbarende<br />
conclusie dat zelfs in de meest absurde,<br />
pijnlijke en inhumane situaties het<br />
leven potentieel zinvol is. Deze conclusie<br />
vormde de sterke basis voor Frankls<br />
logotherapie, een vorm van existentiële<br />
analyse, ook wel de Derde Weense<br />
School der psychotherapie genoemd.<br />
Frankl beschrijft de onbewuste<br />
kracht van de liefde aan de hand van<br />
twee fundamentele ervaringen die hijzelf<br />
en vele anderen hebben beleefd<br />
toen alles uitzichtloos scheen te zijn:<br />
de kracht van vriendschap en de ervaring<br />
van de Onbekende God.<br />
In zijn werk stelde hij het opmerkelijke<br />
feit vast dat niemand in staat is<br />
de onmenselijkheid van het concentratiekamp<br />
te overleven zonder oprechte<br />
Paul de Blot<br />
vriendschappen. Een eenling is als solitair<br />
mens te zwak om de diepe machteloosheid<br />
in een uitzichtloze hel te kunnen<br />
weerstaan.<br />
Daarnaast wijst hij ook op een andere<br />
ingrijpende ervaring: ook in je diepste<br />
ellende ben je nooit alleen. Zelfs<br />
in die situatie beleef je een kracht die<br />
je niet onder woorden kunt brengen,<br />
maar die er wél is. Hij spreekt over ‘De<br />
ervaring van de Onbekende God’.<br />
In de Tweede Wereldoorlog heb ik<br />
zelf ook deze vorm van machteloosheid<br />
gevoeld en weet ik dat de ervaring van<br />
de Onbekende God je enige houvast<br />
is. Voor mij is de kernbeleving van het<br />
Paasmysterie: de ervaring van de Onbekende<br />
God die ik een naam geef. Zo voltrekt<br />
het Paasmysterie zich niet alleen<br />
tijdens de Paasdagen maar in je hele leven.<br />
n<br />
Paul de Blot (<strong>19</strong>24, Java) studeerde theologie, filosofie, natuurkunde, psychologie,<br />
wetenschapsfilosofie, bedrijfskunde en spiritualiteit. Op Nyenrode promoveerde<br />
hij op zijn proefschrift Vernieuwing in een chaotische omgeving door vernieuwing<br />
van de mens. In deze studies specialiseerde hij zich vooral op de evolutie, het<br />
geluk bij Plato en de cultuurfilosofie.<br />
Tijdens deze vorming deed hij werk als bouwarbeider bij de Bouworde in<br />
Duitsland voor de huisvesting van de Oostduitse vluchtelingen, in het Midden-<br />
Oosten in de kibboets van Tel Aviv en gaf les in het lager en middelbaar onderwijs<br />
op Java. Van <strong>19</strong>62 tot <strong>19</strong>78 doceerde hij Indonesische staatsleer, filosofie,<br />
godsdienstleer en ecologische technologie aan de staatsuniversiteit in Yogyakarta<br />
en was aalmoezenier van de Indonesische Marine.<br />
Na de mislukte communistische staatsgreep in Indonesië van <strong>19</strong>65 werd<br />
hij belast met de zorg voor de slachtoffers van de staatsgreep, waaronder de<br />
500.000 gevangenen in de concentratiekampen.<br />
In <strong>19</strong>79 werd hij benoemd tot studentenmoderator aan de Universiteit Nyenrode<br />
en gaf daar ook trainingen voor bedrijfskundigen. In 2007 volgde zijn aanstelling<br />
tot hoogleraar Business Spiritualiteit aan de Business Universiteit Nyenrode.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 31
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
JACK COX:<br />
“KLEINE VERANDERINGEN,<br />
GROTE GEVOLGEN.”<br />
32 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Jack Cox schrijft boek over de Vlindereconomie<br />
Van groei naar<br />
ontwikkeling<br />
Wat een prachtig samenspel ontvouwt zich als je beroemdheden op<br />
het gebied van economie, geschiedenis en politiek bij elkaar brengt.<br />
In Vlindereconomie laat ondernemer en financieel expert Jack Cox<br />
zien dat een duurzame financiële toekomst mogelijk is door de werken<br />
van Thomas Piketty, Kate Raworth en Rutger Bregman samen<br />
te brengen met de ideeën van Nelson Mandela, Hyman Minsky en<br />
Gunter Pauli.<br />
TEKST MARJOLEIN WESTERTERP | BEELD SACHA RULAND<br />
in de natuur staat<br />
met elkaar in verbinding.<br />
Deze verbondenheid<br />
is ook zichtbaar in<br />
de Afrikaanse filosofie<br />
‘‘Alles<br />
van Ubuntu, die stelt dat<br />
ieder mens alleen bestaat door anderen.<br />
Het resultaat van deze samensmelting<br />
is een compositie, de vlindereconomie,<br />
die ons in staat stelt om de aarde<br />
met een gerust hart over te dragen aan<br />
de volgende generatie”, zegt Cox.<br />
In de levenscyclus van de prachtige<br />
vlinder zag Jack Cox vanuit zijn expertise,<br />
de financiële wereld, een analogie<br />
en oplossing voor de huidige samenleving.<br />
We worstelen met de gevolgen<br />
van de economische crisis van 2008, we<br />
zien een steeds grotere aandacht voor<br />
het ik in plaats van het wij en we hebben<br />
te maken met de implicaties van<br />
het Klimaatakkoord van Parijs, de opmaat<br />
voor de klimaattransitie.<br />
“Problemen lossen zich niet vanzelf op<br />
en om oplossingen te kunnen realiseren<br />
zullen we een aantal bakens moeten<br />
verzetten en de focus verschuiven<br />
van groei naar ontwikkeling, van economie<br />
naar ecologie. Momenteel wordt<br />
duurzaamheid enkel en alleen bekeken<br />
vanuit de kant van de producent. Echter<br />
aan elke transactie is een financiële<br />
component gekoppeld. Hoe duurzaam<br />
is deze nu eigenlijk?”<br />
SCHULDENBERG<br />
Cox wijst op de totale wereldwijde<br />
schuldenberg die inmiddels drie keer<br />
zo groot is als het wereldwijde bruto<br />
binnenlands product. “Het beoordelen<br />
van de hoogte van onze schuld koppelen<br />
we in de praktijk aan vaste verhoudingen.<br />
Dit zorgt ervoor dat bij een<br />
hoger bbp landen steeds meer schuld<br />
kunnen creëren zonder dat de verhoudingen<br />
veranderen. Kunnen we dit blijvend<br />
doen? Kunnen we in absolute zin<br />
steeds hogere schulden aangaan alleen<br />
omdat onze economie groeit?”, zo<br />
vraagt Cox zich af.<br />
“Het aangaan van schulden is niets<br />
anders dan een deel van de toekomst<br />
naar het heden halen. Dit is geen probleem<br />
als we in een onbeperkte en onbegrensde<br />
wereld zouden leven. Echter,<br />
onze omgeving is beperkt. We hebben<br />
maar één planeet waarop onze economische<br />
activiteiten kunnen plaatsvinden.”<br />
Met weinig fantasie kun je volgens<br />
Cox de overeenkomst zien tussen het<br />
economisch gedrag van de mens (we willen<br />
steeds meer en meer en meer) en de<br />
leefwijze van de rups die zich volvreet<br />
tot hij niet meer kan. “Totdat hij uiteindelijk<br />
via de popfase transformeert<br />
van een dikke kruiper tot een prachti-<br />
“EARTH OVERSHOOT DAY IS DE DAG IN EEN JAAR DAT DE MENSHEID<br />
WERELDWIJD EVENVEEL GRONDSTOFFEN EN VOEDINGSWAREN<br />
HEEFT VERBRUIKT ALS DE AARDE IN ÉÉN JAAR TIJD KAN LEVEREN”<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 33
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
ge, elegant fladderende vlinder. Wij consumeren<br />
en consumeren, maar vergeten<br />
vooralsnog te transformeren naar<br />
een vlinder. We vergeten dat we moeten<br />
gaan van groei naar ontwikkeling.”<br />
ECOLOGISCHE VOETAFDRUK<br />
Cox geeft aan dat de Ecologische Voetafdruk<br />
een methode is die laat zien<br />
in hoeverre we ons duurzaam kunnen<br />
ontwikkelen. “Op een wijze die de behoeften<br />
van huidige generaties vervult,<br />
zonder daarbij de mogelijkheid voor<br />
toekomstige generaties om in hun behoeften<br />
te voorzien aan te tasten. Met<br />
de wereldwijde Ecologische Voetafdruk<br />
kun je de Earth Overshoot Day bepalen.<br />
Dit is de dag in een jaar waarop de<br />
mensheid wereldwijd evenveel grondstoffen<br />
en voedingswaren heeft verbruikt<br />
als de aarde in één jaar tijd kan<br />
leveren. Als bijvoorbeeld de hele wereld<br />
hetzelfde zou leven als men in de Verenigde<br />
Staten doet, dan hebben we vijf<br />
planeten nodig! Of als iedereen leeft zoals<br />
in Nederland, dan hebben we drieënhalve<br />
planeet nodig. Alle landen over<br />
de wereld bij elkaar hebben 1,7 keer de<br />
aarde nodig. In 2018 lag de Earth Overshoot<br />
Day op 1 augustus.”<br />
We weten op dit moment niet of<br />
nauwelijks wat de gevolgen zijn van<br />
de steeds vroeger in het jaar vallende<br />
Earth Overshoot Day (ter vergelijking:<br />
in <strong>19</strong>81 viel deze dag op 14 december,<br />
de aarde was toen nog bijna in balans).<br />
Wat we wel weten is dat we niet ongestraft<br />
een beroep op de bronnen van de<br />
aarde kunnen blijven doen, aldus Cox.<br />
“We zullen gezamenlijk onze Ecologische<br />
Voetafdruk moeten beperken en<br />
deze terugbrengen naar voor de aarde<br />
beheersbare proporties.”<br />
GESCHENK<br />
Uitgangspunt van Vlindereconomie is<br />
om het leven op aarde voor toekomstige<br />
generaties op verantwoorde wijze veilig<br />
te stellen. “Het eerste wat ons daarbij te<br />
doen staat is het creëren van tijd. Tijd<br />
om de juiste beslissingen te nemen en<br />
tot adequate oplossingen te komen. De<br />
tijd kunnen we in ons voordeel draaien<br />
door genoegen te nemen met een minder<br />
verplichte economische groei.”<br />
Met een gemiddeld groeipercentage<br />
van 3 procent per jaar verdubbelt de economie<br />
elke 24 jaar. Bij een gemiddeld<br />
groeipercentage van 1 procent per jaar<br />
(een van de voorstellen in Vlindereconomie),<br />
verdubbelt de economie elke 72<br />
jaar. Een verschil van maar liefst 48 jaar.<br />
Dat het Verdrag van Maastricht, volgens<br />
welke regels onze economie is gereguleerd,<br />
niet duurzaam is, toont Cox<br />
aan. Vervolgens reikt hij de ingrediënten<br />
aan om te komen tot een Nieuw Verdrag<br />
van Maastricht, een duurzaam financieel<br />
economisch verdrag. Met het<br />
instellen van een Ecologisch Inkomen,<br />
voor alle inwoners van Nederland die<br />
18 jaar en ouder zijn, presenteert hij<br />
een economie die zich transformeert<br />
naar een ecologie, zoals een rups zich<br />
ontwikkelt tot een prachtige vlinder.<br />
“De stappen die we moeten zetten<br />
van groei tot ontwikkeling, kunnen we<br />
alleen samen nemen, in een samenleving<br />
waarin de onderlinge verbondenheid<br />
voelbaar en zichtbaar is en we<br />
onze verantwoordelijkheid nemen om<br />
een gezonde planeet over te dragen aan<br />
de volgende generatie. Dit kan ons geschenk<br />
aan volgende generaties zijn,<br />
dit kan het onze kinderen mogelijk maken<br />
om ook een bestaan op te bouwen,<br />
zelf gezinnen te stichten.”<br />
“OP EEN HELDERE EN POËTISCHE MANIER LAAT DIT BOEK ZIEN DAT<br />
HET NODIG EN MOGELIJK IS ONZE ECONOMISCHE EN FINANCIËLE<br />
SYSTEMEN FUNDAMENTEEL TE VERANDEREN EN WEER DIENSTBAAR<br />
TE MAKEN AAN DE SAMENLEVING” – JAN TERLOUW<br />
Vlindereconomie van Jack Cox (Econsenso<br />
ISBN 978 908 3009 117) is<br />
sinds 25 mei overal verkrijgbaar als<br />
luxe, gebonden paperback met leeslint,<br />
als e-book en als luisterboek<br />
via Storytel.<br />
Jack Cox is directeur eigenaar<br />
van Forza Asset Management en oprichter<br />
van Econsenso. Jack ziet het<br />
als één van zijn taken om de financieel-economische,<br />
maatschappelijke<br />
en politieke ontwikkelingen op de<br />
voet te volgen en deze te beoordelen<br />
op hun financieel duurzame karakter.<br />
Met oog voor zijn omgeving en<br />
met beide benen op de grond, richt<br />
hij zijn denken en doen op oplossingen<br />
en vooruitgang.<br />
Volgens Cox is Vlindereconomie geschikt<br />
voor iedereen die wil delen in de<br />
visie dat wij gezamenlijk de wereld beter<br />
kunnen maken, te beginnen bij ons<br />
zelf. “Met simpele oplossingen. De natuur<br />
biedt ons oeroude wijsheden en<br />
laat ons zien dat kleine veranderingen<br />
kunnen leiden tot grote gevolgen.”<br />
Zoals in het adembenemende filmpje<br />
How Wolves Change Rivers, dat Cox de<br />
ogen opende. n<br />
34 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
– e s s a y –<br />
Stel kritische vragen<br />
over je dagelijkse<br />
keuzes en dilemma’s<br />
Wat doet een ethicus op de werkvloer van een financiële dienstverlener? Kyon Soons, Adviseur<br />
Ethiek bij a.s.r., kwam na zijn interdisciplinaire bachelorstudie Filosofie en masterstudie<br />
Toegepaste Ethiek bij toeval terecht bij a.s.r. Met alle vooroordelen over de financiële sector<br />
van dien. Inmiddels voelt hij zich er enorm thuis. De financiële sector heeft een maatschappelijke<br />
sleutelfunctie in de dagelijkse realiteit van mensen. Binnen deze sector is er een grote<br />
intrinsieke behoefte om meer inzicht en grip te krijgen op maatschappelijke belangen en<br />
hoe deze wezenlijk geïntegreerd kunnen worden in de dagelijkse besluitvorming. Een ethicus<br />
helpt hierbij door goede kritische vragen te stellen en dat bij anderen ook te stimuleren.<br />
TEKST KYON SOONS | BEELD RAPHAËL DRENT<br />
Activiteiten in de financiële sector raken doorgaans<br />
enorm veel belangen. Dit brengt complexiteit en<br />
onzekerheid met zich mee vanuit een breed en divers<br />
krachtenveld van betrokkenen. Maatschappelijke<br />
meerwaarde creëren is daarmee per definitie<br />
een lastig vraagstuk. Hoe bepaal je daarin de juiste doelstellingen<br />
en manieren om die te bereiken? Mijn overtuiging is<br />
dat je die complexiteit en onzekerheid in eerste instantie zult<br />
moeten omarmen. Het begint altijd met kritische vragen stellen<br />
en waar nodig het betwijfelen van dingen die we als vanzelfsprekend<br />
beschouwen. Om juist te zoeken naar manieren<br />
waarop het anders en bovenal beter kan. Daarin bewijst zich<br />
de waarde van het interdisciplinair denken dat de filosofische<br />
traditie kenmerkt. De filosofie buigt zich doorgaans over hele<br />
diverse maatschappelijke thema’s en vraagstukken vanuit<br />
veel verschillende perspectieven en disciplines om duiding<br />
en – waar mogelijk – richting te bieden voor mensen.<br />
Maar dan kom je uit bij een onuitputtelijke bron van ethische<br />
theorieën, ontstaan vanuit een rijke geschiedenis van mensen<br />
die uitvoerig hebben nagedacht over het leven en menselijk<br />
handelen. Die rijkdom is zeker positief, daardoor is er<br />
voor bijna iedereen een aantrekkelijke theoretische stroming<br />
of denker waarbij men aansluiting vindt. Toch heeft die rijkdom<br />
ook een praktische keerzijde. Zoveel mensen, zoveel wensen.<br />
Omdat we snel uitgaan van wat we zelf belangrijk vinden,<br />
hebben we soms weinig oog voor wat anderen in het leven<br />
nastreven en waarom. Het gevaar is dat men dan terugvalt op<br />
zijn of haar eigen ethiek en de gezamenlijke afstemming ontbreekt.<br />
De lange historie van abstracte ethische stof, die zich<br />
36 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
KYON SOONS:<br />
“NAAR EEN AANTAL<br />
TINTEN GRIJS.”<br />
vaak buigt over geïdealiseerde, ééndimensionale situaties in<br />
specifieke historische en maatschappelijke contexten, biedt<br />
dan weinig houvast voor de moderne mens. Bovendien blijven<br />
er veel conflicten tussen ethici bestaan over verschillende<br />
fundamentele uitgangspunten, argumenten, of de gewenste<br />
praktische vertaling van ethische theorie naar de dagelijkse<br />
leefwereld van mensen. Voor goede ethische guidance in de<br />
praktijk moet je wat mij betreft dus echt aansluiting vinden<br />
bij wat ieders unieke dagelijkse werkelijkheid kenmerkt.<br />
PRAKTIJKLENS OP DILEMMA’S<br />
Ik geloof ook niet in de mens als homo economicus; een individualistisch<br />
mens die op basis van input uit zijn of haar omgeving<br />
de hele dag zogenaamd rationele besluiten maakt. Dit<br />
economische mensbeeld gaat volledig voorbij aan hoe bepaalde<br />
omstandigheden en de manier waarop we omgaan met elkaar<br />
in grote mate bepaalt hoe we wel en niet zinnig kunnen<br />
en vooral willen handelen. Veel liever bekijk ik de mens<br />
Kyon Soons<br />
Na zijn interdisciplinaire bachelorstudie Filosofie en<br />
masterstudie Toegepaste Ethiek ging hij gewoon ergens<br />
aan het werk, juist omdat er voor starters in zijn vakgebied<br />
weinig kansen voorhanden waren om praktisch<br />
met ethiek aan de slag te gaan. Soons kwam op de Hypothekenafdeling<br />
bij a.s.r. terecht in een dynamisch en<br />
jong team. Daar realiseerde hij zich voor het eerst hoe<br />
belangrijk de maatschappelijke sleutelfunctie van financiële<br />
instellingen is voor de dagelijkse leefwereld van<br />
mensen en zag hij dat zijn bestaande vooroordelen over<br />
primaire beweegredenen in de private sector – enkel gericht<br />
op groei en winstmaximalisatie – veel te eenzijdig<br />
waren. “Juist in de financiële sector proefde ik bij collega’s<br />
een enorme intrinsieke behoefte om meer inzicht<br />
en grip te krijgen op maatschappelijke belangen en hoe<br />
deze wezenlijk geïntegreerd kunnen worden in de dagelijkse<br />
besluitvorming binnen de sector.”<br />
Bij een stakeholderdialoog over MVO binnen het bedrijf<br />
raakte hij nauwer betrokken bij de visie en missie<br />
van a.s.r. om een duurzame, maatschappelijk nuttige<br />
verzekeraar te zijn. Door groeiende interesse in ethiek<br />
binnen de organisatie gingen Soons en Boudewijn van<br />
Uden (directeur Corporate Communicatie & MVO) in gesprek<br />
om te kijken hoe a.s.r. vanuit ethische theorie kan<br />
worden ondersteund op het gebied van weloverwogen,<br />
maatschappelijk bewuste besluitvorming. Dit heeft er<br />
toe geleid dat Soons o.a. workshops en bijeenkomsten<br />
organiseert en begeleidt waarin hij a.s.r.-collega’s leert<br />
omgaan met ethische dilemma’s die ze in hun dagelijkse<br />
praktijk tegenkomen.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 37
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
vanuit de context die het handelen kadert in verschillende<br />
sociale praktijken. Welk samenspel van materialen en competenties<br />
bepaalt daarin de collectieve betekenis en lading?<br />
Zo’n praktijklens kun je op alle georganiseerde menselijke activiteiten<br />
loslaten – zoals bijvoorbeeld het bedrijfsleven, de<br />
politiek, of het gezinsleven – op ieder mogelijk abstractieniveau<br />
(zulke gedachte-experimenten zijn voor mensen vaak<br />
een leuk beginpunt om over hun werk te kunnen filosoferen).<br />
Daarmee krijg je veel beter zicht op de leefwereld en handelingsperspectieven<br />
die men heeft en snap je echt welke keuzes<br />
men kan maken en welke betekenis die hebben in het geheel.<br />
Die sociale praktijken zijn wat mij betreft dan ook het<br />
toegewezen werkterrein van een ethicus.<br />
Pas wanneer je die praktijken begrijpt kun je er met een<br />
ethische bril (of liever meerdere brillen) naar kijken en zoeken<br />
naar morele dimensies van je keuzes en belangen die je<br />
raakt met je handelingen. In een organisatie spelen dagelijks<br />
grotere en kleinere dilemma’s, binnen alle lagen en niveaus<br />
van besluitvorming in het bedrijf. Je kunt in de interpersoonlijke<br />
sfeer tegen vervelend of ongewenst gedrag van collega’s<br />
aanlopen, of organisatorisch constateren dat werkprocessen<br />
of het beleid niet op orde zijn in relatie tot de doelstellingen.<br />
Maar vooral het bewust afwegen van klantbelang in je dagelijkse<br />
bedrijfsvoering is erg belangrijk. Is een financieel product<br />
wel gericht op dat klantbelang? Zou je het je moeder of<br />
beste vriend aanbieden? Waarborg je daarmee de solidariteit<br />
en een gelijkheidsbeginsel ten aanzien van andere klanten?<br />
We laten ons dusdanig leiden door de waan van de dag dat<br />
zelfs aan dit soort voor de hand liggende overwegingen wordt<br />
voorbijgegaan. Neem je vervolgens wel de tijd om hier uitvoerig<br />
op te reflecteren dan ontvouwt zich ineens een groot<br />
krachtenveld van stakeholders met zeer uiteenlopende belangen,<br />
waarbij je er gezamenlijk met collega’s uit moet komen<br />
welke belangen je wilt behartigen en hoe je verliezen voor andere<br />
stakeholders zoveel mogelijk kunt beperken.<br />
BREED EN INCLUSIEF<br />
Toch is het vertalen van ethische theorie naar begrijpelijke<br />
en toegankelijke houvast mogelijk. Maar hoe breng je die<br />
complexe materie terug tot haar functionele essentie voor<br />
de praktijk? Voor mij ligt dat vooral in de fundamentele verschillen<br />
tussen hoe de drie grootste ethische stromingen naar<br />
menselijk handelen kijken. Zo richt de Principe-, Plicht- of Beginselethiek<br />
in de traditie van Kant zich voornamelijk op het<br />
inherent juiste van handelingen zelf, terwijl de Deugd-ethiek<br />
die Aristoteles pionierde de morele ontwikkeling van mensen<br />
centraal stelt en de Gevolgenethiek, gevormd door o.a.<br />
Bentham en Mill, voornamelijk kijkt naar het uiteindelijke<br />
(nuttige) effect van handelingen als uitgangspunt. Door deze<br />
ethische invalshoeken als meerdere lenzen op de morele werkelijkheid<br />
toe te passen bekijk je dilemma’s in een zo breed<br />
mogelijk ethisch speelveld. Daarbij is de kans het grootst dat<br />
je de meeste (relevante) perspectieven en belangen in de situatie<br />
meeweegt in je besluitvorming. Daarvoor moet je wel de<br />
essentie van die theorieën enigszins loslaten en kun je niet altijd<br />
recht doen aan de exacte strekking van dat theoretische<br />
werk. Toch vind ik het vooral noodzakelijk dat men een zo<br />
breed en inclusief mogelijk ethisch perspectief ontwikkelt op<br />
dilemma’s die langskomen op de werkvloer.<br />
HANDVATTEN EN GUIDANCE<br />
Voor toegepaste ethici is dit nu eenmaal de realiteit. Waarom<br />
zou iemand een hele studie ethiek moeten volgen om moreel<br />
te handelen? Je maakt van financiële vakspecialisten met verschillende<br />
taakgebieden en verantwoordelijkheden geen filosofen<br />
of ethici, dat moet je ook niet willen proberen. Je zou je<br />
vanuit interesse altijd kunnen verdiepen in filosofische stof.<br />
Maar het gaat er mij in de basis om dat mensen verschillende<br />
ethische invalshoeken als een arsenaal van nuttige perspectieven<br />
op de morele werkelijkheid leren toe te passen. Als je<br />
daarmee een kritischer, breder en vooral inclusiever perspectief<br />
op het maatschappelijke veld aan belangen kunt stimuleren,<br />
maak je al een enorm verschil in de sector. Door mensen<br />
nuttige tools en handvatten mee te geven, als inspiratie of<br />
raadgevend middel, ontwikkelen ze in de praktijk vervolgens<br />
zelf hun ethisch bewustzijn. Hierdoor leren ze sneller de morele<br />
dimensies van hun handelingen te signaleren en mee te<br />
wegen in de besluitvorming.<br />
Daarom is het enige waar je mijns inziens echt naar kunt<br />
streven als ethicus op de werkvloer dat je mensen helpt om<br />
goede, kritische vragen te stellen over hun dagelijkse keuzes.<br />
En waar mogelijk hun dilemma’s, die toch vaak als zwart-wit<br />
worden ervaren, kunt voorzien van een aantal tinten grijs.<br />
Verder ben ik ervan overtuigd dat de gemoedsrust die men<br />
kan ervaren bij een weloverwogen en verdedigbaar besluit,<br />
waarbij maatschappelijke belangen zoveel mogelijk worden<br />
behartigd, dagelijks veel meer geluk en werkplezier zal opleveren<br />
voor mensen die werken in de financiële sector. n<br />
“JE MAAKT VAN FINANCIËLE<br />
VAKSPECIALISTEN GEEN ETHICI EN DAT<br />
MOET JE OOK NIET WILLEN PROBEREN”<br />
NEW FINANCIAL ACADEMY<br />
Naast zijn werk binnen a.s.r. is Kyon Soons als vakexpert gelieerd<br />
aan de New Financial Academy, een initiatief van de<br />
stichting New Financial Forum. Deze waardengedreven Academy<br />
biedt beslissers in de financiële sector tools en handvatten<br />
voor vaardigheden die passen binnen de 21 ste eeuw.<br />
38 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ZORG AAN DE BASIS<br />
Emergency Management<br />
of Severe Burns (EMSB)<br />
Omdat de behandeling tijdens het eerste uur van levensbelang is<br />
goed te behandelen. En dit is juist zo belangrijk voor<br />
brandwondenslachtoffers. Daarom wil de Nederlandse<br />
Brandwonden Stichting artsen en verpleegkundigen<br />
van reguliere ziekenhuizen opleiden. Artsen leren van<br />
professionals uit de drie Nederlandse brandwondencentra<br />
hoe zij brandwondenslachtoffers het beste<br />
kunnen behandelen en levens kunnen redden.<br />
Voor brandwondenslachtoffers is het van levensbelang<br />
dat de artsen en verpleegkundigen direct<br />
op de juiste manier behandelen. De beslissingen<br />
die de arts op dit kritieke moment neemt, hebben<br />
cruciale gevolgen. Hoeveel vocht is nodig? Moet<br />
er beademd worden? Moet de patiënt worden<br />
doorverwezen naar een brandwondencentrum?<br />
Deze beslissingen maken het verschil tussen leven<br />
en dood.<br />
Helaas wordt er in medische opleidingen te weinig<br />
aandacht besteed aan de complexe brandwondenzorg.<br />
Daardoor ontbreekt het veel artsen en verpleegkundigen<br />
in reguliere ziekenhuizen aan de juiste<br />
kennis en handvatten om brandwondenslachtoffers<br />
AnsvarIdéa en Turien & Co. Assuradeuren weten als<br />
brandverzekeraars hoeveel impact een brand kan<br />
hebben. Natuurlijk, wij proberen een klant na een<br />
brand zo goed mogelijk te helpen, maar dit komt in de<br />
praktijk toch neer op ontlasten en financieel schadeloos<br />
stellen. Uiteraard is dat belangrijk en fijn om te<br />
mogen doen, maar het valt in het niets met het leed<br />
dat een brand teweeg brengt als er mensen gewond<br />
raken of komen te overlijden. Daarom ondersteunen<br />
wij de Brandwondenstichting en maken het zo samen<br />
met hen mogelijk om 125 artsen en verpleegkundigen<br />
uit reguliere ziekenhuizen op te leiden. Zodat zij, op de<br />
afdeling spoedeisende hulp (SEH) van het ziekenhuis,<br />
echt het verschil kunnen maken!<br />
Nederlandse Brandwonden Stichting:<br />
IBAN: NL78INGB0000202122
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Cool Down<br />
the Planet<br />
Een video kanaal met reportages over klimaatverandering<br />
Cool Down the Planet is een website die klaar staat om gevuld te worden met video’s over<br />
de opwarming over de hele wereld. Een eerste verslag uit het Iran van na de overstromingen<br />
is net binnen. Een tweede reportage over compleet drooggevallen watervallen in Cambodja<br />
komt eraan. Tientallen jonge correspondenten en junior reporters over de hele wereld hebben<br />
zich al aangemeld om voor een relatief low budget tarief mee te doen. Nu het geld nog.<br />
TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD COOL DOWN THE PLANET<br />
40 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Volgens initiatiefnemer en<br />
journalist-filmmaker Roelf<br />
van Til is het verbazingwekkend<br />
dat zo’n wereldwijd videokanaal<br />
er nog niet is, terwijl<br />
er over de meest bizarre zaken<br />
duizelingwekkend veel beeldmateriaal<br />
beschikbaar is. “Het sterke van deze formule<br />
is dat het nu eens niet over opinies<br />
gaat, maar over feiten die met de<br />
camera vastgelegd kunnen worden.<br />
Daarvoor één platform creëren kan een<br />
nieuw krachtig instrument zijn in de<br />
strijd tegen klimaatverandering.”<br />
Volgens Van Til is het is meer dan<br />
ooit nodig om de feiten voor zich te laten<br />
spreken. In veel landen komen partijen<br />
op die zowel klimaatverandering<br />
als de menselijke factor daarin ontkennen.<br />
“Laat jonge mensen op de klassieke<br />
manier met de camera journalistiek bedrijven<br />
en reportages maken die het politieke<br />
debat links en rechts passeren.<br />
Politici zullen vroeg of laat hun houdbaarheidsdatum<br />
wel bereiken, maar de<br />
werkelijkheid van klimaatverandering<br />
gaat gewoon door. Die nieuwe realiteit<br />
gaan we met Cool Down the Planet over<br />
alle continenten vastleggen”.<br />
Met steun van TU Delft is Cool<br />
Down the Planet opgezet, maar nu is<br />
het tijd om support te vinden bij nieuwe<br />
investeerders en partners die zich<br />
met dit internationale initiatief willen<br />
verenigen. Dankzij de één op één koppeling<br />
van problemen aan oplossingen<br />
moet er toch een optimistisch signaal<br />
uitgaan van deze formule. “Daarom<br />
hoop ik echt dat sponsors en investeerders<br />
zich met ons willen verbinden, zodat<br />
we straks wekelijks of misschien<br />
wel dagelijks reportages kunnen neerzetten.<br />
Met een ton kunnen we al meer<br />
dan honderd video’s realiseren.” n<br />
ROELF VAN TIL:<br />
"EINDELIJK GAAT HET<br />
EENS NIET OVER OPINIES<br />
MAAR OVER FEITEN."<br />
COOL IT DOWN<br />
Een gelijknamige stichting Cool<br />
Down the Planet is opgericht. Inmiddels<br />
is een crowdfunding campagne<br />
gestart via Indiegogo, maar<br />
belangstellenden kunnen zich ook<br />
direct aanmelden via de site www.<br />
cooldowntheplanet.com of bellen<br />
met Roelf van Til 06-42297246.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 41
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
FEMKE DE JONG-STRUIKSMA:<br />
“WIE DURFT?”<br />
42 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
– e s s a y –<br />
Een oosterse kijk<br />
op een westers<br />
probleem<br />
Ethiek – goed of fout – krijg je toch van huis uit mee? Hoe kan het dan toch<br />
dat het ethisch vermogen in de financiële sector zo slecht ontwikkeld is?<br />
Femke de Jong-Struiksma, voorheen advocaat in de financiële sector, vroeg<br />
het zich af en ging voor het New Financial Magazine op onderzoek uit.<br />
TEKST FEMKE DE JONG-STRUIKSMA | BEELD GERJOLA JOAN VOORTMAN EN WILKO DE JONG<br />
Op een doordeweekse avond in 2015 leid ik als voorzitter<br />
van de landelijke Federatie van Assurantieclubs<br />
een debat voor financiële dienstverleners in<br />
Maastricht. We praten over de bankierseed, die kort<br />
daarvoor wettelijk verplicht is gesteld. De eed ligt op<br />
dat moment bijzonder gevoelig. De sector voelt zich betutteld<br />
en in de hoek gezet. Ik trap met gestrekt been af: “Handen<br />
omhoog! Wie heeft er wel eens een woekerpolis verkocht?”<br />
Er valt een ongemakkelijke stilte. Logisch: in deze zaal heeft<br />
vrijwel iedereen wel eens een woekerpolis verkocht. “Kom op<br />
mensen, we zijn onder elkaar”, dring ik lachend aan. “Er zijn<br />
er 7 miljoen verkocht. Iémand heeft het gedaan…”<br />
Een paar mensen steken weifelend hun hand op. Ik dank<br />
ze voor hun eerlijkheid. Daarna behandelen we een aantal ludieke<br />
stellingen, bedoeld om mensen spelenderwijs te laten<br />
ervaren hoe je een ethisch dilemma moet aanvliegen.<br />
In totaal heeft de Federatie een stuk of tien van dit soort<br />
avonden georganiseerd. Voor veel mensen was het de eerste<br />
keer dat ze kritisch nadachten over de ethische aspecten van<br />
hun beroep. Het was voor velen ook de eerste keer dat ze beseften<br />
dat ze onderdeel uitmaken van een systeem dat meer<br />
omvat dan wat zich binnen de eigen taakomschrijving of binnen<br />
de muren van het eigen kantoor afspeelt. Hoe is dat mogelijk?<br />
Ethiek – goed en fout - krijg je toch van huis uit mee?<br />
Hoe kan het dan dat het ethisch vermogen in deze sector zo<br />
slecht ontwikkeld is?<br />
GOED EN SLECHT<br />
In het Westen zijn we geconditioneerd om de wereld in termen<br />
van ‘goed’ en ‘slecht’ in te delen. Het is een simplistische<br />
manier van denken die sterk beïnvloed is door de ongelukkige<br />
wijze waarop het Christelijk geloof eeuwenlang aan ‘het<br />
volk’ is uitgelegd. God zegt: “Doe dit, dat is goed en dan ga je<br />
naar de hemel. Doe dit niet, dat is slecht. Doe je het toch, dan<br />
ben jij slecht.”<br />
De vereenzelviging van identiteit en gedrag en – in het<br />
verlengde daarvan – de angst en schaamte die we ervaren als<br />
we ‘slechte’ dingen doen zit diep verankerd in ons denken.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 43
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Dit staat een constructieve zelfreflectie in de weg en vormt<br />
een belangrijke reden waarom ethische hervorming zo moeizaam<br />
tot stand komt.<br />
Jarenlang was ik advocaat in deze sector en sprak doorlopend<br />
met bestuurders op alle niveaus: onethisch gedrag is<br />
zelden intentioneel. In de meeste gevallen is onethisch gedrag<br />
simpelweg het resultaat van een gebrek aan adequaat<br />
inzicht. Men heeft niet door dat men onethisch bezig is. Of<br />
dat de collega dat is. Dat is belangrijk om te constateren omdat<br />
het zich niet met (nog meer) regelgeving laat oplossen.<br />
Ethisch denken is een intellectuele en emotionele exercitie<br />
die tijd en inspanning vergt. Daar begint ons brein liever<br />
niet aan, zeker niet als het onder zware druk van deadlines,<br />
performance indicators of de aankomende ontslagronde staat.<br />
De wetenschappelijke onderbouwing daarvoor werd geleverd<br />
door Nobelprijs winnaar Daniel Khaneman, die in zijn boek<br />
Thinking Fast and Slow, op basis van vijftig jaar onderzoek uiteenzet<br />
waarom ons brein maar in beperkte mate bereid en in<br />
staat is om zware, intellectuele arbeid te verrichten.<br />
Dat is ook logisch. Een mens zoekt houvast: heldere kaders<br />
bieden een schijn van zekerheid. Binnen die kaders kiest<br />
men vervolgens het pad dat het gemakkelijkst in zijn emotionele<br />
behoefte voorziet. Of dat nu honger, aandacht of de wens<br />
is om je financiële targets te halen.<br />
ZELFBEELD<br />
Onethisch gedrag is te corrigeren, mits de persoon bereid en<br />
in staat is om voldoende onderscheid te maken tussen zijn<br />
gedrag en zijn zelfbeeld. Geen sine cure, zeker niet als dit zelfbeeld<br />
onder druk staat.<br />
Een onvoldoende helder of wankel zelfbeeld kan ertoe leiden<br />
dat iemand – bewust of onbewust – keuzes maakt die primair<br />
door angst zijn ingegeven. Een negatief zelfbeeld kan<br />
leiden tot misplaatst rechtvaardigingsgedrag. De persoon<br />
denkt dan: ‘Tja, ik heb het weer gedaan. Ik ben nu eenmaal<br />
lui, zwak, etc.’ Als het zelfbeeld daarentegen te sterk is verankerd<br />
in een zelfverkozen identiteit of (geloofs)overtuiging,<br />
ontstaat een hardnekkiger probleem.<br />
Neem als voorbeeld de Cinjee-affaire (2008). Bestuurders<br />
en werknemers hadden zelf niet door dat het niet klopte.<br />
“Wij zijn allemaal van de kerk en dienen God. Hoe kunnen<br />
“ETHIEK OP DE WERKVLOER BEGINT ERMEE<br />
DAT IEDEREEN BINNEN EEN ORGANISATIE<br />
ZICH IN VOLDOENDE MATE BEWUST IS VAN<br />
DE EIGEN POSITIE BINNEN HET GEHEEL”<br />
we dan met iets slechts bezig zijn? Dat bestáát niet!” Die overtuiging<br />
werd publiekelijk verkondigd aan iedere journalist<br />
die bereid was ernaar te luisteren. Ook door gedupeerden, die<br />
veelal uit dezelfde kerkgemeenschap kwamen.<br />
In Yoga en het Boeddhisme staat dit fenomeen bekend<br />
als spiritual bypass, een gebrek aan inzicht dat kan ontstaan<br />
als iemand zijn identiteit volledig aan een bepaalde (geloofs)<br />
overtuiging ontleend. Om dat zelfbeeld in stand te houden<br />
moet alles wat de persoon vervolgens leest, denkt of doet ergens<br />
binnen die (geloofs)overtuiging passen. Strookt de overtuiging<br />
niet langer met de realiteit? Dan wordt de realiteit genegeerd<br />
of met allerhande kunstgrepen aangepast om maar<br />
niet onder ogen te hoeven zien dat de onderliggende overtuiging<br />
– en dus het zelfbeeld – niet (meer) klopt. Dit fenomeen<br />
doet zich niet alleen in spirituele of religieuze kringen voor,<br />
een vergelijkbare ontwikkeling zien we op dit moment bij discussies<br />
over vaccinatie, ‘gezonde’ voeding of Trump.<br />
Wat nu als een bestuurder er hartgrondig van overtuigd<br />
is dat hij – als mens – integer is? Is hij dan nog voldoende in<br />
staat om onderscheid te maken tussen zijn zelfverkozen identiteit<br />
en zijn gedrag? “Zolang mijn intenties zuiver zijn, zijn<br />
mijn handelingen dat ook”, verklaarde een oud-topman van<br />
een internationale bank mij ooit. Ik moest urenlang op hem<br />
inpraten en met een strafrechtelijke aangifte dreigen voordat<br />
ik hem die misvatting uit het hoofd had gepraat!<br />
ETHIEK<br />
Op het moment dat we met ethiek aan de slag gaan is er geen<br />
ruimte meer voor goed of fout. Ethiek is niet gebaseerd op<br />
hard-and-fast rules, maar op uitgangspunten en afwegingen.<br />
Het zijn dus geen regels maar tools, die een kader schetsen.<br />
Binnen dat kader is het aan het individu om een weloverwogen<br />
keuze te maken.<br />
De ethische keuze is de keuze die – binnen die gegeven<br />
omstandigheden – het meest dienstbaar is aan mens, milieu<br />
en maatschappij. Het vermogen om ethisch te handelen vergt<br />
daarmee niet alleen diepgaand inzicht in alle facetten van<br />
de situatie, maar ook kritisch denkvermogen, emotionele en<br />
mentale beheersing, compassie, communicatieve vaardigheden<br />
en constructieve (zelf-)reflectie.<br />
Het ethisch vermogen is aangeboren, de benodigde vaardigheden<br />
zijn dat niet. Deze moeten worden ontwikkeld, geoefend<br />
en onderhouden. Aldus de Boeddha, maar ook klassieke<br />
Oosterse filosofen als Confucius en Mencius.<br />
Voor dat het zover is, moeten we eerst uit de ‘goed-of-fout’<br />
sfeer. Het Oosten biedt een bruikbaar alternatief.<br />
YIN EN YANG<br />
In traditionele, Oosterse denksystemen wordt de wereld niet<br />
opgedeeld in ‘goed’ en ‘fout’. Klassieke teksten, zoals de Yoga<br />
Sutra’s van Patanjali (2500 v.Chr.) of Bhagavad Gita, hanteren<br />
als uitgangspunt dat alles wat zich in de natuur manifesteert<br />
duaal van aard is: yin en yang.<br />
44 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Voorjaar in Texas. Femke en Klaas tussen de ‘blue bonnets’ bij Chapel<br />
Hill.<br />
Mensen, dieren, natuurlijke processen: alles maakt deel uit<br />
van een buitengewoon complex systeem dat volledig is gebaseerd<br />
op wederzijdse afhankelijkheid. Binnen dat systeem zet<br />
elke vorm van handelen of nalaten een keten van aaneengeschakelde<br />
effecten in werking.<br />
Of dat een positief of negatief effect is, is steeds afhankelijk<br />
van context en interpretatie. Yin en Yang zijn communicerende<br />
vaten die continu met elkaar in wisselwerking zijn,<br />
op zoek naar een dynamisch equilibrium. De kunst is om die<br />
processen te observeren zonder daar direct een waardeoordeel<br />
aan te verbinden. Het is niet ‘goed’ of ‘slecht’; het ‘is’.<br />
Punt. Van daaruit praten we verder.<br />
Het voorgaande klinkt abstract, maar bij een goede yogaof<br />
meditatie-instructie wordt dat heel snel, heel tastbaar. Op<br />
de mat ervaar je tot in het kleinste detail dat lichaam, adem<br />
en geest een symbiotisch systeem vormen dat continu verandert.<br />
Dat inzicht neem je mee als je van de mat afstapt, de wereld<br />
in. Het vormt de voedingsbodem voor verdere, mentale<br />
en emotionele ontwikkeling.<br />
TERUG NAAR DE FINANCIËLE SECTOR<br />
Het idee dat de wereld een complex systeem is dat volledig is<br />
gebaseerd op wederzijdse afhankelijkheid laat zich eenvoudig<br />
vertalen naar de financiële sector. Het skelet van dit systeem<br />
is een serie internationale systeembanken, die elkaar<br />
simultaan in stand houden en beconcurreren: yin en yang.<br />
Een individuele bank of verzekeraar kan ook op deze manier<br />
worden beschouwd. Alles is met elkaar verbonden: de organisatie<br />
werkt pas optimaal als alle componenten – mensen,<br />
dossiers, diensten, communicatie – voldoende op elkaar en<br />
op hun buitenwereld zijn afgestemd. In de praktijk is dat zelden<br />
het geval. Zo kunnen marketeers jarenlang in campagnes<br />
beweren dat Rabobank een integere boerenbank is. Maar als<br />
de ‘Libor-afdeling ondertussen met rentestanden sjoemelt,<br />
dan gaat dat vroeg of laat mis. Ethiek op de werkvloer begint<br />
er dan ook mee dat iedereen die bij de organisatie werkt zich<br />
in voldoende mate bewust is van de eigen positie binnen het<br />
grotere geheel.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 45
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Dat bewustzijn is niet louter rationeel, maar vereist een gevoelsconnectie:<br />
heart-mind. Vergelijk het met een roker. Die<br />
weet dat niet-roken beter voor hem is; de intrinsieke motivatie<br />
om ermee te stoppen, ontstaat echter pas op het moment<br />
dat hij die kennis op een emotioneel niveau internaliseert.<br />
De idee van een verenigd heart-mind loopt als een rode<br />
draad door klassieke, oosterse denksystemen: Patanjali, het<br />
Achtvoudige Pad van de Boeddha (600 v.Chr), Confucius (500<br />
v.Chr.) en Mencius (300 v.Chr). In boardrooms is die gevoelsconnectie<br />
vaak afwezig. Een recent voorbeeld is de salarisdiscussie<br />
rondom Ralph Hamers (ING). De betrokken decisionmakers<br />
werden volkomen verrast door de maatschappelijke<br />
backlash die het gewraakte salarisvoorstel veroorzaakte: het<br />
daaropvolgende gestuntel getuigde van een totale, emotionele<br />
disconnect tussen de betrokken personen, het individuele<br />
besluit en de bredere, maatschappelijke context waarbinnen<br />
dit alles tot stand kwam.<br />
Hoe doorbreek je dat? De Boeddha geeft raad.<br />
“IN DE MEESTE GEVALLEN IS ONETHISCH<br />
GEDRAG SIMPELWEG HET RESULTAAT VAN EEN<br />
GEBREK AAN INZICHT DAT ZICH NIET MET NOG<br />
MEER REGELGEVING LAAT OPLOSSEN”<br />
Femke de Jong-Struiksma<br />
Femke de Jong–Struiksma (39) was jarenlang advocaat<br />
voor de verzekeringssector, voorzitter van de landelijke<br />
Federatie van Assurantieclubs, lid van de Raad van Toezicht<br />
van het New Financial Forum en een veelgevraagd<br />
spreker, docent en columnist.<br />
Sinds 2010 houdt Femke zich bezig met meditatie,<br />
yoga en Boeddhisme. Ze volgde meerdere opleidingen en<br />
was bestuurslid van Boeddhistisch Centrum Haaglanden.<br />
Per 1 januari 2016 nam ze onverwachts afscheid van<br />
de sector in verband met een IVF-traject. Kort daarop verhuisde<br />
ze met man Wilko (41) naar Houston (USA). Daar<br />
werd ze mama van Klaas (1) en liet ze zich formeel omscholen<br />
tot internationaal gecertificeerd yoga- en meditatiedocent.<br />
In haar werk zoekt Femke manieren om klassieke,<br />
Oosterse denkbeelden te vertalen naar een moderne,<br />
Westerse context. Ze kiest daarbij voor een seculiere, academische<br />
benadering. Verder schrijft ze voor diverse media.<br />
Voor het New Financial Magazine schrijft ze de komende<br />
edities essays waarin ze sectorale thema’s vanuit<br />
een klassiek, Oosters perspectief belicht.<br />
Meer lezen: zie www.femkology.com.<br />
MINDFULNESS<br />
In het Boeddhisme wordt sati, of mindfulness, als deel van<br />
de oplossing geboden. In het Westen wordt mindfulness vaak<br />
vereenzelvigd met ontspanning of concentratietraining. Dit<br />
zijn aspecten van mindfulness, maar dit kan niet los worden<br />
gezien van andere mentale functies, zoals compassie, emotional<br />
regulation en de ethische context waarbinnen dit antieke<br />
denksysteem is ontwikkeld.<br />
Mindfulness is niet een methode, maar een kwaliteit die<br />
je in staat stelt om vanuit rust en compassie een weloverwogen<br />
keuze te maken. Om sati te ontwikkelen is dus aanzienlijk<br />
meer nodig dan ‘aandacht’ voor het ‘hier en nu’. Het gaat<br />
niet over aandacht maar over situationeel, ethisch inzicht.<br />
Dat inzicht komt op rationeel en emotioneel niveau tot stand<br />
en staat los van het zelfbeeld dat we onszelf hebben toegeëigend.<br />
Zo kom je sneller tot kwalitatief betere beslissingen en<br />
ben je beter in staat om onderweg bij te sturen. Dat is geen garantie<br />
voor succes, maar het is uiteindelijk wel de beste kans<br />
die we hebben om ethisch raak te schieten, aldus de Boeddha.<br />
De vaardigheden die nodig zijn om situationeel, ethisch<br />
inzicht te cultiveren zijn aan te leren. Ons schoolsysteem is<br />
daar niet goed op ingericht. In het westen is ethiek veelal beperkt<br />
tot een paar theoretische vakken, die bij een select aantal<br />
academische opleidingen – zoals rechten – worden onderwezen.<br />
In managementopleidingen – zoals Value Based Leadership<br />
– is hier steeds meer aandacht voor, maar ook hier blijft<br />
ethiek vaak beperkt tot een rationele exercitie. De bijbehorende<br />
(gevoels-)ontwikkeling ontbreekt, waardoor er vervolgens<br />
in de praktijk onvoldoende van terecht komt.<br />
Mn2Om die reden pleit de Dalai Lama ervoor om – vanaf<br />
de kleuterschool – seculier, ethisch onderwijs in te voeren. In<br />
zijn boek Vrijheid van religie – Een pleidooi voor vrede, compassie en<br />
welzijn (2013) zet hij een seculier, ethisch systeem uiteen dat<br />
gebaseerd is op twee fundamentele pijlers. De eerste pijler is<br />
het besef van een gemeenschappelijke menselijkheid en onze<br />
gedeelde aspiratie voor geluk en het vermijden van pijn. De<br />
tweede pijler is interdependentie als menselijke realiteit. De<br />
rationele en emotionele realisatie van deze uitgangspunten<br />
vormen de vruchtbare basis voor verdere ethische vorming.<br />
Het ontwikkelen van mindfulness staat daarbij centraal.<br />
SOELAAS OP DE WERKVLOER?<br />
Ja en nee. Zowel Boeddha als Mencius zouden ervoor pleiten<br />
dat ethische vorming in een corporate setting vooral zin heeft<br />
als het volledig wordt geïntegreerd in de bedrijfscultuur, zodat<br />
er omstandigheden worden gecreëerd die dienstbaar zijn<br />
aan het ontwikkelen van de benodigde mentale en emotionele<br />
capaciteiten. Dat vraagt moed, tijd en commitment, maar is<br />
nodig om ‘het systeem’ duurzaam te evolueren. Wie durft? n<br />
46 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
Scale of Significance<br />
Thermometer van<br />
de nieuwe economie<br />
Zo’n veertig financieel dienstverleners waren aanwezig op een bijeenkomst van de stichting New<br />
Financial Forum die in het teken stond van de Scale of Significance. Deze Schaal van Betekenis<br />
is een idee van Erik Friedeberg, eigenaar van Manifesto, een accountant die het over een andere<br />
boeg heeft gegooid: mensen eerst, dan cijfers. Friedeberg riep de financiële sector op aan te<br />
haken in de zoektocht naar nieuwe instrumenten die het succes van ondernemingen meten.<br />
TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD KEES RIJKEN<br />
Friedeberg: “Geld is overheersend<br />
geworden. Ons hele leven<br />
is geëconomiseerd. We zijn geen<br />
mensen meer maar consumenten,<br />
werknemers of ondernemers<br />
geworden. Tegelijk zijn de dingen<br />
die echt waardevol voor ons zijn, waar<br />
we blij en gelukkig van worden, die zin<br />
aan ons leven geven niet in geld uit te<br />
drukken. Dat was voor ons de reden<br />
om de Scale of Significance te starten.<br />
Een beweging die pleit voor het hanteren<br />
van andere waarden bij belangrijke<br />
beslissingen. Maar ook een instrument<br />
dat betekenisvolle bedrijven gaat waarderen<br />
op hun intrinsieke waarden. En<br />
waar geld nog slechts een middel is om<br />
deze waarden te vergaren.”<br />
Het idee van Friedeberg wordt<br />
steeds breder gedragen. In december<br />
vorig jaar werd er al een Creathon georganiseerd<br />
met meer dan 200 mensen.<br />
Een kernteam van specialisten uit<br />
uiteenlopende disciplines voert vele<br />
gesprekken en is bezig de verschillende<br />
waarden in kaart te brengen en inzichtelijk<br />
te maken. Ook internationaal<br />
slaat het idee aan. Onder meer Kate Raworth<br />
(Donut Economie) heeft zich gecommitteerd<br />
om deze schaal internationaal<br />
op de agenda te zetten. In tal van<br />
landen wordt er sowieso al gewerkt om<br />
nieuwe modellen te bedenken die niet<br />
de financiële waarden van bedrijven inzichtelijk<br />
maken, maar ook maatschappelijke<br />
waarden, zoals duurzaamheid,<br />
maatschappelijke relevantie.<br />
“EEN INSTRUMENT DAT BE-<br />
TEKENISVOLLE BEDRIJVEN<br />
GAAT WAARDEREN OP HUN<br />
INTRINSIEKE WAARDEN”<br />
Volgens de denkers en doeners rondom<br />
de Schaal van Betekenis kan juist de<br />
financiële sector een cruciale rol spelen<br />
in de grote transitie die gaande is<br />
en zich verder transformeert van een<br />
sector die als het minst betrouwbaar<br />
wordt gezien (na politici) naar koploper<br />
van veranderingen. “En de eerste<br />
tekenen zijn er. BlackRock eist nu<br />
dat alle bedrijven waarin zij investeert<br />
maatschappelijk ondernemen, pensioenfondsen<br />
stoten massaal investeringen<br />
in de fossiele industrie af. Geweldig<br />
in dit licht is dat ASR zich bij de Scale<br />
of Significance heeft aangesloten. Ook<br />
met andere vooraanstaande investeerders,<br />
banken, verzekeringsmaatschappijen<br />
en accountantsorganisaties zijn<br />
wij inmiddels in gesprek.”<br />
TREND<br />
Waarom is een Schaal van Betekenis nu<br />
zo nodig? De trend is onmiskenbaar:<br />
de me-economy verschuift langzaam<br />
maar zeker naar een we-economy. Na-<br />
48 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
ETHIEK OP DE WERKVLOER<br />
SCHAAL VAN BETEKENIS<br />
Tal van vrijwilligers dragen bij om de<br />
Schaal van Betekenis verder vorm en<br />
inhoud te geven. De beweging zoekt<br />
mensen die meedenken en doen om<br />
een thermometer voor de nieuwe<br />
economie verder te ontwikkelen, die<br />
het gedachtegoed kunnen verspreiden,<br />
die in de organisatie een rol willen<br />
spelen. Tevens is de Schaal van<br />
Betekenis op zoek naar donateurs zodat<br />
de beweging snel op kan schalen.<br />
Zie: schaalvanbetekenis.org/<br />
ERIK FRIEDEBERG:<br />
“MENSEN EERST,<br />
DAN CIJFERS.”<br />
tuurlijk zijn ook heel veel mensen angstig<br />
om de verworvenheden uit het verleden<br />
kwijt te raken en is er angst voor<br />
een onzekere toekomst. Tegelijkertijd<br />
staan ook steeds meer mensen op om<br />
die onzekere toekomst, met tal van<br />
nieuwe uitdagingen, vorm te geven.<br />
Hun droom is niet om alleen maar rijk<br />
te worden, maar willen van betekenis<br />
zijn. Zij zien welvaart (zakelijk), welbevinden<br />
(persoonlijk) en welzijn (maatschappelijk)<br />
als een geheel en acteren<br />
ook vanuit dat het geheel.<br />
Jarenlang waren de financiële resultaten<br />
van bedrijven heilig. De groei kon<br />
niet op. De crisis maakte duidelijk dat<br />
eeuwige groei niet bestaat. Toch meten<br />
we het succes van onderneming, ruim<br />
tien jaar na de crisis, nog altijd in financiële<br />
resultaten alleen. En dat vinden<br />
steeds meer mensen vreemd. Mensen<br />
worden bewuster waar we nu staan.<br />
Uiteraard gaat er veel goed. In 1820 leefde<br />
84 procent van de wereldbevolking<br />
in extreme armoede, in <strong>19</strong>80 was dat<br />
52 procent en nu nog maar 10 procent.<br />
Een kind dat in <strong>19</strong>52 werd geboren had<br />
een gemiddelde levensverwachting van<br />
48 jaar, nu is dat 71 jaar. Sinds <strong>19</strong>90 kregen<br />
meer dan twee miljard mensen de<br />
beschikking over drinkwater en sanitaire<br />
voorzieningen.<br />
Dus wat zeur je nou? Ook al gaat<br />
het op deze aspecten beter, toch is er<br />
nog veel te doen. Zo sterven elk jaar<br />
miljoenen kinderen jonger dan vijf jaar<br />
aan eenvoudig te genezen aandoeningen,<br />
moeten ruim twee miljard mensen<br />
rondkomen van minder dan drie<br />
dollar per dag en bezit één procent van<br />
de mensheid meer dan de overige 99<br />
procent bij elkaar.Met slechts drie procent<br />
van de voedselproductie kunnen<br />
honderden miljoenen mensen worden<br />
gevoed en dat terwijl 30 tot 50 procent<br />
van de mondiale voedselproductie verloren<br />
gaat in mondiale aanvoerketens<br />
of in vuilnisbakken worden gekieperd.<br />
Tegelijkertijd is de invloed van mens<br />
op onze planeet nog nooit zo groot geweest.<br />
De Noordpool is in twintig jaar<br />
verdwenen, met alle gevolgen van dien.<br />
Die Noordpool is de airco van de wereld.<br />
Als de airco kapot is, wordt het heter<br />
op aarde, worden er meer gebieden<br />
onbewoonbaar, worden stormen heviger<br />
en zal het aantal klimaatvluchtelingen<br />
fors toenemen.<br />
Er is geen Planeet B. Als wij de natuur<br />
vernietigen, vernietigen wij onszelf.<br />
Met deze wetenschap moeten wij<br />
iets. Ieder op zijn eigen manier. Elk bedrijf<br />
naar eigen kunnen. Juist bedrijven<br />
zijn de schakel in echte verandering.<br />
Zij beschikken over menskracht,<br />
kennis, distributiemogelijkheden, kapitaal,<br />
organisatiekracht, ondernemerschap,<br />
etc. Gelukkig zijn er steeds meer<br />
bedrijven die zich wel inzetten om een<br />
verschil te maken. En mag er dan geen<br />
geld meer worden verdiend? Integendeel.<br />
Geld moet worden verdiend. Zonder<br />
financiële duurzaamheid kun je de<br />
grote problemen in deze wereld niet<br />
duurzaam aanpakken. n<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 49
AMBASSADEURS<br />
Ambassadeurs over waarde(n) van de financiële sector<br />
Win-win<br />
voor iedereen<br />
TEKST WENDY BROEK<br />
Het New Financial Magazine<br />
stelt in iedere editie een Ambassadeur<br />
een aantal vragen over de<br />
waarde(n) van de financiële sector.<br />
Wat gaat goed, wat kan beter<br />
en hoe verhogen we de nietfinanciële<br />
waarde van de sector?<br />
Ditmaal Ambassadeur Wendy<br />
Broek, die op persoonlijke titel<br />
meewerkt aan deze rubriek.<br />
Hoe ziet de dienstverlening in de financiële<br />
dienstverlening er idealiter uit?<br />
Volstaat aanpassing van het bestaande<br />
model of zullen er nieuwe modellen<br />
moeten worden ontwikkeld?<br />
Het bestaande model is toe aan vernieuwing.<br />
Steeds meer mensen zullen het<br />
gedrag en investeringsbeleid van een leverancier<br />
mee gaan wegen in hun keuze<br />
voor een product. Concurrerende<br />
producten in de financiële wereld verschillen<br />
niet zo veel van elkaar, meestal<br />
zit het verschil in een paar details. De<br />
circulaire economie zou bijvoorbeeld<br />
meegenomen kunnen worden in het<br />
investeringsbeleid. Goed voor mens en<br />
planeet en een financiële dienstverlener<br />
kan zich ook nog eens positief onderscheiden.<br />
Win-win voor iedereen.<br />
Wat zouden de kernwaarden zijn van<br />
een aangepast of nieuw model? Zien<br />
we ze voldoende terug in de sector? En<br />
welke stappen zijn eventueel nodig om<br />
deze kernwaarden beter te verankeren?<br />
Het verschil kan gemaakt worden met<br />
hoe het bedrijf ‘scoort’ op onderdelen<br />
zoals maatschappelijke betrokkenheid,<br />
eerlijkheid, transparantie, bonussen,<br />
milieu, lokale betrokkenheid, CO 2<br />
voetafdruk, impact op biodiversiteit en<br />
ethische investeringen (wapens, mensenrechten).<br />
Wat nu wordt gedaan is een kwalitatief<br />
hoogstaand product leveren om<br />
geld te verdienen. Geld is hierbij een<br />
doel. Geld zou geen doel meer moeten<br />
“GELD ZOU GEEN DOEL<br />
MEER MOETEN ZIJN,<br />
MAAR EEN MIDDEL OM<br />
EEN POSITIEVE BIJDRAGE<br />
TE LEVEREN AAN DE<br />
SAMENLEVING”<br />
zijn, maar een middel om maatschappelijk<br />
betrokken te zijn en een positieve<br />
bijdrage te leveren aan de samenleving.<br />
De reputatie van de financiële sector is<br />
nog altijd niet best. Welke boodschap<br />
zou je de sector willen meegeven om de<br />
reputatie te verbeteren? In hoeverre is<br />
het belangrijk dat de focus nog meer<br />
komt te liggen op waarden voor mens<br />
en samenleving in plaats van financiële<br />
waarde voor het bedrijf?<br />
De reputatie van de financiële sector<br />
kan verbeterd worden door eerlijkheid<br />
en transparantie. Luister naar de behoeften<br />
van de consument. Meer consumenten<br />
zullen kiezen voor een leverancier<br />
die een grotere bijdrage levert<br />
aan de samenleving waardoor dit automatisch<br />
ten goede komt aan de waarde<br />
van het bedrijf.<br />
Wat is het belang van ethiek in de financiële<br />
sector en waar liggen de uitdagingen<br />
voor de sector?<br />
Ethiek is zeer belangrijk binnen de financiële<br />
sector. De consument moet<br />
erop kunnen vertrouwen dat er met<br />
zorg, eerlijkheid en transparantie<br />
wordt gehandeld. Gezien het feit dat<br />
geld een middel gaat worden, niet een<br />
doel, zal het makkelijker zijn om af te<br />
zien van investeringen die niet in lijn<br />
liggen met de nieuwe kernwaarden.<br />
50 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
AMBASSADEURS<br />
Kun je drie algemene voorbeelden noemen<br />
waar de sector zich bewuster van<br />
zou mogen worden als het om ethiek<br />
gaat.<br />
Privacy, klimaat en investeringen.<br />
Een richting die door steeds meer mensen<br />
en bedrijven wordt omarmd, is de<br />
betekeniseconomie. Kort gezegd houdt<br />
de betekeniseconomie in dat bedrijven<br />
niet langer primair sturen op winst,<br />
maar dat bedrijven ondernemen ten<br />
bate van de kwaliteit van leven op aarde<br />
en niet ten koste daarvan. In hoeverre<br />
onderschrijf je dit en welke mogelijkheden<br />
zie je voor de financiële<br />
sector om hier (meer) invulling aan te<br />
geven?<br />
Dat ik hier een voorstander van ben,<br />
zal duidelijk geworden zijn uit mijn<br />
voorgaande antwoorden. We zitten als<br />
samenleving op de rand van een belangrijke<br />
verandering, wij moeten voor<br />
onszelf en de generaties na ons een gezonde<br />
wereld achterlaten. Als wij niets<br />
veranderen aan ons huidige gedrag en<br />
gedachtengoed dan zal onze invloed<br />
als mens te klein worden om een leefbare<br />
planeet te behouden. De impact<br />
van ons consumeergedrag en de roofbouw<br />
op de natuurlijke bronnen hebben<br />
grote negatieve consequenties met<br />
zich meegebracht. Paar willekeurige<br />
voorbeelden: als de mens niet ingrijpt,<br />
zal het ijs van de Noordpool in een<br />
paar jaar zijn gesmolten. Dat zal mijn<br />
generatie nog meemaken. Dit betekent<br />
dat de wereld geen natuurlijke airco<br />
meer heeft en dat daardoor de temperatuur<br />
verder stijgt, de aarde opwarmt,<br />
stormen heviger worden, meer gebieden<br />
op aarde onleefbaar worden en<br />
nieuwe vluchtelingenstromen op gang<br />
komen. De klimaatverandering heeft<br />
ook grote financiële consequenties. De<br />
schadelast zal namelijk enorm toenemen,<br />
ook in Nederland, met alle gevolgen<br />
van dien. Ook zien we dat de kloof<br />
tussen arm en rijk alleen maar verder<br />
toeneemt als we niets veranderen. Het<br />
is vreemd om te constateren dat dertig<br />
tot vijftig procent van al het voedsel<br />
wereldwijd verloren gaat in de voedsel-<br />
Wendy Broek<br />
WENDY BROEK:<br />
“BESTAANDE MODEL TOE<br />
AAN VERNIEUWING.”<br />
Wendy Broek (32) is moeder van een dochter van twee jaar. Ze is sinds 2007 actief<br />
in de financiële sector. Ze begon als medewerker voor het converteren van<br />
verzekeringsadministraties en nu geeft e leiding aan een ICT-afdeling bij een<br />
serviceprovider en verzekeringsadvieskantoor. Ze is tevens Ambassadeur van het<br />
New Financial Forum.<br />
Naast haar inzet in de financiële sector heeft ze in haar vrije tijd haar passie<br />
voor duurzaamheid, onafhankelijkheid en toekomstgericht denken uitgedrukt<br />
in de bouw van een zelfvoorzienende energie-neutrale woning waarbij ‘de koelkast’<br />
de tuin is en gas geen rol meer speelt. Tevens is ze in de lokale gemeenschap<br />
betrokken bij De Groene Oase (www.degroeneoase.eu), een voedselbos van<br />
5 hectare, volledig gerund door vrijwilligers. “Hiermee hebben we een groenere<br />
en duurzamere toekomst voor ogen voor de generaties na ons. Overigens gaat<br />
het mij juist niet om eventuele persoonlijke succesverhalen, wel om het feit dat<br />
we samen verder moeten om een leefbare wereld te creëren. Tot slot kom ik af<br />
en toe tot uitdrukking in een schilderij. Kortom: Eigenzinnig en een gewoondoen-mentaliteit.”<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 51
AMBASSADEURS<br />
meer plastic in de oceanen dan vis.<br />
Overal staat de biodiversiteit onder hevige<br />
druk.<br />
Ook dicht bij huis: het aantal wilde<br />
bloemen is drastisch verminderd<br />
en het aantal insecten in Nederland<br />
neemt dramatisch af. Zonder insecten<br />
geen vogels. En zonder insecten<br />
en vogels is er geen leven. Wie vanuit<br />
de ruimte naar de planeet aarde kijkt,<br />
kan niet anders constateren dan dat<br />
we er met zijn allen een puinhoop van<br />
hebben gemaakt en dat het nu het momentum<br />
is om een andere weg te kiezen.<br />
Doen we het niet, dan is het te<br />
laat. Wel geloof ik dat we ertoe in staat<br />
zijn om het tij te keren. Als we in staat<br />
zijn om deze wereld te creëren, kunnen<br />
we met elkaar ook een andere wereld<br />
creëren. Verandering begint altijd<br />
bij jezelf.<br />
“BEHOUD VAN EEN<br />
LEEFBARE WERELD<br />
VOOR IEDEREEN IS<br />
DE WARE WINST”<br />
keten of wordt weggegooid door consumenten,<br />
terwijl we met een fractie van<br />
het voedsel dat verloren gaat, de hele<br />
wereldbevolking kunnen voeden. En<br />
goed om te weten: voor menselijke consumptie<br />
worden jaarlijks zo’n 50 miljard<br />
dieren gedood, terwijl we makkelijk<br />
de hele wereldbevolking kunnen<br />
voeden met het voedsel dat we deze<br />
dieren geven. Over een paar jaar is er<br />
Welke boodschap zou je de top van de financiële<br />
sector willen meegeven?<br />
Probeer de (hele) lange termijn, over<br />
dertig tot vijftig jaar, in het oog te houden.<br />
Draag bij om een leefbare wereld te<br />
behouden voor onze kinderen en kleinkinderen.<br />
Daar zit de echte ‘winst’, hier<br />
is ons voortbestaan van afhankelijk. En<br />
juist financiële instellingen kunnen<br />
een groot verschil maken. In hun beleggingsbeleid,<br />
in beïnvloeding van het<br />
beleggingsbeleid van anderen, maar<br />
ook in het vergroten van het bewustzijn<br />
van medewerkers en klanten. Het<br />
kan al klein beginnen bij de keuzes in<br />
de kantine, werk samen met boeren die<br />
de biodiversiteit verbeteren en de natuur<br />
respecteren zoals deze is om het<br />
aanbod van lokale producten welke<br />
duurzaam zijn gegroeid in een kantine<br />
te vergroten en verbeteren.<br />
Wat draag je zelf bij aan een betere financiële<br />
sector?<br />
Mijn bijdrage binnen en buiten de financiële<br />
sector uit ik in mijn schrijven,<br />
praten en handelen. Ik ben ervan overtuigd<br />
dat we alleen samen verder kunnen<br />
komen door te luisteren, informatie<br />
uit te wisselen en kennis met elkaar<br />
te delen en vooral ook door te doen.<br />
Kleurrijk bospad, techniek: acryl (afmeting:<br />
29,5 cm x 90cm).<br />
Wat is de belangrijkste les die je in het<br />
afgelopen jaar hebt geleerd?<br />
De belangrijkste les die ik geleerd heb,<br />
is dat wij over de toekomst moeten blijven<br />
praten en denken. Wij komen alleen<br />
verder als wij samenwerken, kennis<br />
delen, gericht actie ondernemen en<br />
niet stil blijven. Het is nu of nooit. n<br />
52 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
LICHT<br />
BEWEGEN OP DE<br />
MAGIE VAN HET<br />
LEVEN.<br />
54 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
LICHT<br />
In deze rubriek gaan we op zoek naar het licht in de financiële sector.<br />
We bevragen een financieel dienstverlener over zijn spiritualiteit, zijn<br />
innerlijke reis, zijn inspiratiebronnen en hoe zijn licht zijn werk inspireert.<br />
Deze keer Ellen Steijvers expert Cultuur, Gedrag en Governance.<br />
Licht door verbinding<br />
TEKST SILVIA JANSSEN<br />
Voor Ellen Steijvers draait alles<br />
om verbindingen. Open, goedlachs<br />
en bruisend van energie<br />
laat zij mensen anders naar<br />
de wereld kijken. Zij zet ze in<br />
beweging. Zowel met haar consultancy<br />
als op het podium met theatergroep<br />
Blij en Vrij en als docent bij de Bestuursacademie.<br />
Gepromoveerd op onderzoek<br />
naar spanningen in de bestuurskamer.<br />
Het maakt haar een ware ‘culture hacker’.<br />
MOEITELOOS LEVEN<br />
Je kunt het leven lichter maken. Daar<br />
draait het voor Ellen om. Meebewegen<br />
op de flow van het leven: moeiteloos.<br />
Loslaten en vertrouwen en bewust zijn<br />
dat alles met elkaar verbonden is. Het<br />
betekent dat je in verbinding met jezelf<br />
staat, met je omgeving en bewust kijkt<br />
naar mensen: hoe gedragen zij zich,<br />
hoe gaan ze met elkaar om?<br />
VERBINDINGEN<br />
Het leven zelf is haar grootste leerschool.<br />
Ze laat zich graag inspireren<br />
door wat ze op haar pad tegen komt:<br />
een spreuk, een artikel, een woord. In<br />
alles word je een inspiratie aangereikt.<br />
Zo heeft ze het leven lang niet altijd<br />
gezien. Pas toen Ellen in een lastige reorganisatie<br />
belandde, is er iets nieuws<br />
ontstaan. Zij nam de leiding over en<br />
liet zich meevoeren op wat haar energie<br />
geeft.<br />
“PAS ALS JE JE VERBINDT<br />
MET ANDEREN LEER JE<br />
BEGRIJPEN WAAR HET<br />
NAARTOE GAAT”<br />
In 2016 deed zij onderzoek naar het<br />
gedrag in bestuurskamers. Daarmee<br />
kon zij wetenschappelijk aantonen dat<br />
het systeem in de financiële sector niet<br />
klopte. Het leerde haar op een andere<br />
manier naar de wereld kijken. Pas als je<br />
je verbindt met anderen leer je begrijpen<br />
waar het naartoe gaat.<br />
MAGIËR<br />
Ellen werkt graag met beweging. Als<br />
een magiër die dingen laat gebeuren.<br />
Vanuit een diep begrijpen van de fundamentele<br />
wetten van het universum.<br />
Vanuit de wetten van hoe we onderling<br />
met elkaar omgaan.<br />
Wetenschappelijk aantonen dat het<br />
systeem niet klopt, brengt nog geen beweging.<br />
Daarom is Ellen het podium<br />
opgegaan en daagt zij met haar theatergroep<br />
bedrijven uit om naar hun<br />
gedrag te kijken. Zij laat mensen ervaren<br />
hoe zij zich verhouden tot hun<br />
omgeving. Alleen als je je van binnen<br />
verbindt met je omgeving, kan er iets<br />
nieuws ontstaan: “Licht door verbinding<br />
met jezelf, de ander en je omgeving.”<br />
n<br />
LIGHT & DINER<br />
De rubriek Licht is ontstaan vanuit<br />
Light & Diner; een ontmoetingsplek<br />
voor financieel dienstverleners waar<br />
het veilig is en waar je elkaar inspireert<br />
om de sector mooier te maken,<br />
zonder dat geld een rol speelt. Meer<br />
informatie over dit platform: Silvia<br />
Janssen (Onkar Compliance): info@<br />
onkar-compliance.nl. Zij verzorgt<br />
deze rubriek Licht in de wens om het<br />
licht (in de financiële sector) zichtbaar<br />
te maken.<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 55
AMBASSADEURS<br />
Ambassadeurs van het<br />
• Dick-Jan Abbringh | Purpose<br />
Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh<br />
• Roy van den Anker | MultiSafe<br />
Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker<br />
• Martin van Arendonk | Univé<br />
Newfinancialforum.nl/martin-van-arendonk<br />
• Bjørn Aris | Return on People<br />
Newfinancialforum.nl/bjorn-aris<br />
• Armand Baas Becking | DELA<br />
Newfinancialforum.nl/armand-baas-becking<br />
• Jeroen Bais | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/jeroen-bais<br />
• Ferdinand Bakker | Schouten Zekerheid<br />
Newfinancialforum.nl/ferdinand-bakker<br />
• Pieter van den Ban | Univé<br />
Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban<br />
• Jelle Bartels | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/jelle-bartels<br />
• Ewald Bary | Lindenhaeghe<br />
Newfinancialforum.nl/ewald-bary<br />
• Ron Bavelaar | Yarden<br />
Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar<br />
• Lambert Becks | Qees<br />
Newfinancialforum.nl/lambert-becks<br />
• Robin van Beem | Polis Advocaten<br />
Newfinancialforum.nl/robin-van-beem<br />
• Johanneke Behrend | AEGON<br />
Newfinancialforum.nl/johanneke-behrend<br />
• Ted van den Bergh | Triodos Foundation<br />
Newfinancialforum.nl/ted-van-den-bergh<br />
• Toon Berendsen | VVP<br />
Newfinancialforum.nl/toon-berendsen<br />
• Egbert Berkhoff | NNEK<br />
Newfinancialforum.nl/egbert-berkhoff<br />
• Joke Bijleveld | Achmea Academy<br />
Newfinancialforum.nl/joke-bijleveld<br />
• Ria Blok-Leenheer | Zwitserleven<br />
Newfinancialforum.nl/ria-blok-leenheer<br />
• Olette Bollen | Connect4Value<br />
Newfinancialforum.nl/olette-bollen<br />
• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning<br />
Newfinancialforum.nl/thom-boot<br />
• Yvonne Bouman | Florijn College<br />
Newfinancialforum.nl/yvonne-bouman<br />
• Jules Brader | De Goudse<br />
Newfinancialforum.nl/jules-brader<br />
• Nanda Bramer | MY Organization<br />
Newfinancialforum.nl/nanda-bramer<br />
• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-brandt<br />
• Wendy Broek / BSB<br />
New Financial Forum/wendy-broek<br />
• Arno Brons | Avéro Achmea, Voorzie<br />
Newfinancialforum.nl/arno-brons<br />
• Mark de Bruijn | Obvion<br />
Newfinancialforum.nl/mark-de-bruijn<br />
• Wilma de Bruijn | Eurapco<br />
Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn<br />
• Christel van Capelleveen / a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen<br />
• Urjan Claassen | Quilify<br />
Newfinancialforum.nl/urjan-claassen<br />
• Klaas Coolen | Coolen Expertise<br />
Newfinancialforum.nl/klaas-coolen<br />
• Marcel Coopman | Next Step Factory<br />
Newfinancialforum.nl/marcel-coopman<br />
• Jack Cox | Econsenso<br />
Newfinancialforum.nl/jack-cox<br />
• Kim Cramer | Emotone<br />
Newfinancialforum.nl/kim-cramer<br />
• Gijs Dalen Meurs / Eyevestor.com<br />
newfinancialforum.nl/gijs-dalen-meurs<br />
• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea<br />
Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam<br />
• Gary Damen | Paradigma Groep<br />
Newfinancialforum.nl/gary-damen<br />
• Petrosjan Damen | Sintering<br />
Newfinancialforum.nl/petrosjan-damen<br />
• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen<br />
Newfinancialforum.nl/chris-Das<br />
• Douwe Dijkstra<br />
Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra<br />
• Jan Donselaar | DMA<br />
Newfinancialforum.nl/jan-donselaar<br />
• Frank van den Dungen Bille<br />
Newfinancialforum.nl/frank-van-den-dungen<br />
• Peter Dussel | Figlo<br />
Newfinancialforum.nl/peter-dussel<br />
• Wilko Emmens | Allianz Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/wilko-emmens<br />
• Madelon Engels | Beyond Marketing<br />
Newfinancialforum.nl/Madelon-engels<br />
• Patrick Eppink | Turner<br />
Newfinancialforum.nl/patrick-eppink<br />
• Jolanda Franken | Obvion<br />
Newfinancialforum.nl/jolanda-franken<br />
• Erik Friedeberg | Manifesto<br />
Newfinancialforum.nl/erik-friedeberg<br />
• Indra Frishert | Dazure<br />
Newfinancialforum.nl/indra-frishert<br />
• Nancy Gaertner | Schouten Zekerheid<br />
Newfinancialforum.nl/nancy-gaertner<br />
• Karin van Geelen | Yellow communicatie<br />
Newfinancialforum.nl/karin-van-geelen<br />
• Steven Geldof | Inspirerende Hutspot<br />
Newfinancialforum.nl/steven-geldof<br />
• Annemarie Gerritsma | GAPP<br />
Newfinancialforum.nl/annemarie-gerritsma<br />
• Jacky van de Goor | Legende<br />
Newfinancialforum.nl/jacky-van-de-goor<br />
• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co<br />
Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek<br />
• Claudia Goossen | AEGON<br />
Newfinancialforum.nl/claudia-goossen<br />
• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam<br />
Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf<br />
• René de Haan | acht!<br />
Newfinancialforum.nl/rene-de-haan<br />
• Jeanette Hadderingh | NIBE SVV<br />
Newfinancialforum.nl/jeanette-hadderingh<br />
• Roger Hagen / Rebels in Finance<br />
Newfinancialforum.nl/roger-hagen<br />
• Arjan Hakkennes | Arag<br />
Newfinancialforum.nl/arie-hakkennes<br />
• Jan Hamburger | Turien & Co<br />
Newfinancialforum.nl/jan-hamburger<br />
• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen<br />
• Kees Haverkamp | Newest Industry<br />
Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp<br />
• Maurice van den Hemel | All-Insure<br />
Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel<br />
• Marco Hoekstra<br />
Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra<br />
• Liesbeth Hogervorst | Energizer<br />
Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst<br />
• Jack Hommel | Centraal Beheer Achmea<br />
Newfinancialforum.nl/jack-hommel<br />
• Ton van Hooft | Kompas Financiën<br />
Newfinancialforum.nl/ton-van-hooft<br />
• Fred Huibers / Hogeschool van Amsterdam<br />
New Financial Forum/fred-huibers<br />
• Gerard Hulsman | docent wiskunde en economie<br />
Newfinancialforum.nl/gerard-hulsman<br />
• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance<br />
Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp<br />
• Chantal Inen | The Punchy Pack<br />
Newfinancialforum.nl/chantal-inen<br />
• Sylvia Janssen | Onkar Compliance<br />
Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen<br />
• Jelle Jansons | Nationale-Nederlanden<br />
Newfinancialforum.nl/jelle-jansons<br />
• Jorad Jongeneel | AEGON<br />
Newfinancialforum.nl/jorad-jongeneel<br />
• Femke de Jong<br />
Newfinancialforum.nl/femke-de-jong<br />
• Gert de Jong / Hogeschool van Amsterdam<br />
New Financial Forum/gert-de-jong<br />
• Mark Jordens | Edmond Halley<br />
Newfinancialforum.nl/mark-jordens<br />
• Antoinette Kalkman | FlexFront<br />
Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman<br />
• Roland van Kemenade | Roland Advies<br />
Newfinancialforum.nl/roland-van-kemenade<br />
• Ron van Kesteren | Stv<br />
Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren<br />
• Zairah Khan | Blue02<br />
Newfinancialforum.nl/zairah-khan<br />
• Jan Willem Kirpestein | Spirit, Heart & Mind Corpus<br />
Newfinancialforum.nl/jan-willem-kirpestein<br />
• Pepijn van Kleef | MoneyView Research<br />
Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef<br />
• Kees Klomp | Karmanomics<br />
Newfinancialforum.nl/kees-klomp<br />
• Wibo Koole | Create2connect<br />
Newfinancialforum.nl/wibo-koole<br />
• Theo Kocken | Cardano Group<br />
Newfinancialforum.nl/theo-kocken<br />
• Alexander Koene | BR-ND<br />
Newfinancialforum.nl/alexander-koene<br />
58 | <strong>NFM</strong> ZOMER 20<strong>19</strong>
AMBASSADEURS<br />
New Financial Forum<br />
• Erna Knipscheer | Lifebalance4u<br />
Newfinancialforum.nl/erna-knipscheer<br />
• Wiro Kuipers | Zin in de Zaak<br />
Newfinancialforum.nl/wiro-kuipers<br />
• Sjoerd Laarberg | Allianz Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg<br />
• Denise Land | Financial life planner<br />
Newfinancialforum.nl/denise-land<br />
• Michel van Leeuwen | Flanderijn<br />
Newfinancialforum.nl/michel-van-leeuwen<br />
• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group<br />
Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher<br />
• Wouter van Leusen / Stan&Wende<br />
New Financial Forum/wouter-van-leusen<br />
• Joke Lodewijk | Urban Knowmads<br />
Newfinancialforum.nl/joke-lodewijk<br />
• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals<br />
Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen<br />
• Michael Mackaaij | Verne Business Excellence<br />
Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij<br />
• Thom Mallant | Allianz Nederland<br />
Newfinancialforum.nl/thom-mallanT<br />
• Gilbert Mattu | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu<br />
• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0<br />
Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard<br />
• Patrick Meijn | Allianz<br />
Newfinancialforum.nl/patrick-meijn<br />
• Richard Meinders | SVC Groep<br />
Newfinancialforum.nl/richard-meinders<br />
• Hans Ludo van Mierlo<br />
Newfinancialforum.nl/hans-ludo-van-mierlo<br />
• Constant Moolenaar | Rabobank<br />
Newfinancialforum.nl/constant-moolenaar<br />
• Marc de Moor / Sandstreet Consultants<br />
Newfinancialforum.nl/marc-de-moor<br />
• Kaj Morel / De Zaak van Betekenis<br />
Newfinancialforum.nl/kaj-morel<br />
• Saskia van Muijsenberg | BiomimicryNL<br />
Newfinancialforum.nl/saskia-van-den-muijsenberg<br />
• Natasja Naron | Garbriël Financiële Bescherming<br />
Newfinancialforum.nl/natasja-naron<br />
• Ton Nijenhuis | Tonsultancy<br />
Newfinancialforum.nl/ton-nijenhuis<br />
• Arjan Nollen | Delta Lloyd<br />
Newfinancialforum.nl/arjan-nollen<br />
• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar<br />
Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen<br />
• Jurjen Oosterbaan Martinius | Bureau DFO<br />
Newfinancialforum.nl/jurjen-oosterbaan<br />
• Thera van Osch | OQ consulting<br />
Newfinancialforum.nl/thera-van-osch<br />
• Jeroen Oversteegen | Nationale Hypotheekbond<br />
Newfinancialforum.nl/jeroen-oversteegen<br />
• Monique Pereij / meerbewust<br />
Newfinancialforum.nl/monique-pereij<br />
• Li An Phoa | Drinkable Rivers<br />
Newfinancialforum.nl/li-an-phoa<br />
• Monique Piet | Manifesto<br />
Newfinancialforum.nl/monique-piet<br />
• Jan-Willem Pijper | LEF<br />
Newfinancialforum.nl/janwillem-pijper<br />
• Gilbert Pluym / Onderlinge ‘s-Gravenhage<br />
Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym<br />
• Peter Post | MoneyView Research<br />
Newfinancialforum.nl/peter-post<br />
• Kathy Reinerie | Vivendi Financieel Advies<br />
Newfinancialforum.nl/kathy-reinerie<br />
• Hamid Ressang | RedZebra Group<br />
Newfinancialforum.nl/Hamid-ressang<br />
• Paul Rijns | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/paul-rijns<br />
• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief<br />
Newfinancialforum.nl/tim-rijvers<br />
• Marije Romeijn | Zwitserleven<br />
Newfinancialforum.nl/marije-romeijn<br />
• Peter Ronteltap | Zwitserleven<br />
Newfinancialforum.nl/peter-ronteltap<br />
• Tamara Ronteltap / Purpose Coaching<br />
Newfinancialforum.nl/tamara-ronteltap<br />
• Katja van Roosmalen | MKB journalist<br />
Newfinancialforum.nl/katja-van-roosmalen<br />
• Bert Rorije | Bert Rorije Directions<br />
Newfinancialforum.nl/bert-rorije<br />
• Rolf Rozestraten | Obvion<br />
Newfinancialforum.nl/rolf-rozestraten<br />
• Eline Rugebregt | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/eline-rugebregt<br />
• Han de Ruiter<br />
Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter<br />
• Gerard van Santen | Inventiv<br />
Newfinancialforum.nl/gerard-van-santen<br />
• Mike Schilperoort | Lindenhaeghe<br />
Newfinancialforum.nl/mike-schilperoort<br />
• Faisal Setoe | Aegon<br />
Newfinancialforum.nl/faisal-setoe<br />
• Pauline Sibbel | Courage to move<br />
Newfinancialforum.nl/pauline-sibbel<br />
• Peggy van der Smitte | Marcel van der Smitte en Partners<br />
Newfinancialforum.nl/peggy-van-der-smitte<br />
• Ansfried Snijders | Meerwaarde en meer<br />
Newfinancialforum.nlansfried-snijders<br />
• Kyon Soons / a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/kyon-soons<br />
• Patrick Steehouwer | DAK Intermediairscollectief<br />
Newfinancialforum.nl/patrick-steehouwer<br />
• Ellen Steijvers | Senvy Consulting<br />
Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers<br />
• Pieter van Stratum | FIDIB<br />
Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum<br />
• René Teuwen | RTIMA<br />
Newfinancialforum.nl/rene-teuwen<br />
• Fred Toussaint | Nationale-Nederlanden<br />
Newfinancialforum.nl/fred-toussaint<br />
• Minke Tromp | Bureau voor Toegepaste Filosofie<br />
Newfinancialforum.nl/minke-tromp<br />
• Boudewijn van Uden | a.s.r.<br />
Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden<br />
• Ivo Valkenburg | Valkenburg bv<br />
Newfinancialforum.nl/ivo-valkenburg<br />
• Tjibbe van der Veen | Oare Wei<br />
Newfinancialforum.nl/tjibbe-van-der-veen<br />
• Cas Verhage | Nh 1816 Verzekeringen<br />
Newfinancialforum.nl/cas-verhage<br />
• Pauline Versteegh | Create Your Future<br />
Newfinancialforum.nl/pauline-versteegh<br />
• Jan Verstegen | Eerste stap.nl<br />
Newfinancialforum.nl/jan-verstegen<br />
• Carla Verwijmeren | Smartvoices<br />
Newfinancialforum.nl/carla-verwijmeren<br />
• Hans Visser | Zwitserleven<br />
New financial forum.nl/hans-visser<br />
• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk<br />
Newfinancialforum.nl/valentina-visser<br />
• Wim Vonk | Sparkling CRM<br />
Newfinancialforum.nl/wim-vonk<br />
• Jack Vos | Luyten Adviesgroep<br />
Newfinancialforum.nl/jack-vos<br />
• Willem Vreeswijk | NFF/VVP<br />
Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk<br />
• Owen de Vries | Heartful Banking<br />
Newfinancialforum.nl/owen-de-vries<br />
• Michiel van Vugt / NNEK<br />
Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt<br />
• Petra van der Wal | Petra van der Wal Detachering<br />
Newfinancialforum.nl/petra-van-der-wal<br />
• Ruud van der Wal | Monuta<br />
Newfinancialforum.nl/ruud-van-der-wal<br />
• Ozewald Wanrooij | Neutralis<br />
Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij<br />
• Judith Webber | Pure Human<br />
Newfinancialforum.nl/judith-webber<br />
• Johan Wempe / VU/FEWEB<br />
Newfinancialforum.nl/johan-wempe<br />
• Arnoud Wennekus / AOV-ZZP.nl<br />
Newfinancialforum.nl/arnoud-wennekus<br />
• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars<br />
Newfinancialforum.nl/richard-weurding<br />
• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus<br />
Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans<br />
• Marijn Wiersma / Arise<br />
Newfinancialforum.nl/marijn-wiersma<br />
• Enno Wiertsema | Adfiz<br />
Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema<br />
• Marc Wilhelmus | VLPN<br />
Newfinancialforum.nl/marc-wilhelmus<br />
• Peter Wormskamp | Helder Beheerd<br />
Newfinancialforum.nl/peter-wormskamp<br />
• Patricia Wouda | Patricia Wouda<br />
Newfinancialforum.nl/patricia-wouda<br />
• Diana Zandbergen | WIFS<br />
Newfinancialforum.nl/diana-zandbergen<br />
• Meino Zandwijk | dutch<br />
Newfinancialforum.nl/meino-zandwijk<br />
• Amba Zeggen | Risk & Goverance<br />
New financial forum.nl/amba-zeggen<br />
• Marieke van Zuien | BNP Paribas Cardif<br />
Newfinancialforum.nl/marieke-van-zuien<br />
• Harry van der Zwan | Nationale-Nederlanden<br />
Newfinancialforum.nl/harry-van-der-zwan<br />
ZOMER 20<strong>19</strong> <strong>NFM</strong> | 59
NEW FINANCIAL MAGAZINE<br />
Het meest inspirerende en vooruitstrevende<br />
magazine voor financieel dienstverleners<br />
Boordevol Crazy Ones, Young Ones, Innovatie,<br />
Diversiteit, Leiderschap, Taboes, Betekenis,<br />
Rendement en Pure winst<br />
Het magazine is een van de uitingen van de stichting New Financial<br />
Forum. De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en<br />
best practices van positief ingestelde mensen die gezamenlijk een<br />
bijdrage leveren aan een gezonde en gerespecteerde financiële<br />
sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten, workshops, faciliteert<br />
dialogen, is aanjager van vernieuwing, voegt betekenis toe<br />
en is de stem van een innovatieve en betrokken financiële sector.<br />
WEES VERZEKERD VAN PURE INSPIRATIE EN BEST PRACTICES EN MELD<br />
JE AAN OP WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL
Change language