Gezonde Groei

GEZONDE
GROEI
MAGAZINE OVER DE KRACHT VAN DE REGIO ARNHEM NIJMEGEN NAJAAR 2018

BESTE LEZER,
elkom in de Regio Arnhem Nijmegen. Welkom
W in úw regio, waarvan u als bestuurder, raadslid,
ondernemer, bewoner en/of bezoeker van een van de 18
gemeenten onderdeel bent. Graag nodigen we u uit om op
die manier naar uw eigen gemeente te kijken: als onderdeel
van een groter geheel.
Met enerzijds de economische bedrijvigheid en anderzijds
een fantastische leefomgeving – inclusief natuur, cultuur
en historie – hebben wij enorm veel te bieden. Die
eigenschappen willen we koesteren en vergroten, zonder
dat het ten koste gaat van de leefbaarheid en van elkaar.
Groeien op een gezonde manier dus.
Regionale samenwerking is een paar jaar lang niet
zo vanzelfsprekend meer geweest. Mede vanwege
de crisis verslapte de aandacht en verdween de regio
langzaam van de agenda. Nu zijn we zover dat we met
de samenwerkingsvorm Regio Arnhem Nijmegen weer
echt stappen kunnen zetten. Waarbij lokale en regionale
belangen elkaar niet in de weg zitten, maar elkaar juist
versterken.
Met dit magazine laten we de kracht van onze regio en de
meerwaarde van regionale samenwerking zien. We hopen
dat u net zo trots bent als wij op al onze kwaliteiten, en net
zo scherp op hoe we die kunnen behouden en uitbouwen.
Ahmed Marcouch en Carol van Eert
Voorzitter en vicevoorzitter Regio Arnhem Nijmegen
Carol van Eert en Ahmed Marcouch

INHOUDSOPGAVE
Ondernemer aan het woord
‘WE HEBBEN HEEL
BEWUST GEKOZEN
VOOR EEN GOED
BEREIKBARE LOCATIE’
Barri Jansen, Avisi
Bewoners aan het woord
‘HET VOELT HIER
NOG STEEDS
ALS VAKANTIE’
Hein van de Wijgert en Petra Rijgersberg
6 18
Raadsleden aan het woord
‘LOKALE BELANGEN
EN REGIONALE
VOORUITGANG
MOETEN HAND IN
HAND GAAN’
Ben Schulte en Janita Hanekamp-Janssen
De thema’s
16 DUURZAAMHEID
24 WONEN
32 ECONOMIE
42 MOBILITEIT
De opgaven voor de regio
28
10 Fons Eijkelkamp, Royal Eijkelkamp
14 Ruud Koornstra, Nationale Energiecommissaris
22 Gijs van Dijk, Sint Damianusgilde
34 Wang Long Li, Tinybots
40 Jan Jonker, Hoogleraar Duurzaam Ondernemen
44 Bente Bollmann, Mojo Concerts
48 Ahmed Marcouch en Carol van Eert, Regio Arnhem Nijmegen
3

18 GEMEENTEN
WERKEN SAMEN AAN
GEZONDE GROEI
VAN DE REGIO
RENKUM
ARNHEM
RIJN
OVERBETUWE
DRUTEN
BEUNINGEN
WAAL
NIJMEGEN
MAAS
WIJCHEN
HEUMEN
MOOK EN
MIDDELAAR
4 GEZONDE GROEI

IJSSEL
ROZENDAAL
RHEDEN
DOESBURG
D
BE
WESTER-
VOORT
DUIVEN
MONTFERLAND
ZEVENAAR
LINGEWAARD
BERG
EN DAL
5

Barri Jansen met op de achtergrond de Rijntoren bij Arnhem Centraal
‘DEZE REGIO
BIEDT EEN MOOIE
COMBINATIE VAN
ECONOMIE EN
GROEN’
6 GEZONDE GROEI

Ondernemer aan het woord
‘WE HEBBEN HEEL
BEWUST GEKOZEN
VOOR EEN GOED
BEREIKBARE LOCATIE’
Begin 2018 verhuisde het softwarebedrijf Avisi – 18 jaar
geleden gestart door drie studievrienden uit Enschede – naar
de Rijntoren bij Station Arnhem Centraal. Met die vestigingslocatie
willen ze hun personeel en de studenten uit de regio
bedienen, vertelt mede-oprichter Barri Jansen.
INSPIREREND UITZICHT
“Een jaar of tien geleden maakten we de
stap van zolderkamer naar kantoor. We
zochten vooral naar een plek met kortlopende
contracten en kwamen in Arnhem terecht.
Op bedrijventerrein IJsseloord II zijn we rustig
gegroeid tot we toe waren aan deze stap:
verhuizing naar de Rijntoren met inmiddels
vier verdiepingen, op een fantastische plek met
inspirerend uitzicht.
In dat opzicht is er echt een verandering gaande.
Zeker in de ICT draaide het vroeger om auto’s:
daar kon je een sollicitant mee over de streep
trekken. Een jaar of twintig geleden vonden
sollicitatiegesprekken zelfs regelmatig in de
showroom plaats. Dat kun je je nu toch niet
meer voorstellen? De auto is inmiddels geen
statussymbool meer voor jongeren, die hebben
liever een ov-jaarkaart of goede ontwikkelkansen
binnen een bedrijf.
We hebben heel bewust gekozen voor een
goed bereikbare locatie. Je ziet dat er nog
steeds vooral werk in het westen is, maar dat
veel mensen de files wel zat zijn. Zij komen
er bovendien achter dat ook in deze regio
uitdagend werk is. Die mensen willen we
bedienen met een centraal gelegen en goed
bereikbare plek.”
STATIONSLOCATIE
“Omdat wij veel met studenten samenwerken
was een stationslocatie bovendien extra
interessant. Het mooie is: we zien nu ook steeds
meer sollicitanten uit Utrecht en het westen bij
ons aankloppen, juist vanwege die ligging bij het
station.
‘VOOR UITDAGEND
WERK HOEF JE
NIET NAAR
DE RANDSTAD’
Mobiliteit is sowieso aan het veranderen,
met steeds meer een mix tussen (deel)auto,
openbaar vervoer en de fiets. Als je tussen
Brummen en Zutphen woont en naar Arnhem
gaat, moet je voor minstens een deel van
7

‘MENSEN DIE
IN DEZE REGIO
WONEN HEBBEN
DAAR VAAK HEEL
BEWUST VOOR
GEKOZEN’
foto volgt
Barri Jansen
het traject de auto pakken. Ook vanuit de
Achterhoek is de bereikbaarheid minder goed.
Voor dat soort gevallen loopt de regelgeving
vaak nog achter. Als een medewerker met
zijn eigen auto naar het station gaat om daar
de trein te pakken, mag ik zijn parkeerkosten
bijvoorbeeld niet vergoeden. Dat mag alleen
als het een leaseauto is. Als je als overheid de
mensen de trein in wilt hebben moeten dit soort
dingen beter worden gefaciliteerd.”
ARBEIDERSWONINGEN 2.0
“Ook wat betreft een woning heeft de nieuwe
generatie weinig op met bezit. Daar kun je
als bedrijf een rol in spelen; je kunt mensen
begeleiden met de juiste woonvorm. Een soort
arbeiderswoningen 2.0. Niet dat je een klein
huisje toegewezen krijgt, maar dat je bij een
soort huurwoningcorporatie een bepaald budget
krijgt om iets uit te zoeken. Waarbij dat budget
groter wordt als je in salaris groeit en je een
stap kunt maken als je thuissituatie verandert.
Zo’n regeling brengt veel complexiteit met zich
mee, maar kan goed werken als het vanuit een
bredere schaal wordt georganiseerd. Avisi zou
daar zeker voor openstaan.”
SAMENWERKING MET DE HAN
“Elk jaar werken er wel een stuk of tien
studenten bij ons. We hebben een intensieve
samenwerking met de HAN en richten ons
niet alleen op de afstudeerders, maar ook
op studenten in een eerdere fase van hun
studie. Daar nemen we een maatschappelijke
verantwoordelijkheid in, in plaats van het alleen
voor onszelf goed in te richten.
Door bovendien veel aan interne kennisdeling
te doen, blijft ons personeel groeien. Zo houden
we de innovatiekracht hoog en het is fijn voor
de mensen zelf. In 2030 willen we het beste
IT-bedrijf van Nederland zijn; dat kan alleen met
goed en tevreden personeel.
We hechten dan ook waarde aan de balans
tussen werk en privé en proberen met onze
locatie de reistijd te verkorten. Mensen die hier
wonen, hebben daar vaak heel bewust voor
gekozen. We willen het werken in deze regio
dan ook zo aantrekkelijk mogelijk houden en
dat kan mede met een goede bereikbaarheid.
We hebben ons kantoor ingericht vanuit de
gedachte dat er veel wordt samengewerkt. We
8 GEZONDE GROEI

hebben hier een hele open werkruimte met veel
glas, maar wel met afgescheiden kantoorruimtes
zodat ieder team zich op z’n eigen specialisme
kan focussen.”
LOKALE ONDERNEMERS
“Meer bedrijvigheid in de regio geeft ook een
boost aan de middenstand. Kijk alleen al naar
hoeveel mensen er in de pauze een broodje
halen of even snel wat boodschappen doen. Dat
neemt alleen maar toe en mensen gaan dan het
liefst naar de leuke lokale winkels in plaats van
de grote ketens. Door genoeg grote bedrijven
hier te houden bedien je de middenstand en
draag je bij aan het bestaansrecht van lokale
ondernemers. En het zijn juist díe ondernemers
die een stad aantrekkelijk en levendig houden en
die zorgen voor beleving.
We hebben bijvoorbeeld een intensieve
samenwerking met een unieke lunch- en
patisseriezaak om de hoek. Zij maken voor
ons twee keer per maand de lekkerste taarten
om iets te vieren en ons personeel heeft
kortingspassen om voordelig iets bij hen te
kopen. Een nog mooier voorbeeld is van ons
zusterbedrijf in Barcelona, waar lunchbonnen
worden uitgedeeld die alleen in de regio kunnen
worden gebruikt. Zo stimuleer je als werkgever
dat mensen de stad in gaan en versterk je de
lokale economie.”
KWALITEIT VAN LEVEN
“Deze regio biedt een mooie combinatie van
economie en groen en de kwaliteit van leven is
zeer hoog. We moeten er echter wel voor zorgen
dat de regio ook voor ICT’ers aantrekkelijk blijft,
met genoeg vermaak en blijvende oplossingen
voor bereikbaarheid. Het zou toch doodzonde
zijn als we die tienduizend HAN-studenten aan
het opleiden zijn voor andere plekken in het
land.”
‘DE NIEUWE
GENERATIE HEEFT
NIETS MET BEZIT’
Werken in de regio
Ontwikkeling banen
Woon-werkverkeer
Indexcijfer
103
102
101
100
99
98
97
96
2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
17%
buiten
de regio
83%
binnen de regio
Regio Arnhem Nijmegen
Nederland
Opleidingsniveau beroepsbevolking
45%
40%
35%
30%
25%
20%
Regio Arnhem Nijmegen
Nederland
15%
10%
5%
0%
laag middelbaar hoog
9

Fons Eijkelkamp,
Eigenaar Royal Eijkelkamp
“In 1911 begon mijn opa een smederij in Lathum, waar
mijn vader rond 1948 de handgrondboor ontwikkelde.
Die paste toen met zijn 1,2 meter net in de kofferbak
van een Volkswagen Kever; nu wordt hij vanuit
Giesbeek in doorontwikkelde vorm over de hele wereld
verkocht. Net als diverse andere technisch innovatieve
grond- en watermonitoringproducten. We hebben
onlangs bijvoorbeeld een groot contract afgesloten in
Sri Lanka; dat gaat alleen al voor de pilot om twintig
miljoen euro.
We voelen ons echter nog steeds lokaal verbonden.
Ook met deze specifieke plek, want we hebben veel
ruimte nodig om tests uit te kunnen voeren. En het
leefklimaat is prettig; niet voor niets woont zo’n tachtig
procent van onze 150 medewerkers in een straal van
dertig kilometer rond Giesbeek.
We hebben Duitsland, Schiphol en Wageningen om de
hoek. Als je wat rondreist in de wereld dan weet je: we
zitten hier zo slecht nog niet. Alleen de bereikbaarheid
is een groot probleem. We hebben een Eijkelkamp
Academy van waaruit met name mbo’ers en hbo’ers
continu met ons samenwerken; die studenten
hebben moeite om hier te komen. Het openbaar
vervoer is beperkt en het ontbreekt aan genoeg
overnachtingsplekken of huisvesting voor jongeren. Wij
missen helaas weleens een goede student of een mooi
project vanwege die beperkte bereikbaarheid.”
‘WIJ WERKEN
WERELDWIJD,
MAAR BLIJVEN
LOKAAL
VERBONDEN’
10 GEZONDE GROEI
Fons Eijkelkamp voor zijn bedrijfspand in Giesbeek

11

Nationaal Park Veluwezoom, 5.000 hectare natuurgebied met 350 kilometer aan paden
om te wandelen, fietsen, mountainbiken of paardrijden (foto: RBT KAN)
Het interieur van station Arnhem Centraal (foto: Thea van den Heuvel)
‘SAMENWERKEN IS
EEN VOORWAARDE
VOOR VOORUITGANG’
“The Economic Board zorgt voor het aanjagen van de
economische innovatie en voor de profilering van de regio
in onder andere Den Haag, Düsseldorf en Brussel. Daarbij
willen we de gunstige ligging ten opzichte van Noordrijn-
Westfalen benutten; dat is ons grootste economische
afzetgebied en die relatie moeten we goed onderhouden.
Als primaire focus voor onze regio hebben we gekozen
voor de gebieden food, health en energy. In die stuwende
innovatieve sectoren gebeurt al veel én valt nog winst
te boeken. En als we onze ambitie willen waarmaken –
we willen binnen deze thema’s tot de topregio’s van de
wereld behoren – is samenwerking essentieel. Zonder
samenwerking geen vooruitgang. Dat vraagt om meer dan
alleen een paar bedrijven die dicht bij elkaar liggen; er is
echt een samenspel van overheden, onderwijsinstellingen
en het bedrijfsleven voor nodig. Zonder die triple helixsamenwerking
kachelen we langzaam achteruit.”
Hubert Bruls,
Voorzitter The Economic Board
12 GEZONDE GROEI

‘GA MET JE REGIONALE
AMBITIES EUROPA IN
EN JE HOUDT ER
SAMENWERKING,
KENNIS EN STEUN
AAN OVER’
Arnout Smit,
Adviseur Europese Zaken
Bureau Brussel
Bijschrift ....
Een drukbezochte Grote Markt in
Nijmegen (foto: RBT KAN)
13

‘ECHTE
VERNIEUWING
KOMT UIT
DE REGIO’
14 GEZONDE GROEI

Ruud Koornstra, Nationale Energiecommissaris
“Vooruitgang ontstaat door vernieuwing en echte vernieuwing komt
uit de regio. De eerste Tesla Roadster – die eigenlijk een omgebouwde
Lotus Elise is – werd niet gemaakt in Silicon Valley, maar in een
schuurtje in Lochem. Zo gaat het altijd met disruptieve ideeën
en toepassingen; die komen niet uit bestuurscentra in Den Haag,
Washington of Brussel. Die komen uit de regio.
Als land zijn we zeer innovatief, maar hebben we een achterstand in
te halen op het gebied van implementatie. Met een goede eindsprint
kunnen we nog wereldkampioen energietransitie en verduurzaming
worden. Er zit hier zoveel vernuft en creativiteit. We zijn enorm
ondernemend. En we zijn enorm rijk. Kortom: we hebben alle
ingrediënten in huis om de aarde te redden. Als je op wereldschaal
kijkt is Nederland echter hooguit een dorp en de regio slechts een
wijkje. Werk dus vooral ook samen met andere regio’s om stappen te
zetten. Wees trots, benut je kracht, maar kijk ook breder dan dat.
Op een bijeenkomst over de Regio Arnhem Nijmegen merkte ik dat
veel bestuurders twee dingen zijn: sceptisch en ambitieus. Blijf vooral
dat tweede, want de potentie is er. En de nieuwe Omgevingswet
geeft regio’s straks meer de ruimte. Dus experimenteer, wees soms
burgerlijk ongehoorzaam en durf te doen!”
Koornstra bij zijn woning aan het Gravinnenbos in Arnhem. “Gelderland is de
mooiste provincie van Nederland. Eindelijk woon ik er nu, mede op aandringen
van mijn Arnhemse meisje.” 15

Duurzaamheid
DE OPGAVE
De energietransitie in de Regio Arnhem Nijmegen is in volle gang.
Toch gaat het niet snel genoeg om het doel van een energie neutrale
regio in 2050 te halen. In de afgelopen vijf jaar is het verbruik van
fossiele energie weliswaar afgenomen, maar de productie van
duurzame energie is ook verminderd. De verduurzaming van de
regio vraagt dan ook om versnelling. Die versnellingsopgave is fors
en urgent: gemeenten en de regio moeten daar nú mee starten.
Dat vergt een goede regionale samenwerking, duidelijke afspraken
en een gezamenlijke marktbenadering.
TUSSEN-
DOEL
2023
ENERGIE BESPAREN EN
DUURZAME WARMTE:
8.600
WONINGEN PER JAAR ERBIJ
TUSSEN-
DOEL
2023
16 GEZONDE GROEI
ELEKTRISCH RIJDEN:
7.000
AUTO’S PER JAAR ERBIJ
WAT IS ER AL GEBEURD?
• De realisatie van de eerste windparken in Duiven en Nijmegen.
• Groei warmtenetten: 10% van de huizen zonder gasketel.
• Een toename van zonnepanelen op daken met een factor 25.
• Gezamenlijke inkoop van 92 GWh lokaal opgewekte duurzame elektriciteit.
• Bouw van groengasfabrieken bij ARN en Bergerden.
• Het vaststellen van een regionale energie-ambitie, inclusief een conceptuitvoeringsprogramma.

TUSSEN-
DOEL
2023
ZONNEPANELEN
OP WONINGEN:
6.500
WONINGEN PER JAAR ERBIJ
WAT MOET ER
NOG GEBEUREN?
• Besluit tot aardgasloze nieuwbouw, een harde
randvoorwaarde bij bouwvergunningen.
• Het goede voorbeeld geven door een energieplan op te
stellen, maatschappelijk vastgoed te verduurzamen en
circulair in te kopen en te bouwen.
• Warmtetransitieplan bestaande bouw maken rond
uitfaseren aardgas en het aanbieden van alternatieven.
• Zorgen voor een regionale aanpak bij het inplannen van
windturbines en zonnevelden in het landschap.
• Het verduurzamen van bedrijventerreinen en zorgen
voor een omgevingsdienst die (mkb-)bedrijven
stimuleert en aanzet tot energiebesparing (wortel-enstok-benadering).
• Samen met energiedistributiebedrijf zorgen voor een
planning voor voldoende EV-infrastructuur.
• Convenanten sluiten met bedrijven en organisaties over
aanpak energietransitie.
• Het omzetten van de regionale energie-ambitie in de
landelijk vereiste energie- en klimaatstrategie.
TUSSEN-
DOEL
2023
WINDTURBINES:
25X
3 MEGAWATT ERBIJ
DUURZAAM OPENBAAR VERVOER:
220
BUSSEN OP GROEN GAS
ANNO
2018
45
EMISSIELOZE TROLLEY-
BUSSEN IN ARNHEM
Bron cijfers: Actualisatie Routekaart Energietransitie Regio Arnhem Nijmegen
en Economische Monitor stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen
Kijk voor meer informatie over dit thema op www.regioan.nl
17

In de tuin bij Hein en Petra in Heteren
‘AL DIE
LANDSCHAPPEN,
MET RIVIEREN EN
BOSSEN: HET IS HIER
FANTASTISCH’
18 GEZONDE GROEI

BEWONERS AAN HET WOORD
‘HET VOELT HIER NOG
STEEDS ALS VAKANTIE’
Na jaren in de stad te hebben gewoond, zochten ze de
ruimte. Hein van de Wijgert en Petra Rijgersberg wonen nu
met hun twee kinderen in Heteren; centraal in de regio met
zowel de natuur als stedelijke dynamiek om de hoek.
GEEN NIEUWBOUWWIJK
Hein: “Ik heb 22 jaar in Nijmegen gewoond
en daar kwam ik Petra tegen. We hebben
samen nog een appartementje aan het
Kronenburgerpark gehad. Wat een fantastische
sfeer in die stad, heel open. Maar toen de
kinderen kwamen zochten we een plek met
meer ruimte. Dicht bij de natuur, maar ook
niet té ver van de stad. En dan liever geen
nieuwbouwwijk waar alles hetzelfde is.”
Petra: “Toen we in Heteren gingen kijken en deze
plek zagen waren we snel verkocht. Er is ruimte
aan alle kanten en het is goed betaalbaar. De
Betuwe barst van de mooie plekken en we gaan
hier graag wandelen of fietsen.”
Hein: “Al hardlopend zit ik binnen tien minuten
op de Veluwe. Al die landschappen, met rivieren
en bossen: prachtig. En de steden zijn nog
steeds relatief dichtbij. Nijmegen en Arnhem
natuurlijk, maar we hebben Wageningen ook
echt ontdekt. Dan steken we met het pontje de
Nederrijn over en zijn we er zo.”
VAKANTIEGEVOEL
Hein: “Wat dat betreft is Gelderland echt
fantastisch. Als ik over de dijk rijd met uitzicht
op de heuvels aan de overkant heb ik altijd
het gevoel dat ik in het buitenland ben. Laatst
hadden we vrienden uit Alkmaar op bezoek die
echt verbaasd waren over de omgeving hier. Ze
kregen meteen een vakantiegevoel, iets dat wij
na al die jaren ook nog steeds hebben.
Voor mijn werk moet ik vaak in Amsterdam zijn.
Daar ga ik met veel plezier heen, maar terugrijden
blijft het leukste. Via de A12 voel je dat
je de ruimte inrijdt. We hebben altijd in steden
gewoond, het is enorm fijn om nu hier te zijn.”
Petra: “Al moet ik wel zeggen dat we allebei
een auto hebben, dat maakt het gemakkelijker.
Met het openbaar vervoer is het namelijk niet
te doen om ergens heen te gaan. En als je uit
eten wilt moet je wel het dorp uit, want hier
in Heteren zit bijna niks. Richting werk – ik
ben Jeugdzorgwerker op een basisschool in
Maarssen, bij Utrecht – is het vooral een kwestie
van goed timen; als je ’s ochtends net te laat
vertrekt sta je meteen in de file.”
Hein: “Al is het met de verbreding van de
snelweg wel minder geworden. Op een rustige
vrijdag ben ik binnen een uur in Amsterdam.”
HETEREN VERBETEREN
‘VANUIT HET
WESTEN NAAR
HUIS RIJDEN IS
HEERLIJK’
Hein: “Als je wilt kun je hier in het dorp heel
actief zijn. Zo zit ik zelf in het bestuur van
WATBETERS, de lokale energiecoöperatie.
19

Het dak van de Brede School ligt al vol met
zonnepanelen, waar dorpsgenoten in kunnen
investeren. En we hebben hier een zeer
actieve dorpsraad die met hele concrete
initiatieven komt ter verbetering van Heteren.
Het kleinschalige – we hebben zo’n vijfduizend
inwoners – heeft als voordeel dat je zelf vrij veel
invloed op het dorp hebt. Alleen het dorpshart
komt helaas maar moeizaam van de grond, daar
wordt al jaren voor gestreden.
‘ZORG VOOR EEN
GROENE BUFFER
EN BLIJF VAN
DE ECHT MOOIE
PLEKKEN AF’
Qua bedrijvigheid viel het in het begin nog
wel wat tegen. Toen ik een paar jaar geleden
ging solliciteren zag ik vooral veel relevante
vacatures in de Randstad. Maar het neemt
hier steeds verder toe en de regio wordt goed
gepromoot. We hebben een hoop te bieden voor
interessante bedrijven.”
Petra: “Het is echter wel een risico, meer
bedrijvigheid betekent vaak ook meer bewoners.
Tussen de steden wordt al veel gebouwd en
ook hier voelen we de nieuwe wijken langzaam
op ons afkomen. Ik zou zeggen: zorg voor een
groene buffer en blijf van de echt mooie plekken
af. Alleen groeien op een gezonde manier
dus, want als het allemaal veel drukker wordt,
verdwijnt de meerwaarde om hier te wonen.”
‘DE ENERGIE-
TRANSITIE HEEFT
VEEL IMPACT OP
DE OMGEVING’
VERANDEREND LANDSCHAP
Hein: “Het landschap en de omgeving gaan
echter sowieso veranderen, vanwege de
energietransitie. Waar komen in Gelderland
bijvoorbeeld windmolen- en zonneparken? En
waar komen de extra elektriciteitshuisjes in de
wijk, die nodig zijn voor zwaardere aansluitingen
omdat we allemaal elektrisch gaan koken,
verwarmen en rijden?
Vanuit mijn rol als strategie- en
innovatieconsultant bij Alliander houd ik me
daarmee bezig. Er moet echt iets gebeuren
om de nationale CO 2 -doelen te halen en veel
oplossingen kun je niet per gemeente bekijken.
De regionale schaal, met meerdere gemeenten,
woningcorporaties en andere partijen, is
eigenlijk de perfecte schaal om op dit thema
samen te werken.”
TE WEINIG CAPACITEIT
Hein: “In 2021 moet elke gemeente hebben
bepaald welk type duurzame warmtevoorziening
in welke wijk komt en in welke volgorde de
wijken van het aardgas afgaan. Er is serieuze
20 GEZONDE GROEI

Wonen
in de regio
Bevolkingsprognose
Regio Arnhem Nijmegen
800.000
795.000
790.000
785.000
780.000
775.000
770.000
765.000
760.000
755.000
2015 2020 2025 2030 2035 2040
Jules (8) en Maaren (7) op de dijk vlakbij hun woning
Snelfietsroutes
Regio Arnhem Nijmegen
kennis en capaciteit nodig bij bestuurders
om daarmee aan de slag te gaan. In kleinere
gemeenten ontbreekt het vooral aan die
capaciteit; beleidsmedewerkers hebben hier
vaak simpelweg onvoldoende tijd voor.
60 km 56 km
116 km
totaal
We zouden er dan ook goed aan doen om te
kijken hoe we van elkaar kunnen leren. Zonder
dat je als gemeente je autonomie kwijtraakt; de
gemeenteraad blijft beslissend, maar zorg dat je
je kennis en data zoveel mogelijk uitwisselt. En
neem een voorbeeld aan Nijmegen: daar ligt een
goed doordachte aanpak en is echt bestuurlijk
commitment om iets voor elkaar te krijgen.”
MEERWAARDE
Petra: “Ik ben benieuwd hoe het landschap er
over een paar jaar uitziet. Maar de meerwaarde
van deze plek zit niet alleen in de mooie
natuur, ook qua cultuur en recreatie zitten
we goed, met leuke theaters en festivals.
Met de Vierdaagsefeesten natuurlijk, en het
Bevrijdingsfestival in Wageningen. En tijdens
Koningsdag is Heteren zelf bijvoorbeeld ook
hartstikke leuk. Het is kneuterig, maar enorm
gezellig.”
2017
2016
2015
2014
gereed
in uitvoering
Thuiswerken
Regio Arnhem Nijmegen
19% 81%
17% 83%
16% 84%
10% 90%
0% 25% 50% 75% 100%
werkt minimaal eens per week thuis
werkt minder dan één keer per week thuis
21

‘HIER GA IK
NOOIT MEER
WEG, OF ZE
MOETEN ME
WEGDRAGEN’
Gijs van Dijk (rechts) samen met nog drie leden
voor het gildehuis in Niftrik
22 GEZONDE GROEI

Gijs van Dijk, Bestuurslid Sint Damianusgilde
“Al bijna 43 jaar – zolang als ik in Niftrik woon – ben ik lid van het Sint
Damianusgilde, waarvan inmiddels al 40 jaar bestuurslid. Dat doe ik met
ontzettend veel plezier en in die periode ben ik drie keer de trotse schutterskoning
geweest. Het gilde is nog voor het jaar 1600 opgericht en barst van de tradities,
waaronder de jaarlijkse Gildefeesten. Dan komen er ook altijd veel bezoekers uit
de regio. Maar we behouden altijd dat kleinschalige, dat zit in onze aard.
Van de Maas tot de Waal en van Heumen tot Dreumel: dit gebied en haar historie
spreken me enorm aan. De landschappen, rivieren en rust maken het heerlijk
wonen. En dan zijn er ook nog eens goede voorzieningen voor sport en cultuur.
Toen ik hier in 1975 kwam wonen zei ik meteen: hier ga ik nooit meer weg, of ze
moeten me wegdragen. Dat gevoel is nooit veranderd.”
23

Wonen
DE OPGAVE
De Regio Arnhem Nijmegen is een aantrekkelijk woongebied met een grote
diversiteit aan woonmilieus. Mensen wonen hier met veel plezier en bij het
zoeken naar een (nieuwe) woning kijken ze over de grenzen van hun eigen
gemeente heen. Er zijn binnen de regio drie samenhangende woongebieden
te onderscheiden, waarbinnen een groot deel van de verhuisbewegingen
plaatsvindt: Arnhem en omstreken, Nijmegen en omstreken en de Liemers.
De komende jaren zal de vraag naar woningen in onze regio flink stijgen,
vooral in de stedelijke milieus. Om vraag en aanbod zowel in kwantitatief
als kwalitatief opzicht goed op elkaar af te stemmen, moet er dan ook beleid
worden gemaakt dat de gemeentegrenzen overstijgt.
SAMENSTELLING WONINGVOORRAAD NAAR TYPE
ANNO
2015
RIJWONING
2-1 KAP WONING
VRIJSTAAND
APPARTEMENT
45%
15%
11%
29%
24 GEZONDE GROEI

SAMENSTELLING WONINGVOORRAAD NAAR
EIGENDOMSVORM
Te koop
Te huur
ANNO
2017
54% 45%
BEVOLKING HUISHOUDENS WONINGVOORRAAD
778.488 362.823 343.386
ANNO
2017
WAT IS ER AL
GEBEURD?
WAT MOET ER
NOG GEBEUREN?
Er is regionaal een modelverordening opgesteld, die
door de gemeenteraden is vastgesteld. Iedere subregio
heeft een woonagenda vastgesteld. Deze zijn in
samenwerking met de provincie tot stand gekomen op
basis van de meeste recente bevolkingsprognose en de
regionale uitwerking van het woonbehoefteonderzoek
WoON 2015. En er wordt in het voorjaar van 2018
gewerkt aan een strategische regionale visie op wonen,
die de subregionale woonagenda’s en de andere
regionale thema’s verbindt.
• Afronding/vaststellen overkoepelende strategische visie bij
de subregionale woonagenda’s en de monitoring daarvan.
• Per subregio het uitvoeren en uitwerken van de
woonagenda’s.
• Verbreding van het portefeuillehoudersoverleg Wonen
naar een portefeuillehoudersoverleg Leefomgeving.
• Experimenteren met het Werkplaatsmodel waarin met
(maatschappelijke) partners concrete opgaven worden
aangepakt.
• Evaluatie van de Huisvestingsverordening.
Bron cijfers: Woningmarktmonitor Provincie Gelderland
Kijk voor meer informatie over dit thema op www.regioan.nl
25

Airborne Museum Hartenstein, Oosterbeek
(foto: Airborne Museum Hartenstein)
Down The Rabbit Hole bij Beuningen
(foto: Down The Rabbit Hole)
Renovatie van de oude Waalbrug (A50 Ewijk-Valburg)
(foto: Rijkswaterstaat / Thea van den Heuvel)
26 GEZONDE GROEI

BMX’ers in actie op Papendal, het grootste topsporttrainings
centrum van Nederland (foto: Papendal)
De Zevenheuvelenloop (foto: Theo van Zwam)
27

Janita Hanekamp-Janssen
RAADSLEDEN AAN HET WOORD
‘LOKALE BELANGEN
EN REGIONALE
VOORUITGANG MOETEN
HAND IN HAND GAAN’
Ben Schulte is sinds 2006 actief in de Westervoortse politiek,
vanaf 2009 als raadslid en sinds 2010 als fractievoorzitter van
GroenLinks. Janita Hanekamp-Janssen zit sinds kort voor
D66 in de raad, in Overbetuwe. Hoe kijken zij naar de
samenwerking en naar de kansen in de regio?
28 GEZONDE GROEI

‘WE MOETEN OOK
CONTROLEREN EN
BIJSTUREN VANUIT
REGIONAAL OOGPUNT’
VAN MAAKINDUSTRIE NAAR
KENNISECONOMIE
Janita: “Ik ben echt pas net gestart als raadslid,
maar wat me opvalt is dat er hier een soort
bedrijvigheid in de mensen zit. De wil om
dingen te ontdekken en op te starten. Deels
op kleine en bijzondere schaal, bijvoorbeeld in
het Honigcomplex in Nijmegen. Maar ook de
waterstofeconomie krijgt vanuit onze regio een
boost.”
duidelijker wordt, want lokaal gebeurt er te
weinig op het gebied van duurzaamheid.”
Janita: “Bij dit soort thema’s kunnen we
alleen stappen zetten als we samenwerken.
Voor ons begint dat bijvoorbeeld al met het
verkiezingsprogramma, dat we samen met
Lingewaard hebben geschreven. Zo kunnen we
van elkaar leren. Veel onderwerpen gaan over
de gemeentegrenzen heen.
Ben: “Van oudsher zat hier veel maakindustrie;
mijn vader werkte nog bij de vezelfabrikanten
NYMA en AKZO. Nu gaan we steeds meer naar
een kenniseconomie, waar technologische
innovatie een belangrijke rol speelt. Kijk
alleen al naar de opkomst van IPKW aan de
Westervoortsedijk; wat daar allemaal gebeurt is
toch indrukwekkend.”
Als Overbetuwe zitten we precies tussen Arnhem
en Nijmegen in en als gemeente willen we een
buffer zijn, met Park Lingezegen als groene
oase. Dat kan alleen als het regionaal wordt
aangepakt.”
Ben Schulte
GEZAMENLIJKE BELANGEN
Ben: “Voor een aantal thema’s is de Regio
Arnhem Nijmegen erg nuttig. Doelgroepenvervoer
bijvoorbeeld; dat kan niet anders dan
op regionale schaal worden aangejaagd. Zo’n
duurzame en sterke aanbesteding hadden
we nooit als individuele gemeente voor elkaar
gekregen.
Het scheelt dan wel dat er gezamenlijke
belangen zijn. Op het gebied van wonen wringt
dat bijvoorbeeld al meer, en nog lastiger is het
met het Regionaal Programma Werklocaties.
Met de keuze voor welke bedrijventerreinen
wel en welke niet worden doorontwikkeld,
waren wij in de Liemers niet zo blij. Dan is het
voor ons zaak om naar het grote geheel te
blijven kijken.
Ook de energietransitie is een thema dat
zich leent voor regionale schaal. Het Gelders
Energieakkoord is duidelijk, maar er zit nog iets
tussen dat akkoord en gemeenteniveau. Het
is zaak dat het portefeuilleoverleg op dit punt
29

Wij willen onze omgeving zo groen en leefbaar
mogelijk houden, maar het zou ook goed
zijn als die ontsluiting er komt en we willen
de vooruitgang niet in de weg staan. Dus
proberen we het regionale logistieke belang te
combineren met de lokale belangen: is het wel
veilig en duurzaam en worden de omwonenden
voldoende gecompenseerd? Een goede uitkomst
is zowel de verantwoordelijkheid van raadsleden
en het college als van de regio.”
Ben: “Logistiek en bereikbaarheid zijn sowieso
thema’s die je regionaal moet aanpakken. Wij
hebben in dat opzicht echt goede ervaringen
met de voormalige Stadsregio, die onder andere
voor een treinstation heeft gezorgd. En dat in
Westervoort, met 7,85 km 2 toch de kleinste
gemeente van het land.
Wel is het zaak dat we goed geïnformeerd
worden over wat de regio doet. Dat we niet
teveel afhankelijk zijn van wat de wethouders
weten en wat ze hun raad vertellen. Het
zou goed zijn als de informatievoorziening
rechtstreeks naar de raadsleden en bewoners
gaat. Laat zien dat je als regio aan de weg
timmert en wat er al bereikt is. Al gebeurt dat de
laatste tijd al veel meer, bijvoorbeeld ook met dit
magazine.”
‘STA OPEN
VOOR IDEEËN
EN SAMEN-
WERKING’
RAILTERMINAL
Janita: “Dat geldt ook voor de Railterminal
Gelderland, waar containers van bedrijven uit de
regio op de trein naar Duitsland of Rotterdam
worden geladen. De gemeente heeft zich daar
lang tegen verzet, maar gaat nu onder bepaalde
voorwaarden overstag.
TOEKOMSTBEELD
Janita: “Als ik aan een de toekomst van de regio
denk, dan hoop ik vooral op genoeg betaalbare
en goede woonruimte. Zodat de mensen ook
gemakkelijk in dit gebied kunnen blijven. En dat
alle plekken, dus inclusief de kleine dorpjes,
goed bereikbaar zijn met het openbaar vervoer
en fietspaden.”
Ben: “Dat zou nog echt beter kunnen
inderdaad, al wordt er al flink gewerkt aan de
snelfietsroutes. Dat is volgens mij ook de beste
manier om de noodzaak tot meer snelweg weg
te nemen; een snelfietsroute bedient een deel
van de forensen die nu nog de auto pakken.
Bovendien is het ideaal voor toeristen.”
Janita: “Die moeten we niet vergeten, want dit
is ook voor hen natuurlijk een prachtige streek.
Met haar veelzijdige natuur, de kastelen in het
buitengebied, de landschappen en de historie.
Ook zo’n initiatief als de Liberation Route doet
daar veel in. Wel kan het aantal bedrijven
30 GEZONDE GROEI

worden vergroot. Logistiek gezien liggen we
enorm gunstig en dit lijkt me een fijne plek voor
ondernemers.”
Ben: “Mijn ideaalbeeld is dat we over een
paar jaar als regio zelf in duurzame energie
kunnen voorzien. Laten we ook niet zo moeilijk
doen over wat er precies op welke plek staat,
maar alle windmolens, zonneparken en
waterkrachtcentrales in de omgeving bij elkaar
optellen.”
Sta open voor ideeën en samenwerking. En wees
positief kritisch: kijk wat de meerwaarde is voor
je eigen gemeente, maar draag ook gezamenlijk
bij aan de regio.”
Ben: “Inderdaad, we hebben immers
gezamenlijke belangen. Als raadslid is het
onze taak de wethouders te controleren en de
resultaten te wegen. Dat moeten we niet alleen
vanuit lokaal maar ook vanuit regionaal oogpunt
doen.”
Janita: “En zorg voor slimme oplossingen. Een
groot zonneveld bij Tiel leverde veel commotie
op omdat het in een weiland zou komen te
liggen. Nu ligt het op de afvalhoop langs de
snelweg en is iedereen blij.”
POSITIEF KRITISCH
Janita: “Ik zou alle raadsleden op willen roepen
een open houding aan te nemen en om ook je
collega-raadsleden daartoe aan te moedigen.
‘EEN GOEDE UITKOMST
IS ZOWEL DE
VERANTWOORDELIJKHEID
VAN RAADSLEDEN ALS
VAN DE REGIO’
Samenwerken in de regio
Aantal inwoners
per 1 januari 2018
778.488
10
8
6
4
Hoogte inwonerbijdrage
regionale samenwerking 2018
€ 9,84
2
€ 4,47
0
Regio
Achterhoek
Metropool
Regio Eindhoven
€ 1,50
Regio Arnhem
Nijmegen
Aantal gemeenten
Aantal raadsleden
418
18
Welkom
31

Economie
DE OPGAVE
De Regio Arnhem Nijmegen is de motor van de economie in Oost-Nederland.
Gunstig gelegen tussen de Randstad en Noordrijn-Westfalen, vormt dit
gebied de natuurlijke schakel tussen Nederland en Duitsland. En met de
topsectoren health en energy levert de regio een belangrijke bijdrage aan de
internationale concurrentiepositie van Nederland. Om deze positie structureel
te behouden en te versterken, is een gezamenlijke inspanning nodig van
ondernemers, onderwijsinstellingen en de 18 gemeenten. Daarbij moeten de
gemeenschappelijke economische opgaven nadrukkelijk in samenhang worden
bezien met de thema’s wonen, mobiliteit en duurzaamheid.
We richten ons hierbij op vier onderdelen:
1. Versterking van het vestigingsklimaat.
2. Ruimte voor bedrijvigheid, met afstemming
over de programmering van bedrijventerreinen,
detailhandel en kantoren.
3. Stimuleren van de werkgelegenheid.
4. Externe financiering.
ECONOMISCHE GROEI:
3,2%
(LANDELIJK 3,2%)
ANNO
2017
WAT IS ER AL GEBEURD?
Het portefeuillehoudersoverleg Economie heeft zich ontwikkeld tot een centrale
schakel in het economisch speelveld van de regio, om verbindingen te leggen
en activiteiten op te schalen. Daartoe wordt onder andere een goede relatie
onderhouden met The Economic Board en Bureau Brussel. De afgelopen
periode is vooral hard gewerkt aan het opstellen van het Regionaal Programma
Werklocaties (RPW). Doel van het RPW is het zorgen voor een goede onderlinge
afstemming en een goed evenwicht tussen vraag en aanbod in de regio van
bedrijventerreinen, detailhandel en kantoren.
32 GEZONDE GROEI

WERKGELEGENHEID
SECTOREN:
ANNO
2017
ENERGIE- EN MILIEUTECHNOLOGIE
7%
(LANDELIJK 5%)
WAT MOET ER
NOG GEBEUREN?
HEALTH/MEDISCH
18%
(LANDELIJK 12%)
• Uitvoering van het RPW door de gemeenten, samen
met de provincie.
• Aan de slag met de Strategische Uitvoeringsagenda PFO
Economie 2018-2022, met de thema’s: Iedereen aan het
werk en Gezonde economische groei.
• Afstemming met de Investeringsagenda Stedelijk
Netwerk Arnhem Nijmegen, die de regionale
economische groei versterkt aan de hand van drie
icoonprogramma’s: Ruimte voor werk, kennis en
innovatie, Slimme duurzaamheid en Bruisende
binnensteden aan de rivier.
• Samenwerken aan de digitale bereikbaarheid van het
buitengebied, onder andere door afspraken met een
marktpartij te maken om 100% aansluiting van het
buitengebied te realiseren.
TRANSPORT/LOGISTIEK
9%
(LANDELIJK 11%)
Bron cijfers: CBS en Economische Monitor Stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen
Kijk voor meer informatie over dit thema
op www.regioan.nl
33

Wang Long Li, Tinybots
“Wij hebben een sociale robot ontwikkeld voor ouderen met
dementie. Deze robot, Tessa geheten, ondersteunt al pratend bij de
dagelijkse gang van zaken. Zo doet ze suggesties voor activiteiten,
helpt ze herinneren dat er bezoek aankomt of stelt ze gerust als
een familielid even van huis is. Tessa ontlast de mantelzorger en
ondersteunt de oudere.
De sociale robot ‘Tessa’
Met ons bedrijfje zitten we op de Novio Tech Campus in Nijmegen,
waar we vanuit een acceleratorprogramma begonnen. Daar zijn
veel samenwerkingsverbanden uit voortgekomen en we zijn enorm
blij met de samenwerking tussen Health Valley en de HAN. Die
partijen hebben ons geholpen bij contacten met zorgorganisaties en
speelden een actieve rol bij het ontwikkelen van de business case.
Er ligt nog wel een uitdaging voor de regio als het gaat om het
aantrekken van technische talenten. Voor ons was het noodzakelijk
om ook in Rotterdam een vestiging te openen, omdat we daar
veel gemakkelijker een technisch team konden samenstellen. De
focus op techniek en business is daar nou eenmaal sterker. Ook in
Nijmegen en omstreken zie je echter een toename; het voelt hier
steeds meer als een ecosysteem voor startende bedrijven, zeker op
het gebied van digital health.”
34 GEZONDE GROEI

‘ER ONTSTAAT HIER
STEEDS MEER EEN
ECOSYSTEEM VOOR
STARTENDE
BEDRIJVEN’
Tinybots is gevestigd op de Novio Tech Campus in Nijmegen, waar kennis,
ondernemerschap en innovatie samenkomen. Rechts het kantoorgebouw 52
(foto: Novio Tech Campus)
35

De wereldberoemde Nijmeegse Vierdaagse
(foto: William Moore)
Fort Pannerden in Lingewaard, ingeklemd tussen de Waal en het
Pannerdensch Kanaal (foto: RBT KAN)
‘THE ECONOMIC BOARD
IS EEN TRIPLE HELIX-
SAMENWERKING DIE
BEDRIJVIGHEID EN
INNOVATIES VERBINDT
EN STIMULEERT IN DE
TOPSECTOREN FOOD,
HEALTH EN ENERGY
EN DE CROSSOVERS
DAARTUSSEN’
Sigrid Helbig,
Directeur The Economic Board
36 GEZONDE GROEI

‘LATEN WE DE
HANDEN INEENSLAAN
VOOR EEN NÓG
STERKERE REGIO’
Laadpalen voor elektrische auto’s, op Industriepark Kleefse Waard (foto: IPKW)
“De Regio Arnhem Nijmegen heeft alles in huis om tot
de top van Nederland te behoren. Dit is een prachtige
en sterke regio, met kansen voor economie, natuur en
toerisme. Maar één van haar kenmerken is ook dat lang
niet alle potentie wordt benut. Dat is de grootste uitdaging
die er ligt en daarvoor moeten we de handen ineenslaan.
Juist door samenwerking tussen provincie, de twee
grote steden en de gemeenten eromheen kun je sterker
worden. Met elkaar moeten we werken aan de ambities
op het gebied van health, energy, food en duurzaamheid.
En ondertussen moeten we niet vergeten om zelf van deze
prachtige omgeving te genieten. Toeristen uit binnen- en
buitenland doen dat al, nu wij nog.”
Bea Schouten,
Gedeputeerde Provincie Gelderland
37

‘18 GEMEENTEN WERKEN BESTUURLIJK
EN AMBTELIJK SAMEN AAN LOKALE
OPGAVEN, DIE HET BESTE OP DE
SCHAAL VAN DE REGIO ARNHEM
NIJMEGEN KUNNEN WORDEN
OPGEPAKT, SAMEN MET BEDRIJVEN,
INWONERS EN HET ONDERWIJS’
Henk van den Berg,
Secretaris
Regio Arnhem Nijmegen
38 GEZONDE GROEI

OVER HET SAMENWERKINGSVERBAND
SAMENWERKEN
IN DE REGIO
De Regio Arnhem Nijmegen is een licht
bestuurlijk samenwerkingsverband tussen
18 gemeenten, gericht op een structurele
verbetering van het regionale vestigingsklimaat
voor inwoners en bedrijven. Lokale opgaven
worden samen regionaal opgepakt. Er zijn
vier thema’s waaraan wordt gewerkt en die de
ruggengraat van de regionale samenwerking
vormen: Duurzaamheid, Economie, Wonen
(Leefomgeving) en Mobiliteit.
Per thema is een portefeuillehoudersoverleg
(PFO) actief, waarbinnen afstemming
plaatsvindt en informatie wordt uitgewisseld.
De PFO’s worden ondersteund door een
parttime secretaris en een ambtelijk platform
gevormd door medewerkers van de 18
gemeenten. Regio Arnhem Nijmegen is geen
besluitvormend orgaan. Met de afspraken die
de portefeuillehouders in regionaal verband
maken, adviseren zij hun colleges en raden. De
uiteindelijke besluitvorming over voorstellen
vindt in de individuele gemeenten plaats.
Regio Arnhem Nijmegen werkt intensief
samen met The Economic Board en Provincie
Gelderland. De belangen van Regio Arnhem
Nijmegen in Europa worden behartigd door
Bureau Brussel.
Rijk
Organogram
Samenwerkingsverband
Regio Arnhem Nijmegen
Duurzaam heid
Mobiliteit
Economie
Voorzittersoverleg
Wonen
Europa
Bureau
Brussel
Algemeen
Bestuur
18 gemeenten
The
Economic
Board
Provincie
Gelderland
Bestuursakkoord
Stedelijke
Investerings -
agenda
39

40 GEZONDE GROEI

‘HET IS TIJD VOOR
EEN REGIONALE
KENNISAGENDA
ENERGIETRANSITIE’
Jan Jonker, Hoogleraar Duurzaam
Ondernemen Radboud Universiteit
“We zitten in een tijdperk van transitie. En dat duurt
niet eventjes, dat duurt minstens een paar decennia. De
omvang en complexiteit van de vraagstukken is daarbij
zodanig dat we moeten samenwerken: een circulaire
economie kan alleen worden gerealiseerd tussen
bedrijven, burgers en overheden.
Daarbij moeten we op zoek naar meer schaal en
omvang. Momenteel gebruiken we 0,2 procent van het
beschikbare oppervlak voor zonnepanelen; hoe kunnen
we dat in tien jaar tijd naar 20 procent brengen? Dát
zijn de opgaven, die trouwens geen kostenpost zijn,
maar een geweldige economische kans. De tijd van
hobbyprojectjes is voorbij en groen is gewoon poen. Dan
moeten we het echter wel zo benaderen. Kijk daarbij
over gemeentegrenzen heen en zet een dikke ambitieuze
stip op de horizon: in 2030 zijn we als regio CO 2
-neutraal,
afvalloos en energie-exporteur voor andere delen van
het land.
Voor die transitie is wel een Regionale Kennisagenda
nodig. Met universiteiten, hogescholen en zeker ook
de ROC’s moeten we zorgen dat de tienduizenden
technische en praktische vacatures die de komende
tijd ontstaan ingevuld worden. Er is een economisch
en sociaal belang bij zo’n kennisagenda en ik beveel
overheid en onderwijs met klem aan daar samen
vandaag nog aan te beginnen.”
Jan Jonker in Nijmegen. “We hebben de klimaatopgaven lang
genoeg verwaarloosd. Er is eindelijk beleid voor de komende jaren;
laten we het nu ook gaan doen.” 41

Mobiliteit
DE OPGAVE
Goede mobiliteit en bereikbaarheid zijn sleutelelementen in de
kwaliteit van werken, wonen en leven in de Regio Arnhem Nijmegen.
Veel van de ambities die we als regio hebben, kunnen alleen worden
gerealiseerd als mobiliteit en infrastructuur goed worden geregeld:
van woon-werkverkeer in groeiende steden, de ontsluiting van
bedrijventerreinen en de rol van het verkeer in de energietransitie,
tot de vitale verbindingen met de Randstad en Duitsland. Om tot
goede afspraken en oplossingen te komen, hebben we elkaar als
gemeenten nodig. Regionale financiën zijn daarbij nodig als multiplier
op investeringen van de samenwerkende partijen.
GEREISDE KILOMETERS (MODAL SPLIT)
ANNO
2013
AUTO
75%
(LANDELIJK 75%)
OPENBAAR VERVOER
13%
(LANDELIJK 12,5%)
FIETS
9%
(LANDELIJK 9,5%)
42 GEZONDE GROEI

WAT IS ER AL
GEBEURD?
In de afgelopen periode zijn met alle gemeenten gesprekken
gevoerd om tot een inventarisatie te komen van wensen,
knelpunten en prioriteiten. Dat vormde de basis voor de Regionale
Bereikbaarheidsaanpak. Robuuste, duurzame en slimme
bereikbaarheid van de Regio Arnhem Nijmegen, gebundeld in 8
opgaven. We werken nauw samen met andere overheden om deze
opgaven uit te werken tot concrete investeringen in het Regionaal
Uitvoeringsprogramma Mobiliteit: Sámen, Slím en Schóón.
Door het portefeuillehoudersoverleg is bovendien een voorstel
gepresenteerd voor een Regionaal Mobiliteitsfonds. Ook regelen
we op regioniveau het zogenaamde doelgroepenvervoer, in het
straatbeeld zichtbaar onder de naam Avan.
OPENBAAR VERVOER
GEMIDDELD RAPPORTCIJFER
7,8
OV-klantenbarometer 2017
WAT MOET ER
NOG GEBEUREN?
SNELWEG A15
DOORTREKKEN
+12 KMSTART
2020
• Robuust hoofdwegennetwerk en leefbare kernen.
• Impuls kwaliteit spoor- en knooppunten.
• Verbeteren internationale verbindingen.
• Een toekomstbestendig en veilig fietsnetwerk.
• Inzet HOV op corridors, inclusief behoud kwaliteit OV
(starten met de voorbereiding van de OV concessie 2023).
• Aanpak verduurzamen mobiliteitsgedrag.
• Inspelen op nieuwe trends (slimme mobiliteit).
• Slimme Logistiek.
Bron cijfers: Klimaatmonitor Rijkswaterstaat en
Vervoersorganisatie Regio Arnhem-Nijmegen
Kijk voor meer informatie over
dit thema op www.regioan.nl
REIZIGERSKILOMETERS
ANNO
2018
14.500.000 KM
(PROGNOSE WAS 13.000.000 KM)
43

‘DIT IS VOOR
ONS DE BESTE
FESTIVALLOCATIE
VAN NEDERLAND’
44 GEZONDE GROEI

Bente Bollmann, Mojo Concerts
“Na een jaar of twee zoeken naar een geschikte locatie
voor een nieuw festival – Down The Rabbit Hole – kwam
De Groene Heuvels bij Beuningen als beste plek van
Nederland uit de bus. Het is goed bereikbaar, we konden
een nachtvergunning krijgen en de ligging is fantastisch.
We maken dan ook zoveel mogelijk gebruik van de
natuurlijke uitstraling van deze plek. Bovendien merkten
we bij de burgemeester en ambtenaren veel enthousiasme
om dit te organiseren. Die samenwerking verloopt nog
steeds erg soepel.
Als ik de Regio Arnhem Nijmegen vergelijk met de
Randstad, waar ik woon en werk, dan zie ik een mooie
balans tussen prachtige natuur en twee economische
centra. We zijn in korte tijd uitgegroeid tot een landelijk en
zelfs internationaal festival, maar de basis ligt nog steeds
in deze regio. Het succes van DTRH bouwt voort op lokale
betrokkenheid: veel bezoekers komen uit de buurt, de
omliggende dorpskernen reageren altijd enthousiast en
we hebben goed contact met de boeren. Zij stellen land
ter beschikking voor de parkeerplaatsen en hielpen ons
tijdens de regeneditie van 2016 nog om caravans uit de
modder te trekken.”
Bezoekers op het festivalterrein van Down The Rabbit Hole, bij Beuningen
(foto: Down The Rabbit Hole) 45

Dreamfields Festival in Lathum, Rhederlaag (foto: Dreamfields)
Veerpont bij Millingen (foto: RBT KAN)
Onderzoek in het Radboudumc in Nijmegen
(foto: Radboudumc / Eric Scholten)
46 GEZONDE GROEI

Mode en design zijn goed vertegenwoordigd in de regio (foto: RBT KAN)
Koning Willem-Alexander op het RijnWaalpad tijdens Velo-city 2017
(foto: Velo-city 2017)
HyGear in Arnhem, waar het zich ontwikkelde van startup tot
wereldspeler op het gebied van waterstof (foto: IPKW)
47

‘DE COMBINATIE
VAN BEDRIJVIGHEID
ÉN LEEFBAARHEID
MAAKT ONS UNIEK’
Ahmed Marcouch
DE VOORZITTERS AAN HET WOORD
‘ALLEEN SAMEN
KUNNEN WE GAAN
VOOR GEZONDE GROEI’
Of het nou gaat om duurzaamheid, mobiliteit, wonen of
economie: we zullen moeten samenwerken als we als regio
vooruit willen. Een oproep van de voorzitter en de vicevoorzitter
van Regio Arnhem Nijmegen: Ahmed Marcouch
en Carol van Eert.
48 GEZONDE GROEI

Carol van Eert: “Als regio werken we al twintig
jaar samen. We blijven elkaar opzoeken en
dat is niet voor niks. De samenwerking richtte
zich lange tijd vooral op het vestigingsklimaat;
op infrastructuur, bereikbaarheid en wonen.
Het ging over functionaliteit en over ‘de ideale
ligging tussen Randstad en Ruhrgebied’. Zo’n
functionele blik was hard nodig, maar voor
ondernemers, investeerders en bewoners zijn
ook andere dingen belangrijk geworden.”
WAT IS BELANGRIJK VOOR DE REGIO?
Ahmed Marcouch: “Ik ben blij dat we
ondertussen zo ver zijn dat wij als regio de
leefbaarheid met stip op één kunnen zetten. Dat
we ons kunnen richten op wat ons leven mooi
en waardevol maakt. Door een nieuwe impuls
van de Regio Arnhem Nijmegen kunnen we als
achttien gemeenten onze inwoners en bedrijven
veel vooruitgang bieden; van mooi werk tot
goed wonen en van inspirerend onderwijs tot
een rijk buitenleven. Laten we dat als concreet
kompas hanteren en niet wachten op uitgebreid
geformuleerde visies.
We kunnen mensen bieden wat zij in andere
regio’s missen, want we hebben een dubbele
kwaliteit. Onze regio heeft de natuurlijke ruimte,
die Randstedelingen zoeken om nieuwe ideeën
op te doen. En onze regio heeft de culturele
bedrijvigheid, waar in het Ruhrgebied iedereen
naar zoekt om tot innovaties getriggerd te
worden. Juist die combinatie van leefbaarheid én
bedrijvigheid maakt ons uniek.”
onze identiteit versterken, maar vergeten soms
zelf wat die identiteit precies is. De regionale
schaal is nodig om daar stappen in te zetten en
die identiteit verder kracht bij te zetten. En daar
hebben we elke gemeente hard bij nodig.”
ZIJN GEMEENTEN EIGENLIJK NIET
ELKAARS CONCURRENTEN?
Carol van Eert: “Soms is het voor een gemeente
evident wat je terugkrijgt voor samenwerking,
soms niet. Aan ons de taak om duidelijker te
maken wat het voordeel van samenwerken is,
om de feitelijke effecten in beeld te brengen.
Om ook aan de kleinere gemeenten duidelijk
te maken dat het niet alleen om Arnhem
en Nijmegen gaat, ook al lijkt dat soms zo.
Maar als bijvoorbeeld een nieuw bedrijf zich
in een van die steden vestigt, levert dat ook
werkgelegenheid op voor mensen elders uit
de regio. En toeristen die naar Arnhem of
Nijmegen komen, moedigen we aan om ook de
omliggende dorpen en de Veluwe te bezoeken.
En ja, belangen bijten soms en het is lang niet
altijd gemakkelijk. Dan is het zaak om in gesprek
te blijven en te zoeken naar de beste oplossing
Carol van Eert
Carol van Eert: “Dat authentieke verhaal willen
we meer aan de man brengen, in de rest van
Nederland en Europa. Maar ook in de regio
zelf. We lijken namelijk niet altijd te beseffen
wat voor bijzonders we in handen hebben. We
weten al steeds beter mensen en bedrijven aan
te trekken die passen bij onze kwaliteiten en die
‘LAAT ONS
WETEN WAT UW
OPDRACHT AAN
DE REGIO IS’
49

voor iedereen. Maar in veruit de meeste gevallen
bijten belangen elkaar niet. Een traject wordt
ook niet per se duurder als je het samen met je
buren uitvoert; de investering per gemeente is
vaak hetzelfde, alleen de oplossing is breder en
beter.”
Ahmed Marcouch: “Succesvol samenwerken
vraagt om betrokkenheid van de gemeenteraden.
Om raadsleden die bedenken hoe
‘WE BESEFFEN
ONVOLDOENDE
WAT WE VOOR
BIJZONDERS IN
HANDEN HEBBEN’
lokale gebeurtenissen ook regionaal van
belang kunnen zijn en hoe de gemeente kan
inhaken op regionale ontwikkelingen. Gelukkig
groeit het besef dat we elkaar op deze manier
kunnen versterken. Ook vanuit bedrijven en
onderwijsinstellingen komt steeds vaker de
bevestiging dat de regioschaal een effectieve
schaal is.”
WAT KUNNEN REGIO’S DAT
GEMEENTEN IN HUN EENTJE NIET
KUNNEN?
Carol van Eert: “Of het nou gaat om het
openbaar vervoer of snelfietsroutes, om
bedrijventerreinen of toerisme: we moeten
het samen doen. Dat geldt ook voor de
woningbouw; nu de crisis voorbij is moeten we
verder kijken dan kwantiteit – welke gemeente
bouwt hoeveel woningen – en meer naar
kwaliteit. Het gaat om zorgwoningen en de
verhouding tussen sociale huur en de hogere
categorieën. En om verduurzaming, samen met
woningbouwverenigingen.”
Carol van Eert en Ahmed Marcouch
50 GEZONDE GROEI

Ahmed Marcouch: “Dat geldt net zo goed voor
onderwijs. De universiteiten, hogescholen en
mbo’s kunnen niet zonder continue onderlinge
contacten, die de student de juiste overgang
bieden van de ene onderwijsinstelling naar de
andere. Dan moet je als onderwijswereld vooruit
kunnen kijken en dat doe je als collectief. Dat is
wat een regio succesvol maakt: samenwerken
als collectief.”
WAT MOET ER NOG GEBEUREN OM
SUCCESVOL TE KUNNEN BLIJVEN?
Carol van Eert: “Als we onze ambities voor
leefbaarheid willen waarmaken, moeten we
echt een stap maken in duurzaamheid, in de
volle breedte. Innovatie en bedrijvigheid moeten
hierop gericht worden. Economische groei?
Graag, maar dan wel op een circulaire manier.
Duurzaamheid als motor van integraal beleid, als
rode draad door de domeinen mobiliteit, wonen
en economie.
COLOFON
Dit magazine is een uitgave van
Regio Arnhem Nijmegen.
Ontwerp en vormgeving
Simons en Boom, Arnhem
Tekst en interviews
Voermans tekst & advies, Nijmegen
Fotografie (tenzij anders vermeld)
Masha Bakker, Arnhem
Procesbegeleiding en conceptbijdragen
Raymond Reesink, Mannen met plannen
Met medewerking van
Rachel Drosterij, Cécile de Boer,
Karin Heijligers, Margriet Snijders en
Henk van den Berg
Ik roep alle raadsleden op hun kennis te
vergroten als het gaat om lokale ambities die
je regionaal kunt realiseren. Begin bij je eigen
gemeente, dat is de basis, maar kijk vervolgens
wat er in gezamenlijkheid bereikt kan worden.
En laat ons weten wat u belangrijk vindt: wat is
uw opdracht aan de regio? Want alles wat wij als
Regio Arnhem Nijmegen doen, moet lokaal iets
versterken.”
‘LATEN WE
ELKAAR
OPZOEKEN’
Ahmed Marcouch: “De verscheidenheid onder
de gemeenten heeft een eenheid nodig. De
gemeentegrenzen zijn belangrijk, zowel mentaal
als praktisch. Maar onze gemeentegrenzen
zijn niet bedoeld om ons te beknellen. Laten
we elkaar juist opzoeken, de samenwerking
intensiveren en de thema’s die ons leven
waardevol maken samen oppakken. Innovatie,
cultuur, ondernemerschap, health, energy: het
krijgt daar allemaal meer kracht door. Sterker
nog, wij staan als regio stil of gaan zelfs achteruit
als we dat niet doen. Samenwerken is een
voorwaarde voor vooruitgang. Alleen als wij
samen de schouders zetten onder onze regio,
kunnen we gaan voor gezonde groei.”
Drukwerk
DPN Rikkenprint, Nijmegen
© 2018 Regio Arnhem Nijmegen (2e druk)
Niets uit deze uitgave mag worden
vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt
door middel van druk, fotokopie, internet
of op welke andere wijze dan ook, zonder
toestemming van de uitgever.
Meer informatie
Meer weten over het regionale
samenwerkingsverband? Neem contact op
met Henk van den Berg, secretaris van
Regio Arnhem Nijmegen.
Eusebiusbuitensingel 53, 6828 HZ Arnhem
Postbus 9029, 6800 EL Arnhem
026 377 3410
info@regioan.nl
www.regioan.nl
Dit magazine is gedrukt op duurzaam papier.

SAMEN WERKEN AAN GEZONDE GROEI
VOOR ONZE INWONERS
Zeker, er zijn meer mooie streken in ons land. En er zijn regio’s die óók
economisch sterk zijn. Maar nergens in Nederland gaan economische kracht
en een fantastische leefomgeving zo samen als in de
Regio Arnhem Nijmegen.
Er is de dynamiek van onze levendige steden, strategisch gelegen tussen Randstad
en Ruhrgebied. Van huis uit is de regio sterk in logistiek en de maakindustrie.
Health en energy ontwikkelen zich op dit moment tot toonaangevende
clusters, waarbij we profiteren van innovaties en talent afkomstig van de vele
kennisinstellingen die onze regio rijk is.
Daarbij is het hier bijzonder goed wonen en leven. Met de Betuwe en de beboste
heuvels van de Veluwezoom, Montferland en Berg en Dal. Het rivierlandschap
van IJssel, Rijn en Waal. Bewoners en bezoekers waarderen de historie, folklore en
cultuur. En genieten van de mooiste sportevenementen en festivals.
Het samenwerkingsverband Regio Arnhem Nijmegen is bedoeld om die unieke
combinatie van economische kracht en kwaliteit van leven te behouden en te
versterken voor onze inwoners. We zetten in op duurzame en gezonde keuzes
voor wonen, werken en mobiliteit, op weg naar een circulaire economie.
Als we hier echt stappen in willen zetten, niet alleen voor onszelf maar ook voor
onze kinderen en kleinkinderen, is de betrokkenheid van alle 18 gemeenten nodig.
Laten we als collectief zorgen voor vooruitgang van elke gemeente én van de regio
als geheel. Laten we samen met ondernemers, kennisinstellingen en bewoners
onze verantwoordelijkheid nemen. Laten we samen werken aan gezonde groei.