Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
hét platform voor de<br />
nieuwe finanCiële wereld<br />
nummer 3, najaar <strong>2012</strong><br />
Geld&dienstverleninG, zo kan het ook!<br />
thema<br />
taboes<br />
berkhoff en rijns<br />
Schoppen tegen<br />
heilige huisjes<br />
hans ludo van mierlo<br />
Liefde als snelweg<br />
uit de crisis<br />
bernard lietaer<br />
Afhankelijkheid euro<br />
zit tussen de oren<br />
finext werkt anders<br />
F*ck het systeem<br />
stephen Covey<br />
In memoriam<br />
hoogleraar<br />
harald benink<br />
// Bankwezen<br />
achilleshiel van<br />
de economie //
“Geen presentatie<br />
maar een beleving die<br />
prikkelt tot verandering”<br />
Jack Hommel, directievoorzitter van Avéro Achmea<br />
Voor inspiratie en nieuwe inzichten boekt u geen hutje<br />
op de hei. Maar een WILDtalk. Alan McSmith neemt<br />
u mee op reis, vanuit uw boardroom of (zakelijke) meeting.<br />
Diep in de wildernis van Afrika. Beleef verbazingwekkende<br />
verhalen waarin de oerkracht van onze natuur centraal<br />
staat. Alan vertaalt zijn inzichten uit de wildernis naar ons<br />
dagelijks leven. En laat je ervaren hoe deze kunnen bijdragen<br />
aan persoonlijke groei en managementoplossingen.<br />
Ga naar alanmcsmith.weebly.com en kijk bij WILDtalk.
Nieuwe wereld<br />
Het New Financial Forum bestaat officieel<br />
een jaar. En om dat te vieren keren we op<br />
28 september terug naar het Brabantse<br />
vestingstadje Heusden. De inwoners zetten<br />
opnieuw hun deuren open voor de financiële<br />
sector. Op deze manier willen zij ook<br />
een steentje bijdragen aan een gezonde en<br />
gerespecteerde financiële sector.<br />
Er is heel veel gebeurd het afgelopen jaar.<br />
De portal ging met behulp van de Achmea<br />
Academy live, dit derde New Financial<br />
Magazine verschijnt voor het eerst als<br />
e-zine en er waren tal van interactieve<br />
bijeenkomsten, onder meer in Amersfoort,<br />
Leusden en Utrecht. Veel Ambassadeurs<br />
hebben me ook geholpen om het Forum<br />
zichtbaarder en groter te maken.<br />
Tegelijkertijd heb ik gemerkt dat er ook<br />
veel vragen zijn over het Forum. Waar staat<br />
het nu eigenlijk voor? Wat is de bedoeling?<br />
Recent heb ik mijn visie op zijn verzoek<br />
aan Ambassadeur Jelle Bartels uitgelegd<br />
en toegelicht. Hij zei: “Waarom schrijf je<br />
het niet gewoon op. Dan is het tenminste<br />
duidelijk.”<br />
Met het forum wil ik mensen bij elkaar<br />
brengen die willen meebouwen aan een<br />
nieuwe (financiële) wereld. Waarom? Er<br />
is niet alleen een financiële crisis gaande,<br />
tegelijkertijd hebben we ook te maken met<br />
een klimaatverandering, hongersnoden,<br />
overbevolking, energietekorten. Wij hebben<br />
deze aarde te leen van onze kinderen en<br />
kleinkinderen en wij zijn het hen verplicht<br />
om ons uiterste best te doen om die aarde<br />
leefbaar te houden. Dit is het uitgangspunt.<br />
Ik geloof in mensen. Ik geloof in de intelligentie<br />
van mensen. Ik geloof dat als<br />
wij die intelligentie aanwenden om een<br />
betere nieuwe wereld te bouwen, dat we<br />
daartoe in staat zijn. En ik geloof dat juist<br />
de financiële sector de aangewezen sector<br />
is om het voortouw te nemen. Deze sector<br />
is de bloedsomloop van de samenleving en<br />
heeft de menskracht, de intelligentie, de<br />
middelen en de macht om – te helpen – die<br />
nieuwe wereld op te bouwen.<br />
Ben ik degene die weet hoe die nieuwe<br />
wereld er precies uit moet zien? Nee.<br />
Dat beoog ik ook niet. Mijn missie is om<br />
mensen samen te brengen die elkaar willen<br />
versterken en naar elkaar willen luisteren,<br />
zonder dat ze voortdurend alleen maar<br />
hun eigen ‘oplossing’ aan de man willen<br />
brengen. Ik ben op zoek naar mensen die er<br />
ook van overtuigd zijn dat we zelf honderd<br />
procent verantwoordelijkheid moeten<br />
nemen voor de wereld waarin we leven en<br />
dat we dus ook zelf stappen moeten zetten<br />
op weg naar een andere, duurzame wereld.<br />
Dat doen we door ons hart te volgen, door<br />
onszelf te zijn, zonder eigen belangen, door<br />
oprecht te luisteren naar elkaar, door open<br />
en toegankelijk te zijn, door voortdurend te<br />
onderzoeken en te zoeken, door persoonlijk<br />
te zijn en door simpelweg de spade ook echt<br />
in de grond te steken.<br />
Het New Financial Forum is de kraamkamer<br />
van de nieuwe wereld. Met dit Forum<br />
wil ik de vernieuwingen in de financiële<br />
sector zichtbaar maken. Het Forum is niet<br />
van mij, maar is van alle mensen die zich<br />
door deze missie voelen aangesproken en<br />
de handen uit de mouwen willen steken.<br />
Wees welkom, laat de ideeën stromen én<br />
rijpen. En is die nieuwe wereld iets hoogdravends?<br />
Geenszins! Iedereen, van ceo<br />
tot receptioniste kan een bijdrage leveren<br />
en elke bijdrage is even belangrijk. Is die<br />
nieuwe wereld iets abstracts? Welnee!<br />
De nieuwe wereld begint iedere morgen<br />
gewoon weer opnieuw. Je hoeft er alleen<br />
maar voor op te staan. nn<br />
Willem Vreeswijk<br />
willem@newfinancialforum.nl<br />
www.newfinancialforum.nl<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 3
inhoud<br />
Column<br />
15 Consument kiest voor<br />
execution only<br />
Ozewald Wanrooij<br />
23 Liever een vrouw<br />
Nicolette Loonen<br />
Essay<br />
10 Werken met liefde<br />
is kortste weg uit de crisis<br />
Hans Ludo van Mierlo<br />
42 Het Grote Geheel<br />
en de Ongedeelde Mens<br />
Rinus van Warven<br />
50 Simple inspiration<br />
Alan McSmith<br />
53 Pensioenfondsen hebben<br />
sleutel in handen<br />
Jan Nijssen<br />
Interview<br />
19 Afhankelijkheid van euro<br />
zit tussen onze oren<br />
Bernard Lietaer<br />
28 Bankwezen blijft<br />
achilleshiel economie<br />
Harald Benink<br />
34 Wie goed kan hameren,<br />
denkt dat alles een spijker is<br />
In memoriam Stephen Covey<br />
40 We zijn er niet op uit<br />
banken zwart te maken<br />
Peter Ras/Eerlijke Bankwijzer<br />
48 Tanker verandert<br />
langzaam van koers<br />
Manuel Adamini/FIER<br />
Rubriek<br />
6 De Kruisbestuiving<br />
Egbert Berkhoff en Paul Rijns<br />
16 Het Gouden Ei<br />
De online toekomst volgens Sam<br />
van Buuren<br />
24 Reportage<br />
F*uck het systeem<br />
32 De boekenkast van…<br />
Han de Ruiter<br />
38 Productanalyse<br />
Jan Donselaar<br />
46 Need to read<br />
Inspirerende boeken<br />
Doorklikken mag<br />
Bij verschillende artikelen in dit nummer<br />
zijn verwijzingen opgenomen naar inspirerende<br />
websites en filmpjes op internet.<br />
Zie de icoontjes en onderaan de<br />
artikelen.<br />
uitgever<br />
Rinus Vissers (010) 4274110<br />
hoofdredacteur<br />
Willem Vreeswijk (010) 4274191,<br />
w.vreeswijk@nijgh.nl<br />
eindredacteur<br />
Lennart Kik (010) 4274161,<br />
l.kik@nijgh.nl<br />
redacteur<br />
Toon Berendsen (010) 4274185,<br />
t.berendsen@nijgh.nl<br />
secretariaat<br />
Dora Pompe (010) 4274160,<br />
d.pompe@nijgh.nl<br />
account management<br />
Petra Hesselink (010) 4274153,<br />
p.hesselink@nijgh.nl<br />
Hét platform voor de nieuwe financiële wereld<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook!<br />
medewerkers<br />
Jan Donselaar, Pepijn Dros,<br />
Erik During, Jolanda Franken,<br />
Dominique Haijtema, Nicolette<br />
Loonen, Alan McSmith, Hans<br />
Ludo van Mierlo, Ivo Valkenburg,<br />
Ozewald Wanrooij, Rinus van Warven<br />
fotografie<br />
Frits de Beer, Jiri Büller, TopShots<br />
uitgave van<br />
Nijgh Periodieken<br />
Postbus 122<br />
3100 AC Schiedam<br />
basisontwerp en vormgeving<br />
Studio 3017<br />
reproductie<br />
Overname van artikelen, tekeningen en<br />
foto’s is slechts mogelijk na schriftelijke<br />
toestemming van de uitgever.<br />
New Financial Magazine – Geld & Dienstverlening, Zo kan het ook! is een inspiratiebron van en voor ambassadeurs van het New Financial Forum.<br />
New Financial Magazine is een initiatief van VVP Vakblad voor financieel adviseurs.<br />
4
6<br />
Ambassadeur<br />
Egbert Berkhoff<br />
Nieuwe wereld vrij van heilige huisjes<br />
10<br />
Auteur Hans<br />
Ludo van Mierlo<br />
Liefde als snelweg uit de crisis<br />
16<br />
Innovator<br />
Sam van Buuren<br />
De toekomst is online<br />
19<br />
Econoom<br />
Bernard Lietaer<br />
Afhankelijkheid euro tussen de oren<br />
24<br />
Adviseur<br />
Fokke Wijnstra<br />
Werken zonder managers is doodeng<br />
28<br />
Hoogleraar<br />
Harald Benink<br />
Bankwezen achilleshiel economie<br />
32<br />
Marketeer<br />
Han de Ruiter<br />
Leren denken als klantbedrijf<br />
34<br />
Goeroe<br />
Stephen Covey<br />
Wie niet luistert verliest moreel<br />
gezag<br />
53<br />
Pensioenexpert<br />
Jan Nijssen<br />
Fondsen hebben sleutel in handen<br />
Geld&dienstverleninG, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 5
DE KRUISBESTUIVING<br />
tekst Willem Vreeswijk, beeld Judith Boogaardt/Topshots<br />
Nieuwe financiële wereld<br />
is vrij van heilige huisjes<br />
Hoe ziet de nieuwe financiële wereld er eigenlijk uit, wat zijn de obstakels die nog overwonnen<br />
moeten worden en wat beweegt de Ambassadeurs van het New Financial Forum? New Financial<br />
Magazine vraagt het ditmaal aan Egbert Berkhoff (NNEK) en Paul Rijns (Brand New Day).<br />
NNEK en Brand New Day zijn totaal verschillende<br />
bedrijven, maar toch zitten ze niet voor niets aan één<br />
tafel. Zowel NNEK als Brand New Day zijn opgericht<br />
door ondernemers pur sang, die een Blue Ocean<br />
Strategie willen ontwikkelen en bereid zijn om heilige<br />
huisjes omver te werpen. Ook hebben ze beide wat<br />
te vieren. Familiebedrijf NNEK viert in oktober haar<br />
25-jarig jubileum en Brand New Day schreef onlangs<br />
voor het eerst sinds de oprichting in 2010 zwarte<br />
cijfers. Zowel Berkhoff als Rijns hebben een lange<br />
staat van dienst in de financiële sector en hebben een<br />
passie voor het professionele adviesvak.<br />
“Het is goed dat de wereld van vermogensbeheer aan<br />
het veranderen is”, zegt Berkhoff. “Negentig procent<br />
van alle beleggingsfondsen in Nederland is in het<br />
bezit van vijf banken en vijftig procent hiervan zijn<br />
ook nog eens eigen fondsen. Die wereld is totaal verkokerd.<br />
Deze fondsen worden aan de man gebracht<br />
door middel van execution only, zonder klantentoetsing<br />
of enig advies. De banken krijgen daar<br />
een hoge managementvergoeding voor, terwijl het<br />
hoofdzakelijk om indexbeleggingen gaat, zonder enig<br />
beleid. Het is dus goed dat deze markt gedwongen<br />
wordt te veranderen en dat er onder meer een zware<br />
toets komt op execution only. In de nieuwe financiële<br />
wereld dient het klantbelang centraal te staan en daar<br />
past doorgaans geen execution only bij. Ook is het<br />
goed dat deze markt gedwongen wordt transparant<br />
te opereren en dat het makkelijke en vaak ondoorzichtige<br />
geldkraantje wordt dichtgedraaid.”<br />
Berkhoff juicht de nieuwe wet- en regelgeving toe,<br />
zoals ook het aanstaande provisieverbod op complexe<br />
en impactvolle producten. “Consumenten zullen ook<br />
steeds meer het belang van een goed advies inzien.<br />
De wereld wordt complexer en de economische crisis<br />
leidt er toe dat consumenten steeds onzekerder worden<br />
en gaan inzien dat vermeende zekerheden, zoals<br />
het pensioen, al lang niet meer zeker zijn. De behoefte<br />
aan goed advies zal dus toenemen. De grote vraag is<br />
echter hoe professioneel advies ook voor de minder<br />
welvarende consument toegankelijk blijft. Wat mij<br />
betreft een vraag die opgepakt dient te worden door<br />
bijvoorbeeld werkgevers en vakbonden. Werkgevers<br />
zouden bijvoorbeeld een onafhankelijk adviseur in<br />
de arm kunnen nemen die alle werknemers van een<br />
persoonlijk advies voorziet. Waarbij het advies in<br />
de nieuwe wereld natuurlijk ook kan luiden dat een<br />
werknemer het allemaal al prima voor elkaar heeft.”<br />
“De consument heeft natuurlijk wel door dat de<br />
wereld drastisch aan het veranderen is”, zegt Rijns.<br />
“Maar in beweging komt-ie niet of nauwelijks. Veel<br />
te weinig consumenten nemen actie ten aanzien van<br />
hun woekerpolis. Aan de ene kant is er blijkbaar nog<br />
altijd veel onwetendheid bij die consumenten, aan<br />
de andere kant speelt ook mee dat het vertrouwen in<br />
de financiële sector ontbreekt. Consumenten geloven<br />
helaas nog niet dat de sector wel in staat is om<br />
deugdelijke producten af te leveren. Ondanks dat<br />
de kranten vol staan over de pensioenproblematiek<br />
weten nog altijd maar heel weinig mensen hoe het met<br />
hun eigen pensioen zit. Mijnpensioenoverzicht.nl is in<br />
die zin een succes dat het vaak geraadpleegd wordt.<br />
Maar mijn ervaring is dat dit absoluut niet wil zeggen<br />
dat ze het ook begrijpen. Laatst sprak ik bijvoorbeeld<br />
een consument die deze site had bezocht en tevreden<br />
was met zijn pensioenoverzicht. Hij dacht alleen dat<br />
het bedrag op de UPO een maandbedrag was in<br />
plaats van een jaarbedrag.”<br />
Prozac of paracetamol<br />
Ook Rijns noemt het terecht dat er een toets komt<br />
bij execution only in geval van complexe producten.<br />
“Ik vergelijk het met de medicijnmarkt. Prima dat<br />
mensen zelf wel een paracetamol aan kunnen<br />
schaffen en geen prozac. Voor zo’n laatste medicijn<br />
moet je terecht naar de specialist.”<br />
6
Wel maakt Berkhoff zich zorgen over de komende<br />
overgangsperiode als het gaat om de regelgeving<br />
voor beleggingsondernemingen. “MiFID 2 wordt pas<br />
in 2015 of 2016 verwacht, vooral omdat landen als<br />
Engeland, Frankrijk en Duitsland niet op één lijn<br />
zitten qua provisieverbod. Hierdoor zal er voorlopig<br />
een verbod op retourvergoeding met eerbiedige<br />
werking gaan gelden. Dit betekent in feite dat alleen<br />
nieuwe producten netto-producten zijn en dat er<br />
gezien de doorlopende verdiensten op bestaande producten<br />
geen enkele druk is bij adviseurs om de klant<br />
een nieuw en/of beter product te adviseren. Op die<br />
manier duw je de adviseur in feite weg van de klant,<br />
want hij kan blijven vasthouden aan de provisiestroom,<br />
terwijl dit in principe niet in het voordeel is<br />
van de klant. Het is niet goed dat deze eerbiedigende<br />
werking blijft bestaan. De enige toekomst voor<br />
adviseurs is dat zij zich ook daadwerkelijk als adviseur<br />
van de klant opstellen en zich voor een deskundig<br />
advies ook direct laten betalen. Dat veel adviseurs<br />
deze stap toch niet volledig maken, komt door een<br />
gebrek aan zelfvertrouwen, doordat men denkt dat<br />
klanten alleen maar zogenaamde gratis adviezen<br />
willen, doordat ze de contant gemaakte provisie al<br />
lang hebben uitgegeven of doordat ze de producten<br />
helemaal niet begrijpen die ze ‘adviseren’. Daarom<br />
ben ik voorstander van een level playing field dat als<br />
een big bang direct wordt ingevoerd. Dus uitsluitend<br />
nog netto-producten, de verplichting tot advies en<br />
directe betaling door de klant voor het advies.”<br />
Tempo<br />
“Als vooruitstrevende partij wil je natuurlijk dat de<br />
financiële wereld sneller de noodzakelijke stappen<br />
maakt”, aldus Rijns. “Aan de andere kant moeten<br />
we beseffen dat we van heel ver komen. Het is<br />
overigens niet alleen de wet- en regelgeving die de<br />
sector dwingt om te veranderen, maar ook de consument<br />
zelf door middel van social media. Ook in de<br />
financiële sector is de Arabische lente aangebroken.<br />
Klantenervaringen en -meningen vinden hun weg<br />
nu via twitter en Facebook. Door social media is de<br />
sector al veel transparanter geworden.”<br />
// Veel adviseurs zitten op<br />
een schatkist zonder dat ze<br />
het zelf inzien //<br />
Berkhoff meent echter dat de veranderingen misschien<br />
juist wel te snel plaatsvinden. “In onze sector<br />
is nog nooit zoveel tegelijkertijd gewijzigd. Nog maar<br />
kort geleden spraken wij over de tussenpersoon, voor<br />
wie het verboden was om een rekening bij de klant<br />
in te dienen. Nu spreken we van adviseurs en is iedere<br />
geldstroom tussen aanbieder en adviseur verboden.<br />
In een paar jaar tijd heeft deze beroepsgroep zich<br />
moeten ontwikkelen van een agent van een verze-<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 7
DE KRUISBESTUIVING<br />
// Eerbiedigende werking provisie<br />
niet in belang van de klant// Egbert Berkhoff<br />
opleidingen tot marketingmateriaal – om maar zoveel<br />
mogelijk omzet binnen te brengen. Ik veroordeel dat<br />
niet, zo was de tijd, maar het geeft wel aan van hoe<br />
ver we moeten komen. Dat heeft ook tijd nodig.”<br />
“Adviseurs zijn ook bang voor de toekomst”, vervolgt<br />
Rijns. “Ze zien hun omzetten enorm teruglopen,<br />
markten drogen op en de economische crisis eist<br />
zijn tol. Toch is er voor professionele adviseurs een<br />
gouden toekomst weggelegd. Alleen zul je er wel zelf<br />
in moeten geloven. Te veel adviseurs zetten nog altijd<br />
niet zichzelf in de etalage, maar de producten van de<br />
aanbieders. Dan heb je het nieuwe adviesvak nog niet<br />
goed begrepen. Het enige dat telt is dat de klant voor<br />
jouw onafhankelijk advies kiest. Veel minder van<br />
belang is welk product uiteindelijk wordt geadviseerd.<br />
Als je als adviseur niet gelooft in je meerwaarde,<br />
hoe moet een klant er dan in geloven?”<br />
Holistische benadering<br />
“In de wet is een holistische benadering van de klant<br />
nagenoeg vastgelegd. Dat kun je alleen als onafhankelijk<br />
adviseur doen”, stelt Berkhoff. “Een bank zal nooit<br />
een integraal advies kunnen leveren, dat is veel te<br />
omslachtig en te duur. Natuurlijk kan een vermogend<br />
iemand wel terecht bij een private banker, maar voor<br />
alle andere mensen is de onafhankelijke adviseur de<br />
aangewezen deskundige. Ik geloof ook sterk in de<br />
sociale betekenis van de adviseur, zijn zichtbaarheid<br />
in de regio. Ook daar kan geen bank tegenop.”<br />
Rijns: “Veel adviseurs zitten op een schatkist zonder<br />
dat ze het zelf inzien. Regelmatig hebben ze 2.500<br />
klanten in hun portefeuille en zijn ze op zoek naar<br />
nieuwe klanten, terwijl ze de bestaande klanten<br />
helemaal niet kennen. Maak werk van je eigen<br />
klanten en je zult zien dat je onderneming beter<br />
floreert als je je richt op een beperktere groep waar<br />
je meer aandacht aan kunt besteden.”<br />
keraar naar een adviseur van de klant. Een enorme<br />
metamorfose en het is dan niet gek dat misschien<br />
wel driekwart van deze groep de omslag niet kan<br />
maken. Te veel adviseurs zijn nog altijd bezig met<br />
achterhoedegevechten en struisvogelpolitiek. Voor de<br />
uitstraling van het adviesvak is het helemaal niet erg<br />
als deze groep kiest voor een ander beroep.”<br />
Rijns: “Maatschappijen zagen de tussenpersoon vaak<br />
als goedkope vorm van de buitendienst. Die tussenpersoon<br />
kreeg van de aanbieder ook van alles – van<br />
Ook vindt Rijns dat adviseurs hun meerwaarde wel<br />
eens op een wat leukere manier onder de aandacht<br />
van de klant kunnen brengen. “Een gemiddeld dvd<br />
is doodsaai en vol met juridisch taalgebruik dat geen<br />
klant wil lezen. Maak van een dvd eens een feestje.<br />
Maak er bijvoorbeeld een echte dvd van, een film<br />
waar je je kantoor laat zien, de medewerkers introduceert<br />
en duidelijk maakt wat je voor de klant kan<br />
betekenen. Zie je vak toch wat meer als een feestje.<br />
Maar ook dat vraagt om een mentaliteitsverandering.<br />
We hebben ons vak nooit als leuk of interessant aangeprezen.<br />
Wel viel er – met name in de jaren negentig<br />
– heel veel geld te verdienen in de advieswereld en<br />
8
juist dit aspect heeft mensen aangetrokken. Als de<br />
verkoop van Poolse spijkerbroeken destijds lucratiever<br />
was geweest, hadden ze daarvoor gekozen. Ook wat<br />
dit aspect betreft is het goed dat financieel advies een<br />
echt vak wordt.”<br />
De wereld verandert en klagen over veranderingen<br />
helpt niet, mee-veranderen wel, benadrukken<br />
Berkhoff en Rijns. Tegelijkertijd is het wel noodzakelijk<br />
dat de koplopers veel meer in de spotlights<br />
worden gezet. “Van de echte koplopers kan het<br />
peloton nu eenmaal de kneepjes van het vak leren.<br />
Bovendien leren ze er harder door fietsen.”<br />
Ambities<br />
“Onze ambities zijn niet veranderd”, zegt Rijns.<br />
“Wij gaan voor een eerlijke en transparante markt.<br />
En wat dat betreft is er nog ongelooflijk veel te<br />
winnen. We zullen de heilige huisjes blijven omver<br />
werpen en in verzekeringsland zijn dat nog altijd hele<br />
dorpen. Hoe meer we er omver werpen hoe beter<br />
het is voor de klant. En zolang die heilige huisjes<br />
worden beschermd, blijven wij een bedreiging voor<br />
die gevestigde orde. Verder is het voor de klant<br />
beter als de hele oceaan blauw wordt. Dat betekent<br />
namelijk niet alleen dat onze visie door meer partijen<br />
wordt omarmd, maar vooral dat het klantbelang echt<br />
centraler komt te staan. Bovendien zal concurrentie<br />
ons scherp houden. Verder zullen we onze eigen<br />
meerwaarde ook goed moeten blijven communiceren<br />
en willen we met meer professionele adviseurs gaan<br />
samenwerken.”<br />
NNEK timmert inmiddels aan de weg met een<br />
fondsenplatform. “We zijn van start gegaan met tien<br />
adviseurs en breiden het rustig uit. Op dit moment<br />
zijn er zo’n dertig adviseurs aangesloten die zelf het<br />
vermogensadvies doen. Wij ondersteunen ze in hun<br />
ondernemerschap met bijvoorbeeld opleidingen<br />
en marketingcommunicatie. Deze groep is van<br />
groot belang voor de klant, juist omdat zij wel een<br />
integraal advies kunnen geven. Nederland telt zo’n<br />
160 adviseurs met een MiFID-vergunning, maar<br />
deze adviseurs kennen nu juist vaak geen holistische<br />
benadering van hun klanten. Zij weten bijvoorbeeld<br />
alles van optieconstructies en geven hierin adviezen.<br />
Aan de andere kant zie je dat financieel planners<br />
de klant vaak wel integraal adviseren, maar ervoor<br />
terugschrikken om beleggingen ter sprake te brengen.<br />
Op het platform brengen we adviseurs bijeen die<br />
goed zijn in beide disciplines. Een eerste groep van<br />
vijftien adviseurs hoopt binnenkort te slagen voor een<br />
opleiding voor vermogensplanner, ontwikkeld door<br />
// Ook in financiële sector is een<br />
Arabische lente aangebroken //<br />
Paul Rijns<br />
Dukers & Baelemans. De ambitie is deze groep<br />
adviseurs te helpen om succesvol te worden met<br />
behulp van het tell-show-try-do-model.”<br />
Verder hoopt ook Berkhoff dat heilige huisjes snel<br />
omvallen. “Het is te gek voor woorden dat je pas een<br />
bankspaarproduct mag voeren als je beschikt over<br />
eigen beleggingsfondsen. Ook is het vreemd dat een<br />
klant die beschikt over drie beleggingsrekeningen van<br />
verschillende aanbieders deze niet op één rekening<br />
kan overzetten. Ook zien we dat bedrijven hun beleggingsrekening<br />
niet willen verpanden aan ons platform.<br />
Dat is in feite koppelverkoop en dus verboden<br />
en toch gebeurt het nog dagelijks.” nn<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 9
Werken met liefde is de<br />
snelste weg uit de crisis<br />
Valt er vandaag nog met gezond verstand over financiële dienstverlening te praten? Oud-bankman<br />
en schrijver Hans Ludo van Mierlo verbaast zich over het uitblijven van het maatschappelijk debat.<br />
Wie dat debat moet openen? De sector zelf natuurlijk. En iedereen die in de sector actief is.<br />
Financieel nieuws is de afgelopen jaren opgerukt<br />
van de pagina economie ergens binnenin de krant<br />
naar de voorpagina. De wereld van het geld is<br />
vrijwel dagelijks goed voor spectaculaire berichten.<br />
Banken, verzekeraars, landen, pensioenen, de euro,<br />
de Europese Unie, onze welvaart – ze lijken steeds<br />
meer een financieel kaartenhuis dat op instorten<br />
staat. De financiële crisis is een permanente crisis<br />
geworden. Ook gewone burgers hebben vandaag<br />
een mening over de wereld van het geld, zover<br />
ze zich tenminste niet boos of angstig hebben<br />
afgewend. In de ingezonden brievenrubrieken van<br />
kranten, op internet, in het café en op verjaardagen<br />
zijn financiële dienstverleners – en vooral hun<br />
verantwoordelijkheid voor de crisis en alles wat er<br />
uit voortvloeit- een weerkerend gespreksonderwerp.<br />
De negatieve emotie overheerst daarbij.<br />
Nuance zoek<br />
In vrijwel elk gesprek over financiële dienstverleners,<br />
zowel onder leken als onder zelfbenoemde<br />
deskundigen en echte deskundigen overheerst de<br />
kritiek. De nuance is daarbij vaak volkomen zoek.<br />
De Tweede Kamer, die de crisis nooit heeft zien<br />
aankomen, is achteraf boos van links tot rechts. Dat<br />
leidde tot een tsunami aan extra wet- en regelgeving<br />
en een rancuneuze bankenbelasting, die de schatkist<br />
spekt en tegelijk een rem zet op de kredietverlening.<br />
Toezichthouder DNB, die de afgelopen decennia<br />
overal steeds twee stappen te laat was, heeft net<br />
als collega AFM alle financiële dienstverleners<br />
nog steviger de duimschroeven aangedraaid.<br />
De Consumentenbond en andere prijsvergelijkers,<br />
die hun publiek nog altijd naar de hoogste spaarrentes<br />
en de laagste hypotheekrente sturen zonder<br />
de daarbij passende waarschuwingen, kapittelen<br />
de financiële sector naar believen. De financiële<br />
pers maakt dubbele uren, maar gaat nog steeds<br />
voorbij aan zijn medeverantwoordelijkheid voor een<br />
gezonde financiële sector.<br />
Zelfreflectie lastig<br />
Vier jaar duurt de financiële crisis nu al als we<br />
rekenen vanaf de val van het Amerikaanse Lehman<br />
Brothers in 2008. Vijf jaar als we beginnen bij de<br />
run op de Engelse bank Northern Rock in 2007.<br />
Minstens tien jaar als we denken aan de eerste<br />
alarmsignalen over de risicovolle aandelenlease<br />
en woekerpolissen in Nederland. Historisch nog<br />
juister is het de crisis te laten aanvangen begin jaren<br />
negentig toen financiële dienstverleners steeds openlijker<br />
veranderden van financiële dienstverleners in<br />
verkopers van financiële producten.<br />
Iedereen heeft de afgelopen tijd zijn zegje wel<br />
gezegd over de financiële crisis; deskundigen en<br />
ondeskundigen. Met gretigheid werden schuldigen<br />
aangewezen en dat waren altijd anderen. Sommige<br />
bankiers hielden het nog heel lang op een systeemfout.<br />
Anderen verwezen naar ‘gewetenloze verkopers van<br />
hypotheken’ in de Verenigde Staten. Zelfreflectie<br />
blijkt voor iedereen in onze maatschappij lastig.<br />
Mede daardoor is een maatschappelijk debat over<br />
de toekomst van de financiële sector tot op de<br />
dag van vandaag uitgebleven. Zelfs de Tweede<br />
Kamercommissie De Wit, die onderzoek deed naar<br />
de oorzaken van de financiële crisis, is niet in staat<br />
gebleken een nationaal debat te starten over de<br />
toekomst van onze financiële dienstverlening.<br />
Debat onder gelijkgestemden<br />
Initiatieven om tot verandering in de sector te<br />
komen zijn er genoeg. Zowel binnen financiële<br />
instellingen als daarbuiten. Het Sustainable<br />
10
essay<br />
tekst Toon Berendsen, beeld Frits de Beer<br />
Finance Lab van de Universiteit Utrecht heeft een<br />
reeks avonden georganiseerd om het gesprek over<br />
duurzaam bankieren op gang te brengen. Het New<br />
Financial Forum bundelt krachten van positief ingestelde<br />
mensen, die als ‘Ambassadeurs van de nieuwe<br />
financiële wereld’ een concrete bijdrage willen leveren<br />
aan een gezonde en gerespecteerde financiële<br />
sector. Beide initiatieven zijn tot nu toe vooral een<br />
debat onder gelijkgestemden. Ze zijn inspirerend,<br />
maar niet toereikend om tot een andere financiële<br />
sector te komen.<br />
De Ambassadeurs van het New Financial Forum<br />
willen er gezamenlijk voor zorgen dat financiële<br />
dienstverleners weer trots en met opgeheven hoofd<br />
hun vak kunnen uitoefenen. Ze hopen met voorbeeldgedrag<br />
het aanzien van de sector als geheel te<br />
vergroten. Maar is het reëel te veronderstellen dat<br />
een elitaire top-100 binnen een beroepsgroep het<br />
aanzien van de hele financiële sector kan verheffen?<br />
Optimistische zielen hopen van wel. Meer pessimistische<br />
naturen wijzen er op dat honderd corrupte<br />
politiemensen het imago van dienders sneller<br />
omlaag halen dan dat duizend toppers het aanzien<br />
van hun vak kunnen verheffen.<br />
Lang zijn we er van uit gegaan dat mensen die goed<br />
zijn opgeleid hun vak ook goed zullen uitoefenen.<br />
Een goede opleiding biedt daarvoor wel de beste<br />
kansen, maar vormt zeker nog geen garantie.<br />
Ook uitgebreide wet- en regelgeving hebben de ontsporing<br />
van financiële dienstverleners niet kunnen<br />
voorkomen. Er is meer voor nodig dan wettelijke<br />
kaders en vakkennis. Het vraagt om de juiste instelling<br />
van alle mensen die in de sector werken. Er<br />
zijn verschillende manieren om daar aan te werken.<br />
Sommigen zoeken het in voorbeeldgedrag van de<br />
topbedrijven. Anderen in het verhogen van de eisen<br />
voor de toelating tot het vak. Weer anderen willen<br />
de individuele verantwoordelijkheid van iedereen<br />
die in de sector werkt meer zichtbaar maken.<br />
Hans Ludo van Mierlo:<br />
“Anders dan geld is liefde in overvloed aanwezig”<br />
Top én basis versterken<br />
Het Keurmerk Financiële Dienstverleners richt zich<br />
op het versterken van bedrijven in de top. Het keurmerk<br />
verleent financiële dienstverleners een bewijs<br />
van kwaliteit, dat de eisen van de wet Financieel<br />
Toezicht overstijgt. Ook de Stichting Toetsing<br />
Verzekeraars mikt op de top. Haar keurmerk voor<br />
verzekeraars moet het vertrouwen van consumenten<br />
in de verzekeringsbranche versterken. Maar zijn<br />
keurmerken wel geschikt om het vertrouwen in de<br />
sector als geheel te restaureren? Een keurmerk is<br />
persoons- of bedrijfsgebonden. Het zegt iets over<br />
jou. Het verheft jou boven de rest van de sector.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 11
Het benadrukt tegelijk dat er elders in de sector<br />
minder kwaliteit wordt geleverd.<br />
Een keurmerk is een prima marketinginstrument voor<br />
individuele ondernemers, maar legt nog geen vermoeden<br />
van kwaliteit over de hele sector. Het tegendeel is<br />
eerder het geval. Als de KLM zich zou afficheren als<br />
‘de veiligste luchtvaartmaatschappij ter wereld’ dan<br />
ondermijnt ze daarmee niet alleen het vertrouwen in<br />
haar concurrenten, maar ook in het vliegen op zich.<br />
Veiligheid is een minimale eis aan elke luchtvaartmaatschappij,<br />
zoals ook aan elke voedselproducent en<br />
aan elke financiële dienstverlener.<br />
Toegelaten zijn tot de sector dient op zich al een<br />
keurmerk te zijn. Vanuit die opvatting hebben<br />
wetgever en toezichthouders sinds het begin van<br />
de crisis cohorten ambtenaren aan het werk gezet<br />
om financiële dienstverlening met nog meer regels<br />
te omgeven. De opleidingsinstituten hebben hun<br />
programma’s daarop nog eens doorgevlooid en<br />
geactualiseerd. Het is een reëel gevaar dat financiële<br />
dienstverlening met al die extra regels en trainingen<br />
ontdaan wordt van iedere creatieve ruimte. Goed<br />
werken betekent straks geen fouten maken in<br />
plaats van de klant goed bedienen. Als dat echt de<br />
bedoeling is, kunnen we inderdaad computers en<br />
financiële robots beter het werk laten doen. Maar<br />
financiële dienstverlening gaat in de kern over<br />
mensen en hun wensen, over inlevingsvermogen,<br />
maatwerk, relaties en over het algemeen belang.<br />
Elke medewerker aanspreekbaar<br />
De financiële sector is zonder enige twijfel gebaat<br />
met voorlopers, ambassadeurs en toppers in het vak.<br />
Ze is evenzeer gebaat met strengere toelatingseisen<br />
tot het vak. Een gebouw en een beroep verhef je<br />
door de basis op te hogen. Maar er is daarbij altijd<br />
nog een derde weg te gaan, die van de individuele<br />
benadering. Een echte verandering in de financiële<br />
sector komt alleen tot stand als iedereen in de sector<br />
daar persoonlijk op wordt aangesproken. De ‘bankierseed’<br />
is op die gedachte gebaseerd. Alle 230.000<br />
mensen in de financiële sector (bij banken, verzekeraars,<br />
tussenpersonen, beleggingsinstellingen)<br />
krijgen er volgend jaar mee te maken. Ieder van hen<br />
van hoog tot laag zal de beroepseed (of verklaring)<br />
moeten afleggen ten aanzien van zijn naast hogere<br />
baas in het bijzijn van getuigen. Dit ceremonieel<br />
legt de verantwoordelijkheid voor goede financiële<br />
dienstverlening bij iedere individuele medewerker.<br />
Iedereen in de sector is straks aanspreekbaar op<br />
goede financiële dienstverlening.<br />
Ook met de wetboeken in de kast, het diploma aan de<br />
muur, de vergunning in de kluis en de bankierseed op<br />
zak bestaat er niet een breed gedeeld beeld van wat<br />
goede financiële dienstverlening nu precies is. Dat is<br />
iets wat we nog moeten afspreken in de maatschappij,<br />
alle wetten en regels van DNB en AFM ten spijt. De<br />
toekomst van de financiële dienstverlening is niet<br />
het exclusieve domein van de Tweede Kamer, het<br />
ministerie van Financiën en de toezichthouders. Ook<br />
de bestuurders van financiële dienstverleners, hun<br />
medewerkers en hun klanten hebben daar iets over te<br />
vinden. Op hun debat zit ik al jaren te wachten.<br />
Zelfrespect hervinden<br />
De brancheorganisaties van financiële dienstverleners<br />
zijn een logische partij om een breed maatschappelijk<br />
debat over onze financiële dienstverlening te starten,<br />
maar ze doen het niet, zelfs niet als ze daartoe geprikkeld<br />
worden. Ze zijn communicatief stilgevallen sinds<br />
ze eerst hooghartig elke verantwoordelijkheid voor<br />
de crisis en diverse affaires rond producten hebben<br />
afgewezen en daarna met een gedragscode tevergeefs<br />
probeerden verdere regelgeving te voorkomen. Als je<br />
geschoren wordt, moet je stil zitten, luidt de dooddoener<br />
die ter verklaring wordt gegeven. Ook de<br />
grote bedrijven in de sector houden zich stil.<br />
// Wie moeite heeft met<br />
het woord liefde in relatie<br />
tot financiële dienstverlening,<br />
mag hier ook toewijding<br />
voor lezen //<br />
Het is een keuze voor de angst, een overbodige angst<br />
bovendien. Het ergste wat de financiële sector kan<br />
overkomen ìs haar al overkomen. Als de belangrijkste<br />
keuze in het leven die tussen angst en liefde is,<br />
kunnen financiële dienstverleners nu beter voluit<br />
kiezen voor de liefde. Dat zal een hele opluchting zijn<br />
voor iedereen binnen de sector, die veel te lang tussen<br />
hebzucht en vrees verkeerde.<br />
Het is nu tijd dat financiële dienstverleners alle<br />
schroom, hooghartigheid en angst laten varen.<br />
Het is dringend gewenst dat iedereen binnen de<br />
sector financiële dienstverlening zijn zelfvertrouwen<br />
en zelfrespect hervindt en zich overtuigend tot<br />
klanten richt. Niemand is gediend met gemeen-<br />
12
Essay<br />
plaatsen als ‘geld is de oorzaak van alle kwaad‘ en<br />
‘financiële dienstverleners zijn alleen voor zichzelf<br />
in de weer’. Wie zich maar een beetje verdiept heeft<br />
in de geschiedenis van de financiële dienstverlening,<br />
weet dat de werkelijkheid precies andersom is. Geld<br />
en financiële dienstverlening liggen aan de basis<br />
van bijna alle goeds. We danken onze welvaart voor<br />
belangrijke mate aan een ons hoog ontwikkelde<br />
systeem van financiële dienstverlening, dat zich<br />
door de eeuwen gevormd heeft en over het algemeen<br />
uitstekend heeft gefunctioneerd.<br />
Cultuurcrisis<br />
Geld op zich is niet goed of slecht, zoals een auto<br />
of een mes dat ook niet zijn. Goed of slecht is wat je<br />
er mee doet. Dat geldt voor banken, verzekeraars,<br />
beleggers, adviseurs, maar ook voor de overheid en<br />
particuliere klanten. Het aanhoudend gezeur over<br />
het falen van de financiële sector gaat er van uit dat<br />
financiële dienstverleners een geïsoleerde plaats<br />
innemen in de maatschappij. Dat is een vertekening<br />
van de werkelijkheid.<br />
Financiële dienstverleners zijn niet een andere soort<br />
mensen. Ze vormen geen geheimzinnig genootschap,<br />
dat een complot smeedde tegen de rest van de<br />
maatschappij. Ze maken en maakten gewoon deel uit<br />
van de maatschappij, waarin ze een belangrijke nutsfunctie<br />
vervullen. Veel financiële dienstverleners zijn<br />
de afgelopen decennia gaandeweg vervallen tot primair<br />
monetair denken, maar daarin verschilden ze<br />
niet wezenlijk van energiebedrijven, beursgenoteerde<br />
ondernemingen, pensioenfondsen of zelfs de overheid,<br />
die steeds meer heil verwachtte van marktwerking.<br />
Efficiency werd over de volle breedte belangrijker<br />
dan effectiviteit, verdienen hoger gewaardeerd dan<br />
dienen. De financiële crisis is onderdeel van een<br />
cultuurcrisis. We leefden allemaal in dezelfde eenzijdige<br />
monetaire cultuur. Ook veel klanten.<br />
Inlevingsvermogen<br />
Niet alleen de financiële sector, maar ook veel goed<br />
opgeleide en goed geïnformeerde klanten geloofden<br />
maar al te graag in financiële sprookjes. Onder de<br />
gretige afnemers van winstverdriedubbelaars en<br />
dubieuze beleggingsfondsen tref je opmerkelijk<br />
veel artsen, notarissen, hoogleraren, ingenieurs en<br />
geslaagde zakenlieden. Niet enkelingen binnen de<br />
financiële sector, maar een massa mensen binnen<br />
en buiten de sector, die beter hadden kunnen weten,<br />
hebben de financiële crisis samen gemaakt. De vertrouwenscrisis<br />
in de sector is ook een gezamenlijk<br />
probleem. We zullen die samen moeten oplossen.<br />
Hoe ziet financiële dienstverlening na de crisis<br />
er uit? Als je afgaat op de steeds striktere regelgeving<br />
lijkt het werk voor zwaar geprogrammeerde<br />
adviseurs die rigide de regels naleven. Als je kijkt<br />
naar de bankierseed, zoals de beroepseed voor alle<br />
financiële dienstverleners is gaan heten, dan gaan<br />
de gedachten juist vele meer in de richting van<br />
mensen, die zelf een inschatting kunnen maken<br />
van wat klanten willen en van wat maatschappelijk<br />
gewenst is. Dat laatste veronderstelt dan<br />
wel dat medewerkers daar een beeld en gevoel bij<br />
hebben. Maatschappelijk verantwoorde financiële<br />
dienstverlening gaat verder dan de wet kennen en<br />
je diploma’s hebben. Daarvoor moet je ook echt<br />
verbonden zijn met klanten en met de maatschappij.<br />
Inlevingsvermogen en betrokkenheid zijn basiseisen<br />
aan iedere financiële dienstverlener.<br />
Klant medeverantwoordelijk<br />
Financiële dienstverlening zal in de toekomst niet<br />
wezenlijk anders zijn dan gisteren als niet ook de<br />
klant bij de gewenste transitie betrokken wordt. Het<br />
draait immers allemaal om de klanten. Zonder hen<br />
heeft het nu vooral nog sterk intern gerichte debat<br />
over de toekomst van de financiële dienstverlening<br />
weinig zin. De klant is niet alleen spreekwoordelijk<br />
koning, hij is ook mede verantwoordelijk. Hij kan<br />
zich niet verschuilen achter onwetendheid of ongeïnteresseerdheid.<br />
Hij kan niet blijven wijzen naar<br />
op geldbeluste bankiers, verzekeraars, beleggers en<br />
tussenpersonen zonder daarbij ook hun eigen positie<br />
in het geding te brengen.<br />
De financiële sector mag het debat met klanten over<br />
de toekomst van de financiële dienstverlening niet uit<br />
de weg blijven gaan. De sleutel voor verandering ligt<br />
niet bij de Tweede Kamer, Financiën, de toezichthouders<br />
of de bestuurders, maar bij de medewerkers en de<br />
klanten. Dat debat moet er dus komen. De uitkomst<br />
daarvan staat niet op voorhand vast. Dat kan ook niet<br />
bij een open debat. Het momentum van de crisis wijst<br />
wel in een bepaalde richting. De beroepseed die voor<br />
de hele financiële sector gaat gelden geeft wel de meest<br />
gewenste uitkomst aan. Vrij vertaald: banken stellen<br />
de klant centraal, maar hebben daarbij ook een bredere<br />
maatschappelijke verantwoordelijkheid. In feite<br />
hebben alle financiële dienstverleners dus gewoon een<br />
nutsfunctie. Wie dat ontkent, levert daarmee eigenlijk<br />
tegelijk zijn vergunning in.<br />
Met liefde werken<br />
Financiële dienstverlening gaat niet primair over<br />
geld, maar over mensen. Vertrouwen in de financiële<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 13
Essay<br />
sector is niet alleen vertrouwen in geld, maar vooral<br />
vertrouwen in de mensen die er werken. Hun eerste<br />
taak na de crisis is dus niet om het verloren geld<br />
terug te verdienen, maar om het verstoorde vertrouwen<br />
terug te verdienen. Vertrouwen verdien je<br />
het gemakkelijkst door het waard te zijn. De kortste<br />
weg uit de vertrouwenscrisis is dan ook je werk doen<br />
vanuit liefde. Het is misschien even wennen om in<br />
een sector die geassocieerd wordt met koud geld<br />
te spreken in termen als liefde. Het wordt gemakkelijker<br />
te begrijpen als je kunt inzien, dat geld geen<br />
geld is, maar twee broden vertegenwoordigt; dat<br />
een verzekering geen contract is maar nachtrust<br />
voor een medemens; dat een krediet een kans is<br />
voor een ondernemer en dat financiële dienstverleners<br />
in de kern bijdragen aan menselijk geluk.<br />
Je hoeft je niet in bochten te wringen om dat laatste<br />
overtuigend uit te leggen.<br />
// Met geld kun je geen<br />
liefde kopen, met liefde kun je<br />
wel geld tot leven wekken //<br />
Met liefde je werk doen als financiële dienstverlener<br />
is niks abnormaals. Je hoeft daar niet iets hoogs en<br />
verhevens achter te zoeken, eerder iets kleins. Denk<br />
aan dat jongetje op het strand, dat manmoedig<br />
zijn zandkasteel beschermt tegen de opkomende<br />
vloed. Aan de kapster die het eindresultaat van<br />
haar werk bekijkt en met kam en vingers toch nog<br />
snel even een krul goed legt. De verpleegster die<br />
begrijpt dat de patiënt ‘koud water’ bedoelt als hij<br />
om een glaasje water vraagt. De glimlach waarmee<br />
de boekhouder vaststelt dat zijn cijfers nu eindelijk<br />
kloppen. De dankbaarheid van een klant, die zich<br />
goed door je bediend voelt.<br />
Met liefde werken in de financiële sector, dat is de<br />
intentie achter de beroepseed. De meeste nieuwe<br />
wettelijke regels beperken de vrijheid van financiële<br />
dienstverleners. Hun ‘beroepseed’ maakt hen weer<br />
vrij. De eed doet een beroep op ieders persoonlijke<br />
inzichten. Hij vraagt iedereen in de sector te kijken<br />
naar het belang van de klant en van de maatschappij.<br />
De eed is de openingszet voor een debat<br />
met klanten op lokaal niveau, op bedrijfsniveau,<br />
op afdelingsniveau en op individueel niveau.<br />
Wat verwachten klanten van hun financiële dienstverleners?<br />
Welke verantwoordelijkheid kennen ze<br />
hen toe? Welke normen zien ze graag terug? Gaan<br />
klanten enkel voor het hoogste rendement of<br />
hebben ze ook een bedoeling met hun geld? Lokale<br />
debatten over zulke vragen kunnen de nuance<br />
terugbrengen in het denken over de hele financiële<br />
dienstverleners. Zeker als het debat open wordt<br />
gevoerd door alle partijen.<br />
Debat met klanten<br />
Ambassadeurs van het New Financial Forum willen<br />
voorlopers zijn van het nieuwe bankieren, het nieuwe<br />
beleggen, het nieuwe verzekeren en het nieuwe<br />
adviseren. Na het collegiaal debat van de afgelopen<br />
tijd zijn ze voldoende toegerust om een open debat<br />
met hun eigen klanten en stakeholders aan te gaan.<br />
Die debatten kunnen gehouden worden uit idealisme,<br />
maar marketingoverwegingen zijn daarvoor even<br />
valide. Ik verwacht zelf veel positiefs, zowel inhoudelijk<br />
als bedrijfsmatig, van intensief overleg met klantengroepen.<br />
Welke vorm dat moet aannemen, kan<br />
iedereen beter zelf uitvinden. Het is iets dat jou en je<br />
klanten moet passen. Mogelijkheden zijn er genoeg.<br />
Denk bijvoorbeeld aan:<br />
■ een debat met groepjes klanten op kantoor of in<br />
een zaal;<br />
■ klanten uitnodigen bij interne werkoverleg of een<br />
training;<br />
■ een periodieke nieuwsbrief naar klanten met<br />
responsemogelijkheid;<br />
■ periodiek een gratis telefonisch spreekuur nadat<br />
het betaald advies is ingevoerd;<br />
■ een lezing over veranderingen in de financiële<br />
sector;<br />
■ het aanbieden van een financiële APK, gratis of<br />
betaald;<br />
■ het delen van dilemma’s met klanten.<br />
Iedereen kan in zijn eigen omgeving wel een vorm<br />
vinden om klanten te betrekken. Twee dingen<br />
lijken me daarbij steeds relevant. Maak je professionele<br />
zorgplicht en je beroepseed zichtbaar en<br />
bespreekbaar in klantcontacten. Benoem ook<br />
de medeverantwoordelijkheid van de klant voor<br />
gezonde financiële dienstverlening en een leefbare<br />
maatschappij. Liefde moet immers van twee kanten<br />
komen. Wie moeite blijft houden met het woord<br />
liefde in relatie tot financiële dienstverlening, mag<br />
hier ook toewijding voor lezen. Ik houd het op<br />
liefde. Anders dan geld is liefde in deze wereld<br />
overal in overvloed aanwezig. Met geld kun je dan<br />
wel geen liefde kopen, met liefde kun je wel geld tot<br />
leven wekken. Dat laatste is volgens mijn de kern<br />
van financiële dienstverlening. nn<br />
14
estafettecolumn<br />
Consument kiest<br />
massaal voor<br />
execution only<br />
Ozewald Wanrooij, financieel planning Neutralis<br />
De kans is groot dat de kop van deze column<br />
binnenkort werkelijkheid wordt. Door de<br />
komst van het provisieverbod zal de consument<br />
vanaf 2013 de portemonnee moeten<br />
trekken voor het inwinnen van financieel<br />
advies, iets waar hij nu niet aan gewend<br />
is. Hierdoor zullen afwegingen gemaakt<br />
worden tussen het inwinnen van financieel<br />
advies en met het gezin op vakantie of<br />
een jaar langer doorrijden in de auto. Een<br />
nieuwe rol met grote verantwoordelijkheden.<br />
die onverantwoord de weg op gaan moet<br />
met ingang van 1 januari 2013 een theoretische<br />
toets de oplossing bieden.<br />
Wordt de consument die afziet van financieel<br />
advies door deze kennistoets gemotiveerd<br />
zich te verdiepen in de financiële materie?<br />
Is de consument die voor de kennistoets<br />
slaagt in staat om op basis van een integrale<br />
analyse van diens eigen financiën de juiste<br />
productbehoefte te bepalen? De antwoorden<br />
ervan. Met een gemeenschappelijke<br />
inspanning van de branche en de overheid<br />
kan deze oplossing geboden worden.<br />
De financiële branche kan helpen de<br />
kennis en het inzicht van de consument te<br />
vergroten; door te streven naar maximale<br />
efficiency kan de investering voor de<br />
consument zo laag mogelijk blijven. De<br />
overheid kan integraal financieel advies<br />
stimuleren door de investering (tijdelijk)<br />
De opties voor de consument zijn eenvoudig.<br />
Hij kan zich laten bijstaan door een<br />
financieel adviseur die vanuit een integrale<br />
benadering adviseert en op basis hiervan de<br />
productinvulling bepaalt; hiervoor zal van de<br />
consument een investering gevraagd worden.<br />
Daarnaast kan hij afzien van integraal advies<br />
en zelf de productinvulling kiezen. Maakt<br />
de consument gebruik van een productbemiddelaar,<br />
dan betaalt hij deze uitsluitend<br />
voor de execution only-werkzaamheden of<br />
hij betaalt niets als het product rechtstreeks<br />
bij de productleverancier wordt betrokken.<br />
Als derde optie kan de consument ook nog<br />
afzien van een productinvulling.<br />
De consument is hiermee achter het<br />
stuur van een rijdende auto gezet. Hierbij<br />
gaan we ervan uit dat de bestuurder alle<br />
verkeersregels en de eigenschappen van de<br />
auto kent. Dat de bestuurder de auto onder<br />
controle kan houden en weet wanneer de<br />
auto brandstof en onderhoud nodig heeft.<br />
Om te voorkomen dat er bestuurders zijn<br />
// Consument is gebaat bij inzicht in<br />
toegevoegde waarde van integrale<br />
advisering en betaalbaar advies //<br />
op deze vragen kunnen pas na invoering van<br />
de toets worden gegeven. Een alternatieve<br />
benadering is echter ook mogelijk.<br />
Hierbij begint het met de vraag waarom de<br />
consument kiest voor execution only. Het<br />
antwoord ligt voor de hand. De consument<br />
maakt een afweging tussen 1: de toegevoegde<br />
waarde van financieel advies en 2:<br />
de hoogte van de investering. De oplossing<br />
moet dus gezocht worden in het enerzijds<br />
vergroten van het inzicht bij de consument<br />
in het belang van goede integrale advisering<br />
en anderzijds in de betaalbaarheid<br />
aftrekbaar te maken, de btw-vrijstelling<br />
en door de mogelijkheid tot gespreide<br />
betaling van de adviesnota niet afhankelijk<br />
te maken van een product(intentie).<br />
Net als bij de keuze van het juiste product<br />
geeft een integrale benadering het beste<br />
resultaat. Dit wordt gevonden als alle<br />
betrokken partijen de bereidheid tonen<br />
om de samenwerking te zoeken en open te<br />
staan voor nieuwe ideeën. nn<br />
Ozewald Wanrooij geeft het stokje van deze<br />
estafettecolumn door aan Tom Ehren, Omniplan.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 15
16
HET GOUDEN EI<br />
tekst: Pepijn Dros, beeld: Frits de Beer<br />
De toekomst is online<br />
Met zijn kantoor onder zijn arm loopt Sam van Buuren, ondernemer en oprichter van<br />
Nederland Werkt Online, de IJ-kantine binnen. Hij werkt regelmatig in dit hippe caférestaurant<br />
aan de NDSM-werf in Amsterdam-Noord. Zijn Macbook pro doet dienst als<br />
kantoor: “Op elke plek met een wifi-verbinding kan ik werken.”<br />
Met Nederland Werkt Online helpt hij mkb-ondernemers<br />
om hun bedrijf innovatief en online te<br />
runnen. “Via nieuwe media kunnen ondernemers<br />
slimmer samenwerken, netwerken ontsluiten en zo<br />
veel kosten besparen.”<br />
De dag na het interview ontvang ik een berichtje<br />
van de IJ-kantine op mijn telefoon waarin ik word<br />
bedankt voor mijn bezoek aan het café. Ideetje van<br />
Sam. Tijdens ons gesprek had hij dit al aangekondigd.<br />
Nederland Werkt Online ‘doet’ namelijk de social<br />
media voor de IJ-kantine. Het is slechts een klein<br />
voorbeeld van de werkzaamheden van zijn bedrijf.<br />
“Met Nederland Werkt Online houd ik mij sinds 2008<br />
bezig met de verkoop van online software”, zegt hij.<br />
“Zo ben ik ooit begonnen. Mijn bedrijf heeft eigenlijk<br />
zijn huidige vorm gekregen door gewoon wat dingen<br />
uit te proberen. En als iets niet bleek te werken,<br />
probeerde ik wat anders. Met Nederland Werkt<br />
Online verkoop ik online kantoorautomatisering<br />
van Google en Microsoft. Later is daar het zakelijk<br />
gebruik van social media bijgekomen.”<br />
Trigger<br />
Tijdens zijn studie economie aan de Universiteit van<br />
Amsterdam toonde Van Buuren al een bovengemiddelde<br />
interesse in dienstverlening, ICT en strategisch<br />
management. “Ik had toen al het idee dat die<br />
drie zaken ‘iets’ met elkaar te maken zouden krijgen.<br />
Na mijn studie heb ik verschillende jobs binnen het<br />
informatiemanagement gehad bij beursgenoteerde<br />
organisaties als KLM en Telegraaf Media Groep.<br />
Tijdens mijn werkverband bij De Telegraaf heb ik<br />
ook nog een postdoctorale opleiding informatiemanagement<br />
en management nieuwe media gevolgd.<br />
Rond die tijd besloot ik voor mezelf te beginnen.<br />
Bij De Telegraaf had men toen de werkplekautomatisering<br />
net uitbesteed aan een externe partij.<br />
Dat ging nergens over. Die mensen probeerden uit<br />
te leggen dat je mailbox met 250 MB vol is en dat je<br />
zelf helemaal niets op je computer mag installeren.<br />
“Tegelijkertijd was er binnen hetzelfde bedrijf een<br />
groepje hippe e-mailmarketingmedewerkers die via<br />
Google hun eigen accounts hadden aangemaakt.<br />
Zo deelden ze hun email, agenda’s en documenten<br />
met elkaar, terwijl ze met een grote koptelefoon hun<br />
muzieklijst thuis aan het afluisteren waren. Toen<br />
dacht ik: deze mensen werken met spullen die zoveel<br />
krachtiger zijn dan de apparatuur die door hun<br />
werkgever beschikbaar wordt gesteld. Dat was voor<br />
mij de trigger om mijn bedrijf te beginnen.”<br />
Cloud computing<br />
In 2008 startte Van Buuren met zijn bedrijf Nederland<br />
Werkt Online. “Ik ben toen begonnen als reseller van<br />
Google Apps. Zij waren de eerste partij die kantoorautomatisering<br />
via internet aanbood voor een paar<br />
euro per maand per gebruiker. Nu noemen we dat<br />
cloud computing. Inmiddels doet Microsoft dat met<br />
Office 365 ook. Deze software biedt Nederland Werkt<br />
Online natuurlijk ook aan. Met cloud computing heb je<br />
als bedrijf geen eigen servers en prijzige infrastructuur<br />
nodig en kun je toe met minder in- en extern beheer.<br />
Dat scheelt zo de helft van de gebruikelijke kosten.<br />
“Door de bestaande processen slimmer in te richten<br />
kun je er ook voor zorgen dat medewerkers via hun<br />
laptop of iPad altijd en overal online kunnen werken.<br />
Bij Ahold bijvoorbeeld werken tegenwoordig<br />
tienduizenden medewerkers met Google Apps for<br />
Business. Zo bespaart Ahold kosten en kunnen<br />
de medewerkers beschikken over een web-based<br />
platform waarmee ze heel eenvoudig met elkaar<br />
kunnen communiceren. AH-medewerkers hebben<br />
nu overal toegang tot bedrijfsinformatie en kunnen<br />
dus samenwerken vanaf elke locatie: op het werk,<br />
thuis of onderweg via hun mobiel.”<br />
#Nederlandwerktonline<br />
Van Buuren: “Ik wilde niet alleen online software<br />
aanbieden, ik wilde ook iets toevoegen. In de<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 17
RUBRIEK HET GOUDEN EI<br />
In de rubriek Het Gouden Ei verschijnen voorbeelden van<br />
initiatieven die hebben bewezen dat met duurzaamheid<br />
ook geld is te verdienen.<br />
beginperiode van Nederland Werkt Online heb ik<br />
van alles geprobeerd. Naar verloop van tijd ontstond<br />
zo het idee van samenwerken in netwerkverband.<br />
Onderzoek van McKinsey wijst uit dat genetwerkte<br />
bedrijven aanzienlijk succesvoller zijn. Bij een genetwerkte<br />
organisatie zijn medewerkers onderling met<br />
elkaar verbonden en is het bereik naar klanten, collega’s<br />
en leveranciers vele malen groter. McKinsey<br />
onderzocht de afgelopen vier jaar hoe ondernemingen<br />
sociale technologieën gebruiken. In<br />
eerste instantie ging het vaak om advertising maar<br />
tegenwoordig wordt social media ook steeds vaker<br />
intern ingezet. Intranet 2.0, zeg maar.”<br />
Van merk naar soortnaam<br />
Met dit idee als leidraad organiseerde Van Buuren<br />
in 2010 een bijeenkomst in Utrecht. “Ik heb al mijn<br />
klanten en leveranciers bij elkaar gebracht en een<br />
podium gecreëerd waar zij hun verhaal konden<br />
vertellen om zo kennis te delen. De opening van<br />
het event werd verzorgd door Google, Microsoft en<br />
IBM. Ik heb de blaren op mijn tong moeten praten<br />
om dat voor elkaar te krijgen maar uiteindelijk is het<br />
gelukt. We moesten immers samen de markt ontwikkelen.<br />
Als je dat soort multinationals op je flyer zet<br />
is dat natuurlijk goed voor de opkomst. Dat bleek,<br />
want het event werd een succes, en sindsdien gaat<br />
Nederland Werkt Online als een speer.<br />
“Opeens was ik Sam van Buuren, oprichter van<br />
Nederland Werkt Online, dat spannende bedrijf<br />
waar medewerkers van Microsoft en Google over<br />
twitteren: #nederlandwerktonline. Zo werd ik van<br />
een merk een soortnaam in een paar maanden tijd.<br />
Enig idee hoeveel jaren en miljoenen het heeft gekost<br />
voor Chocomel en Luxaflex zover waren? Sla het<br />
boek ‘Aandachtseconomie’ van Jim Stolze er maar<br />
op na. Social media is als het aloude mond-tot-mond<br />
principe: bij de pomp op het dorpsplein. Niets nieuws<br />
onder de zon, alleen gaat het nu tien keer zo snel.”<br />
door te pingen, emailen, twitteren of facebooken.<br />
“Door je netwerk te vergroten en te onderhouden<br />
kun je jouw verhaal vertellen aan al die collega’s,<br />
klanten en leveranciers. Zij kunnen dat verhaal<br />
vervolgens weer heel eenvoudig doorvertellen. Ik<br />
krijg bijvoorbeeld voortdurend nieuwe opdrachten<br />
omdat mensen hun ervaringen met Nederland Werkt<br />
Online met elkaar delen. Op mijn website houd ik<br />
// Het onderscheid tussen<br />
kantoorautomatisering en<br />
social media verdwijnt //<br />
elke week blogs bij waarin ik mijn kennis gratis deel.<br />
Heel transparant allemaal en helemaal niet eng.<br />
“Sterker nog: ik weet uit ervaring dat mijn blogs<br />
gebruikt worden door communicatiemanagers van<br />
bedrijven om hun bazen te overtuigen van deze<br />
manier van werken. In feite pitchen ze mijn verhaal.<br />
Vaak ontvang ik dan een paar dagen later een<br />
online aanvraag voor een offerte. We kunnen er lang<br />
of kort over praten, maar de toekomst is online.” nn<br />
Gratis pitches<br />
Van Buuren: “Het zakelijk gebruik van social media<br />
beperkt zich niet langer tot marketing alleen. Ook<br />
voor intern gebruik van social media zijn er talloze<br />
mogelijkheden. Mensen staan voortdurend in contact<br />
met elkaar, waardoor kennis direct beschikbaar is.<br />
Het onderscheid tussen kantoorautomatisering en<br />
social media verdwijnt, net als het onderscheid tussen<br />
zakelijk en privé. Het gaat om communicatie – of beter<br />
gezegd: digitale communicatie. Op kantoor, onderweg<br />
en thuis: er wordt voortdurend gecommuniceerd met<br />
collega’s, klanten en mensen van buiten de organisatie<br />
18
interview<br />
tekst Ivo Valkenburg<br />
Afhankelijkheid van euro<br />
zit tussen onze oren<br />
Bernard Lietaer voorspelde niet alleen de crisis,<br />
hij geeft ook concrete en haalbare wegen aan<br />
om weer uit de crisis te komen. “De vermeende<br />
afhankelijkheid van het reguliere geld – bij ons de<br />
euro – zit vooral tussen onze oren.” Een gesprek met<br />
een bevlogen en invloedrijk geldexpert.<br />
Hoeveel pijn heeft onze samenleving nog nodig om<br />
wakker te worden? In Geld en Duurzaamheid, het<br />
onlangs gepubliceerde rapport van de Club van<br />
Rome, valt een duidelijke oproep te horen om het<br />
geldsysteem drastisch te vernieuwen. Het rapport<br />
leest: “Het IMF telde in de periode 1970 tot 2010<br />
maar liefst 145 landen met een bankcrisis (waarvan<br />
de crisis van 2008 de belangrijkste was), 72 overheden<br />
in zwaar weer (Griekenland is nu nummer<br />
73 geworden), en 208 monetaire crashes (zoals het<br />
met de euro zal gebeuren indien Spanje of Italië<br />
nog dieper inzinken). In totaal 425 crashes van het<br />
monetaire systeem. Wat mij verbaast is dat de media<br />
nauwelijks of geen aandacht besteden aan echte vernieuwing<br />
van het systeem. Vrijwel alle discussie gaat<br />
over bankreparatie, betere risicobeheersing en meer<br />
centraler toezicht. Moeten we dan eerst de hel op<br />
aarde ervaren om onze geest te openen voor nieuwe<br />
structurele oplossingen? Vraag het aan mensen in<br />
Argentinië, Rusland, Thailand, Korea… die ellende<br />
kunnen we ons beter besparen. De oplossingen zijn<br />
er. Op u en mij komt het nu aan.”<br />
De afgelopen anderhalf jaar heeft geldexpert Bernard<br />
Lietaer vijf nieuwe boeken geschreven, waaronder<br />
het Club van Rome Rapport. Hij reist de hele wereld<br />
over om bedrijven, instellingen en veelal lokale<br />
overheden en gemeenschappen te ondersteunen<br />
bij het vinden van nieuwe wegen in de transitie<br />
naar een menselijke economie. In 2006 deed hij de<br />
aftrap in de serie Meet The Masters – een door Allianz<br />
en MoneyView ondersteunde reeks van lezingen<br />
door vernieuwende denkers en doeners binnen en<br />
buiten de financiële sector. Hij moet samen met een<br />
handjevol andere wakkere mensen de uitzondering<br />
op de regel zijn geweest van Nout Wellink die later<br />
verklaarde dat niemand de crisis van 2008 heeft<br />
zien aankomen. Het klopt inderdaad dat Wellink<br />
niet aanwezig was tijdens deze lezing, maar de ruim<br />
150 andere financiële dienstverleners konden toen<br />
al horen over de enorme kwetsbaarheid van het<br />
systeem. Je hoeft geen ziener te zijn om aan de hand<br />
van de historie te concluderen dat de houdbaarheidsdatum<br />
van het financiële systeem verstreken was.<br />
“Mijn hoop is vooral gevestigd op het bedrijfsleven.<br />
Ik verwacht allang niet meer dat de zegen van onze<br />
centrale overheden komt. Hoe graag ik ook elke dag<br />
voor ze klaar sta om ze te helpen bij vernieuwing<br />
van hun economische slagkracht. Ga er maar niet<br />
vanuit dat er in Brussel een Plan B klaar ligt voor als<br />
// Nieuwe geldsystemen leveren<br />
miljoenen nieuwe banen op //<br />
straks de dollar of de euro crasht. Dat zo’n crash in<br />
het verschiet ligt is voor mij zeker, de vraag is alleen<br />
wanneer. Draait het bestaande systeem nog één of<br />
vijf jaar door? Daarover kunnen we met elkaar in discussie<br />
gaan. Het is geen kwestie van óf maar alleen<br />
wanneer het monetaire systeem in elkaar valt.”<br />
Fiat-geld<br />
Volgens Lietaer is het de hoogste tijd dat vooral de<br />
leiders van multinationals, verzekeringsmaatschappijen<br />
en ondernemers in het midden- en kleinbedrijf<br />
zich gaan realiseren dat het niet de overheden of de<br />
centrale banken zullen zijn die met structurele oplossingen<br />
voor vernieuwing van het financiële systeem<br />
komen. “De bankwereld heeft geen baat bij het verlies<br />
van hun monopoliepositie op het creëren van geld uit<br />
het niets. Het is een buitengewoon lucratief business<br />
model. De winsten zijn voor de aandeelhouder,<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 19
Bernard Lietaer: “Doorgaan tot het kwartje valt.”<br />
de verliezen worden door de samenleving – lees: de<br />
belastingbetaler – opgevangen. Tot op de dag van<br />
vandaag accepteert de samenleving dat private banken<br />
bepalen hoeveel geld er door de aderen van de<br />
maatschappij stroomt. Die belangrijke taak is geprivatiseerd.<br />
De overheid bekrachtigt het zogeheten<br />
‘fiat-geld’ geschapen door leningen van de banken.<br />
Fiat-geld betekent dat dit geld in feite is geschapen uit<br />
het niets. De werkelijke reden waardoor dit fiat-geld<br />
een waarde krijgt, is omdat de overheid belastingen<br />
eist die alleen betaalbaar zijn in dit soort geld.”<br />
“Maar wat als nu blijkt dat er duidelijk sprake is van<br />
een uitermate wankel systeem? Een systeem waarbij<br />
een land gemiddeld elke vijf weken met een crash<br />
moet leven. Kun je het enorme risico voorstellen<br />
waar bedrijven voor staan? Neem bijvoorbeeld<br />
Hewlett Packard dat de onderdelen voor een printer<br />
uit meer dan zeventig landen betrekt. Wat te doen<br />
als de euro of de dollar crasht? Hoe zullen bedrijven<br />
kunnen reageren als de overheden niet langer in staat<br />
zijn om uitkeringen te verrichten vanuit het in de<br />
Westerse wereld zo vertrouwde systeem van sociale<br />
zekerheid? Ik ken bedrijven die scenario’s maken<br />
voor kleinere risico’s”, aldus Lietaer.<br />
“Je hoeft maar naar Argentinië te kijken om de<br />
desastreuze gevolgen van een crash voor het bedrijfsleven<br />
te zien. De politiek slaapt. Ik heb al vaak uitgelegd<br />
dat een politieke democratie pas mogelijk is als<br />
er eerst sprake is van een monetaire democratie.<br />
Dat laatste is helaas nog niet het geval. Private<br />
banken hebben immers het alleenrecht. Ze worden<br />
alleen een beetje op de schouder getikt met het<br />
verzoek om geen te grote bonussen uit te keren. Ook<br />
wordt het toezicht strenger. Er wordt gevraagd om<br />
ethiek, maar hun commerciële kernactiviteit blijft<br />
ongewijzigd. Waarschijnlijk beseffen maar weinig<br />
mensen hoe het banksysteem werkelijk in elkaar zit.”<br />
Met een kwinkslag verwijst Lietaer naar de anekdote<br />
van Keynes, een van de belangrijkste economen<br />
uit de vorige eeuw: “Ik ken slechts drie mensen die<br />
geld echt begrijpen. Een hoogleraar aan een andere<br />
universiteit, een van mijn studenten en een nogal<br />
ondergeschikte bediende bij de Bank of England.”<br />
Bezoekers aan DNB weten dat de centrale bank er zelf ook niet<br />
geheimzinnig over doet. Met een beetje geluk ontvang je bij de ingang<br />
als bezoeker een zakje versnipperd geld met de opgedrukte<br />
tekst: ‘Geld maakt niet gelukkig, gelukkig maken wij wel geld’.<br />
Systeemcrash<br />
Waar Lietaer de energie vandaan haalt om de afgelopen<br />
jaren elke dag op de bres te springen voor een<br />
20
interview<br />
nieuw geldsysteem? Even is het stil. “Ik mag hopen dat<br />
het geen masochisme is”, schatert hij het uit. Iedereen<br />
die Lietaer een beetje kent, weet dat hij een buitengewoon<br />
gedreven man is die de verantwoordelijkheid<br />
neemt om op zijn manier te bouwen aan een nieuw<br />
geldsysteem dat moet leiden tot een duurzame economisch<br />
samenleving. Een nieuwe economie waarin<br />
alles dat het leven echte waarde schenkt ruimte krijgt.<br />
Lietaer: “Stephen Belgin, een collega auteur met wie<br />
ik onlangs het boek New Money for a New World heb<br />
geschreven, deed onlangs in een radioprogramma de<br />
uitspraak dat we met nieuw geld alleen al 25 miljoen<br />
banen kunnen scheppen in de Verenigde Staten<br />
van Amerika. Hij heeft gelijk. Het systeem hapert<br />
en crasht op honderden plekken. De problemen<br />
van de 21ste eeuw zullen niet opgelost worden met<br />
// Politieke democratie is pas<br />
mogelijk als er sprake is van<br />
een monetaire democratie //<br />
meer bezuinigingen door overheden op belangrijke<br />
terreinen als onderwijs. Er is ook zoveel behoefte<br />
aan verbetering van de kwaliteit van leven, het enige<br />
probleem lijkt altijd maar weer het geld te zijn. De<br />
invoering van aanvullende munten zorgt ervoor dat<br />
er weer onderlinge verbinding komt tussen mensen<br />
en bedrijven die in het actuele systeem onmogelijk<br />
zijn. Dat levert heel veel banen op!”<br />
Griekenland<br />
De systeemcrash in Griekenland is nog niet meegeteld<br />
in de statistieken van het IMF. Lietaer spreekt<br />
over “een catastrofe”. “De publieke discussie gaat<br />
er vooral over de vraag of Griekenland binnen de<br />
eurozone moet blijven of niet. De oplossingen voor<br />
Griekenland liggen veel genuanceerder dan het<br />
meestal gepropageerde honderd procent euro of<br />
honderd procent niet-euro. Het zou mijn voorstel<br />
zijn dat de Grieken verder gaan met het gebruiken<br />
van de euro voor hun internationale handel en het<br />
toerisme. Tegelijkertijd, in aanvulling hierop, zouden<br />
steden of regio’s ‘civics’ kunnen scheppen, die staan<br />
voor bijvoorbeeld een uur van een dienst die nuttig<br />
is voor de stad of de regio. De stad schept die civics<br />
bijvoorbeeld via de mobiele telefoon waarbij je telefoonnummer<br />
je rekeningnummer is. NGO’s kunnen<br />
dan de rol spelen in de Civic-economie die nu ondernemingen<br />
spelen in de conventionele economie.”<br />
Deutsche Bank<br />
Lietaer kreeg onlangs steun voor het idee van<br />
een parallelle munteenheid voor Griekenland uit<br />
onverwachte hoek. Vlak voor de herverkiezingen in<br />
Griekenland deed de hoofdeconoom van Deutsche<br />
Bank, Thomas Mayer, het voorstel om in aanvulling<br />
op de euro een zogeheten ‘Geuro’ in te voeren.<br />
Griekenland zou dan in de eurozone kunnen blijven,<br />
terwijl devaluatie kan plaatsvinden via de aanvullende<br />
munt. Het is volgens Lietaer voor het eerst dat<br />
een vooraanstaand bankier “uit de kast kwam” met<br />
het idee van parallel geld. Lietaer maakt wel direct<br />
de aantekening dat het plan van Mayer nog gestoeld<br />
is op geldcreatie door schulden, terwijl Lietaer toont<br />
dat de Griekse problemen kunnen worden opgelost<br />
zonder nieuwe schulden aan te gaan.<br />
De Terra<br />
Lietaer heeft zijn hoop op vernieuwing vooral gevestigd<br />
op het bedrijfsleven. “Bedrijven beschikken over<br />
de macht en de kracht om daadwerkelijk iets te vernieuwen.<br />
Het is ook in hun belang. Op de overheid,<br />
de politiek of zelfs de centrale banken hoeven ze niet<br />
te rekenen. Oplossingen zullen vanuit het bedrijfsleven<br />
zelf moeten komen. Echte bestuurders bereiden<br />
zichzelf voor op de toekomst via een Plan B.”<br />
“Als bijvoorbeeld de dollar crasht”, geeft Lietaer<br />
aan, “dan crasht de belangrijkste schakel in ons<br />
wereldwijde geldsysteem. Als Opec-landen geen<br />
olie meer zouden verkopen in dollars (zoals Irak het<br />
deed onder Saddam Hussein en zoals Rusland en<br />
Iran het nu doen, red.), dan crasht het hele dollar<br />
systeem. Daarom zouden we een nieuwe wereldmunt<br />
moeten ontwikkelen in aanvulling op ons bestaande<br />
systeem. Dat zou bijvoorbeeld de ‘Terra’ kunnen zijn.<br />
De Terra is gebaseerd op een mandje van grondstoffen,<br />
zoals olie, graan, koper en lood. De Terra kan<br />
worden uitgegeven als elektronische inventory receipt.<br />
Daarmee kan een bedrijf een ander bedrijf betalen<br />
via deze elektronische munt voor internationale<br />
handel. Terra’s zijn automatisch inwisselbaar in<br />
nationale munten, want alle grondstoffen hebben<br />
nu al een prijs in een nationale munt. Er is ook geen<br />
nieuwe wetgeving nodig, want de Terra is alleen<br />
maar gestandaardiseerde countertrade (internationale<br />
ruilhandel) en praktisch alle landen hebben nu al<br />
wetgeving voor countertrade.”<br />
Lietaer doet bedrijven de suggestie om de mogelijkheden<br />
met de Terra te onderzoeken. “Je zou een<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 21
half dozijn grote spelers bij elkaar kunnen brengen,<br />
waaronder bijvoorbeeld Shell, Philips en een grote<br />
verzekeringsmaatschappij, om oplossingen te ontwikkelen<br />
voor de lange termijn. Juist verzekeraars<br />
moeten geïnteresseerd zijn. Gelet op de schaderisico’s<br />
die op allerlei gebieden op hen afkomen, is het<br />
belang om in langere termijn te denken groot. Er zijn<br />
zoveel varianten denkbaar. Op grote schaal en op<br />
kleine schaal.”<br />
Meer alternatieven<br />
In Nederland zijn er speciale adviseurs die thuis<br />
zijn op het gebied van alternatieve geldcircuits voor<br />
bedrijven en instellingen. Een daarvan is Ad Broere,<br />
oud-bankier, economisch adviseur en auteur van de<br />
boeken Een menselijke economie en Ending the Global<br />
Casino. Broere is ook Ambassadeur van het New<br />
Financial Forum. Op zijn website schrijft Broere<br />
regelmatig een blog over de verschillende mogelijkheden<br />
voor particulieren en ondernemers. Een ander<br />
voorbeeld van expertise in Nederland is het bureau<br />
QOIN dat ook actief is om partijen te ondersteunen<br />
bij de ontwikkeling van nieuwe geldcircuits.<br />
Voor het midden- en kleinbedrijf wijst Lietaer op de<br />
oplossingen die in vakjargon ‘C3’ wordt genoemd.<br />
C3 is een door de Nederlandse organisatie STRO<br />
ontwikkeld netwerk van lokale bedrijven en consumenten<br />
in Zuid-Brazilië. Binnen het netwerk behoudt<br />
elk bedrijf zijn zelfstandige bedrijfsvoering. De<br />
onderlinge transacties van de deelnemende bedrijven<br />
vinden plaats met behulp van interne verrekening in<br />
eigen eenheden.<br />
“Belangrijke voordelen van een C3-systeem is het<br />
vergroting van werkkapitaal dat beschikbaar komt<br />
voor het midden- en kleinbedrijf. Dat is de sleutel<br />
voor lagere werkloosheid in de private sector.<br />
Belangrijk, want meer dan tachtig procent van alle<br />
private banen liggen bij het midden- en kleinbedrijf.<br />
Consumenten kunnen profiteren van lagere prijzen,<br />
terwijl de ondernemer goedkoop werkkapitaal tot<br />
zijn beschikking heeft.”<br />
STRO is in verschillende landen betrokken bij de<br />
introductie van een C3. In Uruguay is eind 2011<br />
de eerste pilot gestart voor een groot, nationaal<br />
bedrijvennetwerk. In El Salvador functioneert een<br />
bedrijvennetwerk waarin ook consumenten meedoen.<br />
Regeringen van diverse Latijns-Amerikaanse<br />
landen hebben interesse om een C3 te starten in<br />
hun land. In Nederland is nu ook een C3 in voorbereiding.<br />
Tussen de oren<br />
Lietaer herinnert ons eraan dat de vermeende afhankelijkheid<br />
van het reguliere geld – bij ons de euro<br />
– vooral tussen onze oren zit. “We denken dat het<br />
conventionele geld de enige manier is om een economie<br />
te laten groeien. Wereldwijd maken miljarden<br />
mensen zich dagelijks ernstige zorgen over hun financiële<br />
situatie of leven een slap aftreksel van hetgeen<br />
in potentie mogelijk is. Alternatieve geldsystemen<br />
maken het mogelijk om veel meer van ons menselijk<br />
potentieel te benutten. Dwars door de crisis van het<br />
monetaire systeem heen. In feite zou niets ons meer<br />
moeten weerhouden om onze eigen toekomst ook in<br />
materiële zin veilig te stellen.” nn<br />
www.lietaer.com<br />
Bernard Lietaer op YouTube<br />
Bernard Lietaer<br />
Professor Bernard Lietaer (1942) is monetair systeemspecialist, adviseur<br />
en auteur van een reeks van boeken over geld en economie. Hij is bekend<br />
geworden als auteur van Het geld van de toekomst dat in achttien talen is<br />
gepubliceerd. Hij is voorstander van het idee dat individuen, gemeenschappen<br />
en bedrijven baat kunnen hebben bij het scheppen van hun eigen geld. Lietaer<br />
is in verschillende functies al meer dan veertig jaar actief in de financiële<br />
wereld. Zo was hij bij de Nationale Bank van België mede-verantwoordelijk<br />
voor de invoering van de ecu, de voorloper van de euro. Ook werkte hij als<br />
president van het Belgisch Elektronische Betaalsysteem.<br />
Hij was mede-oprichter van GaiaCorp waar hij als general manager van het<br />
valutafonds Gaia Hedge II de valutamarkt van binnenuit leerde kennen. Het<br />
magazine Business Week identificeerde hem destijds als ’s werelds top trader.<br />
Lietaer is op dit moment verbonden als research fellow aan de Universiteit van<br />
California in Berkeley, en als visiting professor aan de Financiële Universiteit<br />
van Moskou. Lietaer is onder meer lid van de Club van Rome en de World<br />
Business Academy. Hij woont in Brussel.<br />
22
column<br />
Liever een vrouw<br />
Nicolette<br />
Loonen, voorzitter Women in Financial<br />
Services netwerk<br />
Welk bedrijf durft tegenwoordig nog te<br />
zeggen dat het tegen meer vrouwen in topposities<br />
is? Door de toegenomen aandacht<br />
voor doorstoom en behoud van vrouwen<br />
– zowel binnen Nederland als daarbuiten<br />
– door zowel de politiek als door vooraanstaande<br />
bestuurders, is het ‘not done’ om<br />
je negatief uit te laten over vrouwen aan de<br />
top. Gelukkig geldt voor veel bedrijven dat<br />
meer vrouwen aan de top geen promotiepraatje<br />
is waarmee men denkt te kunnen<br />
scoren bij het publiek. Hun intenties zijn<br />
oprecht, en in het streven naar een evenwichtiger<br />
samenstelling van teams schuwen<br />
zij het niet om krachtige interventies te<br />
plegen. Maar er zijn ook genoeg bedrijven<br />
die mooie woorden op hun website opnemen,<br />
maar als het puntje bij paaltje komt<br />
liever toch de oude vertrouwde weg kiezen.<br />
Vaak zit de weerstand tegen diversiteit niet<br />
in de toplaag van de organisatie, maar bij<br />
het middle management. De RvB-leden<br />
worden door hun diversity managers voorzien<br />
van businesscases die hen overtuigen<br />
om diversiteit te promoten, voeren gesprekken<br />
met hun ‘peers’ om tot een succesvolle<br />
aanpak te komen en worden aan de tand<br />
gevoeld in de media over het diversiteitsbeleid<br />
waardoor zij gewend zijn dit uit<br />
te leggen. Veel RvB-leden zijn daardoor<br />
overtuigd geraakt van nut en noodzaak van<br />
meer vrouwen in de top.<br />
// Alleen door in<br />
openheid bezwaren te<br />
bespreken kan taboe<br />
op vrouwen in de top<br />
worden doorbroken //<br />
De weerstand ontstaat vaak in de managementlagen<br />
daaronder, die niet over de<br />
informatie beschikken die RvB-leden wel<br />
hebben. Maar met een vurig pleitbezorger<br />
voor diversiteit in de RvB laten veel managers<br />
het wel uit hun hoofd zich hierover<br />
negatief uit te laten. De redenen die zij<br />
hebben blijven hierdoor onder tafel. En<br />
dat is een gemiste kans, want alleen door<br />
in openheid bezwaren te bespreken kan<br />
weerstand worden weggenomen. Daarom<br />
hierbij een voorzet tot een discussie, aan<br />
de hand van een aantal bezwaren die soms<br />
toch boven tafel komen.<br />
“We willen rust in de tent. Er zijn niet<br />
genoeg vrouwen. Ze is te anders. Die is<br />
toch binnenkort zwanger. We kiezen voor<br />
kwaliteit. Vrouwen willen niet zo hard<br />
werken. Ze kan niet hard genoeg onderhandelen.<br />
Ze past niet in het team. Vrouwen<br />
verliezen de grote lijnen uit het oog. Ze<br />
kan dat nooit combineren met haar gezin.<br />
We hebben nu net zo’n goed geolied team.<br />
Ze is te soft. Ze is te knap. Wat zal mijn<br />
vrouw daar van denken? Een vrouw is een<br />
te groot risico. We hebben al een vrouw.<br />
Ze praat te veel. Vrouwen willen niet. We<br />
weten niet wat we aan haar hebben in<br />
tijden van crisis. Als haar kind ziek is, komt<br />
ze niet opdagen. Ze maakt me nerveus.<br />
Vrouwen zijn te emotioneel. We willen<br />
gewoon de beste kandidaat.”<br />
En dit is nog maar een greep uit de<br />
bezwaren die vaak een rol spelen, hoewel<br />
veelal op de achtergrond. Het is tijd dat we<br />
een einde maken aan het verstoppertje<br />
spelen. Daarom daag ik u uit de bezwaren<br />
van hiervoor met uw collega’s te bespreken<br />
zodat ook u kunt bijdragen aan het doorbreken<br />
van het taboe op vrouwen in de top. nn<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 23
24<br />
Grote betrokkenheid, laag verzuim<br />
Bij Finext werken zo’n 130 medewerkers,<br />
verdeeld over zeven niches als Finext Project<br />
Management of Finext Financial Services.<br />
Er zijn geen stafafdelingen en medewerkers<br />
maken deel uit van zelforganiserende teams<br />
van maximaal twaalf medewerkers die resultaatverantwoordelijk<br />
zijn. Er wordt door de teams<br />
zelf geïnvesteerd in nieuwe ontwikkelingen en<br />
bonussen worden door het team onderling<br />
verdeeld. De directeur van de verschillende<br />
niches is meewerkend voorman en ziet zijn<br />
belangrijkste uitdaging als het ‘niet ingrijpen’.<br />
Levert deze wijze van organiseren iets op?<br />
Finext heeft een autonome groei, een jaaromzet<br />
in 2010 van 14 miljoen euro, een medewerkertevredenheid<br />
van 8,5 (landelijke benchmark is<br />
6,9), de betrokkenheid is 80 procent (landelijk<br />
20 procent) en het ziekteverzuim ligt rond de<br />
2 procent.
eportage<br />
tekst: Dominique Haijtema, beeld: Frits de Beer<br />
F*ck het systeem<br />
Bij financieel adviesbureau Finext bestaan geen functies, eigen werkplekken of<br />
managers. Medewerkers bepalen zelf hun salaris. Ze begrijpen wel waarom niet meer<br />
bedrijven dit aandurven. “Het is doodeng.”<br />
“Er bestaat geen slecht weer, alleen maar slechte<br />
kleding”. Dat zette Fokke Wijnstra onlangs op<br />
Twitter nadat hij die uitspraak van een Noor op<br />
vakantie had gehoord. Het zette hem aan het denken.<br />
Nederlanders praten altijd graag over het weer<br />
en maken plannen voor de toekomst. Daardoor zijn<br />
we volgens hem niet in staat om goed met de<br />
huidige situatie om te gaan. We zijn niet in het<br />
moment aanwezig zoals ze bij mindfulness adviseren.<br />
“Het weer kunnen wij niet veranderen en dat geldt<br />
net zo goed voor veel ontwikkelingen in het bedrijfsleven.<br />
Maar we kunnen wel zorgen dat we de juiste<br />
kleding dragen en het beste uit de situatie maken<br />
zoals die zich voordoet”, vertelt hij tijdens een lunch<br />
in het Amsterdamse restaurant Dauphine.<br />
Wijnstra is een van de boegbeelden van Finext, een<br />
financieel adviesbureau dat het voorbeeld van de<br />
Braziliaanse ondernemer Ricardo Semler en wijlen<br />
Eckart Wintzen volgt. Dat betekent dat ze geen<br />
officiële functies of afdelingen hebben. Iedereen<br />
kan hier een project leiden, de receptie bemannen<br />
of administratief werk verrichten. De medewerkers<br />
bepalen hun eigen salaris en er zijn geen leidinggevenden.<br />
Laat staan dat medewerkers een eigen<br />
secretaresse, parkeerplek of andere statussymbolen<br />
hebben. Het kantoor in Voorburg zien de medewerkers<br />
naar eigen zeggen niet als een kantoor, maar<br />
als een clubhuis waar ze elkaar kunnen ontmoeten.<br />
Fokke Wijnstra werkt inmiddels zo’n anderhalve<br />
dag per week voor Finext. Hij doet van alles en<br />
nog wat: een beetje coaching of PR. “Iedereen doet<br />
dat wat nodig is, maar er zijn geen targets of vaste<br />
omschrijvingen”, licht hij toe. Hij was een van de<br />
oprichters van The Vision Web (het netwerk van<br />
organisaties waaruit Finext is voortgekomen), waar<br />
een ander paradigma moest gelden: samenwerking<br />
op basis van vertrouwen en openheid. Dat betekende<br />
dat alle informatie, ook de salarissen van medewerkers,<br />
openbaar en voor iedereen toegankelijk<br />
was. Daarmee doet Finext wat Ricardo Semler alle<br />
organisaties aanbeveelt: behandel medewerkers als<br />
volwassenen en niet als kinderen. Dat betekent echter<br />
ook dat medewerkers zich eveneens volwassen<br />
gedragen en verantwoordelijkheid nemen.<br />
Verantwoordelijkheid<br />
En verantwoordelijkheid schuwt ook niemand bij<br />
Finext. Inmiddels is consultant Benno van Ingen<br />
aangeschoven bij het gesprek. Hij vertelt enthousiast<br />
over de overname die een groot deel van de<br />
130 medewerkers van Finext deed. Zeventig van<br />
hen kochten het bedrijf vorig jaar voor 4 miljoen<br />
euro van Ordina, het beursgenoteerd ICT-bedrijf.<br />
“De bank en notaris hadden zoiets nog nooit meegemaakt:<br />
op alle documenten moesten zeventig<br />
handtekeningen”, zegt Van Ingen. “Iedere medewerker<br />
kon naar eigen mogelijkheid geld investeren<br />
en mede aandeelhouder worden. Het is nu echt<br />
een organisatie van en voor de medewerkers. De<br />
buitenwereld begreep hier ook weer niet veel van.<br />
Normaal koop je een bedrijf om het later weer<br />
met winst te verkopen. Maar wij willen niet zoveel<br />
mogelijk geld verdienen. We willen gewoon goed<br />
werk leveren en voorkomen dat iemand anders dan<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 25
ze zelfstandig of ondernemend werken. “Maar als je<br />
doorvraagt mogen medewerkers bijvoorbeeld alleen<br />
orders tot 250 euro tekenen en vanaf 251 euro<br />
alweer niet”, zegt hij. “De behoefte van controle zit<br />
overal stevig ingebakken. Ik begrijp wel dat niet<br />
meer bedrijven zoals wij werken: het is doodeng.<br />
Er ontstaat veel angst en onzekerheid als er minder<br />
controle en houvast is.”<br />
Transparantie, vertrouwen, vrijheid<br />
Bij Finext zijn transparantie, vertrouwen en vrijheid<br />
de belangrijkste ingrediënten voor het samen<br />
werken. Er zijn geen standaardprocedures of ‘zo<br />
doen we dingen nu eenmaal hier’. Wie een goed<br />
idee heeft, kan het ook gewoon uitvoeren. Niemand<br />
vertelt je hoe en wanneer jij je werk moet doen. “De<br />
basis is steeds weer vertrouwen in mensen hebben<br />
en dat is belangrijker dan structuren”, zegt Wijnstra.<br />
De financiële sector heeft de afgelopen jaren veel<br />
te verduren gehad, maar het is zeker niet alleen<br />
wij aan het roer staat. Begrijp me niet verkeerd.<br />
Ik houd ook van geld, als bij mij een ton voor de<br />
deur staat, doe ik gewoon open”, vertelt de consultant<br />
lachend. “Maar winst maken is nooit het doel,<br />
altijd het gevolg wat ons betreft.”<br />
Deze houding heeft ook consequenties voor de<br />
dienstverlening van Finext. Het bedrijf ondersteunt<br />
met consultancy- en interim managementoplossingen<br />
de financiële functie van top-500 ondernemingen<br />
van bouwbedrijven als BAM of banken als ING.<br />
“We hadden laatst een opdracht regelrecht slecht<br />
gedaan, maar het afgesproken budget was op. Ik<br />
schaamde me kapot. Toen we met de opdrachtgever<br />
aan tafel zaten zag je al dat zij verwachten dat wij<br />
zouden vertellen wat de verbeteringen zouden<br />
kosten. We boden aan de problemen te verhelpen<br />
zonder extra geld te rekenen. Dat kost ons geld,<br />
maar kwaliteit staat voorop. Dat dit onze relatie<br />
met de klant ten goede komt is natuurlijk mooi meegenomen”,<br />
zegt Van Ingen.<br />
Zowel Van Ingen als Wijnstra hebben voor Finext<br />
bij andere bedrijven gewerkt en kennen de traditionele<br />
bedrijfsstructuren maar al te goed. Van Ingen<br />
geloofde eerst niet dat er werkelijk zelfstandig bij<br />
Finext werd gewerkt. “Het zijn toch vaak holle<br />
frases als ‘zelfsturende teams’, maar hier heb je echt<br />
eigen verantwoordelijkheid. Hier leidt iemand een<br />
project om even later weer net zo makkelijk weer te<br />
volgen. En dat is wat een goede leider uitmaakt: die<br />
kan ook volgen. En een volger kan ook leiden.”<br />
Organisaties waar zij voor werken zeggen ook dat<br />
// We moeten ophouden<br />
regels belangrijker te vinden<br />
dan vakmanschap en<br />
dienstverlening //<br />
deze sector die dringend moet veranderen, aldus<br />
Wijnstra. Het gaat veel verder dan dat. “Europa, de<br />
politiek, bijna al onze systemen en geloofsovertuigingen<br />
moeten op de schop. Het zit zo in ons verankerd<br />
om hiërarchisch te denken en te werken... Dat<br />
begint al op school waar je naar de meester moet<br />
luisteren. Veel mensen voelen zich machteloos,<br />
maar ik denk dat je zelf wel degelijk veel kunt doen.<br />
Fuck het systeem, doe gewoon wat je zelf kunt doen.”<br />
Hoewel hij wel degelijk compassie heeft voor de<br />
financiële sector, is Wijnstra ook gewoon boos. “Ik<br />
vind dat er individueel te weinig verantwoordelijkheid<br />
wordt genomen, terwijl daar veel potentieel tot<br />
verandering zit. Ik hoor te vaak: ‘Ja maar iedereen<br />
doet het zo’. Of: ‘Ik vond het eigenlijk altijd een<br />
slecht product’. Maar waarom verkoop je zo’n<br />
product dan? We kunnen ons toch niet eeuwig<br />
blijven verschuilen en met de vinger naar iemand<br />
anders wijzen?”<br />
Grootschalige verandering begint volgens hem<br />
26
eportage<br />
simpelweg bij het individu en bij kleine dingen.<br />
Wie Wijnstra belt krijgt het volgende te horen:<br />
‘Welkom op de voicemail van Fokke Wijnstra’ en:<br />
‘U heeft het voor het zeggen’. Het is een beetje een<br />
grap, maar illustreert zijn houding perfect. Hij<br />
gelooft er heilig in dat verandering mogelijk is,<br />
omdat wij meer last hebben van alle systemen dan<br />
dat ze ons dienen. Hij vraagt altijd aan managers of<br />
ze thuis ook werken met POP-gesprekken en functieindelingen.<br />
“Natuurlijk niet, is de reactie. Ja, maar<br />
waarom moet dat op kantoor dan opeens wel?”<br />
“Ik was laatst op bezoek bij ABN Amro en dan<br />
zegt de parkeerwachter tegen mij: ‘U bent niet<br />
aangemeld. Er is dus geen plek voor u’. Nou ja, ik<br />
ben toch een gast? We moeten ophouden regels<br />
belangrijker te vinden dan vakmanschap en dienstverlening”,<br />
aldus Wijnstra.<br />
Naast het nemen van eigen verantwoordelijkheid<br />
gaat het er volgens hem ook om dat bedrijven<br />
en leidinggevenden de ruimte bieden om eigen<br />
initiatieven te nemen en medewerkers belonen die<br />
ondernemend zijn. “Ik begrijp de machteloosheid<br />
ook wel, je moet toch je hypotheek betalen en bent<br />
misschien bang dat je bonus op het spel staat.”<br />
Maar het gaat er natuurlijk wel om hoe die metingen<br />
vervolgens worden ingezet. Een kilometerstand bij<br />
de auto is ook maar een van de indicaties van hoe<br />
het met een auto gaat.<br />
Geen riant salaris<br />
Een utopie, naïef, te mooi om waar te zijn. Dat zijn<br />
een paar van de veelgehoorde reacties op de verhalen<br />
van Finext. ‘Mensen geloven niet dat het werkt’,<br />
zegt Wijnstra. “Maar het is toch echt zo.”<br />
Van Ingen vult aan: “Als mensen horen dat wij ons<br />
eigen salaris mogen bepalen, zeggen ze altijd: ‘nou<br />
dan wist ik het wel’. Maar als je dan doorvraagt<br />
hoeveel zij denken dat ze waard zijn of hoeveel<br />
waarde zij daadwerkelijk hebben toegevoegd aan<br />
hun organisatie, blijkt dat ze zichzelf helemaal geen<br />
riant salaris zouden toebedelen. Sterker nog: bij<br />
Finext komen medewerkers best vaak onder hun<br />
salaris van de vorige baan uit.” nn<br />
Toneelstukjes<br />
Wijnstra bekleedde managementfuncties bij ICTbedrijven<br />
BSO of Global Knowledge waar hij<br />
vice-president Noord-Europa was. Het stond hem<br />
tegen dat hij niet vanuit gelijkwaardigheid kon<br />
samenwerken en beoordelingsgesprekken moest<br />
voeren en daar weer verslagen over moest schrijven.<br />
// We begrijpen best dat<br />
niet meer bedrijven zoals wij<br />
werken, het is doodeng //<br />
“Ik vind het hoog tijd dat we eens stoppen met het<br />
opvoeren van toneelstukjes in bedrijven en veel<br />
meer aandacht geven aan waar het werkelijk om<br />
gaat. Je hoort echte gesprekken met elkaar te voeren<br />
hoe het met iemand gaat in plaats van een paar<br />
vakjes aan te kruisen, waar iemand vervolgens weer<br />
op wordt afgerekend.”<br />
Van Ingen maakt duidelijk dat er op zich niets mis is<br />
met instrumenten om de voortgang van projecten of<br />
de betrokkenheid van medewerkers te meten.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 27
28
interview<br />
tekst: Lennart Kik, beeld: Frits de Beer<br />
Bankwezen blijft achilleshiel<br />
van de economie<br />
Deze maand is het vier jaar geleden dat Lehman Brothers omviel en een wereldwijde kredietcrisis<br />
uitbrak. Anno <strong>2012</strong> blijft het bankwezen de achilleshiel van de economie. Om de banken op orde<br />
te brengen is een aantal hervormingen dringend noodzakelijk. Een gesprek met Harald Benink,<br />
hoogleraar Banking & Finance in Tilburg.<br />
Sinds het uitbreken van de crisis hebben overheden<br />
enorme bedragen uitgegeven om hun banken via<br />
garanties en kapitaalinjecties overeind te houden.<br />
In totaal hebben Europese banken naar schatting<br />
enkele duizenden miljarden euro’s aan steun ontvangen.<br />
En het bloeden is nog steeds niet gestelpt.<br />
Om te voorkomen dat banken overheden met nog<br />
hogere steunbedragen opzadelen, moeten banken<br />
meer vet op de botten hebben. “Na de val van<br />
Lehman in september 2008 kwamen toezichthouders<br />
tot de conclusie dat de buffers van de<br />
banken volstrekt onvoldoende waren”, zegt Benink.<br />
“Maar begin 2008 zijn juist regels van kracht<br />
geworden die lagere kapitaalseisen aan banken<br />
stelden. Na Lehman is men met ‘Basel 3’ begonnen.<br />
In december 2010 heeft dit tot een akkoord geleid.<br />
// In Europa hebben we<br />
in onvoldoende mate het<br />
bankwezen van nieuw<br />
eigen vermogen voorzien //<br />
Het idee was de buffers geleidelijk te verhogen.<br />
Dit mocht geen grote impact hebben op de reële<br />
economie en op de mogelijkheden van de banken<br />
om krediet te geven. Er zou een overgangsperiode<br />
komen tot eind 2018. ‘Als we zo’n lange tijd nemen<br />
om de buffers te verhogen, moet je maar hopen dat<br />
we niet tussentijds een nieuwe crisis krijgen’, schreef<br />
het FD destijds in een commentaar. Profetische<br />
woorden, want kort daarna ontstond de eurocrisis.<br />
Anders dan Europa hebben de Verenigde Staten wél<br />
doortastend opgetreden. Aan de hand van strenge<br />
stresstests zijn daar de verliezen van de banken<br />
geïdentificeerd en zijn de banken van voldoende<br />
eigen vermogen voorzien. Wij hebben in Europa<br />
wel een aantal stresstests uitgevoerd, maar dat<br />
bleken vaak toch ‘relaxtests’ waarvoor banken op<br />
hun sloffen konden slagen. In Europa hebben we in<br />
onvoldoende mate het bankwezen van nieuw eigen<br />
vermogen voorzien. Dat maakt de oplossing van de<br />
eurocrisis een stuk lastiger.”<br />
Hogere buffers<br />
“De richting die Europa inslaat is goed, maar het<br />
ambitieniveau is te laag”, vindt Benink. Niet ‘Basel’<br />
maar Zwitserland zelf kan volgens hem als voorbeeld<br />
dienen. Dit land verplicht banken om buffers<br />
aan te houden die bijna twee keer zo hoog zijn als in<br />
de rest van Europa. “Zwitserland heeft nadrukkelijk<br />
gekozen om de buffereis voor de twee systeembanken,<br />
UBS en Crédit Suisse, op 19 procent te leggen inclusief<br />
instrumenten van contingent capital, de obligaties<br />
die automatisch worden omgezet in aandelen op het<br />
moment dat de buffers onder een bepaalde drempelwaarde<br />
komen. In Zwitserland mogen de banken<br />
9 procent in de vorm van contingent capital aanhouden,<br />
terwijl dit soort instrumenten volgens<br />
‘Basel 3’ maar een hele beperkte rol mogen spelen.”<br />
Benink is voorstander van het meetellen van contingent<br />
capital bij het risicogedragen kernkapitaal<br />
van banken. “Aandeelhouders van banken hebben<br />
hele grote verliezen geleden. Alle grote banken in<br />
de wereld moeten nu fors eigen vermogen uitgeven.<br />
Dat is niet alleen buitengewoon kostbaar, het maakt<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 29
het ook moeilijker om ambitieus te zijn bij het<br />
verhogen van de buffers. Als echter ook contingent<br />
capital obligaties een rol kunnen spelen, kun je een<br />
andere pool van beleggers aanboren. Dit zijn beleggers<br />
die de aandelen van banken te riskant vinden<br />
maar de opbrengsten van beleggingen in veilige<br />
staatsobligaties te laag vinden.”<br />
In Nederland kent op dit moment alleen de<br />
Rabobank een vorm van contingent capital. “Er<br />
is veel vraag naar dit soort stukken vanuit het<br />
Midden-Oosten en Azië”, zegt Benink. “Beleggers<br />
in deze obligaties ontvangen een relatief hoog<br />
rendement. Je ziet dat de houders van deze stukken<br />
de banken ook beter in de gaten gaan houden en<br />
beter gaan disciplineren dan een traditionele obligatiehouder<br />
die ervan uitgaat dat hij toch wel door<br />
de overheid wordt gered. Als de uitgevende bank<br />
onderuit gaat, worden deze obligaties immers automatisch<br />
geconverteerd in aandelen die meedelen in<br />
de verliezen – daar ligt het verschil.”<br />
Kunnen we de buffers van banken verhogen zonder<br />
dat de reële economie daar last van heeft? Benink:<br />
“Op dit moment praten we in Nederland over<br />
deleveraging van banken. Om de buffers te kunnen<br />
verhogen voeren Nederlandse banken een vrij<br />
restrictief uitzettingsbeleid. Maar wanneer je de buffers<br />
ook kunt versterken met contingent capital, heb<br />
je een andere bron om dat te doen. Dan werkt het<br />
minder restrictief uit op de dienstverlening. Je hebt<br />
dan wel het voordeel van sterkere buffers, maar niet<br />
het nadeel dat de kredietverlening daaronder lijdt.”<br />
Meer marktdiscipline<br />
Behalve aan het verhogen van de buffers wordt niet<br />
alleen in Nederland maar ook in Europa gewerkt<br />
aan een zogenoemde Interventiewet: een wettelijk<br />
regime om in te kunnen grijpen bij banken in<br />
moeilijkheden. Benink: “Je hoeft de bank dan niet<br />
failliet te laten gaan, maar je kan hem financieel<br />
herstructureren waarbij je ook verliezen kan opleggen<br />
aan bijvoorbeeld traditionele obligatiehouders.<br />
Harald Benink is hoogleraar Banking & Finance aan de Universiteit<br />
van Tilburg en als senior research associate verbonden aan de<br />
Financial Markets Group van de London School of Economics.<br />
Tevens is hij voorzitter van het European Shadow Financial<br />
Regulatory Committee en lid van het Sustainable Finance Lab,<br />
het platform voor een duurzamere economie onder leiding van<br />
Herman Wijffels. Samen met Wijffels komt Benink aan het woord<br />
in de Tegenlicht-aflevering ‘De schuld van de bank’ die op 17<br />
september <strong>2012</strong> werd uitgezonden (zie de link aan het eind van dit<br />
artikel). Eén van de vragen die wordt besproken is of we achteraf<br />
gezien de banken niet beter failliet hadden kunnen laten gaan.<br />
Zodat de overheid – lees: de belastingbetaler – er<br />
minder geld in hoeft te stoppen. Zo’n interventie<br />
past binnen het principe van prompt corrective action<br />
dat in de VS wordt gevolgd. Als het kernkapitaal<br />
beneden een bepaalde drempelwaarde zakt, wordt<br />
de bank gedwongen om een businessplan te formuleren.<br />
Helpt dat niet om weer boven die drempel te<br />
komen, dan treden er zwaardere sancties in werking<br />
en heeft de toezichthouder mogelijkheden om zelf<br />
in te grijpen. Uiteindelijk kan de toezichthouder<br />
de bank zelfs overnemen, het topmanagement vervangen<br />
en de verliezen niet alleen opleggen aan de<br />
aandeelhouders maar ook aan de obligatiehouders.<br />
Om te voorkomen dat er geld uit de bank gaat, kan<br />
de toezichthouder ook verbieden dat de bank nog<br />
bepaalde riskante activiteiten onderneemt of nog<br />
bonussen en/of dividenden uitkeert.”<br />
Benink noemt de Interventiewet – die al door de<br />
Tweede Kamer is aangenomen maar nog niet van<br />
kracht is – een positieve ontwikkeling. “De wet<br />
perkt niet alleen de risico’s voor de belastingbetaler<br />
in, maar is ook een manier om meer marktdiscipline<br />
te creëren. De houders van achtergestelde leningen<br />
en van traditionele obligaties weten immers dat de<br />
overheid uiteindelijk een wettelijk mandaat heeft<br />
om in te grijpen áls het dreigt mis te gaan. Bij de val<br />
van Fortis in 2008 bleek dat de overheid nauwelijks<br />
wettelijke mogelijkheden had om de verliezen op<br />
te leggen aan de obligatiehouders. Er moeten dus<br />
prikkels komen om de bank beter in de gaten te<br />
houden. Tegen een bank die te veel risico’s neemt,<br />
moet je in actie kunnen komen. Als je vasthoudt aan<br />
‘too big to fail’ verwachten obligatiehouders dat de<br />
overheid de problemen ook de volgende keer wel<br />
komt oplossen.”<br />
Splitsing in nuts- en zakendeel<br />
Een vraag die nog ‘boven de markt’ hangt is welke<br />
activiteiten van banken met een garantie van de<br />
belastingbetaler zouden moeten plaatsvinden.<br />
In opdracht van demissionair minister Jan Kees de<br />
Jager gaat een commissie onder leiding van<br />
Herman Wijffels zich over deze vraag buigen.<br />
Benink: “Tot nu toe konden grote banken commercial<br />
banking en investment banking combineren.<br />
Als een bank dan puur voor eigen risico handelt<br />
– bijvoorbeeld speculeren op de dollar – en het<br />
gaat mis, dan moet de belastingbetaler daarvoor<br />
opdraaien. Het is evident dat dat geen goede deal<br />
is. De vraag is nu of je een manier kan bedenken<br />
waarop je een bank met een breed palet aan activiteiten<br />
kan verdelen over twee juridische vennootschappen,<br />
waarvan één de beschermde bank is en<br />
30
interview<br />
de ander de onbeschermde bank. De beschermde<br />
bank richt zich op kredietverlening, betalingsverkeer<br />
en eenvoudige financiële producten. De<br />
onbeschermde bank kan zich richten op de riskante<br />
speculatieve activiteiten. De beschermde bank heeft<br />
sterk toezicht – met hoge buffers en een interventieregime<br />
– terwijl de niet beschermde bank daadwerkelijk<br />
failliet kan gaan. Deze bank moet z’n eigen<br />
broek ophouden op de kapitaalmarkt. Nu kunnen<br />
banken dit soort activiteiten doen met eigenlijk te<br />
weinig kapitaal, omdat er garanties van de overheid<br />
achter zitten. Die haal je er uit. Iedereen is het er<br />
min of meer over eens dat je deze kant op moet,<br />
maar het aanbrengen van een scheidslijn is niet<br />
eenvoudig. Bovendien zullen banken geprikkeld<br />
zijn om zoveel mogelijk onder de paraplu van de<br />
beschermde bank te schuiven. Hoe je die ‘knip’<br />
// Bankiers vinden het niet leuk om<br />
te horen, maar bancaire instellingen<br />
zijn semipublieke bedrijven //<br />
moet vormgeven – daar gaat het grote debat over.”<br />
Volgens Benink wordt de discussie vertroebeld door<br />
politici die een soort ‘nutsbank’ voor ogen hebben<br />
die alleen simpele producten aanbiedt aan doorsnee<br />
klanten maar niet het grootkapitaal bedient. “De<br />
ironie is dat een groot deel van de bancaire crisis<br />
gerelateerd is aan ontwikkelingen op de vastgoedmarkt.<br />
Je kunt niet zeggen dat een nutsbank geen<br />
hypotheken mag verstrekken. Er wordt wel gesteld:<br />
een nutsbank is een bank zonder risico, een veilige<br />
bank. Maar dat is natuurlijk niet zo. Zo’n nutsbank<br />
loopt ook duidelijke risico’s. Dat wordt in eerste<br />
instantie afgedekt door hogere kapitaalbuffers.<br />
En op de achtergrond door een garantie van de<br />
belastingbetaler.”<br />
Over hypotheken gesproken: de hypotheekmarkt<br />
is sinds de jaren negentig sterk geliberaliseerd. Nu<br />
is er weer sprake van een strakkere regulering. Is<br />
het Deense voorbeeld met z’n langlopende hypotheekobligaties<br />
ook aantrekkelijk voor Nederland?<br />
Benink: “Daar zit wel wat in. De Deense hypotheek<br />
is betrekkelijk simpel. Er is een één-op-één relatie<br />
tussen de karakteristieken van de hypotheek qua<br />
looptijd, rentetarieven en aflossingsschema en de<br />
kenmerken van de obligaties. Het blijkt ook dat<br />
de spread die er voor de banken tussen zit relatief<br />
beperkt is. Het is dus ook een kostenefficiënt<br />
product. Het is zeker de moeite waard om dit te<br />
verkennen. In Denemarken zie je overigens voor<br />
een deel een tegenovergestelde trend. Je ziet dat<br />
hypotheken daar nu ook op kortere termijn worden<br />
gefinancierd en met korter lopende obligaties. Het<br />
lijkt erop dat ze hun eigen mooie systeem toch wat<br />
gaan ondergraven.”<br />
Perverse prikkels terugdringen<br />
Volgens Benink is het te simplistisch om de bankencrisis<br />
te wijten aan de tekortkomingen van het<br />
‘neoliberale model’. “Ook de politiek heeft niet<br />
opgelet. Er zijn blanco garanties afgegeven waarvan<br />
men zich niet bewust was. En de toezichthouders<br />
hebben dit laten passeren. De oplossing zit uiteindelijk<br />
in het terugdringen van de perverse prikkels<br />
in het financiële systeem. Het probleem is dat je een<br />
grote bank niet failliet kunt laten gaan. De stabiliteit<br />
van het financiële systeem zou daar te zeer onder<br />
lijden. Doordat de overheid de impliciete garantie<br />
van ‘too big to fail’ geeft, ontstaan er perverse<br />
prikkels. De introductie van hogere buffers en<br />
een interventieregime en de keuze om ook obligatiehouders<br />
mee te laten delen in de risico’s, zijn<br />
verschillende manieren om de ‘moral hazard’ in het<br />
systeem te beperken. De politieke discussie die de<br />
oorzaak van de bancaire crisis in het neoliberale<br />
model zoekt, is wel erg kort door de bocht. Sinds<br />
begin jaren tachtig is er sprake van liberalisatie<br />
in de financiële sector. Banken kunnen veel meer<br />
risico’s nemen en in veel meer financiële producten<br />
actief zijn. Tegelijkertijd konden ze dat doen met<br />
een blanco cheque van de overheid. De bankencrisis<br />
is veroorzaakt door de slechtst mogelijke mix van<br />
deregulering en overheidsgaranties.”<br />
Zouden banken niet beter semipublieke instellingen<br />
kunnen worden onder een heel ander regime?<br />
Benink: “Weet je wat de ironie is? Gegeven het feit<br />
dat de overheid garant staat, zijn banken al geen<br />
zuiver private instellingen. Ook al is een bank<br />
beursgenoteerd en is het formeel juridisch een<br />
privaat bedrijf, economisch gezien zijn banken<br />
semiprivate of semipublieke bedrijven omdat de<br />
overheid er met een beschermende paraplu boven<br />
staat. Het zijn geen bedrijven die failliet kunnen<br />
gaan, daar passen dus ook andere beloningen bij.<br />
Bankiers vinden het niet leuk om te horen, maar<br />
bancaire instellingen zijn semipublieke bedrijven.<br />
De beloningsstructuur en het bonusregime zouden<br />
dat meer moeten weerspiegelen.” nn<br />
‘De schuld van de bank’, Tegenlicht 17/9/<strong>2012</strong><br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 31
32<br />
Innovatie en verandering lopen als een rode draad door de carrière<br />
van Han de Ruiter, sinds 2010 directeur marketing bij Aegon<br />
Nederland. Onder aanvoering van Marco Keim is Aegon al enige<br />
jaren bezig met een veranderingstraject waarbij de processen<br />
binnen het verzekeringsbedrijf volledig worden afgestemd op de<br />
klant. Een kolfje naar de hand van De Ruiter, zo blijkt. Want het is zijn<br />
stellige overtuiging dat het klantbelang altijd centraal moet staan.<br />
“Met Aegon zijn we op de goede weg, maar het moet nog beter!”
INspiratie<br />
tekst Pepijn Dros, beeld Jiri Büller<br />
De boekenkast van...<br />
Han de Ruiter<br />
Welke boeken spreken de mensen uit onze branche<br />
aan? Waardoor laten zij zich persoonlijk en zakelijk<br />
inspireren? Deze keer gunt Han de Ruiter ons een blik<br />
in zijn boekenkast. Hij vertellen uit welke boeken hij<br />
inspiratie put.<br />
“We zijn bij Aegon bezig om te leren denken als een klantbedrijf.<br />
Daar is een cultuuromslag voor nodig, omdat wij als intermediairverzekeraar<br />
altijd weinig klantcontacten hebben gehad. Nu ligt dat<br />
anders en moeten we intern mensen ervan doordringen dat in een<br />
klantbedrijf wordt gesproken over klanten in plaats van polissen,<br />
en over klantenservice in plaats van een callcenter. Ook zorgen we<br />
ervoor dat de ontwikkeling van nieuwe producten altijd is gekoppeld<br />
aan klantervaringen. Dit soort zaken houden mij bezig en daar stem<br />
ik mijn leesgedrag op af. Denk bijvoorbeeld aan De 9+ ervaring van<br />
Barry Veldhoen en Stephan van Slooten en Groeien door tevreden klanten<br />
van James Heskett, Earl Sesser en Leonard Schesinger.”<br />
journey noemen we dat. Een concreet voorbeeld is<br />
ons hypotheekproces, waarin de wensen van de<br />
klant geïntegreerd zijn. Zo bleken mensen het heel<br />
belangrijk te vinden om precies te weten wanneer het<br />
geld bij de notaris stond. Het proces is nu standaard<br />
zo ingericht dat klanten een sms’je krijgen als het geld<br />
bij de notaris staat. Een kleine ingreep, die enorm<br />
betekenisvol is voor de klant.<br />
“Als het gaat over klantervaringen is Building great<br />
customer experiences van Colin Shaw en John Ivens<br />
mooi leesvoer. Aegon heeft speciale customer experiences<br />
marketeers in dienst. Zij analyseren de feedback van<br />
onze klanten en zetten hun bevindingen op de agenda<br />
// We moeten het organigram<br />
omdraaien en de klant helemaal<br />
bovenaan zetten //<br />
Niet beter, maar anders<br />
“De klant centraal stellen is makkelijker gezegd dan gedaan. Soms<br />
is alleen iets ‘beter doen’ namelijk niet genoeg. Het boek Anders van<br />
Yougme Moon gaat erover dat er soms echt wezenlijke veranderingen<br />
nodig zijn. Wat we moeten doen is het organigram omdraaien en de<br />
klant helemaal bovenaan zetten. Daaronder staan de afdelingen die<br />
zich bezighouden met klantenservice omdat zij de poort zijn naar de<br />
klant. Het is de taak van het management om klantenservice zo goed<br />
mogelijk te faciliteren. Dat soort ingrepen vraagt om een fundamentele<br />
andere manier van denken.<br />
“Iedereen is op dit moment bezig met klantloyaliteit in de vorm van<br />
nps-scores. De ultieme vraag 2.0 van Fred Reicheld is een standaardwerk.<br />
Ook Aegon heeft wereldwijd voor de nps- score gekozen. Maar<br />
het gaat uiteindelijk om de manier waarop je je als bedrijf weet te<br />
onderscheiden. En dat verschil kun je alleen bereiken als je zaken echt<br />
verandert. Dat zit ’m in de executie. Dan pas verandert de nps-score.”<br />
Uw geld staat bij de notaris<br />
“We zijn druk bezig om de ervaringen van onze klanten systematisch<br />
te betrekken bij de invulling van onze processen. De customer<br />
van het verandermanagementteam. Een ander razend<br />
interessant boek is De datameesters van Stephan Baker.<br />
Dit boek gaat over de enorme hoeveelheid gegevens<br />
van particulieren die op internet aanwezig is en hoe je<br />
daar als bedrijf op een voor de klant relevante manier<br />
gebruik van kunt maken.”<br />
Scandinavische thrillers<br />
“Er is zo veel vakliteratuur beschikbaar dat je onmogelijk<br />
alles kunt lezen. Op mijn iPad krijg ik elke dag<br />
allerlei nieuws binnen. Dat scan ik en als mijn oog<br />
op iets interessants valt, klik ik door en kan ik verder<br />
zoeken. Daar is de iPad echt perfect voor. Verder ontbijt<br />
ik elke ochtend met de Volkskrant en het Financieele<br />
Dagblad. Voor mijn ontspanning lees ik het liefst detectives.<br />
De laatste tijd ben ik vooral enthousiast over de<br />
Scandinavische auteurs als Stieg Larsson en Camilla<br />
Läckberg. Een echte aanrader voor liefhebbers van dit<br />
genre is ook De sneeuwman van Jo Nesbø. Een onwijs<br />
spannend boek!” nn<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 33
Als je goed met een<br />
hamer om kunt gaan,<br />
denk je dat alles een<br />
spijker is<br />
Stephen Covey was een van de invloedrijkste managementgoeroes<br />
aller tijden. Wat kunnen wij van hem en zijn boeken<br />
leren? Een ode aan een bijzondere leermeester.<br />
De zeven eigenschappen van effectief leiderschap was het<br />
eerste Amerikaanse zelfhulpboek dat ik vijftien jaar<br />
geleden las. Ik was geraakt door zijn simpele boodschappen<br />
als ‘wees oorzaak in plaats van gevolg’.<br />
Geen slachtoffer zijn van de omstandigheden, maar<br />
zelf verantwoordelijkheid nemen. Het is me altijd<br />
bijgebleven.<br />
Hij was tevens de eerste managementgoeroe die ik<br />
eind 2003 ontmoette voor een reeks interviews over<br />
leiderschap. Hoewel hij wereldwijd miljoenen boeken<br />
had verkocht, was Stephen Covey precies hetgeen hij<br />
predikte: nederig en bescheiden. Hij gaf niet zomaar<br />
een hand, maar hield je hand even stevig vast en<br />
keek je indringend en vriendelijk aan. Toen ik hem in<br />
Amerika opzocht, bedankte hij mij dat ik de moeite<br />
had genomen naar hem toe te komen. Ook maakte<br />
hij zich zorgen hoe ik naar het vliegveld terugkwam<br />
en of ik wel genoeg te eten had gekregen. Dat dit<br />
gedrag opmerkelijk was, zou ik pas constateren nadat<br />
ik talloze andere goeroes had geïnterviewd.<br />
Covey overleed in juli dit jaar en heeft een grote<br />
nalatenschap. Dat geldt voor zijn gedachtegoed,<br />
maar ook voor zijn gezin. De 79-jarige mormoon uit<br />
Salt Lake City heeft negen kinderen en 52 kleinkinderen.<br />
Twee zonen zijn inmiddels in zijn<br />
voetsporen getreden en schreven ook boeken over<br />
persoonlijke ontwikkeling: Sean kwam met ‘zeven<br />
eigenschappen’ voor tieners en jonge kinderen en<br />
Stephen jr. met The Speed of Trust.<br />
Hij werd door Time Magazine uitgeroepen als een<br />
van de 25 invloedrijkste Amerikanen. Het boek<br />
De zeven eigenschappen van effectief leiderschap is<br />
ruim 20 miljoen keer verkocht en in veertig talen<br />
vertaald. Covey adviseerde talloze bedrijven en<br />
regeringsleiders. In Nederland werd het boek als<br />
invloedrijkste managementboek aller tijden gekozen<br />
door het tijdschrift Management Team.<br />
Managementgoeroe wilde hij liever niet genoemd<br />
worden. Hij zag zichzelf vooral als een leraar met<br />
een missie.<br />
Waarom vindt u lesgeven zo bijzonder?<br />
Covey: “Je beïnvloedt het leven van mensen als je<br />
goed lesgeeft. Een goede les of leraar maakt altijd<br />
indruk op je. Dat onthoud je voor de rest van je<br />
leven. Ik hoop individuen, relaties en families<br />
positief te veranderen waardoor uiteindelijk de hele<br />
samenleving verandert. Ik wil op deze manier graag<br />
een bijdrage leveren aan een betere wereld.”<br />
Kan je lesgeven in iets waar je zelf niet goed in bent?<br />
“Nee. Ik denk dat voorbeeldgedrag een van de<br />
belangrijkste eigenschappen is om anderen te kunnen<br />
inspireren. Als je niet doet wat je zegt ben je<br />
gewoon ongeloofwaardig. Waarom zouden mensen<br />
dan iets van je willen aannemen of leren?”<br />
34
leermeester<br />
tekst: Dominique Haijtema<br />
Mensen zijn er vaak goed in om anderen te onderwijzen<br />
in datgene wat zij zelf nodig moeten leren. Gaat dat voor<br />
u op?<br />
“Ja. Als ik denk dat ik gelijk heb, kan ik moeilijk<br />
luisteren. Alles wat ik anderen leer, is voor mezelf<br />
moeilijk vol te houden. Als ik moe ben, heb ik ook<br />
geen zin. Ik maak graag anderen verantwoordelijk<br />
voor mislukkingen in plaats van proactief te zijn.<br />
Mijn kinderen wijzen me er vaak op dat ik alleen<br />
maar doe alsof ik luister. Helaas heeft mijn familie<br />
me goed door.”<br />
Wanneer vindt u iemand een goed mens?<br />
“Als iemand er op gericht is anderen te helpen.<br />
Iemand die echt om anderen geeft en verschil wil<br />
maken en dat ook doet. Goede mensen zijn gelukkig<br />
als zij anderen gelukkig kunnen maken. Geluk is<br />
iets wat je erbij krijgt als je anderen helpt, het is niet<br />
iets wat je na moet streven. Mensen zien het leven<br />
vaak als een stuk cake. Als iemand een stuk krijgt,<br />
denkt een ander dat er onvoldoende voor hem over<br />
is. Maar zo werkt het niet. Er is genoeg voor ons<br />
allemaal. Als je eenmaal begint te delen, zul je<br />
merken dat alles in overvloed al aanwezig is.”<br />
U heeft het over het vinden van de eigen stem. Hoe kunnen<br />
wij op zoek gaan naar onze stem?<br />
“Inspiratie vinden is een kwestie van zelfkennis.<br />
Wij kunnen het beste teruggaan naar onze jeugd.<br />
Waar beleefde je het meeste plezier aan? Wat gaf<br />
voldoening? Was dat het werken met mensen of<br />
juist het werken met materiaal? Speelde je het<br />
liefst alleen of was je liever onderdeel van een<br />
team? Door op onderzoek uit te gaan naar je eigen<br />
geschiedenis kom je er uiteindelijk achter wat je<br />
natuurlijke voorkeuren en talenten zijn.<br />
“Ikzelf raak steeds weer geïnspireerd door het lesgeven<br />
aan individuen of groepen. Dat is mijn unieke<br />
passie en talent. Door anderen te stimuleren kunnen<br />
we onszelf steeds blijven ontwikkelen. Het is bovendien<br />
voor ieders ontwikkeling van groot belang dat<br />
je wordt aangemoedigd en dat iemand in je gelooft.”<br />
Mensen hebben volgens u dezelfde behoeftes. Die zijn leven,<br />
leren, liefhebben en iets nalaten. Waarom leven we daar<br />
niet daar?<br />
“Wij besteden te weinig aandacht aan alle behoeftes.<br />
De een richt zich bijvoorbeeld op geld verdienen of<br />
status en aanzien verkrijgen. Het komt er op neer<br />
dat een meerderheid geen gebalanceerd leven leidt<br />
en bijvoorbeeld liever meer aandacht besteed aan<br />
het werk dan aan de familie. Dat is minder confronterend,<br />
maar geeft mensen vaak wel een leeg gevoel<br />
aan het einde van de carrière.<br />
Stephen Covey: geen goeroe, maar ‘een leraar met een missie’.<br />
“Ik zie ook dat mensen vaak vroegtijdig ophouden<br />
met leren en liever tv kijken. In de VS wordt gemiddeld<br />
25 uur per week tv gekeken. Die tijd zou je<br />
een stuk nuttiger kunnen gebruiken wat mij betreft.<br />
Vooral omdat je weinig leert van tv kijken. Ik denk<br />
dat de grootste behoefte van mensen uiteindelijk<br />
is om begrepen te worden. Dat is een behoefte van<br />
je hart, niet van je verstand. Anderen begrijpen is<br />
echter ontzettend moeilijk.”<br />
Waarom is het zo moeilijk om anderen te begrijpen als wij<br />
zelf graag begrepen willen worden?<br />
“Omdat wij de wereld door onze lens waarnemen,<br />
met onze veronderstellingen en overtuigingen.<br />
Ook oordelen wij te snel voordat wij een situatie<br />
of persoon hebben begrepen. Wij zijn te veel bezig<br />
ons eigen standpunt te ventileren. Echt luisteren<br />
naar een ander is een belangrijke voorwaarde.<br />
Het is raar dat wij op school en de universiteit van<br />
alles leren, maar niet om naar anderen te luisteren.<br />
Daarvoor hebben de Indianen trouwens een prachtige<br />
oplossing. Zij hebben een zogenaamde praatstok.<br />
Degene die aan het woord is geeft de stok pas<br />
door als hij het gevoel heeft dat de ander hem heeft<br />
begrepen.”<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 35
Waarom is het zo moeilijk om te veranderen?<br />
“Verandering is moeizaam ook al weten we dat het<br />
beter voor ons zou zijn om ander gedrag te vertonen.<br />
Het vereist het willen opgeven van veiligheid<br />
en zekerheid, een opgave die niet voor iedereen<br />
is weggelegd. Mensen zijn bang om te mislukken<br />
of los te laten omdat zij niet weten wat ze kunnen<br />
verwachten of hoe hun omgeving zal reageren. Veel<br />
mensen zijn meer bezig met hun imago dan met<br />
zichzelf.<br />
“Wij leven in een egoïstisch en individualistisch<br />
tijdperk waar eigenbelangen voorop staan. Daar<br />
worden we blijkbaar niet gelukkig van, anders was<br />
er niet zo veel stress en onvrede. Door je meer op<br />
anderen te richten, je in dienst te stellen van een<br />
ander of een hoger doel onderken je de onderlinge<br />
verbondenheid van mensen en zie je in dat je er<br />
zelf beter van wordt als je anderen helpt beter te<br />
worden.”<br />
Als ik naar uw uitspraken luister, denk ik vaak: het<br />
klinkt zo simpel.<br />
“Het is wellicht common sense, maar geen common<br />
practice. Het is niet simpel. Het vereist karakter en<br />
discipline. Iets wat bij de meeste mensen en organisaties<br />
ontbreekt. Mensen denken te veel in termen van<br />
compromissen. Ze begrijpen de voordelen van synergie<br />
niet. Je hoeft niet tegen elkaar te vechten. Wie<br />
goed met een hamer om kan gaan, denkt dat alles<br />
een spijker is. Als je goed bent in competitie, ben je<br />
daar steeds mee bezig. Veel mensen wedijveren met<br />
hun kinderen, hun echtgenoten of collega’s. Ze hebben<br />
niet door dat het geluk van anderen ook je eigen<br />
geluk kan zijn. Mensen hebben geen wij-mentaliteit,<br />
maar een ik-mentaliteit. Daarom is het moeilijk om<br />
effectief te zijn. Het is uiteindelijk net zo moeilijk als<br />
een verbroken relatie weer op te bouwen.”<br />
Hoe definieert u leiderschap?<br />
“Leiderschap gaat er over dat de waarde en het<br />
potentieel van mensen zo duidelijk wordt gecommuniceerd<br />
dat de mensen geïnspireerd worden om<br />
deze kwaliteiten in zichzelf te zien. Het is morele<br />
autoriteit. Leiderschap betekent richting geven en<br />
het stimuleren van emotionele betrokkenheid bij die<br />
richting en de principes. Als mensen betrokken zijn,<br />
hoeven ze niet gemanaged te worden.<br />
“Met leiderschap betrek je iedereen bij het doel en<br />
de hoge prioriteiten van het bedrijf. Geef ze richting<br />
en prioriteiten en laat ze verder met rust. Daardoor<br />
verdwijnen veel lagen van een bedrijf, top-down<br />
aansturing en andere verouderde controlemechanismen.<br />
Dat zijn surrogaten voor vertrouwen.<br />
Alle regelgeving en bureaucratie is uiteindelijk het<br />
gevolg van een tekort aan vertrouwen. In de meeste<br />
organisaties is er onvoldoende vertrouwen en zijn<br />
medewerkers machteloos. We gebruiken in het tijdperk<br />
van kenniswerkers nog steeds het industriële<br />
model van controle, waarbij we mensen behandelen<br />
als dingen. Het is alsof we aderlatingen doen terwijl<br />
we weten hoe bacteriën werken. Je managet dingen,<br />
geld, voorraden of systemen. Je managet geen<br />
mensen die de kracht hebben van een eigen wil.<br />
Als ze zich identificeren met de doelstellingen, zijn<br />
medewerkers prima in staat zichzelf te managen.”<br />
Kun je leiderschap leren?<br />
“Absoluut. Het gaat om karakter. Daarmee bedoel ik<br />
geloofwaardigheid en integriteit. Anders krijg je geen<br />
vertrouwen. Zonder vertrouwen heb je geen open,<br />
eerlijke communicatie en geen emotionele betrokkenheid.<br />
Dan ben je weer terug bij het industriële model<br />
waarbij mensen worden gezien als kostenpost en<br />
gemotiveerd worden met een wortel voor hun neus.<br />
Medewerkers raken daardoor gefrustreerd.<br />
// Managers worden niet geboren<br />
of gemaakt, ze zijn selfmade //<br />
“Vraag in een willekeurig bedrijf wat het nummer<br />
1 doel is van hun bedrijf en niemand weet het je te<br />
vertellen. En zeker niet wat hun eigen bijdrage is<br />
voor die doelstelling. Afgezien van een doelstelling<br />
of prioriteiten is het ook nog eens zo dat bedrijven<br />
hun doelstellingen niet concreet vertalen en vervolgens<br />
niet kunnen uitvoeren. Managers worden<br />
niet geboren of gemaakt, ze zijn selfmade. Zij kiezen<br />
ervoor een leider te worden. Je hebt discipline<br />
nodig. Ik kan niet in één keer piano leren spelen,<br />
ook al kies ik ervoor.”<br />
U hebt gezegd dat een slechte vader een slechte manager is.<br />
“Als mensen hun persoonlijk leven niet goed voor<br />
elkaar hebben, zullen ze onder druk nergens anders<br />
goed in zijn. De familie is een ultieme test voor<br />
organisaties waar wij deel van uitmaken.”<br />
De meeste topmanagers brengen toch weinig tijd door met<br />
hun familie?<br />
“Dat weet ik. Ze verwaarlozen hun families. Ze zijn<br />
misschien geen slechte vaders, maar ze hebben te<br />
weinig betrokkenheid. Niemand op zijn sterfbed<br />
denkt: had ik maar meer gewerkt. De meeste<br />
36
leermeester<br />
topmanagers die ik ken, hebben er spijt van dat zij<br />
weinig tijd hebben gehad. Ze voelen zich erg leeg.<br />
Ze weten niet hoe ze zowel zakelijk als privé kunnen<br />
excelleren.”<br />
Waarom benadrukt u in uw boeken het belang van<br />
bevestiging voor het ontwikkelen van leiderschap?<br />
“Ik vraag bijna altijd aan mensen of het voor hun<br />
eigen succes belangrijk was dat iemand in hen<br />
geloofde, terwijl ze dat zelf niet eens deden.<br />
Meer dan de helft bevestigt dit. Je moet mensen<br />
stimuleren en naar hun sterke kanten kijken.”<br />
Hoe verklaart u uw succes?<br />
“Omdat mijn principes universeel en tijdloos zijn.<br />
Principes als integriteit en vertrouwen zijn overal ter<br />
wereld van belang.”<br />
// Mensen die niet<br />
meer luisteren, verliezen<br />
morele autoriteit //<br />
Wat hebt u iemand als president Clinton geleerd?<br />
“Het belang van luisteren. De meeste wereldleiders<br />
zijn te vol van zichzelf en luisteren niet. Het gaat<br />
bijna voor iedereen op. Mensen die niet meer<br />
luisteren, verliezen morele autoriteit.”<br />
Waar heeft de wereld op dit moment de meeste behoefte aan?<br />
“Aan een wij-mentaliteit. Wij zijn allemaal met<br />
elkaar verbonden. Het wordt tijd dat daar meer<br />
aandacht aan wordt besteed.”<br />
Het is volgens u belangrijk om met het einde voor ogen te beginnen.<br />
Wat gaat uw familie over u zeggen tijdens de begrafenis?<br />
“Ze zeggen hopelijk dat ik een sterke familie heb<br />
gebouwd die erop gericht is anderen te helpen. Ik heb<br />
negen kinderen en 52 kleinkinderen en die zijn allemaal<br />
erop gericht anderen te helpen. Niet een iemand<br />
heeft problemen of is de samenleving tot last.” nn<br />
Nederlandstalige boeken van Stephen Covey<br />
De zeven eigenschappen van effectief leiderschap,<br />
Business Contact , ISBN 902541489<br />
De 8ste eigenschap. Van effectiviteit naar inspiratie,<br />
Business Contact, ISBN 9047000218<br />
Prioriteiten. Effectieve keuzes in leven en werk,<br />
Business Contact, ISBN 9025414605<br />
De zeven eigenschappen voor effectiviteit<br />
Wees pro-actief. Iedereen kan kiezen hoe hij op een bepaalde<br />
situatie of probleem reageert. Je hoeft geen slachtoffer van de<br />
omstandigheden te zijn. Een proactieve houding is: ‘laat ik eens<br />
naar alternatieven kijken’ of ‘ik kan het ook anders aanpakken’ in<br />
plaats van te reageren met ‘zo ben ik nou eenmaal’.<br />
Begin met het einde voor ogen. Door na te denken over wat wij<br />
willen dat anderen bij onze begrafenis over ons zeggen komen<br />
we erachter wat wij werkelijk belangrijk vinden. Hoe was je als<br />
collega, moeder of vriendin? Bepaal de visie en richting van je<br />
leven voordat je te veel energie in de verkeerde zaken investeert.<br />
Niemand denkt op zijn sterfbed tenslotte: ‘Had ik maar meer<br />
gewerkt.’<br />
Stel prioriteiten. De Duitse schrijver Johann Wolfgang Goethe zei<br />
het heel mooi: Wat er het minste toe doet mag nooit ten koste<br />
gaan van wat er het meest toe doet. Maak een schema van je<br />
belangrijke doelen en stem daar je tijdsindeling op af. Zeg ook<br />
eens vaker nee tegen zaken die misschien dringend zijn, maar niet<br />
belangrijk.<br />
Denk in termen van win/win. De meeste mensen hebben een win/<br />
verlies mentaliteit. Als de ander verliest, winnen wij. Dat komt<br />
omdat er in het gezin vaak geen sprake is van onvoorwaardelijke<br />
liefde. Je moet het verdienen. Wat iemand waard is, wordt vervolgens<br />
vastgesteld door een vergelijking met anderen. Bij een win/<br />
win mentaliteit gaat men ervan uit dat er voor iedereen genoeg is,<br />
succes hoeft niet ten koste te gaan van iets of iemand anders.<br />
Probeer eerst te begrijpen... in plaats van begrepen te worden.<br />
We staan te snel klaar met een mening terwijl we de situatie of<br />
persoon niet goed begrijpen. Leren luisteren is dan ook een<br />
cruciale eigenschap voor effectieve communicatie. Wij luisteren<br />
vaak niet om iemand te begrijpen, we luisteren om antwoord te<br />
geven en filteren alles door onze eigen zienswijze en ervaringen<br />
als referentiepunt te gebruiken.<br />
Streef naar synergie. Synergie is de meerwaarde van het geheel<br />
ten opzichte van de afzonderlijke delen. Voorwaarden hiervoor<br />
zijn vertrouwen, openheid en veiligheid. Pas als wij in anderen<br />
de kwaliteit en potentie kunnen zien, kan een werkelijk creatieve<br />
samenwerking ontstaan.<br />
Houd de zaag scherp. Deze eigenschap heeft betrekking op het<br />
vernieuwen en onderhouden van jezelf oftewel je lichamelijke,<br />
spirituele, geestelijke en sociaal-emotionele vaardigheden. Of je<br />
nu sport, goed eet of inspiratie vindt in klassieke muziek, het is<br />
belangrijk jezelf te blijven voeden en ontwikkelen.<br />
Dominique Haijtema sprak verschillende keren met Stephen Covey, onder meer voor haar boek<br />
Leiderschap is een keuze. Dit is een compilatie van de verschillende interviews.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 37
Hoe goed sporen<br />
indextrackers?<br />
Uit onderzoek van TNS Nipo onder ruim duizend beleggers<br />
blijkt al 6 procent van alle vermogens in indextrackers te worden<br />
belegd; een verdubbeling in twee jaar en de verwachting is<br />
dat de groei nog wel even zal doorzetten. Het gemak en de<br />
lage kosten trekt beleggers, maar TNS Nipo signaleert wel dat<br />
beleggers niet echt begrijpen waarin ze hun geld steken.<br />
Wat doen trackers precies en wat voegen ze toe?<br />
Indextrackers ofwel trackers zijn beleggingsproducten<br />
die een gangbare beursindex volgen. Vaak worden<br />
ze ook wel ETF’s (‘exchange traded funds’ ofwel<br />
‘beursgenoteerde beleggingsinstellingen’) genoemd;<br />
dat lijkt me minder handig, omdat dit natuurlijk<br />
voor veel meer beleggingsfondsen geldt. In de basis<br />
is een tracker gewoon een beleggingsfonds waarin<br />
alle aandelen zijn opgenomen zoals ze bepalend zijn<br />
voor de betreffende index. Dat kan bijvoorbeeld de<br />
AEX of een andere gangbare beursindex zijn, maar<br />
ook een sectorindex van bedrijven, andersoortige<br />
beleggingen (zoals obligaties, vastgoed, grondstoffen)<br />
of een groep landen. Door zo te beleggen zou<br />
het verloop van de koers van een tracker gelijk<br />
moeten zijn aan die van de gekoppelde index.<br />
Handig, want in de praktijk blijkt het vaak moeilijk<br />
zat om de prestaties van een index over een langere<br />
periode zelfs maar te (blijven) evenaren. Maar vaak<br />
blijkt het koersverloop toch behoorlijk af te wijken.<br />
Hoe kan dat?<br />
Ooit was het verschil tussen trackers en beleggingsfondsen<br />
simpel. Beide vormen een mandje<br />
met aandelen of investeringen, maar een beleggingsfonds<br />
wordt beheerd door een professionele<br />
fondsbeheerder en een pure tracker kun je door een<br />
accurate en altijd parate administratief medewerker<br />
laten beheren: een geautomatiseerd systeem met<br />
de juiste koppelingen. Heel wat goedkoper dan een<br />
hoogopgeleide beleggingsspecialist met bonusambities.<br />
Juist daarom werden trackers steeds populairder:<br />
de beheerkosten liggen (veel) lager, terwijl de<br />
rendementen gemiddeld niet onderdoen voor beleggingsfondsen.<br />
Een goede belegger is iemand die in<br />
meer dan 50 procent de juiste keuzes heeft gemaakt,<br />
leerde ik ooit van een oude rot in het vak.<br />
Mede door dit grote succes gingen ook de beleggingsspecialisten<br />
weer met de trackers aan de slag;<br />
dit werkt uiteraard kostenverhogend, dus moest er<br />
een list worden verzonnen. Zo kwamen er naast<br />
‘trackers met fysieke replicatie’ (die gewoon doen<br />
waarvoor ze ooit bedoeld waren) ook ‘trackers met<br />
synthetische replicatie’: trackers die werken met<br />
derivaten zoals swaps en andere financiële constructies.<br />
Met de opzet om zonder echte of maar (zeer)<br />
gedeeltelijke belegging in de betreffende aandelen<br />
toch de koers van de betreffende index te benaderen<br />
of – en dat is natuurlijk de claim – zelfs te verslaan.<br />
Uit de lange ervaring met beleggingsproducten<br />
weten we inmiddels dat het op dat punt nog wel<br />
eens misgaat.<br />
Kosten kunnen oplopen<br />
Bij sterk wisselende indexen en indexen waarin<br />
heel veel verschillende aandelen zitten (zoals de<br />
MSCI-World-index) kunnen de transactiekosten bij<br />
fysieke trackers aardig oplopen. Maar er kan ook<br />
effectief in minder maar toch representatieve soorten<br />
aandelen worden belegd; zo worden de kosten<br />
wel gedrukt maar dan zal de zogenoemde ‘tracking<br />
error’ normaal gesproken weer wat omhoog gaan.<br />
De ‘tracking error’ is een mooi woord voor het kan<br />
vriezen en het kan dooien, maar meestal betekent<br />
het dat de ontwikkeling van de index waaraan is<br />
gekoppeld zelden wordt gehaald.<br />
Eén van de claims van synthetische trackers is dat<br />
ze kostenverlagend werken en de ‘tracking error’<br />
dus reduceren, maar dat is moeilijk te geloven als<br />
de andere partijen die betrokken zijn er ook nog<br />
aan moeten verdienen en bovendien voor een extra<br />
risico zorgen. Want ook financiële instellingen<br />
38
productanalyse<br />
tekst Jan Donselaar, beeld Jiri Büller<br />
blijken nog wel eens om te vallen of alleen maar<br />
overeind te blijven met zware overheidsstutten.<br />
Ondertussen staan door de toenemende concurrentie<br />
de prijzen onder druk. Volgens Financial Advisor<br />
magazine zijn er inmiddels al bijna honderd trackers<br />
met een prijs onder de 15 basispunten en een paar<br />
handenvol zitten zelfs al onder de 10 basispunten.<br />
Dit is mogelijk doordat grote gevestigde spelers hun<br />
schaalvoordelen ten goede laten komen aan hun<br />
klanten. Daar tegenover staan de – vaak nieuwe –<br />
aanbieders die komen met actief beheerde trackers,<br />
// Met indextrackers kunnen<br />
beleggers op effectieve wijze een<br />
brede portefeuille opbouwen //<br />
om zo een hogere vergoeding te kunnen rechtvaardigen.<br />
Eigenlijk is de beste maatstaf voor de hoogte<br />
van de kosten de ‘tracking error’ omdat die precies<br />
aangeeft wat je verliest (of in een zeldzaam geval:<br />
wint) ten opzichte van de index. Een ‘tracking error’<br />
van 1,5 betekent niet meer dan dat je op één of andere<br />
manier 1,5 procent kosten kwijt bent.<br />
Weglekken van dividend<br />
In veel fysieke indextrackers wordt dividend ontvangen,<br />
maar daarbij worden dividendbelastingen<br />
ingehouden die moeilijk of niet zijn terug te vorderen<br />
omdat het om buitenlandse beleggingen gaat.<br />
Synthetische indextrackers hebben daar indirect<br />
ook mee te maken, maar weten de schade die door<br />
de bronbelasting ontstaat, vaak te beperken. Het<br />
fenomeen dat de ingehouden bronbelasting niet<br />
kan worden teruggehaald staat bekend als dividend<br />
lekkage. En die kan aardig oplopen: de dividendbelasting<br />
bedraagt in Nederland 15 procent, maar<br />
wereldwijd is de belasting gemiddeld al snel 20<br />
procent. Als we uitgaan van gemiddeld 3 procent<br />
dividend praten we over een verlies van rond de<br />
50 basispunten; dat is dus vaak meer dan de beheermarge.<br />
Dit kan de ‘tracking error’ ten opzichte van<br />
een index, waarbij de dividenden zijn herbelegd,<br />
dus aardig opkrikken!<br />
Vergelijken met een gewone index heeft alleen zin<br />
als de dividenden worden uitgekeerd. In verband<br />
hiermee nog een stukje historie: in het verleden<br />
heeft een aantal verzekeraars producten verkocht<br />
die ook waren gekoppeld aan een beursindex,<br />
vaak de AEX. Daarbij werd wat minder netjes met<br />
de dividenden omgegaan: die werden namelijk<br />
gebruikt om de kosten richting klant te drukken.<br />
Maar wat is drukken als de dividenden 3 procent<br />
of zelfs meer bedragen? Dat was pas echt dividendlekkage.<br />
Niet voor niets zijn deze producten, die<br />
met recht woekerpolissen mogen worden genoemd,<br />
inmiddels niet meer verkrijgbaar.<br />
Geen wondermiddel<br />
Indextrackers zijn niet nieuw en hebben aangetoond<br />
tegen relatief lage kosten goed mee te kunnen gaan<br />
in de koersbeweging van vele beurzen of sectoren.<br />
Maar ze zijn geen wondermiddel: garanties of<br />
bodemrendementen worden niet geboden; het is<br />
voor een particuliere belegger alleen maar een<br />
effectieve manier om een brede portefeuille op te<br />
bouwen. Zonder de relatief hoge transactiekosten<br />
verbonden aan individuele beleggingen en zonder<br />
de relatief hoge beheermarges die in rekening<br />
worden gebracht bij actief beheerde en (hierdoor?)<br />
matig presterende beleggingsfondsen. Maar de<br />
verschillen in de effectieve kosten kunnen nog<br />
behoorlijk zijn.<br />
De AFM stelt terecht dat alleen producten mogen<br />
worden aangeboden die, eventueel door de adviseur,<br />
begrijpelijk kunnen worden gemaakt voor de doelgroep;<br />
maar dat geldt in principe natuurlijk voor alle<br />
(financiële) producten. Het spreekt vanzelf dat dit<br />
gepaard moet gaan met volledige informatie over de<br />
index, de kosten (de expliciete beheermarge, maar<br />
vooral ook de ‘tracking error’) en de risico’s, met<br />
name die van de synthetische trackers. En – zoals<br />
ook gesignaleerd in het onderzoek van TNS Nipo –<br />
op dat vlak valt nog wel wat te verbeteren. nn<br />
AFM-rapport over 'indextrackers'<br />
Een stukje geschiedenis<br />
De eerste trackers werden eind jaren tachtig in de Verenigde<br />
Staten geïntroduceerd, gekoppeld aan de S&P 500. Maar na een<br />
rechtszaak mochten ze niet meer worden verkocht. Bijna twintig<br />
jaar geleden werden de Standard & Poor’s Depository Receipts<br />
(SPDR of Spiders) gelanceerd door State Street Global Advisors.<br />
In 1998 introduceerden zij ook de sector spiders, gekoppeld aan<br />
de verschillende sectoren van de S&P-500 index. In dat jaar kwam<br />
ook een Dow Jones tracker op de markt en het jaar daarop de<br />
eerste Nasdaq-100 tracker. Ruim 10 jaar geleden kwam iShares<br />
met de eerste op Europa gerichte trackers, gekoppeld aan de<br />
Euro Stoxx 50. Inmiddels is iShares, een label van BlackRock<br />
(waarin o.a. Barclays en Merrill Lynch een groot aandeel hebben),<br />
de grootste aanbieder van beursgenoteerde indextrackers in<br />
Europa en de hele wereld. Wereldwijd zijn er in totaal al<br />
duizenden trackers beschikbaar.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 39
We zijn er niet op uit om<br />
banken zwart te maken<br />
De Eerlijke Bankwijzer wil bereiken dat bankgroepen (inclusief de verzekeringstak) duurzamer<br />
investeren. Dat lukt al aardig, maar het kan volgens Peter Ras nog sneller en nog beter.<br />
Twee geruchtmakende Zembla-uitzendingen in 2007<br />
die lieten zien dat banken en pensioenfondsen<br />
belegden in makers van clusterbommen waren de<br />
aanleiding voor de Eerlijke Bankwijzer. Ras:<br />
“We wilden de boosheid die er in de samenleving<br />
was ontstaan, omzetten in iets constructiefs.”<br />
Het resultaat was een inmiddels volwassen publieksbenchmark,<br />
die nadrukkelijk veel verder gaat<br />
dan beleggingen in de zogenoemde destructieve<br />
wapenhandel en -productie. Bankgroepen worden<br />
vergeleken op hun duurzaamheidsbeleid en -praktijk.<br />
Dat laatste is cruciaal, zegt Ras. “Bedrijven kunnen<br />
wel zeggen dat ze het goed voor hebben met de<br />
mensenrechten, het milieu, de arbeidsomstandigheden,<br />
wij willen dat concreet en meetbaar terugzien<br />
in de praktijk.”<br />
De focus van de Eerlijke Bankwijzer houdt verband<br />
met de initiatiefnemers, die allen hun specifieke<br />
kennis inbrengen. Het betreft Oxfam Novib,<br />
Milieudefensie, Amnesty International, FNV, IKV<br />
Pax Christi en de Dierenbescherming. Ras werkt bij<br />
Oxfam Novib. Deze organisatie zag volgens Ras al<br />
langer dat “overheden, multinationals en de private<br />
sector een rol in de ontwikkelingslanden spelen, ten<br />
goede of ten kwade. We kunnen niet meer om het<br />
bedrijfsleven heen. Vandaar dat we een team private<br />
sector hebben, waar ik deel van uitmaak. Dit team<br />
heeft drie doelstellingen: het verduurzamen van<br />
ketens, zoals de koffieketen, het verduurzamen van<br />
de financiële sector en de campagne voedselzekerheid.”<br />
Ras is verantwoordelijk voor het beleid ten<br />
aanzien van de financiële sector. Dat beleid richt<br />
zich momenteel met name tot de bankgroepen in<br />
Nederland. “We kijken dus niet alleen naar de<br />
banken, maar ook naar de verzekeraars en<br />
vermogensbeheerders uit deze conglomeraten.”<br />
De Eerlijke Bankwijzer vindt ook de Code Verzekeraars<br />
niet ver genoeg gaan als het gaat om duurzaamheid.<br />
Ras: “Wij missen een visie van verzekeraars op<br />
de grote crises van het moment, zoals de energie-,<br />
voedsel- en watercrises. Voor niemand mag dit een<br />
ver-van-mijn-bed-show zijn. Wij zouden het toejuichen<br />
als ook de verzekeraars hun beloningsbeleid verduurzamen.<br />
Dat houdt in matiging en meer aandacht<br />
voor de koppeling bonus en duurzaam beleid op de<br />
lange termijn. Er liggen prachtige voorbeelden, dus<br />
verzekeraars hoeven die eigenlijk alleen maar te kopiëren.<br />
Verder zouden verzekeraars veel transparanter<br />
moeten zijn over hun investeringen. Waar investeren<br />
ze precies in en wat zijn de overwegingen hierbij?<br />
Dat moet gewoon publieke informatie worden.”<br />
Transparantie staat hoe dan ook hoog op de agenda<br />
van de Eerlijke Bankwijzer. In 2013 wordt het ook<br />
een nadrukkelijker thema.<br />
Race naar de top<br />
Dat er ook in het verzekeringsbedrijf dingen zijn misgegaan<br />
– denk aan de zogeheten ‘woekerpolisaffaire’ –<br />
zien de partijen achter de Eerlijke Bankwijzer ook. De<br />
Eerlijke Bankwijzer vindt meer duurzame producten<br />
gewenst, maar op dit moment richt ze haar aandacht<br />
hier niet op. Evenmin neemt ze stelling in de discussie<br />
of niet het hele systeem anders moet, zoals bepleit door<br />
onder meer het Sustainable Finance Lab.<br />
Ras: “Bij de Eerlijke Bankwijzer zijn we niet bang<br />
voor een verandering van het financieel systeem.<br />
Maar we beperken ons tot nu toe tot het verduurzamen<br />
van de investeringen van financiële instellingen.<br />
Investeren behoort immers tot hun core<br />
business. Natuurlijk vinden wij ook dat banken en<br />
verzekeraars fatsoenlijke producten tegen fatsoenlijke<br />
prijzen moeten verkopen. Maar het is toch meer een<br />
taak voor de toezichthouders en organisaties als de<br />
Consumentenbond om te zorgen dat de juiste producten<br />
tegen de juiste prijs worden aangeboden.<br />
Tot nu toe kijken wij hier niet naar. Maar ik sluit niet<br />
uit dat we dat in de toekomst wel doen.”<br />
40
duurzaamheid<br />
tekst: Toon Berendsen<br />
Vooralsnog heeft de Eerlijke Bankwijzer de handen<br />
vol aan het verder verbeteren van de investeringsmoraal<br />
van de financials. Want hoewel er beslist<br />
het een en ander is bereikt, kan het volgens Ras<br />
nog veel beter. “Elke bankgroep die is vergeleken,<br />
heeft concrete stappen gezet. In drie jaar hebben wij<br />
ruim honderd meetbare aanscherpingen gezien. Het<br />
tempo waarin bankgroepen verduurzamen, verschilt<br />
wel sterk. Sowieso moet het sneller en beter. Het is<br />
niet genoeg een duurzaam investeringsbeleid met de<br />
mond te belijden. Het moet echt op papier staan en<br />
voor iedereen zijn in te zien. ING heeft bijvoorbeeld<br />
haar sectorbeleid nog steeds niet gepubliceerd.<br />
Het beleid moet natuurlijk ook in de praktijk handen<br />
en voeten krijgen. Bovendien kun je niet eindeloos<br />
met bedrijven in dialoog gaan. Als bedrijven niet<br />
werkelijk bereid zijn tot veranderen, dan moet je daar<br />
niet meer in willen investeren.”<br />
// Duurzaam investeren<br />
hoort ook in slechte tijden<br />
prioriteit te hebben //<br />
Ondertussen heeft de sector leren leven met de<br />
Eerlijke Bankwijzer, die overigens nadrukkelijk<br />
inzet op de dialoog. Als er nieuwe vergelijkingen<br />
worden gepubliceerd, is daar ook een uitgebreid<br />
traject aan vooraf gegaan waarbij de banken steeds<br />
betrokken worden. “Wij zijn er ook niet op uit<br />
banken zwart te maken”, aldus Ras. “We maken<br />
partijen liever enthousiast, zodat een race naar de<br />
top ontstaat om de beste te zijn. Eigenlijk is wat wij<br />
doen niet meer dan bestaande internationale regels<br />
en gedragscodes op een rij zetten en dan vragen:<br />
houd je je hier als bankgroep aan?”<br />
De ervaring van Ras is inmiddels dat het lang niet<br />
altijd onwil is waarom er toch in foute bedrijven en<br />
sectoren wordt belegd. “Het is soms ook gebrek aan<br />
kennis. Ook ontbreekt het aan een goede screeningsaanpak.<br />
Soms hebben duurzame investeringen geen<br />
prioriteit.” Met dit laatste hoeven financiële instellingen<br />
bij Ras niet aan te komen. “Duurzaam investeren<br />
en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen<br />
horen ook in slechte tijden prioriteit te hebben.” nn<br />
Peter Ras: “Transparantie in 2013 nadrukkelijk op de agenda.”<br />
www.eerlijkbankieren.nl<br />
Peter Ras over de Eerlijkse Bankwijzer<br />
Investeert jouw bank in intensieve veehouderij?<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 41
ESSAY<br />
tekst Rinus van Warven<br />
Het Grote Geheel en<br />
de Ongedeelde Mens<br />
Nasreddin was gewend om het voedsel van de armelui te eten, vaak alleen maar kikkererwten en<br />
brood. Zijn buurman woonde in een groot huis. Hij genoot van overvloedige maaltijden die hem<br />
door de keizer zelf werden geschonken. Hij zei tegen Nasreddin: “Als jij nu eens zou leren om<br />
onderdanig te zijn aan de keizer. Praat hem naar de mond en je hoeft geen kikkererwten meer te<br />
eten.” Waarop Nasreddin antwoordde: “Als jij het niet erg zou vinden om kikkererwten te eten,<br />
hoefde jij je niet onderdanig op te stellen aan de keizer.”<br />
Nasreddin is binnen de islamitische wereld een<br />
bekend stripfiguur. Hij leefde en werkte rond het jaar<br />
1250 in Anatolië, in Centraal-Turkije. Nasreddin<br />
wordt wel eens een hodja genoemd, een geestelijke<br />
die de mensen opvrolijkt met zijn verhalen. Hij is<br />
een filosoof die de mensen een spiegel voorhoudt<br />
over hun eigenschappen en het misbruik van het<br />
fenomeen ethiek. Het is geenszins de bedoeling om<br />
Nasreddins scherpe tong te misbruiken voor een<br />
betoog voor het nuttigen van armeluiseten. Door de<br />
inhaligheid van anderen zijn er te veel mensen op de<br />
wereld die nog niet eens aan kikkererwten en brood<br />
toekomen. En er zijn te veel mensen die elke machthebber<br />
naar de mond praten.<br />
Het verhaal van Nasreddin laat zien hoe mensen<br />
gemanipuleerd kunnen worden met een beroep op<br />
de macht. In dit geval de macht van de keizer. Maar<br />
daar had net zo goed een ander woord kunnen staan.<br />
Vervang het woord keizer door het Grote Geheel (het<br />
algemeen belang, de mondiale economie, de kosmische<br />
ordening, de goddelijke realiteit) en je krijgt een<br />
zelfde reactie. Vertel mensen dat er een groter geheel<br />
gediend wordt dan Mijn Particuliere Levensdoel<br />
(MLP), geef dat hogere doel een goddelijke status en<br />
de gemiddelde mens is de gulden middenweg tussen<br />
privé-belang en publiek belang compleet kwijt.<br />
Gescheiden werelden<br />
Ethiek gaat over belangenafweging. Het Griekse<br />
woord ethos verwijst naar de afgescheiden ruimte<br />
waarbinnen de dieren leefden. Zo hadden de zwijnen<br />
hun kot, de paarden hun stal, de koeien hun weiland,<br />
de vossen hun holen, de vogels hun nesten. Kot,<br />
stal, weiland, nest, hol: ze vormen de habitat, de<br />
veilige omgeving waarbinnen ze aan hun overleven<br />
kunnen werken. Zo valt ethiek te definiëren als het<br />
geheel van normen en waarden die nodig zijn voor<br />
de groep om te overleven. Jezus doet in het Nieuwe<br />
Testament de uitspraak dat de vossen holen hebben<br />
en de vogelen des hemels hun nesten, maar “de<br />
zoon van de mens heeft geen steen om zijn hoofd te<br />
ruste te leggen”. Hij verwijst daar naar het feit dat<br />
te veel mensen geen mogelijkheden hebben om aan<br />
hun overleven te werken. Want als zodanig hebben<br />
wezenlijke waarden ook altijd te maken met de toekomst:<br />
met morgen.<br />
Ethiek zet lijnen uit voor de toekomst in een zinvolle<br />
belangenafweging tussen Mijn Particuliere<br />
Levensdoel en het Grote Geheel. Wie het grote<br />
geheel vergeet laat zich vaak misleiden door de eigen<br />
inhaligheid. Er is een zeer gezond eigenbelang dat<br />
we als mensen nodig hebben om te overleven. Maar<br />
wie alleen het eigenbelang op de voorgrond zet ten<br />
koste van de samenleving, mist eveneens het wezenlijke<br />
levensdoel.<br />
Paradox<br />
In politieke discussies wordt vaak een oneigenlijk<br />
gebruik gemaakt van schijntegenstellingen tussen<br />
het grote geheel en het privébelang. En als je erg<br />
handig bent als politicus, gooi je er ook nog even een<br />
partijbelangetje of een groepsbelangetje tussen door.<br />
Of niet te vergeten het landsbelang: als je dat woord<br />
in de mond durft te nemen ben je een held. Er zijn<br />
42
politici die heel handig weten in te spelen op de angst<br />
van de burger voor de toekomst: zonder Het Grote<br />
Geheel gaan we het niet redden. En er zijn politici<br />
die handig inspelen op de angst voor Europa, omdat<br />
Europa als groter geheel nooit de privébelangen<br />
zal kunnen dienen van al zijn onderdanen (landen,<br />
groepen en individuen). Het gaat om schijntegenstellingen.<br />
Ieder individu, iedere groep, gemeenschap,<br />
organisatie heeft recht op zijn of haar eigen belangen.<br />
Wat ethiek onderscheidt van ‘ordinaire’ belangenbehartiging<br />
is dat er in de ethiek gewogen kan worden.<br />
Er kunnen verschillende belangen naast elkaar<br />
gezet worden en een zinvolle afweging gemaakt<br />
worden tussen die belangen.<br />
De uitspraak van Jezus “Geef de keizer wat des<br />
keizers is, maar geef de Eeuwige wat van de Eeuwige<br />
is” spreekt boekdelen. Geef Het Grote Geheel wat<br />
nodig is, maar zorg vooral voor vrede, recht, rechtvaardigheid<br />
en duurzaamheid. En niet te vergeten:<br />
geef de arme wat deze nodig heeft aan voedsel.<br />
Misschien wel in omgekeerde volgorde: door voedsel<br />
te geven aan de meest kwetsbare mensen in de<br />
samenleving geef je voeding een rechtvaardigheid<br />
en duurzaamheid.<br />
Zoals gezegd gaat het in de ethiek om de gulden middenweg<br />
tussen het grotere geheel en het particuliere<br />
levensdoel. De hindoe-traditie gebruikt het woord<br />
dharma voor een levensweg waarbij beide op elkaar<br />
afgestemd zijn. Het is niet zo moeilijk om af te geven<br />
op de belangen van HGG. Maar de verhalen van<br />
Nasreddin maken ook duidelijk dat er in het leven<br />
vaak heel veel keuzemogelijkheden zijn die we niet<br />
(willen) zien omdat we ons laten misleiden door onze<br />
eigen inhaligheid.<br />
Cultuurfilosoof Hein Stufkens heeft daar een prachtig<br />
verhaal over. Hij laat zien wat er gebeurt als we<br />
ons laten leiden door onze inhaligheid. Hij was ooit<br />
in Wales en liep in een havenstadje langs de kademuur.<br />
Hij zag hoe de vissers in het stadje krabben<br />
aan het vangen waren. De vissers hingen het aas aan<br />
Tempel van Salomo speelt ook<br />
een rol binnen de vrijmetselarij.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 43
de haken van het net. De krabben werden gefascineerd<br />
door het aas. Ze beten zich letterlijk dood in<br />
het aas. Ze lieten zich met het grootste gemak vangen<br />
in hun eigen illusie dat de beste voeding te vinden is<br />
in het voor-de-bek-liggende. Zouden ze dit mechanisme<br />
hebben gekend, dan zouden ze zich slechts<br />
terug hoeven laten vallen in de zee van de ongekende<br />
mogelijkheden die achter hen lag.<br />
Optelsom<br />
De neiging om naar het geheel te kijken (HGG)<br />
wordt universalisme genoemd. De voorkeur voor de<br />
belangenwereld van het individu (MLP) kunnen we<br />
aanduiden met particularisme. Deze belangenstelling<br />
ligt aan de basis van elk ethisch probleem. De grote<br />
wereldgodsdiensten hebben de pretentie een universele<br />
betekenis of boodschap voor alle tijden en plaatsen<br />
te hebben. De liefde van de Eeuwige beperkt<br />
zich niet tot de liefde voor het individu, maar voor de<br />
mensheid als optelsom van alle individuen. Helaas<br />
moet je om deel te krijgen aan deze liefde – in de<br />
visie van de Kerk – wel lid worden van het instituut.<br />
Maar de universele pretentie is er. Veel mensen met<br />
een spirituele inslag hebben meer met zo’n universele<br />
boodschap. Het klinkt ook veel liever en aardiger.<br />
Toch laten de grote leraren van de aarde zien dat er<br />
af en toe wel particuliere keuzes gemaakt moeten<br />
worden. Zo kan het Nieuwtestamentische verhaal<br />
van de tempelreiniging van Jezus opgevat worden.<br />
De tollenaars – niet meer en niet minder een aanduiding<br />
voor belastinginners – hadden een akkoordje<br />
gesloten met de priesters en handelaren om de tempel<br />
te gebruiken als een soort marktplaats en de handel<br />
ook nog een sacraal karakter mee te geven. Iedereen<br />
werkte kennelijk met iedereen samen om de lokale<br />
economie te maken tot iets wat het niet moest zijn: een<br />
plek om de allerarmsten uit te zuigen en leeg te knijpen.<br />
De handelaren buitten de mensen uit, de tollenaars<br />
juichten en de priesters zegenden het proces. En<br />
met een beroep op het universele belang van de vrije<br />
markt was er niemand die durfde te protesteren. Een<br />
schrijnend voorbeeld van het monsterverbond tussen<br />
kerk, staat en vrije markt. Dat alles gesanctioneerd<br />
door de plek der samenkomst, de tempel der liefde.<br />
Vrijhandel<br />
En dan laten de heilige boeken zien dat er ook in<br />
de klassieke tijden al duurzaam gedacht werd. Er<br />
moest een particuliere keuze gemaakt worden om de<br />
armsten te beschermen, desnoods tegen de belangen<br />
van kerk, staat en vrijhandel in. De man die Jezus<br />
van Nazareth genoemd werd, pakt een zweep en<br />
sodemietert iedereen de tempel uit. In de kerk wordt<br />
er meestal een religieus argument voor gebruikt. In de<br />
kerk moet je bidden en geen handel drijven. Maar dat<br />
wordt hier in dit geval niet bedoeld. Het argument dat<br />
Jezus gebruikt is van economische aard. Deze plek,<br />
de tempel, moet een plek van eerbied zijn. “Maar gij<br />
hebt er een rovershol van gemaakt.” In de eigentijdse<br />
argumentatie voor duurzaamheid wordt meestal<br />
een universeel argument gebruikt. Het gaat om het<br />
behoud van het grotere geheel, de goede aarde ten<br />
behoeve van latere generaties. Particuliere belangen<br />
zouden daarvoor moeten wijken. In dit geval laat het<br />
verhaal zien dat een groter belang, dat van de markt,<br />
geen ethische lading heeft als het particuliere belang –<br />
dat van de armsten – niet wordt gehonoreerd.<br />
Nu doet zich – zowel in de wereld van de politiek,<br />
het onderwijs, de religie, de spiritualiteit en de economie<br />
– een golfbeweging voor. In de jaren zeventig<br />
en tachtig was er sprake van een grote belangstelling<br />
voor de ontwikkeling van het individu. En in de<br />
jaren negentig verdween het individu naar de achtergrond<br />
om plaats te maken voor het grote geheel.<br />
Steeds meer mensen zijn er naar gaan verlangen om<br />
deel uit te maken van één groot zingevend geheel.<br />
Men wilde één zijn met de kosmos. Spiritueel gezien<br />
is het goed te begrijpen dat een mens verlangt naar<br />
eenheid en heelheid, als je het gevoel hebt gekend<br />
om afgesneden te leven van de bron des levens. De<br />
boeken van Zenleraren die de mens beschreven als<br />
een waterdruppel in de grote oceaan der kosmische<br />
eenheid vlogen als zoete broodjes over de toonbank.<br />
En net op het moment dat de moderne mens dreigde<br />
op te gaan in de oceaan van mededogen, brak de tijd<br />
van het individualisme aan, die weer aandacht vroeg<br />
voor de unieke, persoonlijke ontwikkeling van de<br />
aardeling. De term individualisme verwijst eigenlijk<br />
naar de eenheid tussen de mens en de hem omringende<br />
wereld. Gek genoeg is het een term geworden<br />
voor de egoïstische zelfzucht van de mens.<br />
Illusies<br />
Nu kan ik me de argwaan voor keizers, koningen,<br />
admiraals en wereldlijke machthebbers goed<br />
voorstellen. Zeker als ze daarbij ook nog worden<br />
ondersteund door de religieuze onderbouwers van<br />
de Goddelijke Ordeningen (de mondiale economie,<br />
het algemeen belang, de kosmische ordening). Neale<br />
Donald Walsh is de schrijver van de serie boeken<br />
Gesprekken met God In deze boeken laat hij zien hoe<br />
de gevestigde religies misbruik maken van de ethiek<br />
door mensen wetten op te leggen, door ze een vastomlijnde<br />
moraal voor te schotelen, maar vooral<br />
door een tiental misverstanden – Walsh noemt het<br />
44
ESSAY<br />
// We hoeven niet scheef<br />
te gaan lopen vanwege de<br />
beperkte mogelijkheden<br />
van de kleermaker //<br />
illusies – in stand te houden. Met als doel dat de mens<br />
gebonden blijft aan de machthebbers, de beheersingvan-bovenaf-structuren,<br />
de georganiseerde religies.<br />
Ik vertaal een paar van de misverstanden waar<br />
Walsh het over heeft naar de wereld van de economie<br />
en het geld. De misverstanden (illusies) blijken naadloos<br />
over te zetten te zijn. Zo laat Het Grote Geheel<br />
graag zien dat het een agenda heeft, dat er afspraken<br />
gemaakt kunnen en moeten worden om het belang<br />
van HGG goed te dienen. HGG heeft het nodig dat<br />
de mens zich aan die afspraken houdt. HGG ziet<br />
namelijk dat er veel behoeftigheid bestaat op aarde<br />
en alleen HGG is in staat om voor de behoeftigen te<br />
zorgen als deze afspraken worden nagekomen. En<br />
het is overduidelijk dat de uitslag van je leven twijfelachtig<br />
is als jij je afspraken met HGG niet nakomt.<br />
Want je beseft natuurlijk wel dat er niet voldoende is<br />
op aarde voor iedereen. Alleen als jij je verplichtingen<br />
nakomt, zal HGG kijken of de ontoereikendheid<br />
opgelost kan worden. En is één troost: als jij zo slim<br />
en intelligent bent dat je kunt voldoen aan de voorwaarden<br />
van HGG, dan maakt jou dat superieur ten<br />
opzichte van alle anderen.<br />
elkaar: “Wat moet dat een knappe kleermaker zijn,<br />
dat hij voor zo’n ongelukkige man nog een pak wist<br />
te maken.”<br />
In-dividu<br />
De vrijmetselarij heeft een ingenieus systeem ontwikkeld<br />
om de mens een plek te geven binnen de kosmos,<br />
binnen de ordening van de wereld. Die wereld wordt<br />
symbolisch weergegeven als de Tempel van Salomo,<br />
een van de meest ingenieuze bouwsels uit oude<br />
tijden. De mens wordt beschreven als een ruwe steen,<br />
waaraan gewerkt (gebeiteld) wordt. Als steen, die op<br />
deze manier een kubus wordt, past de mens op harmonieuze<br />
manier in het bouwwerk, in de tempel der<br />
mensheid. Met deze constructie heeft de vrijmetselarij<br />
de twee polen op het oog: de samenleving-als-geheel,<br />
maar ook de mens als individu binnen dat geheel.<br />
Overigens heeft het woord individu taalkundig verwantschap<br />
met het Latijnse woord dividere dat delen<br />
betekent. In-dividu betekent dus ongedeeld. Het gaat<br />
om de niet-gedeelde, niet-verdeelde mens. Binnen het<br />
grotere geheel mag de mens zijn ongedeelde plek<br />
vinden. Deze filosofie heeft twee voordelen: er is oog<br />
voor het grotere geheel. De mens, het individu moet<br />
zich ervan bewust zijn dat zijn of haar plek op aarde<br />
is ingebed in een groter – ongedeeld – zingevingskader.<br />
Maar het betekent tegelijkertijd aandacht voor<br />
de individuele ongedeelde mens die zich binnen dat<br />
grotere kader optimaal kan en mag ontplooien.<br />
Dat betekent dat we er als moderne mens geen<br />
genoegen mee hoeven te nemen dat we scheef<br />
moeten gaan lopen vanwege de beperkte mogelijkheden<br />
van de kleermaker. Laten we op zoek gaan<br />
naar betere kleermakers. nn<br />
Knappe kleermaker<br />
Hoe dat werkt blijkt uit het volgende verhaal. Een<br />
man bestelde een kostuum bij een kleermaker. Toen<br />
hij kwam passen, bleek de jas te wijken in de kraag.<br />
Maar de kleer maker zei: “Meneer, u staat niet goed.<br />
U moet wat achterover leunen.” Toen de man dat<br />
deed, bleek de broek niet te passen. Maar de kleermaker<br />
zei: “U moet uw buik naar voren houden.”<br />
Tot slot was ook de ene broekspijp langer dan de<br />
andere. Maar de kleermaker overtuigde de man<br />
ervan dat hij voortaan schever moest lopen. Toen de<br />
man ging wandelen in het pak, liep hij precies zoals<br />
de kleermaker hem had voorgehouden: hij hield zijn<br />
linkerbeen stijf, hij zette een hoge rug op en stak<br />
zijn buik naar voren. Zo strompelde hij over straat.<br />
Toen de mensen hem zagen lopen zeiden ze tegen<br />
Rinus van Warven doceert<br />
ethiek en cultuurfilosofie<br />
aan diverse opleidingen.<br />
Hij werkt als redacteur,<br />
schrijver en programmamaker<br />
voor diverse media.<br />
Hij houdt lezingen en coacht<br />
mensen en organisaties op<br />
weg naar volwassenheid.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 45
Need to read<br />
Door welke boeken laten Ambassadeurs van het New Financial Forum zich inspireren?<br />
Erik During, Jolanda Franken, Toon Berendsen en Willem Vreeswijk doen verslag.<br />
Costa Rica is het gelukkigste land ter wereld. De<br />
Happy Planet Index (HPI), ontwikkeld door de<br />
New Economic Foudation (NEF), komt tot deze<br />
opmerkelijke uitkomst. De ambitie van NEF is om te<br />
komen tot een nieuwe indicator die het ‘succes’ van<br />
een land weergeeft. Dit omdat zij ervan overtuigd zijn<br />
dat het Bruto Binnenlands Product een te eenzijdige<br />
weergave is waarbij alleen de welvaart gemeten<br />
wordt. De HPI is opgebouwd uit twee variabelen die<br />
leiden tot een index die het welzijn van een land en<br />
haar inwoners bepaalt. De eerste variabele representeert<br />
‘happy life years’ en is een combinatie van<br />
levensverwachting, gezondheid en geluk. De tweede<br />
variabele is ‘ecological footprint’ en biedt zicht op<br />
de houdbaarheid van onze leefstandaard. Een interessante<br />
zienswijze die<br />
onderbouwd wordt door<br />
het feit dat een stijging<br />
van de welvaart niet leidt<br />
tot een evenredige stijging<br />
van het welzijn. Wel weten<br />
we dat de belasting van<br />
de aarde als gevolg van<br />
economische groei meer<br />
dan evenredig is gestegen.<br />
Anders gezegd: een dikkere<br />
bankrekening leidt<br />
niet tot meer geluk maar<br />
wel tot een negatieve erfenis<br />
voor onze kinderen.<br />
Om Nederland van plek<br />
43 op de HPI in de richting van de top-10 te krijgen<br />
heeft NEF zeven stappen beschreven: creëer goede<br />
banen, hervorm het financiële systeem, ontwikkel<br />
‘florerende’ scholen, promoot gezondheid, organiseer<br />
een betrokken samenleving, bouw toekomstvast<br />
en meet wat er werkelijk toe doet. NEF heeft op<br />
basis van haar onderzoek ook een opzet gemaakt<br />
hoe persoonlijk welzijn positief is te beïnvloeden. Sta<br />
in verbinding met de mensen om je heen, wees actief,<br />
geef aandacht aan anderen, blijf leren en geef. (ED)<br />
The Happiness Manifesto. Nic Marks. www.ted.com/<br />
pages/567<br />
In een zinderende<br />
apotheose verschijnen<br />
veertien<br />
verdachten in<br />
Nederlands grootste<br />
fraudezaak<br />
voor de rechtbank.<br />
Topmannen van<br />
gerenommeerde<br />
bedrijven zouden<br />
een kwart miljard<br />
euro hebben buitgemaakt<br />
door fraude<br />
met prestigieuze<br />
bouwprojecten en<br />
handel in onroerend<br />
goed. Dat<br />
beweren slachtoffers Rabo Bouwfonds en Philips<br />
Pensioenfonds. De verdenkingen kunnen veertien<br />
jaar cel opleveren. Voor de verdachten staat hun toekomst<br />
en alles wat ze in het verleden hebben bereikt<br />
op het spel. Voor Justitie is de Vastgoedfraude een<br />
prestigezaak. Na vastlopers als de Bouwfraude en de<br />
Beursfraude zijn aanklagers en opsporingsdiensten<br />
gebrand op een succes. Kunnen de autoriteiten<br />
deze keer de tenlasteleggingen wel waarmaken? Na<br />
blootlegging van de schokkende feiten volgt een<br />
monsterproces.<br />
Het boek De vastgoedfraude uit 2009 beschrijft het<br />
voorspel en de verdenkingen die hebben geleid tot<br />
deze rechtszaak. De ontknoping is het vervolg en<br />
vertelt over de spannende berechting van de belangrijkste<br />
verdachten, hun motieven, het verweer, de<br />
bekentenissen en de ontkenningen. De ongekende<br />
liefde voor geld van ogenschijnlijk keurige zakenmannen<br />
en de dubbele moraal in het zakenleven<br />
loopt als een rode draad door dit boek. Naast de<br />
hoofdverdachten hebben de auteurs tientallen<br />
andere verdachten en betrokkenen gesproken. Ze<br />
woonden het hele proces bij, dat ook uitgebreid in<br />
het boek aan bod komt.<br />
Behalve interessante stof is De Ontknoping ook<br />
noodzakelijke stof die eenieder die in de branche<br />
werkzaam is tot zich dient te nemen. Het boek geeft<br />
46
inspiratie<br />
een prachtig inkijkje in de vastgoedwereld met de tot<br />
voor kort heersende normen en waarden. ( JF)<br />
De Ontknoping, Vasco van der Boon en Gerben van der<br />
Marel, Nieuw Amsterdam Uitgevers.<br />
ISBN 978 90 46812 04 4<br />
Steeds duidelijker wordt dat je met wetten en regels<br />
maar tot op zekere hoogte een nieuwe financiële<br />
wereld krijgt. Uiteindelijk verandert er pas echt iets<br />
als de mentaliteit verandert. Dat die verandering<br />
niet van de ene op de andere dag plaatsvindt maar<br />
een indringend proces is, komt prachtig naar voren<br />
in het boek (T)OP! Als denken goed gaat voelen van<br />
Edwin Vonk. Deze financieel adviseur uit Terheijden<br />
bij Breda beschrijft openhartig hoe de transformatie<br />
bij hem verliep. Uiteindelijk kiest Vonk voor een<br />
nieuwe passie naast het financieel adviseurschap:<br />
mensen helpen hun ware ik te vinden. “Ik woon in<br />
hetzelfde huis. Met hetzelfde gezin. In hetzelfde dorp<br />
en met grotendeels dezelfde inkomstenbron. Maar<br />
toch is het anders. Heel anders. Want alles gaat met<br />
een ander gevoel. Een andere beleving. Vanuit een<br />
bewuste keuze.”<br />
Vonk gaat diep in zijn boek, waarin een lange reis<br />
die hij met zijn gezin maakte wordt neergezet als de<br />
reis – en worsteling – naar verandering. Niet iedereen<br />
hoeft zo diep te gaan om een financieel dienstverlener<br />
– en meer nog mens – te worden die niet wordt<br />
geregeerd door angst maar door zijn hart. Maar het<br />
boek inspireert absoluut. En maakt de ondertitel<br />
meer dan waar: ‘Een<br />
persoonlijke zoektocht<br />
naar een puur mens’.<br />
Het boek heeft trouwens<br />
nog een aardige<br />
sub-boodschap, die<br />
in de financiële sector<br />
nog wel eens wordt<br />
vergeten: het gaat niet<br />
om het doel, het gaat<br />
om de weg er naar toe.<br />
(TB)<br />
(T)OP! – Als denken goed<br />
gaat voelen. Edwin Vonk.<br />
Eigen beheer. ISBN 978<br />
90 818896 0 5<br />
Een merkwaardige en wonderlijke geschiedenis hoe<br />
dit prachtboek in mijn bezit kwam. Zoë Joncheere<br />
kende ik helemaal niet. Een goede vriend vertelde<br />
me dat het een bijzondere vrouw was met prachtige<br />
denkbeelden, die mij wel moesten aanspreken.<br />
Vervolgens deed ik iets wat ik eigenlijk nooit doe:<br />
ik vond haar naam op Facebook en stuurde haar<br />
een uitnodiging om vrienden te worden. Ze accepteerde…<br />
Lange tijd gebeurde er niets, tot ze me<br />
schreef dat ze een nieuw boek Leven als God aan het<br />
voltooien was en of ik daar eens naar wilde kijken.<br />
Dat wilde ik natuurlijk wel. Ze stuurde het me toe en<br />
ik heb het boek in één teug opgezogen.<br />
In een mooie doorzichtige taal geeft ze haar visie<br />
op de wereld, die ook mijn visie is, alleen dan veel<br />
en veel beter verwoord. Haar boek lezen voelde aan<br />
als thuiskomen. Ze maakt helder dat er helemaal<br />
niets buiten je zelf is, dat alles mentaal is en dat je<br />
om als God te leven niets anders nodig hebt dan<br />
het verlangen echt te beginnen met leven en bereid<br />
te zijn je mentale gevangenis te verlaten. Joncheere<br />
laat zien hoe je dit concreet kan doen, zonder pijn of<br />
zelfkastijding. Leuk is<br />
ook dat ze zelf niet zo<br />
veel opheeft met het<br />
spirituele wereldje,<br />
ook al vat ze in feite<br />
de kernboodschappen<br />
van alle religies en<br />
spirituele grootheden<br />
volkomen helder<br />
samen. Er is volgens<br />
haar dan ook niks mis<br />
met geld, een groot<br />
zwembad of dromen<br />
in een kasteel, ook al<br />
bestaat het allemaal<br />
natuurlijk niet daadwerkelijk.<br />
Belangrijk<br />
is dat je in alles wat je doet geen verwachtingen<br />
koestert en openstaat voor de wondertjes van God.<br />
“We zijn in de loop der jaren helemaal vergeten<br />
wat we oorspronkelijk waren. Licht! We zijn in die<br />
mate van onze ware natuur afgedwaald dat we ons<br />
helemaal zijn gaan concentreren op de korst rond<br />
onze lichtparel. We hebben het druk met het mooier<br />
maken en verbeteren van onze korsten. Hou op met<br />
korsten oppoetsen. Hoe mooi ze ook glanzen, ze<br />
worden nooit iets anders dan korsten. Ga voor een<br />
andere dimensie. Ga niet voor de mooiste korsten,<br />
ga voor het pure licht. Ga voor leven als God!”<br />
Een dergelijk inzicht bereiken mensen pas vaak na<br />
een ingrijpende gebeurtenis. Ook Zoë maakte iets<br />
dergelijks mee. De opdracht in haar boek is: ‘Voor<br />
jou’. In haar volgende boek legt ze uit wat ze heeft<br />
meegemaakt en wie die ‘jou’ is. Ongelooflijk leuk om<br />
dit al stiekem te weten… (WV)<br />
Leven als God, niets zo eenvoudig. Zoë Joncheere. Samsara<br />
Uitgeverij. ISBN 978 90 77228 87 4<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 47
FIER ziet tanker langzaam<br />
maar zeker van koers<br />
veranderen<br />
“De financiële sector komt van ver. Dat betekent dat je heel veel goeds moet doen, over een lange<br />
termijn en zonder uitglijders, om het vertrouwen van de consument terug te winnen. Maar wij zijn<br />
optimistisch: er verandert wel degelijk al iets.” Dat zegt mede-oprichter Manuel Adamini van FIER,<br />
dat zich inzet voor een cultuurverandering in de financiële sector.<br />
Wat FIER betreft zou de cultuurverandering zich<br />
sneller mogen voltrekken. Maar je kunt, aldus<br />
Adamini, “een tanker nu eenmaal niet zomaar<br />
scherp een andere kant opsturen”. FIER ziet echter<br />
wel degelijk al veranderingsbereidheid en concrete<br />
verbeteringen. “Uit de gesprekken die wij hebben<br />
met de ceo’s van financiële bedrijven wordt duidelijk<br />
dat zij zich bij alles wat ze doen afvragen: dient dit<br />
het belang van de klant? Sommige topbestuurders<br />
menen ook dat het business model expliciet anders<br />
moet. Wat in de weg staat, is het enorme belangencomplex<br />
waar de bestuurders mee te maken hebben.<br />
Alle keuzes moeten worden gewogen op de consequenties<br />
voor alle belanghebbenden. Je kunt wel van<br />
// Groeiende wet- en regelgeving<br />
staat innovatie in de weg //<br />
steeds meer audit- en rapportageverplichtingen moet<br />
voldoen, blijft er minder tijd, geld en energie over<br />
voor vernieuwing. Ik mis dat element in de discussie<br />
in Nederland. Want op de lange termijn zul je het<br />
meeste bereiken niet door regels aan te scherpen<br />
maar door cultuur en gedrag te veranderen.”<br />
Juist het over één kam scheren door politiek en media<br />
was voor een aantal jonge bankiers reden in de<br />
vroege lente van 2009 FIER op te richten. Adamini,<br />
in het dagelijks leven werkzaam bij SNS Asset<br />
Management: “Bankiers leken op dat moment alleen<br />
nog maar boeven. Dat terwijl veruit de meeste mensen,<br />
ook in onze sector, met een gerust geweten in de<br />
spiegel willen kunnen kijken. Met FIER boden wij<br />
als eerste een tegengeluid, door te laten zien dat wij<br />
in de sector wel degelijk proberen zaken ten goede te<br />
veranderen. Inmiddels zijn er meer initiatieven, zoals<br />
het Sustainable Finance Lab. Wat mij betreft worden<br />
al die initiatieven uiteindelijk bij elkaar gevoegd,<br />
want samen hebben we meer power.”<br />
de ene op de andere dag het business model willen<br />
omgooien, en dat kan perfect zijn voor de klant, maar<br />
slecht voor aandeelhouders en medewerkers en daarmee<br />
op termijn zeker weer nadelig voor de klant. En<br />
wat moet dat nieuwe business model dan precies zijn?<br />
“Zelf heb ik het idee dat vernieuwing soms ook langzaam<br />
gaat door de groeiende wet- en regelgeving.<br />
Een onderneming kan alleen aan innovatie doen als<br />
het daar voldoende budget, menskracht en systeemcapaciteit<br />
voor vrij kan maken. Als een bedrijf aan<br />
Kernwaarden<br />
Zowel bottom-up als top-down tracht FIER de ‘vier<br />
kernwaarden’ (zie kader) tussen de oren van de<br />
banksector te krijgen. Top-down houdt in dit geval<br />
in dat de discussie wordt gezocht met de topmensen<br />
van financiële instellingen. Zo is er een heisessie<br />
geweest met meer dan vijftien topbestuurders.<br />
Adamini noemt het “ontwapenend om te zien welke<br />
diepgaande en persoonlijke worstelingen op tafel<br />
werden gelegd. Want ook bestuurders zijn mensen.”<br />
De FIER-deelnemers worden gestimuleerd om ook in<br />
48
cultuurverandering<br />
tekst: Toon Berendsen<br />
hun eigen bedrijf in dialoog te blijven met de top.<br />
Zelf legt FIER het accent momenteel vooral op de<br />
top-down benadering. Voor de bottom-up benadering<br />
– veelal met de inzet van social media en<br />
internet – is samenwerking gezocht met partners,<br />
“waarvan sommige heel goed zijn qua uitvoering.<br />
FIER stelt dan haar fondsen en netwerk beschikbaar<br />
en zorgt voor toegang tot bankmedewerkers.”<br />
Zo is een aantal partijen bezig met de ontwikkeling<br />
van de Bank van de Toekomst (www.bankofthefuture.<br />
nl). Zij organiseren ook het Future of Finance Cafe,<br />
waar steeds een specifiek onderwerp wordt behandeld.<br />
Die onderwerpen staan dan weer in relatie tot de pijlers<br />
waarop de BankoftheFuture zou moeten rusten.”<br />
Bank bashing<br />
Ook al gaat de verandering FIER niet snel genoeg,<br />
Adamini is niet ontevreden over wat er is bereikt.<br />
“Wij hebben gezorgd dat er debat is gekomen,<br />
gevolgd door actie. En we denken dat we anderen<br />
hebben gemotiveerd om ook in beweging te komen.<br />
“We zien dat het bank bashing doorgaat, maar wat wil<br />
je ook met schandalen als LIBOR gate? En er blijven<br />
oude reflexen. Ik kreeg een brief over een rentewijziging<br />
van mijn hypotheek. Het taalgebruik in de<br />
brief liet veel te wensen over. Bovendien: wat wil de<br />
klant nu werkelijk weten? Of hij meer of minder per<br />
maand kwijt is. En dat stond er nu net niet in. Maar<br />
er gebeuren ook goede dingen. Producten en communicatie<br />
zijn toch al vaak verbeterd. Tarieven zijn<br />
naar beneden gegaan. Door enkele banken wordt nu<br />
rente gegeven op een betaalrekening. Voorwaarden<br />
zijn duidelijker geworden en worden in begrijpelijke<br />
bewoordingen opgeschreven. Het kwartje dat het<br />
anders moet, is toch wel gevallen.” nn<br />
www.fierbankieren.nl<br />
www.bankofthefuture.nl<br />
Vier kernwaarden<br />
De vier kernwaarden in de visie van FIER zijn: dienend, duidelijk,<br />
duurzaam en divers. “Banken met een lange-termijnperspectief<br />
verschaffen de ‘brandstof’ die bedrijven en particulieren nodig<br />
hebben om een duurzame toekomst te kunnen bouwen”, aldus<br />
de website www.fierbankieren.nl. “Alle soorten banken dienen<br />
te allen tijde optimale transparantie te betrachten zodat het voor<br />
alle stakeholders duidelijk is waar die instellingen voor staan,<br />
hoe ze presteren, welke risico’s ze lopen en wat men van hen<br />
mag verwachten. Wij pleiten er voor dat de verschillende financiële<br />
instellingen elk hun eigen beleid maken voor duurzaam<br />
ondernemen, dit uitvoeren en daarover duidelijkheid verschaffen<br />
aan hun stakeholders. Een vitale banksector wordt gekenmerkt<br />
door verschillende typen financiële dienstverleners die op hun<br />
eigen manier toegevoegde waarde creëren.”<br />
Manuel Adamini: “Veranderingen mogen<br />
sneller, maar FIER is optimistisch.”<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 49
Simple Inspiration<br />
My name is Alan McSmith, and I am a wilderness guide. And these are my thoughts<br />
about my home continent of Africa.<br />
The old man’s eyes twinkled in the firelight. He was<br />
sitting on the ground at the campfire, waiting<br />
quietly for his pot of tea to brew. It seemed as if<br />
he had all the time in the world. He had a sense of<br />
knowing about him, a feeling that he completely<br />
belonged. As I studied the small canvas bag alongside<br />
him containing the sum total of his belongings,<br />
I was struck with the fact that despite my privileged<br />
life, my luxuries and securities, and in a society<br />
which measures happiness in terms of possessions,<br />
there was in actual fact nothing of value my world<br />
could offer him. There was an aura of great peace<br />
around the campfire because of him.<br />
The old man’s name is Sariqo Sakega, and he is over<br />
80 years young. He is a tribal elder living in a remote<br />
part of the Okavango Delta in Botswana, and has<br />
been a guide and fisherman since he was a young<br />
boy. People say he knows the Okavango better than<br />
any man alive; some say better than any man who<br />
has ever lived.<br />
// We have forgotten how<br />
to live sustainably with<br />
our world //<br />
I remember that night around the campfire on a<br />
remote island in Okavango as clear as its waters…<br />
It was during an immense adventure of exploring<br />
the Okavango Delta by traditional dugout canoes,<br />
poling through the wildest wilderness in Africa.<br />
For periods of four weeks we were cut-off from the<br />
civilised world and lost in time. Or timelessness,<br />
perhaps. The old man was my guide.<br />
Although uneducated and unsophisticated in the<br />
eyes of modern ways, I was led on a journey of<br />
dignity and humility, and although he could not<br />
speak much English, he spoke a universal language<br />
of the heart. One which everyone on the trail could<br />
understand. It was a night that something stirred<br />
deep within me.<br />
Moulded expectations<br />
Fast forward to a different place and time. One of<br />
deadlines, outcomes, pressures. Expectations which<br />
result in a corporate goal-orientated concept of leadership;<br />
that if we achieve outside a set of accepted<br />
parameters, society deems us anti-social, rebellious,<br />
or perhaps even failures. These moulded expectations,<br />
which we use as barometers of future success,<br />
are, as a society, slowly consuming us.<br />
In this place, the majority of our youth live in an<br />
environment of instant gratification and turbulent<br />
demand. The trend of non-sustainable consumerism<br />
is escalating, and our natural values of social responsibility<br />
have become as badly eroded as our forests<br />
and grasslands. We are isolating ourselves from<br />
nature around us. And they are learning from us.<br />
Society has mined our minds, and as a result is in<br />
danger of producing a future generation of young<br />
leaders who are losing, or who have lost, a precious<br />
connection with sustainable, durable, natural<br />
orientated leadership.<br />
The civilised world<br />
Now ask yourself the same questions I did that night<br />
out in the bush: which of these two worlds in question<br />
is in fact, the civilised one? Which one, based on<br />
my descriptions, resonates the most with you? And<br />
how is it that we can discover so much from men like<br />
Sariqo Sakega who hold the ancient code of natural<br />
stewardship so close to their hearts?<br />
The answer, as far as I am concerned, touches the<br />
core of why modern society faces the age of great<br />
social, financial and environmental turmoil we do …<br />
We have forgotten how to live sustainably with<br />
our world.<br />
50
leiderschap<br />
tekst Alan McSmith, beeld Leonie Haas<br />
Alan McSmith lives and works as a<br />
wilderness guide and motivational<br />
speaker in South Africa. He regularly<br />
runs leadership trails in Botswana<br />
and South Africa, sharing the<br />
wilderness experience. He is<br />
an accomplished storyteller, and<br />
travels extensively with his leadership<br />
presentations. His website is<br />
www.alanmcsmith.com.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 51
leiderschap<br />
It’s with caution, however, that I use the word sustainable<br />
here, as it’s possibly one of the most over-hyped<br />
and commercialised terms around. Sariqo Sakega<br />
would have a different definition than you or I, as<br />
he would not understand the concepts of ‘carbon<br />
footprints’, ‘greenhouse emissions’ or ‘fossil fuel<br />
reservoirs’. He lives in a world where sustainability is<br />
not a fad, nor a buzzword, but rather a set of intrinsic<br />
principles which he lives by. He knows that his world<br />
around him is determined by his own thoughts,<br />
words, deeds and expectations of others. He lives<br />
compassionately as he knows that we are all, just as<br />
he is, searching for contentment in our lives. In an<br />
understanding which transcends all of ours as he<br />
doesn’t just talk the talk, he lives the walk. He, and<br />
other natural leaders, is a simple man, but far from<br />
simplistic.<br />
But although my opinion is that we can learn<br />
infinitely more from his leadership than he can from<br />
ours, I’m not suggesting that we all should drop out<br />
and live as fishermen and trackers in the bush! Far<br />
from it. We would do well by bringing in a little of<br />
Sariqo Sakega’s world into ours. We can learn a great<br />
deal from his sacred attitude to his environment, his<br />
neighbours, and above all, to his legacy.<br />
This is where the true value of wilderness trails lie,<br />
as the experiences in the bush can touch, stir and<br />
elevate your life. No matter your vocation, status or<br />
creed, it’s rather like returning to the campfire of<br />
your soul.<br />
Not much time<br />
I believe that once we have been touched by something<br />
meaningful, resonating at the deepest level,<br />
it becomes difficult to live without it and still feel<br />
fulfilled. For me, this ‘thing’ is wilderness.<br />
And it has forged my life. I will always be eternally<br />
grateful to men like Sariqo Sakega for their humble<br />
ways and for opening my eyes to see the dignity<br />
of nature. For they may not be corporate leaders,<br />
presidents or wealthy sports stars, but they lead their<br />
most significant lives possible, making me realise that<br />
it’s not so much where we are heading, but how we are<br />
getting there.<br />
Take this scenario for example… A child starting<br />
school this year will retire by (about) 2068. And the<br />
pressure to achieve and to ‘conform’ will be enormous.<br />
But despite all the advanced technology and<br />
science of our time, we are in actual fact no closer to<br />
// How do we best prepare<br />
the future for generations<br />
to come? //<br />
knowing what the future holds for us, let alone him or<br />
her. If our future is uncertain and fearful, how do we<br />
best prepare the future for generations to come?<br />
How do we turn society’s trajectory to more acceptable<br />
levels of social, moral, and environmental<br />
understanding? How do we make a difference in this<br />
child’s – our future leader’s – life? Because there’s not<br />
much time.<br />
We need to return to a simple form of inspiration. nn<br />
www.wildernessvision.org<br />
Alan McSmith op TEDx Amsterdam 2011<br />
Een bijzondere ontmoeting<br />
Een van de doelstellingen van het New Financial Forum is ‘nieuw’<br />
leiderschap in de financiële sector te stimuleren. Rondom dit<br />
thema bieden Avéro Achmea en het New Financial Forum, de<br />
Ambassadeurs de mogelijkheid een inspirerende sessie bij te<br />
wonen in Burgers’ Zoo in Arnhem. Op woensdagmiddag 24<br />
oktober neemt Alan McSmith, wilderness guide, de deelnemers<br />
mee op een persoonlijke trail. Zijn ervaringen vanuit onder meer<br />
de Okavango Delta in Botswana bieden naast mooie verhalen ook<br />
aanknopingspunten op het gebied van duurzaam leiderschap.<br />
Door het organiseren van deze bijeenkomst steunt Avéro Achmea<br />
de projecten van Wilderness Vision, dat educatierogramma’s en<br />
projecten ontwikkelt in Zuid-Afrika.<br />
52
essay<br />
tekst Jan Nijssen, beeld Marco Sweering<br />
Pensioenfondsen hebben<br />
sleutel in handen<br />
Inkomen, wonen en zorg zijn essentiële<br />
levensbehoeften. Met de financiering van elk van<br />
die drie behoeften zijn er op dit moment grote<br />
problemen. “De Nederlandse pensioenfondsen<br />
hebben een groot vermogen dat ze verstandig<br />
moeten beleggen. Zij hebben de sleutel in handen<br />
om die problemen op te lossen en om inkomen,<br />
wonen en zorg op een geïntegreerde manier aan te<br />
pakken”, betoogt Jan Nijssen.<br />
Als gevolg van de eurocrisis stijgt de werkloosheid<br />
snel. Veel mensen die nog een baan hebben zijn<br />
onzeker of ze die kunnen behouden. Contracten voor<br />
onbetaalde tijd zijn schaars voor jongeren en ouderen<br />
moeten wellicht rekening houden met een korting<br />
van hun inkomen door de sterk gedaalde dekkingsgraad<br />
van hun pensioenfonds. De woningmarkt<br />
zit volkomen op slot. Huizenprijzen dalen sterk, er<br />
worden nauwelijks woningen verkocht en er is een<br />
slechte doorstroming van goedkopere naar duurdere<br />
woningen en tussen huur- en koopwoningen. De<br />
zorgkosten rijzen de pan uit, het basispakket wordt<br />
uitgekleed en het eigen risico gaat omhoog, waardoor<br />
steeds meer mensen zich gedwongen zien een<br />
betalingsregeling te treffen met hun zorgverzekeraar.<br />
Inkomen, wonen en zorg hangen sterk met elkaar<br />
samen. Een geïntegreerde benadering, vooral wat de<br />
financiering betreft, kan bijdragen aan oplossingen<br />
voor de hierboven geschetste problemen.<br />
Hoewel de Nederlandse pensioenfondsen momenteel<br />
vooral in het nieuws zijn door de problemen met<br />
hun dekkingsgraad vanwege de lage rente, hebben<br />
ze bijna nog nooit zo veel vermogen op hun balans<br />
gehad als nu. In totaal hebben we in Nederland meer<br />
dan 800 miljard euro aan pensioenvermogen bij<br />
elkaar gespaard. Een enorm bedrag, zeker als we dat<br />
vergelijken met de landen om ons heen.<br />
Na de kredietcrisis zijn pensioenfondsen fundamenteel<br />
gaan nadenken over hun risicobeheer en over<br />
het daarbij horende beleggingsbeleid. De commissie-<br />
Frijns heeft zich daar sterk voor gemaakt en heeft<br />
daarbij ook aandacht gevraagd voor duurzaamheid<br />
van het beleggingsbeleid en de maatschappelijke<br />
verantwoordelijkheid van pensioenfondsen als institutionele<br />
beleggers. Waar pensioenfondsen vroeger<br />
vooral belegden in Nederlandse staatsobligaties,<br />
hebben ze nu een sterk gediversifieerde portefeuille,<br />
zowel wat de spreiding over beleggingscategorieën<br />
als de geografische spreiding betreft.<br />
Maatschappelijk nut<br />
Een belangrijke vraag is: moeten we steeds voor het<br />
maximale rendement gaan of moet het maatschappelijk<br />
nut van onze pensioenbeleggingen leidend zijn?<br />
Mijn stelling is dat het Nederlandse pensioengeld een<br />
belangrijk bijdrage kan leveren aan het vlottrekken<br />
van de woningmarkt en het voorzien in de groeiende<br />
behoefte aan zorg.<br />
Graag wil ik een idee met u delen dat professor Wim<br />
de Wit, inmiddels dik in de tachtig en destijds hoogleraar<br />
aan de Erasmus Universiteit, ontwikkelde. Hij<br />
was in de jaren tachtig mijn eerste baas bij Nationale-<br />
Nederlanden. In een samenleving die steeds meer<br />
drijft op flexibele contracten, zijn banken huiverig<br />
hypotheken aan starters op de woningmarkt en kredieten<br />
aan het MKB te verlenen. De Wit vraagt zich<br />
af: stevenen we af op een Amerikaanse samenleving<br />
waarin mensen rigoureus uit hun huis worden gezet<br />
en daardoor gedwongen op straat moeten leven<br />
zodra zij niet meer aan hun verplichtingen kunnen<br />
voldoen? Zo’n samenleving willen we in Nederland<br />
niet, is zijn stellige overtuiging. Daarom moeten we<br />
kiezen voor fundamenteel andere oplossingen. Zijn<br />
voorstel is dat pensioenfondsen investeren in twee<br />
fondsen: één dat kredieten verleent aan het MKB en<br />
één dat eenvoudige hypotheken verstrekt. Het is<br />
aan de individuele pensioenfondsen hoeveel ze<br />
investeren in deze twee fondsen.<br />
Plan voor hypotheekfonds<br />
Laten we ons concentreren op het fonds dat hypotheken<br />
verstrekt. Er zijn de laatste tijd vaker suggesties<br />
gedaan dat pensioenfondsen zich zouden moeten<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 53
waardoor ook de bouw en de aanverwante bedrijven<br />
weer lucht krijgen. De hypotheek moet in ieder geval<br />
bij het bereiken van de pensioenleeftijd zijn afgelost.<br />
Dat is belangrijk zodat de eigenaren dan niet met een<br />
nog behoorlijke restschuld opgezadeld zitten. Als ze<br />
het huis willen verkopen om kleiner te gaan wonen,<br />
te gaan huren of naar een verzorgingstehuis te gaan,<br />
is de waarde van hun huis een belangrijke component<br />
in hun totale pensioeninkomen.<br />
begeven op de hypotheekmarkt, maar daar spelen<br />
dan bijna altijd de banken een rol in. In het plan van<br />
De Wit blijven de banken buitenspel. Het fonds trekt<br />
zelf acceptanten aan die de hypotheekaanvragen<br />
beoordelen. Bij dit idee gaat het er niet om dat het op<br />
te richten fonds door banken verstrekte hypotheken<br />
overneemt. Het is de bedoeling dat het fonds met een<br />
eigen product hypotheken verstrekt aan starters en<br />
doorstromers.<br />
De hypotheken moeten vooral eenvoudig zijn en<br />
van de hypotheeknemers wordt een eigen bijdrage<br />
gevraagd van 15% van de waarde van de woning.<br />
De hypotheek wordt dus verstrekt tot maximaal<br />
85% van de waarde. De eigen bijdrage waarborgt<br />
de betrokkenheid van de huizenkoper en voor de<br />
hypotheekverstrekker is het een geruststelling dat er<br />
niet meteen problemen ontstaan als de huizenprijzen<br />
verder mochten dalen. De pensioenfondsen krijgen<br />
voor hun deelname een rentevergoeding van 3,5%,<br />
wat voldoende is om de dekkingsgraad voor dit deel<br />
van het vermogen op peil te houden. De rente die de<br />
huizenkopers moeten betalen is 4,5%, zodat er één<br />
procent marge overblijft om het fonds te laten draaien.<br />
Normaal gesproken dient een hypotheek in 30 jaar<br />
te worden afgelost, maar omdat we steeds ouder<br />
worden en ook langer moeten doorwerken, wordt de<br />
duur van de hypotheek op 35 jaar gesteld. Alleen een<br />
vaste aflossing is mogelijk, waarbij in de eerste vijf<br />
jaar jaarlijks 2% van de hypotheek wordt afgelost en<br />
in de volgende 30 jaar 3% per jaar. Verzekeringen<br />
om af te lossen zijn niet mogelijk. Wel een simpele<br />
verzekering om het overlijdensrisico af te dekken<br />
zodat het huis schuldenvrij is bij overlijden van een<br />
van de hypotheeknemers.<br />
Met zo’n door pensioenfondsen ingesteld fonds voor<br />
hypotheken kunnen vooral starters op de woningmarkt<br />
worden geholpen. Tevens kan hiermee de<br />
woningmarkt nieuw leven in worden geblazen,<br />
Vraag om pensioen in natura<br />
Vroeger werden mensen als ze ouder werden sneller<br />
geplaatst in een bejaardentehuis of verzorgingstehuis.<br />
Doordat het aantal ouderen steeds groter wordt, is er<br />
onvoldoende capaciteit en nemen de verzorgingskosten<br />
enorm toe. Daarom is het beleid er nu op gericht<br />
mensen zo lang mogelijk in hun eigen huis te laten<br />
wonen. Verreweg de meeste mensen vinden dat zelf<br />
ook het prettigst. Om het mogelijk te maken dat mensen<br />
zo lang mogelijk in hun eigen huis blijven wonen,<br />
zijn in de loop der tijd vaak aanpassingen nodig,<br />
zoals een verhoogd toilet, vervanging van een ligbad<br />
voor een inloopdouche en een traplift. Ook hier kunnen<br />
pensioenfondsen een rol spelen door te beleggen<br />
in of kredieten te verstrekken aan ondernemingen<br />
die aangepaste woonvoorzieningen ontwikkelen.<br />
Waar de houdbaarheid van ons pensioenstelsel al een<br />
stevig discussieonderwerp is, baart de toekomstige<br />
betaalbaarheid van ons zorgstelsel nog meer zorgen.<br />
Een gezin met een modaal inkomen geeft op dit<br />
moment al 23% van het inkomen uit aan zorg. Dit<br />
zou kunnen stijgen tot 47%. De totale zorgkosten<br />
zouden kunnen stijgen van 10% van het BBP nu tot<br />
18% in 2040 en dit zou remmend kunnen werken<br />
op de ontwikkeling van de Nederlandse economie.<br />
Minister Schippers van Volksgezondheid wil dat<br />
de AWBZ weer teruggaat naar het doel waarvoor<br />
deze wet ooit is ontworpen: het dekken van onverzekerbare<br />
risico’s. Ook vindt zij dat ouderenzorg niet<br />
vooral in grote instellingen moet worden verleend,<br />
maar meer in de buurt en thuis.<br />
Het basispakket voor de zorg zal verder worden<br />
ingeperkt en mensen zullen zelf meer moet gaan<br />
bijdragen aan de zorg die ze nodig hebben en zeker<br />
als ze zelf bepaalde wensen hebben. De vraag naar<br />
pensioen in natura dringt zich dan op. Daarbij gaat<br />
het om het deels of geheel omzetten van de pensioenuitkering<br />
in zorgfaciliteiten. Er is al veel discussie<br />
over geweest. De Pensioenwet, die bepaalt dat uitkeringen<br />
van geldelijke aard moeten zijn, zou op dit<br />
punt moeten worden aangepast. Uit een onderzoek<br />
van KPMG bleek dat maar 6% van de pensioenfondsen<br />
iets ziet in pensioen in natura.<br />
54
interview<br />
// Nederlandse pensioengeld kan<br />
een bijdrage leveren aan nieuwe<br />
zorgarrangementen en het<br />
vlottrekken van de woningmarkt //<br />
Het is geen makkelijk onderwerp want er moet consensus<br />
zijn over wat collectief moet worden gefinancierd<br />
en wat privé moet worden betaald. Daarbij gaat<br />
het om ook om solidariteit. Veel partijen beschouwen<br />
het vooral als een onderwerp voor de lange termijn.<br />
Toch moeten we volgens mij serieus bekijken hoe<br />
we vorm kunnen geven aan pensioen in natura.<br />
Naarmate de jaren stijgen, neemt de inkomensbehoefte<br />
af, terwijl de behoefte aan zorg toeneemt.<br />
Ons tweedepijler pensioen is er nu op gericht om ons<br />
een levenslang pensioeninkomen te bieden en dat<br />
pensioen ook jaarlijks aan te passen aan de stijgende<br />
kosten van het levensonderhoud. Daarbij moeten we<br />
wel onder ogen zien dat er in de afgelopen jaren van<br />
die indexatie bij de meeste fondsen weinig is terechtgekomen<br />
en dat de vooruitzichten ook niet best zijn.<br />
Maar de vraag is gerechtvaardigd of iemand op zijn<br />
85ste jaar nog dezelfde inkomensbehoeften heeft als<br />
op zijn 65ste, terwijl de kans groot is dat hij dan meer<br />
zorg nodig heeft.<br />
Innovatie in uitkeringsfase<br />
We besteden veel tijd en aandacht aan innovatie<br />
in de opbouw van ons pensioen door middel van<br />
combinaties van componenten met meer of minder<br />
garanties. Het wordt tijd dat we bij het zoeken naar<br />
innovaties niet alleen kijken naar de opbouwfase,<br />
maar ook naar de uitkeringsfase. Daarin zijn allerlei<br />
mogelijkheden te bedenken die kunnen helpen om<br />
ons pensioenstelsel ook in de toekomst betaalbaar te<br />
houden. Denk bijvoorbeeld aan het afschaffen van<br />
indexatie na een bepaalde leeftijd of het betalen van<br />
een hogere uitkering in de eerste jaren na de pensionering<br />
en vervolgens een lagere uitkering. Veel pensioenregelingen<br />
kennen zo’n hoog/laagconstructie nu<br />
al als keuzemogelijkheid. Het zou zelfs denkbaar om<br />
na een bepaalde hoge leeftijd het pensioeninkomen<br />
alleen te laten terugvallen op de AOW.<br />
Bij dit soort mogelijke oplossingen hoort ook het<br />
omzetten van een deel van de pensioenuitkering in<br />
zorg. De gepensioneerde ontvangt dus zijn of haar<br />
pensioenuitkering voor een deel in geld en voor een<br />
ander deel in de vorm van zorgfaciliteiten. Daarbij<br />
rijst de vraag wat de betrokkenheid van de pensioenfondsen<br />
moet zijn. De makkelijkste weg is dat zij,<br />
zoals nu, alleen de uitkering overmaken en dat de<br />
ontvanger bepaalt hoeveel er van die uitkering naar<br />
zorgaanbieders gaat en dat vervolgens zelf regelt.<br />
Ook valt te denken aan samenwerkingsverbanden<br />
tussen pensioenfondsen en zorgverleners waarbij het<br />
fonds tegen aantrekkelijke tarieven zorg inkoopt voor<br />
de deelnemers. Verder is denkbaar dat pensioenfondsen<br />
investeren in aanbieders van zorg voor ouderen.<br />
Andere manier van denken<br />
Momenteel beleggen de pensioenfondsen ongeveer<br />
15% van hun totale vermogen in Nederland. De<br />
barrière voor meer pensioenbeleggingen in eigen<br />
land heeft vooral te maken met het te geringe en<br />
te weinig gevarieerde aanbod. Fondsen vinden de<br />
verhouding tussen risico en rendement vaak niet<br />
interessant. Ze investeren liever in internationale<br />
markten waar hogere rendementen te behalen zijn.<br />
Het is begrijpelijk dat fondsen in een klimaat waar<br />
de lage rente zware druk legt op hun dekkingsgraad,<br />
proberen waar mogelijk te gaan voor kansen om hun<br />
rendement te maximaliseren.<br />
Het wordt tijd voor een andere manier van denken<br />
over pensioenbeleggingen. Voorop staat dat de<br />
huidige 800 miljard euro aan pensioenvermogen<br />
verstandig moet worden belegd, zodat we later kunnen<br />
genieten van een welverdiend pensioen. Maar<br />
daarbij is het goed oog te hebben voor hoe we dat<br />
geld, vóórdat het wordt uitgekeerd, nu al ten goede<br />
kunnen laten komen van de Nederlandse bevolking.<br />
Heel bemoedigend in dit verband is het recente initiatief<br />
waarbij het ABP investeert in de verbreding van<br />
een provinciale weg in Drenthe. De overheid stimuleert<br />
die investering door bovenop de afgesproken<br />
rentevergoeding de inflatie te corrigeren. Ook zijn er<br />
voorbeelden van samenwerking tussen pensioenfondsen<br />
en gemeenten bij het realiseren van projecten.<br />
Met een door pensioenfondsen opgezet fonds voor<br />
hypotheken kunnen we starters op de woningmarkt<br />
een stevige steun in de rug geven. De 3,5% rente die<br />
de pensioenfondsen op die belegging maken, mag<br />
dan niet opwegen tegen een potentieel veel hoger<br />
rendement dat elders kan worden behaald, maar het<br />
risico van het Nederlandse hypotheekfonds is veel<br />
kleiner en er wordt een duidelijk maatschappelijk<br />
doel mee gediend. nn<br />
Jan Nijssen is partner van pensioenadviesbureau Montae.<br />
Geld&Dienstverlening, zo kan het ook! / najaar <strong>2012</strong> / Thema Taboes 55
Ambassadeurs van het<br />
Dick-Jan Abbringh<br />
Purpose Management<br />
Consulting<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
dick-jan-abbringh<br />
Marcel Bax<br />
Home Invest<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
marcel-bax<br />
Mark Boskamp<br />
Stichting LEF<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
mark-boskamp<br />
Martin van<br />
Arendonk<br />
Univé Verzekeringen<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
martin-van-arendonk<br />
Toon Berendsen<br />
VVP<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
toon-berendsen<br />
Richard Boxtart<br />
IkKan! Financial Life<br />
Coaches<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
richard-boxtart<br />
Bjørn Aris<br />
Return on People<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
bjørn-aris<br />
Egbert Berkhoff<br />
NNEK<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
egbert-berkhoff<br />
Ad Broere<br />
Ceder Consult<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
ad-broere<br />
Pieter van den Ban<br />
Univé Verzekeringen<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
pieter-van-den-ban<br />
Björn Bierhaalder<br />
MCH Consultancy<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
björn-bierhaalder<br />
Arno Brons<br />
Avéro Achmea, Voorzie<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
arno-brons<br />
Jelle Bartels<br />
FP Advance<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jelle-bartels<br />
Joke Bijleveld<br />
Achmea Academy<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
joke-bijleveld<br />
Wilma de Bruijn<br />
Achmea Academy<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
wilma-de-bruijn<br />
Ron Bavelaar<br />
Hypotheekshop<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
ron-bavelaar<br />
René van der Borch<br />
tot Verwolde<br />
Profin<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
rené-van-der-borch-tot-verwolde<br />
Johan Buigholt<br />
Univé Verzekeringen<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
johan-buigholt
New Financial Forum<br />
Douwe Dijkstra<br />
Obvion<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
douwe-dijkstra<br />
Erik During<br />
Avéro Achmea<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
erik-during<br />
Jolanda Franken<br />
Obvion<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jolanda-franken<br />
Arno Dolders<br />
Legal and General<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
arno-dolders<br />
Joep van den<br />
Eijkel<br />
DIN<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
joep-van-den-eijkel<br />
Annemarie<br />
Gerritsma<br />
GAPP Marketing<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
annemarie-gerritsma<br />
Jan Donselaar<br />
Dazure<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jan-donselaar<br />
Kees Engel<br />
Qhuba<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
kees-engel<br />
Jacky van de<br />
Goor<br />
Legende<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jacky-van-de-goor<br />
Het nieuwe bankieren<br />
Het nieuwe verzekeren<br />
Het nieuwe beleggen<br />
Het nieuwe adviseren<br />
Jan-Willem<br />
Dreteler<br />
SNS REAAL<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jan-willem-dreteler<br />
Pim Engels<br />
Berenschot<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
pim-engels<br />
Rick van Ham<br />
Hypza<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
rick-van-ham<br />
Rob Duijn<br />
Infonavigator bv<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
rob-duijn<br />
Patrick Eppink<br />
Turner<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
patrick-eppink<br />
Aloys Harmsen<br />
Pensioen Support<br />
Nederland<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
aloys-harmsen<br />
Fleur Dujardin<br />
Delta Lloyd Groep<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
fleur-dujardin<br />
Marc van Erven<br />
ARAG Rechtsbijstand<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
marc-van-erven<br />
Hanneke Hartman<br />
Adfiz<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
hanneke-hartman
Het New Financial Magazine is de inspiratiebron<br />
Patrick van Hees<br />
Auteur<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
patrick-van-hees<br />
Liesbeth<br />
Hogervorst<br />
Energizer<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
liesbeth-hogervorst<br />
Ron van Kesteren<br />
Stichting toetsing<br />
verzekeraars<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
ron-van-kesteren<br />
Reinier van<br />
der Heijden<br />
Meetingpoint<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
reinier-van-der-heijden<br />
Ton van Hooft<br />
Van Hooft & Postema<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
ton-van-hooft<br />
Pepijn van Kleef<br />
Moneyview Research<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
pepijn-van-kleef<br />
Rinske den Heijer<br />
Callas Group<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
rinske-den-heijer<br />
Erik Hordijk<br />
Verzekeringssite.nl<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
erik-hordijk<br />
Wibo Koole<br />
Create2connect<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
wibo-koole<br />
John Heller<br />
Argenta<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
john-heller<br />
Gerard Hulsman<br />
Gerard Hulsman Interim<br />
en Advies<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
gerard-hulsman<br />
Mark Kristel<br />
finSo<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
mark-kristel<br />
Joost Hembrecht<br />
Florius<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
joost-hembrecht<br />
Ronald Janssen<br />
Ortec Finance<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
ronald-janssen<br />
Alexander van Kuik<br />
Business conScience<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
alexander-van-kuik<br />
Maurice van<br />
den Hemel<br />
All-Insure<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
maurice-van-den-hemel<br />
Martin de Jong<br />
DELA<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
martin-de-jong<br />
Sjoerd Laarberg<br />
Allianz Nederland<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
sjoerd-laarberg<br />
Paul Heuperman<br />
Heathfield bestuursadviseurs<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
paul-heuperman<br />
Mark Jordens<br />
Edmond Halley<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
mark-jordens<br />
Natasja La Lau<br />
Natasja La Lau<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
natasja-lalau<br />
Edmond Hilhorst<br />
Independer.nl<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
edmond-hilhorst<br />
Frans Kemper<br />
SVC Advies<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
frans-kemper<br />
Cor de Leen<br />
Kompas Financiële<br />
Diensten<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
cor-de-leen
van de Ambassadeurs van het New Financial Forum<br />
Michael Lieffering<br />
eBenefits<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
michael-lieffering<br />
Bas Millenaar<br />
De Hypothekers<br />
Associatie<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
bas-millenaar<br />
Wim Oeben<br />
Dullemond bedrijfsadvies<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
wim-oeben<br />
Jan van Lierop<br />
Figlo<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jan-van-lierop<br />
Rob ter Mors<br />
Avéro Achmea<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
rob-ter-mors<br />
Paul van Olst<br />
Fidelity Worldwide<br />
Investment<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
paul-van-olst<br />
Michael Mackaaij<br />
MultiSafe<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
michael-mackaaij<br />
Thom Mallant<br />
London Verzekeringen<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
thom-mallant<br />
Niels Mourits<br />
Ambassadeur<br />
New Financial Forum<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
niels-mourits<br />
Tom Mulder<br />
DELA<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
tom-mulder<br />
Jaap Oudijk<br />
Generali<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jaap-oudijk<br />
Jeroen<br />
Oversteegen<br />
Nationale Hypotheekbond<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jeroen-oversteegen<br />
Hubrien Meijaard<br />
Hubrien - Financieel<br />
Advies 2.0<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
hubrien-meijaard<br />
Patrick Nelissen<br />
Hypotheekshop<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
patrick-nelissen<br />
Marcel Polak<br />
Polak Van der Linden<br />
& Boele<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
marcel-polak<br />
Roelof Meijer<br />
MPF Adviesgroep<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
roelof-meijer<br />
Aris Neven<br />
Westerbeek, Neven &<br />
Kuijlaars<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
aris-neven<br />
Peter Post<br />
Moneyview Research<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
peter-post<br />
Paul van der Meijs<br />
De Hypothekers<br />
Associatie<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
paul-van-der-meijs<br />
Hans Ludo<br />
van Mierlo<br />
Bestuursadviseur<br />
en publicist<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
hans-ludo-van-mierlo<br />
Dennis<br />
Noordervliet<br />
ING Nederland<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
dennis-noordervliet<br />
Harrie-Jan van<br />
Nunen<br />
De Financiële Makelaar<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
harrie-jan-van-nunen<br />
Paul Rijns<br />
Brand New Day<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
paul-rijns<br />
Katja van<br />
Roosmalen<br />
MKB Journalist<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
katja-van-roosmalen<br />
Geld&dienstverleninG, zo kan het ook! / nr. 1 / Thema Verrijking 59
Het New Financial Magazine is de inspiratiebron<br />
Rolf Rozestraten<br />
Obvion<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
rolf-rozestraten<br />
Michel Schöpgens<br />
Aquila<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
michel-schöpgens<br />
Ivo Valkenburg<br />
Valkenburg bv<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
ivo-valkenburg<br />
Gerrit Ruijs<br />
Ecurion Nederland<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
gerrit-ruijs<br />
Kenneth Schuit<br />
ONVZ Zorgverzekeraar<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
kenneth-schuit<br />
Gert Vasse<br />
Yellowtail<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
gert-vasse<br />
Han de Ruiter<br />
AEGON<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
han-de-ruiter<br />
Bas Schuurmans<br />
Zelfstandig adviseur<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
bas-schuurmans<br />
Tjibbe van<br />
der Veen<br />
Oare Wei<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
tjibbe-van-der-veen<br />
Hans Ruiter<br />
NGPO<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
hans-ruiter<br />
Tony Stam<br />
Florius<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
tony-stam<br />
Marja Veen<br />
De Scheidingsplanner<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
marja-van-der-veen<br />
Olivier Rupke<br />
Studie Centrum<br />
Financiële Branche<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
olivier-rupke<br />
Dirkjan Takke<br />
Turner<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
dirkjan-takke<br />
Leon Veenhuijzen<br />
PricewaterhouseCoopers<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
leon-veenhuijzen<br />
Mark Sanders<br />
NVHP<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
mark-sanders<br />
Bert Jan Tiesinga<br />
New Flame<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
bert-jan-tiesinga<br />
Hanneke ter Velde<br />
Delta Lloyd<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
hanneke-ter-velde<br />
Gerard van Santen<br />
Beleggingspolischeck<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
gerard-van-santen<br />
Fred Toussaint<br />
Nationale-Nederlanden<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
fred-toussaint<br />
Cees Vernooij<br />
Fairchild Marketing<br />
Consultants<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
cees-vernooij<br />
Jonne Scholten<br />
Avéro Achmea, Voorzie<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
jonne-scholten<br />
Boudewijn van<br />
Uden<br />
ASR<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
boudewijn-van-uden<br />
Henri Viswat<br />
Conclusion<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
henri-viswat
van de Ambassadeurs van het New Financial Forum<br />
Willem Vreeswijk<br />
VVP<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
willem-vreeswijk<br />
Richard Weurding<br />
Verbond van<br />
Verzekeraars<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
richard-weurding<br />
Harry van der<br />
Zwan<br />
Delta Lloyd<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
harry-van-der-zwan<br />
Bernardo Walta<br />
De Goudse<br />
Verzekeringen<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
bernardo-walta<br />
Robert Witteveen<br />
REAAL<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
robert-witteveen<br />
Ozewald Wanrooij<br />
Neutralis<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
ozewald-wanrooij<br />
Marieke van Zuien<br />
BNP Paribas Cardif<br />
www.newfinancialforum.nl/<br />
marieke-van-zuien<br />
Bouw mee aan een gezonde en gerespecteerde<br />
financiële sector en word ook ambassadeur.<br />
www.newfinancialforum.nl<br />
Een initiatief van VVP Weekblad voor financiële dienstverleners.
Word ambassadeur van het<br />
New Financial Forum<br />
Het New Financial Forum bundelt krachten, ideeën en best practices<br />
van de ambassadeurs van de nieuwe financiële wereld en maakt ze<br />
zichtbaar. Het New Financial Forum bestaat uit een interactief portal,<br />
een magazine en netwerkbijeenkomsten.<br />
Het platform voor<br />
Het nieuwe bankieren<br />
Het nieuwe verzekeren<br />
Het nieuwe beleggen<br />
Het nieuwe adviseren<br />
Bouw mee aan een gezonde en gerespecteerde<br />
financiële sector en word ambassadeur, kijk<br />
voor meer informatie op<br />
www.newfin ancialforum.nl<br />
Een initiatief van VVP Vakblad voor financieel<br />
adviseurs.
Change language