NFM 25-18
22.11.2019 • Views
Share Embed Flag

NFM 25-18

ePAPER READ
willem.vreeswijk

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

NUMMER <strong>25</strong> • HERFST 20<strong>18</strong> | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL<br />

new<br />

FINANCIAL<br />

MAGAZINE<br />

GELD EN DIENSTVERLENING, ZO KAN HET OOK!<br />

GEERT BOUWMEESTER<br />

BESCHERM DE CONSUMENT<br />

TEGEN ZICHZELF<br />

JORIS LUYENDIJK<br />

DE KERN VAN<br />

HET PROBLEEM<br />

AMBA ZEGGEN<br />

IJSLAND ONTLEED<br />

FRANCESCA PANZIRONI<br />

DE VERGETEN PARELS<br />

VAN DE ABORIGINALS<br />

THEMA<br />

Natuurlijk<br />

evenwicht<br />

PAUL DE BLOT<br />

DE NATUUR IS<br />

MENSELIJK<br />

LI AN PHOA<br />

RIVIEREN ALS<br />

INDICATOREN VAN<br />

GEZOND LEVEN<br />

GARY DAMEN • ALAN Mc SMITH • IVO VALKENBURG • MEINO ZANDWIJK<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 1 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:04

New Financial Forum<br />

Doel<br />

De stichting New Financial Forum stelt zich ten doel een<br />

bijdrage te leveren aan het helpen van de financiële sector bij<br />

het uitoefenen van haar belangrijke maatschappelijke functie<br />

op basis van de kernwaarden integriteit en duurzaamheid.<br />

Visie<br />

De financiële sector is de bloedsomloop van de economie. Om<br />

een gezonde bloedsomloop te behouden, is continue actie van<br />

binnen uit de sector gewenst.<br />

Ambitie<br />

Het New Financial Forum bundelt krachten, ideeën,<br />

inspiratie en best practices van positief ingestelde mensen<br />

en bedrijven die gezamenlijk een concrete en wezenlijke<br />

bijdrage leveren aan een gezonde en maatschappelijk<br />

relevante financiële sector. De doelstelling kent drie thema’s:<br />

het zichtbaar maken van de positieve beweging, onderlinge<br />

versterking en inspiratie.<br />

What’s in it for you?<br />

Het New Financial Forum is hét platform waar mensen uit<br />

de financiële sector vrijuit met elkaar de dialoog kunnen<br />

voeren over wezenlijke zaken. Wie deelneemt aan het<br />

Forum kan ideeën lanceren en toetsen, kennis en inspiratie<br />

opdoen en leren van anderen. En zodoende een bijdrage<br />

leveren aan het hogere doel. Hierbij is ook jouw support<br />

keihard nodig. Meld je daarom aan en bouw met ons mee<br />

aan een betere financiële wereld.<br />

Bestuurder van de Stichting New<br />

Financial Forum is oprichter Willem<br />

Vreeswijk (tevens hoofdredacteur VVP).<br />

De Raad van Toezicht bestaat sinds<br />

1 januari 20<strong>18</strong> uit: voorzitter Indra<br />

Frishert (Dazure), penningmeester<br />

Douwe Dijkstra, secretaris Robin van<br />

Been (Polis Advocaten) en de leden<br />

Amba Zeggen (Risk & Governance),<br />

Boudewijn van Uden (a.s.r.) en Faisal<br />

Setoe (Aegon).<br />

Aegon, Allianz, a.s.r., Dazure, De<br />

Goudse, Nationale-Nederlanden,<br />

Obvion, Turien & Co., Yarden en<br />

Zwitserleven zijn partners van de<br />

stichting New Financial Forum.<br />

Dankzij hun support komt de missie<br />

van de stichting een stuk dichterbij:<br />

een gezonde en gerespecteerde<br />

financiële sector die werkt aan het<br />

herstel van vertrouwen op basis<br />

van de kernwaarden integriteit en<br />

duurzaamheid.<br />

www.newfinancialforum.nl<br />

Bouw ook mee aan een gezonde en gerespecteerde financiële sector en word Ambassadeur<br />

www.newfinancialforum.nl<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 2 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:04

NATUURLIJK VOORWOORD<br />

EVENWICHT<br />

Natuurlijk evenwicht<br />

De natuur is onze spiegel. Wij zijn natuur. Als<br />

de natuur gezond is, dan zijn wij gezond. Logisch<br />

gezien zou ieder mens en ieder bedrijf<br />

vanuit deze gedachten moeten leven en opereren.<br />

Dat dit beter kan en moet, behoeft geen betoog.<br />

Denk onder meer aan de opwarming van<br />

de aarde, de plasticsoep in de oceanen, het doden<br />

van jaarlijks 60 miljard dieren als voedsel voor een relatief<br />

beperkt aantal mensen, terwijl het eten wat nodig is om<br />

de dieren te voeren ruim voldoende is om de honger de wereld<br />

uit te helpen en het feit dat de kloof tussen arm en rijk<br />

alleen maar groter wordt. Eén procent van de mensheid bezit<br />

meer dan de overige 99 procent bij elkaar. Langzaam maar<br />

zeker raken we ver verwijderd van een natuurlijk evenwicht.<br />

Hoofdreden is dat we onze eigen identiteit kwijt zijn geraakt.<br />

Wie weet dat hij natuur is, zal immers de natuur nooit vernietigen.<br />

Wildernisgids Alan McSmith zei na een leadership trail van<br />

financieel dienstverleners in de Okavango Delta in Botswana:<br />

“De geest van de wildernis is in iedereen aanwezig. De wildernis<br />

stelt geen vragen en twijfelt niet aan je identiteit. Onzekerheden<br />

zijn overbodig. Het gaat niet om je fysieke aanwezigheid,<br />

wel om het accepteren van alle mogelijkheden<br />

die er zijn. In de Okavango Delta kijkt niemand<br />

naar zijn eigen spiegelbeeld. Wie dit<br />

eenmaal heeft ervaren, neemt dit mee in het<br />

normale dagelijkse leven.”<br />

McSmith, in deze editie aanwezig met<br />

zijn wildernisvisie, slaat de spijker op zijn<br />

kop. Als je de verbondenheid met de natuur<br />

daadwerkelijk hebt gevoeld, kijk je voorgoed<br />

anders naar jezelf en onze planeet en pas je<br />

je gedrag ook aan. Wie weet dat hij natuur<br />

is, zoals Paul de Blot in deze editie betoogt,<br />

zal de natuur niet meer willen vernietigen.<br />

Gelukkig kunnen we onze intelligentie<br />

ook aanwenden om deze planeet weer leefbaar<br />

te maken. De levensmissie van Li An<br />

Phoa om rivieren te gaan zien als indicator<br />

“WIE WEET DAT<br />

HIJ NATUUR IS, ZAL<br />

DE NATUUR NIET<br />

MEER WILLEN<br />

VERNIETIGEN”<br />

van onze gezondheid, is een prachtig voorbeeld. Zij wandelt<br />

langs rivieren, van bron tot monding in de zee, en deelt onderweg<br />

haar ecologische kennis met scholieren, docenten,<br />

media, bestuurders en het bedrijfsleven. Dit jaar liep ze ruim<br />

1000 kilometer langs de Maas, volgend jaar gaat ze naar China.<br />

In deze editie een interview met Francesca Panzironi, ceo<br />

van Ngangkari in Australië. De benadering van gezondheid<br />

en welzijn is anders dan de westerse medische benadering<br />

met wonderbaarlijke genezingen tot gevolg. Geen hocus pocus<br />

van Aboriginals, maar terug naar de natuurbron die we<br />

allemaal in ons meedragen.<br />

Met Joris Luyendijk, auteur van Dit kan niet waar zijn, blikken<br />

we terug op de kredietcrisis die tien jaar geleden uitbrak.<br />

Volgens hem is er niets geleerd en koersen we in sneltreinvaart<br />

opnieuw richting afgrond. Is er dan geen oplossing?<br />

“Wie zegt dat problemen oplossingen hebben?”, zegt hij in<br />

deze editie. Toch heeft hij tips voor financieel dienstverleners<br />

die het anders willen doen: stem niet op de VVD en besef dat<br />

je niet alleen bent in je streven naar verandering.<br />

Actuaris Amba Zeggen gaat, net als in de lente-editie van<br />

dit jaar, op zoek naar goede voorbeelden waar de financiële<br />

sector zich aan kan spiegelen. Ditmaal kijkt ze naar IJsland,<br />

waar het Forum recent nog een learning journey<br />

naar toe organiseerde. Amba is ook spreker<br />

op de derde Positive Finance Day van 1 november<br />

in Utrecht. Een spectaculair inspirerend<br />

programma. Inschrijven kan via de website<br />

van het Forum: www.newfinancialforum.nl.<br />

In deze uitgave nemen we plaats aan de<br />

keukentafel van Geert Bouwmeester, ceo van<br />

De Goudse. Hij gaat in op zijn ambities, inspiratiebronnen,<br />

de overregulering in de sector<br />

en het naderend onheil van een eventuele<br />

nieuwe crisis. Dit en nog veel meer. Heel veel<br />

leesplezier en inspiratie toegewenst.. n<br />

WILLEM VREESWIJK<br />

willem@willemvreeswijk.com<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 3<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 3 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:04

COLOFON<br />

NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM<br />

VOOR DE NIEUWE FINANCIËLE WERELD<br />

Een initiatief van Willem Vreeswijk<br />

Nummer <strong>25</strong> van het New Financial Magazine<br />

verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren.<br />

UITGEVER/HOOFDREDACTEUR<br />

Willem Vreeswijk 06 10630149,<br />

willem@willemvreeswijk.com<br />

EINDREDACTEUR<br />

Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu<br />

MEDEWERKERS<br />

Toon Berendsen, Paul de Blot, Gary Damen, Ivo<br />

Valkenburg, Meino Zandwijk, Amba Zeggen<br />

FOTOGRAFIE<br />

Alexandra, Peter Beemsterboer, Henk<br />

Ganzeboom (Kobalt Fotografie), Jelmer de<br />

Haan, Hayden, Rodney Kersten, Margaret<br />

Lansink, Alfa Lee, Fred Libochant (Fotobureau<br />

Roel Dijkstra), Nyenrode, Bas van Tol<br />

6 12<br />

GEERT BOUWMEESTER BESCHERM DE JORIS LUYENDIJK DE KERN<br />

CONSUMENT TEGEN ZICHZELF VAN HET PROBLEEM<br />

UITGAVE VAN<br />

Stichting New Financial Forum,<br />

Heemstedelaan 51, 3523 KE Utrecht<br />

BASISIONTWERP EN VORMGEVING<br />

Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl<br />

ABONNEMENTEN<br />

Een jaarabonnement (vier nummers) op het<br />

New Financial Magazine kost € 44,95, excl<br />

btw. Bedrijfsabonnementen op aanvraag:<br />

willem@willemvreeswijk.com.<br />

REPRODUCTIE<br />

Overname van artikelen, tekeningen, foto’s<br />

e.d. is slechts mogelijk na schriftelijke<br />

toestemming van de Stichting New Financial<br />

Forum<br />

<strong>25</strong> 30<br />

AMBA ZEGGEN IJSLAND ONTLEED PAUL DE BLOT DE NATUUR<br />

IS MENSELIJK<br />

REALISATIE<br />

Edicola Publishing bv<br />

Postbus 2013, 7420 AA Deventer<br />

info@edicola.nl / www.edicola.nl<br />

COÖRDINATIE<br />

Thea van Dartel<br />

DRUKWERK<br />

Veldhuis Media, Raalte<br />

38 42<br />

GARY DAMEN DE LAT MAG HOGER MEINO ZANDWIJK RECHTSBREINIGE<br />

WAARDEN<br />

4 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 4 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:04

INHOUD<br />

THEMA NATUURLIJK EVENWICHT<br />

<strong>18</strong><br />

FRANCESCA PANZIRONI DE PARELS<br />

VAN DE ABORIGINALS<br />

INTERVIEW<br />

6 Marktrelevantie belangrijker dan marktaandeel | Aan<br />

de keukentafel van Geert Bouwmeester (De Goudse)<br />

12 Aandeelhouderskapitalisme is de kern van het probleem<br />

| Onderzoeker en auteur Joris Luyendijk<br />

<strong>18</strong> Op de bres voor een traditionele geneeskunde van<br />

60.000 jaar oud | Francesca Panzironi (Anungu<br />

Ngangkari Tiutaky Aboriginal Corporation)<br />

32 Drinkbare rivieren als indicatoren van gezond leven<br />

| Onderzoeker Li An Phoa<br />

ESSAY<br />

<strong>25</strong> Tien jaar crisis in IJsland: toen nu en later | Amba<br />

Zeggen (Risk & Governance)<br />

46 Apen vang je langzaam | Wildernisgids Alan McSmith<br />

32<br />

LI AN PHOA DRINKBARE RIVIEREN<br />

COLUMN<br />

30 De natuur is menselijk | Paul de Blot (Business<br />

Universiteit Nyenrode)<br />

AMBASSADEUR AAN HET WOORD<br />

38 De lat mag hoger | Gary Damen (paraDIGMA Groep)<br />

ZINNIGE VRAGEN<br />

42 Lees, kijk, zoek, vind, leef, werk en verwonder | Meino<br />

Zandwijk (Dutch)<br />

46<br />

E ALAN MCSMITH APEN VANG<br />

JE LANGZAAM<br />

NEW FINANCIAL FORUM<br />

3 Voorwoord<br />

50 Overzicht Ambassadeurs<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 5<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 5 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:04

AAN DE KEUKENTAFEL<br />

GEERT BOUWMEESTER:<br />

“IN EEN BEDRIJF, EN ZEKER IN<br />

EEN FAMILIEBEDRIJF,<br />

DOET IEDEREEN ERTOE”<br />

6 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 6 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AAN DE KEUKENTAFEL<br />

Plezier in je werk, intrinsieke motivatie om je werk te doen, je eigen koers varen, mensen oprecht willen<br />

helpen en maatschappelijk van betekenis zijn. Dat zijn de drijfveren van Geert Bouwmeester (51),<br />

sinds begin 2017 ceo van De Goudse. Bijzonder, want na twintig jaar directievoorzitters van buiten de<br />

familie nam hij het familiestokje over van zijn vader én leermeester Ad Bouwmeester, die in 1997 de<br />

voorzittershamer neerlegde. Zijn opa, eveneens Geert genaamd, richtte De Goudse in 1924 op. “We zien<br />

nu al uit naar ons honderdjarig bestaan als familiebedrijf.”<br />

Marktrelevantie<br />

belangrijker dan<br />

marktaandeel<br />

TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD FRED LIBOCHANT (FOTOBUREAU ROEL DIJKSTRA)<br />

Het gesprek vindt plaats aan<br />

de keukentafel van zijn<br />

huis in Reeuwijk. De lange<br />

eettafel bevindt zich voor<br />

de keuken in de tuin. Geert<br />

is getrouwd met Petra, die<br />

hij leerde kennen bij De Goudse. In<br />

het samengestelde gezin bracht Geert<br />

dochter Julia mee en Petra de drieling<br />

Bo, Juno en Max. Boven de eettafel in<br />

de tuin hangt een grote foto van de vier<br />

meisjes, allen vijftien jaar oud. Tijdens<br />

het gesprek laat Sammie zich gelden. De<br />

Labradoodle is veruit de luidruchtigste<br />

van de familie en houdt pas op met<br />

blaffen als hij weer achter zijn bal<br />

mag aanrennen. Geert koestert de<br />

waarden die hijzelf, zijn jongere broer<br />

en zijn oudere zus van huis uit hebben<br />

meegekregen. “Mijn ouders hebben me<br />

altijd de vrijheid gegeven mijn eigen<br />

koers te varen. Ze hebben me ook nooit<br />

gepusht om in de verzekeringssector te<br />

gaan werken. Het is mijn eigen keuze<br />

geweest om verzekeringseconomie<br />

te gaan studeren, ook al speelde<br />

ongetwijfeld ook mee dat ik van huis<br />

uit het enthousiasme, de passie voor<br />

het vak en het ondernemerschap<br />

heb meegekregen. De vrijheid, het<br />

vertrouwen en de kans om te studeren,<br />

koester ik. Die waarden zou ik graag<br />

ook mijn kinderen meegeven: zorg dat<br />

je een goede opleiding volgt die bij je<br />

past, gebruik je talenten, respecteer<br />

mensen, vaar je eigen koers en zorg<br />

ervoor dat je geniet van wat er is.”<br />

“MIJN OUDERS HEBBEN<br />

ME ALTIJD DE VRIJHEID<br />

GEGEVEN MIJN EIGEN<br />

KOERS TE VAREN”<br />

Ad Bouwmeester, inmiddels 84 jaar, is<br />

nog altijd begaan met het wel en wee<br />

van de financiële sector. Toch geeft<br />

hij nooit ongevraagd advies aan zoon<br />

Geert. Alleen als Geert er zelf om<br />

vraagt, wil Ad zijn mening geven, ook<br />

al verwacht hij dan niet dat Geert per<br />

se zijn adviezen opvolgt. Vrijheid blijft<br />

een essentiële waarde bij de Bouwmeesters.<br />

Zijn ouders, die ook in Reeuwijk<br />

wonen, verhuizen binnenkort naar een<br />

gelijkvloerse woning. Dan nemen Geert<br />

en zijn familie intrek in het ouderlijk<br />

huis, ook een teken dat de band met<br />

zijn ouders sterk is. Een ander teken is<br />

dat Geert zijn vader noemt als belangrijkste<br />

voorbeeld van een voor hem inspirerend<br />

leider. Zelf is hij echter nuchter<br />

over zijn eigen leiderschap. “In een<br />

bedrijf, en zeker in een familiebedrijf,<br />

doet iedereen ertoe. De mensen op de<br />

werkvloer zijn echter het belangrijkst.<br />

Als ik morgen in het ziekenhuis beland,<br />

hebben medewerkers en klanten<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 7<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 7 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AAN DE KEUKENTAFEL<br />

daar relatief weinig last van. Maar als<br />

een acceptant of een receptioniste niet<br />

meer op het werk verschijnt, zijn de gevolgen<br />

voor collega’s en klanten groot.<br />

Mijn rol in het geheel is bescheiden. Ik<br />

wil vooral mezelf kunnen zijn en besef<br />

heel goed dat ik hier werk met professionals.<br />

Mijn taak is ze zo veel mogelijk<br />

te faciliteren in waar ze goed in zijn.<br />

Daarnaast bepalen we de ondernemerskoers.<br />

Op dit moment hebben we als De<br />

Goudse en als bedrijfstak de wind weer<br />

mee en dan heb je als leider vooral een<br />

voortrekkersrol om de wind zo goed<br />

mogelijk in de zeilen te houden. Pas bij<br />

tegenwind zul je als leider grote beslissingen<br />

moeten nemen, die kunnen leiden<br />

tot een totaal andere koers.”<br />

MENSELIJKE MAAT<br />

Trots is Geert dat De Goudse nog altijd<br />

een familiebedrijf is. “Een familiebedrijf<br />

houdt in dat continuïteit belangrijk is,<br />

dat duurzaam succes doorslaggevend<br />

is, dat de menselijke maat er nog echt<br />

toe doet en dat het niet gaat om kortetermijnbelangen<br />

van aandeelhouders.<br />

Als familiebedrijf nemen we in de verzekeringssector<br />

een heel eigen plek in.<br />

Natuurlijk is het leuk om de concurrentie<br />

aan te gaan met beursgenoteerde giganten,<br />

die steeds meer de focus leggen<br />

op standaardproducten, lage prijzen en<br />

commodity’s. Als familiebedrijf kunnen<br />

wij gelukkig volledig een eigen koers varen.<br />

Bij ons is plezier hebben onze grootse<br />

drijfveer. Daarnaast richten wij ons<br />

niet op de laagste prijs, maar meer op persoonlijke<br />

dienstverlening en maatwerk,<br />

en denken we mee met de uitdagingen<br />

die ondernemers het hoofd willen bieden.<br />

Onze medewerkers zijn intrinsiek<br />

gemotiveerd om bij ons te werken. Een<br />

familiebedrijf spreekt aan, de lijnen zijn<br />

hier kort en je kunt hier al heel snel van<br />

betekenis zijn voor je klant. Er wordt in<br />

de markt heel goed in de gaten gehouden<br />

welke stappen wij nemen en dat beschouw<br />

ik als groot compliment. Het<br />

gaat wat mij betreft om marktrelevantie<br />

en niet om marktaandeel, ook al dien je<br />

uiteraard te zorgen voor een financieel<br />

gezonde onderneming.”<br />

“DE FINANCIËLE SECTOR<br />

DIENT DE KLANT TEGEN<br />

ZICHZELF TE BESCHERMEN”<br />

Dat de grote verzekeraars zich steeds<br />

meer richten op standaardproducten<br />

legt De Goudse geen windeieren. Tegelijkertijd<br />

baart het Bouwmeester ook<br />

zorgen. “Aan de ene kant is standaardisering<br />

en vereenvoudiging van producten<br />

de trend en aan de andere kant kun<br />

je met behulp van nieuwe technieken<br />

steeds makkelijker individuele risico’s<br />

in kaart brengen. Dit leidt ertoe dat een<br />

steeds grotere groep individuen buiten<br />

de boot dreigt te vallen. Als bedrijfstak<br />

hebben we de verantwoordelijkheid onverzekerbaarheid<br />

tegen te gaan. Als wij<br />

het niet zelf doen, zal de politiek vroeg<br />

of laat maatregelen nemen en dan<br />

krijgt het imago van de bedrijfstak een<br />

nieuwe deuk.”<br />

Bouwmeester is ervan overtuigd dat<br />

dit familiebedrijf een mooie toekomst<br />

heeft, ook al heeft De Goudse nog niet<br />

zo lang geleden ook wel de storm tegengehad.<br />

Grote zorgen waren er over de<br />

WGA-tekening, waardoor De Goudse in<br />

2012 een verlies van 17,4 miljoen euro<br />

maakte. Maar ook die storm is doorstaan.<br />

“Nu zien we al uit naar ons honderdjarig<br />

bestaan. In de loop der jaren<br />

is er herhaaldelijk belangstelling geweest<br />

van concurrenten, maar we hebben<br />

het altijd resoluut afgehouden.<br />

Ook daar zijn we trots op. Overigens<br />

blijven we wel altijd realistisch. Stel dat<br />

het in het kader van de bedrijfscontinuïteit<br />

niet verstandig zou zijn om zelfstandig<br />

verder te gaan, dan kijk je uiteraard<br />

naar andere mogelijkheden. Maar<br />

zover is het niet en zover zal het als het<br />

aan mij ligt ook nooit komen.”<br />

Geert en zijn vrouw hebben vier<br />

dochters. Toch een stille hoop dat er<br />

een volgende generatie Bouwmeesters<br />

aan het roer komt te staan van De<br />

Goudse? Hij glimlacht. “Onze dochters<br />

moeten gewoon hun eigen leven leiden<br />

en waar dat toe leidt, is nu nog onbekend.<br />

Natuurlijk is het ergens wel een<br />

leuk vooruitzicht en wie weet zijn er<br />

ook nog andere capabele familieleden.<br />

Maar het is absoluut geen doel. Sterker<br />

nog, de procedures zijn streng. Er worden<br />

allerlei eisen gesteld aan een leider.<br />

Je moet onder meer een universitaire<br />

opleiding hebben genoten, kunnen bogen<br />

op ervaring op beslisniveau bij een<br />

andere financiële speler en relevante<br />

werkervaring hebben bij een financiële<br />

dienstverlener in het buitenland. Juist<br />

bij een familiebedrijf is het cruciaal dat<br />

deze processen zuiver zijn en niemand<br />

wordt voorgetrokken.”<br />

NIEUWE CRISIS<br />

Welke lessen zijn er geleerd sinds tien<br />

jaar geleden de kredietcrisis uitbrak?<br />

Volgens Bouwmeester is er in de verze-<br />

Aan de keukentafel<br />

De financiële sector is people’s business,<br />

zo luidt het cliché. Maar wie<br />

zijn de mensen die in de financiële<br />

sector werken? Wat houdt hen bezig,<br />

wat drijft hen, waar lopen ze<br />

echt warm voor en wat willen ze<br />

de sector meegeven? Door financieel<br />

dienstverleners aan hun eigen<br />

keukentafel aan het woord te laten<br />

over wat hun echt bezighoudt<br />

wil de stichting New Financial Forum<br />

de financiële sector een menselijk<br />

gezicht geven. Eerdere keukentafelgesprekken<br />

waren er met Cynthia<br />

Tulp van Obvion (wintereditie<br />

2016), Carla Verwijmeren van Centraal<br />

Beheer Achmea (lente-editie<br />

2017), Marieke van Zuien van BNP<br />

Paribas Cardif (zomereditie 2017),<br />

Rob Bavelaar van Yarden Uitvaartorganisatie<br />

(herfsteditie 2017), Jeanette<br />

Hadderingh van NIBE-SVV (wintereditie<br />

2017), Maarten Edixhoven<br />

van Aegon (lente-editie 20<strong>18</strong>) en<br />

Sjoerd Laarberg (zomer-editie 20<strong>18</strong>).<br />

8 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 8 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AAN DE KEUKENTAFEL<br />

De speelse labradoodle Sammie is volwaardig<br />

lid van de familie.<br />

keringsbedrijfstak een groter bewustzijn<br />

ontstaan over de maatschappelijke<br />

relevantie van de sector. “Leiders focussen<br />

minder op de belangen van het<br />

eigen bedrijf en kijken meer naar het<br />

algemene belang. Ook binnen het Verbond<br />

van Verzekeraars wordt nadrukkelijker<br />

gesproken over de maatschappelijke<br />

rol die we hebben en de invloed<br />

die we uitoefenen. Dan heb je het niet<br />

alleen over het aanbieden van relevante<br />

producten, maar ook over de invloed<br />

die je kunt hebben met je beleggingsbeleid,<br />

de invloed op klimaatdoelstellingen<br />

en je maatschappelijke rol om<br />

mensen in kwetsbare posities weer op<br />

weg te helpen. Bij veel leiders merk ik<br />

een intrinsieke motivatie om daadwerkelijk<br />

van maatschappelijke betekenis<br />

te zijn.”<br />

Bouwmeester is wel sceptisch over<br />

het gemak waarmee de verantwoordelijkheid<br />

voor het ontstaan van de crisis<br />

bij de financiële dienstverleners is neergelegd.<br />

De vinger ging vooral richting<br />

de banken die onder meer rommelhypotheken<br />

verkochten, complexe producten<br />

bedachten die niemand meer<br />

begreep en de focus niet meer legden<br />

op het belang van de klant maar op het<br />

maken van winst. De verzekeringssector<br />

werd vooral de woekerpolis aangerekend,<br />

een affaire die nog altijd niet is<br />

opgelost. “Natuurlijk moet je als financiële<br />

sector je verantwoordelijkheid nemen,<br />

maar het stuit me ook wel eens<br />

tegen de borst dat er alleen met de vinger<br />

naar de financiële sector wordt gewezen.<br />

Als je kijkt naar de woekerpolisaffaire<br />

dan hadden ook de politiek<br />

en de consument hun aandeel hierin.<br />

De politiek begunstigde dergelijke polissen<br />

fiscaal en veel klanten gingen alleen<br />

maar voor meer rendement. Door<br />

alleen de financiële sector als zondebok<br />

te bestempelen, doe je de waarheid te<br />

kort. Neemt niet weg dat wij wel onze<br />

lessen hebben te leren. Tien jaar terug<br />

had de sector nog het adagium dat je<br />

klant moet bieden wat hij vraagt. We<br />

hebben inmiddels geleerd dat dit geen<br />

goed uitgangspunt is. Je dient de klant<br />

vooral tegen zichzelf te beschermen.<br />

Veel klanten willen nu eenmaal een<br />

hoger rendement, groter wonen, een<br />

mooiere auto, enzovoorts. Het is aan de<br />

sector om de klant te behoeden voor ondoordachte<br />

beslissingen die hem in de<br />

problemen kunnen brengen. Hier dienen<br />

we alerter op te zijn.”<br />

Bouwmeester gelooft er niet in dat<br />

de samenleving als geheel echt heeft<br />

geleerd van de fouten die zijn gemaakt.<br />

“Op de korte termijn is iedereen geschrokken,<br />

maar mensen zijn geneigd<br />

te vergeten, zeker als de wind weer mee<br />

is. Het is de mens eigen om risico’s te<br />

willen nemen die niet altijd even verstandig<br />

zijn. Natuurlijk hebben we als<br />

sector de plicht en de verantwoordelijkheid<br />

om die risico’s zo veel mogelijk<br />

in te perken, maar op den duur zal de<br />

menselijke hebberigheid onherroepelijk<br />

weer zegevieren. In die zin zijn we<br />

op weg naar een volgende crisis.”<br />

INSPIRATIE<br />

Als het even kan, is Geert samen met<br />

zijn gezin te vinden bij hun boot, naar<br />

eigen zeggen ‘drijvende caravan’, in<br />

Willemstad in Zeeland. Verder heeft hij<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 9<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 9 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AAN DE KEUKENTAFEL<br />

samen met zijn vrouw een passie voor<br />

tennis. Net als Maarten Edixhoven, ceo<br />

van Aegon (zie het interview in de lente-editie<br />

20<strong>18</strong> van het New Financial<br />

Magazine) heeft Geert grote bewondering<br />

voor Federer. “Ik hemel mensen<br />

niet zo gauw op, maar ik maak graag<br />

een uitzondering voor Federer. Topsporters<br />

zijn vaak op zichzelf gericht<br />

en willen koste wat het kost winnen,<br />

no matter what. Federer behoort al onvoorstelbaar<br />

lang tot de top, vindt zichzelf<br />

steeds opnieuw uit om aan die top<br />

te blijven, maar is en blijft vooral ook<br />

een heel aardig mens, een bijzondere<br />

eigenschap bij topsporters. Ik ben heel<br />

blij dat ik hem tijdens het recente ABN<br />

Amro toernooi nog heb mogen zien<br />

spelen.”<br />

Geert en zijn vrouw zijn zelf vaak te<br />

vinden op de tennisbaan. “Onze dochters<br />

hebben we altijd voorgehouden dat<br />

het niet gaat om winnen. Respect voor<br />

mensen, iets voor een ander betekenen<br />

en genieten van wat er is, vinden we belangrijkere<br />

waarden. Recent verloren we<br />

in onze ogen onterecht een partij tennis<br />

die we zeker hadden moeten en kunnen<br />

winnen. Het ging helemaal nergens over<br />

en toch betrapte ik mezelf erop dat ik er<br />

De Bouwmeesters<br />

de pee in had. Het is goed om dit in te<br />

zien en bij jezelf te erkennen.”<br />

Verder is Geert groot liefhebber van<br />

snelle auto’s. Dat is er met de paplepel<br />

ingegoten. Vroeger deed zijn vader Ad<br />

mee aan autoraces en het bijwonen van<br />

De naam Bouwmeester is onlosmakelijk verbonden met De Goudse. Het hoofdkantoor<br />

is zelfs gevestigd aan het Bouwmeesterplein in Gouda. Er zullen maar<br />

weinig ceo’s in de wereld zijn die vanuit hun kantoor uitkijken op een plein dat<br />

vernoemd is naar de eigen familie. In 1924 begon zijn opa Geert Bouwmeester<br />

op 22-jarige leeftijd met de verkoop van ziektekostenverzekeringen. Hij bracht<br />

de polissen rond met de brommer. Het ging goed en het aantal klanten steeg<br />

naar 240.000. In de Tweede Wereldoorlog werd het ziekenfonds ingevoerd en<br />

van de ene op de andere dag was Geert 140.000 klanten kwijt. De les: wed niet<br />

op één paard. Hij ging huishoudverzekeringen en bedrijfsverzekeringen verkopen<br />

en later kwamen daar levens-, inkomens- en expatverzekeringen bij. Begin<br />

jaren zestig kwam zoon Ad in de zaak en hij werd al snel directeur. In 1997 legde<br />

hij de voorzittershamer neer en werd het bedrijf twintig jaar lang geleid door<br />

de ‘externen’ Cees Bol, Franswillem Briët en Michel Lamie. Kleinzoon Geert trad<br />

na zijn studie verzekeringseconomie in dienst bij Swiss Re in Londen en in 1995<br />

trad hij in dienst bij Stad Rotterdam. In 2005 maakte hij de overstap naar De<br />

Goudse, waar hij begon als marketing- en communicatiedirecteur en directeur<br />

Volmachten. In 2008 werd hij benoemd tot vice-voorzitter van het bestuur en<br />

sinds het begin van 2017 is hij dus ceo.<br />

“OP DEN DUUR ZAL DE<br />

MENSELIJKE HEBBERIGHEID<br />

ONHERROEPELIJK WEER<br />

ZEGEVIEREN”<br />

een grand prix is voor hem een hoogtepunt,<br />

zeker nu Max Verstappen meedoet<br />

aan de top.<br />

“Ik besef heel goed dat ik een bevoorrecht<br />

mens ben. Ik heb een gelukkige<br />

jeugd gehad, mijn ouders hebben<br />

me altijd in alles ondersteund en<br />

me alle kansen geboden die je maar<br />

kunt bedenken. Voor mij is het belangrijk<br />

om ook iets terug te kunnen geven<br />

aan de samenleving.” Zo is Geert onder<br />

meer ambassadeur van de Goudse<br />

Weekendschool, die op zondag aanvullend<br />

onderwijs biedt aan gemotiveerde<br />

kinderen van tien tot veertien jaar<br />

die van huis uit minder kansen hebben<br />

zich te ontplooien. “Ongelooflijk belangrijk<br />

werk dat deze mensen doen en<br />

dat verdient alle steun en support.” n<br />

10 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 10 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 11 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

JORIS LUYENDIJK:<br />

“VERLICHTE GEESTEN ZIJN<br />

ZELDEN ECHTE VECHTERS.”<br />

12 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 12 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

Begin 2015 publiceerde de als antropoloog opgeleide journalist Joris Luyendijk zijn boek<br />

Dit kan niet waar zijn een zoektocht om de ernst en achtergronden van de kredietcrisis<br />

beter te begrijpen. Luyendijk startte zijn zoektocht als blogger voor The Guardian en<br />

sprak met 200 mensen werkzaam in the City. De blogs leverden circa 10.000 reacties op.<br />

Conclusie: tien jaar na de crisis is er niets veranderd en koersen we opnieuw richting<br />

afgrond. Bankiers zullen niet veranderen, de politiek kan niets veranderen en cynisme<br />

biedt geen oplossing. Het New Financial Forum stelde Luyendijk daarom de hamvraag:<br />

wat helpt dan wel? “Wie zegt dat problemen ook oplossingen hebben?”<br />

Joris Luyendijk tien jaar na het uitbreken van de kredietcrisis<br />

Aandeelhouderskapitalisme<br />

als kern<br />

van het probleem<br />

TEKST WILLEM VREESWIJK | BEELD JELMER DE HAAN<br />

Hoe zat het ook alweer? De<br />

beginalinea’s van zijn boek<br />

over The City zijn huiveringwekkend.<br />

Iemand zit<br />

in een vliegtuig, kijkt naar<br />

buiten en ziet uit een van<br />

de motoren een gigantische steekvlam<br />

komen. De stewardess zegt dat er wat<br />

technische storingen waren, maar dat<br />

alles onder controle is. De man vertrouwt<br />

het niet en gaat op onderzoek<br />

uit, maar wordt tegengehouden door<br />

stewardessen en de purser. Toch weet<br />

hij de deur van de cockpit te openen.<br />

En daar zit niemand…<br />

Luyendijk, die zelf geen financial is<br />

en zichzelf beschouwde als ‘Kuifje bij<br />

de Bankiers’, komt er langzaam achter<br />

waarom die cockpit leeg is. Belangrijke<br />

reden is dat de grote financiële instellingen<br />

mondiaal opereren en landen<br />

en landenblokken tegen elkaar kunnen<br />

uitspelen. Zonder mondiale regering<br />

zal je de mondiale financiële sector<br />

niet onder controle krijgen. Dat was<br />

niet mogelijk en is nog steeds niet mogelijk.<br />

Er is bar weinig geleerd van de<br />

crisis waarvan voormalig voorzitter van<br />

de Europese Raad Herman Van Rompuy<br />

pas in 2014 durfde te zeggen dat we<br />

“MENSEN MOETEN<br />

OPHOUDEN MET<br />

STEMMEN OP DE VVD”<br />

mondiaal maar enkele millimeters verwijderd<br />

waren van een totale implosie.<br />

Die zou hebben ingehouden dat niemand<br />

meer bij zijn geld had gekund,<br />

de financiering van de handel zou zijn<br />

bevroren, de handel zelf geheel tot stilstand<br />

zou komen en daarmee bijvoorbeeld<br />

ook de voedselbevoorrading. En<br />

dat tegelijkertijd en overal in de wereld.<br />

Luyendijk beschrijft de bankiers in<br />

zijn boek niet bepaald als criminelen.<br />

Het zijn vaak gewone mensen, die iets<br />

meer verdienen dan in een gelijke positie<br />

buiten de sector, maar ook weer<br />

niet bovenmatig. Slechts 5 procent in<br />

de City verdient wel buitensporig en<br />

er zijn inderdaad veel jonge zakenbankiers<br />

die dit ook ambiëren. Maar ook<br />

dan gaat het veelal niet om pure zelfverrijking,<br />

maar meer om de adrenali-<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 13<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 13 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

nekick bij het sluiten van megadeals.<br />

De gewone werknemers werken er omdat<br />

ze hun hypotheek moeten betalen<br />

en hun kinderen een private opleiding<br />

willen bieden. Hij typeert de mensen<br />

die hij spreekt als tandenknarsers<br />

(zingen het uit maar zien de misstanden),<br />

klokkenluiders (actievoerders die<br />

er uitstappen en misstanden aankaarten),<br />

neutralen (doen zelf geen kwaad<br />

en menen ook geen invloed te hebben<br />

op het geheel), Masters of the Universe<br />

(veelal zakenbankiers die miljoenen<br />

verdienen voor hun bank en voor zichzelf),<br />

zeepbelbankiers (bankiers die dag<br />

en nacht werken tegen een relatief laag<br />

salaris), waanbankiers (bankiers die<br />

het contact met de werkelijkheid kwijt<br />

zijn) en de koele kikkers (de gevaarlijke<br />

soort die puur egoïstisch redeneert).<br />

De reden dat het zo fout heeft kunnen<br />

gaan, kent volgens Luyendijk meerdere<br />

oorzaken. Naast de al genoemde<br />

globalisering van de banken is dat de<br />

complexiteit van de producten, vaak<br />

bedacht door quants (wis- en natuurkundige<br />

bollebozen) die niemand meer<br />

begrijpt, ook de ceo niet. Ten derde het<br />

grote verschil tussen zakenbanken (de<br />

wereld van snelle jongens, big deals en<br />

speculatie) en de consumentenbanken<br />

die in elkaar zijn vervlochten. Ten vierde<br />

de Code of Silence (iedereen heeft een<br />

zwijgplicht, doorbreek je die dan volgt<br />

ontslag en een schadeclaim). Ten vijfde<br />

het ontbreken van overzicht. Niemand<br />

overziet het geheel, iedereen is met zijn<br />

eigen werk bezig zonder te weten waar<br />

zijn bijdrage toe leidt of aan bijdraagt.<br />

Ten zesde het ontbreken van ontslagrecht.<br />

Dit betekent dat je geen binding<br />

kan krijgen met je werkgever. Ten zevende<br />

is a-moraliteit de geldende norm<br />

(alles wat niet bij wet verboden is, mag).<br />

Verder helpt het niet dat de accountants<br />

die de jaarrekening van een bank<br />

controleren zich tegelijkertijd aan diezelfde<br />

bank als consultants verhuren (is<br />

inmiddels wel veranderd) en is het op<br />

zijn minst merkwaardig dat de ratingbureaus<br />

worden gefinancierd door de<br />

banken zelf.<br />

Na de crisis is de cultuur niet wezenlijk<br />

veranderd. Er is geen schoon<br />

schip gemaakt, het systeem is onveranderd<br />

gebleven, vaak met exact dezelfde<br />

mensen aan het roer. De banken zijn<br />

nog steeds too big to fail en voeren nog<br />

altijd complexe producten die niemand<br />

begrijpt. Kortom, zo concludeert Luyendijk:<br />

de wereld van het geld heeft geen<br />

opknapbeurt nodig maar nieuw DNA.<br />

Dit zal niet komen vanuit de banken<br />

zelf, ook niet vanuit de politiek en ook<br />

cynisme zal niet helpen en nieuwe cultuur<br />

te bouwen. Maar in welke richting<br />

moeten we het dan wel zoeken?<br />

Hoe sceptisch ben je op dit moment, zie je<br />

hier en daar een kentering ontstaan, misschien<br />

wat meer bij verzekeraars dan bij<br />

banken (andere kijk op de invloed van beleggingen,<br />

investeringen)?<br />

Ik ben behoorlijk tot zwaar sceptisch.<br />

“Hier en daar” inderdaad, “een kentering”:<br />

dat is een zwaar woord. Het gevaar<br />

rond dit dossier is dat je je gaat<br />

omringen met mensen die het met je<br />

eens zijn en dan een paar initiatieven<br />

hier en daar gaat aanzien voor een ommekeer.<br />

De kern van het probleem is<br />

aandeelhouderskapitalisme. Daardoor<br />

hebben mensen bij bedrijven geen enkele<br />

vorm van aansprakelijkheid voor<br />

hun gedrag, individueel en collectief.<br />

Erger nog: hetzelfde geldt voor de aandeelhouders<br />

zelf, die hooguit hun inleg<br />

verliezen bij faillissement.<br />

“MIJN TIP VOOR IEDEREEN: GA EENS KIJKEN NAAR DE<br />

MEEST NOBELE MOTIEVEN VAN JE TEGENSTANDERS”<br />

Stemt het je positief als ceo’s van financiële<br />

instellingen afreizen naar Spitsbergen om de<br />

klimaatveranderingen aan den lijve te voelen?<br />

Tja... Ik zou willen dat mensen hun<br />

pensioenfondsen en verzekeraars zouden<br />

dwingen om de bedrijven waarin<br />

ze investeren te dwingen tot klimaat<br />

verantwoord ondernemen. Punt is, dat<br />

betekent een lager pensioen en hogere<br />

verzekeringspremies. En als je gewone<br />

mensen dat voorstelt, worden het allemaal<br />

bankiers: Wat? Ik minder? Mooi<br />

niet!<br />

Zie je ook lichtpuntjes buiten de sector om<br />

ontstaan (nieuwe betalingssystemen, nieuwe<br />

munteenheden, meer aandacht voor een andere<br />

economie (Donut Economie, Betekeniseconomie,<br />

etc)?<br />

Zeker, helemaal in de ‘derde wereld’<br />

waar FinTech echt het potentieel heeft<br />

om gaten die de falende staten daar laten<br />

vallen. Van de andere kant zie je<br />

ook daar nu het aandeelhouderskapitalisme<br />

naar binnen trekken op zoek<br />

naar ‘rendementen’. Het meeste hoop<br />

heb ik bij die ‘andere economie’. De wetenschap<br />

der economie moet echt totaal<br />

op de schop. En te beginnen met<br />

het afpakken van die Nobelprijs. Door<br />

die Nobelprijs (die niet eens een echte<br />

Nobelprijs is, maar gewoon is verzonnen<br />

door een stel economen) denken<br />

economen dat ze een soort natuurkundigen<br />

zijn. Dat zijn ze niet. Het zijn antropologen<br />

die dansjes doen rond wiskundige<br />

modellen die nauwelijks verband<br />

houden met de werkelijkheid. In<br />

het beste geval zijn economen biologen:<br />

ze bestuderen inherent instabiele<br />

systemen met enorme feedbackloops,<br />

meer nog dan bij biologie want dieren<br />

reageren niet op de modellen die wij<br />

van hun gedrag bouwen.<br />

Wat kunnen mensen eventueel zelf doen<br />

en wat draag jezelf bij, behalve dan je uitmuntende<br />

boek (ikzelf was bijvoorbeeld bij<br />

een veganbeurs met zo mag je aannemen<br />

zeer bewuste mensen, maar de meeste veganisten<br />

betalen hun duurzame kleding,<br />

hapjes en snuisterijen gewoon met een<br />

ING-pasje, etc)...<br />

Ze moeten ophouden met stemmen op<br />

de VVD. Iedere overstap naar een andere<br />

bank is er eentje, hoewel veel mensen<br />

vastzitten door koppelverkoop rond<br />

hun hypotheek. Een veganbeurs is ver-<br />

14 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 14 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

der prachtig maar dan heb je het over<br />

0,001 procent van de bevolking. Sorry<br />

voor mijn ruwheid maar kijk liever een<br />

avond SBS6 inclusief de reclames. Dan<br />

weet je hoe we er echt voorstaan.<br />

Waar ben je nu mee bezig, is onderzoek in<br />

de farmaceutische industrie nog een overweging?<br />

Nee. Ik ben helemaal niet iemand die<br />

steeds schrijft over misstanden. Maar<br />

de financiële sector kwam op mijn pad<br />

en toen ik daarin dook zag ik talloze<br />

misstanden. Maar ik ga mijn kunstje<br />

niet eindeloos herhalen bij andere sectoren,<br />

alleen al omdat ik dat niet kan.<br />

Mijn bankenboek werd wat het werd<br />

omdat ik oprecht nieuwsgierig was en<br />

begon vanuit het standpunt dat de bankiers<br />

vast ook een goed verhaal hadden.<br />

Dat is mijn tip voor iedereen, als ik er<br />

eentje mag geven: ga eens kijken naar<br />

de meest nobele motieven van je tegenstanders.<br />

You might learn something.<br />

Ik zou graag terug willen naar (of willen beginnen<br />

met) de hamvraag. De conclusie in<br />

jouw boek is dat we een millimeter waren<br />

verwijderd van de afgrond, dat we zo goed<br />

als niets ervan hebben geleerd en dat we weer<br />

in volle vaart afstevenen op die afgrond. Je<br />

zegt dat bankiers niets willen veranderen,<br />

politiek niets kan veranderen en cynisme niet<br />

de oplossing is. Maar wat dan wel?<br />

Wie zegt dat problemen ook oplossingen<br />

hebben? Dit heet, als ik het goed<br />

heb, voluntarisme: alles is mogelijk<br />

mits we het maar graag genoeg willen.<br />

Ik ben geen voluntarist.<br />

Nog even terug naar de lichtpuntjes. Ken je<br />

het boek de Donut Economie van Kate Rateworth?<br />

Zij maakt heel goed duidelijk dat<br />

achterhaalde economische theorieën een wereld<br />

mogelijk hebben gemaakt waarin nog<br />

steeds extreme armoede heerst, terwijl de allerrijksten<br />

elk jaar rijker worden en ons economisch<br />

handelen de natuur zo sterk aantast<br />

dat onze toekomst gevaar loopt. Zij pleit<br />

Joris Luyendijk<br />

Joris Luyendijk (1971) studeerde<br />

Arabisch, antropologie en geschiedenis.<br />

Hij scheef onder ander<br />

over de kloof tussen beeld en<br />

werkelijkheid in het Midden-Oosten<br />

(Het zijn net mensen en Een goede<br />

man slaat soms zijn vrouw) en de<br />

Haagse politiek (Je hebt het niet van<br />

mij, maar…). Sinds 2011 werkt hij<br />

voor The Guardian.<br />

voor een donut economie, een inclusieve economie,<br />

die voorziet in de behoefte van iedereen<br />

zonder dat deze ten koste gaat van onze<br />

planeet. Haar werk is heel populair, juist<br />

omdat ze de taal van de economen spreekt.<br />

Stemt haar algemene populariteit (bij zogenaamd<br />

verlichte geesten als bij de gevestigde<br />

orde) je niet hoopvol?<br />

Zeker, en alles begint met nieuwe ideeën<br />

dan wel nieuwe ideeën over hoe be-<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 15<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 15 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

staande ideeën uit te voeren. Tegelijk<br />

zou ik willen waarschuwen voor het<br />

idee dat ideeën voldoende zijn. Wie<br />

gaat de politieke strijd voeren om de<br />

ideeën opgelegd te krijgen? Verlichte<br />

geesten zijn zelden echte vechters.<br />

Ditzelfde geldt wellicht voor de betekeniseconomie.<br />

Steeds meer bedrijven zetten zich<br />

in (en ze werken daarbij soms ook gewoon<br />

samen met bestaande corporates) om problemen<br />

de wereld uit te helpen (waar ze gewoon<br />

geld mee verdienen). Een ouder (al uit<br />

1982) voorbeeld is de Greyston Bakery uit<br />

New York die ook naar Amsterdam komt.<br />

De bakkerij heeft een open personeelsbeleid<br />

zonder sollicitatiegesprekken, zodat een<br />

crimineel verleden, dakloosheid of drugsgebruik<br />

geen struikelblok meer hoeft te<br />

zijn. Het bedrijf bakt koekjes voor Ben &<br />

Jerry›s en de missie is niet: koekjes bakken<br />

om geld te verdienen, maar mensen aan het<br />

werk helpen door koekjes te bakken. Klinkt<br />

leuk, maar het resultaat in New York was<br />

verbluffend. De fabriek stond in de meest<br />

armzalige en criminele wijk van New York.<br />

Door deze fabriek is de hele wijk verbeterd<br />

(omdat mensen weer aan het werk konden<br />

en hun gezin konden onderhouden). Overal<br />

in de wereld zie je dergelijke betekenisvolle<br />

bedrijven opbloeien. Of het nu is om mensen<br />

met een afstand tot de arbeidsmarkt<br />

aan het werk te helpen tot aan uitvindingen<br />

die helpen bij het opvissen van de plasticsoep<br />

in de oceanen, etc. Is het niet hoopvol<br />

dat steeds meer van dit soort bedrijven<br />

worden opgericht (kijk eventueel voor voorbeelden<br />

in Nederland op www.Maatschap-<br />

Wij.nu.)<br />

Het is zeker hoopvol en het laatste<br />

wat ik wil is cynisme voeden. Maar ik<br />

denk wel dat dit tamelijk marginale<br />

verschijnselen zijn. Misschien dat ze<br />

groter worden maar daarvoor is echte<br />

strijd nodig want gevestigde partijen<br />

geven zelden zomaar hun privileges op.<br />

Natuurlijk zijn er veel SBS6 kijkers in Nederland<br />

die misschien wel een ontluisterend<br />

beeld geven van de motieven en drijfveren<br />

van de gemiddelde Nederlander (als deze al<br />

bestaat). Dat geeft een geweldige doorsnede.<br />

Maar hebben degenen die niet elke avond<br />

naar SBS6 kijken en de middelen, drijfveren<br />

en de invloed hebben om wel iets te veranderen<br />

in de samenleving niet simpelweg de morele<br />

plicht om wel van betekenis te zijn. Zelf<br />

houd ik niet van betweters die weten hoe het<br />

moet. Wel geloof ik dat ieder op zijn manier<br />

en soms in samenwerking met anderen de wereld<br />

weer een beetje mooier kan maken. Het<br />

is denk ik niet aan de SBS-kijker om bijvoorbeeld<br />

het aanbod van eten in de supermarkten<br />

te veranderen of het schoolsysteem aan te<br />

passen, of het geldsysteem aan te pakken.<br />

Mee eens. Maar die SBS6 kijkers stemmen<br />

op partijen die veranderingen tegenhouden.<br />

Wat doen we daaraan?<br />

“DE WETENSCHAP DER ECONOMIE MOET<br />

TOTAAL OP DE SCHOP, TE BEGINNEN MET<br />

HET AFPAKKEN VAN DIE NOBELPRIJS”<br />

We kennen allebei Amba Zeggen. Zij is voor<br />

mij een goed voorbeeld hoe het ook kan.<br />

Namelijk niet blijven vitten op alles wat<br />

fout gaat, maar de goede voorbeelden laten<br />

zien. In het New Financial Magazine<br />

ging zij bijvoorbeeld in op de Amerikaanse<br />

aandelenbeurs The Investor Exchange opgericht<br />

door Brad Katsuyama, een aandelenbeurs<br />

waar welke eerlijke handel plaatsvindt.<br />

Ook schrijft zij over Audur Capital<br />

uit IJsland, de bank gestoeld op vrouwelijke<br />

waarden en de enige bank die de financiële<br />

crisis in IJsland overleefde en bijvoorbeeld<br />

over Mark Constantine, de oprichter<br />

van Lush die in elke land waar hij een vestiging<br />

opent juist heel graag belasting betaalt.<br />

Helpt het voorbeelden aan te dragen<br />

die laten zien dat het wel kan (betekenisvol<br />

én succesvol). Heeft het zin?<br />

Ja ik denk dat dit heel goed is: het moet<br />

praktisch zijn zodat iedereen het snapt.<br />

En aldus toon je aan dat het echt anders<br />

kan. Maar onderschat niet de obstructiekracht<br />

van incumbents.<br />

In een prachtig betoog voor de Correspondent<br />

schrijf je dat goed nieuws saai is<br />

en daarom weinig aandacht krijgt in het<br />

nieuws. Maar is dit ook niet veel meer dan<br />

een standpunt? Is het niet een aanname<br />

waarin iedereen is gaan geloven? Net als in<br />

de mythe van de huidige economie? Elke dag<br />

bommen op tv is toch ook saai?<br />

Het is vaak geprobeerd; goed nieuws<br />

shows. Ze werken niet.<br />

Wat waren de meest nobele motieven die je<br />

aantrof bij de bankiers?<br />

Van alles. Hun moeder redden uit de<br />

armoede. Of hun familie dan wel dorp.<br />

Sommigen geloven echt in markten en<br />

de onzichtbare hand. Sommige activiteiten<br />

in de bancaire sector zijn ook<br />

echt nuttig, zoals de financiering van<br />

bruggen of beleggen voor pensioenfondsen.<br />

Welke tips heb je eventueel voor Nederlandse<br />

financiële dienstverleners (bankiers, verzekeraars)<br />

die het wel anders willen doen?<br />

Besef dat je niet alleen bent. Velen willen<br />

het anders maar zien geen manier<br />

binnen het huidige stelsel. n<br />

16 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 16 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 17 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

Op de bres voor<br />

een traditionele<br />

geneeskunde van<br />

60.000 jaar oud<br />

De Italiaanse onderzoeker Francesca Panzironi wist in Australië de traditionele<br />

geneeskunde van de Aboriginals toegankelijk te maken binnen de Westerse medische<br />

wereld. En met opmerkelijk resultaat. ”Ik zie hoe mensen in relatief korte tijd genezen,<br />

vitaliseren en zich emotioneel beter voelen”, aldus Panzironi die haar bevindingen<br />

wetenschappelijk gaat onderbouwen om de overheid, gezondheidszorg en verzekeraars te<br />

overtuigen van de positieve effecten. Nog altijd is ze verbaasd waar het leven haar heeft<br />

gebracht. “Er was geen plan. Onbewust heeft het leven me gebracht waar ik moest zijn.”<br />

TEKST IVO VALKENBURG<br />

<strong>18</strong> | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd <strong>18</strong> <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

kinds af aan ben<br />

ik gefascineerd door<br />

inheemse volken. In<br />

mijn kinderkamer in<br />

het ouderlijk huis in<br />

“Van<br />

Rome stond een hele<br />

serie boeken over dit onderwerp. Toch<br />

heb ik het nooit zien aankomen dat ik op<br />

een dag zo intensief zou gaan samenwerken<br />

met de inheemse bevolking in Australië.<br />

Tijdens een stage voor de Verenigde<br />

Naties in New York heb ik wel eens<br />

gekscherend tegen een Australische collega<br />

gezegd dat ik op huwelijksreis zou<br />

gaan naar Australië. Die huwelijksreis is<br />

er nooit van gekomen. Wel een lange levensreis<br />

naar de ziel van Australië.”<br />

de rechtspositie en soevereiniteit van<br />

de oorspronkelijke bevolking in Noord-<br />

Amerika. Daarna vervolgde ze haar opleiding<br />

met een Master op het gebied<br />

van ontwikkelingssamenwerking. Haar<br />

interesse bleef altijd op het snijvlak van<br />

inheemse culturen en de Westerse samenleving.<br />

“Terwijl ik bezig was met<br />

het organiseren van een nieuwe stage,<br />

viel er een uitnodiging van de Australische<br />

ambassade op de deurmat. Ik was<br />

het bijna vergeten dat ik een jaar eerder<br />

gesolliciteerd had naar een positie om<br />

een jaar lang onderzoek te doen aan de<br />

Universiteit in Sydney naar de rechtspositie<br />

van de Aboriginals in Australië.<br />

Ik was als nummer 1 geselecteerd om<br />

dat onderzoek te gaan doen. Die dag<br />

veranderde mijn leven. Ik dook een jaar<br />

lang intensief in de boeken. Zonder<br />

ook maar een Aboriginal te ontmoeten,<br />

deed ik intensief theoretisch onderzoek<br />

naar de Aboriginal cultuur en de<br />

rechtspositie van de Aboriginals in de<br />

Australische samenleving. Het vormde<br />

het hoofdthema van mijn onderzoek<br />

voor het behalen van mijn Master. Nadat<br />

ik was teruggekeerd in Italië, werd<br />

ik opnieuw uitgenodigd om naar Sydney<br />

te komen. Ditmaal om te promoveren<br />

op het vraagstuk hoe Australië de<br />

rechten van de oorspronkelijke bevolking<br />

het beste kon integreren in het publieke<br />

rechtsstelsel.<br />

HOPI-INDIANEN<br />

“In Rome ben ik politieke wetenschappen<br />

gaan studeren. Mijn focus was gericht<br />

op internationaal recht. Mensenrechten<br />

hadden mijn warme belangstelling.<br />

Het voelde als een droom om<br />

als 21-jarige voor mijn studie stage te<br />

kunnen lopen bij de Verenigde Naties<br />

in New York. Om mensen als de Secretaris-Generaal,<br />

Arafat en andere bekende<br />

wereldleiders in de wandelgangen voorbij<br />

te zien lopen. Het was een heerlijke<br />

mix van mensen vanuit alle culturen.<br />

Maar je bleef in de stad. Tussen het beton.<br />

Mijn hart wilde ook de relatie met<br />

de natuur en de inheemse bevolking in<br />

Amerika voelen. Ik nam het vliegtuig<br />

naar New Mexico en maakte er kennis<br />

met de oorspronkelijke bevolking<br />

van Noord-Amerika. Het voelde aan als<br />

thuiskomen. Ik werd voor een paar dagen<br />

thuis uitgenodigd bij een Hopi-familie.<br />

De vrouw des huizes voelde dat<br />

ik naar iets in het leven op zoek was en<br />

vroeg me wat het was. Ik wist het niet.<br />

Ze gaf me alle ruimte om het te ontdekken.<br />

We verbleven veel in de natuur en<br />

ik woonde enkele ceremonieën bij. Het<br />

verrijkte mijn ziel. Alhoewel ik een gelukkige<br />

jeugd had, was het net alsof ik<br />

ten diepste altijd iets had gemist.”<br />

AUSTRALIË<br />

Na haar terugkeer in Rome, rondde ze<br />

haar bachelor studie af met als focus<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 19<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 19 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

AMARTYA KUMAR SEN<br />

“Ik dook opnieuw jarenlang de boeken<br />

in en promoveerde zonder enig veldwerk<br />

te verrichten. Puur wetenschappelijk.<br />

Alles rationeel en theoretisch gedegen<br />

onderbouwd. Er schuilt wat dat betreft<br />

een ware onderzoeker in mijn bloed. In<br />

die jaren raakte ik gepassioneerd door<br />

het werk van de Indiase Nobelprijswinnaar<br />

Amartya Kumar Sen. In zijn boek<br />

Vrijheid is vooruitgang (Development as Freedom,<br />

1999) betoogt hij dat ontwikkeling/<br />

vooruitgang bestaat uit het opheffen<br />

van onvrijheden. Het verruimen van de<br />

vrijheid van mensen is doel en middel<br />

van ontwikkeling. Dit kan economische<br />

en politieke vrijheid zijn, maar ook de<br />

toegankelijkheid tot sociale voorzieningen<br />

(onderwijs, gezondheidszorg), garantie<br />

op openheid van zaken en sociale<br />

zekerheid. Ontwikkeling is meer dan alleen<br />

maar de toename van het nationale<br />

inkomen. Een goed draaiende economie<br />

heeft als doel om burgers een goed leven<br />

te laten leiden.”<br />

Vanuit deze gedachtegang ontwikkelde<br />

Amartya Kumar Sen de Capability<br />

Approach. “Doel is om bij het bepalen<br />

van sociaal en politiek beleid de kwaliteit<br />

van het leven als uitgangspunt te<br />

“IK WIL DE WERELD KENNIS LATEN MAKEN MET DE VERGETEN<br />

PARELS UIT DE TRADITIE VAN DE AUSTRALISCHE ABORIGINALS”<br />

nemen en niet economische parameters<br />

als productie-, groei- en winstcijfers.<br />

De kwaliteit van leven laat zich<br />

daarbij vertalen als ‘de vrijheid van<br />

mensen om te kiezen het leven te leiden<br />

dat ze – binnen de grenzen van het<br />

redelijke – graag willen leiden.”<br />

In de Capability Approach gaat het<br />

om positieve vrijheid, om de vrijheid de<br />

dingen te doen die je wilt doen, om je<br />

eigen talenten en vermogens te ontwikkelen,<br />

om het leven op een waardige<br />

manier te leiden. Positieve vrijheid doet<br />

beroep op de keuzemogelijkheid en de<br />

kansen die mensen hebben. De Capability<br />

Approach staat voor een nieuwe humanistische<br />

ethiek gebaseerd op het<br />

universele recht op vrijheid en geluk.<br />

NGANKARI HEALERS<br />

“Na zeven jaar rondde ik mijn promotieonderzoek<br />

af en begon les te geven<br />

als docent aan de universiteiten<br />

van Sydney en New South Wales. Daar<br />

kreeg ik een publicatie onder ogen over<br />

de traditionele geneeskunde wereldwijd<br />

en heel specifiek die in Australië.<br />

Veel informatie is er bijvoorbeeld over<br />

de integratie van de traditionele Chinese<br />

geneeskunde in de Australische samenleving.<br />

De Aboriginal geneeskunde<br />

werd echter volledig onbesproken gelaten.<br />

Het was de tijd om het veld in te<br />

gaan. Ik moest gaan onderzoeken hoe<br />

het was gesteld met de traditionele geneeskunde<br />

in Australië en wilde onderzoeken<br />

op welke wijze de traditionele<br />

geneeskunde zou kunnen worden geïntegreerd<br />

in de reguliere gezondheidszorg.<br />

Vier jaar reisde ik intensief door<br />

Australië en kwam in aanraking met<br />

de Ngankari Healers, een soort inheemse<br />

kruising tussen een huisarts en een psychiater.<br />

Ik heb 150 mensen diepgaand<br />

geïnterviewd. Traditionele helers, gezondheidswerkers,<br />

patiënten, managers<br />

in de gezondheidszorg en Westerse<br />

artsen die samenwerkten met Abo-<br />

20 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 20 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

riginal helers. In 2013 publiceerde ik<br />

alle onderzoeksresultaten onder de titel<br />

Hand-in-Hand. Report on Aboriginal Traditional<br />

Medicine. Het rapport bevat niet<br />

alleen een uitgebreide omschrijving<br />

van de traditionele geneeskunde, maar<br />

ook vijfentwintig aanbevelingen om de<br />

oude wijsheid te integreren in de Westerse<br />

samenleving.”<br />

Tijdens het onderzoek vertelden de<br />

Aboriginal healers aan Francesca Panzironi<br />

dat ze graag weer wilden gaan reizen<br />

om mensen te genezen. “Ze vroegen<br />

mijn hulp, maar ik wist niet hoe. Ik<br />

was een docent, onderzoekeer, geen gezondheidsspecialist.<br />

Ze bleven me uitnodigen<br />

om terug te komen en verder<br />

te praten. Nooit zal ik vergeten hoe ik<br />

ergens in 2008 door een bus diep in de<br />

binnenlanden van Zuid-Australië werd<br />

afgezet. Bij de eindhalte vroeg de chauffeur<br />

of het wel okay was om me daar<br />

alleen te laten. Ik vertelde hem dat ik<br />

door iemand zou worden opgehaald.<br />

Ik keek in de hitte van het Australische<br />

achterland naar de schaduw van<br />

mezelf. Ik zag in de schaduw mezelf in<br />

mijn lange rok, met wat lichte bagage<br />

en een kussen onder mijn arm. In the<br />

middle of nowhere. Ik hoorde van binnen<br />

een stem: ‘Wat ben ik in vredesnaam<br />

hier aan het doen?’ Mijn ziel wist het,<br />

maar mijn hoofd begreep er helemaal<br />

niets van. Niet veel later ontmoette ik<br />

enkele Ngangkari Healers. Een van hen<br />

vertelde me liefdevol, maar in krachtige<br />

bewoordingen dat het voor mij tijd<br />

was ‘om naar de grote steden te gaan,<br />

de grote gebouwen binnen te gaan,<br />

waar de grote bazen zijn, om ze te vertellen<br />

dat wij nog steeds in leven zijn.<br />

FRANCESCA PANZIRONI:<br />

“IK HAD NOOIT EEN PLAN.”<br />

Dat wij de helers zijn van dit land’.”<br />

“En zo is het gegaan. Ik ben teruggegaan<br />

naar de bewoonde wereld en ging<br />

in gesprek over de verborgen schatten<br />

van de traditionele geneeskunde in Australië.<br />

Tot voor kort onbekend bij 95<br />

procent van de bevolking. Tien jaar na<br />

het moment waarop ik me zo alleen en<br />

verloren voelde in het Australische achterland,<br />

begreep ik eindelijk waarom<br />

het leven me altijd op de juiste plekken<br />

Uit de praktijk van de Ngankari healers<br />

“Ik raakte verlamd en belandde in een<br />

rolstoel. De dokters vertelden me dat<br />

ik nooit meer zou kunnen lopen. Mijn<br />

grootvader, een Ngankari healer, ging<br />

met mij aan de slag. Hij zag dat het<br />

probleem in mijn testikels zat. Vocht<br />

rondom de testikels zorgde ervoor dat<br />

ik niet kon lopen. Dat vocht drukte tegen<br />

mijn ruggengraat. Hij liet zijn helende<br />

handen over mij gaan en dat was<br />

alles. Een tijd later kon ik weer lopen.”<br />

“Een baby op de intensive care moest<br />

ononderbroken huilen. De artsen hadden<br />

geen idee hoe ze haar konden helpen.<br />

Ze gaven haar een infuus omdat<br />

ze niets wilde eten. Mr Rupert, een<br />

Ngankari healer, werd om hulp gevraagd.<br />

Hij bracht met zijn handen de ziel terug<br />

waar hij hoorde. De baby stopte direct<br />

met huilen. Ongelooflijk. Ik vroeg<br />

of dit voldoende was en hij antwoorde:<br />

‘De baby is okay, ik ga weer’.”<br />

“Een aantal vrouwen kon niet zwanger<br />

worden. Drie van de vier vrouwen<br />

die zich lieten behandelen door een<br />

Ngankari healer raakten alsnog zwanger.<br />

Er ontstaat beweging zodra zo iemand<br />

je aanraakt.”<br />

“Drie maanden had ik last van een onverklaarbare<br />

pijn achter mijn rechter<br />

schouderblad. Voor mijn vakantie<br />

ging ik naar Brisbane en de huisarts<br />

gaf me een verwijsbrief om een specialist<br />

te raadplegen. Ik onderging een ctscan,<br />

kreeg fysiotherapie en nam medicijnen…<br />

zonder enig effect. Ik kon<br />

moeilijk of niet slapen. Na de vakantie<br />

voelde ik me nog slechter. Ik werd<br />

opgebeld door een neef van me, een<br />

Ngankari healer. Ik ging naar hem toe<br />

en hij behandelde me twee dagen met<br />

zijn handen. Daarna ben ik naar huis<br />

gegaan zonder ook nog maar ooit pijn<br />

te hebben gevoeld.”<br />

Bron: “Hand-in-Hand. Report on Aboriginal<br />

Traditional Medicine” (2013) een<br />

diepgaande veldstudie naar de Aboriginal<br />

geneeskunde door Dr. Francesca<br />

Panzironi. Meer informatie: www.antac.org.au<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 21<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 21 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

heeft gebracht. Ik had nooit een plan.<br />

Er is niets gepland. Altijd was ik op de<br />

juiste plek, hoe onbewust dan ook.”<br />

“DE WESTERSE GENEESKUNDE<br />

BESCHOUWT DE MENS VEELAL<br />

ALS EEN ‘CONSUMENT’ VAN<br />

GENEESKUNDIGE DIENSTEN<br />

EN PRODUCTEN”<br />

ERKENNING EN INTEGRATIE<br />

Inmiddels is Francesca Panzironi erin<br />

geslaagd om samen met de Ngankari<br />

healers de 60.000 jaar oude traditionele<br />

geneeskunde ook toegankelijk te maken<br />

binnen de Westerse medische wereld.<br />

Achttien geregistreerde Aboriginal<br />

helers hebben in Adelaide een samenwerkingsverband<br />

opgericht. Panzironi<br />

geeft als CEO leiding aan deze Anungu<br />

Ngangkari Tiutaky Aboriginal Corporation<br />

(Antac). Vaak leidt ze het medische<br />

team bij bezoeken aan grote ziekenhuizen,<br />

zoals het Royal Adelaide Hospital en<br />

kleine plattelandsklinieken in verschillende<br />

staten van Australië. “Doel is om<br />

de traditionele Aboriginal geneeskunde<br />

te laten erkennen en te integreren in<br />

de reguliere gezondheidszorg. De Westerse<br />

geneeskunde beschouwt de mens<br />

veelal als een ‘consument’ van geneeskundige<br />

diensten en producten. Bovendien<br />

ziet de Westerse geneeskunde<br />

de ‘consument’ louter als een fysiek lichaam.<br />

In de traditie van de Aboriginal<br />

geneeskunde wordt niet alleen het fysieke<br />

lichaam erkend, maar ook de ziel.<br />

Aboriginals zien dan ook altijd twee lichamen.<br />

Volgens hen kan het fysieke lichaam<br />

niet functioneren zonder een gezonde<br />

spirit. Naast de driedimensionale<br />

realiteit zien de Aboriginal helers nog<br />

een extra dimensie. Ze zien niet alleen<br />

wat fysiek aan de hand is, maar ook op<br />

zielsniveau. Zij zijn in staat om met hun<br />

handen de ziel van een mens weer in de<br />

juiste positie te brengen.”<br />

“Aboriginal helers zien geen verschil<br />

tussen mensen. We zijn allemaal één.<br />

Elk mens is met zijn of haar medemens<br />

en omgeving verbonden vanuit de bron<br />

van het leven. Of iemand nu lichamelijk<br />

of geestelijk beperkt is, man of vrouw,<br />

jong of oud, Australiër of inheems, links<br />

of recht, religieus of atheïst… elk mens<br />

heeft recht op een kwalitatief goed en<br />

waardig leven. Zowel op lichamelijk als<br />

geestelijk niveau. De Aboriginal helers<br />

zien in dit verband ook de toegevoegde<br />

waarde van de Westerse geneeskunde.<br />

Ze werken graag samen met reguliere<br />

artsen en geven tijdens behandelingen<br />

ook telkens helder aan waar hun kennis<br />

en kracht ligt en waar een Westerse arts<br />

nodig is om te raadplegen.”<br />

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK<br />

“Als volgende stap in de erkenning en<br />

integratie van de Aboriginal geneeskunde<br />

wil ik onze bevindingen van de<br />

afgelopen jaren wetenschappelijk beschrijven.<br />

Om overheid, gezondheidszorg<br />

en verzekeraars het meetbare effect<br />

van de behandelingen duidelijk<br />

te kunnen maken. Vanuit mijn vak als<br />

onderzoeker voel ik me dan als een vis<br />

in het water. Ik zie hoe mensen in relatief<br />

korte tijd genezen, vitaliseren en<br />

zich emotioneel beter voelen. De traditionele<br />

behandeling biedt een enorme<br />

verrijking voor de kwaliteit van leven<br />

van heel veel patiënten. In dat verband<br />

herinner ik me nog goed een uitspraak<br />

over ons werk door een manager in een<br />

ziekenhuis: ‘Oh, mijn God, ik heb nog<br />

nooit zoveel mensen in het ziekenhuis<br />

gelukkig gezien’. Dat is precies waarom<br />

ik de wereld wil laten kennis maken<br />

met de vergeten parels uit de traditie<br />

van de Australische Aboriginals.” n<br />

22 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 22 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 23 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 24 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

– e s s a y –<br />

Tien jaar crisis in IJsland: toen, nu en later<br />

Echte fundamentele<br />

verandering<br />

komt vanuit de<br />

gemeenschap zelf<br />

Het is alweer tien jaar geleden dat de westerse financiële markten in elkaar storten.<br />

De impact van deze financiële crisis was enorm. Miljoenen banen gingen verloren,<br />

miljarden aan belastinggeld zijn gespendeerd om financiële instellingen overeind te houden,<br />

een aantal landen scheerde langs de rand van faillissement en het voortbestaan van<br />

de Europese Monetaire Unie hing aan een zijden draadje. Genoeg ellende lijkt mij om te<br />

leren van de fouten in het verleden en te analyseren wat we anders moeten doen.<br />

TEKST AMBA ZEGGEN | BEELD BAS VAN TOL<br />

Een van de gebeurtenissen waar we iets van kunnen<br />

leren is het bijna faillissement van IJsland. In<br />

Nederland kennen we IJsland in combinatie met<br />

de financiële crisis vooral van het debacle met<br />

de internetbank IceSave. Ruim anderhalf miljard<br />

euro was er opgehaald bij honderdduizend huishoudens<br />

en een aantal gemeenten door de dochteronderneming<br />

van de IJslandse bank Landsbanki. Op het moment dat<br />

de IJslandse regering alle banktegoeden had bevroren kon<br />

niemand meer bij zijn spaargeld. Een verschrikkelijke ramp<br />

natuurlijk maar de problemen in IJsland waren vele malen<br />

ernstiger.<br />

Aan het begin van de crises in oktober 2008 zijn in IJsland in<br />

één week de drie grootste banken omgevallen. Deze banken<br />

waren goed voor 97 procent van de IJslandse bankensector<br />

gemeten naar marktaandeel. Deze banken hadden een<br />

balanstotaal van acht keer de economie van IJsland op het<br />

moment van omvallen. De koers van de IJslandse kroon<br />

daalde met maar liefst 50 procent en meer dan 90 procent<br />

van de ondernemers ging failliet: Heel veel ellende dus.<br />

Juist omdat IJsland zo zwaar is getroffen destijds, is het<br />

interessant om eens te onderzoeken waarom IJsland zo hard<br />

geraakt is en hoe ze er weer bovenop zijn gekomen en of wij<br />

daarvan kunnen leren.<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | <strong>25</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd <strong>25</strong> <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

Waar ging het mis in IJsland?<br />

FASE 1 – DE VOORBEREIDING<br />

Zoals vaker bij grote ongelukken geldt dat meerdere factoren<br />

aan de basis liggen van het onheil. Een giftige cocktail van<br />

verschillende misstanden heeft geleid tot het ineenstorten<br />

van de IJslandse financiële sector en economie. Een van de belangrijkste<br />

factoren is het mislukte privatiseringsproces van<br />

de bankensector.<br />

Eind jaren ’90 vond de IJslandse regering dat het tijd was<br />

een aantal belangrijke overheidsinstellingen te privatiseren.<br />

Onder andere een telecombedrijf, energiebedrijven en een<br />

aantal financiële instellingen waaronder dus de banken. IJsland<br />

besloot om nagenoeg de volledige bankensector te privatiseren.<br />

Op zich niets mis mee, privatisering kan juist een<br />

positieve boost geven aan een sector. Dat was ook het idee<br />

van premier Oddsson, de grote bedenker en aanjager van het<br />

grootschalige privatiseringsproject. Oddsson wilde buitenlandse<br />

partijen interesseren om te investeren in de IJslandse<br />

banken. Buitenlands kapitaal en niet te vergeten internationale<br />

expertise van financiële markten zou de IJslandse bankensector,<br />

en in zijn kielzog de gehele economie, een flinke<br />

impuls geven. Ja, IJsland zou een aantrekkelijke en serieuze<br />

financiële speler kunnen worden zoals Luxemburg. In de snelheid<br />

zijn echter een aantal essentiële randvoorwaarde gedurende<br />

het privatiseringsproces van de banken keihard gesneuveld.<br />

Een hele belangrijke is natuurlijk dat de nieuwe bestuurders<br />

en eigenaren van de banken over een flinke dosis kennis<br />

en ervaring dienen te beschikken van de financiële sector.<br />

Wel zo handig als je een IJslandse systeembank gaat besturen.<br />

Maar niets van de mooie plannen op papier is in de praktijk<br />

gerealiseerd. Het blijkt dat de aandelen van de banken vooral<br />

terecht zijn gekomen bij politieke vrienden van de heersende<br />

partij. De nieuwe eigenaren hadden nagenoeg geen relevante<br />

ervaring in de financiële sector. Best wel onhandig. Dat bleek<br />

ook door verkeerde investeringen, belangenverstrengeling en<br />

totaal geen besef van de risico’s op de balans.<br />

Een andere randvoorwaarde voor een goed werkende bankensector<br />

is een goed en onafhankelijk toezicht op de financiële<br />

sector. Objectieve checks and balances van een onafhankelijke<br />

partij is van essentieel belang. Er moet een externe partij<br />

zijn die af en toe de systemen, functionarissen en producten tegen<br />

het licht houdt. Maar zoveel als Oddsson<br />

en de zijnen er aan gelegen was de sector te<br />

privatiseren, zo weinig tijd is er besteed aan<br />

het uitbouwen van het toezicht. De IJslandse<br />

toezichthouder had simpelweg te weinig capaciteit<br />

om effectief toezicht te houden. De<br />

banken konden gewoon hun gang gaan.<br />

Een derde factor die veel leed heeft veroorzaakt<br />

tijdens het privatiseren van de<br />

“ALLE SEINEN STONDEN<br />

OP GROEN OM EEN FLINKE<br />

PUINHOOP TE CREËREN.<br />

EN DAT GEBEURDE OOK”<br />

banken is de nauwe verwevenheid tussen de politiek en de<br />

centrale bank. Hoe nauw is nauw? De premier Oddsson die<br />

het hele privatiseringsproject heeft bedacht en aangejaagd, is<br />

na afloop van zijn premierschap in 2005 doodleuk president<br />

geworden van de centrale bank. De normaalste zaak van de<br />

wereld destijds aangezien de benoeming van de hoogste baas<br />

bij de centrale bank de verantwoordelijkheid was van het parlement.<br />

En tja, als daar je vrienden zitten is dat natuurlijk<br />

eenvoudig geregeld. Kortom alle seinen stonden op groen om<br />

een flinke puinhoop te creëren. En dat gebeurde ook.<br />

Naast het houtje-touwtje-privatiseringstraject van de banken<br />

gingen er nog aantal zaken mis. De banken hadden een<br />

lucratief systeem bedacht met enorme risico’s in het vooruitzicht.<br />

Alleen hadden de bankbestuurders geen notie van de<br />

omvang van deze risico’s, of ze lieten dat niet blijken. Deze<br />

enorme risico’s haalde de banken in huis door te profiteren<br />

van het renteverschil op een spaarrekening in IJsland en een<br />

spaarrekening in andere westerse landen. De rente stond destijds<br />

(begin jaren 2000) op een eenzame hoogte in IJsland. In<br />

Nederland kregen we bijvoorbeeld rond de 2 procent rente op<br />

onze zuurverdiende spaarcenten, in IJsland kwamen ze pas<br />

hun bed uit voor 9 procent! Het bleek heel lucratief voor de<br />

IJslandse banken om grote leningen aan te gaan in vooral Japan<br />

of Zwitserland (en later ook de eurozone) waar de rente<br />

superlaag stond. Het geleende geld in buitenlandse valuta<br />

werd vervolgens omgewisseld naar IJslandse kronen. Deze IJslandse<br />

kronen kon je vervolgens weer op een spaarrekening<br />

zetten tegen de astronomisch hoge rente in IJsland. Zolang de<br />

koers maar goed bleef en je niet heel veel rente op je schulden<br />

moest betalen ging alles goed. De banken voerde deze truc<br />

op grote schaal uit maar nodigde ook de gewone IJslandse<br />

bedrijven en burgers uit hetzelfde te doen. In no time groeide<br />

het vermogen van de IJslanders gigantisch. Simpelweg door<br />

het aangaan van leningen in buitenlandse valuta gefaciliteerd<br />

door de banken. Een leraar verdiende meer geld door<br />

een fikse lening in Yen af te sluiten en te profiteren van het<br />

renteverschil dan voor de klas te staan. Het gevolg was dat de<br />

welvaart in IJsland gigantisch toenam. Huizenprijzen stegen<br />

en de luxe winkels schoten als paddenstoelen uit de grond. Iedereen<br />

rijk was het adagium. Totdat het mis ging...<br />

FASE 2 – DE CRISIS<br />

Door de enorme snelle groei van de IJslandse<br />

banken in de begin jaren van het millennium<br />

begonnen internationale investeerders<br />

argwaan te krijgen. Men vond het wel<br />

erg vreemd dat de banken in een jaar tijd<br />

gigantisch groeiden maar reële economische<br />

activiteit behoorlijk achterbleef. Kort-<br />

26 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 26 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

om investeerders zetten vraagtekens bij de houdbaarheid van<br />

het businessmodel van de IJslandse banken. Hoe verdiende<br />

deze Vikingen hun geld? In de aanloop naar de crises werd<br />

het voor IJslandse banken steeds lastiger om nieuwe leningen<br />

af te sluiten in buitenlandse valuta tegen gunstige voorwaarden.<br />

Professionele marktpartijen lieten het afweten. Dat<br />

is ook een belangrijke reden geweest voor de IJslandse bank<br />

Landsbanki om spaargeld op te halen bij onder andere Engelse<br />

en Nederlandse spaarders. De grote internationale investeerders<br />

waren wellicht niet meer zo makkelijk te verleiden,<br />

de gemiddelde buitenlandse spaarder was nog goedgelovig.<br />

Immers, in slechts enkele maanden wist IceSave ruim 1,5<br />

miljard euro aan spaargeld op te halen in Nederland. Zonder<br />

problemen.<br />

Maar de echte grote klap kwam met de creditcrisis. Zoals<br />

eerder aangegeven was het winstmodel van de IJslandse<br />

bank gericht op de lage rente in combinatie met een goede<br />

koersverhouding. En juist met die sterke koers ging het mis.<br />

Door de val van Lehman Brothers verdween het vertrouwen<br />

in de kredietwaardigheid van andere spelers op de financiële<br />

markt. Dat gold zeker voor de banken in IJsland. De koers van<br />

de IJslandse kroon ging in de week van de kredietcrises met<br />

wel 50 procent onderuit. Met andere woorden: de schulden<br />

in buitenlandse valuta waren gigantisch toegenomen. En de<br />

banken in IJsland noch de ondernemers en particuliere huishoudens<br />

hadden voldoende kapitaal om de schulden in Yen,<br />

Zwitserse franken en euro’s af te betalen. Kortom het drama<br />

was compleet. Banken gingen failliet, ondernemers failliet en<br />

huishoudens failliet of diep in de schulden.<br />

HOE KWAM IJSLAND ER WEER BOVENOP?<br />

Het goede nieuws is dat IJsland er ook weer bovenop gekomen<br />

is. Sterker nog het gaat heel goed met IJsland! De economie<br />

is in 2017 met 1,5 procent gegroeid (het jaar daarvoor zelfs<br />

met 3,4 procent). Het BBP bevindt zich inmiddels boven het<br />

niveau van 2007 en niet onbelangrijk, het werkloosheidspercentage<br />

is fiks gedaald tot 3 procent. Dat is niet gek voor een<br />

land dat financieel ten dode was opgeschreven.<br />

Net zoals het falen van IJsland meerdere oorzaken kent, geldt<br />

dat ook voor de economische en financiële wederopstanding.<br />

Naast zeer zware hervormingsmaatregelen en leningen van<br />

een aantal Scandinavische landen en de IMF is een belangrijke<br />

oorzaak gelegen in het feit dat IJsland een klein land is<br />

met een eigen munt en beperkte financiële en economische<br />

verwevenheid met andere landen.<br />

IJsland heeft er bijvoorbeeld voor gekozen de banken<br />

failliet te laten gaan. Hierdoor hebben de IJslanders veel<br />

belastinggeld bespaard. Overigens was het niet eens mogelijk<br />

de banken te redden aangezien de banken acht keer zo<br />

groot waren als de IJslandse economie. IJsland heeft de tijd<br />

genomen eerst orde op zaken te stellen intern en dan pas<br />

de schulden af te lossen die ze hadden uitstaan bij buitenlandse<br />

partijen.<br />

Amba Zeggen<br />

AMBA ZEGGEN:<br />

“ECHTE FUNDAMENTELE<br />

VERANDERING KOMT<br />

VANUIT DE<br />

GEMEENSCHAP ZELF.”<br />

Amba Zeggen (1971) heeft als wiskundige/actuaris twintig<br />

jaar ervaring in de financiële sector. Vanuit diverse rollen<br />

heeft zij goede én slechte voorbeelden gezien. Deze ervaring<br />

heeft haar gesterkt in haar overtuiging dat Good Governance<br />

en uitstekende resultaten hand in hand kunnen<br />

en moeten gaan. Met haar adviesbureau Risk & Governance<br />

helpt zij organisaties deze overtuiging te realiseren.<br />

Naast haar advieswerk is Amba docent aan de UvA<br />

Amsterdam Business School en verzorgde ze tot voor kort<br />

wekelijks commentaar op het financieel en economisch<br />

nieuws bij radio EenVandaag. Tevens maakt Amba Zeggen<br />

deel uit van de Raad van Toezicht van de stichting New Financial<br />

Forum.<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 27<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 27 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

Een andere maatregel die IJsland heeft geholpen<br />

er bovenop te komen is het verder<br />

laten devalueren van de IJslandse kroon. Internationaal<br />

was er weinig trek in IJslandse<br />

kronen. De munt holde achteruit. De<br />

centrale bank had de vrije val wellicht iets<br />

kunnen afremmen door kronen op te kopen.<br />

Daar is bewust niet voor gekozen. Juist<br />

door het devalueren van de IJslandse kroon<br />

was het in staat relatief goedkoop producten<br />

(vooral vis te exporteren) en was het een<br />

aantrekkelijk land voor toerisme.<br />

De IJslandse bank legde ook restricties<br />

op aan het verkopen van IJslandse kronen<br />

voor buitenlandse valuta. Om te voorkomen<br />

dat vermogende partijen zouden vluchten met kapitaal<br />

naar het buitenland, was het nauwelijks mogelijk om kronen<br />

om te wisselen voor IJslanders. Met als gevolg dat het kapitaal<br />

vooral werd geïnvesteerd in IJsland zelf in de begin jaren na<br />

de crises. Inmiddels is de kapitaalcontrole opgeheven. Faillissement<br />

van de banken, het laten devalueren van de kroon en<br />

kapitaalcontroles zijn allemaal maatregelen die IJsland heeft<br />

kunnen nemen dankzij een monetaire onafhankelijke positie.<br />

Als IJsland onderdeel was geweest van de Europese Unie<br />

was dit niet mogelijk geweest.<br />

Dat zijn mooie ontwikkelingen maar wellicht de grootste<br />

katalysator van de economische wederopstanding is een<br />

cadeautje van de natuur. Namelijk de uitbarsting van de vulkaan<br />

Eyjafjallajökull. De mooiste plaatjes van de IJslandse<br />

natuur gingen de wereld over waardoor het toerisme in een<br />

stroomversnelling kwam. Het toeristenaantal is in een paar<br />

jaar tijd met ruim 700 procent gestegen! Het aantal ligt nu<br />

rond de anderhalf miljoen per jaar. De destijds lage kroon<br />

maakte van IJsland een super aantrekkelijke vakantiebestemming.<br />

Inmiddels is het toerisme de grootste inkomstenbron<br />

en goed voor ongeveer een derde van de IJslandse economie.<br />

Naast het puinruimen en orde op zaken stellen heeft IJsland<br />

ook een aantal maatregelen doorgevoerd om misstappen<br />

uit het verleden te voorkomen. De banken moeten meer<br />

kapitaal aanhouden en zijn gebonden aan strengere regels.<br />

Het toezichtapparaat is uitgebreid van een kleine 50 man<br />

naar 120 werknemers. En het kennisniveau van de toezichthouder<br />

is omhoog gebracht. Ook de consumenten genieten<br />

meer bescherming. Het verstrekken van leningen aan consumenten<br />

is aan striktere regels onderworpen zodat men niet<br />

allerlei risico’s binnenhaalt die niet gedragen kunnen worden<br />

als het misgaat.<br />

EIND GOED ALD GOED?<br />

Voordat we ons juichend kunnen storten op het IJslandse<br />

model is het goed te beseffen dat het financiële systeem<br />

“EEN LERAAR VERDIENDE<br />

MEER GELD DOOR EEN<br />

FIKSE LENING IN YEN AF TE<br />

SLUITEN EN TE PROFITEREN<br />

VAN HET RENTEVERSCHIL<br />

DAN DOOR VOOR DE<br />

KLAS TE STAAN”<br />

nog onvoldoende hervormd is. Ondanks de<br />

genomen maatregelen die zorgen voor een<br />

stabielere bankensector en een betere bescherming<br />

van de consument zijn er nog<br />

voldoende gaten in het systeem die de consument<br />

onvoldoende beschermen. Het is<br />

voor de banken nog steeds lucratief risicovollere<br />

leningen aan te bieden en verstandige<br />

alternatieven voor de consument onaantrekkelijk<br />

te houden. Hierdoor maakt de<br />

bank makkelijk winst maar niet in het belang<br />

van de klant.<br />

Ook de banden tussen bankensector en<br />

de politiek zijn niet volledig doorgesneden.<br />

Uiteraard lastig in een land met 340.000 inwoners.<br />

Tegelijkertijd is het juist voor een kleinschalige economie<br />

van levensbelang om belangenverstrengelingen te<br />

voorkomen. Een belangrijke stap om conflicterende belangen<br />

tegen te gaan, is volledige transparantie van het financiële systeem.<br />

Maak inzichtelijk hoe de belangen verdeeld. Wie krijgt<br />

bijvoorbeeld straks de aandelen in handen bij de re-privatisering?<br />

En hoe zit het met de afhandeling van de faillissementen?<br />

En op basis van welke criteria worden de bestuurders gekozen?<br />

Door volledige openheid van zaken te geven wordt de<br />

kans op belangenverstrengelingen verkleind. Immers de banken<br />

moeten tijdens het proces met de billen bloot. En niet<br />

achteraf als het kwaad is geschied.<br />

KUNNEN WE TOCH IETS LEREN VAN IJSLAND?<br />

Wat IJsland laat zien is dat een hervorming van het financiële<br />

systeem verder reikt dan alleen het veranderen van een<br />

aantal onwenselijke symptomen van het financiële systeem<br />

zelf. Het financiële systeem is onderdeel van een grotere geheel.<br />

De verwevenheid met het politieke systeem, maatschappelijke<br />

structureren en zelfs de wetenschap vraagt om hervorming<br />

op al deze gebieden.<br />

Maar misschien wel de allerbelangrijkste les die IJsland<br />

ons leert is dat echte fundamentele verandering komt vanuit<br />

de gemeenschap zelf, namelijk verandering van gedrag<br />

en mindset. Is het echt noodzakelijk om altijd voor de korttermijnwinst<br />

te gaan? Moet een economie altijd groeien ten<br />

koste van de consument? En is het simpele sparen en lenen<br />

van consumenten een activiteit voor commerciële banken of<br />

is het een nutsfunctie?<br />

De noodzaak van deze veranderingen van gedrag en<br />

mindset beginnen in IJsland steeds meer gehoor te krijgen.<br />

Vanuit consumenten, ondernemers en de politiek wordt de<br />

roep steeds luider om een algehele hervorming van het totale<br />

systeem. De IJslandse bevolking is zelf tot het besef gekomen<br />

dat een eerste stap voor een fundamentele verandering vanuit<br />

de bevolking zelf dient te komen: a small step for human but<br />

a giant leap for mankind. n<br />

28 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 28 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 29 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

COLUMN<br />

PAUL DE BLOT:<br />

“VERVUILING VAN DE<br />

NATUUR IS OOK<br />

VERVUILING VAN DE MENS”<br />

30 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 30 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

COLUMN<br />

De natuur is menselijk<br />

TEKST PAUL DE BLOT | BEELD NYENRODE<br />

Menselijk leven komt voort uit<br />

de natuur. Er wordt veel gesproken<br />

en gepubliceerd over het<br />

klimaat en de natuurvervuiling,<br />

maar dit gebeurt voornamelijk<br />

aan de hand van wetenschappelijke<br />

analyses van klimatologische<br />

factoren. Veel minder<br />

komt de wezenlijke verbondenheid<br />

van ons menselijk leven<br />

met de natuur aan de orde. Dat<br />

de mensen onderdeel zijn van<br />

de natuur wordt vaak vergeten.<br />

De belangstelling voor de natuur<br />

is groeiende. Toch is<br />

zakendoen met liefde voor<br />

de natuur nog niet sterk<br />

ontwikkeld. In zijn uitgebreide<br />

onderzoek heeft de<br />

bekende paleontoloog Pierre Teilhard<br />

de Chardin wetenschappelijk aangetoond<br />

dat dode stof nooit tot leven kan<br />

komen. Evenals een aap nooit mens<br />

kan worden. In zijn visie is de stoffelijke<br />

natuur daarom vanaf het begin al gericht<br />

op de wording van de mens.<br />

Vervuiling van de natuur is ook vervuiling<br />

van de mens.<br />

Als schijnbaar dode elementen zoals<br />

ijzer, fosfor en zuurstof in ons DNA<br />

wezenlijke componenten van ons menselijk<br />

bestaan vormen, dan moet de<br />

stoffelijke wereld volgens Pierre Teilhard<br />

de Chardin ook wezenlijk menselijk<br />

leven zijn.<br />

In de stoffelijke wereld is menselijk<br />

leven weliswaar nog heel zwak, en nog<br />

niet aantoonbaar, maar wel al vanaf<br />

het allereerste begin gericht op de wording<br />

van menselijk leven. Zonder ijzer,<br />

fosfor of zuurstof in ons bloed kunnen<br />

we niet leven. De stoffelijke natuur is<br />

fundamenteel menselijk leven.<br />

Het begint met de vorming van stoffelijke<br />

samenstellingen in de kosmos,<br />

die zich op aarde verder ontwikkelen tot<br />

de planten- en dierenwereld, en uiteindelijk<br />

leidt tot het mensdom. In de loop<br />

van de evolutie is dit leven steeds meer<br />

ontwikkeld tot de menselijke gedaante<br />

zoals we die heden ten dage kennen.<br />

In mijn recent verschenen boek ga<br />

ik virtueel in gesprek met Pierre Teilhard<br />

de Chardin alsof het de lezer zelf<br />

is die de vragen stelt en zijn fascinerende<br />

antwoorden krijgt. Door zijn bijzondere<br />

liefde voor de natuur heeft Teilhard<br />

de Chardin, op basis van decennia<br />

lang wereldwijd paleontologisch<br />

Paul de Blot<br />

onderzoek, een kosmische visie ontwikkeld<br />

waarmee hij de samenhang tussen<br />

mens en natuur in zijn evolutieleer<br />

diepgaand weet te belichten.<br />

Het gesprek met Teilhard de Chardin<br />

neemt de lezer mee in zijn unieke<br />

zoektocht naar de oorsprong van de<br />

mens die nog steeds een opvallend actueel<br />

advies bevat voor duurzaam zakendoen<br />

door liefde voor de natuur.<br />

Vervuiling van de natuur is ook vervuiling<br />

van de mens. De ecologische<br />

spiritualiteit gaat in op deze existentiële<br />

verbondenheid van mens en kosmos,<br />

als wezenlijke basis voor ons geestelijk<br />

leven. Hoe het ontstaan van de eerste<br />

stof begon is natuurwetenschappelijk<br />

nooit te bewijzen. Het is daarom van<br />

het allergrootste belang door menselijke<br />

liefde de nodige duurzame zorg aan<br />

onze natuur te besteden. n<br />

Paul de Blot (1924, Java) studeerde theologie, filosofie, natuurkunde, psychologie,<br />

wetenschapsfilosofie, bedrijfskunde en spiritualiteit. Op Nyenrode promoveerde<br />

hij op zijn proefschrift Vernieuwing in een chaotische omgeving door vernieuwing<br />

van de mens. In deze studies specialiseerde hij zich vooral op de evolutie, het<br />

geluk bij Plato en de cultuurfilosofie.<br />

Tijdens deze vorming deed hij werk als bouwarbeider bij de Bouworde in<br />

Duitsland voor de huisvesting van de Oostduitse vluchtelingen, in het Midden-<br />

Oosten in de kibboets van Tel Aviv en gaf les in het lager en middelbaar onderwijs<br />

op Java. Van 1962 tot 1978 doceerde hij Indonesische staatsleer, filosofie,<br />

godsdienstleer en ecologische technologie aan de staatsuniversiteit in Yogyakarta<br />

en was aalmoezenier van de Indonesische Marine.<br />

Na de mislukte communistische staatsgreep in Indonesië van 1965 werd<br />

hij belast met de zorg voor de slachtoffers van de staatsgreep, waaronder de<br />

500.000 gevangenen in de concentratiekampen.<br />

In 1979 werd hij benoemd tot studentenmoderator aan de Universiteit Nyenrode<br />

en gaf daar ook trainingen voor bedrijfskundigen. In 2007 volgde zijn aanstelling<br />

tot hoogleraar Business Spiritualiteit aan de Business Universiteit Nyenrode.<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 31<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 31 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

LI AN PHOA:<br />

“DE KWALITEIT VAN<br />

RIVIEREN DIENT TE WORDEN<br />

MEEGEWOGEN IN HET BRUTO<br />

NATIONAAL PRODUCT.”<br />

Foto: Alfa Lee<br />

32 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 32 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

Dertien jaar geleden besloot Li An Phoa na haar studie Bedrijfskunde<br />

in een kano de Canadese rivier de Rupert af te varen, toen nog een<br />

rivier met drinkbaar water. “Nog maar een paar generaties geleden<br />

waren alle rivieren drinkbaar, nu is dat zeldzaam. Rivieren tonen ons<br />

hoe het is gesteld met de (levens)kwaliteit van het landschap, van een<br />

stroomgebied. De kwaliteit van rivierwater zou een leidend beginsel<br />

kunnen zijn van je ondernemersstrategie en een indicator van ‘gezond’<br />

of ‘in control’ van bijvoorbeeld financiële dienstverleners.”<br />

Drinkbare Rivieren<br />

als indicatoren<br />

van gezond leven<br />

TEKST WILLEM VREESWIJK<br />

Naast haar studie Bedrijfskunde<br />

rondde Li An Phoa<br />

(37) tevens de studies Filosofie<br />

en Holistic Science af.<br />

Onder meer doceert ze tijdens<br />

de module ‘Duurzame<br />

Transitie en Stewardship’ aan Nyenrode<br />

en heeft ze de afgelopen tien<br />

jaar het keuzevak ‘Companies in Ecologies’<br />

aan de Erasmus Universiteit te<br />

Rotterdam gegeven. “Door buiten te<br />

zijn, kunnen we verbinding maken met<br />

waar het allemaal om gaat: de lucht, de<br />

aarde”, aldus Li An die met haar eigen<br />

Spring College groepen leidinggevenden<br />

mee de buitenlucht in neemt. “Pas<br />

als je weer de verbinding voelt met het<br />

leven, in en om je heen en dus bewust<br />

bent van de ecologie, kun je bewuste<br />

keuzes maken hoe je met het leven om<br />

wilt gaan en een economie inricht. Als<br />

je je realiseert dat je onderdeel bent<br />

van het geheel, kun je gerichte keuzes<br />

maken welke richting je je bedrijf in de<br />

wereld wilt opsturen. Wie van binnen<br />

voelt dat alles met elkaar verbonden<br />

is, zal simpelweg geen bedrijf meer oprichten<br />

of runnen dat schadelijk is voor<br />

mens, dier of omgeving. Het is namelijk<br />

ook puur eigen belang om ervoor<br />

te zorgen dat de relatie tussen jezelf en<br />

jouw landschap of omgeving gezond is<br />

en blijft.”<br />

De missie van Li An is niet zozeer<br />

het daadwerkelijk drinkbaar maken<br />

van alle rivieren in de wereld, ook al<br />

zou dat natuurlijk fantastisch zijn.<br />

“Mijn doel is dat mensen en bedrijven<br />

bewuster worden dat de rivier de perfecte<br />

indicator zou kunnen zijn van de<br />

kwaliteit van onze samenleving en dat<br />

iedereen een keuze heeft om een bijdrage<br />

te leveren en onze levensaders<br />

weer gezonder te maken. Drinkbare rivieren<br />

zijn een betere graadmeter van<br />

het welzijn van een land dan het Bruto<br />

Nationaal Product (BNP). Het BNP is<br />

slechts een technisch cijfer. Alles wat<br />

wordt geproduceerd en verhandeld,<br />

ook bijvoorbeeld pesticides en kernwapens,<br />

draagt bij aan het BNP. Wat nu<br />

als de drinkbaarheid van een rivier de<br />

belangrijkste graadmeter zou worden<br />

voor besluitvormers? Dan krijg je andere<br />

doelstellingen, worden er andere<br />

“DOOR BUITEN TE ZIJN, KUNNEN WE VERBINDING MAKEN<br />

MET WAAR HET ALLEMAAL OM GAAT: DE LUCHT, DE AARDE”<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 33<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 33 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

beslissingen genomen. Onze economie<br />

is immers afhankelijk van en ingebed<br />

in ons ecologisch systeem. Iedereen is<br />

afhankelijk van het stroomgebied van<br />

een rivier en juist daarom kan er een<br />

grote betrokkenheid ontstaan. Bovendien<br />

is de waterkwaliteit simpel te meten.<br />

Om dat te benadrukken, voer ik tijdens<br />

mijn wandeling het burgeronderzoek<br />

ook uit met kinderen.”<br />

Li An neemt kinderen, leraren, boeren,<br />

politici, managers, media de natuur<br />

in. “We kunnen allemaal van elkaar<br />

leren en we hebben elkaar nodig<br />

om onze landschappen, onze lucht en<br />

ons water, die we de afgelopen decennia<br />

zo vergiftigd hebben, weer gezonder<br />

te maken. Het zelf ervaren is de beste<br />

leerschool.”<br />

ONTROERENDE ERVARING<br />

Terug naar de kanotocht over de Rupert.<br />

Ze ging er naartoe om de effecten<br />

te bestuderen van de economische<br />

vooruitgang op het lokale landschap<br />

en de bevolking. Ze dronk het water,<br />

zwom erin, kookte ermee. Zelf is ze geboren<br />

in de buurt van de Hollandse IJssel,<br />

onderdeel van de Maas-Rijn delta,<br />

en ze realiseerde zich dat ze überhaupt<br />

nooit had voorgesteld om het water<br />

uit de IJssel ooit te kunnen drinken.<br />

Deze ontroerende ervaring van direct<br />

rivierwater drinken, werd de bron van<br />

haar missie. “Met de Rupert ging het<br />

overigens snel bergafwaarts. Slechts<br />

drie jaar later was de loop van de rivier<br />

door het aanleggen van een megadam<br />

veranderd en raakte de rivier door<br />

onder meer zilver mijnbouw vervuild<br />

met kwik waardoor het water niet<br />

meer drinkbaar was. Een voorbeeld<br />

hoe snel de vervuiling en vernietiging<br />

lokaal plaatsvindt aan de hand van<br />

‘economische ontwikkelingen’ die<br />

vooralsnog koersen op nationale<br />

indicatoren zoals het BNP. Het maakt<br />

ook zo duidelijk hoe destructief de<br />

keuzes die wij mensen maken, kunnen<br />

zijn en hoe onlogisch het in feite is<br />

om onze leefgebieden en daarbij onze<br />

eigen toekomst te vergiftigen. Een luide<br />

noodkreet om in actie te komen.”<br />

“DRINKBARE RIVIEREN<br />

ZIJN INDICATOREN VAN EEN<br />

GEZONDE SAMENLEVING”<br />

Op stap met Li An Phoa<br />

Wil je zelf een unieke wandeling ervaren<br />

met Li An Phoa? Dat kan! Speciaal<br />

voor geïnteresseerden deelt ze<br />

op vrijdag 23 november tussen 14.00<br />

uur en <strong>18</strong>.00 uur haar ervaringen<br />

en inzichten tijdens een rivierwandeling<br />

in het midden van het land.<br />

Belangstellenden kunnen zich opgeven<br />

door een mailtje te sturen naar<br />

willem@newfinancialforum.nl. De<br />

exacte locatie wordt eind september<br />

bekend gemaakt. De kosten voor<br />

deelname bedragen 75 euro per<br />

persoon, exclusief btw. De bijdrage<br />

komt uiteraard volledig ten goede<br />

aan Drinkable Rivers.<br />

Drinkable Rivers is op dit moment Li An’s<br />

grootste project, dat wordt ontwikkeld<br />

tot een organisatie. Bijzonder onderdeel<br />

vormen haar wandeltochten langs<br />

rivieren. Dit jaar is ze gestart met Source<br />

to Sea-wandelingen. Ze koos als eerste<br />

voor de Maas en wandelde van 16 mei<br />

tot 16 juli de hele rivier af, van bron<br />

tot monding aan de zee. De Maas ontspringt<br />

in Frankrijk te Pouilly-en-Bassigny<br />

op het Plateau van Langres. Ze wandelde<br />

ruim duizend kilometer langs de<br />

rivier en onderweg liepen allerlei mensen<br />

een stukje met haar op en deelde ze<br />

haar ideeën, kennis en visie en luisterde<br />

naar haar wandelgenoten. Zo sprak<br />

ze met en deed ze een burgeronderzoek<br />

met ruim 500 scholieren, tal van docenten,<br />

journalisten, plaatselijke bestuurders,<br />

ondernemers en geïnteresseerden.<br />

Haar werk kreeg veel aandacht,<br />

zowel in de regionale als in de landelijke<br />

media. Door alle connecties en ontmoetingen<br />

bracht ze met haar wandeling<br />

het hogere doel ‘drinkbare rivieren<br />

als indicatoren van gezond leven’ weer<br />

een stap dichterbij. “Ik ben ongelooflijk<br />

dankbaar voor alle support die ik heb<br />

gekregen en voor alle slaapplaatsen die<br />

mij zijn aangeboden. Het was wel echte<br />

topsport. Dat lag niet eens zozeer aan<br />

het aantal kilometers, maar meer aan<br />

de sociale contacten. Ik werd telkens<br />

zeer gastvrij ontvangen en dan deelden<br />

we tot laat verhalen. Pas na middernacht<br />

werkte ik dan mijn social media<br />

bij, belangrijk bij de missie van deze<br />

tocht. Doorgaans sliep ik niet meer dan<br />

drie uur per nacht. Een uitputtingsslag.<br />

Een volgende keer zal ik meer rekening<br />

met wat ruimte voor pauzes houden.”<br />

En die volgende keer komt er. Volgend<br />

jaar gaat ze naar China, waar haar<br />

roots van vaderskant liggen. Ze hoopt<br />

dat de Chinese overheid haar initiatief<br />

zal omarmen. Dit najaar gaat ze naar<br />

China om de mogelijkheden te bespreken.<br />

Zelf heeft ze gedacht aan bijvoorbeeld<br />

de Gele Rivier, met 5464 kilometer<br />

een van de langste rivieren ter<br />

wereld. Als een andere rivier zich aandient,<br />

staat ze daar voor open. Ze denkt<br />

aan een estafettewandeling, waarbij zijzelf<br />

zo’n duizend kilometer voor haar<br />

rekening neemt. Haar werk en verrichtingen<br />

zijn te volgen op www.drinkablerivers.org.<br />

Tevens kunnen mensen<br />

hier doneren om haar werk mogelijk<br />

te blijven maken. Bezoekers kunnen<br />

er ook een LifeLine ondertekenen, een<br />

persoonlijk commitment om stappen<br />

te zetten richting drinkbare rivieren.<br />

“Hoe meer mensen zich committeren<br />

hoe makkelijker het wordt om politici<br />

en ondernemingen ervan te overtuigen<br />

daadwerkelijk stappen te zetten.”<br />

BELANG<br />

Waarom is het eigenlijk zo belangrijk<br />

dat het water in rivieren weer drinkbaar<br />

wordt? Is het alleen maar fijn voor<br />

mensen om erin te kunnen zwemmen<br />

en af en toe een slokje te nemen? Daar<br />

gaat het uiteraard niet om. “Dat er nu<br />

nauwelijks nog rivieren zijn met drink-<br />

34 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 34 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

Leren van de Maas. Foto: Henk Ganzeboom,<br />

Kobalt Fotografie.<br />

“DE KWALITEIT VAN<br />

RIVIEREN ALS<br />

UITGANGSPUNT VAN EEN<br />

IN CONTROL STATEMENT”<br />

baar water is een reflectie van hoe we<br />

leven en hoe we met onze eigen gezondheid<br />

omgaan. Het plastic, de medicijnresten<br />

en de synthetische chemicaliën<br />

in onze rivieren tonen de verstoring,<br />

vernieling en onbalans in het stroomgebied<br />

aan en vormen zo een reflectie<br />

van hoe we leven en van onze gezondheid.<br />

Door rivieren te vergiftigen, vergiftigen<br />

we onszelf. Willen we deze<br />

planeet leefbaar houden, dan is gezond<br />

water cruciaal. Van al het water<br />

op aarde is slechts 2,59 procent zoet<br />

water. Het merendeel hiervan zit in<br />

ijskappen, gletsjers of zit in de grond.<br />

Slechts 0,014 procent van al het water<br />

op aarde is direct beschikbaar als water<br />

in meren en rivieren. Dit water is cruciaal<br />

voor het leven op aarde. En juist<br />

dit uiterst kostbare levenswater hebben<br />

we in een paar generaties vergiftigd. In<br />

de natuur is alles met elkaar verbonden.<br />

Giftig drinkwater heeft uiteraard<br />

enorme invloed op het hele ecologische<br />

systeem. Niet alleen voor mensen is gezond<br />

zoet water cruciaal, ook voor dieren<br />

en planten. Het is dus evident dat<br />

we samen de verantwoordelijkheid nemen<br />

om ervoor te zorgen dat volgende<br />

generaties weer kunnen beschikken<br />

over drinkbaar water. Als we met<br />

elkaar in staat zijn om in een paar generaties<br />

de rivieren te besmetten, moeten<br />

we ook in staat zijn om samen te<br />

zorgen voor gezonde rivieren. Juist omdat<br />

het zo voor de hand ligt dat dit voor<br />

ons allemaal zo cruciaal is, moet het<br />

ook lukken. Daar ga ik voor. Samen met<br />

kinderen, regeringsleiders, biologen,<br />

architecten, ambtenaren, scholieren,<br />

verzekeraars, bankiers, boeren. Iedereen<br />

doet er toe, iedereen is nodig om<br />

dit voor elkaar te krijgen.”<br />

Haar lessen en wandelingen hebben<br />

effect. Zo ging Li An Phoa bijvoorbeeld<br />

op stap met een aantal risicomanagers<br />

van Triodos Bank. “Financiële instellingen<br />

moeten van De Nederlandse Bank<br />

(DNB) een ‘in control statement’ afleveren.<br />

Zij dienen verantwoording af te<br />

leggen over de maatregelen die ze nemen<br />

om risico’s tegen te gaan als gevolg<br />

van hun beleid of strategie. Veel<br />

banken en verzekeraars worstelen met<br />

de inhoud van een dergelijk ‘in control<br />

statement’. De metafoor van een drinkbare<br />

rivier kan uitkomst bieden. In die<br />

zin wordt de kwaliteit van rivieren dan<br />

tevens een indicator voor het eigen beleid.<br />

Draagt jouw beleid bij aan schonere<br />

rivieren of niet? En wat moet je in<br />

je beleid aanpassen om wel te voldoen<br />

aan de criteria om rivieren weer drinkbaar<br />

te maken? Wat houdt dat in voor<br />

je beleggingsstrategie, je hypotheekverstrekking,<br />

je personeelsbeleid, en-<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 35<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 35 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

zovoorts. Door de rivier als indicator te<br />

beschouwen, kun je als bedrijf veel bewustere<br />

keuzes maken. De risicomanagers<br />

van Triodos Bank waren enthousiast<br />

en hebben dit in een rapport aan de<br />

DNB gepresenteerd met de titel Drinkbare<br />

Rivieren als indicator van een gezonde economie.<br />

Ik zou hierover graag in gesprek<br />

gaan met andere financiële dienstverleners.”<br />

VIDEO<br />

Op haar website staan een aantal korte<br />

video’s waarin ze meer uitlegt over<br />

het waarom van haar werk. In een van<br />

die video’s gaat het over haar Maaswandeling.<br />

Ze zegt: “Ik verlang naar<br />

een wereld met drinkbare rivieren. Als<br />

we drinkbare rivieren hebben, dan betekent<br />

dit dat hele stroomgebieden<br />

gezond zijn. Drinkbare rivieren kunnen<br />

indicatoren zijn van gezonde manieren<br />

van leven. Niet zo lang geleden<br />

waren alle rivieren drinkbaar, nu bijna<br />

geen één. Ik geloof dat mensen, en<br />

hoe we hier leven, weer een verschil<br />

in kunnen maken. Ik wil zoveel mogelijk<br />

mensen betrekken. Om dit te doen<br />

loop ik langs rivieren van de bron tot<br />

aan de monding naar de zee. Het verbinden<br />

van bron en zee betekent over<br />

landsgrenzen gaan. Iedereen in de wereld<br />

leeft dichtbij een rivier of waterbron,<br />

dus stel je het effect voor als we<br />

allemaal zorgdragen voor drinkbaar<br />

water. Mijn wandelingen kunnen hier<br />

een aanzet toe zijn. Wat je ook wilt bijdragen,<br />

nodig anderen uit om mee te<br />

doen. Laat me weten wat je doet, zodat<br />

we het zichtbaar kunnen maken.”<br />

BRON<br />

Uit eigen ervaring weet ik (WV, red)<br />

hoe overweldigend het kan zijn om de<br />

oerkracht van de natuur te mogen ervaren.<br />

Eind 2006 was ik met een groep<br />

financiële dienstverleners in de Okavango<br />

Delta in Botswana, een van de<br />

laatste oerwildernissen in de wereld.<br />

Ruim tien jaar geleden was het water<br />

nog drinkbaar. Het enige dat we in de<br />

delta mochten achterlaten waren onze<br />

eigen voetstappen. Hier voelde ik voor<br />

Na 1061 kilometer een selfie bij de monding van de Maas.<br />

“DOOR RIVIEREN<br />

TE VERGIFTIGEN,<br />

VERGIFTIGEN WE ONSZELF”<br />

het eerst hoe in de natuur alles met elkaar<br />

is verbonden. Sterker nog, hoe alles<br />

in dienst staat van elkaar en er geen<br />

overtolligheid bestaat. Voordat termieten<br />

hun heuvel verlaten en naar een<br />

nieuwe termietenheuvel gaan, maken<br />

ze grote gaten in hun heuvel, zodat<br />

hun woning bewoond kan worden<br />

door slangen en reptielen. Olifanten<br />

kunnen met elkaar communiceren<br />

tot over een afstand van 300 kilometer,<br />

huilen als een soortgenoot sterft en keren<br />

ieder jaar terug naar de plek waar<br />

de olifant is gestorven om hem of haar<br />

te herdenken. We leerden van onze gidsen<br />

dat giraffes de blaadjes van een bepaalde<br />

boomsoort heel erg lekker vinden<br />

en dat die boom, zodra zijn bladeren<br />

worden geplukt, de smaak van die<br />

bladeren laat veranderen zodat de giraffes<br />

ophouden met eten. En dat die<br />

bomen dat ook aan de andere bomen<br />

in de omgeving doorgeven, zodat er in<br />

de wijde omgeving geen giraffe meer<br />

van hun bladeren eet. Mieren zoeken<br />

elkaar op zodra ze nattigheid voelen en<br />

ze individueel dreigen te verdrinken.<br />

Ze pakken elkaar vast, maken gezamenlijk<br />

een bootje, de vetste mieren in het<br />

midden, en de buitenste mieren gaan<br />

peddelen om naar het droge te komen.<br />

Dit, en veel meer, is de kracht van de<br />

natuur, de intelligentie van het ecologisch<br />

systeem, dat duidelijk maakt dat<br />

iedereen ertoe doet, waar niets verloren<br />

gaat en waarin iedereen bijdraagt<br />

aan het geheel. Dit onderstreept ook zo<br />

duidelijk hoe krankzinnig het in feite<br />

is om deze oerbron, waar we allemaal<br />

vandaan komen, langzaam maar zeker<br />

stelstelmatig te vernietigen en dat<br />

we inmiddels er bijna in zijn geslaagd.<br />

Gelukkig kunnen we onze intelligentie<br />

ook aanwenden om deze planeet weer<br />

leefbaar te maken. Het werk van Li An<br />

Phoa om er samen voor te zorgen dat er<br />

in onze rivieren weer drinkbaar water<br />

gaat stromen, de bron van alle leven, is<br />

daarom onvoorstelbaar relevant. n<br />

36 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 36 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 37 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AMBASSADEURS<br />

GARY DAMEN:<br />

“WINNEND MODEL<br />

VOOR HET<br />

INTERMEDIAIR.”<br />

38 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 38 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AMBASSADEURS<br />

Ambassadeurs over werken in de financiële wereld<br />

De lat mag hoger<br />

TEKST GARY DAMEN<br />

Het New Financial Magazine<br />

stelt in iedere editie een Ambassadeur<br />

een aantal vragen<br />

over de financiële sector. Ditmaal<br />

Gary Damen van de para-<br />

DiGMA Groep.<br />

Hoe ziet de dienstverlening in de financiële<br />

dienstverlening er idealiter uit?<br />

In hoeverre speelt innovatie hierin een<br />

rol? En het nemen van verantwoordelijkheid?<br />

De klant verandert en is steeds minder<br />

bereid te betalen voor beheeractiviteiten.<br />

De nieuwe generatie gaat kiezen<br />

voor een assurantie-intermediair die inspeelt<br />

op de toenemende behoefte naar<br />

preventieadvies en strategie. Intermediairs<br />

die verzekeraars of Third Party Administrators<br />

(TPA’s) blijven volgen zonder<br />

daarbij echt te werken aan eigen<br />

kennistoevoeging en identiteit gaan<br />

het moeilijk krijgen. Kennis is en blijft<br />

het toverwoord wat mij betreft.<br />

In mijn ideale toekomst wordt het<br />

intermediair een bedrijfsadviseur met<br />

een specialisatie verzekeringen. Dat dat<br />

veel meer vergt van het intermediair<br />

dan nu, begrijp ik. De nieuwe generatie<br />

klanten hebben het voor het kiezen<br />

en zullen afstand nemen van de huidige<br />

inrichting. Er is werk aan de winkel<br />

dus. Dat is ook belangrijk want het intermediair<br />

vervult een zeer belangrijke<br />

functie.<br />

“KERNWAARDEN ALS ‘BE-<br />

TROUWBAAR’ EN ‘INTEGER’<br />

MOETEN WE VERMIJDEN”<br />

Wat versta jij onder innovatie en het nemen<br />

van verantwoordelijkheid?<br />

Nog te vaak zie ik intermediairs verzekeraars<br />

of serviceproviders volgen, zonder<br />

zelf waarde aan hun eigen businessmodel<br />

toe te voegen. Het ontbreekt de<br />

verzekeraars absoluut niet aan een visie<br />

en er zijn mooie initiatieven, maar met<br />

de richting die ik voor ogen heb is dat<br />

voor het intermediair niet voldoende.<br />

Verantwoordelijkheid nemen is leiderschap<br />

tonen. Het liefst collectief. Er<br />

moet zoveel mogelijk afscheid genomen<br />

worden van het huidige verdienmodel<br />

en men dient te gaan werken als<br />

bedrijfsadviseur. Van buiten naar binnen<br />

leren denken en de klantbehoefte<br />

centraal stellen. Door het verleggen van<br />

focus naar het voorkomen van schade.<br />

Het aantal HBO of Universitair geschoolde<br />

mensen binnen het intermediair<br />

is in Nederland te beperkt. De<br />

komst van Wft heeft er juist voor gezorgd<br />

dat een MBO+ niveau als basis<br />

wordt gezien. Als we echt als bedrijfsadviseur<br />

zouden gaan werken, wat mijn<br />

ideale toekomst is, dan moeten we aan<br />

het intermediair-schap een HBO-niveau/opleidingseis<br />

koppelen. Een groeiend<br />

aantal zit gelukkig al op dat niveau<br />

maar idealiter zou het voor iedereen<br />

moeten gelden.<br />

In feite is er dus een kloof tussen<br />

het opleidings- en advies niveau en<br />

de sterk veranderende klantbehoefte.<br />

Hierdoor gaat de afhankelijkheid van<br />

verzekeraars of TPA’s toenemen voor<br />

een groot gedeelte van het intermediair.<br />

We zetten hierin de deur wagenwijd<br />

open voor de accountantsbranche<br />

die ook aan het vervagen is maar waarbij<br />

adviseurs over het algemeen een hoger<br />

opleidingsniveau hebben. Het is zeker<br />

geen diskwalificatie van het intermediair<br />

maar we moeten beseffen dat<br />

dit wel een belangrijk feit is waar we eigenlijk<br />

iets mee moeten.<br />

Het worden van accountant is een<br />

behoorlijk lang en hoogwaardig HBO<br />

leertraject. Het zou prachtig zijn als er<br />

ook een HBO opleiding zou komen om<br />

intermediair te kunnen worden. Ook<br />

voor het werven van nieuw talent.<br />

Wat zijn de belangrijkste kernwaarden<br />

van de financiële sector? Zien we ze voldoende<br />

terug in de sector? En welke<br />

stappen zijn eventueel nodig om deze<br />

kernwaarden beter te verankeren?<br />

Kernwaarden als ‘betrouwbaar’ en ‘integer’<br />

moeten we vermijden. Klanten<br />

vinden dat vanzelfsprekend. Waarin<br />

zou het intermediair zich kunnen onderscheiden?<br />

Zoals ik al eerder zei zou<br />

‘kennis’ een van de meest belangrijkste<br />

kernwaarden moeten zijn. Echte kennis<br />

op een goed HBO-adviesniveau is<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 39<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 39 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AMBASSADEURS<br />

echter onvoldoende aanwezig. Wat ik<br />

nog te vaak hoor, is een klaagzang over<br />

PE-verplichtingen en eisen die de AFM<br />

stelt. De Wft heeft er in ieder geval voor<br />

gezorgd dat ieder intermediair terug de<br />

schoolbanken in moest.<br />

We investeren dus echter nog steeds<br />

te veel vanuit verplichtingen in opleidingen<br />

in plaats van dat we denken<br />

vanuit mogelijkheden en innovatie.<br />

Dat is wat er mis gaat. Een gebrek aan<br />

leiderschap. Het intermediair dat dit al<br />

wel doet neemt nu een enorme voorsprong.<br />

Is een financiële sector mogelijk met<br />

rendement voor zowel medewerkers,<br />

klanten als de samenleving?<br />

Alhoewel mijn betoog redelijk kritisch<br />

kan overkomen, ben ik zeker overtuigd<br />

van het feit dat dit mogelijk is. Zolang<br />

de focus bij verzekeraars echter nog teveel<br />

op interventie blijft liggen en er<br />

nog weinig wordt geïnvesteerd in preventie<br />

zie ik het echter voor de happy<br />

few. Ik zeg niet dat verzekeraars hier<br />

niet open voor staan maar het proces<br />

gaat wat mij betreft te langzaam. Vanwege<br />

de kostenallocatie is het voor verzekeraars<br />

overigens in het huidige model<br />

interessanter om een beheersbare<br />

schadelast te hebben dan een lage.<br />

Ik denk dat een groep van maximaal<br />

duizend intermediairs het zelf<br />

gaat vormgeven en klanten zover kunnen<br />

krijgen echt te gaan investeren in<br />

preventie. Waarom krijgen we wel een<br />

premie verkocht van 3,5 procent over<br />

de loonsom, maar lukt het ons onvoldoende<br />

de klant te adviseren om bijvoorbeeld<br />

1 procent van de loonsom<br />

aan te wenden voor preventie. Dat is<br />

erg bijzonder en kan beter. Meer investeren<br />

in preventie gaat uiteindelijk<br />

het rendement opleveren. Het is<br />

aan het intermediair om dit tastbaar<br />

te maken.<br />

Welke lessen haal je uit de natuur?<br />

In de natuur hebben we ook een verzekering,<br />

te weten natuurlijk instinct<br />

en risicomijdend gedrag. Daar zouden<br />

we een beter voorbeeld aan kunnen nemen.<br />

Onze belangrijkste verzekering is<br />

dus niet de verzekering van de verzekeraar,<br />

maar je eigen gedrag.<br />

Kunnen financieel dienstverleners bijdragen<br />

aan het geluk/welzijn van hun<br />

klanten? Zo ja, zouden we dit aspect beter<br />

moeten benutten als financiële sector<br />

en hoe doe je dat dan?<br />

Ja, een groeiend aantal doet dit al maar<br />

voor de grootste groep schat ik in dat<br />

het nog vijf jaar gaat duren voordat<br />

de hele branche deze omslag kan maken.<br />

Veel intermediairs hebben nauwelijks<br />

contact met medewerkers van hun<br />

klanten en hebben over het algemeen<br />

te weinig affiniteit met managementvraagstukken.<br />

Zoals ik al heb benoemd<br />

is dat de achilleshiel.<br />

Ik noem enkele voorbeelden: Hoe<br />

houd je medewerkers bevlogen en betrokken,<br />

welke leer- en ontwikkelmogelijkheden<br />

stel je voor, hoe creëer je meer<br />

eigenaarschap en hoe zorg je voor een<br />

optimale balans tussen belasting en belastbaarheid?<br />

Fors investeren in kennis<br />

en vaardigheden is de enige sleutel.<br />

Ik ben zelf betrokken bij ontwikkeltrajecten<br />

in deze richting en mag<br />

inmiddels ervaren dat intermediairs,<br />

werkzaam als volwaardig bedrijfsadviseurs,<br />

zeker in staat zijn iets aan het<br />

klantgeluk toe te voegen.<br />

Welke boodschap zou je de financiële<br />

sector graag meegeven?<br />

Ga met je klant in gesprek. Toon leiderschap;<br />

denk wetgeving weg en kijk dan<br />

wat voor je klant het beste is. Richt het<br />

dan zo in, bedenk daar een passend verdienmodel<br />

bij en toets het vervolgens<br />

weer aan de wetgeving.<br />

“WAT IK NOG TE VAAK HOOR, IS EEN KLAAGZANG OVER<br />

PE-VERPLICHTINGEN EN EISEN DIE DE AFM STELT”<br />

Gary Damen<br />

Gary Damen is als strategisch adviseur<br />

en opleidingskundige verbonden<br />

aan paraDIGMA Groep. Tevens<br />

is hij voorzitter van de RADI Beroepsfederatie<br />

Nederland. Gary is<br />

dagelijkse gesprekspartner van verzekeraars,<br />

intermediairs, branche/<br />

koepelorganisaties en HR-professionals<br />

van ondernemingen. Hij heeft<br />

een uitgesproken maar ook eenvoudig<br />

kijk op de ontwikkeling van de<br />

financiële wereld. Hij focust daarbij<br />

vooral op adviseurs, werkzaam in<br />

het bedrijvensegment.<br />

Wat draag je zelf bij om een betere financiële<br />

sector te bereiken?<br />

Ik adviseer en doceer aan intermediairs<br />

en verzekeraars. Dat doe ik vanuit de visie<br />

die ik hier heb verkondigd en vanuit<br />

valkuilen waar ik in het verleden<br />

ben ingestapt en waarvan ik ook zelf<br />

veel heb geleerd. Duurzame inzetbaarheid<br />

heb ik op de agenda gezet in een<br />

tijdperk dat nog bijna niemand daaraan<br />

dacht. Ik heb echt deuren moeten<br />

openen.<br />

Ik geloof in de wereld verder helpen;<br />

echt het verschil durven maken.<br />

Een winnend model voor het intermediair<br />

en voor zijn/haar klant. Dat is<br />

waar ik mezelf hard voor maak. Het intermediair-schap<br />

is een prachtig vak, ze<br />

verdienen het om geholpen te worden<br />

met het maken van stappen in de goede<br />

richting. Ik haal er veel voldoening uit.<br />

Wat is de belangrijkste les die je in het<br />

afgelopen jaar hebt geleerd?<br />

Dat de financiële sector nu echt collectief<br />

in beweging moet komen. Ik merk<br />

dat de financiële sector op dit gebied innovatie<br />

remt en de lat nog niet hoog genoeg<br />

durf te leggen. Ik begrijp dat we<br />

ergens naar toe moeten groeien maar<br />

radicale innovatie zou pas echt mooi<br />

zijn. Het zou het imago en concurrentiepositie<br />

van de branche een enorme<br />

boost kunnen geven. n<br />

40 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 40 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 41 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

INSPIRATIE<br />

De redactie stelt in iedere<br />

editie van het New Financial<br />

Magazine vijfentwintig<br />

‘zinnige vragen’ aan een<br />

(financieel) dienstverlener<br />

die zich in het afgelopen<br />

kwartaal positief heeft<br />

onderscheiden. Ditmaal<br />

Meino Zandwijk, initiatiefnemer<br />

van Dutch, een<br />

organisatiebureau die<br />

bedrijven helpt bij de<br />

transitie naar duurzaamheid<br />

en sociaal ondernemerschap<br />

en auteur van<br />

De Directiefluisteraar.<br />

MEINO ZANDWIJK:<br />

“HET GAAT OM HET DOEN,<br />

NIET OM HET PRATEN OVER<br />

EEN BETERE WERELD.”<br />

Zinnige<br />

vragen<br />

TEKST ERIK FRIEDEBERG | BEELD MARGARET LANSINK<br />

42 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 42 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

1<br />

Hoe wil je herinnerd worden als financieel<br />

dienstverlener?<br />

Ben natuurlijk in mindere mate een<br />

financieel dienstverlener, ook zijn er<br />

wel samenwerkingen met financieel<br />

dienstverleners zoals Triodos Bank. Als<br />

dienstverlener hoop ik dat mijn pleidooi<br />

voor ‘rechtsbreinige’ waarden<br />

wordt opgepakt. In mijn boek De directiefluisteraar<br />

wil ik lezers inspireren om<br />

los te komen, om weer lucht te hebben,<br />

om te leren. In de lijn van ‘Zing,<br />

vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder’,<br />

zou ik willen afsluiten met ‘Lees,<br />

kijk, zoek, vind, leef, werk en verwonder’.<br />

Maar bovenal: volg je hart. Ik hoop<br />

met mijn werk een bijdrage te leveren<br />

aan de overstap van organisaties naar<br />

duurzaamheid en sociaal ondernemerschap.<br />

2<br />

En als mens?<br />

Ik heb vier kinderen en drie kleinkinderen<br />

en mijn thema is dan ook:<br />

laat mij de wereld een beetje beter<br />

maken. Ik wil graag herinnerd worden<br />

als duurzame doener. Inspirerend<br />

voorbeeld is voor mij Willem&Drees,<br />

de online winkel van Willem Treep en<br />

Drees Peter van den Bosch. Zij zetten<br />

al in 2009 de eerste stappen op weg<br />

naar een gezonde voedselketen, werken<br />

sinds 2016 samen met Beebox,<br />

waar wij als Dutch bij betrokkken zijn.<br />

Sinds 2017 hebben Willem&Drees een<br />

vernieuwde webwinkel met een rijk<br />

pallet aan verse en gezonde biologische<br />

producten uit de regio, terwijl<br />

de boeren een faire prijs krijgen. Het<br />

is een concrete bijdrage op weg naar<br />

een gezondere voedselketen. Verder<br />

word ik geïnspireerd door B-Corp, het<br />

wereldwijde keurmerk voor bedrijven<br />

die maatschappelijke relevantie, sociale<br />

betekenis en duurzaamheid hoog<br />

in het vaandel hebben staan. Nog niet<br />

zo lang geleden verkreeg Manifesto,<br />

de accountant die het volstrekt anders<br />

doet, bijvoorbeeld het keurmerk. (Oprichter<br />

Erik Friedeberg beantwoordde<br />

de Zinnige Vragen in de zomereditie<br />

20<strong>18</strong> van het New Financial Magazine,<br />

red.).<br />

3<br />

Waarom ga jij (iedere ochtend) aan<br />

het werk?<br />

Meestal ga ik aan het werk omdat ik<br />

het leuk en zinvol vind. Ik verkeer ook<br />

al langere tijd in de gelukkige omstandigheid<br />

vrij te kunnen handelen en die<br />

dingen te doen die ik leuk, mooi of betekenisvol<br />

vind.<br />

4<br />

Op welke (zakelijke) beslissing ben<br />

je het meest trots?<br />

Mijn beste zakelijke beslissing was om te<br />

gaan ondernemen na ruim twintig jaar<br />

corporate banen te hebben gehad bij<br />

Cap Gemini en Getronics. Prima werk,<br />

al was het maar omdat het me gebracht<br />

heeft tot wat ik nu aan het doen ben.<br />

5<br />

En op welke het minst?<br />

Achteraf gezien, en achteraf is makkelijker<br />

praten, had ik in 2008 en 2009<br />

dieper moeten nadenken over de consequenties<br />

van de financiële crisis voor<br />

onze organisatie en onze werknemers.<br />

De impact was groot en door me dit eerder<br />

te realiseren had ik eerder in actie<br />

kunnen komen.<br />

6<br />

Wat is de mooiste eigenschap van<br />

een mens?<br />

Liefde en respect voor anderen<br />

7<br />

Zijn mensen van nature goed of<br />

slecht?<br />

Ik vertrouw op het goede, maar laat<br />

daarin mijn intuïtie leiden. Nagenoeg<br />

altijd is dat juist. Het is dus de kunst<br />

om naar je intuïtie te leren luisteren.<br />

Het brein overziet maar een beperkt<br />

deel van de werkelijkheid. Het brein<br />

kun je zien als topje van de ijsberg.<br />

Beslissingen worden vooral beïnvloed<br />

door wat er zich onder de waterspiegel<br />

bevindt. Het is de kunst om op je inspiratie<br />

te vertrouwen. Het brein neemt<br />

zelf geen beslissingen maar doorgaans<br />

niet meer dan een instrument dat eenmaal<br />

genomen beslissingen rechtpraat<br />

of vergoelijkt.<br />

8<br />

Welk dier kan de aarde wel missen?<br />

Het enige dier dat de aarde kan missen<br />

om ‘gezond’; te blijven, is de mens.<br />

9<br />

INSPIRATIE<br />

Ben je meer rationeel of meer intuïtief<br />

ingesteld? Is er zakelijk en<br />

privé een verschil?<br />

Ik ben intuïtief ingesteld en naar mijn mening<br />

is er weinig verschil in mijn gedrag<br />

in mijn zakelijk en privéleven, ook al denken<br />

ze daar thuis weleens anders over.<br />

10<br />

Wat is de mooiste herinnering<br />

uit jouw leven?<br />

De geboorten van mijn vier kinderen.<br />

Dat is het ultieme wonder wat ons<br />

wordt geschonken.<br />

11<br />

Als je een boek zou schrijven,<br />

wat zou de titel dan zijn?<br />

In 2015 publiceerde ik De Directiefluisteraar,<br />

een boek dat ik goed gelukt vind<br />

en als het er nog niet was, zou ik het direct<br />

opnieuw publiceren. Ik attendeer<br />

mensen op het belang om hun hart te<br />

volgen. Een boek in wording is Meinories<br />

waarin ik (via fotoboeken) verhalen<br />

wil vertellen die het hart raken.<br />

12<br />

Door wie of wat word jij geïnspireerd?<br />

Een belangrijk inspirator voor mij is<br />

Freek de Jonge. Ik ben sowieso een liefhebber<br />

van verhalen met een boodschap.<br />

13<br />

Wat vind je echt mooi? Kun je<br />

uitleggen waarom?<br />

Ik ben natuurliefhebber en ben graag<br />

in de natuur. Zelf woon ik tegen de<br />

Soesterduinen aan, dan is een ree, al<br />

dan niet met kleintjes, heel mooi. Dutch<br />

is niet voor niets gevestigd in de<br />

Eemlandhoeve van Jan en Maaike Huijgen<br />

in Bunschoten. De Eemlandhoeve<br />

staat in alles symbool voor de kant die<br />

het uit moet gaan: van groot, groter,<br />

groots naar klein, beter, best. Alles op<br />

de hoeve staat in het teken van dichtbij<br />

de natuur. Het is een plek om tot jezelf<br />

te komen. Verder geniet ik van de concerten<br />

van U2, die ik samen met mijn<br />

zoon bezoek, ook in het buitenland. Ik<br />

houd van muziek met een boodschap.<br />

14<br />

Draag je bij aan een groenere of<br />

duurzamere wereld?<br />

Het is de missie van mijn bedrijf. Met<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 43<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 43 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

INSPIRATIE<br />

Dutch Sustainable Transformations zijn<br />

we onder meer actief in het domein van<br />

energie en voedsel. Ook hier gaat het om<br />

het doen, niet om het praten over een<br />

betere wereld. We zijn als bedrijf medeverantwoordelijk<br />

voor de uitrol van B-<br />

corp in Nederland en we zijn mede-oprichter/initiatiefnemer<br />

van de corporatie<br />

Sanboeco (Beebox/Willem&Drees),<br />

het Institute for Future of Living en met<br />

de Transitiecoalitie Voedsel (gezond<br />

eten uit een gezonde keten). De praktijk<br />

van groen en duurzaam is de bestaansreden<br />

van ons bedrijf.<br />

15<br />

Geef je aan goede doelen? Geloof<br />

je in het nut ervan?<br />

Ik geef aan Habitat for Humanity, ook omdat<br />

ik daar erelid van ben. Ik ben ruim<br />

tien keer voor hen op reis ben geweest<br />

en geloof in dit soort modellen. Mensen<br />

krijgen een hypotheek, bouwen<br />

daar een huis van en betalen de lening<br />

terug. Dat is zinvol en heeft aantoonbaar<br />

nut. De wereld kampt immers met<br />

een huisvestingscrisis. Uit cijfers van<br />

de Verenigde Naties blijkt dat een miljard<br />

mensen in sloppen wonen. En de<br />

oprukkende verstedelijking maakt het<br />

probleem met de dag groter. Elke week<br />

komen er een miljoen mensen bij in de<br />

stedelijke gebieden. Velen van hen trekken<br />

uit bittere noodzaak naar de stad.<br />

Zonder geld en zonder werk komen zij<br />

terecht in een van de vele sloppenwijken.<br />

En als we niets doen, zal dit aantal<br />

over dertig jaar zijn gegroeid naar twee<br />

miljard. Habitat for Humanity ziet<br />

mensen in ontwikkelingslanden niet<br />

als slachtoffers, maar als zelfstandige<br />

mensen die – met een steuntje in de<br />

rug – heel goed in staat zijn om een eigen<br />

toekomst op te bouwen. Habitat, zo<br />

is ook op de site te lezen, staat voor projecten<br />

waar letterlijk ‘gebouwd’ wordt<br />

aan een betere toekomst.<br />

Daarnaast ben ik eerdaags betrokken<br />

bij Truvalu, ook om op ondernemende<br />

wijze invulling te geven aan de<br />

waardeketen (met name agro). Truvalu<br />

is een bedrijf van ICCO Cooperation. Als<br />

co-entrepreneur zet Truvalu haar lokale<br />

kennis, bedrijfsmodellen, netwerken<br />

en financiële middelen in om een klein<br />

bedrijf te laten groeien.<br />

In Nederland ben ik voorzitter<br />

van stichting Zoalsjan, een stichting<br />

dat fondsen werft voor ALS-patienten,<br />

en deze zolang mogelijk comfortabel<br />

thuis laat wonen.<br />

16<br />

Is het leven op aarde een illusie<br />

of is het leven de enige realiteit?<br />

Lastige vraag, ik denk dat ik dichterbij<br />

realiteit zit.<br />

17<br />

Geloof je in een leven na de<br />

dood?<br />

Niet echt.<br />

<strong>18</strong><br />

Zou je eeuwig willen leven?<br />

Nee. De schoonheid van het leven<br />

is dat het tijdelijk is. Als iedereen<br />

vandaag zou weten dat hij of zij eeuwig<br />

leeft met hetzelfde bewustzijn, dan liggen<br />

massale depressies op de loer.<br />

19<br />

Ben je bang voor de dood?<br />

Ik geloof niet dat ik bang ben<br />

voor de dood, ook al weet je het pas zeker<br />

als het moment daar is. En dat moment<br />

zou ik graag nog even uitstellen.<br />

20<br />

Waar haal jij troost/steun vandaan?<br />

Mijn wederhelft (Nicoline) en mijn vier<br />

kinderen.<br />

21<br />

Wat versta jij onder liefde?<br />

Deze vraag levert ook thuis weleens<br />

reactie op, maar het zou onvoorwaardelijk<br />

moeten zijn, net zoals de<br />

liefde voor je eigen kind dat is. Dat<br />

vraagt wel om een goed zelfbeeld en<br />

dat ontwikkelt zich met de jaren.<br />

22<br />

“LOUTER FINANCIEEL WAARDE<br />

Ben jij honderd procent verantwoordelijk<br />

voor je eigen leven?<br />

Ja, dat ben ik en hier ligt ook een grote<br />

uitdaging voor iedereen, mits gezond<br />

van lijf en leden uiteraard. Klimaat,<br />

medemens, jezelf, de opvoeding, de gezondheid<br />

zijn allemaal aspecten waarbij<br />

verantwoordelijkheid in het algemeen<br />

niet goed gedragen en genomen<br />

wordt en waardoor de problemen onvoldoende<br />

worden aangepakt. We zijn<br />

gewend om te vaak met een vinger naar<br />

een ander te wijzen: de politici moeten<br />

het oplossen, mijn baas, mijn collega’s,<br />

mijn partner, de multinationals. We<br />

kunnen echter allemaal bijdragen, ook<br />

al is het naar gevoel op kleine schaal.<br />

Neem die verantwoordelijkheid dan<br />

ook, is mijn devies.<br />

23<br />

Welke levenswijsheid zou je je<br />

kinderen op dit moment willen<br />

meegeven?<br />

Rust, respect en vertrouwen in jezelf en<br />

in de ander zijn waarden die ik graag<br />

mee wil geven. Verbinden is mijns inziens<br />

de crux, verbonden zijn met de<br />

aarde, met jezelf en met de mensen om<br />

je heen.<br />

24<br />

Welke levensvraag zou jij graag<br />

voor je dood beantwoord zien?<br />

Ik weet niet of dat een levensvraag is,<br />

maar ik zou graag willen dat bedrijven<br />

die louter voor financieel gewin gaan,<br />

beseffen dat zij veelal de bron zijn van<br />

het kwaad. Tegelijkertijd zou ik willen<br />

dat financiële systemen weer een middel<br />

worden en geen doel. Mooi en krachtig<br />

betoog is dat van Kate Raworth in De<br />

Donuteconomie. (Een interview met haar<br />

verscheen in lente-editie 20<strong>18</strong> van het<br />

New Financial Magazine, red.).<br />

<strong>25</strong><br />

GEDREVEN BEDRIJVEN<br />

MOETEN GAAN BESEFFEN<br />

DAT ZIJ VEELAL DE BRON<br />

ZIJN VAN HET KWAAD”<br />

Wat moet je voor je dood ooit<br />

nog een keer absoluut hebben<br />

gedaan?<br />

Een initiatief dat ertoe doet, (mede)<br />

vormgeven, zoals de energietransitie.<br />

Verder heb ik wat mijn hart begeert. Ik<br />

ben tevreden en blij. n<br />

44 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 44 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 45 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

ALAN McSMITH:<br />

“MINDSET GERICHT<br />

OP ZAKELIJK WELZIJN.”<br />

Alan McSmith tijdens een sessie van het New<br />

Financial Forum. Foto Rodney Kersten<br />

46 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 46 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

Ik denk niet dat iemand van jullie ooit van plan is geweest om een<br />

aap te vangen. Een Afrikaans gezegde luidt dat je een aap langzaam<br />

dient te vangen. Wijze woorden waarmee ook andere uitdagingen<br />

het hoofd kunnen worden geboden.<br />

Apen vang je<br />

langzaam<br />

TEKST ALAN McSMITH<br />

Wie haastig een aap wil<br />

vangen, zal er niet in<br />

slagen. Ik denk echter<br />

niet dat de bedenker<br />

van deze wijze woorden<br />

dit letterlijk bedoelde.<br />

Meer dan waarschijnlijk stamt<br />

de uitdrukking uit een kleurrijk en dramatisch<br />

verhaal voor dorpsjongeren<br />

om hen te wijzen op nobele eigenschappen<br />

als geduld, ijver, doorzettingsvermogen,<br />

samenwerking en verantwoordelijkheid.<br />

Om een aap daadwerkelijk<br />

te vangen, moet je niet alleen zijn gewoontes<br />

kennen, maar ook zijn leefomgeving.<br />

Het is noodzakelijk om zijn sterke<br />

en zwakke punten te kennen en zijn<br />

drijfveren te begrijpen. Als je weet wat<br />

hem motiveert, kun je hem vangen.<br />

Maar wees gewaarschuwd. Het lukt je<br />

misschien niet de eerste of de tweede<br />

keer, maar pas bij een derde poging.<br />

Deze metafoor laat zien hoe het vaak in<br />

het leven gaat. Dit is waar dit verhaal<br />

over gaat. Het spreekt de aap in ieder<br />

van ons aan.<br />

SPIEGEL<br />

De stichting New Financial Forum<br />

heeft als doel te inspireren op weg naar<br />

vernieuwing en verbetering. Door naar<br />

de natuur te luisteren en in de spiegel<br />

te kijken die de natuur ons voorhoudt,<br />

zijn we in staat een meer duurzamere<br />

vorm van leiderschap te ontwikkelen.<br />

Een van de belangrijkste verschuivingen<br />

in de moderne bedrijfswereld<br />

is de overgang van het soms ongegeneerd<br />

streven naar financieel voordeel<br />

en winst op de korte termijn naar een<br />

mindset die op ‘zakelijk welzijn’ is gericht.<br />

Een holistische, evenwichtige<br />

en duurzame cultuur die het welzijn<br />

van werknemers en consumenten omarmt<br />

en tegelijkertijd verantwoordelijkheid<br />

neemt voor het milieu en sociale<br />

vraagstukken. Een geleidelijk en geduldig<br />

proces. Je zou kunnen zeggen dat<br />

de bestuurskamer van vandaag de dag<br />

op zijn eigen wijze een aap aan het vangen<br />

is.<br />

AFRIKAAN<br />

De energieke, stimulerende atmosfeer<br />

van een druk kantoor lijkt misschien<br />

ver verwijderd van de kleurrijke, lawaaierige,<br />

drukke energie van een Afrikaanse<br />

markt. Maar ik geloof dat de<br />

behoefte aan wezenlijk begrip en persoonlijke<br />

groei geen grenzen kent. Misschien<br />

is de grootste fout die we kunnen<br />

maken te denken dat er weinig te<br />

leren valt rond een eenvoudige open<br />

haard... of aan een vergadertafel.<br />

Zelfs voor mij als Afrikaan raakt het<br />

woord Afrika me tot in het diepst van<br />

mijn hart. Het roept een veelheid aan<br />

gedachten en beelden op. Van ruwe,<br />

droge doornstruiken en gier-gevulde<br />

luchten tot geschilderde voorgevels van<br />

hutten met verkeerd gespelde opschriften<br />

die uitnodigen voor een biertje of<br />

een knipbeurt. Majestueuze olifantenkudden<br />

die weten dat ze erbij horen.<br />

De kleurrijke kleding van vrouwen<br />

die brandhout verzamelen en diepe<br />

vreugde ervaren als ze dat hout vinden.<br />

Schoenloze kinderen die tikkertje spelen<br />

en geen haast hebben om nog voor<br />

Alan McSmith<br />

Alan McSmith is al meer dan dertig<br />

jaar wildernisgids in Botswana,<br />

Zuid-Afrika, Namibië en Zambia.<br />

Hij is een ervaren verteller en<br />

geeft overal in de wereld presentaties<br />

over leiderschap en de lessen<br />

die de wildernis het bedrijfsleven<br />

te bieden heeft. Meer informatie:<br />

www.alanmcsmith.com.<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 47<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 47 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

NATUURLIJK EVENWICHT<br />

“DOOR NAAR DE NATUUR TE<br />

LUISTEREN EN IN DE SPIEGEL<br />

TE KIJKEN DIE DE NATUUR ONS<br />

VOORHOUDT, ZIJN WE STAAT<br />

EEN MEER DUURZAMERE<br />

VORM VAN LEIDERSCHAP<br />

TE ONTWIKKELEN”<br />

de bel de school te bereiken. Zilverharige<br />

oude mannen die de zegeningen van<br />

een andere tijd eren, terwijl ze het comfort<br />

van elkaars gezelschap koesteren<br />

De wijsheid van Afrikaanse ouderen<br />

suggereert dat een rustig gesprek veel<br />

problemen oplost. Steeds meer taferelen<br />

van het Afrika dat ik ken, laten zich<br />

vertalen naar de bestuurskamers van<br />

bedrijven.<br />

DEZELFDE PRIJS<br />

Het is interessant te weten dat elke tros<br />

tomaten op de gemiddelde Afrikaanse<br />

markt exact hetzelfde kost. Elke avocado,<br />

elke sigaret en elk brood heeft dezelfde<br />

prijs, ongeacht welke kraam je<br />

kiest. Je zult twintig kraampjes achter<br />

elkaar vinden die er allemaal hetzelfde<br />

uitzien en precies dezelfde producten<br />

aanbieden. De dames die in de stallen<br />

lopen, lijken ontspannen. Ze proberen<br />

je te verleiden hun kraam te bezoeken,<br />

maar zullen niet proberen je weg te lokken<br />

van een andere kraam. Morgen is<br />

er immers weer een dag.<br />

“Meer dan ooit moet het leven<br />

worden gekenmerkt door<br />

een gevoel van universele<br />

verantwoordelijkheid, niet<br />

alleen van land tot land<br />

en mens tot mens, maar ook<br />

van mens tot alle andere<br />

vormen van leven.”<br />

– DALAI LAMA –<br />

Ik werkte laatst op mijn laptop midden<br />

in een winkelcentrum toen een stel<br />

naast me ging zitten. Ik was geboeid<br />

door hun gesprek. Ze leken zich door<br />

niets of niemand gehinderd te voelen<br />

en waren verwikkeld in een verhit gesprek<br />

over God. “Waarom moet je God<br />

altijd uitdagen?”, vroeg de man toen<br />

hij wild over het scherm van zijn Ipad<br />

veegde en een relevant couplet uit zijn<br />

papierloze bijbel tevoorschijn toverde.<br />

Ik was me ervan bewust dat ik aan het<br />

afluisteren was en getuige was van een<br />

verandering. De gepassioneerde Ipaddominee<br />

en zijn metgezel waren moderne,<br />

energieke Zuid-Afrikanen die tijdens<br />

hun drukke werk de tijd namen<br />

om iedereen uit te nodigen en verhalen<br />

te delen aan hun kampvuur.<br />

STRATEGISCHE CHECKLISTS<br />

Leiden de gidsen van de moderne zakenwereld<br />

ons naar een pad dat succes<br />

laat zien als een eervolle, evenwichtige<br />

reis in plaats van alleen maar winst<br />

op korte termijn? Wellicht is de combinatie<br />

van strategische checklists van<br />

het moderne bedrijfsleven en de openhaard<br />

gesprekken van de wijze ongeletterde<br />

Afrikaan een route die leidt tot<br />

een daadwerkelijk maximaal rendement<br />

voor alles en iedereen in de wereld,<br />

zowel nu als in de toekomst. n<br />

Dit is een vertaling van het verhaal dat Alan<br />

McSmith schreef voor het New Financial Magazine,<br />

zomereditie 2013.<br />

48 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 48 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 49 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AMBASSADEURS<br />

Ambassadeurs van het<br />

N<br />

• Dick-Jan Abbringh | Purpose<br />

Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh<br />

• Roy van den Anker | MultiSafe<br />

Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker<br />

• Martin van Arendonk | Univé<br />

Newfinancialforum.nl/martin-van-arendonk<br />

• Bjørn Aris | Return on People<br />

Newfinancialforum.nl/bjorn-aris<br />

• Armand Baas Becking | DELA<br />

Newfinancialforum.nl/armand-baas-becking<br />

• Jeroen Bais | Next Step Factory<br />

Newfinancialforum.nl/jeroen-bais<br />

• Ferdinand Bakker | Schouten Zekerheid<br />

Newfinancialforum.nl/ferdinand-bakker<br />

• Pieter van den Ban | Univé<br />

Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban<br />

• Jelle Bartels | Next Step Factory<br />

Newfinancialforum.nl/jelle-bartels<br />

• Ewald Bary | Lindenhaeghe<br />

Newfinancialforum.nl/ewald-bary<br />

• Ron Bavelaar | Yarden<br />

Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar<br />

• Lambert Becks | Qees<br />

Newfinancialforum.nl/lambert-becks<br />

• Robin van Beem | Polis Advocaten<br />

Newfinancialforum.nl/robin-van-beem<br />

• Johanneke Behrend | AEGON<br />

Newfinancialforum.nl/johanneke-behrend<br />

• Ted van den Bergh | Triodos Foundation<br />

Newfinancialforum.nl/ted-van-den-bergh<br />

• Toon Berendsen | VVP<br />

Newfinancialforum.nl/toon-berendsen<br />

• Egbert Berkhoff | NNEK<br />

Newfinancialforum.nl/egbert-berkhoff<br />

• Joke Bijleveld | Achmea Academy<br />

Newfinancialforum.nl/joke-bijleveld<br />

• Ria Blok-Leenheer | Zwitserleven<br />

Newfinancialforum.nl/ria-blok-leenheer<br />

• Olette Bollen | Connect4Value<br />

Newfinancialforum.nl/olette-bollen<br />

• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning<br />

Newfinancialforum.nl/thom-boot<br />

• Yvonne Bouman | Florijn College<br />

Newfinancialforum.nl/yvonne-bouman<br />

• Kevin Bourgonje | a.s.r.<br />

Newfinancialforum.nl/kevin-bourgonje<br />

• Jules Brader | De Goudse<br />

Newfinancialforum.nl/jules-brader<br />

• Nanda Bramer | MY Organization<br />

Newfinancialforum.nl/nanda-bramer<br />

• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies<br />

Newfinancialforum.nl/michiel-brandt<br />

• Ad Broere | Ceder Consult<br />

Newfinancialforum.nl/ad-broere<br />

• Arno Brons | Avéro Achmea, Voorzie<br />

Newfinancialforum.nl/arno-brons<br />

• Mark de Bruijn | Obvion<br />

Newfinancialforum.nl/mark-de-bruijn<br />

• Wilma de Bruijn | Eurapco<br />

Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn<br />

• Christel van Capelleveen / a.s.r.<br />

Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen<br />

• Urjan Claassen | Quilify<br />

Newfinancialforum.nl/urjan-claassen<br />

• Klaas Coolen | Coolen Expertise<br />

Newfinancialforum.nl/klaas-coolen<br />

• Marcel Coopman | Next Step Factory<br />

Newfinancialforum.nl/marcel-coopman<br />

• Kim Cramer | Emotone<br />

Newfinancialforum.nl/kim-cramer<br />

• Gijs Dalen Meurs / Eyevestor.com<br />

newfinancialforum.nl/gijs-dalen-meurs<br />

• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea<br />

Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam<br />

• Gary Damen | Paradigma Groep<br />

Newfinancialforum.nl/gary-damen<br />

• Petrosjan Damen | Sintering<br />

Newfinancialforum.nl/petrosjan-damen<br />

• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen<br />

Newfinancialforum.nl/chris-Das<br />

• Marjolein Demmers | De Groene Zaak<br />

Newfinancialforum.nl/marjolein-demmers<br />

• Douwe Dijkstra<br />

Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra<br />

• Jan Donselaar | DMA<br />

Newfinancialforum.nl/jan-donselaar<br />

• Frank van den Dungen Bille<br />

Newfinancialforum.nl/frank-van-den-dungen<br />

• Peter Dussel / Figlo<br />

Newfinancialforum.nl/peter-dussel<br />

• Wilko Emmens | Allianz Nederland<br />

Newfinancialforum.nl/wilko-emmens<br />

• Madelon Engels | Beyond Marketing<br />

Newfinancialforum.nl/Madelon-engels<br />

• Patrick Eppink | Turner<br />

Newfinancialforum.nl/patrick-eppink<br />

• Serge Evers | Yarden<br />

Newfinancialforum.nl/serge-evers<br />

• Jolanda Franken | Obvion<br />

Newfinancialforum.nl/jolanda-franken<br />

• Indra Frishert | Dazure<br />

Newfinancialforum.nl/indra-frishert<br />

• Nancy Gaertner | Schouten Zekerheid<br />

Newfinancialforum.nl/nancy-gaertner<br />

• Karin van Geelen | Yellow communicatie<br />

Newfinancialforum.nl/karin-van-geelen<br />

• Steven Geldof | Inspirerende Hutspot<br />

Newfinancialforum.nl/steven-geldof<br />

• Annemarie Gerritsma | GAPP<br />

Newfinancialforum.nl/annemarie-gerritsma<br />

• Jacky van de Goor | Legende<br />

Newfinancialforum.nl/jacky-van-de-goor<br />

• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co<br />

Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek<br />

• Claudia Goossen | AEGON<br />

Newfinancialforum.nl/claudia-goossen<br />

• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam<br />

Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf<br />

• René de Haan | acht!<br />

Newfinancialforum.nl/rene-de-haan<br />

• Jeanette Hadderingh | NIBE SVV<br />

Newfinancialforum.nl/jeanette-hadderingh<br />

• Roger Hagen / Rebels in Finance<br />

Newfinancialforum.nl/roger-hagen<br />

• Arjan Hakkennes | Arag<br />

Newfinancialforum.nl/arie-hakkennes<br />

• Jan Hamburger | Turien & Co<br />

Newfinancialforum.nl/jan-hamburger<br />

• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland<br />

Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen<br />

• Kees Haverkamp | Newest Industry<br />

Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp<br />

• Maurice van den Hemel | All-Insure<br />

Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel<br />

• Marco Hoekstra<br />

Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra<br />

• Liesbeth Hogervorst | Energizer<br />

Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst<br />

• Jack Hommel | Centraal Beheer Achmea<br />

Newfinancialforum.nl/jack-hommel<br />

• Ton van Hooft | Van Hooft & Postema<br />

Newfinancialforum.nl/ton-van-hooft<br />

• Gerard Hulsman | Interim en Advies<br />

Newfinancialforum.nl/gerard-hulsman<br />

• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance<br />

Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp<br />

• Sylvia Janssen | Onkar Compliance<br />

Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen<br />

• Jelle Jansons | Nationale-Nederlanden<br />

Newfinancialforum.nl/jelle-jansons<br />

• Jorad Jongeneel | AEGON<br />

Newfinancialforum.nl/jorad-jongeneel<br />

• Femke de Jong<br />

Newfinancialforum.nl/femke-de-jong<br />

• Mark Jordens | Edmond Halley<br />

Newfinancialforum.nl/mark-jordens<br />

• Antoinette Kalkman | FlexFront<br />

Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman<br />

• Roland van Kemenade | Verberkmoes<br />

Newfinancialforum.nl/roland-van-kemenade<br />

• Oskar Kemperman | Nationale-Nederlanden<br />

Newfinancialforum.nl/oskar-kemperman<br />

• Ron van Kesteren | Stv<br />

Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren<br />

• Jan Willem Kirpestein | Spirit, Heart & Mind Corpus<br />

Newfinancialforum.nl/jan-willem-kirpestein<br />

• Pepijn van Kleef | MoneyView Research<br />

Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef<br />

50 | <strong>NFM</strong> HERFST 20<strong>18</strong><br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 50 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

AMBASSADEURS<br />

New Financial Forum<br />

• Kees Klomp | Karmanomics<br />

Newfinancialforum.nl/kees-klomp<br />

• Wibo Koole | Create2connect<br />

Newfinancialforum.nl/wibo-koole<br />

• Theo Kocken | Cardano Group<br />

Newfinancialforum.nl/theo-kocken<br />

• Alexander Koene | BR-ND<br />

Newfinancialforum.nl/alexander-koene<br />

• Erna Knipscheer | Lifebalance4u<br />

Newfinancialforum.nl/erna-knipscheer<br />

• Wiro Kuipers | Zin in de Zaak<br />

Newfinancialforum.nl/wiro-kuipers<br />

• Sjoerd Laarberg | Allianz Nederland<br />

Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg<br />

• Denise Land | Financial life planner<br />

Newfinancialforum.nl/denise-land<br />

• Michel van Leeuwen | Flanderijn<br />

Newfinancialforum.nl/michel-van-leeuwen<br />

• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group<br />

Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher<br />

• Michael Lieffering | eBenefits<br />

Newfinancialforum.nl/michael-lieffering<br />

• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals<br />

Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen<br />

• Michael Mackaaij | MultiSafe<br />

Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij<br />

• Thom Mallant | Allianz Nederland<br />

Newfinancialforum.nl/thom-mallanT<br />

• Gilbert Mattu | a.s.r.<br />

Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu<br />

• Mark de Meij | PLANgroepFS<br />

Newfinancialforum.nl/mark-de-meij<br />

• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0<br />

Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard<br />

• Patrick Meijn | Allianz<br />

Newfinancialforum.nl/patrick-meijn<br />

• Richard Meinders | SVC Groep<br />

Newfinancialforum.nl/richard-meinders<br />

• Hans Ludo van Mierlo<br />

Newfinancialforum.nl/hans-ludo-van-mierlo<br />

• Constant Moolenaar | Reaal<br />

Newfinancialforum.nl/constant-moolenaar<br />

• Marc de Moor / Sandstreet Consultants<br />

Newfinancialforum.nl/marc-de-moor<br />

• Saskia van Muijsenberg | BiomimicryNL<br />

Newfinancialforum.nl/saskia-van-den-muijsenberg<br />

• Arjan Nollen | Delta Lloyd<br />

Newfinancialforum.nl/arjan-nollen<br />

• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar<br />

Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen<br />

• Jurjen Oosterbaan Martinius | Bureau DFO<br />

Newfinancialforum.nl/jurjen-oosterbaan<br />

• Thera van Osch | OQ consulting<br />

Newfinancialforum.nl/thera-van-osch<br />

• Inge Philippart | AEGON<br />

Newfinancialforum.nl/inge-philippart<br />

• Gilbert Pluym / Onderlinge ‘s-Gravenhage<br />

Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym<br />

• Peter Post | MoneyView Research<br />

Newfinancialforum.nl/peter-post<br />

• Kathy Reinerie | Vivendi Financieel Advies<br />

Newfinancialforum.nl/kathy-reinerie<br />

• Hamid Ressang | RedZebra Group<br />

Newfinancialforum.nl/Hamid-ressang<br />

• Paul Rijns | a.s.r.<br />

Newfinancialforum.nl/paul-rijns<br />

• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief<br />

Newfinancialforum.nl/tim-rijvers<br />

• Marije Romeijn | Zwitserleven<br />

Newfinancialforum.nl/marije-romeijn<br />

• Peter Ronteltap | Zwitserleven<br />

Newfinancialforum.nl/peter-ronteltap<br />

• Tamara Ronteltap / Purpose Coaching<br />

Newfinancialforum.nl/tamara-ronteltap<br />

• Katja van Roosmalen | MKB journalist<br />

Newfinancialforum.nl/katja-van-roosmalen<br />

• Rolf Rozestraten | Obvion<br />

Newfinancialforum.nl/rolf-rozestraten<br />

• Eline Rugebregt | a.s.r.<br />

Newfinancialforum.nl/eline-rugebregt<br />

• Han de Ruiter<br />

Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter<br />

• Gerard van Santen | Inventiv<br />

Newfinancialforum.nl/gerard-van-santen<br />

• Mike Schilperoort | Lindenhaeghe<br />

Newfinancialforum.nl/mike-schilperoort<br />

• Faisal Setoe | Aegon<br />

Newfinancialforum.nl/faisal-setoe<br />

• Pauline Sibbel | Courage to move<br />

Newfinancialforum.nl/pauline-sibbel<br />

• Peggy van der Smitte | Marcel van der Smitte en Partners<br />

Newfinancialforum.nl/peggy-van-der-smitte<br />

• Patrick Steehouwer | DAK Intermediairscollectief<br />

Newfinancialforum.nl/patrick-steehouwer<br />

• Ellen Steijvers | Senvy Consulting<br />

Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers<br />

• Pieter van Stratum | FIDIB<br />

Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum<br />

• Fred Toussaint | Nationale-Nederlanden<br />

Newfinancialforum.nl/fred-toussaint<br />

• Minke Tromp | Bureau voor Toegepaste Filosofie<br />

Newfinancialforum.nl/minke-tromp<br />

• Boudewijn van Uden | a.s.r.<br />

Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden<br />

• Ivo Valkenburg | Valkenburg bv<br />

Newfinancialforum.nl/ivo-valkenburg<br />

• Tjibbe van der Veen | Oare Wei<br />

Newfinancialforum.nl/tjibbe-van-der-veen<br />

• Pauline Versteegh | Create Your Future<br />

Newfinancialforum.nl/pauline-versteegh<br />

• Jan Verstegen | Eerste stap.nl<br />

Newfinancialforum.nl/jan-verstegen<br />

• Carla Verwijmeren | Centraal Beheer Achmea<br />

Newfinancialforum.nl/carla-verwijmeren<br />

• Hans Visser | Zwitserleven<br />

New financial forum.nl/hans-visser<br />

• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk<br />

Newfinancialforum.nl/valentina-visser<br />

• Wim Vonk | Sparkling CRM<br />

Newfinancialforum.nl/wim-vonk<br />

• Jack Vos | Luyten Adviesgroep<br />

Newfinancialforum.nl/jack-vos<br />

• Willem Vreeswijk | NFF/VVP<br />

Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk<br />

• Owen de Vries | Heartful Banking<br />

Newfinancialforum.nl/owen-de-vries<br />

• Michiel van Vugt / NNEK<br />

Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt<br />

• Petra van der Wal | Petra van der Wal Detachering<br />

Newfinancialforum.nl/petra-van-der-wal<br />

• Ruud van der Wal | Monuta<br />

Newfinancialforum.nl/ruud-van-der-wal<br />

• Ozewald Wanrooij | Neutralis<br />

Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij<br />

• Judith Webber | Pure Human<br />

Newfinancialforum.nl/judith-webber<br />

• Johan Wempe / VU/FEWEB<br />

Newfinancialforum.nl/johan-wempe<br />

• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars<br />

Newfinancialforum.nl/richard-weurding<br />

• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus<br />

Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans<br />

• Marijn Wiersma / FMO<br />

Newfinancialforum.nl/marijn-wiersma<br />

• Enno Wiertsema | Adfiz<br />

Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema<br />

• Marc Wilhelmus | VLPN<br />

Newfinancialforum.nl/marc-wilhelmus<br />

• Gijs Wintzen | LEF<br />

Newfinancialforum.nl/gijs-wintzen<br />

• Patricia Wouda | Patricia Wouda<br />

Newfinancialforum.nl/patricia-wouda<br />

• Meino Zandwijk | dutch<br />

Newfinancialforum.nl/meino-zandwijk<br />

• Amba Zeggen | Risk & Goverance<br />

New financial forum.nl/amba-zeggen<br />

• Marieke van Zuien | BNP Paribas Cardif<br />

Newfinancialforum.nl/marieke-van-zuien<br />

• Harry van der Zwan | Nationale-Nederlanden<br />

Newfinancialforum.nl/harry-van-der-zwan<br />

HERFST 20<strong>18</strong> <strong>NFM</strong> | 51<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 51 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:05

New Financial<br />

Magazine<br />

Het meest inspirerende en<br />

vooruitstrevende magazine voor<br />

financieel dienstverleners<br />

Boordevol Crazy Ones, Young Ones, Innovatie,<br />

Diversiteit, Leiderschap, Taboes, Betekenis,<br />

Rendement en Pure winst<br />

Het magazine is een van de uitingen van de stichting New<br />

Financial Forum. De stichting bundelt krachten, ideeën,<br />

inspiratie en best practices van positief ingestelde mensen<br />

die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een gezonde en<br />

gerespecteerde financiële sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten,<br />

workshops, faciliteert dialogen, is aanjager<br />

van vernieuwing, voegt betekenis toe en is de stem van een<br />

innovatieve en betrokken financiële sector.<br />

WEES VERZEKERD VAN PURE INSPIRATIE EN BEST PRACTICES<br />

EN MELD JE AAN OP WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL<br />

<strong>NFM</strong> <strong>25</strong>-<strong>18</strong>.indd 52 <strong>18</strong>-08-<strong>18</strong> 11:06

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2023 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!