Folietechniek BV weer op eigen benen - Kunststof Magazine

18 e jaargang, juni 2007
WWW.KUNSTSTOF-MAGAZINE.NL
Onderzoek
Testmethoden
voor
veroudering van
kunststoffen
Management
Vraag naar
kunststofproducten
in Rusland neemt
sterk toe
Serie
Tweede deel
van de serie
over Design for
Manufacturing
Het grootste vakblad
voor de kunststofbranche in
Nederland en België
Folietechniek BV weer
op eigen benen
Techniek
Nieuw concept
voor economische
fabricage van
composietdelen

Internationaal elektrisch. Reproduceerbaar, nauwkeurig, snellopend en ook
nog energiezuinig: ARBURG heeft met de volelektrische ALLROUNDER’s A het juiste antwoord op deze
produktie-eisen. De volelektrische ALLDRIVE is er met sluitkrachten van 500 tot 2.000 kN. Effi ciëntie en
nauwkeurigheid, internationaal inzetbaar.
ARBURG BV
Postbus 43025
3540 AA Utrecht
Tel.: +31 (0) 30 24 26 060
Fax: +31 (0) 30 24 26 070
e-mail: netherlands@arburg.com
ARBURG N.V. · Ambachtelijke Zone · De Vunt 9 · 3220 Holsbeek · Tael.: +32 (0) 16 44 12 90 · e-mail: belgium@arburg.com
www.arburg.nl

Onafhankelijk vaktijdschrift voor ondernemers en
leidinggevenden in de kunststofverwerkende, -bewerkende
en -verbruikende industrie
Verschijnt 9 x per jaar
18 e jaargang
Nr. 5, juni 2007
Coverfoto:
Folietechniek BV.
Uitgave:
Koggeschip Vakbladen B.V.
Hettenheuvelweg 41-43
Postbus 1198
1000 BD Amsterdam
Telefoon: (020) 691 66 66
Telefax: (020) 696 03 96
http://www.koggeschip-vakbladen.nl
Directie: Eric A. van Trigt
Redactie:
Pierre D.F. van Daalen (hoofdredacteur)
Redactieadres:
Postbus 1164
2400 BD Alphen aan den Rijn
Telefoon: (0172) 41 93 70
Telefax: (0172) 43 66 20
redactie@kunststof-magazine.nl
Medewerkers:
Jeroen op ten Berg, Bob Boerdam, Myriam Borghuis,
Hugo van der Horst, Myreille Huinink, Tom Kieboom,
Joop Poortenga, Esther Westerhof, Robin Wieringa e.a.
Fotografie:
Bert Heemskerk, NFP Photography e.a.
Advertenties:
Verkoop: Sales & Services (Gerrit Kulsdom)
Postbus 2317
1620 EH Hoorn
Telefoon: (0229) 21 12 11
Telefax: (0229) 27 04 04
E-mail: sns@wxs.nl
Orderafdeling: Yvette Derksema
Telefoon: (020) 691 66 66
Telefax: (020) 696 03 96
E-mail: advertenties@kunststof-magazine.nl
Abonnementen:
Nederland: e 114,50 per jaar (incl. 6% BTW)
Telefonische informatie: (020) 311 39 90
België: e 122,70 per jaar
Telefonische informatie: 00 31 20 3113990
abonnementen@kunststof-magazine.nl
Abonnementen kunnen op elk gewenst moment worden aangevraagd
en lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor
de vervaldatum wordt opgezegd. Zowel aanvragen als opzeggen
dient schriftelijk — per brief of fax — te geschieden.
Hoofd Productie:
Vincent Bruinenberg
Vormgeving en lay-out:
Beaumont Tekst & Ontwerp, Alphen aan den Rijn
Druk:
Thieme MediaCenter, Nijmegen
© 2007 Koggeschip Vakbladen B.V., Amsterdam
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand
of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch,
mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere
manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor alle kwesties inzake het kopiëren van teksten:
Stichting Reprorecht, Prof. E.M. Meijerslaan 3, Postbus 882,
1180 AW Amstelveen, Telefoon: (020) 347 03 10.
Inhoud
18 e jaargang, nummer 5, juni 2007
Nieuws
Algemeen nieuws, intro
Kort
Personalia
Column van Jeroen op ten Berg, Directeur GBO Design - Engineering
Agenda
Trends
Trends grondstoffen. ‘Prijsverhogingen: kunststofkorrels met zout’
Bedrijfsreportage
Folietechniek BV uit het Brabantse Raamsdonksveer vierde onlangs
haar 25-jarig bestaan. Met 55 medewerkers levert het bedrijf
een breed assortiment aan folies voor de thermovormindustrie.
Toepassingen/Materialen
De ontwikkeling en toepassingsmogelijkheden van (nieuwe) kunststofmaterialen.
Techniek
De Technische Hogeschool uit Aken en onderzoeksinstituut IKV
Aachen ontwikkelden een heel nieuw fabricageconcept voor composietmaterialen,
dat de naam ‘Gap impregnation’ heeft meegekregen.
Serie
Het tweede deel van de driedelige serie over Design for Manufacturing
(DFM) en Design for Assembly (DFA) gaat over het verbeteren
van het assemblagegemak.
Onderzoek
De belangrijkste klimaatsinvloeden, verantwoordelijk voor de veroudering
van de meeste materialen, zijn het zonlicht in combinatie
met de (oppervlakte)temperatuur en water in al zijn verschijningsvormen.
Een artikel over de invloed van het klimaat op veroudering
van kunststoffen en over de methoden om de weersbestendigheid
van kunststoffen te kunnen testen.
Apparatuur
Kort nieuws over ontwikkelingen en noviteiten op het gebied van
apparatuur.
Beurzen
De JEC Composites Show 2008 zoekt deelnemers voor gebruikersforums
en Innovation Awards. En tijdens de beurs Materials
Engineering werd voor de derde maal de Materials Engineering
Prijs (MEP) uitgereikt.
Management
De vraag naar kunststofproducten in Rusland neemt sterk toe
en met name de bouw- en verpakkingsmarkt aldaar zullen sterk
groeien. Maar ondanks indrukwekkende groeicijfers blijkt de
markt in Rusland en de voormalige Sovjet Staten ten opzichte van
de rest van Europa nog steeds sterk onderontwikkeld.
4
14, 35
23
17
16
8
10
14, 23
18
24
29
35
36, 41
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
38
3

Algemeen Nieuws
4
SABIC nieuwe eigenaar GE Plastics
Dat General Electric al een
tijdje op zoek was naar een
koper voor haar kunststofdivisie
was al langer bekend,
maar inmiddels is duidelijk
geworden wie de nieuwe eigenaar
zal worden. De keus
is gevallen op de Saudi Basic
Industries Corporation, beter
Adverteerdersindex
Aarts Plastics
Albis Benelux
Arburg
Artiplast
Basell Sales & Marketing
Beaumont Quality Publications
Brevini
Euromex
Ferromatik Milacron
Gullimex
Insigne
JP Plastics
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
bekend als SABIC. Met de
overname van GE Plastics is
een bedrag gemoeid van 11,6
miljard US Dollar.
SABIC is de grootste openbare
vennootschap in het Midden
Oosten en behoort tot de
tien grootste petrochemische
EZ reserveert 42 miljoen euro
voor innovatieprogramma
Met als doel de komende tien jaar een omzetgroei van
ruim zes miljard euro en tienduizend extra arbeidsplaatsen
te realiseren, heeft minister Maria van der Hoeven van
Economische Zaken 42 miljoen euro gereserveerd voor
het innovatieprogramma High Tech Automotive Systems
(HTAS). Het programma is ontwikkeld door de Nederlandse
automotive sector en kent een looptijd van vijf jaar.
Via een open consortium van grote bedrijven, het MKB en
kennis/onderwijsinstellingen wil de sector haar internationale
concurrentiepositie versterken.
34
47
2
9
22
34
33
17
37
34
17,28
9
bedrijven in de wereld. Het
bedrijf schaart zich onder de
wereldmarktleiders in de productie
van polyethyleen, polopropyleen,
glycols, methanol
en meststoffen. Het 17.000
werknemers tellende bedrijf,
dat ondermeer een Research &
Technology Center in Geleen
heeft, is de op drie na grootste
polymeerproducent ter wereld.
Het bedrijf ziet de overname
van GE Plastics en haar
portfolio aan hoogwaardige
kunststoffen als een aanvulling
op haar bestaande activiteiten,
zonder dat daarin ook
maar enige overlap ontstaat.
Na de overname zal SABIC
wereldwijd ongeveer 30.000
medewerkers tellen.
Eerder al nam SABIC de Europese
petrochemietak van
DSM over, evenals die van
Koggeschip Vakbladen
Messe Düsseldorf
Mikrocentrum
Morein
Negri Bossi
Netstal Machinen
P.R.M. Kunststoffen
Robotech
Sepro Robotique
Spaarndam Kunststofrecycling
W&R Plastics
Zuiderplastics
34
15
27
9
48
7
22
17
22
28
28
28
Huntsman in het Verenigd
Koninkrijk. In beide gevallen
bleven de bestaande managementteams
aan het roer staan,
waarbij men ondersteuning
van SABIC kreeg voor het
implementeren van groei- en
investeringsinitiatieven. De
definitieve overname van GE
Plastics door SABIC, waarvoor
nog wel goedkeuring
van overheidswege vereist is,
zal naar verwachting komend
najaar een feit zijn.
VNU Exhibitions komt met ‘Executive Summits’
VNU Exhibitions heeft onlangs
een nieuw bedrijfsonderdeel
opgezet, dat zich volledig
toelegt op de organisatie van
hoogwaardige ‘invitation only’
bijeenkomsten voor directie
en senior management in diverse
sectoren van het Nederlandse
bedrijfsleven. Doel van
VNU Exhibitions is tegemoet
te komen aan de veelgehoorde
wens van directieleden aan contact
en uitwisseling van gedachten
met ‘peers’ in een passende
ambiance. Met deze Executive
Summits Unit, die onder leiding
staat van Desirée Verdijk-
Pet (ex-Microsoft en Heliview)
wordt ingespeeld op de groeiende
behoefte van solution providers
aan één-op-één contact
met de beslissers uit een specifieke
sector of vakgebied.
De bijeenkomsten die door
de Executive Summits Unit
worden georganiseerd zullen
alleen op persoonlijke uitnodiging
toegankelijk zijn. Op
deze manier wil de organisatie
de kwaliteit van de discussie
en informatie-uitwisseling op
voorhand garanderen. VNU
Exhibitions vervult al sinds
1916 de rol van intermediair
en gesprekspartner binnen een
groot aantal sectoren in Nederland.
Bij de lancering weet de
organisatie zich dan ook gesteund
door een zeer uitgebreid
netwerk. De thematiek voor iedere
Summit wordt gebaseerd
op intensief onderzoek onder
de top 200 organisaties uit een
bepaalde sector. De strategische
vraagstukken die uit deze studies
naar voren komen vormen
de basis voor een uitgebreid interactief
programma met workshops,
lezingen, case studies en
rondetafelgesprekken. Het onderzoeksrapport
maakt tevens
deel uit van de propositie voor
partners en delegates.
Voor november 2007 zijn Summits
gepland voor de sectoren
Finance & Insurance, Overheid
en Zorg. In het voorjaar van
2008 gevolgd door Telecom, Industrie,
Utilities en Transport
& Logistiek. Geïnteresseerden
kunnen contact opnemen
met: VNU Exhibitions Europe,
Laurent Joosen, Key Account
Manager, tel.: (030) 295 28 19,
Wendy van de Geijn, Project
Manager Summit Zorg, Overheid
en Finance & Insurance,
tel.: (030) 295 29 12 of Desirée
Verdijk-Pet, Manager Executive
Summits Unit, tel.: (030)
295 27 35.

Energiekosten belangrijke factor voor
stijgende kostendruk
Bedrijven maken zich wereldwijd
in toenemende mate zorgen
over de kosten van energie
en grondstoffen. Dat blijkt
uit het International Business
Report (IBR) van accountantskantoor
Grant Thornton International.
Volgens 44 procent
van alle bevraagde bedrijven
zullen grondstofprijzen in de
komende twaalf maanden de
belangrijkste factor zijn voor
een stijgende kostendruk, direct
gevolgd door personeelskosten
(41%), energiekosten
(37%) en transportkosten
(34%). Van alle landen lijkt Nederland
zich het minst zorgen
te maken over de grondstofkosten,
terwijl de energieprijzen
ook niet als belangrijkste
kostenfactor worden aangemerkt.
De energiekosten lijken
Europese bedrijven harder te
Het volgende nummer
van Kunststof Magazine
verschijnt
23 augustus
gaan raken dan bedrijven in
andere delen van de wereld.
Vijf van de tien Europese toplanden
op economisch gebied
verwachten dat de prijs voor
energie de belangrijkste factor
is voor een stijgende kostendruk.
De prijs van grondstoffen zal
naar verwachting wereldwijd
een nog groter effect hebben
dan de energieprijsstijging,
waarbij opvalt dat landen uit
alle continenten in de top van
de tabel vertegenwoordigd
zijn. Spaanse bedrijven (61%)
denken de meeste invloed
te gaan voelen van stijgende
grondstofprijzen, op de voet
gevolgd door Botswana en
Singapore (60%) en Thailand
en Frankrijk (56%). In Noord-
Amerika, Engeland en Zwe-
den (31%) heerst beduidend
minder zorg. Nederland (29%)
ziet in dit opzicht de toekomst
het meest rooskleurig. Uit het
rapport blijkt verder dat vooral
bedrijven uit opkomende economieën
zich inspannen om
de energiekosten in te perken.
Alle bedrijven nemen maatregelen
die de invloed van
energie- en milieuproblematiek
op hun kosten moeten
indammen. De belangrijkste
acties die wereldwijd worden
genoemd, zijn:
• 60% van alle bedrijven heeft
maatregelen doorgevoerd
om energieverbruikers bij
niet-gebruik uit te zetten;
• 59% van alle bedrijven heeft
het energieverbruik teruggedrongen;
• 58% van alle bedrijven deed
REACH-verordening is een feit!
De eerste dag van juni markeerde
een belangrijk moment
voor bedrijven die met chemische
stoffen te maken hebben,
want op die dag trad de
REACH-verordening officieel
in werking. Heel veel bedrijven
uit de Europese chemische
industrie zijn al maandenlang
bezig met de voorbereidingen
voor het integreren van
REACH. Voor de Vereniging
van de Nederlandse Chemische
Industrie (VNCI) heeft het
ondersteunen van de chemiebedrijven
bij de implementatie
van REACH de hoogste prioriteit.
Zij organiseert voorlich-
tingsdagen, is een vraagbaak
voor haar leden en richtte in
samenwerking met de Europese
branchevereniging Cefic
ReachCentrum Netherlands
op. Ook in de komende peri-
ode zal de VNCI deze ondersteuning
onverminderd voortzetten.
Overigens blijkt dat
lang niet alle bedrijven zich op
de nieuwe EU-wet voor chemische
stoffen voorbereiden.
onderzoek naar energieverspilling;
• 44% van alle bedrijven heeft
veel geïnvesteerd in energiebesparende
apparatuur;
• 22% van alle bedrijven overweegt
relocatie om transportkosten
te verlagen; en
• 20% van alle bedrijven investeert
in alternatieve
brandstoffen en energievoorzieningen.
Chemische industrie toont gestage groei
De Nederlandse chemische industrie
is het jaar sterk begonnen
met een omzetstijging in
het eerste kwartaal van 10% ten
opzichte van het eerste kwartaal
2006. De prestaties zullen
naar verwachting in de tweede
helft van 2007 stabiliseren. De
Nederlandse chemische industrie verwacht dit
jaar een gemiddelde omzetstijging van circa
5% te kunnen realiseren. Ten grondslag daaraan
ligt een verwachte toename van zowel
productie als afzetprijzen met 2 à 3%.
Ondanks de hoge grondstof- en energieprijzen,
presteerde de chemische industrie in het afgelopen
jaar uitstekend. Met een productiestijging
Adviseurs waarschuwen dat
bedrijven die niet tot de chemiesector
behoren, zich blijkbaar
nog onvoldoende bewust
zijn van gevolgen van de Europese
chemiewet.
van 4,5% en een stijging van
de afzetprijzen met 7%, kwam
de totale omzet uit op € 46
miljard euro. Ten opzichte van
2005 steeg de omzet met ruim
13%. Het tweede kwartaal van
2006 was veruit het beste. Aan
het eind van het jaar kampte
de chemische industrie met onder meer de
traditionele zomerstop en een paar ongeplande
productieonderbrekingen. De waarde van de
export, inclusief doorvoer, nam met ruim 11%
toe tot € 53 miljard. De Nederlandse chemische
industrie neemt hiermee bijna 22% van
de totale export van Nederland naar de EUlanden
voor haar rekening.
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Algemeen Nieuws
5

Algemeen Nieuws
6
Alliantieprogramma levert deelnemers new
business en een groot actief netwerk op
Uit het onderzoek ‘My Industry — Dutch Manufacturing
2010’ van ING blijkt dat bedrijven in de Rubber- en
Kunststofindustrie vooral samenwerken met afnemers,
maar onvoldoende samenwerken op het gebied van
innovatie, R&D en ontwikkeling. Om bedrijven te
helpen ook in die richting te gaan samenwerken, is in
het kader van het Innovatie Prestatie Contract vanuit
de Federatie NRK en in samenwerking met Rabobank
Nederland, Syntens en Berenschot een programma
opgezet. Het alliantieprogramma faciliteert en initieert
bij de opzet van samenwerkingsverbanden om te
komen tot (ver)nieuw(d)e product- en dienstideeën.
Een alliantie is een samenwerkingsverband
tussen tien
à vijftien aanbiedende bedrijven,
zogenoemde ketenpartners
(horizontaal) en ketencollega’s
(verticaal). Door bij een
klantvraag een aantal aanvullende
partners uit de alliantie
te betrekken ontstaat een consortium.
Dit commerciële samenwerkingsverband
van een
kleine groep bedrijven kan op
basis van onderlinge afspra-
Ooit gehoord van bishydroxydeoxybenzoin?
Nee? Ik voorspel u dat de term — maar eerder de afkorting ervan
— binnen een paar jaar algemeen bekend is. Het bovenvermelde
woord is namelijk de benaming van een polymeer dat door een
stel onderzoekers werd ontwikkeld. Een team wetenschappers aan
de University of Massachusetts in Amherst creëerde een polymeer
dat zowel brandveilig als ‘groen’ is. Er zitten geen brandvertragers
in, noch toevoegingen die gevaarlijk zouden kunnen zijn voor de
gezondheid. Dit synthetische polymeer kreeg de naam bishydroxydeoxybenzoin,
maar handiger is wellicht het gebruik van de afkorting
BHDB.
E. Bryan Coughlin, één van de leidinggevende wetenschappers van
het project: 'Dit is een doorbraak voor de hele kunststofwereld.
Vooral omdat het twee problemen uit de weg helpt. Het is uiterst
brandveilig en het bevat geen halogene additieven die bekend staan
als schadelijk voor het milieu'.
Volgens de onderzoekers zijn de eigenschappen van het nieuwe
polymeer: helder, flexibel, duurzaam en veel goedkoper in de
productie dan de tegen hoge temperaturen en hitte bestendige
kunststoffen die op dit moment worden ingezet en die over het
algemeen brosser van structuur en donkerder van kleur zijn.
De luchtvaart, de automotive sector, de kleding en uitrusting van
militairen en zelfs de uitrusting van brandweerlieden zijn groepen
waar deze nieuwe kunststof nu al direct kan worden toegepast. Het
zal echter duidelijk zijn dat ook de consumentensector grote interesse
toont voor deze bijna onbrandbare kunststof.
Hoewel optimistisch over de mogelijkheden die de toepassing van
deze kunststof met zich meebrengt, stelt één van de wetenschappers,
Todd S. Emrick, dat er nog wel enkele vraagtekens zijn.
'Tot nu toe hebben we slechts kleine hoeveelheden van deze kunst-
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
ken een eindproduct leveren,
samen pro-actief optrekken in
de markt, nieuwe producten
ontwikkelen etcetera.
De alliantievorming start met
kennismaken, oriënteren, het
creëren van vertrouwen en
´matchmaking´ tussen deelnemers.
Tijdens bijeenkomsten
worden mogelijke product- of
dienstideeën geselecteerd, onderzocht
en voorbereid. Ideeën
kunnen voortkomen uit be-
staande wensen of uit vraaggestuurde
opdrachten vanuit de
markt, die door ketenpartners
tot dusver zelfstandig niet uitvoerbaar
waren. Dit voorjaar
zijn drie allianties van start
gegaan, gericht op de product/markt-combinatiesautomotive/technische
producten,
bouw en verpakkingen.
Nieuwe deelnemers
welkom
Door het vormen van allianties
kunnen bedrijven nieuwe
markten bedienen en klanten
werven die individueel
niet bereikbaar zijn. Eerdere
programma´s rondom alliantievorming
hebben voor deelnemers
naast new business
geresulteerd in een vergroot
actief netwerk en versterking
van de concurrentiepositie
door samenwerking.
De volgende bedrijven hebben
stofgeproduceerd', stelt hij.
'We weten nog
niet hoe de productie
van BHDB zal gaan bij grote
hoeveelheden. De ervaring zal het leren, maar we kunnen nu al zonder
meer stellen dat het een nieuw materiaal is met veel potentie'.
Patent op deze kunststof — zowel voor het materiaal als voor toepassingen
— is al aangevraagd door de Universiteit en de onderzoekers
gezamenlijk.
Wat nu het grote geheim is van deze kunststof? Kunststoffen die
vlam vatten, verschrompelen. Ze veranderen in een soort gas (de
vlam) en een vast restmateriaal ('char', genoemd naar het werkwoord
'to char': verkolen). Waar het nu bij vuurbestendige kunststof
om gaat, is een zo hoog mogelijk char-percentage te halen, dus
zoveel mogelijk verkoold restmateriaal te verkrijgen. Meer char betekent
minder vuur en minder vluchtige chemicaliën die vrijkomen.
Ter illustratie: Polypropyleen heeft een restpercentage van 0. BHDB
daarentegen heeft een rest van 70%. Het is dan ook een uiterst
traag brandend materiaal waarbij nauwelijks hitte vrijkomt bij het
verbrandingsproces. Oftewel: het is praktisch onbrandbaar. Wat
vrijkomt bij verbranding is waterdamp en dat is wat anders dan wat
er vrijkomt bij kunststof waaraan brandvertragende additieven zijn
toegevoegd, namelijk chloor, broom of fosfor. Alle bijzonder schadelijke
stoffen.
BHDB, noteert u het even. Het wordt de toekomst.
Pierre D.F. van Daalen
Hoofdredacteur Kunststof Magazine
reeds interesse getoond: Refitech,
Vredestein Banden BV,
Formatec, Schaap Composites,
Norma Ims, Pezy Development,
NTS groep, Folietechniek BV,
Synbra Technology BV, Rompa
Kunststofproducten BV, NNZ
BV, Pagter Innovation BV, Pekago,
Recticel Insulation, AKG
Polymers BV, NPSP Composieten
BV, Draka Interfoam BV,
Mawipex Nederland, Ubbink,
Plato Product Consultants, Reggeplast
BV en TNO.
Zowel leden als niet-leden van
de Federatie NRK zijn welkom
en inschrijving is dus nog mogelijk.
Deelname aan de eerste
bijeenkomst is kosteloos. De
deelnemersbijdrage voor NRKleden
bedraagt € 2.500,-, voor
niet-leden € 3.000,-. Uw contactpersoon
voor vragen is Erik
de Ruijter. E-mail: deruijter@
nrk.nl. Tel.: (070) 444 06 42.

De klassieker onder de toppers.
De SynErgy spuitgietmachines van Netstal
worden wereldwijd tot de gevestigde top
gerekend. Met name bij complexe eisen aan de
producten en het spuitgietproces spreken de
voordelen van deze hoogwaardige machine
voor zich. Het beste voorbeeld: allerlei ver-
pakkingstoepassingen. Het resultaat is een
maximale rentabiliteit met een korte terug-
verdientijd.
Hoogwaardig
spuitgieten
Netstal-Maschinen AG, Naefels, Zwitserland | Geveke Werktuigbouw BV, Amsterdam | Tel.: ++31 20 58 29 111 | Fax: ++31 20 58 22 492 | E-mail: info@geveke-kunststoftechniek.nl
Netstal Belgium SA, Zaventem | Tel.: ++32 2 72 53 530 | Fax: ++32 2 72 53 939 | E-mail: netstal@netstal.be
www.netstal.com

Trends
8
Peildatum 11 juni 2007
Prijsverhogingen: kunststofkorrels
met zout
Vrijwel elke maand worden prijsverhogingen aangekondigd.
Ook dit jaar zijn aan het eind van elke maand grote
producenten zo aardig alvast de markt te informeren:
‘Per de eerste van de maand worden de prijzen met € 50
of € 70/ton verhoogd’. Gestegen grondstofkosten, hoge
energiekosten en de toename van de vraag zijn de oorzaken
dat de prijzen moeten worden aangepast. U bent als
afnemer van grondstoffen vooraf gewaarschuwd, dus: u
moet meer gaan betalen.
Het risico dat zo langzamerhand
dergelijke aankondigingen
nog serieus worden genomen
is groot, althans, als
het gaat om de werkelijke toepassing
van de prijsverhoging.
Een grote producent als DOW
meldt rond de twintigste van
elke maand van dit jaar dat de
prijzen van polyethyleen de
maand erop verhoogd zullen
worden. De optelsom van de
maandelijkse aankondigingen
leidt vanaf januari t/m juni
tot: 70 + 60 + 60 + 60 + 70 +
50 = € 370/ton. Terwijl de
marktprijs voor alle PE-soorten
de afgelopen zes maanden
met iets meer dan € 100/ton
is gestegen. Ook de prijzen
van DOW. Zouden de prijsverhogingen
in 2007 strikt
worden doorgevoerd, dan zat
LDPE nu op € 1,50/kg. De
betrouwbaarheid komt in het
geding. Het wordt door de
markt gezien als een luchtballon
gevuld met grote korrels
zout. De markt is het gewend
geraakt en legt de aankondigingen
inmiddels opzij. Het is
geen nieuws meer, het gebeurt
al jarenlang en het is al jarenlang
bijna een farce.
Globalisering heeft invloed op
marktmechanismen. En zeker
op de prijs. Zouden invoerrechten
en andere beschermende
maatregelen — met
name in Europa — wegvallen,
dan zou het verschil wat nu
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
door Europeanen meer wordt
betaald op 10 tot 25% uitkomen.
Jawel, lager voor vrijwel
alle kunststof grondstoffen.
Invoer vanuit andere continenten
houdt de Europese
markt enigszins in bedwang.
Met name in commodities als
1,55
1,50
1,45
1,40
1,35
1,30
1,25
1,20
1,15
1,10
1,05
1,00
0,95
0,90
0,85
PE, PVC en PP wordt de concurrentie
gevoeld en moet de
in Europa gevestigde producent
zijn prijsambities aanpassen.
Dan pas is er sprake van
marktwerking. De kwaliteit is
meestal gelijkwaardig aan de
gekende Europese materialen:
het prijsverschil is dominant
aanwezig.
Echter, er is nog een fenomeen.
Aardolie en met name nafta
zijn weer aanzienlijk duurder
geworden in de afgelopen
maanden. Nafta is zelfs sinds
jaren niet zo duur geweest.
Het gaat richting US$ 700/
ton. Daarbij zijn de spotprijzen
voor eteen en propeen
eventjes hoger geweest dan de
contractprijzen. Ongetwijfeld
zal dit zijn invloed hebben op
de toekomstige hogere prijsstelling
van polymeren. Het
wordt u zeker ruim tevoren
aangekondigd. Zeker weten.
Neem het nu maar wat serieuzer.
In folietypes LDPE is al enige
weken een tekort aan ‘heavy
0,80
mei juni juli aug. sept. okt. nov.dec. jan. feb. mrt. apr. mei
PS PP LLDPE/LDPE HDPE
duty’-materiaal. Spuitgiettypes
zijn daarentegen goed
beschikbaar, wat dan ook op
lagere prijzen dan folietypes
wordt geleverd. Een marktprijs
die nu nog tussen € 1,22
en 1,25/kg ligt, lijkt het in
de komende weken niet meer
te redden. De zomermaanden
worden ingegaan met prijsverhogingen,
die tussen € 30 en
€ 50/ton lijken uit te komen
— en wellicht nog iets meer
vanaf 1 september.
LLDPE is goed beschikbaar.
Marktprijzen zijn nog niet
boven € 1,20/kg uitgekomen
voor de grotere afnemers van
de buteen-filmtypes. De regelmaat
waarmee het materiaal
nu uit het Midden Oosten komt
kun je geen premarketing meer
noemen. Men heeft in Europa
een fiks marktaandeel opgebouwd
en de trend gezet voor
de toekomst. Dat het zelfs even
tot een lichte prijsdaling heeft
geleid is verrassend.
HDPE, zowel voor folie- als
(blaas)extrusie, is zelfs boven
de prijzen van LDPE uitgekomen.
Schaarste aan met name
blaasmateriaal heeft geleid tot
prijzen die tussen € 1,26 en
1,28/kg hebben gepiekt.
Spuitgietmateriaal sluit zich
aan rond € 1,24 tot 1,25/kg
voor UV-bestendige krattenmaterialen.
Voor alle PE-soorten zal een
opwaartse trend in de zomermaanden
te zien zijn. Met als
voornaamste oorzaak de wereldwijde
stijging van monomeren
— waar polymeren toch
van gemaakt moeten worden.
PVC is allang het spoor bijster.
Geen product dat zo lang zo
letterlijk laagwaardig wordt
geproduceerd. Het lastige van
PVC is dat het een typisch industriële
grondstof is geworden,
met weinig tot geen niches
en elders in de wereld het
stukken goedkoper kan worden
geproduceerd. Een storing
bij de inname van VCM
— door de pijpleiding tussen
Rotterdam Botlek en Pernis
— heeft bij Shin-Etsu tot een
ongewenste stop geleid. Voorraden
zijn aangesproken, force
majeure geclaimd, allocaties
aan klanten meegedeeld, alle
elementen aanwezig om prij-

zen te verhogen, echter, er
gebeurde helemaal niets. Natuurlijk
komt er een prijsverhoging
aan. Volgens de HH
producenten moet het nu toch
wel € 30/ton omhoog. Het
lastige is en blijft de beschikbaarheid
van ‘exotisch’ materiaal
dat op of rond € 820/ton
kan worden geleverd. En dan
is een gepubliceerde contractprijs
van € 950 tot € 1.010/ton
meteen zo’n hinderlijk opvallend
verschil, dat je je gaat
afvragen wie wie een beetje
voor de gek houdt.
PET heeft, dankzij het mooie
weer van dit jaar, wel de
smaak te pakken. Goede
vraag, voldoende aanbod en
geen idiote prijsverschillen
meer met het Verre Oosten of
de Verenigde Staten. Wat dat
betreft een soort van rust. Prijzen
zijn nog wel licht stijgend
— zullen langzamerhand richting
€ 1,30/kg kruipen voor
PET-A — voor preforms en
folie- en spuitblaasmateriaal.
De frisdrankenindustrie
is grootschalig overgegaan
van glas naar PET - en dat is
'gefundenes Trinken' voor de
producenten, die al een flink
voorschot hadden genomen —
qua productiecapaciteit — op
de dorst die een opwarmende
wereld de mens nog verder
tegemoet gaat.
Polystyreen is, zoals al eerder
geschreven, in de ban van
de fluctuerende monomeerprijs.
Ook nu was weer eens
sprake van een bijna-wereldrecord
voor de spotprijs van
styreen monomeer. Het is inmiddels
weer enigszins afgezwakt,
maar de prijzen van
polystyreen — glashelder op
€ 1.370/ton en slagvast op
of rond € 1.430/ton — hebben
opnieuw de zorgen doen
toenemen. Vervanging door
het zowel qua prijs als 15%
lichtere polypropyleen blijft
als een zwaard van Damocles
boven de hoofden van polystyreenverwerkers
zweven.
De beschikbaarheid van polypropyleen
blijkt kritischer te
zijn dan gedacht. Een paar lokale
storingen of uitlopende
onderhoudswerkzaamheden
in West-Europa — bij de voorziening
van propeen — hebben
meteen seinen op rood gezet.
Sabic en Basell hebben beide
geen polymeer genoeg om aan
de vraag tegemoet te komen.
Vooral de hoge vloei-types
copolymeer PP zijn lastig te
krijgen. ‘Krijgen’ gaat nog wel
op een prijs. Homopolymeren
gaat het prijspeil van € 1,20/
kg de komende weken voorbij,
JP Plastics
JP Plastics BV
JP Plastics
Utrechtseweg 312
3731 GD De Bilt
tel.: (030) 695 84 84
Hofleverancier van meer dan 100 afnemers voor rotatiegietmaterialen,
masterbatches, compounds en granulaten voor veeleisende toepassingen
fax: (030) 695 31 44
Morein E-mail: info@jpplastics.nl 04-04-2005 10:39 Pagina 1 (Zwart/Process Black Plaat)
Goed voor Grondstoffen
waarbij het er naar uitziet dat
copolymeren tussen € 1,27 en
1,30/kg zullen uitkomen.
Van het technische polymerenfront
weinig tot niets te melden.
ABS is geen ‘technisch
polymeer’ meer. Prijzen zijn
zelfs concurrerend met slagvast
polystyreen geworden,
waar toch sprake is van duurdere
monomeren. PMMA zal
iets aantrekken door de voortdurend
oplopende MMM-noteringen.
De andere technische
polymeren zullen weinig tot
niet in prijs veranderen. De
aankondigingen zijn wel gedaan.
Uiteraard. Verhogingen
tussen € 50 en € 200/ton. Dus
gauw kopen, HH inkopers, nu
het nog op de oude prijs kan.
Of denkt u al zoveel ervaring
te hebben, dat het u koud laat.
U doet maar. U was en bent
gewaarschuwd. �
Uw partner voor: •maalgoed maalgoed
Uw Uw partner partner voor: voor:
Artiplast.qxd 02 08 2005 11:25 Pagina 1 (Zwart/Process Black Plaat)
•regranulaat
regranulaat
•recycling recycling
• Morein B.V. • Postbus 104 • 7590 AC Denekamp • Telefoon 0541 353740 • Internet: www.morein.nl
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Trends
9

Bedrijfsreportage
10
‘Wij denken niet in orders, maar in klanten’
Folietechniek BV investeert i
van producten én personeel
Folietechniek BV uit het Brabantse Raamsdonksveer
vierde onlangs haar 25-jarig bestaan. Een solide onderneming,
die na een aanvankelijke overname uiteindelijk
toch zelf weer stevig in het zadel zit. Met 55 medewerkers
levert het bedrijf een breed assortiment aan
folies voor de thermovormindustrie. De driekoppige
directie ziet de toekomst zonnig in, wat ook blijkt uit de
forse investeringen in met name capaciteitsuitbreiding.
Maar de missie gaat veel verder dan productiecapaciteit
alleen. Directeur Operations Kees de Maertelaere en
accountmanager Robert de Vries gunden ons een kijkje
in een modern bedrijf, dat ook de ontwikkeling van
haar medewerkers hoog in het vaandel heeft.
door Hugo van der Horst
Het bedrijf startte in 1981
onder de naam Folietechniek
Sliedrecht BV (FTS). De activiteit:
het produceren van
folies voor de thermovormindustrie.
Het bedrijf floreerde
dusdanig goed dat vijf jaar
na de start de ‘Extrusiefabriek
Zevenbergen’ kon worden
overgenomen. In 1991 verhuisden
beide bedrijven naar
één nieuwe fabriek: de huidige
locatie in Raamsdonksveer. In
1996 breidde de fabriek nog
een keer uit. 1999 markeerde
Accountmanager Robert de Vries
(links) en directeur Operations Kees
de Maertelaere: ‘Bij ons wordt het
kwaliteitssysteem aangevoerd door
customer service.’
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
het begin van een woelige periode:
Folietechniek BV werd
overgenomen door Kama, een
dochteronderneming van Ivex
Corp. De overname van Folietechniek
BV paste in het strategisch
plan van Kama/IVEX
om ook in Europa voet aan
de grond te krijgen. Het Europees
hoofdkwartier zou zelfs
in Raamsdonksveer worden
gevestigd.
Zover kwam het echter niet,
want in 2002 werd IVEX Kama
Corp. zelf overgenomen door
aluminiumgigant ALCOA.
Het werd ALCOA-Kama,
een aparte businessunit die
niet langer onder IVEX viel.
In de loop van 2005 kwam
ALCOA tot het inzicht dat
kleinere bedrijven — tot ongeveer
honderd medewerkers
— qua structuur niet binnen
het ALCOA-concern pasten,
vooral ook omdat die ondernemingen
enorme overheadkosten
naar zich toegeschoven
kregen. Wereldwijd moesten
255 bedrijven worden gesloten
of overgenomen worden
en daar was Folietechniek er
één van. Het werd een over-
Boven: De vier polystyreenlijnen worden gevoed vanuit één centraal voedingssysteem.
Rechts: Afgelopen jaar werd de fabriek volledig en in eigen beheer opnieuw ingericht.
name, in de vorm van een
management buy out die op 8
december 2005 een feit werd.
De nieuwe eigenaren — managing
director Jack van de
Velde, commercieel directeur
Cor van Randwijk en directeur
Operations Kees de
Maertelaere — die tevens het
management vormen, waren
alle drie eerder of nog steeds
werkzaam bij Folietechniek.
Een frisse start, die meteen al
leidde tot een restyling van
het bedrijf én een forse capaciteitsuitbreiding.
En net op
tijd voor de viering van het
25-jarig bestaan…
Meegaan in flexibiliteit
Tot het assortiment aan thermovormfolies
dat Folietechniek
BV levert behoren
PS (polystyreen, incl. SB/PS
– transparant), PET (polyethylenetherephtalaat:
APET, PET
ABA, PETR en G/A/G), PP en
PLA (polylactide, ofwel composteerbare
folie). De folies
kunnen met een antistaticum
en/of een deblocking behandeld
worden en zijn in nagenoeg
alle kleuren leverbaar.
Ook regeneraatfolie op basis
van industriële afvallen is leverbaar,
waarbij de receptuur
in overleg met de afnemer
wordt vastgesteld.
Het afgelopen jaar is fors geinvesteerd
— onder andere in
een nieuwe PET-lijn — waardoor
het omzetvolume aan
kunststoffolie dit jaar naar
verwachting met een spectaculaire
stijging van meer dan
veertig procent zal uitkomen
op 19.000 ton. Die enorme

n ontwikkeling
productiestijging zal door
een even grote stijging van
de afzet moeten worden gevolgd.
Hoe denkt het bedrijf
die ambitie te kunnen waarmaken?
Het antwoord luidt:
vooral door klantgericht te
denken. ‘Klantgerichtheid betekent
voor ons dat wij trachten
zoveel mogelijk vanuit de
marktvraag te redeneren’, stelt
directeur Operations Kees de
Maertelaere. ‘De markt legt
ons een aantal zaken op met
betrekking tot het gevraagde
product en daar proberen
wij op in te spelen. Uiteraard
staat het voor productkwaliteit
maar daarnaast staat bij
ons ook leverbetrouwbaarheid
heel hoog in het vaandel.
Dat is minimaal net zo belangrijk.
We bedienen immers
een markt van kleine tot mid-
delgrote bedrijven, want de
grote producenten extruderen
vaak zelf. De spelers die wij
bedienen moeten aardig flexibel
zijn in de markten die zij
bedienen en wij zullen in die
flexibiliteit gewoon mee moeten
gaan.’
Kwaliteitssysteem anders
aangestuurd
Folietechniek — www.folietechniek.com
— is ISO
9001/2000 gecertificeerd. Volgens
De Maertelaere is dat
een must in de markt die
Folietechniek bedient. Toch
heeft Folietechniek hiervoor
op het organisatorische vlak
voor een minder gebruikelijke
insteek gekozen. Kees de
Maertelaere: ‘ISO zit meestal
georganiseerd in operations
of ergens onder een kwali-
teitsmanager. Wij hebben gemeend
dat anders te moeten
doen, vooral omdat we de
‘klantgedachte’ erin wilden
hebben. Bij ons wordt ISO
aangevoerd door customer
service. Toen we er in 1998
aan begonnen, waren we behoorlijk
in onszelf gekeerd en
om dat te doorbreken hebben
we ISO zeer bewust voor wat
betreft de aanvoering onder
customer services gebracht.
Die zet zaken voor en stuurt
ze ook aan. Natuurlijk is het
door de hele organisatie geworteld,
maar de aanvoering
en het opvolgen en het bewaken
valt onder de customer
servicemanager. Als je in deze
markt niet klantgericht bezig
bent dan kom je jezelf tegen,
want bij bijvoorbeeld producten
als commodity PET zijn er
veel meer bedrijven in Europa
die een kwaliteit kunnen leveren
die gelijkwaardig is aan de
onze. We proberen kwaliteit
zo goed mogelijk te maken en
slagen er ook in, alleen daarin
zijn wij niet uniek. Waar wij
wel uniek in proberen te zijn
is juist die leverbetrouwbaarheid.’
Accountmanager Robert de
Vries valt hem bij door nog
een andere belangrijke reden
te noemen waarom klanten
voor Folietechniek kiezen.
‘Wat je vaak hoort bij klanten
is dat ze bij veel andere
leveranciers pas terecht kun-
nen bij hoeveelheden vanaf
10-20 ton. Wij draaien natuurlijk
graag grote orders op bepaalde
type machines, maar
we hebben toch ook wel een
klantenkring die graag bij ons
koopt omdat ze zelf ook klanten
hebben die kleinere series
én grotere series bestellen.
Een klant die voor een order
van 500 kg nergens terecht
kan, heeft ook orders van 20
ton. Dan maken we toch ook
500 kilo voor hem. Dat is een
pré die Folietechniek heeft ten
opzichte van anderen. Ook
dat bedoelen we met denken
in klanten, in plaats van denken
in orders.’
Kiezen voor specialisatie
Ontwikkelingen in de markt
voor thermovormfolies zorgen
ervoor dat marktsegmenten
verschuiven en dat leveranciers
daarin steeds weer
nieuwe strategische keuzen
moeten maken. Dat geldt natuurlijk
ook voor het bedrijf
uit Raamsdonksveer. Neem
bijvoorbeeld het product
waar Folietechniek groot mee
is geworden: polystyreen.
De heldere producten uit dit
materiaal worden meer en
meer verdrongen door PET
en gaandeweg is polystyreen
in de sheetindustrie een teruglopende
markt geworden.
Folietechniek had in principe
twee keuzen: óf stoppen
met de polystyreenproductie
— zoals veel concurrenten
Kleurfabricage is ook één van de terreinen waarop Folietechniek zich nog steeds
verder specialiseert.
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Bedrijfsreportage
11

Bedrijfsreportage
12
deden — óf inspelen op de
ontstane situatie. Het management
van Folietechniek besloot
tot laatstgenoemde optie: specialisatie
op de nichemarkt die
was ontstaan. Er zal altijd een
restmarkt blijven bestaan en
het speelveld wordt in geografische
zin groter. Inmiddels levert
Folietechniek haar SB/PSproducten
door heel Europa,
van het zuiden van Griekenland
tot aan Noorwegen toe.
Toch blijft Folietechniek bepaald
niet alleen leunen op
traditionele producten. Kees
de Maertelaere: ‘We hebben
een product ontwikkeld dat
we Styg noemen. Die folie is
een Styrolux PETG-combinatie,
waarbij we PET op Styrolux
kunnen leggen. Voor de
voedselverpakkingsindustrie
een heel interessant product.
Een ontwikkeling die in Oostenrijk
en Zwitserland begon
en waarop we hebben ingespeeld.
Het is ook een beetje
Bij de materiaaltoevoer wordt gebruikgemaakt
van een gravimetrisch mengsysteem.
een niche waardoor je ook
kleinere partijen maakt, maar
daar ook een redelijke prijs
voor kunt vragen.’
Van al haar producten exporteert
Folietechniek 80% naar
landen buiten de Benelux.
Zoals eerder gezegd worden
de nichemarkten Europabreed
bewerkt. De commoditymarkt
PET — waar veel meer
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
concurrentie bestaat — zit wat
dichterbij. Duitsland en Engeland
behoren daar tot de
grootste exportmarkten.
Fabriek opnieuw ingericht
Een andere ontwikkeling heeft
te maken met de focus op
kleurfabricage. Kleurechtheid
en zuiverheid, waarin wordt
geïnvesteerd door densiteiten
te kunnen meten. Binnenkort
komt er een kleurcomputer
waarmee dat soort gegevens
uitgewisseld kunnen worden.
Interessant voor de betere
polystyreenverwerkers; denk
bijvoorbeeld aan de vlokindustrie
en de wat duurdere verpakkingen.
Wel allemaal specialisatie
dus, zodat met wat
kleinere lijnen en ervaren operators
gedraaid moet worden.
Om dat mogelijk te maken
beschikt het bedrijf over vier
polystyreenlijnen, die gevoed
worden vanuit één centraal
voedingssysteem. Daarmee
kan tamelijk flexibel én snel
van het ene op het andere
moment naar een andere mix
overgeschakeld worden.
Om op de toekomst voorbereid
te zijn is vorig jaar de hele
fabriek volledig — en in eigen
beheer — omgebouwd. Van de
acht productielijnen kwamen
twee verouderde lijnen te vervallen.
Er kwam een nieuwe
lijn en een andere lijn werd
naar een hogere opbrengst
omgebouwd. Weer andere lijnen
werden verplaatst zodat
meer ruimte ontstond en bijvoorbeeld
ook een aparte polystyreenhoek
kon worden gemaakt.
Begin dit jaar is — ook
in eigen beheer — een nieuwe
recyclingafdeling gebouwd.
Volledig nieuwe PET-lijn
In het missiestatement dat Folietechniek
heeft geformuleerd
valt onder andere te lezen dat
individuele bijdragen en betrokkenheid
van medewerkers
als een belangrijk element worden
gezien en dat dit verder
vanuit het bedrijf zal worden
Geautomatiseerde kwaliteitscontrole.
gestimuleerd en ontwikkeld.
Een mooie volzin, maar hoe
wordt daar in praktijk invulling
aan gegeven? De Maertelaere
legt het uit. ‘We zijn er op
dit moment hernieuwd mee
bezig. We hebben gezegd dat
we met PLA en polystyreen
meer in nichemarkten zitten
en dat commodities worden
meegenomen op het moment
dat we het krijgen. Met PET
hebben wij ook een hele tijd
“niche gedraaid”. PET-GAG
bijvoorbeeld is een sterk product
van ons, maar bij PET
zie je met name ook bij de
thermovormfolies een enorme
ontwikkeling richting dure
materialen ontstaan. Dan is
die markt te klein om er prijstechnisch
in mee te kunnen.
Vorig jaar hebben we hier een
volledig nieuwe PET-lijn gebouwd,
met grote capaciteit
zoals bij de concurrentie in
heel Europa ook gebeurt. We
hebben geïnvesteerd in een zo
modern mogelijke machine —
onder andere voorzien van infrarooddroging
— en daarmee
proberen we nu ook de commodity-markt
te beleveren.
Het betekent dat we middels
veel kilogrammen per uur de
productiekosten drukken en
vervolgens ook in die markt
mee kunnen
gaan doen.
Het is
een enorm
groeiende
markt en
daarom hebben we
geïnvesteerd in het commodity-stuk.’
De rest van de lijn draait op
specialties. Die keus heeft echter
ook gevolg voor de operatie.
‘Als ik een nichemarkt wil
beleveren met personeel wat
ik zo van de straat pluk, dan
red ik dat niet’, weet Kees de
Maertelaere. ‘Ik zal moeten investeren
in personeel en als ik
dat gedaan heb zal ik moeten
proberen die investering zo
rendabel mogelijk te krijgen.’
Gemotiveerde mensen,
minder verloop
Folietechniek heeft op elke
lijn — behalve op één of twee
kleinere lijnen — een operator
staan. Er wordt gewerkt
met een PET-team en met een
polystyreenteam. De beginnende
operators worden aangeduid
als ‘C-operators’. Zij
kunnen een machine bedienen,
een kwaliteitsafwijking constateren
en machines starten en
stoppen. Wanneer ze moeten
overschakelen op een ander
product of als er een kwaliteitsprobleem
is, dan zullen ze

er een B- of een A-operator
moeten bijhalen. B-operators
kunnen een complete lijn bedienen,
een lijn omschakelen,
op kwaliteit inspelen en ook
andere machines bedienen.
Een A-operator beheerst alle
disciplines en wordt daarnaast
belast met een deel leidinggeven.
De Maertelaere: ‘Ondanks
dat we in de formatie
zeg maar toekunnen met in
een team twee A-operators,
twee B-operators en een Coperator,
willen we toch iedereen
de kans geven om Aoperator
te worden. Het liefst
zien wij allemaal A-operators.
Dat borgt meerdere zaken. Ten
eerste biedt het mensen doorgroeimogelijkheden,
waardoor
ze ook gewoon wat meer aan
je gebonden zitten. Het principe
is dat we gemotiveerde
mensen willen, want gemotiveerde
mensen brengen goede
kwaliteit. Bovendien, als ze
allemaal kunnen overschakelen
krijg je ook flexibiliteit op
de productievloer. Daar hebben
we bewust voor gekozen.
Iedereen krijgt de kans door
te groeien. Sommige mensen
slagen daarin, anderen blijven
steken maar hebben wel die
kans gehad. Daarnaast houden
wij altijd één of twee keer
per jaar, afhankelijk van de
arbeidsmarkt, een steekproef
buiten de deur naar salariëring
elders. We proberen daar altijd
iets boven te betalen, omdat je
een investering in je mensen
hebt gedaan die je niet kwijt
wilt. Dat kost je dus operationeel
misschien wel wat meer,
maar uiteindelijk verdien je
het vele malen terug. Je krijgt
een kleiner verloop en samen
met het feit dat je met gemotiveerde
mensen werkt, vormt
dat een stuk waarborg naar
je klanten toe. Kwaliteit én
betrouwbaarheid. Je kunt wel
roepen aan de voordeur dat je
dat wilt, maar dan zal je er ook
een paar concessies voor moeten
doen. Aan de andere kant:
je verdient het ook weer terug
door een hogere efficiëntie.’
In heroriënterende fase
Het nieuwe management is
tevreden met de in het afgelopen
jaar gerealiseerde ombouw
van de fabriek. Staan er
ook voor dit of volgend jaar
weer productie-uitbreidingen
op stapel? Kees de Maerte-
laere: ‘Wij bevinden ons op
dit moment in het strategische
denkstadium. De strategie
tot eind vorig jaar was
erop gericht geweest om de
nieuwe lijn binnen te brengen,
om de nieuwe lijn te verkopen
en de zaak operationeel te
krijgen. Momenteel zijn we
als managementteam in een
heroriënterende fase, waarbij
heel veel mogelijkheden de
revue passeren.’
Verdere uitbreiding wordt
daarbij niet uitgesloten, maar
het is dan de vraag of die
uitbreiding op de locatie in
Raamsdonksveer zal plaatsvinden
of dat naar een tweede
vestiging zal worden omgekeken.
De huidige vestiging is
voor wat betreft het machinepark
volgebouwd en verdere
uitbreiding zou dus alleen
kunnen door bestaande lijnen
te vervangen. Logistiek was
Folietechniek al uit haar jasje
gegroeid, maar door gebruik
te maken van een continu dockingsysteem,
waarbij de expeditie
door een expediteur in
de buurt wordt gedaan en in
containers wordt gereden kon
toch weer wat ruimte worden
In de markt voor thermovormfolies is polystyreen een nichemarkt geworden,
waarin Folietechniek een voorname plaats heeft verworven.
gevonden. Desondanks zullen
bij verdere uitbreiding op
de huidige locatie waarschijnlijk
toch weer vrij snel nieuwe
knelpunten ontstaan.
Herverwerken van PLA
Gevraagd naar in welke specifieke
markten Folietechniek
de meeste groei verwacht,
blijkt dit met name PET en
PLA te zijn. Toch zijn de
verwachtingen voor
polystyreen niet slecht, omdat
dit weliswaar een nichemarkt
is geworden, maar Folietechniek
er wel in is geslaagd
binnen die niche een belangrijke
speler te worden. De
bestellingen van polystyreenfolies
zijn qua volume zelfs
gestegen. De economie is wat
aangetrokken, dat betekent
dat er in totaal meer wordt
verkocht. Maar als groeibriljantjes
worden vooral PET en
PLA gezien. Ten aanzien van
die laatste is overigens een
opmerkelijke ontwikkeling te
melden. In de loop van het
tweede kwartaal van dit jaar
zal naar verwachting een onderzoek
naar de mogelijkheden
om het composteerbare
PLA te kunnen gaan herverwerken
worden afgerond. Dat
herverwerken blijkt een crime,
waarbij het grootste probleem
met PLA is dat hoe ouder het
wordt hoe minder makkelijk
het herverwerkt lijkt te kunnen
worden.
Toch denkt Folietechniek een
methode te hebben ontwikkeld
die herverwerking van
PLA alsnog tot een haalbare
optie maakt. Op laboratoriumschaal
is het inmiddels
mogelijk en op dit moment
wordt eraan gewerkt om het
ook in een betrouwbare productiesfeer
te brengen. Dat
dit juist Folietechniek is gelukt,
is uiteindelijk ook weer
niet zo vreemd. Het bedrijf
was de eerste in Nederland
die met het composteerbare
PLA ging werken en heeft
er inmiddels zo’n zeven jaar
ervaring mee. ■
Bedrijfsreportage
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5 13

Materialen
Kort
■ Op 5 juni heeft GE Plastics
in Bergen op Zoom haar
eerste ‘Automotive Glazing
Center of Excellence’ ge -
opend. Deze nieuwe faciliteit
is opgezet om wereldwijde
klanten te ondersteunen
bij het ontwerpen en vervaardigen
van innovatieve
oplossingen voor automobielbeglazing,
waarbij gebruik
wordt gemaakt van GE’s
Lexan GLX polycarbonaat.
Het ‘Automotive Glazing
Center of Excellence’ is één
van de wereldwijde Global
Application Technology
(GApT) centers waarover het
bedrijf beschikt.
■ Dit jaar zullen alle vestigingen
van Bonar Plastics overgaan
naar de nieuwe naam:
Promens Promens. De statutaire naam
voor elk individueel bedrijf
zal Promens zijn, gevolgd
door de naam van de vestigingsplaats.
Op deze manier
is Bonar Plastics per 1 juni jl.
Promens Deventer BV gaan
heten. De naamswijziging is
het gevolg van de toetreding
van Bonar Plastics tot de
IJslandse Promens Group.
Onder deze paraplu vallen nu
wereldwijd twintig rotatiegietbedrijven.
■ Sinds 1 april jl. verzorgt
Kotraco Plastic Machinery op
exclusieve basis de verkoop,
marketing en service van
Moretto-randapparatuur in
de Benelux. Moretto heeft
zich de laatste jaren ontwikkeld
tot specialist in randapparatuur
en -systemen voor
de automatisering van kunststofverwerkende
processen.
Het leveringsprogramma
van Moretto omvat opslag-,
transport-, droog-, meng- en
inkleurapparatuur voor granulaat,
koel- en tempereerapparatuur
en maalmolens.
■ Peters Kunststoffen, Kunststoffen producent
van kunststof producten
uit het Brabantse Gemert,
heeft zich aangesloten bij
de Euronyl Plastics Group
uit het Belgische Nazareth.
Hoewel de aandelen aan het
moederbedrijf zijn overgedragen,
blijft Peters Kunststoffen
haar eigen naam behouden.
Peters was op zoek naar aansluiting
bij een grotere onderneming,
om op die manier
voldoende schaalgrootte te
bereiken. ■
14 Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Lage densiteit en hoge helderheid
pluspunten van Stretchene
Stretchene is de nieuwe technisch
hoogwaardige serie polypropyleen
resins van Basell,
die verwerkt kunnen worden
met de ISBM-techniek (injection
strech blow moulding).
De nieuwe serie resins maakt
het mogelijk om producten
te maken die qua rigiditeit,
transparantie, slagsterkte en
verwerking beduidend beter
zijn dan die van standaard
polypropyleen. Stretchene is
met name geschikt voor ISBMtoepassingen
in de voedselindustrie
en huishoudelijke
verpakkingen voor chemische
Aquamid AR100 en de
Aquamid HC range van Aquafil
Technopolymers zijn de
nieuwe technische kunststoffen
die Distrupol aan haar portfolio
heeft toegevoegd. Beide
polymeren zijn inmiddels beschikbaar.
Aquamid AR100 is
een hoogtransparante amorfe
polyamide met zeer lage
zuurstof- en koolstofdioxidedoorlaatbaarheid.
Het biedt
daarmee een hoge oppervlaktehardheid
met een goede
abrasieweerstand en krassterkte.
Daarnaast is het materiaal
goed chemisch bestendig.
Aquamid AR100 kan verwerkt
worden door spuitgieten, maar
is ook geschikt als materiaal
voor verwerkingen middels
blaasvormen en extrusie. Toepassingen
zijn onder andere
meubeldelen zoals stoelen,
decoratieve elementen die een
verhoogde mechanische weerstand
vragen, elektronica, snoeren
en kabels, folie en lenzen.
De Aquamid HC serie, die ook
een onderdeel vormt van de
Aquafil technische polymeren,
(van Arco di Trento, Italië) bestaat
uit 12% tot 60% glasgevulde
materialen. Deze hebben
inhoud als wel voor hot-fill
applicaties, die tot nu toe het
terrein waren van traditionele
materialen zoals PET of glas.
De twee grades zijn Stretchene
RP 1685 en Stretchene
RP 1903. Beiden hebben een
lage densiteit van 0,9 g/cm 3 .
RP 1685 kan een maximale
vullingsgraad hebben zonder
de kans van vervorming, met
een hitte-afbuigingstemperatuur
van 109°C. Daarmee is
het een concurrerend alternatief
voor PET. RP 1903 heeft als
extra voordeel dat het bijzonder
helder en transparant is,
een eigenschap die tot nu toe
gezocht werd in HDPE-EBM
en PET voor onder andere cosmetische
verpakkingen.
Voor meer informatie:
Basell
www.basell.com
Distrupol breidt portfolio uit met Aquafil
technische polymeren
uitstekende mechanische eigenschappen
en bieden daarnaast
een goede oppervlakteafwerking.
Hiermee vormen
zij een prima substituut voor
aluminium en hoeven ze niet te
worden overgeschilderd. Toepassingen
zijn te vinden in de
Materialise NV, leider in rapid prototyping & manufacturing
(RP&M)-verwerkingen, heeft het recent op de markt gebrachte
DMX-SL 100 van DSM Somos succesvol verwerkt op haar
stereolithografiemachines. Daarmee vormt zij het eerste servicebureau
in Europa dat dit geavanceerde resin heeft toegepast
en dat DMX-SL 100-delen nu commercieel beschikbaar
maakt binnen Europa.
DMX-SL 100 van DSM Somos is een extreem duurzame SLA
resin waaruit uiterst precieze delen vervaardigd kunnen worden
in een crèmewitte kleur. De nieuwe resin is gebaseerd op een geheel
nieuw chemisch platform. Daardoor heeft het materiaal de
hoge slagvastheid van een thermoplast, wat een doorbraak betekent
in de resin-technologie voor stereolithografie. De complexe
delen hebben een hoge hardheid en breukvastheid. Daarnaast
kunnen zij worden opgebouwd met een uitstekende
oppervlakteafwerking in vergelijking met
competerende technologieën.
Voor meer informatie:
DSM Somos, www.dsm.com, of
Materialise, www.materialise.com
automotive, E&E- en meubelbranche.
Voor meer informatie:
Distrupol Kunststoffen
Alphen aan den Rijn
Tel.: (0172) 42 30 66
www.distrupol.com
DSM’s DMX-SL 100 succesvol in
de markt gezet door Materialise

kmd_Kunstof_Magazine_185x270.qxp 24.04.2007 15:33 Uhr Seite 1
MACHINES EN RANDAPPARATUUR GRONDSTOFFEN EN HULPSTOFFEN
www.k-online.de
Voor standaardoplossingen kunt u overal
terecht. Maar echt nieuwe ideeën vindt u
alleen op de K, in unieke veelvoud en in
onovertroffen kwaliteit. 3.000 exposanten
uit vijftig landen vormen een innovatiepool
van uitzonderlijke klasse, waaruit u naar
hartelust kunt putten voor op maat gesneden
oplossingen voor uw onderneming. Laat
u inspireren – en zet uw ideeën om in concrete
investeringen. In een directe dialoog
met de beste aanbieders uit uw branche.
K2007
Internationale vakbeurs
no. 1 voor kunststof en
rubber wereldwijd
Düsseldorf, Duitsland
24 t/m 31 okt. 2007
HALFFABRIKATEN, TECHNISCHE COMPONENTEN EN PRODUCTENUIT VERSTERKTEKUNSTSTOFFEN DIENSTVERLENING
TURNING VISION INTO BUSINESS
Informatie in Nederland:
Fairwise bv
Verlengde Tolweg 2a
2517 JV Den Haag
tel: 070-3501100
fax: 070-3584061
email: info@fairwise.nl

Nieuws
16
Cursussen/conferenties
Binnenland
26-27 juni
Amsterdam: Conferentie Packaging
Summit Europe 2007
Inl.: Nederlands Verpakkingscentrum
Tel.: (0182) 51 24 11
Fax: (0182) 51 27 69
www.nvc.nl
27 juni en 5 september
Jaarbeurs Utrecht: REACHcursus
(1 e dag)
Inl.: Euroforum
j.menke@euroforum.nl
www.euroforum.nl/reach.htm
17 juli
Rotterdam: Workshop Contracts
& ‘spot’-trading plastics
Inl.: London Metal Exchange
www.lme.com/plastics07.asp
5 september (zie 27 juni)
Jaarbeurs Utrecht: REACHcursus
(2 e dag)
Inl.: Euroforum
j.menke@euroforum.nl
www.euroforum.nl/reach.htm
start 11 september
Gouda: NVC Introductiecursus
Verpakking
Inl.: NVC Opleidingen
Tel.: (0182) 51 24 11
Fax: (0182) 51 27 69
www.nvc.nl
Cursussen/conferenties
Buitenland
25-27 juni
Düsseldorf (D): Internationale
conferentie voor de kunststoffen
pijpleidingindustrie
Inl.: AMI (*)
27 juni
Holiday Inn-Gent (B): Seminar
reinigingstechnieken
Deelname aan deze eendaagse
seminar, incl. lunch, drankjes
en syllabus, alleen mogelijk
door voorregistratie.
Inl.: Kemet Europe BVBA
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
info@kemet-europe.com
www.kemet-europe.com
28 juni
Italië: THEPLAC 2007, international
workshop on Thermoplastic
Matrix Composites
Inl.: JEC Group
www.jeccomposites.com
3-4 juli
Duitsland: IIR Conference:
Composite and Lightweight
Structures in Aircraft
Inl.: JEC Group
www.jeccomposites.com
8-13 juli
Japan: ICCM: 16 th International
Conference on Composites
Materials
Inl.: JEC Group
www.jeccomposites.com
11 juli
Loughborough (GB): International
RM Conference
Inl.: RM-Platform
www.rm-platform.com
16-18 juli
Griekenland: 8 th International
Symposium on Fibre
Reinforced Polymer Reinforcement
for Concrete Structures
Inl.: JEC Group
www.jeccomposites.com
5-10 augustus
Zwitserland: ICCM: Second
International Syntactic &
Composite Foams Conference
Inl.: JEC Group
www.jeccomposites.com
12-13 september
Hamburg (D): 1st PLA Bottle
Conference 2007
Inl.: Polymedia Publisher
www.pla-bottle-conference.
com
12-13 september
Philadelphia (VS): Medical
Grade Polymers 2007
Inl.: AMI (*)
Agenda
23-26 september
Universiteit van Gent: symposium
over ‘100 jaar bakeliet’
Inl.: Fedichem Polymers
www.baekeland2007.be
24 september
Leiria (Portugal): VRAP 2007
(Virtual and Rapid Prototyping)
Inl.: RM-Platform
www.rm-platform.com
26 september
Coventry (GB): TCT RM Conference
2007
Inl.: RM-Platform
www.rm-platform.com
22 oktober
Neuss (D): SPE Automotive
Award Night
Inl.: SPE
www.automotiveaward.de
Beurzen
Binnenland
26-27 september
Veldhoven: Kunststoffen 2007
Expositie van 180 exposanten
Inl.: Mikrocentrum
www.kunststoffenbeurs.nl
23-25 oktober
Gorinchem: Hout & Kunststof
Vakbeurs
Inl.: Evenementenhal Hardenberg
Tel.: (0523) 28 98 64
www.evenementenhalhardenberg.nl
Beurzen
Buitenland
19-20 september
Brussels Expo (B): easyFairs ®
ECL. Vakbeurs voor de elektrainstallateur
en installatiematerialen
als kunststof en rubber.
Inl.: easyFairs ®
joel.dewalheyns@easyfairs.com
3-5 oktober
Flanders Expo Gent (B): Eurofinish
2007
Inl.: VOM België
eurofinish@flandersexpo.be
www.eurofinish.be
10-11 oktober
Brussels Expo (B): easyFairs ®
EMPACK
Vakbeurs voor verpakkingsmaterialen
en verpakkingsmachines
Inl.: easyFairs ®
Nico.baeyens@easyfairs.com
17-18 oktober
Brussels Expo-Brussel (B):
easyFairs ® MOCON
Inl.: easyFairs ®
www.easyfairs.com/
MOCON-BE
18-19 oktober
Antwerpen (B): Beurs Subcontracting
2007
Inl.: Fairtec N.V.
subcontracting@fairtec.com
www.subcontracting.be
24-31 oktober
Düsseldorf (D): ‘s Werelds
grootste, driejaarlijkse kunststoffen-
en rubberbeurs K
2007, met deze editie als
thema: ‘Turning vision into
business’.
Inl.: www.k-online.de
5-8 november
Stuttgart (D): Composites
Europe 2007, congres en beurs
over composieten
Inl.: AVK
www.composites-europe.com
Van de met (*) aangegeven
adressen vindt u hier de
informatie
AMI
Bristol (GB)
Tel.: ++.44.117.9249442
Fax: ++.44.117.3111534
www.amiplastics.com
Hoewel wij de gegevens van deze
agenda uit door ons betrouwbaar
geachte bronnen putten, kunnen
wij voor onjuiste vermelding geen
verantwoording aanvaarden.

Met kunststof kan alles!
In 1990 zijn wij als Gramser,
Boes en Op ten Berg gestart
met ons productontwerpbureau.
De fax was er net,
e-mails waren er niet en de
productie van kunststof producten
en onderdelen was
slechts een klein gedeelte
van de markt op dit moment.
Schetsen met markers op de
tekenplank, ronde vormen met
een radiusmal en samenstellen
van modellen zonder rapid
prototyping was begin jaren
negentig onze wereld. Ook
design (ons vakgebied) stond
slechts in de Alessi-shops van
de internationale wereldsteden.
2007. In 17 jaar tijd is onze
wereld compleet veranderd.
Immers design kom je overal,
op elke hoek van de straat
tegen: van Ikea tot Blokker
maar ook in Automotive, DIY
en Food. De opleidingen —
nationaal en internationaal —
besteden er volop aandacht
aan. Zowel voor producenten
als toeleveranciers is design
een 'must' geworden. Zonder
productontwikkeling en innovatie
geen overlevingskans in
deze snelle wereld! Bovendien
is het Verre Oosten virtueel
maar ook fysiek dichtbij gekomen.
Met behulp van de professionele
3D CAD-apparatuur
kunnen zowel de ontwerpers
als engineers elke vorm en
constructie aan. Elk schaaldeel
kan berekend worden op
stabiliteit, op stevigheid en op
kosten. A la minute weten we
precies of het produceerbaar
is en vooral op welke locatie.
Kunststof speelt hier tactisch
op in. Hout, metaal, keramiek,
translucent of transparant, we
kunnen het bedenken maar
ook produceren uit kunststof.
Stap in een Jaguar, BMW of
Benz, de helft van de metals
en woods is... kunststof. Ook
andere onderdelen waarbij
we voorheen voor metaal
kozen — zoals hittebestendige
remschijven, sandwichpanelen
voor vliegtuigen en
verchroomde buitenspiegels
— zijn allemaal mogelijk uit
dit ideale materiaal.
Kunststof en de natuur lijken
echter geen goede match.
Jeroen op ten Berg, Directeur
GBO Design - Engineering
Kijk om je heen langs de
snelweg: de berg zwerfafval
neemt een enorme vlucht.
Analyseer zo'n berg en
je moet tot de conclusie
komen… hoofdzakelijk kunststof.
In een groen/bruine
omgeving valt dit materiaal
door het veelzijdig kleurgebruik
dan ook direct op.
In de natuurlijke omgeving
gaan kunststof en design
nu hun juiste plaats vinden.
Kijk naar de nieuwe sierlijk
gestileerde vogelnestkast
Wilnest van Widee. Tot nu
toe koos men bij dergelijke
producten voor hout of beton.
Warm in de winter en vooral
niet te veel opvallen in de
natuur. Dat is toch wat een
vogel wil! In tegenstelling tot
de gebruikelijke materialen
bestaat deze kast volledig
uit kunststof (voornamelijk
ASA) en is deze bovendien
functioneel. Middels een slim
schuifsysteem kun je er een
nestkast of een volièrekast
van maken. Vooraf kun je
bepalen welke soort vogel
het nestkastje gaat bezoeken,
want uit onderzoek blijkt dat
de vogel op diameter van
de opening selecteert. Met
behulp van een gepatenteerd
kunststof onderdeel met hierin
ronde en ovale openingen
wordt hierop ingespeeld. In de
natuur misstaat deze nestkast
niet. Natuurlijk was hout en
beton ook mooi in de natuur.
Maar de combinatie van isolatie,
lichtgewicht, levensduur,
seriegrootte en gebruiksgemak
komt bij dit product het
best tot zijn recht in dit te
spuitgieten materiaal. �
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
euromex.qxd 03-11-2003 11:08 Pagina 1 (Black/Process Bla
17
�������������
�������������
�� ��
����������
����������
���������
���������
� ��������������
� �������������������
� ��������������������
� ������������������
� ����� � �� � ��� �
��� ������ ��� ���
��������������� � ��������������

Techniek
18
Nieuw concept voor de fabricage van hoogwaardige composietdelen
Gap impregnation moet produc
composietdelen economischer m
Met de groeiende belangstelling voor het gebruik van
kunststof composietmaterialen, groeit ook het aantal
toepassingen in rap tempo. Maar natuurlijk geldt ook
bij de fabricage van composieten, dat dit op een zo economisch
mogelijke manier moet gebeuren. Op het wensenlijstje
van verwerkers staan dan ook kortere cyclustijden
en liefst zoveel mogelijk automatisering van het
proces. Echter, de in de composietenindustrie veelgebruikte
processen als Resin Transfer Moulding (RTM)
zijn lastig te automatiseren, terwijl de cyclustijden lang
zijn. Om daar verandering in te brengen, sloegen de
Technische Hogeschool uit Aken en onderzoeksinstituut
IKV Aachen onder leiding van prof.dr.ing. E.H.
Walter Michaeli de handen ineen. Het resultaat van
hun inspanning is een heel nieuw fabricageconcept, dat
de naam ‘Gap impregnation’ heeft meegekregen.
Onderdelen vervaardigd uit
vezelversterkte kunststoffen
met een hoge graad van georienteerde
versterkingsvezels
mogen zich in een nog steeds
sterk toenemende populariteit
verheugen. Niet verwonderlijk,
want ze combineren
een gering gewicht met uitstekende
mechanische eigenschappen
en een behoorlijke
ontwerpvrijheid. Tel daarbij
op de goede bestendigheid
tegen weersinvloeden en de
prima mogelijkheden om onderdelen
— ook uit andere
materialen — te integreren en
het zal duidelijk worden dat
dit soort composietmaterialen
steeds vaker wordt toegepast.
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Spectaculaire ontwikkelingen
in de vliegtuigbouw en in de
automobielindustrie, maar
bijvoorbeeld ook in de bouw
zouden niet mogelijk zijn geweest
zonder op vaak grote
schaal gebruik te maken van
composietmaterialen op basis
van kunststoffen.
Ondanks de sterk toenemende
vraag naar dit soort producten
worden producten uit vezelversterkte
composieten slechts
in kleine tot middelgrote series
vervaardigd. De reden hiervoor
is dat voor de productie
van vezelversterkte composieten
eenvoudigweg geen hoogvolume
fabricageprocessen
Demonstratie van het Gap impregnation-proces in de testruimte van het IKV
Aachen.
Enkele voorbeelden van eindproducten. Van links naar rechts: een enkelvoudig
product uit zes lagen glasvezeldoek (elke laag 390 g/m 2 ), een enkelvoudig product
uit koolstofvezeldoek (eveneens zes lagen, 200 g/m 2 per laag) en een sandwichpaneel
met twee lagen koolstofvezeldoek aan elke zijde.
bestaan: de cyclustijden zijn
lang en de automatiseringsgraad
is laag. Dit geldt dus
ook voor de meest gebruikelijke
verwerkingsprocessen:
de prepreg/autoclaafprocessen,
Resin Transfer Moulding
(RTM) en de Resin Infusion
(RI) of VARTM-processen.
De hoogste productieaantallen
voor dit soort high performance
delen worden gerealiseerd
met het RTM-proces, dat
echter als belangrijk nadeel een
relatief lange cyclustijd kent. Bij
dit gesloten-malproces wordt
— nadat in de vormholte eerst
een lossingsmiddel en een gelcoat
zijn aangebracht — een
droge preform in een matrijs
geplaatst. Na het sluiten van de
vormgevende caviteit, wordt
het matrixmateriaal (hars en
harder) via meerdere poorten
onder druk geïnjecteerd. Nadat
de preform volledig is geïmpregneerd,
kan deze uitharden
en uit de matrijs worden genomen.
Een belangrijk voordeel van dit
verwerkingsproces is dat het
goed geautomatiseerd kan worden,
wanneer gebruikgemaakt
wordt van drukstabiele matrijzen
met een vaste caviteit. Het
nadeel is dus echter de lange
cyclustijd, die in belangrijke
mate wordt bepaald door de
wijze van impregneren. Het matrixmateriaal
moet immers door
het hele vezelmateriaal geperst
worden. Omdat voorafgaand
aan het injecteren van het matrixmateriaal
het vezelpakket al

tie van
aken
in de juiste vorm moet worden
geperst, ontstaat een hoge
vloeiweerstand, met als logisch
gevolg dat het impregneren
vrij langzaam verloopt. Om
dit te vergemakkelijken is een
variant op het RTM-proces bedacht:
het VA-RTM proces, wat
staat voor Vacuüm Assisted
Resin Transfer Moulding. Hierbij
wordt een onderdruk toegepast
om het matrixmateriaal
door het vezelpakket heen te
trekken. Hoewel de impregneertijd
hiermee vaak bekort
kan worden, kunnen we nog
steeds niet spreken van een
echt lage cyclustijd. Bovendien
levert deze methode slechts
aan één zijde een goede oppervlaktekwaliteit
op.
Speciale gereedschaptechnologie
Het potentieel van vezelversterkte
composietmaterialen
is enorm, maar om nieuwe
markten voor vezelversterkte
producten aan te kunnen
boren is het dus belangrijk
te komen tot nieuwe verwerkingsprocessen
die gekenmerkt
worden door duidelijk
kortere cyclustijden. Met dat
gegeven in de hand gingen het
Duitse ‘Institut für Kunststoffverarbeiting
(IKV) en de daaraan
gelieerde RWTH (Rheinisch-Westfälische
Technische
Hochschule) te Aken aan de
slag om een verwerkingsproces
te ontwikkelen dat aan die
wens tegemoet komt. Het eerste
resultaat werd getoond
op de afgelopen
jaar gehouden
composietenbeurs
in
Essen, waar
in een proefopstelling
vlakke platen
uit vezelversterkt kunststof
composietmateriaal werden
geproduceerd volgens het zogeheten
‘Gap impregnationproces’.
Een nieuw proces, dat
in vergelijking met het RTMproces
een duidelijke reductie
van de cyclustijd laat zien.
Aan de basis van het Gap impregnation-proces
staat een
speciale gereedschaptechnologie.
Figuur 1 toont de componenten
en het werkingsprincipe
van een experimenteel
gereedschap voor de productie
van monolithische (dus enkelvoudige)
onderdelen.
Het gereedschap bestaat uit
een onderste matrijshelft met
daarin de vormholte en een
beweegbare bovenste matrijshelft.
Een preform die al bijna
op het definitieve formaat is,
wordt in de vormholte geplaatst
en vastgezet. Vervolgens
wordt de vormholte
luchtdicht afgesloten door
de — beweegbare — bovenste
matrijshelft, in combinatie
met een vacuüm. Daarna
wordt aan één kant van de
preform een vloeiruimte gecreëerd,
door de beweegbare
matrijshelft tot aan een vooraf
ingestelde eindstop te laten
openen. De toevoer voor
het matrixmateriaal wordt
geopend en wordt door het
drukverschil tussen de druk
in de vormholte en de omgevingsdruk
aan het vloeien
gebracht. Om tot een optimale
verwijdering van luchtbelletjes
te komen, wordt het gereedschap
zo gedraaid dat de
vloeirichting van het matrixmateriaal
tegenovergesteld is
aan de zwaartekracht. Het matrixmateriaal
vloeit dus naar
boven. Door de ‘flow gap’
die is ontstaan door het liften
van de bovenste matrijshelft
kan het matrixmateriaal zeer
snel over de preform heen
vloeien. Het impregneren
gebeurt in de dikterichting,
waardoor het matrixmateriaal
slechts een kort vloeipad door
de preform hoeft af te leggen.
Het impregneerproces wordt
Onderste
matrijshelft
Bovenste
matrijshelft
Vloeifront
1. Gap generation,
matrix injection
Preform
Matrix
toegevoerd, wordt de toevoer
daarvan afgesloten. De ‘flow
gap’ — in goed Nederlands
te vertalen als ‘vloeispleet’
— wordt wigvormig gesloten,
vanaf de toevoerkant.
Het sluiten van de vloeispleet
heeft tot gevolg dat het matrixmateriaal
weggedrukt
wordt, waardoor deze verder
over de preform verdeeld
wordt en ook de nog droge
delen daarvan geïmpregneerd
worden.
In de laatste stap van het proces
wordt de vloeispleet volledig
gesloten en wordt het
laminaat gecomprimeerd tot
het definitieve vezelvolume.
Na het uitharden van het
matrixmateriaal kan het gevormde
onderdeel — dat al
nagenoeg in zijn definitieve
vorm is — worden uitgenomen.
De eindafwerking kan
2. Wedge-shaped
closing
Figuur 1: Schematische weergave van het Gap impregnation-proces.
Vacuüm-
aansluiting
Eindstops
Gate
Slangenpomp
3. Consolidation,
curing
Figuur 2: Experimentele opstelling voor het vervaardigen van vlakke, monolithische
onderdelen.
verder geholpen doordat de
preform tijdens het impregneren
is gedecomprimeerd.
Nadat voldoende matrixmateriaal
aan de vormholte is
Data
verzamelen
Bovenmatrijs
met
PMMA
insert
Vacuümpomp
worden beperkt tot het afbramen
van het onderdeel.
Onderzoek van vloeigedrag
Om verder onderzoek te kunnen
doen aan het Gap impreg-
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Techniek
19

Techniek
20
nation-proces, heeft het IKV de
beschikking over verschillende
gereedschappen voor het fabriceren
van zowel monolithische
als sandwichpanelen. De hierna
besproken onderzoeken werden
uitgevoerd met een Gap
impregnation tool waarmee
vlakke monolithische delen
met een vloeitraject tot 800 mm
in uiteenlopende diktes gefabriceerd
kunnen worden. De
tool kan verder worden voorzien
van verschillende bovenmatrijsconfiguraties.
Voor het
onderzoeken van het vloeigedrag
tijdens het vullen van de
matrijs is ook een doorzichtige
matrijshelft in gebruik. Daarnaast
is er een verwarmbare
aluminium bovenmatrijs beschikbaar.
Figuur 2 toont de
experimentele opstelling voor
het onderzoeken van het vloeigedrag.
Voor het impregneren van de
preform wordt de lucht uit de
caviteit gezogen en wordt door
het liften (tot aan een eindstop)
van de bovenmatrijs een vloeispleet
gecreëerd. Het matrixmateriaal
wordt geïnjecteerd,
waarbij een slangenpomp
wordt gebruikt voor het gecontroleerd
verpompen van het
matrixmateriaal. Met deze tool
konden de onderzoekers het
vulgedrag en de effecten van
de procesparameters op de productkwaliteit
nauwkeurig beoordelen.
Ter illustratie hiervan
wordt in figuur 3 het vulgedrag
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
van de matrijs en het impregneren
van een glasvezelversterkte
preform weergegeven.
De eerste en de tweede afbeelding
in figuur 3 tonen hoe het
matrixmateriaal vloeit en de
preform geïmpregneerd wordt
met de bovenste matrijshelft
geopend. Na het deels vullen
van de vormholte wordt de
toevoer van het matrixmateriaal
gestopt en wordt aan de
kant van de toevoer de vloeispleet
gesloten, zoals de derde
afbeelding in figuur 3 laat
zien. In de laatste stap wordt
de vloeispleet helemaal gesloten
en wordt de preform tot
het definitieve vezelvolume
samengeperst. Bij een vloeiweg
van 800 mm duurt het
hele proces ongeveer zestig seconden.
Dat is ongeveer twintig
maal sneller dan bij het
RTM-proces, waarbij vanwege
IKV al 57 jaar actief met kunststof
Sinds de oprichting in 1950, heeft het Institut
für Kunststoffverarbeiting (IKV) gestaan voor
praktijkgericht onderzoek, innovatie en overdracht
van technologie. De activiteiten van
het instituut richten zich op wetenschappelijk
maar wel praktijkgericht onderzoek op het
gebied van kunststoftechnologie. Daaronder
vallen ook het lesgeven aan studenten aan de
RWTH Aachen Universiteit en het geven van
trainingen op het gebied van kunststoftechnologie.
Het instituut, dat onder leiding staat van
prof.dr.ing. E.H. Walter Michaeli, wordt gerund
door een ‘Association of Sponsors’, waarvan op
dit moment 252 bedrijven uit de wereldwijde
kunststofsector lid zijn.
De kracht van het IKV ligt in de holistische
benadering ten aanzien van productontwikke-
Nadat het product uit de matrijs komt, hoeft het nog slechts licht afgebraamd
te worden. De braam, die alleen uit hars bestaat, is slechts 0,1 mm dun en kan
zowat met een vingernagel verwijderd worden.
de hogere vloeiweerstand ook
met hogere drukken gewerkt
moet worden.
Onderzoek naar ‘race
tracking’
Naast het sneller impregneren
biedt Gap impregnation ten
opzichte van het Resin Transfer
Moulding (RTM)-proces
nog een belangrijk ander voordeel.
Tijdens het RTM-proces
kan het gebeuren dat het matrixmateriaal
behalve in ook
naast de preform terechtkomt.
Dit fenomeen staat bekend als
‘race tracking’ en doet zich
voor wanneer gebruik wordt
gemaakt van onnauwkeurig
op maat gemaakte preforms.
Het gevolg van ‘race tracking’
kan zijn dat de preform niet
volledig wordt geïmpregneerd.
Om de invloed van niet nauwkeurig
op maat gemaakte preforms
bij het Gap impregna-
ling, waarin materiaal, ontwerp en verwerking
van kunststoffen en rubbers samenkomen. De
wetenschappelijke afdelingen van het IKV zijn
achtereenvolgens Spuitgieten/PU-technologie,
Extrusie en verdere verwerking, Part Design
en Materiaaltechnologie en een afdeling voor
Vezelversterkte Kunststoffen. Op dit moment
telt het IKV 67 wetenschappers, 55 technische
en administratieve medewerkers en 130 student-assistenten.
Het ‘Centre for Analysis and
Testing of Plastics is een speciale serviceverlener
binnen het IKV die gespecialiseerd is in
materiaalanalyse en -testen. Deze afdeling richt
zich op ondersteuning en advisering van de
andere wetenschappelijke afdelingen, maar ook
de industrie kan hier terecht voor oplossing
van problemen.
tion-proces te kunnen nagaan,
werden preforms zodanig in
de vormholte geplaatst, dat
een 5 mm brede spleet tussen
de laterale wand van de vormholte
en de preform ontstond.
De onderzoekingen werden
uitgevoerd bij verschillende
grootten van de vloeispleet en
bij verschillende vloeisnelheden.
De vergelijking van het
verloop van het vloeifront bij
verschillende grootten van de
vloeispleet wordt weergegeven
in figuur 4.
De linker afbeelding toont het
verloop van het vloeifront bij
een kleine vloeispleet. In de
linker afbeelding is duidelijk
te zien dat het matrixmateriaal
aan de linkerkant sterk naar
boven komt. Kijken we naar
de rechter afbeelding, dan
zien we een heel ander (lees:
gelijkmatiger) patroon. Uit
deze vergelijking kan worden
opgemaakt dat vergroting van
de vloeispleet tot een meer
gelijkmatige verdeling van
het vloeiende matrixmateriaal
leidt. De betrouwbaarheid van
het impregneerproces kan dus
duidelijk worden verbeterd
door de vloeispleet voldoende
groot te maken. Hierdoor
wordt vanzelfsprekend het
risico van afkeur door onvoldoende
impregnatie teruggedrongen.
Ook sandwichpanelen
mogelijk
Met de opgedane kennis over
het nieuwe proces in de hand,
werd besloten een aantal uiteenlopende
onderdelen te
gaan produceren. Hierbij werd
gebruikgemaakt van zowel
koolstofvezel- als glasvezelversterking,
met verschillende
ontwerpen voor het laminaat.
De onderdelen werden geëvalueerd
naar hun kwalitatieve
eigenschappen. De resultaten
van de metingen ten aanzien
van het vezelvolume en een
microfoto van de dwarsdoorsnede
van een onderdeel, zijn
weergegeven in figuur 5.

De meting van het vezelvolume
werd uitgevoerd met
behulp van thermogravimetrische
analyse (TGA), in een
stikstofatmosfeer. De onderzoekingen
wezen uit dat een
vrijwel constant hoog vezelvolume
van ongeveer 60%
door het hele onderdeel kon
worden bereikt. Zoals de microfoto
van de dwarsdoorsnede
van het laminaat laat
zien, is het laminaat gelijkmatig
verdeeld en vrij van
porositeiten.
Zoals gezegd kan het Gap
impregnation-proces ook gebruikt
worden om — in één
bewerking — sandwichpanelen
te produceren. Voor die
toepassing wordt een matrijs
met twee beweegbare
matrijshelften gebruikt. De
preform is dan opgebouwd
uit een schuimkern, met aan
beide zijden daarvan de versterkingsvezels.
De preform
wordt vastgezet in de tool,
waarna aan beide zijden een
vloeispleet wordt gecreëerd.
Het proces verloopt verder
vergelijkbaar met dat voor
monolithische delen.
Nog niet productierijp
De resultaten van de tot dusver
verrichte proeven zijn
hoopvol te noemen. Het lijkt
erop dat de bedenkers van de
Gap impregnation-techniek
erin geslaagd zijn een nieuwe
en meer economische fabricagetechniek
voor vezelversterkte
composietmaterialen
te ontwikkelen. Dat is dan te
danken aan voordelen als de
hoge kwaliteit van het laminaat,
de snelle impregnatie
(en verdere consolidatie) en
de hoge betrouwbaarheid van
het proces, waardoor minder
afkeur op grond van porositeiten
zal hoeven plaatsvinden.
Is daarmee een alternatief
voor het veelgebruikte
RTM- of VARTM-proces aanstaande?
Het antwoord moet
ja én nee luiden. Ja, vanwege
de eerdergenoemde voordelen
en dan met name het economische
aspect. Nee, omdat de
beperkingen in geometrische
zin vooralsnog groot zijn. Immers,
met het Gap impregnation-proces
kunnen alleen
800 mm
Vloeifront
veel meer vormvrijheid en
daarmee veel meer toepassingmogelijkheden
bestaan.
Toch zijn ook voor vlakke
delen voldoende toepassingen
te vinden, bijvoorbeeld in
Figuur 3: De kracht van Gap impregnation: het impregneren en consolideren van
een glasvezelversterkte preform duurt bij een vloeiweg van 800 mm minder dan
één minuut.
Bovenste
matrijshelft
Preform
Onderste
matrijshelft
2 sec.
Lengte van de vloeiweg: 800 mm
Vloeisnelheid: 500 ml/min
Figuur 4: De invloed van vloeispleet op het ontstaan van de zogeheten ‘race
tracks’.
opening
Race-tracking van matrixmateriaal
Vloeirichting
Vloeifront
Voorbeeld van vezelvolumemeting met behulp van TGA
2 mm
Figuur 5: Microfoto van een dwarsdoorsnede van het laminaat, bij zes lagen
koolstofvezeldoek (keperstof 2/2, 6 x 200 g/m 2 ).
vlakke of hooguit zeer licht
gekromde delen worden vervaardigd.
Een heel verschil
met de meer conventionele
— maar wel geavanceerde
— RTM-technieken, waarbij
25 sec. 35 sec. 40 sec.
Micrograph section A-A
vacuüm
industrieën als voertuigbouw,
lucht- en ruimtevaart en de
vrijetijdsindustrie. Gedacht
kan worden aan interieurdelen
voor allerlei voertuigen,
structurele delen voor rail-
voertuigen en vliegtuigen,
maar bijvoorbeeld ook voor
de fabricage van snowboards.
De Gap impregnation-technologie
bevindt zich op dit moment
nog in de ontwikkelfase
en wordt dan ook nog niet gebruikt
om op industriële schaal
producten te fabriceren. Het
omzetten van de uitgewerkte
testresultaten naar commerciele
toepassing wordt begeleid
door een project-supervising
committee, dat zorgt voor de
verdere begeleiding van dit research-project.Vertegenwoordigers
van MKB-bedrijven die
interesse hebben getoond in
het marktrijp maken van deze
techniek hebben zitting in dit
comité.
Ontwikkeling gaat verder
Toekomstige onderzoeksprojecten
ten behoeve van de
verdere ontwikkeling van de
Gap impregnation-technologie
zullen erop gericht zijn de
techniek door te ontwikkelen
naar volledige automatisering.
Binnen deze context zal het
proces worden uitgebreid met
injectie van het matrixmateriaal
onder hoge druk en met de
mogelijkheid ‘vlakke’ nadruk
te realiseren. Een beweegbare
bovenmatrijs zal dan gebruikt
worden om de preform te comprimeren.
Verder staat in de
planning opgenomen te onderzoeken
hoe met behulp van
deze methode hoogwaardige
delen met een klasse A oppervlaktekwaliteit
kunnen worden
geproduceerd. Het onderzoek
naar de mogelijkheden
van Gap impregnation wordt
financieel ondersteund door
het Duitse ministerie van Economie
en Technologie (BMWi)
en door de AiF, de Duitse vereniging
van industriële onderzoeksinstellingen.
■
Voor meer informatie over deze
techniek kan contact worden opgenomen
met dipl.ing. Kai Fischer
van het IKV Aachen. E-mail:
fischer@ikv.rtwh-aachen.de.
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Techniek
21

More Choice?
Then check out Alastian, the online polyolefins sales channel of
Basell. We’re now three years old and bring you more choice and
more options. From the end of June 2007, you can have access to
more PE and PP commodity grades from the Basell portfolio,
keeping the same competitive prices and exciting service.
More choice is at www.alastian.com
prm.indd 1 02-04-2007 15:45:08
Axess Sepro, de nieuwste technologie voor
“Simple Pick and Place”
Vertegenwoordiging voor Nederland en België :
Rokoma B.V. • de Boelakkers 12a • 5591 RA Heeze
Tel. +31 (0)40 2265655 • Fax : +31 (0)40 2265515
www.rokoma.com
Axess Sepro is een goedkope en efficiënte range
van volledig servo-motor aangedreven robots voor
“pick and place” toepassingen. De Axess Touch
electronische besturing is gebaseerd op een
touch-screen en grafische besturingstechnologie.
Voor spuitgietmachines van 20 tot 600 ton.
Sepro, Your expert partner
in Plastics Automation
� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �
Naamloos-12 1 12-06-2007 11:44:18

Vernieuwde LEXAN biedt uniforme
verlichting en superieure helderheid
GE Plastics heeft een vernieuwde
LEXAN-plaat op de
markt gebracht. Het betreft de
polycarbonaat LEXAN SG305-
OB-plaat. In tegenstelling tot
bestaande plaatproducten
heeft dit nieuwe materiaal
zowel een uniforme lichtverspreiding,
waardoor er geen
LED ‘pinholes’ en zicht op de
lichtbronnen aanwezig zijn, als
een superieure lichttransmissie
voor exceptioneel optische hel-
derheid tegen lagere energiekosten.
Het is zelfs zo dat een
Veiliger inhalen met
radargestuurde sensoren
Soms kunnen we in het verkeer
wel een beschermengel gebruiken,
die ons helpt met de
dode hoek van de auto. Hella
en Ticona helpen ook voor beter
zicht, maar dan op een meer
aardse manier. Het in Lippstadt
gevestigde bedrijf Hella heeft
afstandsensoren ontwikkeld,
die zijn ingebouwd in een systeem
die de rijder informatie
geeft over het veilig verwisselen
van rijbaan. Door dit waarschuwingssysteem
worden gevaarlijke
situaties bij inhalen voorko-
men. Voor de afdekplaat van de
sensor is gekozen voor Vectra ®
van Ticona. Vectra ® is een 30%
mineraalgevulde, hoogwaardige
LCP (liquid crystalline
polymer), die een uitstekende
krimp en vormvastheid heeft.
Ondanks de dunwandigheid
is de afdekplaat goed slagvast,
daarnaast is het chemisch bestendig
en vlamvertragend.
Voor meer informatie:
Ticona, Kelsterbach (D)
www.ticona.com
dikte van 2 mm en 5 mm van
de LEXAN SG305-OB 50 procent
meer licht doorlaat dan
conventionele materialen zoals
PMMA (polymethyl methacrylaat),
dat slechts 25 procent
doorlaat. De nieuwe witte uitvoering,
die een matte afwerking
heeft om schittering tegen
te gaan, heeft daarnaast een
uitstekende UV-bescherming
als wel verbeterde slagsterkte.
Eén van de toepassingen die
zijn vervaardigd uit de nieuwe
LEXAN-plaat is de display aan
het Seacloud Hotel te Busan
(Zuid-Korea). Deze reclameplaat
is overdag grijsgekleurd
door de grijze folie waarmee de
plaat is afgewerkt en ’s avonds
wit door de vele LED-lampen.
In de grijze folie zijn namelijk
vele kleine gaatjes aangebracht,
waardoor het licht naar
buiten schijnt als het donker is.
LEXAN is eenvoudig te verwerken
en biedt daardoor een
grote ontwerpvrijheid.
Voor meer informatie:
GE Plastics, Bergen op Zoom
Tel.: (0164) 29 16 05
E-mail: banu.kukner@ge.com
Rijkswaterstaat vervangt stalen boeien
door exemplaren uit kunststof
Rijkswaterstaat gaat op de
grote Nederlandse binnenwateren
alle stalen boeien
vervangen door kunststof
exemplaren. De tewaterlating
op 31 mei
van twee kunststof
boeien in de
Westerschelde markeerde de
start voor dit traject. In
de toekomst zullen
naar verwachting de
andere Nederlandse
wateren volgen.
De kunststof boeien —
door middel van rotatiegieten
vervaardigd uit polyethyleen
— hebben voordelen
voor de gebruikers
van de vaarwegen,
voor het milieu en
voor Rijkswaterstaat
zelf. Zo zijn
de kunststof boeien
voor de gebruikers
van de vaarwegen overdag
beter zichtbaar en door het
gebruik van LED-lichten ook
's nachts beter zichtbaar.
Dankzij de toepassing van
kunststof is het onderhoud
minimaal; schilderen is overbodig
en bij het schoonmaken
komen geen verfdeeltjes in
het aquatisch milieu terecht.
De levensduur van de volledig
recyclebare kunststofboei
is 10-15 jaar. In totaal
vervangt Rijkswaterstaat de
komende vijf jaar circa tweehonderd
lichtboeien.
Personalia
■ Bij de Tessenderlo Group
is Hans Telgen per 1 april
aangesteld als general manager
voor de businessunit
kunststof leidingsystemen.
Telgen was sinds 2002 algemeen
directeur van het
Nederlandse filiaal Dyka B.V.,
dat eveneens onderdeel van
de Tessenderlo Group is.
■ Bij de brancheorganisatie
voor de toeleveringsindustrie
NEVAT is Theo Koster aangetreden
als nieuwe directeur.
Koster, die vijf jaar geleden bij
NEVAT aantrad als branchemanager
heeft in die periode
twee nieuwe sectorgroepen
binnen de NEVAT opgericht.
De voormalig journalist is
ook de drijvende kracht achter
het jaarlijkse Nationale
T&U-congres over Toeleveren
en Uitbesteden.
■ DSM heeft een internationale,wetenschappelijke
adviesraad (Scientific
Advisory Board) geïnstalleerd.
Deze bestaat uit vijf
vooraanstaande experts:
professor Bert Meijer van de
TU Eindhoven, die al eerder
als voorzitter was benoemd,
professor Hannelore Daniel
(Technische Universiteit
München), professor Gerhart
Eigenberger (Universiteit
van Stuttgart), professor Ed
Kramer (Universiteit van
California, Santa Barbara, VS)
en professor Hermann Sahm
(Universiteit van Düsseldorf
en Onderzoekscentrum
Jülich). De adviesraad zal
nauw samenwerken met de
interne Science & Technology
Council van DSM, waarvan
Chief Technology Officer
Jos Put de voorzitter is. De
Scientific Advisory Board is
opgericht om DSM te ondersteunen
bij het vervullen van
haar groeiambities door middel
van innovatie.
■ Als blijk van erkenning
voor hun levenswerk en
voor de betekenis daarvan
voor de kunststofindustrie,
heeft de American Society
of Plastics Engineering (SPE)
haar Business Management
Award voor 2007 toegekend
aan Eugen en Karl Hehl. Hehl De
prijs voor de twee managing
partners van Arburg werd
uitgereikt tijdens de SPE
Annual Technical Conference
(ANTEC) in Cincinnati. ■
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Toepassingen
23

Serie
24
Hoe kan het assemblagegemak verbeterd worden?
DFA ook voor geautomatis
assemblage van essentieel
In de vorige uitgave van Kunststof Magazine maakten
we kennis met de begrippen Design for Manufacturing
(DFM) en Design for Assembly (DFA). DFA heeft vooral
als doel tot ontwerpen te komen die sneller en efficiënter
geassembleerd kunnen worden, om zo tot aanzienlijke
besparingen op assemblagekosten te komen.
Dit tweede deel van deze driedelige serie heeft dan
ook als hoofdonderwerp het verbeteren van het assemblagegemak.
Hoe kunnen we tot ontwerpen komen die
leiden tot snellere en efficiëntere assemblage? En hoe
groot is het belang van de toepassing van DFA bij al
dan niet geautomatiseerde assemblagelijnen?
door Tom Kieboom, senior designer producibility bij MMID full
service design team B.V. (eindredactie Hugo van der Horst)
In een poging de assemblagekosten
te drukken (bijvoorbeeld
om productie in
Nederland te kunnen behouden)
wordt vaak gekeken
naar het investeren in
geautomatiseerde assemblagelijnen,
waarbij assemblagehandelingen
worden uitgevoerd
door bijvoorbeeld
robotarmen. Hoewel dit bij
zeer grote serieaantallen een
kostenbesparing kan opleveren,
betekent dit niet dat
Design for Assembly (DFA)
dan niet langer van belang
is. Integendeel, DFA is ook
voor geautomatiseerde assemblage
essentieel.
Serie
DFM en DFA
Deel 2
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Een assemblagemachine is in
vergelijking tot een persoon
extreem inflexibel en dom.
Voordeel is dat hij één handeling
heel snel en precies kan
uitvoeren. Met DFA wordt het
aantal handelingen beperkt en
daarmee ook het aantal benodigde
machines, zodat de
investeringen worden teruggedrongen.
De investering neemt
ook sterk toe door de complexiteit
van de handelingen.
Tegelijkertijd neemt met de
complexiteit van een machine
de flexibiliteit van diezelfde
machine af. Ofwel, hij kan alleen
nog voor één specifieke
taak worden ingezet. Toepassen
van DFA resulteert in een
kleiner aantal machines, die
door hun beperkte complexiteit
tevens flexibeler inzetbaar
zijn. Verder ontstaan bij machinale
assemblage extra eisen
voor de verschillende onderdelen.
Deze moeten namelijk
gemanipuleerd kunnen worden
door de machines (vastpakken,
oriënteren, plaatsen,
fixeren enzovoort). Ook hier
kan DFA uitkomst bieden.
Aan de slag!
Nu duidelijk is dat DFA een
Assemblagelijnen hebben de afgelopen eeuw een enorme ontwikkeling doorgemaakt.
Toch blijft het ook bij geautomatiseerde assemblage van groot belang het
aantal assemblagehandelingen zo beperkt mogelijk te houden.
essentieel onderdeel is van het
ontwerpproces, willen we natuurlijk
snel aan de slag gaan!
Het mooie is dat direct begonnen
kan worden met de
integratie van DFA in de dagelijkse
ontwerppraktijk. Het
belangrijkste ingrediënt is het
bewustzijn van het belang van
eenvoudige assemblage.
Er is een aantal richtlijnen
waarop gelet moet worden
om het assemblagegemak van
producten te verbeteren:
• verminder het totaal aantal
onderdelen;
• verminder het aantal verschillende
onderdelen;
• gebruik stapelassemblages;
• vermijd nauwkeurig uitlijnen;
• gebruik zoekkanten aan on-
derdelen, inloopkanten aan
assen;
• vermijd schroeven en lijmen;
• voorkom onjuiste oriëntatie;
en
• let op hanteerbaarheid van
de onderdelen.
Vermindering van het
totaal aantal onderdelen
Voor iedereen die wel eens een
legpuzzel heeft gemaakt zal dit
punt direct duidelijk zijn; een
puzzel met honderd stukjes is
veel sneller klaar dan een puzzel
met duizend stukjes. Dit is
natuurlijk een erg versimpelde
weergave van de opbouw van
een product, maar de essentie
blijft dezelfde. Hoe minder
onderdelen, hoe makkelijker
(lees: sneller) een product opgebouwd
kan worden.

eerde
belang
Om in een ontwerp te controleren
of het mogelijk is het
aantal onderdelen te reduceren,
kun je jezelf de volgende
vragen stellen:
• Moet een onderdeel kunnen
bewegen ten opzichte van
andere onderdelen?
• Moet een onderdeel geïsoleerd
worden van andere
onderdelen (trillingen, elektrisch)?
• Is het noodzakelijk dat een
onderdeel van een ander
materiaal wordt gemaakt?
• Moet het onderdeel los geassembleerd
worden om
assemblage mogelijk te
maken?
Als de hiervoor gestelde vragen
allemaal met ‘nee’ beantwoord
kunnen worden dan
bestaat de mogelijkheid het
onderdeel samen te voegen
met een ander onderdeel.
Uiteraard moet dan nog wel
gekeken worden of dit onderdeel
zelf nog wel maakbaar is.
Vermindering van aantal
verschillende onderdelen
Door het aantal verschillende
onderdelen in een product
te verminderen kunnen diverse
kostenbesparingen worden
gerealiseerd. Niet alleen
wordt de assemblagetijd gereduceerd
(minder zoeken naar
het juiste beugeltje, minder
gereedschapwisselingen door
het gebruiken van een standaardschroef),
ook gaat de
kostprijs van deze onderdelen
omlaag doordat grotere aantallen
besteld kunnen worden.
Daarnaast biedt een dergelijke
standaardisatie grote voordelen
bij onderhoud en service.
Bij één van de opdrachtgevers
van MMID is bij aanvang van
een project besloten slechts
één type bout te gebruiken.
Bovendien werd besloten deze
bout ook met terugwerkende
kracht in te brengen in reeds
bestaande producten. Met
deze doorgevoerde standaardisatie
verdween een hele
reeks bouten en schroeven
uit het logistieke systeem. Bovendien
konden van dit type
in plaats van 10.000 bouten
per jaar nu 400.000 bouten besteld
worden, waardoor extra
kortingen bedongen konden
worden. Ook was minder verschillend
gereedschap noodzakelijk.
Een dergelijke filosofie
is ook duidelijk zichtbaar
in de producten van Ikea,
waar het door de keuze van
één schroeftype mogelijk is
geworden een standaard gereedschapje
mee te leveren bij
alle producten.
Maak gebruik van
stapelassemblages
Iedere keer dat een onderdeel
In de zonneboiler die MMID in samenwerking met Itho ontwikkelde fungeert het
isolatiemateriaal van de boiler tevens als behuizing. De metalen buitenkast wordt
hiermee uitgespaard, evenals de daaraan gerelateerde assemblagekosten.
of een deelassemblage wordt
opgepakt kost tijd en daardoor
geld. Het loont dus om
te streven naar zo min mogelijk
handelingen. Bij voorkeur
wordt elk onderdeel slechts
eenmaal vastgepakt, namelijk
om het te plaatsen. Dit is alleen
mogelijk als een product
wordt opgebouwd als een zogenaamde
stapelassemblage.
Hierbij kan het product stapsgewijs
worden opgebouwd,
zoals een blokkentoren.
Hoewel dit voor de hand lijkt
te liggen, is dit niet vanzelfsprekend.
Zo worden veel
kunststof elektronicakastjes
opgebouwd met de achterkap
als basis. Van hieruit wordt de
assemblage opgestapeld. Bij
de laatste stap moet het
opgestapelde product
omgedraaid worden,
om het product
vanaf de achterzijde
dicht te schroeven,
zodat de schroeven niet in
het zicht komen (het product
moet er tenslotte ook
fraai uitzien). In een dergelijk
geval loont het te onderzoeken
of het product niet
zo uitgevoerd kan worden dat
de stapeling begint met de
voorzijde van het product.
MMID ontwikkelde voor Itho de behuizing
van een radiofrequente vierstandenschakelaar
waarmee de mechanische
ventilatie kan worden geregeld. Het product
is opgebouwd als stapelassemblage,
waardoor het snel en eenvoudig in elkaar
gezet kan worden.
Vermijd nauwkeurig
uitlijnen
Ieder onderdeel in een product
zal op een gedefinieerde
plaats geassembleerd moeten
worden, anders kun je geen
goed product van een constante
kwaliteit leveren. Belangrijk
is de onderdelen zo uit te voeren
dat plaatsing en positionering
ten opzichte van andere
onderdelen eenvoudig én eenduidig
uit is te voeren. Dit kan
op verschillende manieren,
afhankelijk van het onderdeel.
Assen kun je voorzien van
inloopkanten, waardoor deze
als het ware ‘vanzelf’ het gat
opzoeken waar het in hoort. In
kunststofdelen kun je eenvou-
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Serie 25

Serie
26
dig geleideribben aan brengen,
waarmee bijvoorbeeld een
printplaat in de juiste positie
valt.
Vermijd schroeven en
lijmen
Schroeven is een tijdrovende
zaak, zelfs met behulp van
een accutol. De belangrijkste
oorzaak hiervan is het feit
dat ook schroeven meetellen
als onderdelen in je assemblage.
Om een schroef in te
draaien moet deze eerst opgepakt
worden, evenals het
benodigde gereedschap. Deze
moeten ten opzichte van het
product en ten opzichte van
elkaar uitgelijnd worden. Pas
dan kan het daadwerkelijke
aandraaien beginnen. Er is
weinig fantasie voor nodig
om je voor te stellen dat gebruik
van bijvoorbeeld een
klikverbinding in een kunststofbehuizing
qua assemblagetijd
de voorkeur heeft. Voor
lijmen geldt een vergelijkbaar
pleidooi, waarbij voor vrijwel
alle lijmsoorten nog een fac-
Exploded view van de
behuizing voor een industrieel
soldeersys teem dat
MMID in opdracht van
Vitronics-Soltec heeft ontwikkeld.
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
tor meespeelt: de uithardtijd.
Mocht lijmen of schroeven
toch wenselijk of noodzakelijk
zijn, zorg er dan in ieder geval
voor dat het product goed ge-
In nauwe samenwerking met Varibel
ontwikkelde MMID het laadstation en
een ear connector van een hoorbril
waarmee slechthorenden op
een natuurlijke manier kunnen
horen in de kijkrichting. De
ear connector is een zeer
klein onderdeel waarvoor
een uitgebreide DFA-analyse
is gemaakt.
fixeerd is in een assemblagegereedschap.
Hierdoor heeft
men beide handen vrij om de
schroeven en het gereedschap
te hanteren.
Voorkom onjuiste oriëntatie
Gebruik symmetrische onderdelen,
waardoor de oriëntatie
niet van belang is. Als dit niet
Opmerkelijke resultaten
Door de toepassing van DFA heeft MMID door
de jaren heen een aantal opmerkelijke resultaten
behaald:
Voor Adimec werd een nieuw model ontwikkeld
voor een industriële digitale camera.
Door het toepassen van stapelassemblages en het
reduceren van onderdelen werd de totale kostprijs
inclusief afschrijvingen met meer dan 70% teruggedrongen.
In samenwerking met Thyssenkrupp is een nieuwe
stoellift ontwikkeld, de Flow2. Het succesvolle ontwerp
is mede tot stand gekomen door de volgende
punten in het ontwerp toe te passen:
Al vroeg in het ontwerp is een standaardschroef
mogelijk is, creëer dan zeer
duidelijk asymmetrische
onderdelen, waardoor de
onderdelen slechts op één
manier geassembleerd
kunnen worden.
Let op hanteerbaarheid
onderdelen
Zoals hiervoor gezegd,
zal ieder onderdeel
tijdens assemblage
minimaal één keer worden
vastgepakt, namelijk om het
in het product te plaatsen.
De hanteerbaarheid van een
onderdeel zegt iets over de
tijd die hier voor nodig is.
Belangrijk hierbij is bijvoorbeeld
de grootte van het losse
onderdeel. Met name grote
(zware) of juist kleine onderdelen
kunnen problemen
geven bij het hanteren ervan.
Een ander aandachtspunt is
het ’klitten’ van onderdelen.
Goed voorbeeld hiervan zijn
drukveren, waarbij de losse
veren eenvoudig in elkaar
verstrengeld kunnen raken.
Hierdoor neemt de assemblagetijd
toe.
In de volgende aflevering
In het derde en tevens afsluitende
deel van deze serie gaan
we in op het gebruik van tools
en software die voor de praktische
toepassing van DFA
ingezet kunnen worden. We
maken kennis met de Boothroyd/
Dewhurst-methode,
waarin het doorlopen van een
aantal stappen leidt tot een
overzicht van alle assemblagehandelingen
en -tijden die
nodig zijn voor het samenstellen
van een eindproduct.
Ook wordt hiermee inzicht
verkregen in waar eventueel
besparingen en optimalisaties
in het ontwerp kunnen worden
doorgevoerd. ■
gedefinieerd voor alle montages;
Vanuit het oorspronkelijke concept is een aanzienlijke
verbeterslag gemaakt door verschillende
onderdelen te integreren tot een enkel onderdeel;
Nauwkeurige uitlijning van assen is zoveel mogelijk
vermeden;
Voor alle subassemblages is uitgegaan van stapelassemblages;
Waar mogelijk zijn klikverbindingen toegepast in
plaats van schroefverbindingen.
Door deze ingrepen werd de doelstelling de kostprijs
met 25% te verlagen ruimschoots gehaald. De assemblagetijd
bleek minder dan 10 minuten, terwijl de
doeltijd 30 minuten bedroeg.

EKunststoffen 2007
mag u niet missen!
ETOEGANG GRATIS
Registratie voor dit evenement via internet
www.kunststoffenbeurs.nl
Veelzijdige Vakbeurs
Kunststoffen 2007
Woensdag 26 en donderdag 27 september 2007
NH Koningshof Hotel te Veldhoven
E Nieuwe technologieën, oplossingen
en producten
E Expositie van 180 kunststof bedrijven
E Expositie van internationale kennisinstituten
E Gratis lezingenprogramma
Georganiseerd door:
KUNSTSTOFFEN
met
TOEKOMST

Insigne BV, gevestigd in Oud-Alblas, is een modern
geoutilleerd bedrijf dat zich gespecialiseerd heeft in het
ontwerpen, ontwikkelen, produceren, nabewerken en
assembleren van kunststof spuitgietproducten.
Binnenkort hebben wij wegens interne doorstroming op
de afdeling kunststof spuitgietproductie een vacature
voor de functie van:
ASSISTENT-VOORMAN m/v
Wij zoeken een collega die samen met de voorman
leiding geeft aan zijn ploeg en mede zorgdraagt voor een
zo efficiënt mogelijk verloop van het productieproces van
de spuitgietproducten.
Arbeidsvoorwaarden:
- werken in een 3-ploegendienst (maandag t/m vrijdag)
- 38 uren per week
- CAO Metaalunie
Onze ideale kandidaat:
- is vanaf 30 jaar oud
- heeft een opleiding op MBO-niveau
- beheerst de Nederlandse taal in woord en schrift
- is bereid tot het volgen van (vakgerichte) cursussen
- is in bezit van rijbewijs B
- heeft bij voorkeur 2-5 jaren relevante werkervaring
- kan goed met mensen omgaan
Heb je interesse?
Laat het ons zo snel mogelijk weten!
Je sollicitatie kun je richten aan:
Insigne BV t.a.v. Peter Somers, hoofd Spuitgietproductie
Dorpsstraat 19 2969 AC Oud-Alblas
E-mail: info@insigne.nl Telefoon: 0184-697200
Tevens kun je bij hem terecht voor nadere informatie
omtrent deze functie. Meer informatie over ons bedrijf
vindt je op: www.insigne.nl
Zuider Plastics 19-01-2004 14:23 Pagina 1 (Black/P
BLOW-MOULDING
De Ambachten 37
Posbus 178
4880 AD Zundert
Telefoon : 076-5976303
Telefax : 076-5971223
internet : www.zuiderplastics.nl
E-mail : info@zuiderplastics.nl
Fabricage van holle kunststof producten.
Voor meer informatie bezoek onze website:
www.zuiderplastics.nl
Spaarndam 12-05-2006 10:25 Pagina 1
SPAARNDAM B.V.
KUNSTSTOFRECYCLING
R.R. Achterberg Fabriek:
Kantoor:
Tel. 023 5371689
Tel. 0343 453962
Fax. 0343 453964
Wij kopen alle kunststofresten.
Wij vermalen deze producten in eigen maalstraten.
Tevens kopen en verkopen wij maalgoed en
granulaten.
Wij vermalen ook in loon tegen scherpe prijzen.
E-mail: achterberg.r@planet.nl
Web site: www.spaarndamplastics.com
adv. W&R 90/130mm 02-08-2005 13:25 Pagina 1
Masterbatches
& Additieven
De specialist voor al uw standaard en klantspecifieke
Masterbatches en Additieven.
Als agent van Cabot en Viba in de Benelux en Frankrijk
beschikken wij over het meest uitgebreide pakket aan
Masterbatches en Additieven
voor de meest uiteenlopende
®
kunststoffen..
W&R Plastics b.v.
Jean Monnetpark 73
7336 BB Apeldoorn
Postbus 740, 7300 AS Apeldoorn
t. +31-55-533 52 24
e. info@wenrplastics.nl
www.wenrplastics.nl

Testmethoden combineren praktijk met labomstandigheden
Weer en wind belangrijkste
factoren veroudering kunststof
Bij het produceren van
kunststoffen worden
velerlei eisen gesteld aan
de eigenschappen, die
voor het gebruik noodzakelijk
zijn. Vaak zijn
die eigenschappen in de
loop van de levensduur
onderhevig aan verandering.
De oorzaak van
deze veranderingen is
o.a. terug te voeren op de
invloeden van de lokale
klimaatomstandigheden,
waaronder de producten
gebruikt worden. Het klimaat
onder de achterruit
van een stilstaande auto
is duidelijk anders dan
bijvoorbeeld het klimaat
waaraan het deurrubber
van diezelfde auto wordt
blootgesteld. Daarbij zijn
grote verschillen in materiaaleigenschappenmogelijk.
In dit artikel geven
we een overzicht van
klimaatsinvloeden en de
samenhang met de veroudering
van kunststoffen.
De belangrijkste klimaatsinvloeden,
verantwoordelijk
voor de veroudering van de
meeste materialen, zijn het
zonlicht in combinatie met de
(oppervlakte)temperatuur en
water in al zijn verschijningsvormen.
Daarnaast is er de
invloed van luchtverontreinigingen.
Hoewel het ultraviolet
(UV)-gedeelte van het
zonlicht meestal de oorzaak
is van het initiëren van verouderingseffecten,
spelen ook
het zichtbare licht (VIS) en het
infrarood (IR) een belangrijke
rol bij verweringsprocessen.
Gekleurde materialen laten
duidelijk het effect van het
zichtbare licht zien en alle materialen
reageren op de opwar-
Onderzoek
ming door het infraroodlicht.
De oppervlaktetemperatuur
zal stijgen, waardoor eventuele
chemische reacties kunnen
versnellen. Andere atmosferische
factoren zoals temperatuurswisselingen,
dauw en
vorst kunnen ook een bijdrage
leveren aan het geheel van
eigenschapveranderingen.
In de praktijk hebben de stralingsintensiteit
van de zon,
de geografische ligging, de
seizoenen en de klimatologische
omstandigheden volop
invloed op het totale verouderingsproces.
Daarom is het begrijpen
en voorspellen van de
invloed van deze factoren essentieel
voor het beheersen en
ontwikkelen van kunststofmaterialen.
Ook testprogramma’s
zullen hierop moeten worden
afgestemd.
Zonlicht
De fysische veranderingen,
die een gevolg zijn van blootstelling
aan de natuurlijke
omgeving, worden veroorzaakt
door invallend licht; dit
licht initieert het uiteenvallen
van chemische verbindingen.
Deze chemische reacties kun-
Emmaqua Field in
Phoenix (Arizona) is bij
uitstek geschikt voor
het versneld testen bij
maximale zonbelasting.
nen als zichtbare
en/of meetbare fysischeveranderingen
worden waargenomen.
Andere
weersinvloeden —
zoals temperatuur — kunnen
dit proces versnellen of dragen
bij aan de verwering door hun
effect op secondaire reacties.
De degradatie van de meeste
materialen wordt voor het belangrijkste
deel veroorzaakt
door het ultraviolette deel van
het zonlicht. Hierbij hebben de
korte golflengten over het algemeen
het grootste effect. Helaas
is dit geen lineair verband en
bovendien ook nog eens materiaalafhankelijk:
elk materiaal
heeft haar eigen gevoeligheidsspectrum.
Het is noodzakelijk
hiermee terdege rekening te
houden bij het opzetten van
materiaaltestprogramma’s.
Foto-oxidatie draagt bij aan
de meeste materiaaldefecten
onder natuurlijke omstandigheden.
Dit is de combinatie van zonlicht
en zuurstof. De zuurstof
kan op verschillende manieren
een bijdrage leveren. Vrije
radicalen, die gevormd worden
als resultaat van de splitsing
van chemische bindingen
door de straling van zonlicht,
reageren met zuurstof tot
OH-radicalen. Deze starten
een kettingreactie, waarbij de
destructieve effecten vermeerderd
worden door ‘propagation
of bond breakage’ en de
vorming van hydroperoxides,
die daarbij ultraviolette straling
absorberen. Dit cascadeeffect
resulteert in een zichzelf
in stand houdende versnelling
van het verweringsproces en
kan in het bijzonder bijdragen
aan het niet-lineaire gedrag
van de verwering door zonlichtstraling.
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Onderzoek
29

Onderzoek
30
Temperatuur
De (oppervlakte)temperatuur
van materialen bepaalt in
grote mate het meetbare effect
van de invloed van het
zonlicht. De destructieve effecten
van (zon)licht worden
veelal versneld bij verhoogde
temperaturen, met als gevolg
snellere reacties en een
toename van mogelijke secondaire
reacties. Een veelgebruikte
vuistregel: 10°C temperatuursverhoging
betekent
verdubbeling van de reactiesnelheid.
Dit geldt misschien
niet voor alle materialen,
maar wel voor het merendeel
van de polymeren. Hoge
temperaturen verhogen de
mobiliteit, waardoor de zuurstofdiffusie
toeneemt en vrije
radicalen gevormd kunnen
worden. De kans op recombinatie
wordt verminderd en
secondaire reacties kunnen
eenvoudiger plaatsvinden.
Zonlicht verhoogt de oppervlaktetemperatuur
van een
object aanzienlijk. De temperatuursverhoging
ten opzichte
van de luchttemperatuur
door de absorptie van
zonlichtenergie ligt bij witte
voorwerpen op circa 20% en
bij zwarte voorwerpen op
ongeveer 90%. Daarom is
het zo belangrijk dat dit verschil
ook in expositietesten
tot uiting komt. Oppervlakken
met verschillende kleur
en/of structuur zullen door
de verschillende oppervlaktetemperaturen
een duidelijk
E λ
2
W/m 2 nm
1,5
1
0,5
0
UV VIS IR
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
0
-5
-10
-15
-20
-25
Buitenexpositie
(unbacked)
waarneembaar verschillend
gedrag vertonen.
Omdat de warmtegeleidbaarheid
en de warmtecapaciteit
van polymere materialen in
het algemeen laag zijn, zullen
de oppervlakken van deze
materialen een aanzienlijke
temperatuursverhoging te
zien geven. Kleur, structuur,
geleidbaarheid en andere materiaaleigenschappen
spelen
een grote rol bij de oppervlaktetemperatuur.
De verschillen
tussen dag en nacht en zomer
en winter kunnen daarnaast
mechanische stress veroorzaken.
Zeker bij composieten,
waarvan de materialen een
verschillende uitzettingscoëfficiënt
hebben.
Vergelijking van oppervlaktetemperaturen
Gekleurde plastic monsters onder invloed van buitenexpositie (45°zuid)
en kunstmatig licht (weathering en testinstrumenten)
Buitenexpositie
(backed)
Instrument:
Xenon
Temperatuurverschil gemeten t.o.v. een Black Panel
Water
Water komt voor in de vorm
van vocht, dauw, regen,
sneeuw en hagel en speelt bij
de verwering dan ook in veel
gevallen een grote rol. Daarbij
spelen niet alleen de mechanische
aspecten van absorptie en
verdamping een rol, maar ook
de chemische reacties waarbij
water betrokken is. Het water
zelf, de temperatuur van het
water en de benattingscycli
hebben allen invloed op het
materiaal. Condensatie op het
oppervlak als gevolg van temperatuurverlaging
of juist verdampen
als gevolg van temperatuurstijging
kunnen leiden
tot stressbelasting in het oppervlak.
Ook een regenbui kan
thermische stress tot gevolg
hebben.
De ‘totale natte tijd’ en de frequentie
van de natte en droge
tijd zijn daarbij de voornaamste
parameters. Waterabsorptie
door synthetische materialen
en coatings (door vocht
en regen) is een proces, dat
door diffusie plaatsvindt. Bij
deze hydratatie van de oppervlaktelagen
ontstaat een
volumevergroting, waardoor
stress ontstaat ten opzichte
Instrument:
Fluorescent
De oppervlaktetemperatuur van monsters is afhankelijk van de lichtbron en de kleur van het monster.
300 600 900 1200 1500 1800 nm 2400
λ
Het genormeerde zonlichtspectrum (bestralingsterkte t.o.v. golflengte).
van de droge lagen. Door opdroging
ontstaat een tegenovergesteld
effect. Dit kan leiden
tot (haar)scheurvorming
en barsten.
De chemische effecten van
water zijn goed te zien in
het verkrijten van titanium
dioxide (TiO 2 ) in gepigmenteerde
coatings en polymeren.
Verkrijting ontstaat door de
degradatie van bindmiddel,
resulterend in het vrijkomen
van de TiO 2 pigmentdeeltjes.
Deze deeltjes vormen een mat
laagje op het oppervlak, dat
overigens vrij gemakkelijk te
verwijderen is. Ervaring heeft
geleerd dat verkrijting het
sterkst optreedt als water aan
het oppervlak aanwezig is.
In een droge omgeving vindt
nauwelijks verkrijting plaats.
Water kan, in combinatie met
een verhoogde temperatuur,
ook leiden tot microbiologische
groei. Vervuiling, schimmels
en andere microbiologische
stoffen kunnen daarbij
tot degradatie van deze materialen
leiden. Dit vindt vooral
plaats in een tropisch of subtropisch
klimaat, hoewel dit
veelal niet als een verweringsfactor
wordt beschouwd.

Atmosferische invloeden
Atmosferische verontreinigingen,
zoals zwavelzuur,
stikstofoxides, hydrocarbons
e.a., in combinatie met zonlicht
kunnen verantwoordelijk
zijn voor ernstige schade.
Zuurgebaseerde chemische
veranderingen kunnen ook
verantwoordelijk zijn voor
veel aan verontreinigingen
toegeschreven schade. Onverzadigd
alkyl en aromatische
verbindingen kunnen
reageren als katalysator bij
de foto-oxidatie van polymeren.
In de aanwezigheid van
zwavelzuur en zuurstof zal
ultraviolet licht bij polyethyleen
en bij polypropyleen
crosslinking veroorzaken en
is daarbij ook verantwoordelijk
voor het snelle verlies
van kleur bij gepigmenteerde
coatings.
Buitenexpositie
Buitenexposities kunnen gekarakteriseerd
worden als
‘natuurlijk’ en ‘versneld’.
In het ideale geval wordt
een object of materiaal getest
in hetzelfde klimaat als
waarin het object of materiaal
gebruikt gaat worden.
De term 'buitenexpositie'
wordt daarbij hoofdzakelijk
gebruikt voor het plaatsen
van materialen in de open
lucht, waarbij het object een
zo hoog mogelijke zonbelasting
ondergaat. Vaak worden
300 400 nm 500
Spectrale gevoeligheid van twee kunststoffen.
De verkleuring is afhankelijk
van de golflengte.
hiervoor genormaliseerde
rekken gebruikt om onder
deze buitenomstandigheden
herhaalbaar te kunnen testen
(al is er niets veranderlijker
dan het weer).
In praktijk plaatst men de materialen
vaak in een extreem
klimaat om sneller resultaten
te kunnen zien. Bij statische
opstellingen kiest men vaak
voor een hoek van 45° ten
opzichte van de horizon, al
wordt de maximale lichtenergie
in Florida met een horizontale
opstelling verkregen.
In een opstelling van 90º naar
het noorden (van de zon af) is
de ‘natte tijd’ (de tijd dat het
oppervlak nat is) maximaal;
wel is hier diffuus zonlicht
aanwezig.
Versnellen van deze testen
kan plaatsvinden door het rek
de positie van de zon te laten
volgen. Versnelde buitentesten
worden echter vaker uitgevoerd
met testopstellingen
Onderzoek
voorzien van spiegels om het
zonlicht te concentreren, maar
dit kan alleen in gebieden met
weinig diffuus licht. Daarom
is Arizona een uitgelezen
plaats voor dit type testen. De
versnelling bedraagt hier 4 tot
10 maal de standaard ‘static’
testmethode.
Het grootste testveld voor
verwering bevindt zich echter
in Florida. Er heerst een stabiel,
maar ‘agressief’ klimaat
door de hoge lichtintensiteit
en de relatief hoge temperatuur-
en waterbelasting. Ten
opzichte van een locatie in
Europa vindt er daar vaak een
2 tot 5 maal snellere veroudering
plaats. Atlas Weathering
Service Group beheert wereldwijd
het grootste aantal
testsites. De nieuwste site is
onlangs geopend in India.
Buitenexpositie kan op een
groot aantal verschillende
manieren. De variabelen zijn
o.a. de hoek waaronder geexposeerd
wordt, de montagemethode,
expositie onder
glas, bij verhoogde temperatuur,
met extra regencycli en
de wasmethode. In veel gevallen
wordt echter volgens een
bestaande norm (ISO, ASTM
enz.) getest. Deze normen
beschrijven vaak een ‘worst
case’ situatie om de testtijd
zo kort mogelijk te houden.
Er wordt daarbij aanbevolen
over meerdere seizoenen en
ten minste gedurende twee
jaar te testen. Daarbij is het
gebruikelijk referentietestpanelen
tegelijkertijd bij deze
testen mee te laten lopen,
om zo een uitspraak te kunnen
doen over de duurzaamheid
in het algemeen of voor
een specifiek klimaat. Op de
ATLAS-expositiesites worden
daartoe ook de weerparame-
ters voortdurend gemeten en
geregistreerd. Deze data is essentieel
om inzicht te krijgen
in het verloop van de veroudering
over verschillende
seizoenen en ten opzichte
van versnelde testen in laboratoriuminstrumenten,
zoals
de Weather-Ometers ® .
Bij het ontwikkelen en verbeteren
van materiaaleigenschappen
worden versnelde
verweringstesten gebruikt om
de stabiliteit van de verschillende
formuleringen en de effecten
van stabilisatoren en
additieven te onderzoeken,
om daarmee een indicatie te
krijgen over de levensduur
van een product. Daarnaast
zijn kwaliteitscontrole en materiaalcertificatie
een belangrijk
werkgebied. Vaak worden
statische analysemethoden,
zoals de Pearsons en Spearman
correlatiemethode, gebruikt
om de relatieve eigenschappen
van materialen vast
te leggen.
Lichtbronnen en versnelde
verwering
Omdat de noodzaak sneller
te kunnen beslissen over de
kwaliteit van nieuwe materialen
en producten toeneemt,
speelt het gebruik van laboratoriumtestinstrumenten
een
steeds grotere rol bij de ont-
Met name in de automobielindustrie bestaat inmiddels een schat aan informatie
met betrekking tot lichtechtheid en weerbestendigheid.
wikkeling van materialen.
Deze testinstrumenten hebben
daarbij als belangrijk voordeel
dat zij in staat zijn reproduceerbare
resultaten te leveren.
Deze reproduceerbaarheid is
grotendeels afhankelijk van
de gebruikte lichtbron. Gefilterd
licht van speciaal ontwikkelde
xenonlampen geeft de
meest relevante zonlichtsimulatie.
Daarnaast worden voor
bijzondere applicaties ook
koolstoflampen, metaalhalogenidelampen
en fluorescentielampen
gebruikt.
Deze ‘laboratory accelerated
weathering’-instrumenten —
ook wel ‘artificial weathering’
testinstrumenten genoemd
— hebben een aantal voordelen.
De testen kunnen dag en
nacht doorgaan, de parameters
zijn nauwkeurig te meten
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Onderzoek
31

Onderzoek
32
en te regelen en de cycli zijn
eenvoudig te variëren. Hierdoor
worden testresultaten reproduceerbaar.
Het versnellen
van het verouderingsproces is
echter gelimiteerd, omdat extreme
omstandigheden in een
testinstrument kunnen leiden
tot niet-realistische testresultaten.
Historie
Het eerste testinstrument, de
in 1919 geïntroduceerde Atlas
Colour Fade-Ometer ® , gebruikte
een ‘enclosed carbon
arc’-lamp als lichtbron. Deze
lamp was ontwikkeld als toneel-
en studiolamp, maar
bleek in de textielindustrie nuttig
te zijn om de lichtechtheid
van gekleurd textiel te kunnen
testen. Voor de verfindustrie
kwam er omstreeks 1930 een
andere versie (‘sunshine carbon
arc’) op de markt. Deze
lamp was in staat het zonlicht
beter te simuleren.
Deze twee typen worden
in Europa nauwelijks nog
gebruikt, maar zijn in de
Aziatische landen nog wel
populair.
Xenon Arc
In Duitsland werd in 1954 door
de firma Noble Light voor het
eerst een xenonlamp toegepast
voor versnelde verouderingstesten.
In 1960 werd dit type
lichtbron door ATLAS ook in
Noord Amerika geïntroduceerd.
De xenonlamp werd
een groot succes. Door de ontwikkeling
en selectie van de
juiste filtermaterialen was men
in staat het zonlicht, zowel
binnen als buiten, op een zodanige
manier te simuleren,
dat er een uitstekende correlatie
verkregen kon worden met
de praktijk. Ook nu nog geldt
dit als de betrouwbaarste methode
voor het beoordelen van
productverbeteringen.
Voor diverse toepassingen
kon men eenvoudig de lichtfiltering
aanpassen om het
gewenste spectrum te verkrijgen.
Zo is het mogelijk
UV
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
VIS IR IR
0,3 0,5 0,7 0,9 1,1 2,0 2,5 5 μm 10 15
Activation
max. 1000 W/m 2
met een ‘max.UV-filtering’
een extra versnelling van de
veroudering te veroorzaken,
maar tegelijkertijd toch de
temperatuursafhankelijkheid
van de verschillende kleuren
te waarborgen. Daarnaast is
het mogelijk cycli van licht/
donker en droog/nat te programmeren
om de temperatuursverschillen
en de waterbalans
te simuleren.
Metaalhalogenide lichtbronnen
Deze 'MHG' (Metal Halide
Global ®) arc-lampen worden
ingezet voor simulatietesten
van grote driedimensionale
onderdelen waarbij grote oppervlakken
belicht moeten
worden om de materiaaleigenschappen
en o.a. de vormvastheid
van samengestelde
delen te kunnen onderzoeken.
In deze gevallen kunnen de
Solar Thermic
S-Heat
Specimen
T-Heat
specimen surface
400 W/m 2 - 1000 W/m 2
sky
180 W/m 2 - 400 W/m 2
Schematische voorstelling van de zonlichtbelasting op het oppervlak van een
monster.
lichtbronnen apart in klimaatkamers
ingebouwd worden.
Fluorescentie UV-licht
Fluorescentielampen worden
alleen voor versnelde veroudering
gebruikt in geval van
kwaliteitscontrole en bij het
vaststellen van de invloed
van UV-stabilisatoren. De gebruikte
lampen hebben hun
maximale bestralingssterkte
bij 313, 340 of 351 nm en
worden vaak UVB- en UVAlampen
genoemd.
Door het ontbreken van de
stralingswarmte van zonlicht
Kijkje in de Ci5000 Xenon Weather-Ometer ® voor het versneld testen van
materialen op weerbestendigheid en lichtechtheid.
is een vergelijk van verschillende
materialen en/of verschillende
kleuren nauwelijks
mogelijk. Bij het gebruik van
de UVB 313 nm lampen speelt
ook nog het probleem, dat
een deel van dit licht niet
in het zonlicht voorkomt en
er daardoor geheel verkeerde
testresultaten gevonden kunnen
worden.
Correlatietesten tussen verouderingsapparatuur
met alleen
het UV-licht en de praktijksituatie
zijn daarom vaak uitgevoerd
met materialen met
dezelfde kleur. De Weather-
Ometer ® -testen met zonlichtsimulatie
d.m.v. xenonlicht
geven echter een veel juister
beeld van de werkelijkheid.
De UVA 340-lamp is nu het
meest in gebruik.
Eenduidige testmethoden
ATLAS (www.atlas-mts.com)
heeft in samenwerking met
o.a. de automobielindustrie
gewerkt aan een aantal nationale
en internationale normen
en standaarden om dit testterrein
verder te ontwikkelen. Dit
is nodig, omdat het versneld
testen met Xenotesters en
Weather-Ometers ® nooit exact
overeenkomt met een werkelijk
klimaat. Alleen onderlinge
afspraken over de testmethode
en testtijd kunnen leiden tot
eenduidig en efficiënt testen
van materialen en geven duidelijkheid
met betrekking tot
de afgegeven garanties en materiaalspecificaties.
In het bijzonder in de automobielindustrie
bestaat een schat
aan ervaring over het gedrag
van coatings, polymeren, textiel,
glas, leer en pigmenten,
die elk een eigen lichtechtheid
en weers bestendigheid
vertonen. Bij het ontwikkelen
van nieuwe automodellen
gebruikt men de historische
data van buitenexpositie en
laboratoriumtesten om de
testtijd van nieuwe en verbeterde
materialen snel te kunnen
beoordelen. Alleen de
versnelde laboratoriumtesten
kunnen bij de huidige korte
ontwikkelingstijden voldoende
antwoord geven op
de vraag naar lichtechtheids-
en weerbestendigheidgaranties
op een termijn van vijf tot
tien jaar. ■

Beter
Betrouwbaar
Brevini
Brevini Nederland B.V.
Röntgenweg 24
Postbus 429
2400 AK Alphen aan den Rijn
Telefoon +31‑‑‑172‑‑‑47‑64‑64
Fax +31‑‑‑172‑‑‑42‑53‑88
info@brevinipowertransmission.nl
www.brevinipowertransmission.nl
www.brevinibenelux.com
Brevini Belgio S.A.
42‑‑‑43, Rue Théodore Baron
B‑‑‑5000 Namur ‑ België
Telefoon +32‑‑‑81‑‑‑22‑91‑94
Fax +32‑‑‑81‑‑‑23‑08‑62
info@brevinipowertransmission.be
www.brevinipowertransmission.be
www.brevinipowertransmission.nl
WAAROM DE MARKT
KIEST VOOR BREVINI
POWER TRANSMISSION
Of u nu wokkels of speelgoedpoppetjes produceert, wij hebben altijd een
passende oplossing voor al uw aandrijvingen.
Producten van onze betrouwbare merken ‑ Brevini en PIV ‑ behoren al jaren tot de top
in verschillende bedrijfstakken waar aandrijven van belang is. Zo ook in de plastic‑, rubber‑, en
veevoederindustrie. Hier zijn de aandrijvingen van extuders en spuitgielwerkmachineszelden
standaardcomponenten.
Daarom ontwikkelt en produceert Brevini Power Transmission onder andere extruder‑
aandrijvingen en tandwielkasten die voldoen aan uw specifieke eisen.
Mogen we weten wat u beweegt? We horen graag wat uw wensen zijn.
Krachten gebundeld in innovatie

De functie
In deze functie bent u verantwoordelijk voor
het ontwerpen, ontwikkelen en optimaliseren
van klantspecifi eke producten en verpakkingen
van kunststof. Hiertoe volgt u de ontwikkelingen
in de markt en op het gebied van
techniek. Uw ontwerpen komen voort uit een
bestaand design of vanuit grof geschetste
kaders. U vertaalt deze vervolgens naar
concrete productideeën en innovatieve
toepassingen. Hierbij houdt u niet alleen
rekening met functionele en technische
specifi caties, maar ook met zaken als kosten,
design, merk- en productbeleving. Daarnaast
houdt u zich bezig met vormgeving, gebruiksgemak
en de technische haalbaarheid van
nieuwe producten.
Aarts Plastics b.v. in Waalwijk is een succesvolle en gerenommeerde producent van kunststofproducten en -verpakkingen
voor afnemers in de voedingsmiddelen-, cosmetica- en farmaceutische industrie. Er wordt geleverd zowel in binnen- als
buitenland. De producten worden veelal in samenspraak met klanten ontwikkeld, van concept tot en met gereed product.
Producten van Aarts Plastics voldoen aan de hoogste kwaliteitseisen. Om originele en innovatieve oplossingen te kunnen
blijven bieden, wordt continu gewerkt aan de verbetering van de organisatie, de bedrijfsprocessen en de producten. Aarts
Plastics stelt klanten en medewerkers op unieke wijze centraal. Voor deze groeiende internationale onderneming zijn wij
op zoek naar een:
Ontwerper Kunststof Producten
Pragmatisch ingestelde coördinator met gevoel voor commercie
Om deze taken succesvol te kunnen uitvoeren,
werkt u nauw samen met nationale en
internationale opdrachtgevers en interne
afdelingen. U presenteert uw ideeën en voorstellen
aan de klant. Gezamenlijk werkt u
aan aanpassingsvoorstellen. U bewaakt en
coördineert de lopende projecten. Hiervoor
informeert u uw klant over het procesverloop
alsmede uw collega’s van de afdelingen
Verkoop, Planning, Productie en Engineering.
Indien nodig neemt u contact op met nationale
en internationale leveranciers.
Het profi el
U beschikt minimaal over hbo werk- en denkniveau
en een opleiding bij voorkeur in de
richting Industrieel Product Ontwerpen (IPO),
Uw reactie
Ranger Consulting verzorgt de werving & selectie van deze vacature.
Voor meer informatie en om te reageren, bezoekt u onze website ranger.nl of neemt u contact op met
Ralf van Rijn (024-388 22 99).
Six Sigma
Stap voor stap
Werktuigbouwkunde of vergelijkbaar. U heeft
ervaring met het ontwerpen en ontwikkelen
van kunststof producten. U bent bedreven in
driedimensionaal construeren, bij voorkeur
met Cimatron. Naast uitstekende communicatieve
vaardigheden, bezit u een kritische
instelling en creatieve geest. U beheerst de
Engelse en Duitse taal in woord en geschrift.
Het aanbod
Aarts Plastics biedt een inspirerende en uitdagende
functie met veel afwisseling binnen
een sterk groeiend internationaal bedrijf. U
krijgt uitstekende primaire en secundaire
arbeidsvoorwaarden en een professionele en
prettige werksfeer met veel ruimte voor initiatief.
Uw standplaats is Waalwijk.
Directie & Senior management
Managers & Professionals
074192 RANG 185x133 OntwDf.indd 1 06-06-2007 08:19:38
Nu slechts:
€ 18,50 *
De kunststof-branche raakt steeds meer
overtuigd van de kracht van Six Sigma
Waar wacht u nog op?
Bestellen kan telefonisch (0172) 44 19 52,
per fax (0172) 43 66 20 of via www.beaumont.nu
* Prijs is excl. BTW & verzendkosten
Kleur- en glansmeting
van lak en kunststof.
www.gullimex.com/bykgardner
NL
Borne, 074 - 2657788
664AdvKunstofMag.indd 1 20-02-2007 14:08:02
Uw ideale sollicitant
is hoogopgeleid, ervaren, vakbekwaam, ambitieus...
Grote kans dat hij/zij Kunststof Magazine leest.
Met het plaatsen van een vacature (blad en/of website) legt u het eerste contact!
Meer weten? Kijk op www.kunststof-magazine.nl
of neem contact op met Gerrit Kulsdom: 0229-211211,
advertenties@kunststof-magazine.nl.

JUMO Wtrans draadloze temperatuurmeting
voor industriële toepassingen
De JUMO Wtrans T01.G1
draadloze temperatuursensor
voor temperatuurmeting op
vaste en bewegende meetpunten
en de bijbehorende multifunctionele
ontvanger T01.EC1
werden ontwikkeld om meetwaarden
draadloos te kunnen
overdragen. De zender bevindt
zich in het handvat en wordt
door een waterdichte behuizing
beschermd. De gebruikte
frequentie wordt niet beïnvloed
door externe, storende
Bij het afvullen van poeders in
open-mondzakken is stofvorming
vrijwel onvermijdelijk.
Op zoek naar een oplossing
voor dit probleem heeft het
Duitse Windmöller & Hölscher
een innovatieve generatie verticale
vorm-, vul- en sluitmachine
ontwikkeld. De OPAL ®
maakt gebruik van een voor
een patent aangemeld gesloten
systeem, dat volkomen gecontroleerd
afvullen in zakken met
een minimum aan lucht mogelijk
maakt. Zelfs de meest poedervormige
producten kunnen
nu goed stofvrij worden afgevuld.
Ongewenste stofvorming,
die kan leiden tot vuile zakken
en/of productverlies en zelfs tot
Contactloze niveaumeter voor vaste stoffen
Het Belgische Retec Instruments toonde op de
beurs easyFairs Solids een contactloze laserniveaumeter
van het Duitse Loke Engineering.
De LMC-F-0050-1 is een opto-elektronisch instrument
voor niveaumeting van vaste stoffen,
zoals kunststofgranulaten in tanks en silo’s.
Niveaumeting geschiedt door middel van een
nauwkeurige laser, die een
meetbereik van meer dan
100 meter combineert
met een nauwkeurigheid
eurighei van
2 mm. Naast
elementen en is geschikt voor
overdracht in een industriële
omgeving. De zender is als insteeksensor
ontworpen en leverbaar
met een insteeklengte
van 50 tot 500 mm. De sensor
Poeders stofvrij afvullen door nieuw
ontwerp vul- en sluitmachine
stofexplosies, wordt op een betrouwbare
manier voorkomen.
Een bijkomend voordeel is dat
het lasgebied op de zakmond
schoon blijft, waardoor een
sterke en houdbare las ontstaat.
Voor meer informatie:
Windmöller & Hölscher Benelux
BV, Amsterdam
Tel.: (020) 301 26 00
E-mail: info@wenhbv.nl
Website: www.wuh-lengerich.de.
is uitgevoerd met een Platinachip-weerstand
als meetelement
en kan toegepast worden
in een temperatuurbereik van
-30 tot +85°C.
Via het setup-programma kunnen
de systeemparameters bewerkt
worden en instellingen
worden doorgevoerd. Tevens
is het mogelijk om via de toetsen
en het display bewerkingen
door te voeren. Voor iedere
analoge uitgang kunnen
parameters zoals linearisering,
schaalomvang (begin/eind),
filterconstante, offset en min./
max. waarde-geheugen afzonderlijk
ingesteld worden. Deze
en aanvullende parameters
kunnen dan als ‘trigger’ voor
een alarm worden gekozen.
De voordelen van het systeem
liggen voor de hand; lange
aansluitkabels in kabelgebonden
systemen zijn bijna altijd
hinderlijk voor de gebruiker.
Met de JUMO Wtrans draadloze
technologie ontstaat een
nieuw toepassingsgebied bij
overdracht van temperatuur en
in de toekomst ook voor andere
gegevens.
Voor meer informatie:
JUMO Meet- en Regeltechniek
B.V., Weesp
Tel.: (0294) 49 14 96
Website: www.jumo.nl.
niveaumeten kan het reflectorloze instrument
bewegingen detecteren en heel nauwkeurig
posities definiëren. De eenvoudig te installeren
niveaumeter beschikt over een uitgang van 4-
20 mA, profibus, CANOPEN, ethernet, WLAN,
RS232 en 422 en Bluetooth. Het apparaat, dat in
meerdere flensmaten leverbaar is, voldoet aan
beschermingsgraad IP66.
Voor meer informatie:
Retec Instruments NV, Wetteren (B)
E-mail: info@retec.be
Website: www.retec.be
Kort
■ Met de onthulling van een
nieuwe afvalcontainer heeft
minister Cramer in Arnhem
het startsein gegeven voor
de inzameling van plastic
flessen en flacons. Nedvang
(Nederland van afval naar
grondstof) organiseert de
inzameling in het kader van
het Besluit Verpakkingen.
Deze organisatie, opgericht
door producenten en
importeurs die het Besluit
Verpakkingen collectief willen
uitvoeren, vertegenwoordigt
ongeveer tweederde van het
totale verpakkingsvolume in
Nederland.
■ EWIKON Heißkanal sys- sys-
teme GmbH gaat voor haar
vertegenwoordiging in de
Benelux nauw samenwerken
met Landré Werkmetaal BV
uit Vianen. Laatstgenoemde
is ook leverancier van
De mag spuitgietmachines en
Wittmann randapparatuur.
De contacten met de bestaande
Nederlandse en Belgische
klanten van EWIKON zullen
worden behartigd door Henk
Jan Bijzitter. Als productspecialist
in dienst bij Landré
Werkmetaal BV heeft hij veel
ervaring op het gebied van
hotrunnersystemen en spuitgiettechniek.
■ Kleiberg Beheer BV uit
’s Hertogenbosch en de
directeur van Oerlemans
Packaging BV hebben overeenstemming
bereikt om de
aandelen in laatstgenoemde
onderneming over te dragen.
Via deze management
buy out wordt de huidige
bestuurder, Joan Hanegraaf,
via zijn holding de enige
aandeelhouder. Hanegraaf is
al 22 jaar werkzaam binnen
de Kleiberg Groep, waarvan
13 jaar als directeur van
Oerlemans Packaging BV.
■ Biesterfeld Plastic GmbH
heeft 50% van de aandelen
in Biesterfeld Ibérica S.L.
Barcelona van haar voormalige
joint venture partner
Chemieuro S.L. overgenomen.
Met deze acquisitie zet
Biesterfeld Plastic opnieuw
een belangrijke stap ten aanzien
van haar strategie om
Europabreed vertegenwoordigd
te zijn en haar leidende
positie in de Europese markt
voor de distributie van polymeren
te verstevigen. ■
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Apparatuur
35

Beurzen
Goede mogelijkheid om innovaties op composietengebied breed te presenteren
JEC zoekt deelnemers gebruikersforums
en Innovation Awards
Hebt u een innovatieve oplossing op het gebied van
composieten ontwikkeld en wilt u de wereldwijde
composietenindustrie daarover informeren? Dan biedt
de JEC Group daarvoor twee prima mogelijkheden:
participatie als spreker tijdens één van de zes gebruikersforums
in april 2008, of door deel te nemen aan de
competitie voor de Innovation Awards.
Ook voor de JEC Composites
Show 2008 (1-3 april in Parijs)
organiseert de JEC Group weer
topniveau gebruikersforums.
Erkende experts uit de vele industriesectoren
komen tijdens
deze meetings aan het woord
en helpen op die manier de
dialoog tussen fabrikanten
(verwerkers, grondstofleveranciers
en leveranciers van
apparatuur) en gebruikers
verder te versterken. Bedrijven
die hun innovatie op deze
manier aan een breed publiek
willen presenteren, kunnen
zich hiervoor aanmelden via
de website www.jeccomposites.com/jec-forums.
De deadline
voor inzending sluit op 2
november.
Voor de bedrijven die geselecteerd
worden voor deze
gebruikersforums, heeft de
JEC een compleet communicatieplan
ontwikkeld, waar-
Deelname aan een gebruikersforum
levert naast publiciteit ook een groot
relevant netwerk op.
36 Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
mee een netwerk van meer
dan 100.000 professionals uit
de wereld van de composieten
wordt bereikt. De presentaties
zelf worden bezocht door een
gericht publiek, waaronder
gebruikers en verwerkers van
composieten, ontwerpers en
engineers, consultants, journalisten,
academici enzovoort.
Ook in publicaties vooruitlopend
op, tijdens en na de JEC
Composites Show 2008 zullen
de forumdeelnemers veel
extra publiciteit krijgen.
Het JEC 2008 Innovations
Awards Programma
Een andere manier om een
noviteit onder de aandacht
van een breed en gericht publiek
te brengen is deelname
aan het elfde JEC Innovation
Programme. Deze competitie
is verdeeld over zeven sectoren:
Aeronautics & Space, Construction,
Ground Transport,
Energy & Industry, Sports &
Leisure, Environment en Process.
Sinds de start in 1998
heeft dit innovatieprogramma
een uitstekende reputatie opgebouwd
en dat straalt ook af van
de winnaars. Het programma,
dat eigen partners en sponsors
heeft, trekt ieder jaar een groot
aantal kandidaten.
Het doel van het innovatieprogramma
is het scouten,
promoten en belonen van de
beste composietoplossingen in
termen van technisch kunnen,
de partnerketen, marktpotenti-
De prijsuitreiking van de JEC Innovation Awards 2007
vond plaats in het Orsay Museum.
eel, toegevoegde waarde voor
eindgebruikers en originaliteit.
De inzendingen worden gepubliceerd
binnen een netwerk
van meer dan honderd vakbladen.
Deelname is een bewezen
manier om tot waardevolle
nieuwe contacten te komen.
Inzendingen voor het JEC 2008
Innovation Awards Programma
kunnen worden ingezonden
via de website www.jeccomposites.com/innovation.
Ook hier
geldt als uiterste inzenddatum
2 november aanstaande.
De winnaars van dit jaar
De Innovation Awards zijn
dus over zeven categorieën
verdeeld. Hier volgt kort een
beschrijving van de winnende
inzendingen van 2007, per categorie.
Categorie ‘Aeronautics’
De winnende inzending is
een ontwikkeling van Hexcel
Corporation (USA), haar
partners Spirit AeroSystems,
Alenia Aermacchi S.p.A, MRA
Systems Inc. en de Universiteit
van Cincinnati. Het betreft een
akoestisch isolerende motorbehuizing
voor vliegtuigmotoren,
bestaande uit een permeabel
afdekkingsmateriaal,
gelijmd aan een honeycombconstructie.
Naast de superieure
geluidsisolatie biedt deze
nieuwe oplossing tevens belangrijke
gewichtsreductie.
Categorie ‘Medical
Applications’
Een implanteerbare cervicale
plaat (ten behoeve van ondersteuning
van nekwervels) uit
composietmateriaal als vervanging
van metalen delen die materiaalmoeheid
zouden kunnen
vertonen en verstorend werken
bij het maken van MRI-scans. De
plaat wordt gefabriceerd door
middel van compression moulding;
het materiaal is PEEK,
versterkt met koolstofvezel en is
zeer biocompatibel. Ontwikkeld
door het Zwitserse Icotec en het
Duitse Signus Medizintechnik
en partner Invibio Ltd.
Categorie ‘Automotive’
Winnaar in deze categorie is
het Duitse Institut für Verbundwerkstoffe
GmbH, dat
samenwerkte met Material
S.A. Zij ontwikkelden een
Ring Winding-techniek voor
het efficiënt fabriceren van vezelversterkte
drukvaten. De
nieuwe impregneertechniek
kan worden ingezet voor de
fabricage van axiaal symmetrische
componenten.
Categorie ‘Energy &
Industry/Construction’
WindStrand is een nieuwe

hoogwaardige glasvezelversterking
voor de constructie
van extra lange turbinebladen
voor windmolens. Met
het nieuwe materiaal — ontwikkeld
door Owens Corning
Belgium en Saertex — kunnen
bij gelijkblijvend gewicht
langere bladen worden gemaakt.
Hierdoor wordt de
energieproductie met 12%
opgevoerd, resulterend in een
kilowatt-uurprijs die 3 tot 6%
lager kan zijn.
Categorie ‘Process’
Grilon MS draden worden gesponnen
uit copolymeren met
een laag smeltpunt. In feite zijn
het kleefstoffen, maar dan in
de vorm van vezels. De hulpdraad
— die ook als bindmateriaal
werkt — lost op in de hars
zonder plaatselijke delaminatie
te veroorzaken. Een ontwikkeling
van EMS-GRILTECH
(Zwitzerland) en haar partners,
InChem, Toho Tenax Europe
GmbH, Huntsman Advanced
Materials en Ozella FTS.
Categorie ‘Marine’
De ‘Vaneo’ hydraulic control
assembly is een inzending
Winnaar in de categorie ‘Sports &
Leisure’ is dit carbon fietswiel, dat
in massaproductie geproduceerd kan
worden.
van het Franse DJP (France)
en haar partners, MAN-Diesel,
SERAM en Mecatronic Seine
Amont. Deze hydraulische
control assembly voor grote
scheepsmotoren weegt zeven
tot acht keer minder dan de
stalen of gietijzeren variant en
is ongevoelig voor corrosie.
Categorie ‘Sports &
Leisure’
‘Cosmic Carbon Ultimate’ is
een in massaproductie produ-
Ga voor Elektrisch
■ ELEKTRA evolution : Vol-elektrische
spuitgietmachines voor alle toepassingen,
inclusief meer componenten uitvoeringen
■ Perfectie: hoogste precisie en
herhaalnauwkeurigheid
■ Schoon: energiebesparend, stil, perfect
voor cleanrooms
■ Ferromatik Milacron: Pionier en Europa’s
marktleider in vol-elektrische spuitgietmachines
Ferromatik Milacron
Maschinenbau GmbH
Riegeler Str. 4
D-79364 Malterdingen
ceerbaar fietswiel, volledig opgetrokken
uit carbon. De ontwikkeling
van SALOMON SA
— MAVIC Division (Frankrijk)
en hun partners, Hexcel en Rohacell
betreft een one shot-proces
en is daarmee goed voor
een lage productietijd.
Categorie ‘Ground
Transport’
ApATeCH ontwikkelde in samenwerking
met Joint Stock
Company ‘Russian Railways’
Phone + 49 - (0) 76 44 - 78 - 0
Fax + 49 - (0) 76 44 - 68 85
marketing@ferromatik.com
www.ferromatik.com
In Nederland: Tel + 31 229 27 86 14 · ferromatik@ferromatik.nl
en de ‘Moscow State University
of Communication Lines’ een
drainagekanaal voor spoorrails.
De kanalen zijn door middel
van hand lay up- en pressure
moulding-technieken gemaakt
uit glasvezelversterkte polyesterhars.
Veel lichter dan traditioneel
beton, waardoor de
installatiekosten veel lager
uitvallen. De geschatte levensduur
van 50 tot 70 jaar is een
factor drie hoger dan die van
de betonnen variant. �
RZ_Imageanz_Kunststof Magazine.indd 2 22.03.2006 14:25:19 Uhr
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Beurzen 37

Management
38
Met name bouw- en verpakkingsmarkt zullen sterk groeien
Vraag naar kunststofpro
in Rusland neemt sterk t
Volgens het laatste rapport van Applied Marketing
Information (AMI) over de kunststofindustrie in
Rusland en de voormalige Sovjet Staten groeide de
vraag naar thermoplasten in die regio afgelopen jaar
naar 3,3 miljoen ton. Deze cijfers duiden op een groei
van meer dan 15% ten opzichte van het jaar daarvoor.
Sinds het begin van dit millennium is de vraag naar
thermoplasten in dit deel van de wereld meer dan verdubbeld.
Ondanks deze indrukwekkende
groeicijfers moet toch
worden vastgesteld dat de
markt in Rusland en de voormalige
Sovjet Staten ten opzichte
van de rest van Europa
nog steeds sterk onderontwikkeld
is. De kunststofconsumptie
per hoofd van de
bevolking komt uit op een
schamele 23 kg per jaar, een
cijfer dat schril afsteekt tegen
de ruim 80 kg per jaar die in
de EU-25 landen wordt geconsumeerd.
De productie
van kunststof- en rubberproducten
staat momenteel op
slechts tweederde van het niveau
van 1991. Echter, sinds
de financiële crisis van 1998
hebben de grotere politieke
en economische stabiliteit ge-
Vezel
4,5%
Kabelindustrie
5,6%
Elektrische
apparaten 3,2%
Huishoudelijk
3,0%
Automobielindustrie
3,1%
Overige 13,7%
Bouw 19,4%
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
leid tot een toename van de
investeringen in de kunststofverwerkende
industrie. Met
als gevolg dat met name in
sectoren als de bouw/infrastructuur
en voedselverpakkingen
een spectaculaire groei
gerealiseerd wordt.
Meer dan 97% van de vraag
naar polymeren komt op het
conto van de commodity plastics,
waarvan — vooral door
de groei van de vraag ten behoeve
van bouwproducten
— PVC en EPS voor de grootste
toename van het volume
sinds het jaar 2000 zorgden.
De groei van bouwproducten
in Rusland komt niet alleen
van nieuwbouw voor woonruimten,
kantoorpanden, op-
Flexibele verpakkingen 14,4%
Harde
verpakkingen
33,1%
Figuur 1: Eindgebruikertoepassingen voor thermoplasten in Rusland (2006).
(Bron: Applied Marketing Information Ltd.)
slagfaciliteiten en de bouw
van nieuwe fabrieken. Naar
schatting is ongeveer tweederde
van de huizenvoorraad
ouder dan dertig jaar en ongeveer
60% daarvan is aan
renovatie toe. De vraag naar
nieuwe woningen zal naar alle
waarschijnlijkheid verder toenemen,
aangemoedigd door
een in 2006 geïmplementeerd
project om meer betaalbare
woningen te realiseren. Andere
factoren die hierin bijdragen
zijn de dalende hypotheekrente
en de opkomst van
de Russische middenklasse.
Daarnaast wordt de vraag
naar kunststofproducten gedreven
door de roep om betere
isolatie en de vraag naar
meer duurzaamheid in bouwproducten
door onder andere
het gebruik van PVC deur- en
raamprofielen.
Onderontwikkelde
kunststofindustrie
De andere belangrijke groeibriljant
in de Russische
kunststofindustrie is dus de
verpakkingsindustrie, waar
investeringen in de sector
voedselverwerking en de
groeiende populariteit van
het winkelen in supermarkten
leiden tot steeds hogere standaarden
voor verpakkingen.
Met name zijn flinke investeringen
gedaan in de productiecapaciteit
voor BOPP-folie,
PET-preforms en PET-flessen
en PE-strekfolie.
Samen met de bouw is de
verpakkingsindustrie verant-

ducten
oe
Staten als Azerbeidzjan
en Kazachstan beschikken
over het potentieel
om substantiële petrochemische
(en polymeer)productiefaciliteiten
te gaan
ontwikkelen.
woordelijk voor tweederde
van de Russische vraag naar
thermoplasten. Van de andere
voormalige Sovjet Staten kent
alleen de Oekraïne een polymeervraag
die van enige betekenis
kan worden genoemd.
De meeste andere staten kennen
slechts een zeer kleine en
zeer onderontwikkelde kunststofindustrie.
Toch beschikken
staten als Azerbeidzjan
en Kazachstan met hun grote
olie- en gasreserves over het
potentieel om substantiële petrochemische
(en polymeer)
productiefaciliteiten te gaan
ontwikkelen.
Ook kwaliteit is lager
De totale capaciteit voor de
verwerking van commodity
plastics binnen de groep van
de voormalige Sovjet Staten
wordt door AMI geschat op
iets meer dan vier miljoen ton,
waarvan bijna driekwart in
Rusland is gelokaliseerd. Hoewel
veel van de apparatuur
oud en aan opwaardering toe
is, is de benuttingsgraad de
afgelopen jaren — als gevolg
van de sinds 2000 sterk groeiende
vraag — hoog geweest.
Daarbij moet opgemerkt worden
dat de kwaliteit van de
verwerkte polymeer-grades
vaak lager is dan de internationale
standaards. De regio
heeft dan ook een gebrek aan
productiecapaciteit voor high
performance materialen.
Er staan veel plannen voor
het realiseren van nieuwe polymeerfabrieken
in de pijplijn,
met name in Rusland waar
tegen het jaar 2010 nog eens
drie miljoen ton aan de huidige
capaciteit zou kunnen
worden toegevoegd. Tot op
dit moment hebben de Russen
hiervoor slechts weinig
buitenlandse investeerders
aangetrokken. Een groot deel
van de huidige polymeerproductie
is dan ook nog steeds
— via Gazprom en Sibur — in
handen van de Staat.
Goede kansen voor
investeerders
Ook in de Russische kunststofverwerkende
industrie
zijn de buitenlandse investeringen
gering en met name
beperkt tot bouwproducten
(en dan vooral raamprofielen)
en tot de verpakkingsindustrie.
In die laatste branche
zitten de investeringen met
name in productiefaciliteiten
voor PET-preforms en verpakkingsmaterialen.
Toch is
het zeer wel denkbaar dat
de combinatie van de sterke
groei van de Russische economie
en de enorme olie- en gasreserves
— en dus goedkope
energie — de interesse van investeerders
zal doen aanwakkeren.
Bovendien liggen er in
veel industriesectoren goede
kansen voor de kunststofindustrie,
zoals in de telecomsector
waar Rusland bezig is
de oude apparatuur te vervangen
en de infrastructuur
te moderniseren. Een andere
aanjager is de automobielindustrie,
waar de assemblage
van buitenlandse modellen
zeer sterk groeit. Hetzelfde
geldt voor de verpakkingsindustrie,
waar wordt geprofiteerd
van de sterke vraag
vanuit de voedsel- en drankenindustrie.
Het gebruik van
kunststoffen voor medische
toepassingen zal naar verwachting
eveneens flink toenemen.
Voor de vergrijzende
Russische bevolking — ook
daar een probleem — heeft de
Russische overheid een fonds
in het leven geroepen, dat via
subsidies uit de olie-inkomsten
hulpmiddelen voor deze
groeiende bevolkingsgroep
kan faciliteren. En dan is er
natuurlijk nog de gebrekkige
infrastructuur, waar kunststoffen
bij de opwaardering
daarvan een rol kunnen spelen.
AMI’s rapport over de kunststofindustrie
in Rusland en
de voormalige Sovjet Staten
beleeft dit jaar haar eerste
editie. Het volledige als A4
paperback uitgevoerde rapport
telt 118 pagina’s en kost
€ 575,- Het is te bestellen via
Regina Futter. E-mail: rf@amiplastics.com.
Samarskie
okkonnye
konstrukkcii
5.2
Veka Russ 5.8
Profine Group
14.4
Proplex 9.3
Gunstige markt voor PVC
raamprofielen
Vanuit de bril van de machinefabrikant
keek ook Cincinnati
Extrusion naar de Russische
kunststofmarkt, en
dan met name die voor PVC
raamprofielen. Het Oostenrijkse
bedrijf behoort tot de
leidende fabrikanten van apparatuur
voor deze markt en
was in 1980 één van de eerste
leveranciers van extrusie-apparatuur
voor profielen in
Rusland. In het rapport van
Cincinnati Extrusion komt
duidelijk naar voren dat de
bouwsector — onder invloed
van de noodzaak tot grootschalige
renovatie en dito
energiebesparing — met name
voor de markt voor PVC profielen
bijzonder interessant is.
In 2006 steeg het verbruik van
kunststof profielen tot een totaal
van 380.300 ton, goed
voor een toename van 250%
in drie jaar tijd. De Weense
machinebouwer verwacht
dat deze positieve ontwikkeling
de komende paar jaar
voortgezet wordt. Marketing
directeur Hans Berlisg: ‘Met
dank aan de sterke groei in
de nieuwbouw en het grote
aantal publieke renovatieprojecten
dat onderweg is, zal
de Russische markt zeker tot
2010 blijven groeien, tot een
totaalvolume van 1,12 miljoen
ton. Voor de daaropvolgende
vijf jaar wordt de groei
op 10% per jaar geschat, na
Global Shield 4
Montblanc Ost (STL Extrusion)
10.3
Exprof 6.2
Overige 40
Plafen 4.8
Figuur 2: Marktaandelen lokale verwerkers 2006. (Bron: Cincinnati Extrusion
market research).
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Management
39

Management
40
2015 verwachten we een stabilisatie
op ongeveer 5% groei
per jaar.’
Acht bedrijven domineren
de markt
Gedurende de eerste aantal
jaren werd in de helft van de
Russische vraag voor kunststof
profielen voorzien door
import uit Duitsland. Na de financiële
crisis van 1998 intensiveerde
de concurrentie, met
name door toetreding in de
markt van lokale PVC-verwerkers.
Global Shield uit Moskou
was met haar Weltplast
profielsysteem het eerste Russische
bedrijf dat zich in deze
markt begaf en behoort nu tot
de acht grootste lokale producenten
van raamprofielen.
In eerste instantie waren de
Duitse bedrijven nogal terughoudend
ten aanzien van het
investeren in Russische fabrieken;
de angst bestond dat men
met die stap de eigen faciliteiten
in Duitsland in gevaar zou
brengen. Die angst ebde uiteindelijk
weg en aan het eind
van de negentiger jaren startten
ook zij fabrieken in Rusland.
In 1999 waren Veka en Kömmerling
de eerste bedrijven die
faciliteiten openden in de regio
rond Moskou. Plus Plan, KBE,
HT Troplast, Aluplast, Gealan
en Rehau volgden snel, op hun
beurt weer gevolgd door nog
meer zowel buitenlandse als
Russische bedrijven. De markt
voor raamprofielen wordt sinds
2006 bewerkt door in totaal 36
bedrijven.
Ongeveer 60% van de totale
binnenlandse productie
van raamprofielen in 2006
— 291.500 ton — werd geproduceerd
door de acht grootste
bedrijven. Profine Russ uit
Voskresenk is daarvan met
een marktaandeel van 14,4%
(42.000 ton/jaar) de grootste
speler. Met een marktaandeel
van 10,3% bezet Montblanc Ost
uit Electrostal de tweede plek,
gevolgd door Proplex uit Po-
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
dolsk met 9,3%. Exprof (Tumen
6,2%), Veka Russ (Gubcevo
5,8%), Samarskie okonnyne
konstrukkcii (Syrian 5,2%),
Plafen (Dzerzhinskiy 4,8%)
en het eerder genoemde Global
Shield uit Moskou (4,0%)
maken het rijtje vol.
Forse groei in de komende
jaren
Bijna de helft (17 van de 36)
profielfabrikanten zijn gehuis-
1200
1000
800
600
400
200
0
393
Index
Lokale productie (ton)
Import (ton)
Export (ton)
Marktvolume (ton)
510
Export, aandeel (%)
Import, aandeel (%)
Groei sinds 2003 (%)
Groei t.o.v. voorgaand jaar (%)
2003
107.075
37.173
1.761
142.487
1,2
26,1
vest in de centrale regio van
Rusland. Een zestal van hen
heeft haar faciliteiten in de
regio Privolzhskiy (Russische
Federatie), vijf anderen in de
richting van de Oeral. De laatste
jaren is er sprake van een
toenemende trend van decentralisatie:
meer en meer verwerkers
trekken naar de provincies
en een aantal Russische
profielfabrikanten bouwt er al
een tweede vestiging.
2006 2007 2008 2009 2010
Figuur 3: Verwachte toename Russische consumptie van PVC-raamprofielen
tot 2010.
2004
139.520
61.395
3.182
197.733
1,6
31,0
38,8
38,8
2005
186.890
75.272
1.888
260.274
0,7
28,9
82,7
31,7
2006
291.500
90.000
1.200
380.300
0,3
23,5
168,6
47,0
Tabel 1: De markt voor PVC-raamprofielen 2003-2006. (Bron: Producenten
Russische Federatie).
663
De Russische bouwsector is
vooral voor de markt voor
PVC profielen zeer interessant.
861
1119
Volgens het rapport van Cincinnati
Extrusion wordt op
dit moment ongeveer 76%
van de Russische vraag voor
PVC raamprofielen geproduceerd
in Rusland zelf. De
belangrijkste leveranciers van
geïmporteerde raamprofielen
komen uit Duitsland, Turkije
en Polen. Gezamenlijk leveren
zij meer dan 80% van de
in totaal 90.000 ton aan geimporteerde
profielen. Tweederde
daarvan komt geheel
voor rekening van Duitsland.
De grootste speler onder deze
groep leveranciers is ook hier
een onderdeel van de Profine
Group: het in Berlijn gevestigde
KBE. In het afgelopen
jaar exporteerde dit bedrijf
31.000 ton aan raamprofielen,
goed voor niet minder dan
34% van de totale Russische
import voor dit soort profielen.
Andere belangrijke spelers
zijn hier Rehau, Gealan,
Salamander, L.B. Profile en
Veka.
Marktonderzoeksinstituten
schat ten dat de lokale productie
van kunststof raamprofielen
zowel dit jaar als volgend
jaar met 30% zal groeien.
Daarna verandert het beeld
waarschijnlijk. Naar verwachting
wordt Rusland in 2008 lid
van de WTO, de Wereldhandelsorganisatie.
Zij zullen hun
markten dan moeten openstellen
voor goedkope profielen
uit bijvoorbeeld China, met
als logisch resultaat dat ook de
lokale competitie intensiveert.
Dat kan weer leiden tot export
van eenvoudige profielen naar
andere voormalige Sovjet Staten.
Om die reden wordt de
lokale groei rond het jaar 2012
geschat op 12 tot 15%. Volgens
de marktonderzoekers zal
het totale verbruik van PVC
raamprofielen in Rusland na
2010 jaarlijks met niet meer
dan 10% groeien. Vanaf 2015
wordt een verdere daling naar
5% per jaar verwacht; deels
door een relatieve marktverzadiging.
■

Geslaagde achtste editie van veelzijdige vakbeurs
Promolding wint Materials
Engineering Prijs 2007
Met als thema ‘Materiaalselec
tie’ vond op 9 en 10
mei jl. in het Beursgebouw
Eindhoven de achtste editie
van Materials Engineering
plaats. De 2.275 bezoekers
waren duidelijk enthousiast
over de diversiteit en
het overzichtelijke aanbod
op de beursvloer, de
geboden 'full service'-formule
én de kwaliteit van
het lezingenprogramma.
Tijdens de beurs werd voor de
derde maal de Materials Engineering
Prijs (MEP) uitgereikt.
De MEP beloont innovatieve
producten, materialen, systemen
en producttoepassingen.
Ook dit jaar bestond de prijs
uit een vakprijs en een publieksprijs.
Uiteindelijke winnaar werd
Promolding, met als inzending
de materiaalmunt. Deze wordt
telkens uit een andere kunststofsoort
gemaakt, waarbij
uitgebreide informatie wordt
verschaft over de eigenschappen
en toepassingsmogelijkheden
van het materiaal. De jury
roemde de materiaalmunt als
een effectieve manier om informatie
te verstrekken over diverse
kunststofmaterialen, en
anderzijds als een manier om
het blikveld van opdrachtgevers
te verbreden ten aanzien
van productoplossingen.
Alle inzendingen maakten ook
kans op het winnen van de
Ja, ik maak graag gebruik van uw aanbod om Kunststof
Magazine, hét vakblad voor de kunststofverwerkende, -bewerkende
en -verbruikende industrie in Nederland en Vlaanderen,
blijvend te ontvangen.
O Ik neem tot wederopzegging een jaarabonnement op
Kunststof Magazine en ontvang ter introductie een
korting van 20%. Het eerste jaar betaal ik daardoor
slechts € 92,00 of voor België € 98,00 in plaats
van € 114,50 of voor België € 122,70.
O Ik neem een privé-abonnement en krijg een korting van
40% op het reguliere tarief. Hierdoor betaal ik € 69,00
of voor België € 74,00.
publieksprijs. Via de speciale
MEP-route konden bezoekers
de diverse inzendingen bezichtigen.
Er bleek een duidelijke
winnaar te zijn: Galvano Hengelo.
Haar inzending, Keronite,
is een harde, dichte en slijtvaste
keramische oxidelaag met uitstekende
corrosiewerende eigenschappen.
De laag is aan te
brengen op aluminium, magnesium
en titanium.
Speciaal composietenplein
Ook de kunststofsector was
goed vertegenwoordigd. Zo
presenteerde de Vereniging
Kunststof Composieten Nederland
zich, samen met enkele
leden, op een speciaal composietenplein.
Daarnaast kende
Datum: _________________Handtekening: _______________________
KVK-nummer: ______________________________________________
BTW-nummer: _____________________________________________
E-mail: ____________________________________________________
Jac Gofers, directeur van Promolding,
met de MEP-prijs.
het lezingenprogramma diverse
bijdragen over vernieuwende
kunststoftoepassingen. ■
Op 13 en 14 mei 2009 vindt de
negende Materials Engineering
plaats. Voor meer informatie over
dit tweejaarlijkse evenement, kijk
op de website: www.materialsengineering.nl.
Hét vakblad voor
de kunststofindustrie in de Benelux
Betaling geschiedt na ontvangst van de factuur (vermelde prijzen gelden voor 2007 en zijn incl. 6% BTW en verzendkosten).Bon opsturen naar Koggeschip
Vakbladen b.v., Postbus 1198, 1000 BD Amsterdam Z.O. Faxen kan ook: +31(020) 696 03 96 of ga naar de website: www.kunststofmagazine.nl.
Telefoon: __________________________________________________
Plaats: ____________________________________________________
Postcode: _________________________________________________
Adres: ____________________________________________________
Functie: ___________________________________________________
Naam: _______________________________________________ m/v
Bedrijfsnaam/Organisatie: __________________________________
Kunststof Magazine, juni 2007, nummer 5
Beurzen
41

T E C H N I E K & T O E P A S S I N G
Branchewijzer
Overzicht van bedrijven in de kunststofbranche
HULP- EN GRONDSTOFFEN
BMP BMP
DE MONCHY INTERNATIONAL B.V.
Hoogvlietsekerkweg 156
3194 AM Hoogvliet - Rotterdam SEPULCHRE
BMP BENELUX BV
Tel.: +31 (0)10 413 03 20
Fax: +31 (0)10 414 34 45
Houtzaagmolen 108
2986 GE Ridderkerk
BMP BENELUX B.V.
T E C H N
Email:
I E
jwslijkoord@monchy.com
K & T O E P A S S I
Tel.:
N
+
G
31(0)180 - 434 639
Internet: www.monchy.com
Fax: + 31(0)180 - 435 621
Hardwareweg 2k
E-mail: info@sepulchre.be
3821 BM Amersfoort
Internet: www.sepulchre.be
Tel.: 033 - 4560830
Polymeren, Additieven, TPE-Compounds,
Fax.: 033 - 4561198
Engineering Polymers, TPE’s & Flexibele
E-mail: info@bmp-benelux.nl
Polymers, Leveranciers o.a.: APA, Cabot,
Internet: www.bmp-benelux.nl
DuPont, Huntsman, Kraton, VITA Elastoteknik,
Samsung.
DISTRUPOL B.V.
Ondernemingsweg 26
2404 HN Alphen aan den Rijn
Tel.: +31 172423066
Fax: +31 172423077
E-mail: info-benelux@distrupol.com
Internet: www.distrupol.com
Knowledge that delivers.
Claudius Prinsenlaan 146
4818 CP Breda
Tel.: 076 - 5300055
Fax: 076 - 5215503
België tel.: +32 (0) 15 51 2825
België fax: +32 (0) 15 51 2835
E-mail: info@eb-cc.com
Internet: www.eb-cc.com
JP PLASTICS B.V.
Utrechtseweg 312
3731 GD De Bilt
Tel.: 030 - 6958484
Fax: 030 - 6953144
E-mail: info@jpplastics.nl
Internet: www.jpplastics.nl
DINAMIC BENELUX N.V.
Dendermondsesteenweg 179
B - 9300 Aalst
Tel.: +32 (0)53 76 87 50
Fax: +32 (0)53 77 65 99
E-mail: info@dinamic-benelux.be
Internet: www.dinamic-benelux.be
The right polymer solution.
PRIME POLYMERS B.V.
Hoevestein 36F
4903 SC Oosterhout (NB)
Tel.: +31 (0) 162 - 491650
Fax: +31 (0) 162 - 491651
België Tel.: + 32 (0)2-513 3313
België Fax: + 32 (0)2-513 0455
E-mail: info@prime-polymers.com
Internet: www.prime-polymers.com
Officieel distributeur voor: ExxonMobil
Chemical, Polimeri Europa, Radici
Plastics, COIM, Rodenburg Biopolymers,
Nova-Innovene, Rettenmaier, Ico-Polymers.
RESIN EXPRESS BENELUX B.V.
Moerenstraat 89
B - 2370 Arendonk
Tel.: (00)(32)(0) 14 67 24 96
Fax: (00)(32)(0) 14 67 05 81
Ned. Tel.: 0570 - 677584
Ned. Fax: 0570 - 621732
E-mail: info@resinexpress.be
Internet: www.resinexpress.be
TEIJN TWARON B.V.
Composieten afdeling
Postbus 9600
NL - 6800 TC Arnhem
Tel.: +31 (0)26 366 55 25
Fax: +31 (0)26 366 55 25
E-mail: composites@twaron.com
Internet: www.twaron.com
Leverancier van hoogwaardige aramidevezels
Twaron ® , Technora ® , en Tejinconex
® .
ULTRAPOLYMERS B.V.
Galvanistraat 14 - 2
Postbus 138
6710 BC Ede
Tel.: 0318 - 641216
Fax: 0318 - 620365
E-mail: info@ultrapolymers.nl
Internet: www.ultrapolymers.com
ULTRAPOLYMERS N.V.
Zenitlaan 2
2340 Beerse, België
Tel.: 0032 - 14 610041
Fax: 0032 - 14 610042
E-mail: info@ultrapolymers.be
Internet: www.ultrapolymers.com
Velox Benelux
Primulalaan 2
NL - 6851 TD Huissen
Tel.: +31(0)26 445 8086
Fax: +31(0)26 445 8299
E-mail: info.nl@velox.com
Internet: www.velox.com
Specialist in de distributie van reinigingsgranulaten,
grondstoffen en additieven
voor spuitgieten en extrusieapplicaties.
Compounds
JP PLASTICS B.V.
Utrechtseweg 312
3731 GD De Bilt
Tel.: 030 - 6958484
Fax: 030 - 6953144
E-mail: info@jpplastics.nl
Internet: www.jpplastics.nl
Lijmen
Bent u ook geïnteresseerd om met uw bedrijfsnaam in deze rubriek genoemd te worden
neem dan voor verdere informatie contact op met Sales & Services (Gerrit Kulsdom, tel. 0229-211211).
3M Nederland BV
afd. Industriële tapes & Lijmen
Industrieweg 24
2382 NW Zoeterwoude
Tel.: 071 - 5450187
Fax: 071 - 5450376
E-mail: 3Mbonding@mmm.com
Internet: www.3m.com/nl/bonding
Ruplo lijmtechniek
Meeuwstraat 2a
9791 GE Ten Boer
Tel.: 050 - 3022702
Fax.: 050 - www.ruplo.nl
E-mail: ruplo@planet.nl
Internet: www.ruplo.nl
Iso 9001 gecertificeerd

Masterbatches
COLOR SERVICE GmbH & CO, KG
Exclusieve agent voor Nederland:
HS Kunststoffen
De Soom 8
5971 MA Grubbenvorst
Tel.: 077 - 3663324
Fax: 077 - 3663308
E-mail: hskunststoffen-gemert@hetnet.nl
Internet: www.color-service.de
UN-Masterbatch
PE-Masterbatch
Spec. Effekt-Masterbatch
QOLORTECH B.V.
Postbus 189
8170 AD Vaassen
Tel.: 0578 - 578666
Fax: 0578 - 578661
E-mail: info@qolortech.nl
Internet: www.qolortech.nl
Pigmenten
Leitz.pdf 17-01-2007 12:30:39
ECKART BENELUX B.V.
Postbus 215
5400 AE UDEN
Tel.: 0413 - 214000
Fax: 0413 - 214004
E-mail: info.eckart.benelux@altana.com
Internet: www.eckart.net
Machines en
Gereedschappen
voor Kunststofbe- en
verwerking
DYNISCO B.V.
Weidehoek 53A
4824 AT Breda
Tel.: +31 (0)76 - 549 05 30
Fax: +31 (0)76 - 549 05 40
E-mail: dynisco-bv@dynisco.com
Internet: www.dynisco.com
Beproevingsapparatuur: Dynisco, Kayeness,
Seiscor, Schwing, Atlas
Druk- en temperatuuropnemers: Dynisco
Extrusie-breekschriften: Dynisco, Rembe
Granuleerinstallaties: Dynisco, Beringer
Polymeer tandradpompen: Dynisco,
Normag.
Procesregelaars/-aanwijzers: Dynisco
Reinigingsovens: Dynisco, Beringer
Statische Mixers: Dynisco
Verwarmingselementen: Dynisco, Wema
Zeefwisselaars: Dynisco, Extek, Beringer
DE GROOT KUNSTSTOF- &
HOUTBEWERKINGSMACHINES B.V.
Vinkenveld 3
Industrieterrein Kruisstraat
5249 JN Rosmalen
Postbus 3
5240 AA Rosmalen
Tel. algemeen: 073 - 5471300
Tel. TD/Mag.: 073 - 5471301
Fax: 073 - 5471305
Email: info@degroot.nl
Internet www.degroot.nl
Klingelnberg-Klauss BV
Noordweg 19
3336 LH Zwijndrecht
Tel.: (078) 619 40 11
Fax: (078) 612 65 53
E-mail: info@klikla.nl
Internet: www.klikla.nl
Klinkelnberg-Klauss levert machines en
gereedschappen voor alle soorten CNC
houtbewerkings- en kunststofbewerkingstechnieken
voor o.a. de interieurbouw en
Leitz Service B.V.
Mercuriusweg 5
2741 TB Waddinxveen
Tel.: 0182-303030
Fax: 0182-303031
Email: info@leitz-service.org
Internet: www.leitz-service.com
Advies, verkoop en slijpservice van
verspanende gereedschappen (w.o. Leitz,
Belin, Wigo) voor de kunststof-, metaal-
en houtbewerking in de gehele Benelux.
MARITEC B.V.
Reinaartlaan 13
4731 AH Oudenbosch
Tel.: 0165-321415
Fax: 0165-320437
Internet: www.maritecbv.nl
E-mail: info@maritecbv.nl
Alle Verwarmingselementen, Warmte
isolatie in de kunststofindustrie, Sensortechniek
voor druk- en temperatuur,
Schroef- en kneedelementen voor dubbelschroefs
extruders, Schroeven, cilinders,
spuitneuzen, ook regeneratie. Energie
meet- en monitoringsystemen.
ROKOMA B.V.
De Boelakkers 12a
5591 RA Heeze
Tel. (NL): +31 (0)40 2265655
Tel. (B): +32 (0)2 2800674
Fax: +31 (0)40 2265515
E-mail: info@rokoma.com
Internet: www.rokoma.com
- ABB Robots
- BMB-Spa spuitgietmachines
- Lanco granulaatbehandeling.
- Sepro uitname-robots
- WEMA verwarmingsbanden
- Diverse transport- en buffersystemen
- Dynisco meet- en regelapparatuur
- Alpha Technologies extrusie- en
polymeertestapparatuur
de meubelindustrie. SMULDERS MACHINE- EN APPARATEN-
BOUW B.V.
Industrieweg 2
5731 HR Mierlo
Postbus 47
5730 AA Mierlo
Tel.: +31 492 664 885
Fax: +31 492 664 695
E-mail: info@smulders-mierlo.com
Internet: www.smulders-mierlo.com
Ontwerper, fabrikant en leverancier van
gestandaardiseerde machines tot turn
key systemen, voor de verwerking van
EPS/PIR en PUR
Druk- en Temperatuurmeting- en
regeling & besturingen
GEFRAN BENELUX NV
Lammerdries 14a
B-2250 Olen
België
Tel.: +32 (0)14248181
Fax: +32 (0)14248180
E-mail: info@gefran.be
Internet: www.gefran.be
Instrumentatie: digitale indicators, proces-
en programmaregelaars, solidstate
relays.
Sensoren: lineaire verplaatsing, druk en
smeltdruk, temperatuur, veiligheidlichtschermen.
Automatisering: Industriële PC en HMI,
drives.
Complete regelsystemen.
Bent u ook geïnteresseerd om met uw bedrijfsnaam in deze rubriek genoemd te worden
neem dan voor verdere informatie contact op met Sales & Services (Gerrit Kulsdom, tel. 0229-211211).
Plettenburg Technisch Bureau BV
Bedrijvenstraat 3
7641 AM Wierden
Tel.: 0546-572183
Fax: 0546-573105
E-mail: info@plettenburg.com
Internet: www.plettenburg.com
Gneuß: meet- en regeltechniek
SUURMOND B.V.
MAAG
Postbus 125
8070 AH Nunspeet
Tel.: 0341-254900
Fax: 0341-258484
E-mail: info@suurmond.com
Internet: www.suurmond.com
Maag/Resotec extrusielijn automatisering
KS Sensortechnik
Gebruikte kunststof
verwerkingsmachines
PLASTICO TRADING GmbH & Co. KG
Vohwinkeler Str. 173
D-42329 Wuppertal (Germany)
Tel.: +49 (0) 202 - 27 32 75
Fax: +49 (0) 202 - 27 32 770
Internet:www.plasticotrading.de
E-mail: service@ plasticotrading.de
Gravimetisch doseren en
materiaalhandhaving
Ferlin Trading B.V.
Marconistraat 11
7701 SJ Dedemsvaart
Tel.: 0523-613439
Fax: 0523-616587
E-mail: info@ferlin.nl
Internet: www.ferlin.nl
Gravimetrische doseer- en meng systemen
Volumetrische doseerapparatuur
Warme- en drogelucht drogers
Centrale materiaal transportsystemen
Centrale droogsystemen
Binnen- en buitensilo’s
Materiaalcontainers
Productverdelers
Transportbanden
Hoppervullers
Maalmolens

Lasmachines voor thermoplasten
AESON B.V.
Rokerijweg 2c
1271 AH Huizen
Tel.: 035-5233828
Fax: 035-5233889
E-mail: info@aeson.nl
Internet: www.aeson.nl
Oplossingen voor het verbinden van
kunststof d.m.v. ultrasoonlassen, spiegellassen,
laserlassen, vibratielassen en rotatielassen.
Levering van kennis, machines,
gereedschappen en loonwerk.
ALPHA BVBA
Kleimoer 2
B - 9030 GENT
Tel.: +32 (0) 92438090
Fax: +32 (0) 92438091
E-mail: info@alpha.be
Internet: www.alpha.be
Ultrasoon-, Laser- Hot Air Cold stake en
Hoogfrequent lassen
Ultrasoon- en Droogijs reinigen
BRANSON ULTRASONICS B.V.
Vlierberg 26a
3755 BS Eemnes
Tel.: 035-6098111
Fax: 035-6098120
E-mail: info@branson.nl
Internet: www.branson.nl
Ultrasoon lassen, Ultrasoon snijden,
Vibratie lassen, Rotatie lassen, Spiegel
lassen, Infrarood lassen en Laser lassen
KVT BIELEFELD GMBH
Werkering 6
D-33609 Bielefeld
Tel.: 0049.521.932070
Fax: 0049.521.9320711
E-mail: info@kvt-bielefeld.de
Internet: www.kvt-bielefeld.de
Ultrasoon, wrijvingslassen,
verwarmingselementen,
Elektromagnetisch
Plettenburg Technisch Bureau BV
Bedrijvenstraat 3
7641 AM Wierden
Tel.: 0546-572183
Fax: 0546-573105
E-mail: info@plettenburg.com
Internet: www.plettenburg.com
Hellweg: maalmolens
Malen in loon
DAKOTA COATINGS NV
Grinding & Compounding Services
Industriepark “De Prijkels”
Venecoweg 23
B-9810 Nazareth
Tel.: +32 9 381 09 90
Fax: +32 9 381 09 80
E-mail:info@dakota-coatings.com
Internet:www.dakota-coatings.com
Vermalen, microniseren, compounderen,
granuleren, mengen, afzeven, herverpakken
van kunststoffen en aanverwanten.
Verkoop en eigen productie van thermoplastische
coatingpoeders en granulaten.
Smile Plastics
Industrieweg 5
6114 KP Susteren
Tel.: +31 464496600
Fax: +31 464496609
E-mail:info@smile-group.com
Internet:www.smile-group.com
Ambiente en cryogene vermalingen
van Kunststoffen, alsmede mengen en
herverpakken. Opwaarderen (malen en
extruderen) van schone produktieafvallen
via Smile Again Belgium.
ICO HOLLAND B.V.
(Mijlweg 7), Postbus 5187
3295 ZH ‘s-Gravendeel
Tel.: 078 - 6738111
Fax: 078 - 6732625
E-mail: info@wedco.nl
Internet: www.wedco.nl
Internet: www.icopolymers.nl
Wedco houdt zich bezig met het compounderen
en malen van kunststoffen/
waxen (ambient-cyrogeen en airmilling).
ICO Polymers verkoopt kunststofpoeders.
Matrijzen en toebehoren
D-M-E Europe C.V.B.A.
Industriepark Noord G1
B-2800 Mechelen (België)
Tel.: +32 15 21 50 21
Fax: +32 15 21 82 35
E-mail: dme_benelux@dmeeu.com
Internet: www.dme.net
Dutch Portugal Trading cv / Moliporex
Heuvelstraat 14 a
5131 AP Alphen
Postbus 14
5130 AA Alphen
E-mail: dpt@globalxs.nl
Internet: www.moliporex.pt
Importeur van Moliporex sinds 1987 voor
Design, Engineering, Rapid prototyping,
Productie tools voor Kunststof en aluminium
spuitgietproducten.
Schroeven en cilinders
EURO-STEL
Maastrichtersteenweg 441
3700 Tongeren (Berg)
België
Tel.: 0032 - (0)12264110
Fax: 0032 - (0)12391108
E-mail: info@eurostel.be
Revisie en fabrikage van schroeven +
cilinders- rsp...ect. Eigen design voor:
high performance, mengschroef, barriere
schroef, specials voor bv lang glas- technische
materialen
KLUIN WIJHE B.V.
Industrieweg 1
8131 VZ Wijhe
Tel.: 0570-528777
Fax: 0570-523270
E-mail: info@kluinwijhe.com
Internet: www.kluinwijhe.com
Uitstoterpennen en ponsnippels
POELMANN B.V.
Oude Amersfoortseweg 249 B
1212 AD Hilversum
Tel.: 035 - 624 44 56
Fax: 035 - 623 48 70
E-mail: info@poelmannbv.nl
Internet: www.poelmannbv.nl
Verwarmingselementen
STUFA
Beatrixlaan 7
5443 AV Haps
Tel.: 0485 - 350333
Fax: 0485 - 350420
E-mail: info@stufa.nl
Internet: www.stufa.nl
Verwarmingselementen Ihne & Tesch
Bent u ook geïnteresseerd om met uw bedrijfsnaam in deze rubriek genoemd te worden
neem dan voor verdere informatie contact op met Sales & Services (Gerrit Kulsdom, tel. 0229-211211).
OPLEIDING EN SCHOLING
Co & Efficiënt
Postbus 16
5270 AA Sint-Michielsgestel
Tel.: +31 (0) 73-5519992
Fax: + 31 (0) 73 5519993
E-mail: info@coefficient.nl
Internet: www.coefficient.nl
Internet: www.coefficient.be
Uw vraag is onze start!
Maatwerk trainingen in o.a.: Kunststoffen,
Spuitgieten, Extrusie, Vacuum/ Thermovormen,
Rotatiegieten.
MIKROCENTRUM
Kruisstraat 74, Eindhoven
Postbus 359
5600 AJ Eindhoven
Tel.: 040-2969933
Fax: 040-2969930
E-mail: opleidingen@mikrocentrum.nl
Internet: www.mikrocentrum.nl
Internet: www.kunststoffenbeurs.nl
Specialist in praktijkgerichte in-company
trainingen op het gebied van kunststoffen,
composieten en rubbers
Sork is onderdeel van VAPRO-OVP
Loire 15
2491 AK Den Haag
Postbus 93
2260 AB Leidschendam
Tel.: 070-3209388
Fax: 070-3205186
E-mail: info@vapro-ovp.com
Internet: www.vapro-ovp.com
POLYMEERPOMPEN EN
ZEEFWISSELAARS
Plettenburg Technisch Bureau BV
Bedrijvenstraat 3
7641 AM Wierden
Tel.: 0546-572183
Fax: 0546-573105
E-mail: info@plettenburg.com
Internet: www.plettenburg.com
Eprotec: polymeerpompen

Plettenburg Technisch Bureau BV
Bedrijvenstraat 3
7641 AM Wierden
Tel.: 0546-572183
Fax: 0546-573105
E-mail: info@plettenburg.com
Internet: www.plettenburg.com
Gneuß: roterende filtersystemen
SUURMOND B.V.
MAAG
Postbus 125
8070 AH Nunspeet
Tel.: 0341-254900
Fax: 0341-258484
E-mail: info@suurmond.com
Internet: www.suurmond.com
Maag extrusie- en polymeerpompen en
zeefwisselaars
PRODUCTONTWIKKELING
MMID full service design team BV
Contactpersoon: Ries Meertens
Westvest 145
2611 AZ Delft
Tel.: (015) 2136 736.
E-mail: look@mmid.nl
Internet: www.mmid.nl
Meer winst door integrale
productontwikkeling!
Pezy Development b.v.
Narvikweg 5-5
9723 TV Groningen
Tel.: 050-3189600
Verdunplein 14
5627 SZ Eindhoven
E-mail: info@pezy.nl
Internet: www.pezy.nl
Met de expertise van 50 medewerkers
bieden wij onze klanten volledige ondersteuning,
van conceptcreatie tot en met
productsupport. Gespecialiseerd in het
ontwerpen en construeren van technisch
complexe kunststofproducten.
Rokatec BV
Veldzigt 6
3454 PW De Meern
Tel.: 030 6666868
Fax: 030 6666608
E-mail: info@rokatec.com
Internet: www.rokatec.com
Rokatec investeert mee.
especialiseerd in ontwikkeling en wereldwijd
realiseren van succesvolle producten
en combinaties in metaal en/of kunststof.
Rokatec Belgium bvba
Ondernemersstraat 2a
2500 Lier
België
Tel.: 0032 (0) 3 4900820
Fax: 0032 (0) 3 4900829
Internet: www.rokatec.com
VERWARMINGSELEMENTEN
v e r w a r m i n g s b a n d . n l
verwarmingsband.nl
Ambachtstraat 12
2751 GP Moerkapelle
Tel.: 079-3217190
Fax: 079-3217277
E-mail: info@verwarmingsband.nl
Internet: www.verwarmingsband.nl
VERWERKING/TOELEVEREN
HSV Technical Moulded Parts B.V.
Postbus 351
6710 BJ Ede (NL)
Tel.: +31 (0)318-648999
Fax: +31 (0)318-632032
E-mail: sales@hsv.nl
Internet: www.hsv.nl
Verwerking van polyurethaan volgens
RIM en spuitgieten van thermoplasten
volgens TSG-procédé (Technische vormdelen).
Vormdelen, verpakkingen/isolatie uit
EPS, EPP, EPE.
Compounderen
R.E.K. GEBR. VAN DIJK
Koopvaardijweg 54
4906 CV Oosterhout NB
Tel.: 0162 - 430303
Fax: 0162 - 432664
E-mail: info@rekvandijk.nl
Internet: www.rekvandijk.nl
Malen-Reinigen-Scheiden
Drogen-Compounderen
Extruderen
BRUYNZEEL PLASTICS BV
Veersedijk 151
3341 LL Hendrik Ido Ambacht
Tel.: 078-6831200
Fax: 078-6819317
E-mail: info@bruynzeel-homeproducts.nl
Internet: www.bruynzeel-homeproducts.nl
HEERING KUNSTSTOF PROFIELEN BV
Archimedesstraat 5
7701 SG Dedemsvaart
Tel.: 0523 - 615631
Fax: 0523 - 615636
E-mail: info@heering.eu
Internet: www.heering.eu/cmp
Jansen Kunststoffen B.V
James Wattstraat 3-5
7442 DC Nijverdal
Tel.: 0548-616676
Fax: 0548-620127
E-mail: info@jansenkunststoffen.nl
Internet: www.jansenkunststoffen.nl
PlasTec n.v.
Prijkelstraat 32
B-9810 Nazareth (Belgium)
Tel. NL: 06-51 597 827
Tel.: +32 (0)9 384 79 26
Fax: +32 (0)9 384 79 36
E-mail: r.reede@zonnet.nl
E-mail: pauldhondt@plastec.be
Internet: http://www.plastec.eu
REHAU N.V.
Watergoorweg 79
3861 MA Nijkerk
Postbus 1052
3860 BB Nijkerk
Tel.: 033 - 2479911
Fax: 033 - 2460390
E-mail: nijkerk@rehau.com
Internet: www.rehau.nl
STUFA
Beatrixlaan 7
5443 AV Haps
Tel.: 0485 - 350333
Fax: 0485 - 350420
E-mail: info@stufa.nl
Internet: www.stufa.nl
GEFRAN smeltdrukopnemers, oliegevulde
smeltdrukopnemers voor voedings- en
farmaceutische industrie, smeltdruktransmitters.
Extrusie- en spuitgiettoebehoren
WILMOD HEATING & SYSTEMS
Industrieweg 10
2712 LB Zoetermeer
Postbus 40
2700 AA Zoetermeer
Tel.: +31(0) 793 461 919
Fax: +31(0) 793 461 911
E-mail: info@wilmod.nl
Internet: www.wilmod.nl
- Verwarmingselementen
- Verwarmingspatronen
Bent u ook geïnteresseerd om met uw bedrijfsnaam in deze rubriek genoemd te worden
neem dan voor verdere informatie contact op met Sales & Services (Gerrit Kulsdom, tel. 0229-211211).
- Thermokoppels
- Regelapparatuur
- Droogkasten
- Spuitneuzen
- Lossingsmiddel
- Smeermiddel
- Conserveringsmiddel
- Reinigingsmiddel
- Transportbanden
- Snelkoppelingen
- Hotrunnerkasten
- Temperatuurregelaars
- Oliefiltratiesystemen
- Tempereerapparatuur
- Flowregulators
- Magneetsystemen
- Metaaldetectoren
- Binnensilo’s
- Buitensilo’s
Industriële reiniging van
productiematerialen
Thermo-Clean n.v. - Headoffice
Dellestraat 45
B - 3550 Heusden-Zolder
Tel.: +32 (0) 13/53.90.60
Fax: +32 (0) 13/53.91.91
E-mail: infotc1@thermoclean.com
Internet: www.thermoclean.com
Verwijderen van kunststof en rubber van
extruderschroeven, filters, pijpleidingen,
warmtewisselaars, matrijzen etc.
Neem gerust contact op voor een gratis
proefreiniging!
Plastificeereenheden en
toebehoren
Cegaplast B.V.
Postbus 406
NL - 7770 AK Hardenberg
Tel.: +31 (0) 541 294 008
Fax: +31 (0) 541 294 114
E: info@cegaplast.nl
I: www.cegaplast.nl
- Nieuwe plastificeereenheden
- Revisie schroeven & cilinders
- RSP’s (schroefpunt)
- Spuitneuzen
- Reinigingsmiddelen
- Hoppermagneten
- Naaldafsluiters
- Statische & Dynamische mixers
Recycling
PLASTIC RECYCLING MEWA BV
Duinweg 4a
5482 VR Schijndel
Tel.: 073 - 5494246
Fax: 073 - 5475825
Aanbod van PC, PS en PP.
PLASTICO TRADING GmbH & Co. KG
Vohwinkeler Str. 173
D-42329 Wuppertal (Germany)
Tel.: +49 (0) 202 - 27 32 75
Fax: +49 (0) 202 - 27 32 770
Internet:www.plasticotrading.de
E-mail: service@ plasticotrading.de

Rotatiegieten
Bonar Plastics BV
Zweedsestraat 61010,
7418 BB Deventer
Postbus 41
7400 AA Deventer
Tel.: 0570 - 660706
Fax: 0570 - 660719
E-mail: netherlands@bonarplastics.net
Internet: www.bonarplastics.com
Spuitgieten
Attema Kunststof &Techniek
Schelluinsestraat 1
4203 NJ Gorinchem
Postbus 58
4200 AB Gorinchem
Tel.: 0183-650650
Fax: 0183-650750
E-mail: info@attema.nl
Internet: www.alleskaninkunststof.nl
Klantspecifieke oplossingen in kunststof:
van advies en ontwerp tot en met productie
en logistiek.
E&O KUNSTSTOFFEN
Bobinestraat 3a
3903 KE Veenendaal
Tel.: 0318 - 554740
Fax: 0318 - 553502
E-mail: info@EenO.nl
Internet: www.EenO.nl
FAKOPLAST B.V.
Postbus 11
7200 AA Lochem
Tel.: 0573 – 288299
Fax: 0573 – 288296
E-mail: info@fakoplast.nl
Internet: www.fakoplast.nl
GL Plastics B.V.
Hurksestraat 23, 5652 AH
Postbus 7120, 5605 JC
Eindhoven
Tel.: 040 2922045
Fax: 040 2922048
www.gl-group.nl
jw.denhollander@gl-group.nl
Spuitgieten van precisie componenten,
All-in-one oplossing: Engineering,
Prototyping, Tooling en Serial Production,
Micro-, precisie-, insert-,
Reel-to-reel en Cleanroom
spuitgieten en assembleren
INSIGNE B.V.
Dorpsstraat 19
2969 AC Oud-Alblas
Postbus 4
2969 ZG Oud-Alblas
Tel.: 0184 - 697200
Fax: 0184 - 697201
E-mail: info@insigne.nl
Internet: www.insigne.nl
Full service in kunststof spuitgieten. Eigen
matrijzenmakerij alsmede ontwerp- &
ontwikkelingsafdeling.
Omefa
Transportweg 4
2421 LS Nieuwkoop
Postbus 46
2420 AA Nieuwkoop
Tel.: 0172- 572149
Fax: 0172-573674
E-mail: info@omefa.nl
Internet: www.omefa.nl
Reobijn B.V.
Industriestraat 28
7482 EZ Haaksbergen
Tel.: 053-5740404
Fax: 053-5728325
E-mail: info@reobijn.nl
Internet: www.reobijn.nl
Rosti (Nederland) B.V.
Centaurusweg 146, Postbus 4224
5004 JE Tilburg
Tel.: 013-5478600
Fax: 013-4550605
Internet: www.rosti.com
Spuitgieten, lakken en assembleren van
kunststofproducten, ook in lage lonen
landen. Van design tot eindproduct.
Rosti: From concept to reality
STUFA
Beatrixlaan 7
5443 AV Haps
Tel.: 0485 - 350333
Fax: 0485 - 350420
E-mail: info@stufa.nl
Internet: www.stufa.nl
GEFRAN wegopnemers, in potentiometrische-
en contactloze uitvoering.
Spuitgieten en vacuümvormen
DEPLA B.V.
Veelzijdig in kunststofbewerking
1e Industrieweg 7
3411 MG Lopik
Tel.: 0348 - 551611
Fax: 0348 - 552871
E-mail: depla@depla.nl
Internet: www.depla.nl
Greijn Form Technics BV
Postbus 4618
5953 ZG REUVER
Tel.: 0031-77-4741682
Fax: 0031-77-4745278
Email: greijn@greijn.com
Internet: www.greijn.com
Vacuümvormen vanaf prototype tot complete
productieseries.
Tot een formaat 3500x2500x1000 mm.
Dieptrekken, draperen, buigen, verlijmen,
assembleren, CNC-bewerking, CAD/
CAM, eigen modelmakerij.
L. Hesse GmbH
Nierenberger Str.150
D-46446 Emmerich
Tel.: 0049.2822.9762628
Fax: 0049.2822.9762636
E-mail:info@L-Hesse.de
Internet:www.L-Hesse.de
Contactpersoon: Anton van Dijk
DIVERSEN
ANALIS
Leeuwerikstraat 28
BE 9000 Gent
Tel.: +32 9 243 77 20
Fax: +32 9 220 08 48
E-mail: infonl@analis.com
Internet: www.analis.com
Testapparatuur voor kunststoffen: mfi,
hdt-vicat, tensile testing, impact testing,
rheology, thermal testing.
Sluitingsdatum van de eerstvolgende uitgave: 8 augustus
Bent u ook geïnteresseerd om met uw bedrijfsnaam in deze rubriek genoemd te worden
neem dan voor verdere informatie contact op met Sales & Services (Gerrit Kulsdom, tel. 0229-211211).
ATLAS Material Testing Technology BV
Aalsvoort 69
7241 MA Lochem
Tel.: 0573-448050
Fax: 0573-253368
E-mail: info@atlasmtt.nl
Internet: www.atlasmtt.com
UV-veroudering, Xenon
Weather-Ometers Xenotesters, Polymeertestapparatuur,
Brandproeftestapparatuur, Textieltestapparatuur,
Steuernagel Lichtsystemen,
Buitenexpositieterreinen, Testlaboratorium
ZWICK/Materiaalbeproeving
Celsiusweg 32
5928 PR Venlo
Ind.terr. Venlo nr. 4228
Tel.: 077 - 3870606
Fax: 077 - 3824150
E-mail: info@zwick.nl
Internet: www.zwick.nl
Beproevingsmachines,
testapparatuur voor kunststoffen
Dienstverlening
M a g i c i n P l a s t i c
Postbus 18
NL-6160 MD Geleen
Tel. 046 - 4760661
Fax 046 - 4760790
E-mail: info@dadc.nl
Internet: www.dadc.nl
- Materiaaltesten en -analyses
- Producttesten
- Helpdesk
- Training
Granulaat - systemen
SUURMOND B.V.
RIETER
Postbus 125
8070 AH Nunspeet
Tel.: 0341-254900
Fax: 0341-258484
E-mail: info@suurmond.com
Internet: www.suurmond.com
Rieter (onderwater) granuleersystemen
Polymer Service Centre Groningen BV
Kadijk 7D
Postbus 70033
9704 AA Groningen
Tel.: 050 - 3680777
Fax: 050 - 3680779
E-mail: info@polymer.nl
Internet: www.polymer.nl
Realisatie van innovaties en oplossen van
problemen door materiaalontwikkeling,
analyses en productie van specialties.

® = registered Trademark
ALBIS MASTERBATCH
The wide
spectrum of
Color
MasterBatch
Specially designed for
coloring all technical and
engineering resins
Customised colors to
suit your processing needs
ALBIS BENELUX B.V.
PAARDEWEIDE 2-4 · NL-4824 EH BREDA
TEL: +31/(0)76/54 33 800 · FAX: +31/(0)76/54 26 700
WWW.ALBIS.COM · ALBISBENELUX@ALBIS.COM
ALCOLOR (ALBIS ColorBatch) is based
on a variety of polymers, as well as,
colors specially designed for technical
materials. Next to our comprehensive
standard range of Color MasterBatch and
blends, ALBIS offers customized colors
for injection molding and extrusion
applications especially in the automotive,
household appliance, electrical and
construction industries.
®