2020 09 16 Quatuor pour la fin du temps - Storioni Trio + Jörg Widmann

Wo 16 sep 2020
Grote Zaal
20.15 uur
Serie
Kamermuziek
internationaal
Quatuor pour la fin du
temps
Storioni Trio + Jörg
Widmann
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Quatuor pour la fin du temps
Storioni Trio + Jörg Widmann
Serie
Kamermuziek
internationaal
Wo 16 sep 2020
Grote Zaal
20.15 – 21.45 uur
ca. 90 minuten zonder pauze
Storioni Trio:
Bart van de Roer piano
Wouter Vossen viool
Marc Vossen cello
Jörg Widmann klarinet
Jörg Widmann (1973)
Passacaglia (2000, rev. 2006)
Olivier Messiaen (1908 - 1992)
Quatuor pour la fin du temps (1940/1941)
··
Liturgie de cristal
··
Vocalise pour l’ange qui annonce la fin du temps
··
Abîme des oiseaux
··
Intermède
··
Louange à l’éternité de Jésus
··
Danse de la fureur, pour les sept trompettes
··
Fouillis d’arcs-en-ciel, pour l’ange qui annonce la fin du
temps
··
Louange à l’immortalité de Jésus
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
2

Toelichting
Al 25 jaar is het Storioni Trio een van Nederlands meest succesvolle pianotrio’s. Tijdens hun
jaarlijkse Storioni Festival ontmoetten zij de Duitse klarinettist en componist Jörg Widmann.
Zijn Passacaglia voor pianotrio omschrijft Widmann zelf als een van zijn meest vredige en
conflictarme composities. Het is een mooi contrast met het aangrijpende Quatuor pour la fin
du temps van Messiaen.
Jörg Widmann
Passacaglia
Widmann baseerde het pianotrio
Passacaglia op het inleidende gedeelte
van zijn celloconcert Dunkle Saiten met de
bijbehorende tempoaanduiding ‘Feierlich,
schreitend’ (plechtig, voortschrijdend).
In tegenstelling tot zijn celloconcert mondt
deze compositie niet uit in een catastrofe, maar
bestaat het uit tonale progressies van een half
uur, waar letterlijk stappen worden genomen.
Stappen die variëren van dwangmatige
stappen, tot struikelen en niet vooruit kunnen
komen. Jörg Widmann geeft vanavond zelf een
mondelinge toelichting op zijn compositie.
Olivier Messiaen
Quatuor pour la fin du temps
Messiaen schreef zijn Quatuor om te
ontsnappen aan de sneeuw, de oorlog en
zichzelf. In december 1940 was het oorlog en
hij was krijgsgevangene in een Pools kamp.
De beschaving stond er op een laag
pitje. Het was in Silezië, een kleine vijftig
kilometer ten oosten van Dresden. Hartje
winter, stervenskoud, nog kouder dan
anders. Dertigduizend krijgsgevangenen
– voornamelijk Fransen maar ook Polen
en Belgen – zaten bij elkaar opgesloten in
grijshouten barakken. De omstandigheden
waren erbarmelijk. Ze waren ondervoed;
het dagelijkse dunne brouwsel waarin
wat aardappelen en kool dreven, hield
hen nauwelijks op de been. En dan was er
de verveling. Ze hadden niets te doen. ’s
Ochtends deden ze de karweitjes die de
kampcommandanten hen hadden opgedragen
en dan… niets. Een voordeel wellicht dat de
dagen zo kort waren.
Een halve schemertoestand. Een wereld buiten
de wereld. Een situatie buiten tijd en ruimte. De
31-jarige componist Olivier Messiaen – Duits
krijgsgevangene ‘no. 35333’ sinds hij een half
jaar daarvoor bij Parijs was opgepakt, toen
hij op de fiets met aan het stuur twee zware
tassen vol partituren naar Zuid-Frankrijk
wilde vluchten – werd het er vreemd te
moede. Zonder enig houvast in het bestaan,
door honger en kou verzwakt, kwam hij in
een toestand van halve hallucinatie terecht.
Bij het ontwaken: plotseling paars en groen
aan de hemel, in felle tinten! Wat was dat?!
De gelovige Messiaen moest opeens denken
aan hoe in de Openbaring van Johannes het
Laatste Oordeel wordt beschreven. Het was
3

Toelichting
of het Einde der Tijden was aangebroken. Dat
kon natuurlijk niet. Het is de aurora borealis,
het Noorderlicht, vertelde een medegevangene
hem. Maar toch – leek hij zich hier, in een
eindeloos durende oorlog, van alles verlaten,
het land eentonig van de sneeuw, in een wereld
die stilstond, niet op een statisch eindpunt te
bevinden?
Het schrijven van Quatuor
pour la fin du temps
betekende voor Messiaen
zijn mentale redding.
Er bestond in kamp Stalag VIIIA in Görlitz één
vorm van afleiding. De Duitse commandant
begreep wie hij met Olivier Messiaen in huis
had. Hij had bewondering voor de al beroemde
jonge componist. Hij gaf hem wanneer hij erom
vroeg papier, potlood en gum. En hij stond toe
dat er een oude piano het kamp in kwam en
Messiaen samenspeelde met een violist, een
klarinettist en een cellist. De commandant
kwam zelfs naar hun repetities luisteren. Die
winter schreef Messiaen zijn Quatuor pour la
fin du temps. Wanneer het ochtendwerk achter
de rug was, trok hij zich terug in een hoekje
van de barak van de kamppriester.
Acht delen telde het nieuwe werk dat bijna een
uur zou duren. Voor het aangrijpende vijfde
deel, Louange à l’éternité de Jésus (Lofzang op
de eeuwigheid van Jezus) deed hij, afgaand op
zijn geheugen, een beroep op een ouder werk,
de Fêtes des belles eaux met een tekst uit de
Openbaring: ‘Hij die drinkt van het water dat ik
hem zal geven, zal nooit meer dorstig zijn: het
water dat ik hem zal geven, zal in hem in een
bron veranderen die hem het eeuwige leven
schenkt.’
De eerste uitvoering was op 15 januari 1941
in barak 19A. ‘Het kamp lag in een lijkwade
van sneeuw. […] De vier musici speelden op
kapotte instrumenten: de cello van Étienne
Pasquier had maar drie snaren, de toetsen van
mijn piano bleven hangen […]. Het was op deze
piano, met mijn drie medemusici, erg vreemd
gekleed, ikzelf in een flessengroen uniform
van een Tsjechische soldaat, gescheurd, op
schoenen met houten zolen […] dat ik mijn
Quatuor [uitvoerde], voor een publiek van
vijfduizend man waaronder mensen uit alle
lagen van de samenleving: boeren, arbeiders,
intellectuelen, beroepsmilitairen, priesters,
hospiks [militaire ziekenverzorgers],’ zo
herinnerde Messiaen zich later de gebeurtenis.
‘Ik schreef het Quatuor om te ontsnappen aan
de sneeuw, de oorlog, de gevangenschap en
aan mijzelf […] Te midden van dertigduizend
gevangenen was ik misschien de enige mens
die géén gevangene was.’ Het stuk betekende
voor Messiaen een mentale redding. Maar
meer dan dat: kort daarop werden hij en
twee van zijn medemusici vrijgelaten (de
klarinettist moest blijven omdat hij joods was).
‘Waarom mogen we naar huis?’ vroeg Messiaen
verbaasd. ‘Jullie zijn musici en jullie hebben
geen geweren,’ was het antwoord.
Tekst toelichting Stephen Westra (Messiaen) /
Nicole van LInt
4

Biografieën
Componisten
Jörg Widmann
De Duitse klarinettist en
componist Jörg Widmann
(1973) studeerde aan de
Hochschule für Musik
und Theater München en
aan de Juilliard School in
New York. Hij studeerde
compositie bij onder
anderen Hans Werner
Henze, Heiner Goebbels en
Wolfgang Rihm.
foto: Marco Borggreve
Als componist kan Jörg
Widmann bogen op een
omvangrijk oeuvre. Hij
schreef symfonische werken,
concerten, een oratorium en
een serie strijkkwartetten.
In seizoen 2019-2020
bezette hij de Richard and
Barbara Debs Composer
Chair van Carnegie Hall
met een serie concerten
rond zijn werk. Verder was
hij artist in residence bij
het WDR Sinfonieorchester,
Palau e Música Barcelona
en het Bergen International
Festival. Hij debuteerde
in 2009 als dirigent en
dirigeerde onder andere
het Ensemble Kanazawa
en het Irish Chamber
Orchestra. Hij trad als solist
op met vele beroemde
orkesten, waaronder de
Wiener Philharmoniker en
het Deutsches Symphonie-
Orchester Berlin. Tal van
hedendaagse componisten
schreven nieuw werk
voor hem. Widmann is
compositiedocent aan de
Barenboim-Said Akademie in
Berlijn.
5

Biografieën
Olivier Messiaen
De Franse organist, pianist
en componist Olivier
Messiaen (1908 - 1992)
komt uit een creatief nest.
Zijn ouders stimuleerden
het muzikale talent van
hun zoon en Messiaen
begon daardoor al jong met
componeren.
Op 11-jarige leeftijd
studeerde hij aan het
conservatorium van Parijs
bij onder anderen Marcel
Dupré en Paul Dukas. Op
22-jarige leeftijd kreeg
hij een aanstelling als
organisttitulair van de
Église de la Sainte- Trinité
in Parijs, een post die hij tot
aan zijn zou dood bekleden.
Vanaf 1942 trok hij als
docent compositie aan het
Conservatoire National
Supérieur de Paris vele
componisten aan met zijn
fameuze analyseklas. Pierre
Boulez, Iannis Xenakis,
Karlheinz Stockhausen,
George Benjamin, Toru
Takemitsu en Ton de Leeuw
behoorden tot zijn leerlingen.
Door zijn composities,
zijn compositiesysteem,
vastgelegd in het boek
Technique de mon langage
musical, en zijn veertigjarige
docentencarrière geldt
hij als een van de meest
invloedrijke figuren uit de
recente muziekgeschiedenis.
6

Biografieën
Uitvoerenden
Jörg Widmann
Klarinet
Zie biografie pagina 5.
Storioni Trio
Het Storioni Trio voert
werken uit voor pianotrio,
variërend van klassiek tot
hedendaags, van Haydn
tot Henze. Het trio is een
vooraanstaand expert in
het tripelconcertorepertoire
(Beethoven, Casella, Juon,
Martinu, Moor, Voříšek).
Het Storioni Trio heeft
opdrachten gegeven aan
componisten als Kevin
Volans, David Lang, Peter-
Jan Wagemans, Nico Muhly
en Willem Jeths voor het
schrijven van tripelconcerti
die zij tevens in première
hebben laten gaan. De
repetities van het trio zijn
even indringend als hun
concerten en dienen beide
om verder te gaan ‘dan de
muziek en het vertellen
van het verhaal’. Het
Storioni Trio heeft recent
de volledige pianotrio’s van
Beethoven in Zwitserland
en in Nederland uitgevoerd,
op zowel authentieke- als
moderne instrumenten. De
opname van Beethovens
Tripelconcerto op
authentieke instrumenten
met het Nederlands
Symfonie Orkest o.l.v. Jan
Willem de Vriend kreeg
lovende recensies in
internationale media zoals de
Sunday Times, Fono Forum
en Gramophone Magazine.
Dit laatste tijdschrift verkoos
de cd tot Editors Choice
juli 2013 en BBC Radio3
verkoos de opname tot ‘Cd
van de Week’. Het Storioni
foto: Mike Roelofs
Trio is sinds 2007 artistiek
directeur van het jaarlijkse,
tiendaagse Storioni Festival
in Eindhoven. Het Storioni
Festival geeft jaarlijks
opdracht voor een nieuw
tripelconcerto dat tijdens
het festival in première
gaat. Opgericht in 1995 viert
het Storioni Trio tijdens
het seizoen 2020-2021
zijn 25-jarig jubileum en
viert dit met concerten in
Korea, Polen, Finland en
Duitsland. Er verschijnen
cd’s met de tripelconcerti
van Moor en Aho, en er zijn
kamermuziekavonden met
gastmusici als Joshua Bell,
Jörg Widmann en Sharon
Kamm.
7

Verwacht
Vioolduo door de eeuwen
heen
Liza Ferschtman + Esther
Hoppe
Violisten Liza Ferschtman en Esther Hoppe kennen
elkaar sinds hun studie aan het wereldvermaarde Curtis
Institute of Music in Philadelphia eind jaren 90. Ze werden
vriendinnen en musiceerden samen in veel verschillende
kamermuziekformaties. Als vervanging van het Curtis on
tour programma, dat door corona werd geannuleerd, brengen
zij nu voor het eerst een volledig duoprogramma, met een
dwarsdoorsnede van drie eeuwen repertoire. Van Telemanns
fantasie in de suite Gulliver’s Travels, heimwee naar Rusland
bij Prokofjev, reflectie bij Lann, naar de hoogromantiek van
Spohr.
Het Curtis Institute of Music in Philadelphia is een privéinstituut
met een uitzonderlijke strenge selectie. Bekende
alumni zijn bijvoorbeeld Leonard Bernstein en Samuel Barber.
Liza Ferschtman behoeft als een van Nederlands beste violisten
nauwelijks meer een introductie. Esther Hoppe is een Zwitserse
violiste, die de afgelopen jaren naam maakte als soliste,
kamermusicus en pedagoog. Het werk Moonshadow Sunshadow
van Vanessa Lann is speciaal voor Ferschtman en Hoppe
geschreven. De Volkskrant prees deze compositie in een lovende
recensie: ‘Met melodielijnen die doen denken aan de werken
voor viool solo van Bach en met haar omkeringstechniek trekt
Vanessa Lann een lijn naar de oude meesters van de barok.’
Programma: Georg Philipp Telemann Suite ‘Gulliver’s
Travels’ / Sergej Prokofjev Sonate voor twee violen in C
Vanessa Lann Moonshadow Sunshadow (2014) / Louis
Spohr Grand Duo op.67 nr. 2
Serie
Kamermuziek
Internationaal
Do 1 okt 2020
Grote Zaal
18.30 + 21.00 uur
Liza Ferschtman
Esther Hoppe
foto: Marco Borggreve
foto: Hans van der Woerd
8

Verwacht
Festival
Vr 11 t/m zo 13 dec 2020
Grote Zaal
Beethoven 250
Artemis Quartet
De strijkkwartetten van Beethoven, wiens
250e geboortejaar we in 2020 vieren,
vormen de persoonlijkste uitdrukking
van zijn ongeëvenaarde muzikale genie.
Het vermaarde Artemis Quartett, met
de Nederlandse celliste Harriet Krijgh,
plaatst een weekend lang late Beethovenkwartetten
naast splinternieuw werk
van drie spraakmakende hedendaagse
componisten.
Vr 11 dec / 18.30 + 21.00 uur
Beethoven & Auerbach
foto: Felix Broede
Met Strijkkwartet nr. 15 van Ludwig van Beethoven en
Strijkkwartet nr. 9 ‘Thanksgiving’ (Nederlandse première) van
Lera Auerbach
Za 12 dec / 18.30 + 21.00 uur
Mendelssohn & Vasks
Het Artemis Quartet zet naast het Tweede strijkkwartet van
Beethoven-bewonderaar Felix Mendelssohn Pēteris Vasks’
String Quartet No. 6 (Nederlandse première), waarin hij zijn
visie op Beethoven weergeeft.
Zo 13 dec / 13.30 + 15.30 uur
Beethoven & Widmann
Strijkkwartet nr. 7 ‘Study on Beethoven II’ (Nederlandse
première) van Jörg Widmann krijgt hierin een plaats naast
Beethovens Strijkkwartet nr. 9 op. 59 nr. 3 ‘Razumovsky’.
9

Verwacht
September
do 17 sep / 20.15 uur
End and beginning
Tomoko Mukaiyama
vr 18 sep / 20.30 uur
Holden & Zimpel
The Rest is Noise
za 19 sep / 20.30 uur
Bimhuis
Theo Loevendie 90
The Wellingtonians +
Swinging Strings +
Wolter Wierbos
wo 23 sep / 20.15 uur
Landru
Het Banket, I SOLISTI en
Vlaams Radiokoor
do 24 sep / 18.30 + 21.00 uur
Tussenruimte
Asko|Schönberg +
Bas Wiegers
vr 25 sep / 18.30 + 21.00 uur
Een achtbaan van emoties
Mariam Batsashvili
za 26 sep / 20.15 uur
Faust (1926) met muziek
van Willem Breuker
Ensemble Klang
zo 27 sep / 15.00 uur
Wat is het geheim van de
cello? (8+)
Ella van Poucke
zo 27 sep / 21.00 uur
Koerdische troost
Aynur
Oktober
do 1 okt / 18.30 + 21.00 uur
Vioolduo door de eeuwen
heen
Liza Ferschtman +
Esther Hoppe
vr 2 okt / 18.30 + 21.00 uur
Concerto delle suore
Amsterdam Baroque
Orchestra + Nationaal
Vrouwen Jeugdkoor
za 3 okt / 12.00 + 14.15 uur
De Djinns van Parijs
IJ-Salon
za 3 okt / 18.30 + 21.00 uur
Beethoven zingt
Ian Bostridge +
Imogen Cooper
zo 4 okt / 11.00 uur / Kleine
Zaal
Anne Veinberg in de
hoofdrol
Anne Veinberg + Felipe
Ignacio Noriega Alcaraz
zo 4 okt / 13.30 + 16.00 uur
Bachs Brouwerij
Nederlandse Bachvereniging
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. Elke zondag,
13.00 uur in de Atriumzaal.
Kaartjes via muziekgebouw.nl.
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand
klinkt om 20.00 uur het
geluidsmonument Huil van de
Wolff van Martijn Padding ter
herinnering aan oprichter van
het Muziekgebouw Jan Wolff
(1941 - 2012). Zie voor meer
informatie muziekgebouw. nl/
huilvandewolfff
Geheimtips
Bijzondere concerten
die je niet mag missen
10

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor het concert eten in
4’33 Grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op uw concertkaartje.
Het drankje serveren wij vooraf óf
na afloop van het concert.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heeft
u geen toegang meer tot de zaal.
- Zet uw mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of geluidsopnamen
in de zaal alleen met
schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met uw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw geboekte
concerten of ander nieuws.
Volg ons via onze e-nieuwsbrief
(aanmelden op muziekgebouw.nl),
Facebook, Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
11