Roots editie 02 2021

FEBRUARI 2021
• MIDDEN IN DE NATUUR •
Wat is er aan de hand
op het boerenland?
WANDELEN
Renswoude &
Limburgse Maas
In de ban van....
DE BOSUIL
WINTERVOGELS
KIJKEN
in de Gelderse Poort
OOGJES TOE
HOE DOEN DIEREN HUN DUTJES?

Slapen
Het is al lang bekend dat de mens in een normale situatie
zo’n 8 uur per etmaal slaapt. Uitzonderingen daargelaten.
Zo heeft mijn zoon aan 10 uur nog niet genoeg en ik
slaap sinds jaar en dag niet meer dan 6,5 uur. Of het nu
een werkdag is of weekend, ik ben na hoogstens 6,5 uur
wakker en heb dan ook geen behoefte om me nog eens
om te draaien. Dat was vroeger, in mijn jongere jaren,
weleens anders. Ik kan me zelfs nachten van 12 uur slaap
herinneren. Maar dat waren andere tijden.
In die jaren dat slapen een grotere rol in mijn leven speelde,
was er steevast in januari/februari een enorme behoefte
om in winterslaap te gaan. De dagen waren donker en
somber en het bed lonkte altijd. En nu las ik onlangs dat
die behoefte helemaal niet zo vreemd is, omdat onze verre
voorouders ook vaak in winterslaap gingen. Aan de jaarringen
van de botten van neanderthalers ontdekte wetenschappers
dat er periodes van activiteit en bijzondere
inactiviteit waren. Een soort van winterslaap dus.
Ik kan me overigens best voorstellen dat je in bijzonder
koude periodes liever onder je berenvelletje in de grot
blijft liggen. In de dierenwereld is winterslaap een geheel
normaal verschijnsel. Hoewel, het is niet echt een winterslaap,
maar een toestand van torpor, waarbij de hartslag,
lichaamstemperatuur en ademhaling sterk dalen maar er
nog wel momenten van bewustzijn zijn. Voor sommige
soorten is winterslaap niet eens rustgevend: zij moeten na
de winterslaap écht slapen om bij te komen. En sommige
dieren gaan juist in retraite in de heetste en droogste
zomer maanden. Over slaap valt dus genoeg te zeggen.
Daarom in deze Roots een grote productie over het slapen
(en het wel of niet dromen) van dieren. Hopelijk interessant
genoeg om wakker te blijven...
Geniet ervan en bedenk dat de dagen weer gaan lengen!
16
Wandeling rond Kasteel Renswoude
Fanny Glazenburg, hoofdredacteur
fanny.glazenburg@newskoolmedia.nl
facebook.com/rootsmag
twitter.com/rootsnl
instagram.com/rootsnl
nl.pinterest.com/rootsmagazinenl
4 FEBRUARI
Kijk voor het laatste
natuurnieuws, nog meer
lezersfoto’s en wandelen
fotografietips op
rootsmagazine.nl.
80
Wintervogels in de polder

In de ban van de bosuil
62
26 Zzzzzz...
inhoud
- Februari -
Lezersfoto’s
36
BELEVEN & ONTDEKKEN
06 Nu te doen, zien, wandelen
en fotograferen
25 Waar staat jouw favoriete
bankje?
68 De natuur ontdekt
94 Sterren kijken met
Govert Schilling
FLORA & FAUNA
26 Hoe slapen dieren?
42 Wat een vraag!
48 Dieren van het boerenland
in nood
54 Eriks tuinvogels: heggenmus
56 De grote vos is terug!
60 De kwestie: blijft Vlieland
oefengebied van Defensie?
62 In de ban van de bosuil
66 Nieuwe serie: het Roots-bos
NAAR BUITEN
16 Kasteelwandeling in
Renswoude (+routekaart)
74 Natuurommetje bij het
Limburgse Isabellagreend
en de Oolderpolder
COLUMNS
15 Saskia struint
46 De kleintjes van Krekels
97 Boerin uit liefde
FOTOGRAFIE
34 De Grote Roots
Natuurfotowedstrijd 2021
36 Lezersfoto’s thema
‘ winterlandschappen’
80 Portfolio: wintervogels in
de Gelderse Poort
ELKE MAAND
14 Post
78 Verrekijker cadeau bij een
jaarabonnement op Roots
90 Roots recenseert
93 De Groene Pagina
98 Colofon & lezersservice
99 Volgende maand
100 De wandelboeken van Roots
PAG. 48
Wat is er aan de hand
op het boerenland?
De grote vos is terug
56
COVERONDERWERPEN - COVERFOTO NEIL ANDERSON/NPL
WWW. MAGAZINE.NL 5

Rootswandeling
met routekaart
Wandelen in
de Gelderse Vallei
Waterweelde bij Renswoude
Water speelde niet alleen in de geschiedenis van Renswoude een belangrijke rol.
Tegenwoordig is het water nog steeds van belang voor het kasteel in het dorp,
het bekenlandschap, de verscholen vennetjes en het vogelparadijs langs
de Grebbelinie. Dus: volg de blauwe lijntjes op de kaart en laat je verrassen.
TEKST MONIQUE VAN KLAVEREN FOTO’S ERNST KREMERS E.A.
RODE EEKHOORN
Boven mij schildert Van Ruysdael de wolken.
Een nieuwe bui kondigt zich aan, terwijl er
nog net een zonnestraal achter een bloemkoolwolk
vandaan piept. Het perfecte moment voor
een wandeling door het bekenlandschap rondom
Renswoude, want het geeft prachtige weerspiegelingen
van de hemel in het water. Die nattigheid vormt
trouwens de sleutel voor het succes van dit gebied.
Allereerst kasteel Renswoude, waar de wandeling
vlakbij start. Kijk je naar rechts, dan zie je het
Grand Canal. Maria Duyst van Voorhout liet dat in
1705 graven om haar echtgenoot Frederik Adriaan
van Reede te verrassen. Ze liet zich inspireren door
het paleis van Versailles. Het verhaal vertelt niet of
de baron onder de indruk was. In elk geval leverde
Maria’s cadeau een statige, brede vaart op met
oude beuken, waar twee spechten af en toe een
simultaan hamerconcert geven. Een eekhoorn
spoedt zich naar boven bij de boom op de hoek.
Optisch bedrog
Het kasteel rijst op uit een vijver, omzoomd
door sleedoorns. Tijdens een zachte winter zijn
deze sleedoorns in februari al versierd met witte
bloesem. Het is helaas nog te vroeg om de zeldzame
gele rododendron op het eilandje in de vijver te zien
bloeien. Grappig detail: dat het kasteel gedeeltelijk
wit geschilderd is, blijkt bedacht te zijn om het
groter te laten lijken als het weerspiegelt in het
donkere water. Langs de paden glanst het mos
onder de eiken en beuken. Sterrenmos, oftewel
haarmos, op de grond en baardmos op boomstronken.
Nog een maandje wachten en dan krijgt
het mos gezelschap van bosanemonen, gevolgd
door het lelietje-van-dalen en de salomonszegel.
Bekenbeauty
Het kasteelpark is aangelegd in de Engelse landschapsstijl
dankzij J.D. Zocher. Baron Taets van
Amerongen was de strenge Franse stijl zat en
huurde de bekende landschapsarchitect in. Een
roekenkolonie geniet er nu van de hoge bomen
die de ommekeer in tuinmode met zich meebracht.
Zo’n roek lijkt overigens op een kauw of kraai, maar
heeft een grijze band bij de snavel.
De bomenlaan na het kasteelpark loopt over een
dekzandrug. Ik heb even een hoeramoment: ik
vind namelijk een judasoor aan een tak.
Deze zwam houdt van vocht en is daarom nog
steeds zo mooi intact. Na een ommetje langs een
>
16 FEBRUARI

In Groot Wolfswinkel bevindt zich een fraai heideveld
inclusief ven. Het schoonebeker heideschaap
voorkomt dat het gebied rond de plas dichtgroeit.
SLEEDOORN
ISTOCK
WWW. MAGAZINE.NL 17

VAN HAZENSLAAP TOT WINTERRUST
VERHALEN BIJ
HET SLAPENGAAN
Slaap is voor elke diersoort essentieel, maar
de manieren waarop verschillende soorten zich te ruste
leggen, verschillen enorm. Onder optimale omstandigheden
besteedt de mens ruim een derde van elke dag aan slapen.
Hoe zit dat bij andere dieren? Nou… anders.
VISSEN
Altijd op hun hoede
Vissen slapen niet, maar
rusten wel. Ze kunnen hun
ogen niet sluiten, want ze
hebben geen oogleden (alleen
haaien hebben die, maar die
sluiten ze alleen als ze een
prooi vangen). In rust vertragen
vissen hun stofwisseling
en worden ze minder actief;
ze laten zich rustig drijven
en zullen hooguit af en toe
een vin bewegen om in balans
te blijven, maar ze zijn altijd
op hun hoede.
Haaien moeten ook gedurende
hun rustperioden blijven
zwemmen, omdat ze een
waterstroom over hun kieuwen
nodig hebben om aan
zuurstof te komen.
TEKST DIEDERIK PLUG
Om zichzelf te beschermen tijdens
zijn rustperiode creëert de papegaaivis
een grote snottebel die zijn hele lichaam
omgeeft. Die beschermt de vis tegen een
irritante, bloedzuigende parastiet die
het op hem heeft voorzien.
HELMUT CORNELI/NIS
WAAROM SLAPEN WE?
Slaap zorgt ervoor dat lichaam en geest kunnen regenereren en dat herinneringen netjes worden verwerkt en opgeslagen.
De mens doorloopt gedurende de nacht vier- tot zesmaal achter elkaar dezelfde vijfdelige slaapcyclus, met telkens als laatste fase
de remslaap – de droomslaap. Een volwassene heeft 7 tot 9 uur slaap per etmaal nodig.
WWW. MAGAZINE.NL 27

xxxxx Xxxxxxxxxx
NEIL ANDERSON/NPL
WINTERSLAAP
Sommige dieren gaan in karige jaargetijden langdurig
in winterslaap. Eigenlijk is dat niet echt slaap,
maar een toestand van torpor: de hartslag, ademhaling
en lichaams temperatuur dalen sterk. Het
dier eet en drinkt niet, hoeft zich niet te ontlasten
en teert op zijn vóór de winterslaap aangelegde
vet reserves. Het dier heeft wél regelmatige perioden
van bewustzijn; van beren is bekend dat ze regelmatig
ontwaken. En voor sommige soorten is
winterslaap helemaal niet rustgevend: zij moeten
na de winterslaap écht slapen om bij te komen.
Bekende winterslapers zijn: egels, beren, stinkdieren,
vleermuizen en hommelkoninginnen.
Sommige dieren gaan juist in retraite in de heetste
en droogste zomermaanden. Vogelbekdieren
bijvoorbeeld, maar ook padden, kikkers of grondeekhoorns.
Dit wordt estivatie genoemd.
ISTOCK
32 FEBRUARI

lezersfoto’s
winterlandschappen
Elke maand ontvangen we voor onze wedstrijd Foto van de Maand via rootsmagazine.nl
de meest schitterende foto’s van lezers. Deze maand met het thema ‘winterlandschappen’.
Roots koos de winnaar en maakte een selectie van de mooiste eervolle vermeldingen.
PRODUCTIE RENÉ ALBLAS
EERVOLLE
VERMELDINGEN
Deze foto’s vallen
buiten de prijzen,
maar verdienen wel
een plek in Roots.
1
2
1
Winter wonderland
• Bianca Blonk
Een prachtig moment! Een
sterk punt van deze foto
zijn de zachte kleuren die
tussen het laagje poedersneeuw
zichtbaar zijn.
De plaats en de houding
van de ree zijn perfect.
2
Vroeg op
• Piet van de Wiel
De diagonale lijnen in de
voorgrond (voor en achter
het water) zorgen voor
extra spanning in deze
bijzondere sfeerplaat. De
centraal geplaatste omgevallen
boom intrigeert.
De twee vogels in de lucht
makende compositie áf.
36 FEBRUARI

?
ONDER REDACTIE VAN PAUL BÖHRE
De experts van Roots
beantwoorden elke maand
de meest intrigerende
natuurvragen.
roots-experts
PAUL BÖHRE
Via de jeugdbond voor natuurstudie
en IVN belandde Paul als
vaste redacteur bij Roots. Hij is van
jongs af aan gek op vogels, maar ook op vlinders
en libellen.
ARJAN WILLEKES
JELGER HERDER
Jelger heeft een warm hart
voor koudbloedigen. Als projectmanager
bij Stichting Ravon zet
hij zich in voor vissen, amfibieën en reptielen.
ROY KLEUKERS
Roy is bioloog en liefhebber van
de wereld van kleine dieren en
hoofd van EIS Kenniscentrum
Insecten, een team van insectenkenners, ieder
met zijn of haar eigen specialisme.
JAN MEIJVOGEL
Jan vond zelf zijn weg in de wereld
van de paddenstoelen, waar hij al
vijftig jaar door is gefascineerd.
Orchideeën zijn z’n andere passie.
AALDRIK POT
Aaldrik is diersporenspecialist en
co-auteur van Het prentenboek,
een uitgebreid naslagwerk over
voetafdrukken van allerlei dieren.
GEERT-JAN ROEBERS
Bioloog Geert-Jan vindt alles
leuk. Zo belandde hij in de natuureducatie
en -schrijverij. Planten
hebben een speciaal plekje in zijn groene hart.
ARIËN SLAGT
Ariën werkte in de heemparken
van Amstelveen. Hij woont nu
op Texel, waar hij excursies leidt
bij Staatsbosbeheer en inventariseert voor
Natuurmonumenten.
Welk dier maakt dit aparte weefsel?
Arjan Willekes
Collega Pieter van Breugel antwoordt: dit is onmiskenbaar het spinsel
van rupsen van de hommelnestmot, voorheen ook wel hommel -
wasmot genoemd. Dit spinsel is ongelooflijk taai en zit heel stevig
vast. De mot overwintert in dit spinsel, verpopt in het voorjaar en
wordt vlinder tegen de tijd dat er hommelnesten met behoorlijk wat
broed (dus ook was) te vinden zijn. Dat betekent dat afgelopen jaar
in die nestkast een boomhommel moet hebben gewoond.
ROY KLEUKERS
42 FEBRUARI

GENIETEN VAN
Voorjaarsvlinder
DE GROTE VOS
Tot voor kort was de grote vos vrijwel verdwenen uit
onze streken, maar als de dagen lengen en de temperatuur
stijgt, kun je deze zeldzame vlindersoort gelukkig weer
tegenkomen – als je weet waar je moet zoeken.
Vlinderdeskundige Kars Veling geeft tips.
TEKST PAUL BÖHRE FOTO’S KARS VELING E.A.
Zo’n 10 jaar geleden
was de grote vos vrijwel
verdwenen uit Nederland en
België. Verkeerd bosbeheer,
verdwijnen van hoogstamfruitbomen
en de iepenziekte
deden deze vlindersoort
bepaald geen goed. “Maar hij
is bezig aan een comeback”,
vertelt Kars Veling, projectleider
bij De Vlinderstichting.
“Hij profiteert onder meer van
het warmere weer en van meer
open bosbeheer. In het voorjaar
van 2011 werden voor het
eerst grotere aantallen gezien,
in Nederland zo’n 60 waarnemingen.
En de afgelopen
jaren is hij steeds frequenter
gezien, en vorige zomer is er
in Nederland zelfs weer voortplanting
geconstateerd.”
Net als de dagpauwoog en zijn
kleine broertje de kleine vos
overwintert de grote vos als
volwassen vlinder (imago).
Hierdoor is deze vlinder vroeg
in het jaar al te zien. Veling:
“Tijdens de eerste zonnige, en
wat warmere dagen in februari
worden er al meldingen
gemaakt van waarnemingen.
Sterker nog: het vroege voorjaar
is de beste tijd om op zoek
te gaan naar deze bijzondere
vlinder. Want de volgende
generatie, die later in het jaar
vliegt, verstopt zich al snel
om in een lange, vervroegde
‘ winterrust’ te gaan.”
56 FEBRUARI

FILMTIP
Een grote vos
nectar zien drinken in
het zonnetje? Kijk op
rootsmagazine.nl
onder Video.
KARS VELING
Vorig jaar werden al vroeg in
het voorjaar opvallend veel
grote vossen gemeld in
Nederland. Er kwamen vooral
veel waarnemingen uit de
omgeving van Winterswijk,
Enschede, Malden en Vorden.
Veling: “Ze werden toen vooral
gezien in de zuidelijke en
vlekken tellen
o ostelijke helft van Nederland
en in België, omdat het daar
wat warmer was. Vlinders
houden van luwte en de zon.
Ze warmen zich op in de zon
en worden vervolgens actief.”
De grote vos is – de naam zegt
het al – inderdaad iets groter
dan de kleine vos, wat je vooral
kunt zien als hij vliegt. “Hij
fladdert ook op een andere
manier dan de kleine vos”,
aldus Veling. “Ook de iets
valere kleur oranje is een
aanwijzing, maar het belangrijkste
en doorslaggevende
kenmerk zijn de vier vlekken
op de voorvleugel.”
ISTOCK
WWW. MAGAZINE.NL 57

in de ban van...
FILMTIP
Kijk en luister naar
een bosuilgezinnetje
op rootsmagazine.nl
onder Video.
62 FEBRUARI

In de rubriek In de ban van... komen mensen aan
het woord die een bijzondere fascinatie hebben
voor één speciaal aspect van de natuur.
IN DE BAN VAN...
‘Uilen weten me steeds
‘BOSUILENFLUISTERAAR’ AREND DE JONG
weer te verrassen’
De ‘bosuilenfluisteraar’ wordt Arend de Jong wel genoemd.
Een eretitel, vindt hij zelf, ook al gaat het er bij het uilenroepen bepaald niet fluisterzacht aan toe.
‘Door die bijnaam kreeg ik de kans veel mooie dingen te doen.’
TEKST MARJOLEIN VAN ROTTERDAM FOTO’S ISTOCK
Nee, zijn naam heeft niets met vogelliefde
in de familie te maken. Het ligt
ook niet aan zijn familie dat Arend de
Jong als jongen van een jaar of 12 al
vogels zat te kijken in het Amsterdamse
Bos. “Mijn naam heb ik van mijn vader
die ook Arend heette en het vogelen
kwam doordat er weinig anders te doen
was. Met vriendjes keek ik naar die
vogels en zag soms wel vijftig soorten
op een dag. Dat vonden we geweldig.”
Op een van de Amsterdamse Bos-dagen
lopen ze boswachter Piet Brander tegen
het lijf. De boswachter weet alles van
de natuur en heeft in 1959 de Stichting
Vrienden van het Amsterdamse Bos
opgericht. Hij vertelt de jongens iets
over excursies. Als je 1 gulden 50 betaalde,
kon je het hele jaar mee. Elke week.
“Dat wilden wij wel natuurlijk! Vooral
de avondexcursies waren geweldig. Op
één ervan heb ik voor het eerst de roep
van de bosuil gehoord. Magisch! Er zijn
mensen die de bosuil associëren met
onheil, daarom hoor je deze uil altijd
in griezelfilms, zelfs in landen waar ze
helemaal geen bosuilen hebben, zoals
in de VS. Maar die horrorassociatie heb
ik zelf nooit gehad. De roep is prachtig.
Voor mij is het bosuilengeluid het meest
machtige nachtgeluid.”
Je weet het nooit
Het is pikkedonker in de duinen van
zijn woonplaats Castricum. De maan
laat zich niet zien en zowel links als
rechts van het pad zijn er bomen.
Alleen de lampen in de boswachterswoning
aan het eind van het pad geven
een beetje licht. Dit is de plek waar
ZELF EEN
BOSUIL HOREN?
Ga dan naar buiten bij het vallen
van de avond of na middernacht.
Kies een rustige avond zonder
wind of regen. Zoek een gebied
op met hoge, dikke, oude beuken
of oude eiken waar veel muizen
zijn. Bosuilen nestelen vaak in
holtes. Als die bomen er maar
zijn, verder maakt het ze niet uit.
Ze zitten overal. Ook dicht bij
mensen. Op waarneming.nl
kun je zoeken op ‘bosuil’, en
inzoomen op de kaart. Of ga
eens met een excursie mee!
De Jong tijdens zijn laatste telronde
een bosuil heeft gehoord: “Een schor
mannetje. Heel herkenbaar. Ik ben
benieuwd of hij er nu weer is.” Vooraf
had hij gewaarschuwd: je weet het
nooit. Het is twee keer eerder gebeurd
dat hij geen antwoord kreeg. Maar
de avond is perfect – geen wind, geen
regen. De Jong heeft er zin in, en de
overige 4.998 van de 5.000 keer lukte
het tenslotte ook.
Bandrecorder
Als jongetje had De Jong geluk: de bosuil
die hij hoorde in het Amsterdamse
Bos was waarschijnlijk de enige in
Amsterdam en misschien was Piet
Brander wel de enige die wist waar hij
zat. Bij De Jong bracht de uil wat teweeg;
hij wilde vaker bosuilen horen. “Met
een vriendje dat een bandrecorder had,
namen we het bosuilgeluid op van een
grammofoonplaat en dat speelden we
later met die bandrecorder weer af. Het
klonk heel zachtjes, want harder kon
het ding niet. Maar verdorie, het werkte
soms nog ook.” Alleen: het kan beter.
Dat beseft Arend de Jong als hij eind
>
WWW. MAGAZINE.NL 63

PASSANTEN IN DE POLDER
Waar de Rijn in de buurt van het dorpje Millingen aan de Rijn Nederland instroomt en zich opsplitst
in Waal, IJssel en Nederrijn, ligt Nationaal Landschap de Gelderse Poort. Een geweldig gebied om te
genieten van de vogelrijkdom die er in de wintermaanden neerstrijkt.
TEKST EN FOTO’S EDWIN GIESBERS
WWW.
MAGAZINE.NL
81

Wintervogels in de Gelderse Poort
Bij vogelfotografie werkt het ’t beste om
de mobiele schuilhut in te zetten: de auto!
Vanuit de auto lukt het meestal prima om
vogels van dichtbij te benaderen zonder
dat ze wegvliegen. Ook het mannetje van
de vink liet zich zo prima fotograferen.
Een schilderachtig plek in de Ooijpolder
is bij de Oude Waal. In de winter – als het
water niet is bevroren – overnachten daar
duizenden ganzen.
84 FEBRUARI

ISTOCK
EDWIN GIESBERS
Hommeltrek
VOLGENDE
MAAND
Het maartnummer
ligt vanaf 18 februari
in de winkel.
NIELS KOOYMAN
De comeback van de lynx
Hommels op trektocht
Hommelkoninginnen maken in het voorjaar lange
trektochten, soms met duizenden tegelijk.
Wetenschapper Thijs Fijen geeft tekst en uitleg.
De lynx herovert Europa
Eerst werd de lynx weggepest, nu helpen natuurorganisaties
de prachtige katachtige aan een
comeback. Natuurfotograaf Edwin Giesbers
volgde de herhuisvesting van een lynxendrieling.
ALLE ONDERWERPEN ZIJN ONDER VOORBEHOUD
Wandeling door het Harderbos
RUURD-JELLE VAN DER LEIJ
Jongvolwassen bos in Flevoland
Slechts een halve eeuw nadat het werd aangeplant
wandel je in het Harderbos door afwisselende,
wilde natuur met rijzige populieren en een
spannende rijkdom aan planten en dieren.
Nieuwe serie: een jaar in de tuin
Fotograaf Ruurd-Jelle van der Leij verandert
de wilde tuin rond zijn Friese woning in een
biodivers natuurparadijs. In Roots houdt hij zijn
ervaringen bij in een tuindagboek.
Nieuw: tuindagboek
WILDE ZWIJNEN
5 hotspots in Nederland
en België.