Het sterven van mijn vader - CLW

HET
STERVEN
VAN MIJN
VADER
Roos Blomquist
STERVEN IN
EIGEN REGIE

2 | Het sterven van mijn vader

HET
STERVEN
VAN MIJN
VADER
Sterven in
eigen regie
Het sterven van mijn vader | 3

Het werd, het was, het is gedaan.
M. Vasalis
Tweeënnegentig jaar oud was mijn vader toen zijn echtgenote stierf. Dat
eerste jaar miste hij zijn geliefde vrouw intens. De kinderen, die af en toe op
bezoek kwamen, maakten allen mee dat hij huilde om zijn overleden vrouw.
Huilend had geen van ons hem ooit meegemaakt. De enige keer dat hij
huilde was toen dertig jaar geleden zijn jongste broer overleed. Die broer,
die het ongeluk had gehad longkanker te krijgen. Uitgezaaide longkanker
die door de huisarts was aangezien voor depressiviteit, met Valium als
remedie en paracetamol tegen de pijn. Na een half jaar was hij overleden,
na een ellendige lijdensweg. De huisarts had bij diagnostiek en behandeling
gefaald, en had ook aan het einde van het leven van mijn oom geen
adequate pijnbestrijding voorhanden. Mijn vader, huisarts in ruste, zo’n
dokter die vindt dat zorg bij het sterven bij zijn vak hoort, was nog altijd
verdrietig over de wijze waarop zijn jongste broer was gestorven.
Vader doordrong de kinderen ervan dat hijzelf nog maar kort zou leven.
Dus dat wij daarop maar waren voorbereid, en of we asjeblieft wilden
ophouden met onze opbeurend bedoelde clichés.
De NVVE-wilsverklaringen waren al decennia eerder ingevuld en werden
van tijd tot tijd herzien. In de boekenkast stonden boeken over sterven en
(zelf)euthanasie tussen het repertorium (editie 1989) en de psychiatrische
klassieken.
Ten tijde van het sterfbed van zijn vrouw hadden vader en ik het er nog
over hoe wij het zelf wilden in het geval dat het nodig was om de dood een
handje te helpen. We waren het eens: versterven. Ook daarover stond de
literatuur op de plank, inclusief de informatie over het hoe en wat van de
verzorging bij versterven.
4 | Het sterven van mijn vader

We waren beiden lid van de Coöperatie Laatste Wil. Het middel dat de
Coöperatie destijds heeft voorgesteld als ‘laatstewilmiddel’ was in huis, met
de bijbehorende informatie uit ‘De vredige pil’ van Nitschke. En natuurlijk
waren er ook andere medicijnen in huis.
Krakkemikkig actief
Hoewel stokoud en krakkemikkig – moeilijk lopen, versleten knieën, kou en
warmte niet meer aankunnen, darm- en slikproblemen, huidkankertjes en
zo nog het een en ander – bleef mijn vader wel actief. Hij ging fietsen als
het daarvoor niet te koud was. Weliswaar niet meer vijfentwintig kilometer
maar circa tien, en niet meer met de gewone fiets maar op het exemplaar
met elektrische ondersteuning dat hij na lang aandringen van mij had
geaccepteerd. Hij bezocht en ontving vrienden en familie voor zover die
nog leefden. Hij kocht en las boeken en bekeek documentaires. Bezocht
musea en horeca. Luisterde naar muziek zolang dat nog ging met zijn
hoorapparaatjes. En in dat eerste jaar genoot hij ook van dingen die van zijn
vrouw nooit ‘mochten’ zoals afhaalpizza en magnetronmaaltijden. De Lidlreclames
voor stamppot waren aan hem zeer besteed.
Ik bezocht hem twee of drie keer per week. We gingen naar buiten of naar
een museum, en aten buitenshuis of bij hem thuis. We spraken veel over
zijn rijke leven met zijn echtgenote, we herlazen en bekeken de paar meter
fotoboeken, dagboeken en reisverhalen, en vaak huilde hij om het gemis,
om wat voorbij, voorgoed voorbij was.
Het sterven van mijn vader | 5

Twee jaar voor zijn overlijden
’s Avonds reed ik terug naar huis, vaak met bloedend hart, om die oude
man alleen in het prachtige huis vol met herinneringen. Ik werd zelfs een
keer aangehouden door de politie omdat ik slingerend over de weg reed.
Toen ik vertelde over mijn oude verweduwde vader maande de diender me
vriendelijk goed op het verkeer te letten en wenste me sterkte.
Een jaar na het overlijden van zijn vrouw geviel het dat het zo hard en
langdurig ging sneeuwen dat alle wegen dicht kwamen te zitten. Vader zat
kouwelijk in zijn stoel en ik wandelde verrukt door de besneeuwde bossen.
6 | Het sterven van mijn vader

Die nacht bleef ik slapen. De volgende ochtend ontbeten we samen en
omdat het bleef sneeuwen bleef ik een paar dagen. Sedertdien bleef ik drie,
vier, en allengs vijf dagen per week bij vader.
In de zomer die volgde liep ik als hij ’s avonds naar bed was gegaan
altijd even naar buiten de straat in. Ik keek hoe het licht aanging in zijn
slaapkamer en hoe zijn gestalte verscheen voor het raam in de badkamer.
Altijd dacht en voelde ik dan: over een jaar, als het weer zomer is, zal hij er
niet meer zijn. Maar zo ging het niet. Vader heeft na het sterven van zijn
geliefde echtgenote nog vier zomers geleefd.
Steeds minder kunnen
Langzamerhand verergerden zijn kwalen, kwamen er kwalen bij en kon
vader minder. Er waren nog meer vrienden van weleer gestorven. Af en
toe viel hij maar iedere keer lukte het hem in zijn eentje of met hulp om
weer overeind te komen. Hij kon nog fietsen, lezen, naar het museum,
naar documentaires en films kijken. Horeca werd al vervelender vanwege
het vele geluid en de te harde stoelen voor zijn al magerder lichaam.
Naar muziek luisteren ging niet meer, de hoorapparaatjes stoorden zijn
muziekwaarneming te veel. We reden ook in die voorlaatste zomer nog
naar het geboortedorp van zijn moeder waar hij in zijn jeugd veel was
geweest en waaraan hij de dierbaarste herinneringen bewaarde. Hij
bleef autorijden, maar dat werd al gevaarlijker en leidde tot enkele bijnaongelukken.
Meestal reed ik en zat vader tevreden naast mij om zich heen
te kijken of deed een dutje.
Hij ruimde op, waste af, waste zijn eigen ondergoed en sokken, trok het bed
recht en zag er zo op toe dat het werk in het huishouden niet alleen op mij
neerkwam. In mijn omgeving typeerde men ons arrangement wel eens
als ‘mantelzorg’, waarop ik altijd repliceerde dat er dan toch op zijn minst
sprake was van wederkerige mantelzorg. En: de zorg voor baby’s, kinderen
en pubers wordt toch ook niet gezien als ‘mantelzorg’?
Het sterven van mijn vader | 7

Hij zette ook de vuilnisbakken nog buiten. Maar toen naast zijn huis nieuwe
appartementen werden gebouwd, werden de vuilnisbakken niet meer
opgehaald. Dus sleepte hij de zware (want twee weken niet geleegde)
bakken naar de overkant. Daarbij struikelde hij over een stoeptegel en kwam
onder de zware afvalbak terecht. De buurman zag hem vallen en hielp
hem overeind komen. En zag tot zijn verbazing vader even later in de auto
wegrijden, maar hij reed prima en had netjes richting aangegeven, aldus de
buurman.
Negen maanden voor zijn overlijden
8 | Het sterven van mijn vader

Afscheid van de woonkamer
Ik kwam ‘thuis’ (inmiddels was vaders huis volgens hemzelf mijn thuis) en
trof hem in zijn luie stoel, tevreden met een borrel en de krant. Maar wel
met een hoop pleisters en bloedvlekken. Ik maakte wat te eten, verzorgde
knie-, elleboog- en handwonden, en we spraken elkaar over de dingen van
de dag. Plotseling was het klaar met m’n lieve oude vader: hij kreeg acuut
zo’n pijn in zijn knieën dat hij naar boven moest gaan. Hij zei te hopen dat
dat hem nog zou lukken. Een dag later zei hij dat hij afscheid had genomen
van de woonkamer.
Toen werd hij bedlegerig. Hij had veel last van zijn verwondingen en
pijnlijke knieën. Met zijn verwonde vingers lukte het hem nauwelijks
om zijn hoorapparaatjes in te doen. Zei: ‘Ik kan niet meer’. Het klonk
moedeloos. ‘Dit gaat zo heel snel op weg naar het einde.’ Hij gaf te kennen
geen bezoek te wensen.
Maar hij bleef wel zijn Mensendieck-oefeningen doen en liep naar de
badkamer heen en weer. Ik haalde een rollatortje naar boven maar meestal
liep hij zonder.
Er kwam een vervang-huisarts. Zij maande hem 1. niet in bed te blijven
liggen, 2. actief te blijven, 3. geen nsaid’s te gebruiken maar alleen
paracetamol en 4. de pleisters vaak te verschonen. Tegen mij zei ze: ’Hij is
cognitief in orde.’ Oeps, dat was zo’n huisarts die alleen de categorie ziet
(‘hoogbejaard’) en geen oog heeft voor de persoon van de patiënt. En die
helaas ook niet bedacht dat een ergotherapeut wel eens zou kunnen zien
dat er enkele voorzieningen nodig waren zoals handvatten en een adequate
wc in plaats van die te lage pot. Dat zou hem uiteindelijk gaan opbreken.
De eigen huisarts kwam. Vader wilde dat ik erbij was. Medisch was er al
jaren van alles aan de hand, maar iedere keer pakte dat toch niet te ernstig
uit. Deze keer leek dat anders. Vader uitte zich pessimistisch over zijn
kansen op herstel, vooral het lopen.
Het sterven van mijn vader | 9

Het laatstewilmiddel kwam nu in zicht en vader vroeg aan zijn huisarts of
deze een ‘natuurlijke dood’ zou kunnen vaststellen. De huisarts zou zich
beraden en met collega’s overleggen.
Maar een dag later zei vader mij dat het lopen toch wel een beetje beter ging.
10 | Het sterven van mijn vader

Hij wilde geen thuiszorg en waste zichzelf. Eten wilde hij niet, maar na een
paar dagen gingen een eitje, vers brood, schapenyoghurt en allerhande
hapjes er wel weer in. Graatmager was hij, benen als luciferhoutjes.
Nachtborrels plus traplift
Een van de kinderen trommelde de anderen op om op bezoek te
komen om afscheid van vader te nemen. Daar was ik niet bij, ik had
werkverplichtingen en kwam pas laat die avond terug in mijn vaders huis.
Het was al na enen ’s nachts toen ik vaders kamer insloop en een gordijn
iets verder dichttrok. Ineens begon hij te praten, op vrolijke toon: wat dat
voor een manier was van een dochter om zo laat thuis te komen bij een
stokoude vader, en dat hij zich zeer ongerust over mij had gemaakt. Het
licht moest aan, en of ik asjeblieft nog een borrel wilde halen van beneden.
Zo dronken wij, als waren wij studenten, diep in de nacht een borrel en
herhaalden dat in de nachten die volgden.
Achteraf was dat moment een keerpunt. Er is één keer thuiszorg geweest
voor het katheteriseren. Ik informeerde of er een traplift geïnstalleerd
kon worden op de smalle trap. Dat kon, en hoewel vader altijd boos was
geworden op eenieder die waagde om hem te adviseren een traplift
te nemen, kwam het er nu van. Een dag voor kerstmis werd de traplift
geplaatst. Prinsheerlijk zoefde vader naar beneden, terwijl ik met tranen
in de ogen telefonisch verslag deed aan mijn stiefzusje die het ook niet
drooghield. Vader was een maand boven geweest.
In de maand dat vader boven en bedlegerig was, werd het laatstewilmiddel
concreet en kwam het naderbij. Maar op een ochtend zei hij me, glashelder,
dat hij er erg tegen opzag om daadwerkelijk een einde aan zijn leven te maken.
Het leven van mijn vader heeft toen nog bijna tien maanden geduurd.
Het sterven van mijn vader | 11

In de winter was het te koud om nog naar buiten te gaan voor meer dan
de brievenbus of een boodschap. Vaders ouderdomskwalen verergerden
allengs. Twee weken na het begin van de corona lockdown brak hij uit
voor een bezoek en een borrel bij zijn jarige zoon. In die dagen kachelde
hij verder in. Langzamerhand sliep hij tot wel twintig uur per etmaal.
Bovendien verloor hij zijn smaak en reukvermogen. Dat kon Covid-19 zijn,
maar hij neigde ertoe het te beschouwen als een ouderdomsfenomeen.
Meermaals sukkelde hij verder achteruit, en herstelde dan toch telkens weer
een beetje. Die laatste tien maanden van zijn leven was ik altijd bij hem in
huis; de laatste maanden was ik nooit langer dan een uur of twee en nog
later hoogstens een half uur afwezig.
De dood kwam al naderbij. Sinds enige jaren was de dood dichtbij, op
afstand van seizoenen. In de laatste tien maanden werd het voorstelbaar
dat mijn vaders leven nog maar minder dan een week zou duren. Toch
rekte hij zijn denkbeeldige resterende levensduur af en toe flink op. Hij
sprak over nog te maken uitstapjes en etentjes met vrienden, en verheugde
zich op de geboorte van een achterkleinkind – maar dat zou hij niet meer
meemaken, een maand voor haar geboorte is hij overleden.
Van de corona-epidemie had hij in zoverre weinig last dat hij toch al geen
zin meer had om nog bezoek te krijgen, op een paar mensen na. Toen een
kleinzoon en diens vrouw langskwamen en fysiek afstand hielden, vond hij
dat maar onzin. Het enige vervelende van de lockdown vond hij dat hij niet
meer naar de horeca kon, en dat de krant bijna uitsluitend over corona ging.
Laatstewilmiddel
Vader heeft in die jaren regelmatig gesproken over het ‘laatstewilmiddel’,
dat hij – met toebehoren – op een veilige plek bewaarde. Duidelijk was dat
hij zich mentaal prepareerde op het beëíndigen van zijn leven met behulp
van de twee capsules. Hij sprak vooral over de praktische vormgeving:
wanneer, waar, door wie hij gevonden zou worden, en wat de gang van
zaken dan verder zou zijn.
12 | Het sterven van mijn vader

Elf dagen voor zijn dood
De huisarts zou erbuiten worden gelaten omdat dat de beste kans bood op
het constateren van een natuurlijke dood. Een behandelverbod was voor
de veiligheid — bijvoorbeeld wanneer er onverhoopt problemen zouden
optreden na het innemen van het laatstewilmiddel – opgenomen in vaders
medisch dossier. Maar het door hem bedachte arrangement – in zijn
eentje in de huiskamer, mijn vriend en ik wandelend met de hond, bij het
thuiskomen vader dood vinden in zijn stoel – was vrijwel onuitvoerbaar, en
bovendien onveilig.
Wel duidelijk was dat het er moest uitzien als een natuurlijke dood.
Het sterven van mijn vader | 13

Het voorjaar bracht de bekende geneugten: de ontluikende tuin en natuur,
zitten in de zon, de pasgeboren lammeren. En er bleef een hoop te leven.
Twee maanden voor zijn dood kocht hij nog een paar boeken, onder
andere dat van Arnon Grunberg over Auschwitz. Tien dagen voor zijn
dood noteerde hij de titels van drie nieuw te bestellen boeken. Een door de
VPRO uitgezonden documentaire over gentrificatie maakte diepe indruk
op hem, en hij realiseerde zich met afgrijzen dat zijn eigen pensioenfonds
waarschijnlijk grootschalig op de woningmarkt speculeert.
Tien dagen voor zijn sterven: ‘Wat lijken onze voeten op elkaar. Wil je er een foto van maken?’
14 | Het sterven van mijn vader

De meeste ochtenden had hij zin in de nieuwe dag. Helaas leidde het eerste
horeca-bezoek na de versoepeling van de coronamaatregelen tot ernstig
ontregelde darmen. Bij ons beiden. Ik moest al meer lichamelijk gaan
zorgen. Maar die zorg was fysiek gesproken nog altijd minder intensief dan
die voor een baby.
Een week of zes voor zijn dood werd zijn stem veel zwakker.
Ook de blik in zijn ogen veranderde, het leven leek wel uit zijn ogen te
vertrekken.
Hij sliep langer en langer en af en toe kwam hij helemaal niet of pas ’s
avonds naar beneden. Als hij uit bed kwam kreeg hij het snel koud en
warmde dan heel langzaam weer op. Hij herhaalde dat hij heerlijk lag in
zijn bed en dat de gebrachte mini-hapjes en drankjes hem goed smaakten.
En merkte op dat hij zo veel sliep, ‘ik weet niet wat me bezielt’. De kleine
infecties, irritaties en huidkankertjes bezorgden hem al meer last als hij erop
lag en ik moest veel wondjes schoonmaken en bepleisteren.
Af en toe viel hij. Hij vreesde het moment dat hij weer zou vallen en er
niemand zou zijn om hem te helpen om overeind te komen. Op een avond
toen hij zijn gehate hoorapparaatjes al had uitgedaan, vertelde hij bang te
zijn dat hij tussen de wc en de muur in zou vallen en daarbij een heup te
breken. En vervolgde: ‘Er moet nu dus maar binnen een paar weken een
einde aan komen. Je begrijpt wel wat ik bedoel.’ Hij had geen zin om de
hoorapparaatjes weer in zijn oren te prutsen, waardoor een gesprek niet
mogelijk was.
Een ochtend vier dagen voor zijn dood was vader – voor zijn doen – vroeg
op: iets voor twaalven schoof hij moeizaam over het portaal naar de traplift.
Ik liep net de trap op om poolshoogte te nemen. Met moeite ging hij zitten
en zei geëmotioneerd dat hij niet meer kon lopen en staan, en dat het nu
afgelopen was met hem.
Het sterven van mijn vader | 15

Maar die middag lukte het toch nog om naar buiten te gaan en een biertje
met een saucijzenbroodje te nuttigen in de tuin van een nabijgelegen
museum.
De dag erna bleef hij in bed. ’s Avonds zei hij dat het hem ‘morgen
misschien gaat lukken om naar beneden te komen’.
Drie dagen voor zijn dood op het museumterras
16 | Het sterven van mijn vader

In de dagen die volgden kon mijn vader niet meer zelfstandig naar de wc.
Weer viel hij; en ook deze keer lukte het ons om samen moeizaam
bewegend over de vloer weer bij zijn bed en daar vervolgens in te komen.
In die laatste maanden, weken en dagen was ik soms een levende prothese.
Op mijn vaders verzoek vroeg ik de huisarts langs te komen. Deze keer
wilde vader mij er niet bij. De huisarts bleef vrij lang. Bij vertrek vertelde de
arts mij dat het beeld niet heel duidelijk was; vader wilde geen medische
behandelingen meer; hij had geen hulpvraag. De dokter vond hem
magerder en moe. Hij had het niet met zoveel woorden gezegd maar de
arts had wel de indruk gekregen dat vader afscheid nam. Hij opperde dat
vaders toestand nu onomkeerbaar leek. Ik antwoordde dat dat al vaker zo
geweest was, en dat het nu mogelijk echt zover was.
De laatste uren
(Dagboekaantekeningen)
16:45 Boven hoor ik vader. Hij zit in het waskamertje op het bidet en kan
niet meer overeind komen. Met vereende krachten naar zijn bed. Kan echt
niet meer op zijn benen staan en zakt door zijn knieën.
Thuiszorg gebeld en gevraagd om hulp bij het naar het toilet gaan.
19:30 Vader wordt wakker en is stomverbaasd dat het pas zo vroeg is.
Hij vraagt mij – tegen de gewoonte in – de gordijnen volledig te sluiten.
Hij lijkt mij ‘aangeslagen’. En wat gedesoriënteerd. Wat er nu aan de hand is,
is vrees ik toch echt onomkeerbaar. Sisyphus zal de steen nu waarschijnlijk
niet opnieuw omhoog gaan rollen.
Moet ik morgen de huisarts inlichten?
22:15 Vader is beter bij de les. Hij vraagt me een envelop met opschrift
‘medisch geheim’ van zijn bureau mee naar boven te nemen. Wil een klein
borreltje (een kwart glaasje) en dat smaakt hem goed. Hij heeft nog een
keer geprobeerd om op te staan, zonder succes. En heeft twee ‘stoppillen’
(Imodium) ingenomen. Zegt: ‘Nou, dat was het dan. Op. De middelen zijn
er.’ Concreter maakt hij het niet. Zegt: ‘Neem jij vanavond maar vrij… heb je
al geluncht?’; dit zijn twee heel vreemde zinnetjes.
Het sterven van mijn vader | 17

Hij gaat snel achteruit, en is nu licht delirant. Hij moet ondanks de Imodium
toch weer naar de wc en wil weer naar het waskamertje gaan in plaats van
op de po (naast het bed) of naar de wc (die is aan de andere kant van het huis,
vijf meter verder lopen). Staat erop te gaan poepen op het bidet, luistert even
naar me als ik zeg dat dat eerder in de avond fout liep, maar strompelt door mij
ondersteund de kamer uit en het lukt niet de ontlasting tegen te houden.
Hij is verbaasd dat hij ondanks de twee Imodium toch diarree heeft
gekregen. Ik ruim de boel op, ben daar de laatste maanden al een beetje
aan gewend geraakt. Op zijn verzoek een paar grote handdoeken in zijn
bed gelegd. We praten af en aan tot laat, hij denkt dat het nu ochtend is, en
vertelt onder andere dat zijn knieproblemen van neurologische aard zijn.
Ik heb het gevoel dat hij wat in de war is. Hij zegt hartkloppingen te hebben.
Hij vraagt hoe het met mijn vriend is, die heeft hij al een paar dagen niet
kunnen zien. Hij hoopt toch nog dat morgenochtend alles beter is, glaasje
sap, kopje thee… maar hij weet wel beter.
(einde dagboekaantekeningen)
Die finale nacht werd de levensbeëindiging acuut concreet. In de
voorgaande dagen was zijn toestand zienderogen achteruitgegaan. Nu
was het moment daar dat de nood te ernstig werd, en dat bovendien de
mogelijkheid voor zelfregie drastisch ingeperkt zou raken.
(Vijf weken later, opgediept uit flarden van herinneringen en een paar losse
aantekeningen)
12:10 ’s nachts Vader vraagt me of nu het moment daar is om het
laatstewilmiddel in te gaan nemen. Ik zeg hem, zoals altijd, dat ik hem wil
volgen in zijn beslissing, dat dat aan hem is. Hij reageert licht korzelig en besluit
dat het dan nu maar moet gebeuren.
Hij wil dat ik mijn vriend bel om hierheen te komen. Wanneer ik zeg dat dat
niet kan, omdat manlief niet op de hoogte is van de stand van zaken van het
18 | Het sterven van mijn vader

laatste halve etmaal, en bovendien diep in slaap en een uur rijden hiervandaan,
overtuigt dat vader niet. Als ik zeg dat mijn vriend na vaders sterven er zeker
wél voor mij zal zijn en mij tot steun zal zijn, legt hij zich erbij neer. .
Het middel zit in de envelop met opschrift ‘medisch geheim’ die ik eerder die
avond op zijn verzoek van beneden heb gehaald.
Gespannen lezen we beiden de bijsluiters. Vader snapt het bijna niet meer. Hij
wil de twee capsules zonder voorbereidingen innemen. We nemen opnieuw
de bijsluiters door. Ik laat maar na te wijzen op de gevaren die het met zich
meebrengt als de prémedicatie niet wordt ingenomen. De andere middelen
liggen in vaders oude dokterskoffertje. Het gaat nu allemaal heel snel.
Hij neemt de twee andere preparaten in. Daarna is er een wachttijd. We
praten nog wat, en ik zit dicht tegen hem aan. Was als we in het verleden
spraken over het innemen van een laatstewilpil het plan altijd geweest dat
hij het alleen zou doen, nu was er geen sprake meer van dat ik weg zou
gaan. We namen afscheid, en bij het omhelzen deed ik zijn wang een beetje
pijn met mijn bril. Vijf minuten voor het einde van de wachttijd vond hij dat
het nu maar moest gebeuren en nam de twee capsules in met wat water.
Hij ging liggen. Ik zat op de grond naast zijn bed met mijn armen tegen
hem aan.
Na een tijdje zei hij dat alles erg ging draaien en dat het heel naar was. Het
was zichtbaar buitengewoon onaangenaam.
Kort daarna zei hij dat het nog erger werd; en hij richtte zich op. Ik zei:
‘Vader, ga maar liggen, dat is het minst naar.’ (Dat had ik gelezen in één van
de verslagen van de Coöperatie Laatste Wil over sterven met dit middel.) Hij
ging liggen. Hij kwam niet meer overeind.
Hij neigde enkele malen tot wat braken. Er kwam wat schuim op zijn lippen.
Ik probeerde het te verdragen en mijn angst dat hij bij zou komen en
gruwelijkheden zou moeten doorstaan van me af te zetten. Hij bleef onrust
en pijn houden; maar vrij snel leek hij dan toch buiten bewustzijn te zijn
geraakt. (Ook dat had ik gelezen in een verslag over sterven met dit middel.)
Het sterven van mijn vader | 19

Hij zwaaide met zijn armen, zodat ik de lamp en boeken bij het hoofdeinde
van het bed weg moest halen, en slingerde zijn benen het bed uit. Ik hield
hem vast zoals je een doodziek kind vasthoudt.
Na 65 minuten werd het stil.
Ik durfde hem niet meer aan te raken.
Een slapeloze nacht volgde. Nooit eerder heb ik zoveel adrenaline
geproduceerd vermoed ik. Mijn darmen raakten (daardoor?) danig van
streek en ik kampte nog weken met buikpijn.
Het is gedaan
De volgende ochtend om 8:40 liep ik zijn slaapkamer in en vond mijn dode
vader.
Ik belde de huisarts, die er binnen een half uur was. ‘Heeft hij iets
ingenomen?’ vroeg hij. Ik zei: ‘Hij gebruikte veel medicijnen, daar had ik
niet altijd zicht op.’ De dokter constateerde een natuurlijke dood, verzorgde
mijn vaders dode lichaam een beetje, en sprak goede woorden met mij. De
benodigde papieren werden ingevuld.
Oudste stiefzusje vroeg: ‘Deed hij aan zelfmedicatie?’ ‘Ja, natuurlijk deed hij
dat, dat weet je toch wel?’ antwoordde ik. In de bijna vijftig jaar dat zij met
vader geleefd heeft, weet ze dat er altijd medicatie voorhanden was; dat is
de gewone gang van zaken in een huisartsengezin.
Verder heeft niemand gevraagd of mijn vader zelf een einde aan zijn leven
heeft gemaakt.
Ten slotte
Mijn vader is van ouderdom gestorven. En daar heeft hij zelf een handje bij
geholpen.
Na zijn overlijden voel ik een immens respect voor hem.
Hij is gestorven zoals hij heeft geleefd: bewust, verantwoordelijk en soeverein.
20 | Het sterven van mijn vader

Drie dagen voor zijn dood
Hij is veel langer blijven leven dan hij en zijn naasten dachten dat hij het
zou volhouden.
Toen de gebreken en pijnen te ernstig werden, bereidde hij zich voor op het
beëindigen van zijn leven.
Op het moment dat dreigde dat hij de regie niet langer kon behouden, en
dat het praktisch gesproken niet meer mogelijk zou zijn om met zijn eigen
lichaam in zijn eigen huis te doen wat hij zelf nodig achtte, besloot hij te
stoppen met zijn leven.
Het sterven van mijn vader | 21

Rouwkaart
22 | Het sterven van mijn vader

Afschuwelijk is dat dit sterven-in-eigen-regie allemaal in het geniep moest.
Dat hij hierover niet in vrijheid met vertrouwden en met zijn arts kon
overleggen.
Afschuwelijk is ook dat ik mijn vader toen hij aan het einde van zijn
leven was gekomen mijn zorg had moeten onthouden – en ik hem in de
steek had moeten laten net zoals dertig jaar geleden een huisarts vaders
jongste broer had laten creperen – om te voorkomen dat ik de wet die
‘hulp bij zelfdoding’ verbiedt aan niet-artsen, zou overtreden. Ik ben bij
hem gebleven en ik heb zijn naasten en de dokter niet verteld dat hij zijn
levenseinde, met mijn steun, zelf had geregisseerd.
De keuzes die een mens maakt aan het einde van het leven zouden net
zo ‘vrij’ moeten zijn als die over seksualiteit en het krijgen van kinderen.
Daartoe zal het wettelijke verbod op hulp bij zelfdoding ingrijpend moeten
worden herzien, en het recht op het beëindigen van het eigen leven
juridisch gelegitimeerd moeten worden.
Roos Blomquist *
Behulpzaam was het artikel Doodgaan is niet makkelijk! te vinden op de
website van de Coöperatie Laatste Wil. Zie ook de laatste versie van het
Informatieblad (februari 2021).
*Pseudoniem vanwege de privacy van de overledene.
Het sterven van mijn vader | 23

Fotografie Roos Blomquist
De vader van Roos had na het overlijden van zijn vrouw geen zin om
nog lang te leven. Zijns ondanks bleef hij nog vier zomers in leven. Veel
langer dan hij en zijn naasten dachten dat hij het zou volhouden. Toen
de gebreken en pijnen te ernstig werden, bereidde hij zich voor op het
beëindigen van zijn leven. Op het moment dat dreigde dat hij de regie niet
langer kon behouden, en dat het praktisch gesproken niet meer mogelijk
zou zijn om met zijn eigen lichaam in zijn eigen huis te doen wat hij zelf
nodig achtte, besloot hij te stoppen met zijn leven.
ISBN nummer
9789083109619