Erasmus Centrum voor Zorgbestuur - Podium december 2017

Begin vandaag nog
met crisismanagement
Wat doe je als bestuurder tijdens een crisis, wanneer
je vol in de wind komt te staan? Dat is een vraag die
zorgbestuurders zich al zouden moeten stellen voordat de
storm losbarst. Op 3 november organiseerden we daarom
een bijeenkomst rond het thema: ‘Crisis in de zorg:
besturen in zwaar weer’. Onder leiding van Pauline Meurs
wisten ervaringsdeskundigen en experts het publiek te
boeien met hun verhalen en advies.
Leidinggeven(d) in de zorg
Het Erasmus Centrum voor Zorgbestuur biedt post-academische opleidings programma’s voor leiders (bestuurders,
managers, professionals) in de gezondheidszorg die in een veeleisende maatschappelijke omgeving hoog waardige
prestaties willen leveren.
Master Class
Management development
programma voor eindverantwoordelijke
bestuurders van
gezondheidszorgorganisaties.
programmadirecteuren:
dr. Wilma van der Scheer
prof. dr. Pauline Meurs
Start: 14 februari 2018
Master of Health
Business Administration
De enige internationaal geaccrediteerde
MBA-opleiding in Nederland
specifiek voor de zorg.
programma directeuren:
dr. Elly Breedveld
prof. dr. Inge Bongers
Start: 19 september 2018
Imagine2
Een programma om medisch
specia listen toe te rusten een
leiden de rol te nemen in de
continue verbetering van de zorg.
programma directeuren:
dr. Wilma van der Scheer
dr. Kris Vanhaecht
prof. dr. Inge Bongers
Start: september 2018
Waarden van Zorg
Een zoektocht naar waarden in de
zorg met eindverantwoordelijke
bestuurders.
programma directeuren:
prof. dr. Paul Frissen
prof. dr. Pauline Meurs
Start: najaar 2018
Waardevolle ervaringen
Oratie Richard Janssen: Besturen
als een voetballer
Marlies Ott: “Juist ervaren
toezichthouders kunnen veel van
elkaar leren”
3 lessen in crisismanagement
Kun je iets doen om een crisis te
voorkomen? En wat moet je doen en
laten wanneer er een mediastorm rond
je organisatie dreigt uit te barsten? Na
deze studiedag kunnen we drie lessen
voor bestuurders delen:
1. Zoek een advocaat van de
duivel
Wanneer een instelling onder vuur
komt te liggen, is er meestal een
onderliggend probleem dat al langer
speelt. Een incident kan dan op een
pijnlijke manier een achterliggend
patroon blootleggen en de organisatie
doen wankelen. Op tijd in de gaten
hebben wanneer een probleem tot
een crisis dreigt te leiden, is dus
van levensbelang. Zorg dus dat je
in je omgeving mensen hebt die
advocaat van de duivel kunnen zijn.
Die je als bestuurder scherp houden
in de beslissingen die je neemt en de
argumentatie die je volgt. Ze denken
proactief, als schakers, mee over het
beleid, waardoor je op de hoogte bent
van eventuele tegengeluiden. Deze
mensen zijn ook lid van je ‘crisisteam’;
de groep die je bij onraad kunt
optrommelen voor advies.
2. Blijf besturen
Wanneer de media, interne en
externe adviseurs en de inspectie
druk zetten, kun je maar een ding
doen: je verantwoordelijkheid nemen
als bestuurder. Zie eerst de feiten op
een rijtje te krijgen. Pas als de feiten
duidelijk zijn, kun je een strategie
ontwikkelen. Pas daarna ga je over
op het nemen van maatregelen. Als
bestuurder is het ook belangrijk dat
je het belang van de eigen organisatie
blijft behartigen. Je medewerkers
moeten worden beschermd en niet alle
interne onderzoeken hoeven openbaar
gemaakt te worden. Vergeet bovendien
niet dat het grootste deel van de
organisatie waarschijnlijk niets met de
crisis te maken heeft, en gewoon wil
doorwerken.
3. Begin vandaag
Oefen het. Bedenk: wat ga ik doen in
het geval dat het misgaat? Wie licht ik
als eerste in, wat ga ik zeggen, wie kan
ik bellen voor advies en hoe zorg ik dat
ik controle houd? Een draaiboek dat
je er in crisissituaties bij kan pakken,
is behulpzaam. Als er zich een crisis
aandient, komen er emoties los en
gevoelens van onrechtvaardigheid.
Die kunnen op een later moment pas
aandacht krijgen. Je wilt niet naar
buiten komen met een defensieve,
verongelijkte reactie. Zorg dat je aan
verwachtingsmanagement kunt doen:
het is verstandig om je eerst op het
proces te focussen en daarover te
communiceren. Dus over wanneer je
met meer informatie naar buiten komt.
Zo houd je de regie.
De volgende sprekers leverden een
bijdrage op de studiedag:
Wim van der Weegen, hoofd
communicatie Onderzoeksraad
voor Veiligheid
Margriet Schneider, voorzitter
Raad van Bestuur UMC Utrecht
Willemien Bischot, voorzitter van
de sectie Gezondheidszorg bij van
Doorne advocaten te Amsterdam
en lid van Crisisbrigade
Helene Wüst, bestuurder
woonzorgconcern IJsselheem
Fred Plukker, interimmanager,
auteur van ‘Tidemans Comeback’
Financieel Bestuur
in de Zorg
Behandelt actuele en aankomende
finan cieel-economische
vraagstukken van managers en
bestuurders in de zorg.
programma directeur:
dr. ir. Joost Zuurbier
Start: najaar 2018
Academische Leergang
Zorg Management
Zes academische bijeenkomsten
over het strategisch management
en bestuur van organisaties
in de zorg.
programma directeur:
drs. Lucie Boonekamp
Start: 9 maart 2018
Top Class
Management development programma
voor toekomstige bestuurders
van gezondheidszorgorganisaties.
programma directeur:
dr. Marlies Ott
Start: 26 januari 2018 én
21 september 2018
Medisch Specialist en
Bestuur
Een programma voor bestuurlijke
medici die zich verder willen
bekwamen op bestuur lijk, persoonlijk
en inhoudelijk vlak.
programma directeur:
drs. Piet-Hein Buiting, arts
Start: 20 september 2018
Governance Class
Voor ervaren toezichthouders en
voorzitters van raden van toezicht
in de gezondheidszorg.
programma directeur:
dr. Marlies Ott
Start: 19 september 2018
Nieuw Verpleegkundig
Leiderschap
Een programma voor verpleegkundig
leiders, die het voortouw
nemen in ontwikkelingen binnen
de zorg.
programma directeur:
drs. Lucie Boonekamp
Start: 11 januari 2018
Meer informatie vindt u op www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl
Colofon
Dit is een uitgave van Erasmus Centrum voor Zorgbestuur
Grafische realisatie en drukwerk Grapefish, Voorschoten.
Foto’s Pepijn Leupen, Yvonne Witte.
Illustratie Jules Janssen.
Strategisch
Vastgoedbeleid
Tweedaags programma over het
strategisch beoordelen en aansturen
van vastgoedvragen.
programma directeur:
prof. dr. Richard Janssen
Start: 9 april 2018
Programma’s op maat
Ook voor in-company leerprogramma’s
kunt u bij ons
terecht, gericht op versterking
van de organisatie en verbetering
van de zorg.
Podium
December 2017
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur is een onderdeel van de Erasmus School of Health Policy and Management van de Erasmus Universiteit Rotterdam. www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl

Zomaar een dag in november
Ervaringen delen met ministers en staatssecretaris
‘Het delen van
ervaringen nodigt
anderen uit dat ook
te doen’
Ik had mij voorgenomen drie concrete
punten te benoemen waar mijns inziens
de zorg beter én efficiënter kan en maar
heel kort iets te vertellen over onze
persoonlijke situatie. Het voorstelrondje
liep echter volledig uit de hand. Ook ik
vertelde veel meer over onze persoonlijke
situatie dan ik van plan was. Het liet
de bewindspersonen niet koud en mij
ook niet.
Anders dan in mijn dagelijks werk, waar
ik voor uiteenlopende groepen een
lezing verzorg, een verhaal vertel of een
discussie leid, werd ik hier uitgenodigd
om iets te vertellen dat heel persoonlijk
Op 7 november had ik het voorrecht de drie pas geïnstalleerde
bewindslieden van VWS te ontmoeten. Ik was
uitgenodigd voor een bijeen komst met een select groepje
patiënten, cliënten en mantelzorgers. Ik zat er dus niet
als directeur van Erasmus Centrum voor Zorgbestuur
maar als moeder en mantelzorger. Hugo de Jonge, Bruno
Bruins en Paul Blokhuis waren benieuwd hoe de aanwezige
ervaringsdeskundigen het beleid ervaren.
is. Iets waar ik op zich geen geheim van
maak maar dat ik ook weer niet zomaar
op tafel leg. Af en toe kwam ik niet
goed uit mijn woorden en raakte ik ook
geëmotioneerd, niet alleen door mijn
eigen inbreng maar vooral ook door de
reacties van de anderen.
Achteraf was ik bekaf en twijfelde ik sterk
of ik er wel goed aan had gedaan. Wat
kan zo’n minister of staats secretaris nu
met zo’n verhaal? Een verhaal uit velen
toch? Een van de andere (beduidend
meer ervaren) patiënt vertegen woordigers
zei dat het juist goed was dat ik mijn
emoties liet zien, zij was zeer te spreken
over mijn bijdrage. ‘Juist door jouw
persoonlijke en eerlijke bijdrage heb je
meer kans dat er iets mee gebeurt. Hier
kunnen ze toch moeilijk omheen,’ zei zij.
Een persoonlijk verhaal zet in
beweging
En natuurlijk heeft zij gelijk. In mijn
rol als programmadirecteur zorg ik
juist systematisch voor ruimte voor de
eigen verhalen van onze deelnemers
en sprekers. De narratieve kant van
verantwoording staat hoog op onze
agenda. We zien dat op meer plekken
gebeuren: inspecties maken meer
werk van de verhalen en belevingen
van cliënten en verlaten zich niet
uitsluitend op de uitkomsten van
enquêtes. Ook voor bestuurders blijken
persoonlijke verhalen een belangrijke
bron van informatie en inspiratie, en
medebepalend voor de koers die ze
willen varen met hun organisatie. Uit
ons laatste enquêteonderzoek onder
zorgbestuurders blijkt dat bestuurders
meer belang hechten aan het directe
contact met patiënten en cliënten dan
aan de contacten met de patiënten- en
cliëntenraad.
In onze programma’s werken wij ook
samen met ervarings deskundigen.
We hebben het met hen over shared
decision making, gastvrijheid of
persoons gerichte zorg. Zij zeggen: dit
is mij overkomen, dit heeft het met me
gedaan, als je wilt mag je het gebruiken
voor je werk, maar het hoeft niet.
Maar wat eigenlijk nog veel belangrijker
is, is dat zij de aan wezigen uitdagen
hun eigen ervaringen te delen, hoe
lastig ook, en zich af te vragen wat die
ervaringen betekenen voor hoe zij in hun
werk staan.
Die dag in november liet mij niet
onberoerd. Ik heb de kracht en de
waarde van het delen van ervaringen
opnieuw ondervonden. Plus, de
bewindslieden zullen me niet gauw
vergeten en je weet maar nooit wanneer
dat nog van pas komt.
Wilma van der Scheer is directeur van
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur
Oratie Richard Janssen Onzekerheden en risico’s zijn de afgelopen jaren voor zorg instellingen
fors toegenomen. Er zijn meer opdrachtgevende partijen in het spel met ieder hun eigen
spelregels. Banken zijn terughoudender in het verschaffen van kapitaal. Toe zicht en verantwoording
zijn steeds belangrijker. Daar komt bij dat de kostengroei onder druk blijft, evenals
de arbeidsmarkt. De zorgvraag zal echter blijven groeien. Een dergelijke constellatie vraagt
om tweebenig besturen: tegelijkertijd consolideren en innoveren.
We hebben in het Nederlandse
zorgstelsel in de afgelopen decennia
wezenlijke veranderingen aangebracht.
Zorginstellingen zijn meer gaan
functioneren als bedrijven. Steeds
vaker treden er nieuwe partijen in de
markt, of gaan collega-instellingen
bovenregionaal werken, waardoor de
concurrentie behoorlijk kan toenemen.
Een dergelijke situatie vraagt om
het nemen van beslissingen over
welke zorgdiensten je blijft leveren
en welke niet: het aanpassen van de
dienstenportfolio.
Nieuwe soorten zorg
Ook de ontwikkelingen aan de kant
van de patiënt vragen om aandacht.
Zorggebruikers zijn mondiger en
kritischer, willen meer en beter
geïnformeerd worden en onafhankelijk
van plaats en tijd van zorg gebruik
kunnen maken. Technologie maakt
dat ook steeds meer mogelijk, met
e-consulten, internettherapie of met een
automaat in de muur van de apotheek.
Soms vragen mensen ook gewoon
andere zorg: meer persoonsgericht
en meer persoonlijke aandacht. Het
aanbod op de arbeidsmarkt lijkt daarbij
de vraag niet aan te kunnen.
Tweebenig besturen is noodzaak
Wetende dat er behoorlijke spanning
staat op de arbeidsmarkt, financiers
minder scheutig zijn en verwachtingen
van gebruikers toenemen, terwijl het
totaal van de zorgkosten onder druk
blijft, ligt er een forse uitdaging voor
zorgbestuurders. Ik noem dat de
noodzaak tot tweebenig besturen, naar
analogie van voetballers die tweebenig
kunnen voetballen. Daarmee bedoel ik
dat er enerzijds sprake moet zijn van het
‘huis op orde’, gezonde bedrijfsvoering,
Uitdagingen tackelen:
Besturen als een
voetballer
maar er tegelijk ook een flink
verandervermogen van zorgorganisaties
nodig is om met al deze onzekerheden
en uitdagingen om te gaan. Beide
eigenschappen lijken in eerste instantie
tegenstrijding.
Ruimte om te experimenteren
‘Huis op orde’ gaat in deze tijd gepaard
met veel gestapeld toezicht van de
inspectie, de verzekeraars, NZa, de
banken. Dat kan leiden tot verkramping
in de organisatie, veel administratieve
druk en gaat ten laste van spelplezier
bij professionals. Om in de organisatie
ruimte te creëren voor een lerende
houding, te experimenteren en te
veranderen is juist een soort creatieve
dynamiek nodig. Het vraagt om ruimte
in de uitvoering, middelen om opgeleid
te worden en medewerkers die dit
aspect uitdagend vinden om te doen.
Het is aan de leiding van de organisatie
om over beide competenties in de
organisatie te beschikken. Daarnaast
zouden sectoren veel meer een cultuur
van open innovatie met elkaar moeten
hebben. Niet iedereen hoeft het wiel
opnieuw uit te vinden. Ik vind het leuk
om in de diverse onderwijsprogramma’s
van het Centrum strategische
beleidsvorming in de zorg in dit
perspectief te plaatsen.
Prof. dr. Richard Janssen sprak op
24 november 2017 zijn oratie uit ‘Het
onzekere voor het zekere: Tweebenig
besturen in de zorg’. Bij het Erasmus
Centrum voor Zorgbestuur is hij onder
meer docent Strategisch Management
in de MHBA.
De volledige tekst van de oratie is terug
te vinden op www.eur.nl/eshpm
Marlies Ott: “Juist ervaren
toezichthouders kunnen
veel van elkaar leren”
Hoe ziet u de rol van
toezichthouders?
‘De raad van toezicht heeft een
bijzondere rol met een meerduidig
karakter. Bij opvolgingsvraagstukken
springt de raad van toezicht het meest
in het oog, dan ben je echt aan zet. Een
andere rol is het toetsen van beleid.
En soms heb je als raad vooral een
luisterend oor. Aan een bestuurlijke
beslissing gaan overdenkingen vooraf,
die je open moet benaderen. Met
een goede raad van toezicht worden
bestuurlijke besluiten beter. En dat
is toch het belangrijkste doel van
de rol van toezichthouder, en ook
van het programma: dat we de zorg
verbeteren.’
Wat brengt de Governance Class
deelnemers?
‘Zelfs voor ervaren toezichthouders
is het verrijkend om met collega’s
bij elkaar te komen en specifieke
situaties uit de praktijk te verkennen
en onderzoeken in een vertrouwelijke
Wat maakt een toezichthouder goed? Dat is een van de
vragen waar Marlies Ott graag op reflecteert. Bij het
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur werkt ze als opleider,
onderzoeker en coach. Ze is lid van verschillende raden
van toezicht en schrijft over governance in de zorg.
Vanaf september 2018 geeft ze bovendien leiding aan de
Governance Class, een nieuw programma voor voorzitters
en leden van raden van toezicht.
setting. Ook als ervaren toezichthouder
blijft je bagage beperkt tot hooguit de
zes of zeven raden die je van binnen
kent. Met een aantal doorgewinterde
toezichthouders samen, heb je zo veel
meer ervaring bij elkaar. Daarnaast
wordt het programma ondersteund
door experts uit het veld. Femke
Halsema is een van de inleiders, zij
heeft meegewerkt aan een rapport
over de rol van toezichthouders in de
semipublieke sector. Ze is zelf ook
toezichthouder, en voorzitter van VGN.
Daarnaast weten hoogleraar Pauline
Meurs en bestuursadviseurs Hanneke
Beijer en Hanke Lange hun jarenlange
kennis en ervaring op aansprekende
wijze te delen. Bovendien voldoet het
programma aan de voorwaarden voor
accreditatie van een leiderschapstraject
van de NVTZ. Een dergelijk
traject wordt van voorzitters van raden
van toezicht verwacht.’
Hoe is het programma
opgebouwd?
‘De Governance Class is een driedaags
programma met een gevarieerde
vaste groep deelnemers. Het begint
met een intakegesprek, waarin ik met
een deelnemer bespreek wat voor
hem of haar belangrijke ervaringen
In de Governance
Class komen alle
aspecten uit de
accreditatie voor
een leiderschapstraject
voor voorzitters
van de
NVTZ aan bod.
zijn geweest in de loopbaan als
toezicht houder. De inleiders van het
programma nemen deze kwesties mee
bij hun voorbereiding, daardoor is het
programma op maat gesneden.’
De bijeenkomsten zijn op 19 september
2018, 23 oktober 2018 en 11 december
2018. Voor meer informatie en
inschrijving, neem contact op met
program macoördinator Petra Verweij,
verweij@eshpm.eur.nl of zie
www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl