201506-Podium 2015-juni

Wilma van der Scheer over
vanzelfsprekende vernieuwing
Zorgorganisatie moet zichzelf
opnieuw uitvinden
Pauline Meurs over goed bestuur
als heilige graal
‘Ik ben nu veel alerter op
Europese kansen’
Podium
Juni 2015

Vanzelfsprekende
vernieuwing
Vernieuwing die vanzelf spreekt, voelt meteen vertrouwd.
Zoals onze Academische werkplaats zorgbestuur en het
nieuwe opleidingsprogramma Vernieuwing van Bestuur.
Sinds een half jaar heten wij Erasmus Centrum voor
Zorgbestuur. Je zou denken dat het even wennen
is, een nieuwe naam. Niets is echter minder waar.
De naam is voor ons zo vanzelfsprekend, dat het
meteen vertrouwd voelt. Misschien komt het doordat
veranderen, aanpassen, verder ontwikkelen in onze aard
zit. We doen eigenlijk niet anders. Voortdurend houden we
onze programma’s tegen het licht. We vragen ons elke keer af
welke thema’s er nu toe doen, welke werkvormen het beste
passen, wie we graag bij onze programma’s willen betrekken.
Vandaar dat de Master Class van nu er op onderdelen heel
anders uit ziet dan die van enkele jaren geleden, terwijl de
opleidingsfilosofie dezelfde is gebleven. De Master Class
draait nog altijd om ontmoeting, bezinning en verdieping.
Zelforganisatie
en zelfzorg
zijn trends die
niet snel zullen
overwaaien
Nieuwe loot
Ook ons centrum is niet wezenlijk veranderd met het
aannemen van een nieuwe naam. Toch is vernieuwing
– hoe vanzelfsprekend ook – voor ons nu meer een
thema dan een paar jaar geleden. De afronding van het
onderzoeksprogramma Zorg voor Management heeft aan
het denken gezet over de toekomstige invulling van onze
onderzoeksactiviteiten. Het past bij ons dit samen met
zorgorganisaties te willen doen. Een nieuwe loot aan onze
stam is daarom de Academische werkplaats zorgbestuur.
Daarin willen we al onze onderzoeksactiviteiten bundelen.
Van korte onderzoeken en scripties tot promotieonderzoek.
Kenmerkend voor een academische werkplaats is de
samenwerking tussen onderzoekers en zorgorganisaties.
We willen een meerjarig onderzoeksprogramma tot stand
brengen rond actuele besturingsvragen.
Zelfsturing als leervorm
Een andere vanzelfsprekende reden om over vernieuwing na
te denken is de in- en uitstroom van zorgbestuurders. Een
deel van onze alumni is gepensioneerd of in de laatste fase
van de carrière beland. Nieuwe bestuurders treden aan,
met soms andere leervragen. Zij starten hun bestuurlijke
loopbaan op een moment dat voor veel organisaties de
manier van inrichten en aansturen van de zorg ter discussie
staat. Zelforganisatie door medewerkers en zelfzorg door
cliënten zijn trends waarvan ik verwacht dat ze niet snel
zullen overwaaien. Het nieuwe programma Vernieuwing
van Bestuur draait geheel om persoonlijke, actuele en
aankomende besturingsvragen. Vanzelfsprekend adresseren
we ontwikkelingen als deze ook in onze andere programma’s.
Het bijzondere aan Vernieuwing van Bestuur is dat niet alle
programmaonderdelen op voorhand zijn ingevuld. Zelfsturing
is dus niet alleen onderwerp van gesprek, maar ook een
belangrijke leervorm.
Verschuiving directie
Een ander type vanzelfsprekende verandering betreft de
directie van ons centrum. Pauline en ik staan sinds de
oprichting samen aan het roer. Pauline als ons inhoudelijke
geweten. Als geen ander bewaakt zij onze doelstelling:
bijdragen aan kwaliteit van bestuur van de zorg. Ik vormde
bij de start het meer zakelijke geweten. Beide elementen zijn
echter niet goed los te zien van elkaar. We deden en doen
het vooral samen. Wel zijn door de jaren heen de accenten
verschoven. De eindverantwoordelijkheid voor het centrum
ligt sinds begin dit jaar bij mij.
Wilma van der Scheer is directeur van het
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur

Niet alleen het zorgstelsel is in transitie, ook de samen leving
maakt een fundamentele verandering door. Zijn bestaande
businessmodellen in de zorg wel toekomst bestendig?
Zorgorganisatie moet
zichzelf opnieuw uitvinden
“
De gezondheidszorg is in
beweging.” Met die zin
begon driekwart van de
afstudeerscripties bij het
instituut Beleid & Management Gezond -
heidszorg in de jaren negentig. Als
docent kon ik het op een zeker moment
niet meer aanzien en stuurde ik de
scripties terug met de opmerking:
“Hoezo beweging, we praten wel veel
over veranderingen in de zorg, maar
wat verandert er nu écht?” Die tijd is
definitief voorbij: anno 2015 is de zorg in
de volle breedte in transitie.
Fundamentele kanteling
De transitie beperkt zich niet tot de
zorg. Als we hoogleraar transitiekunde
Jan Rotmans mogen geloven, staat
onze samenleving voor een fundamentele
kanteling waarvan we de
gevolgen en verschijningsvormen
nauwelijks kunnen overzien. De oorzaak
ligt in het tegelijkertijd optreden
en elkaar versterken van ingrijpende
technologische, economische en sociale
veranderingen. Technologie en met
name ICT maakt dat we elkaar supersnel
kunnen vinden en op afstand zaken
kunnen regelen. Een fysiek aanwezige
dienstverlener hoeft er vaak niet meer
aan te pas te komen.
Nieuwe transacties
Economische transacties – de basis
van het traditionele economisch
verkeer – krijgen naast ruil nieuwe
verschijningsvormen zoals delen,
lenen, co-creatie en co-management.
Is Buurtzorg
Nederland met
haar zelfsturende
organisatie hét
voorbeeld, of gaat
dat model nog niet
ver genoeg?
Denk aan Airbnb, spullendelen.nl,
peerby.com, De Kledingbibliotheek.
Als antwoord op de bankencrisis
ontstaan crowdfunding, andere
betaalsystemen (bitcoin) en onderlinge
initiatieven (Broodfonds, geldloos.
nl, weggeefwinkels). Daarmee
verandert ook de machtsverhouding
tussen geldaanbieders en -afnemers.
Volgens Rotmans zijn we op weg naar
een bottom-up samenleving waarbij
verticale instituties plaatsmaken voor
horizontale verbanden, indivi dualisme
plaatsmaakt voor ‘samenredzaamheid’
en concurreren voor combineren.
Die toekomstvisie gaat hand in hand
met veranderende opvattingen over
organisaties. In Unboss schetsen Lars
Kolind en Jacob Butter organisaties
als ‘onbegrensde sociale netwerken’
zonder de tegenstelling werkgeverwerknemer
en met klanten als partners
en ambassadeurs.
Businessmodellen uitvinden
Wat gaat dit betekenen voor de zorg?
Zelfredzaamheid en samen redzaamheid
zijn nu het overheids motto, en naast
concurreren lijkt weer meer ruimte te
ontstaan voor samenwerken, zonder
meteen mede dingingsboetes te riskeren.
Maar zijn de businessmodellen in de
sector voorbereid op het geschetste
toekomstbeeld? Is bijvoor beeld
Buurtzorg Nederland met haar platte,
overhead-arme en zelfsturende
organisatie hét voorbeeld of gaat dat
model op termijn nog niet ver genoeg?
Een businessmodel geeft antwoord op
de vraag: wat biedt de organisatie,
waarom, aan wie, en hoe creëert
ze daarmee welke waarde voor
alle betrokkenen? (lees Briljante
businessmodellen in de zorg, Jeroen
Kemperman et al). Als Rotmans gelijk
krijgt, gaan vrijwel alle onderdelen in
deze definitie op de schop in de komende
jaren. Het lijkt erop dat zorginstellingen
zichzelf opnieuw moeten gaan uitvinden.
Dat uitvinden doen wij als Erasmus
Centrum voor Zorgbestuur bij voorkeur
samen met onze cursisten. Pasklare
antwoorden hebben we niet. Die zoeken
wij juist in de bundeling van kennis en
praktijk; een voorbeeld van co-creatie!
Lucie Boonekamp is programmadirecteur
Academische Leergang
Zorg Management

Goed bestuur
als heilige graal
Dé goede bestuurder bestaat niet. Maar
voorlopig is deze fictie niet weg te slaan
uit het publieke debat. Laten we het
begrip ‘goed bestuur’ daarom ontleden,
demonteren en onschadelijk maken.
Het is een onderwerp dat niet meer is weg te denken
uit het publieke debat. Een zoektocht naar de
heilige graal. Weten wat goed bestuur is, weten
hoe dat te bereiken en vervolgens dat ook doen
en (laten) afdwingen. Daarover gaat het in de verschillende
ingezonden brieven, wetsvoorstellen, Kamerdebatten
enzovoort. Goed bestuur is ook binnen zorginstellingen aan
de orde van de dag: de ondernemingsraad die het optreden
van de eigen bestuurder waardeert, de raad van toezicht die
een oordeel velt over het functioneren van de bestuurders,
de medische staf die meent te weten op welk goed bestuur
hij recht heeft.
De preoccupatie met goed bestuur en de goede bestuurder
gaat voorbij aan de wetenschap dat dé goede bestuurder
niet bestaat. Besturen is immers een situationele activiteit
die wordt bepaald door de aard van de organisatie en de
zorgverlening, de fase van ontwikkeling van de organisatie,
regionale omstandigheden enzovoort. Wat het goede is,
is alles behalve eenduidig, eerder omstreden. Er bestaan
verschillende vormen van het goede: varieties of goodness.
Daar komt bij dat verschillende belanghebbenden in en
buiten de zorg hun eigen legitieme opvattingen hebben
over wat goed en slecht is. Een wisseling van perspectief
kan makkelijk leiden tot een andere interpretatie van goed
bestuur.
Demonteren
Kunnen we de zoektocht naar goed bestuur laten rusten?
Of nog beter ritueel begraven? Ik zou daar vóór zijn, maar
gelet op de politieke realiteit is dat een naïeve stellingname.
Wat dan wel? We kunnen het begrip goed bestuur ontleden
en demonteren en het daarmee onschadelijk maken. Ik
noem een vijftal dimensies die onder de noemer van ‘goed’
impliciet aan de orde kunnen zijn. Het zijn dimensies die
verwijzen naar wat ik zou verwachten van bestuurders van
zorginstellingen.
Ten eerste het inzetten van kennis en ervaring. Zelf weten en
weten waar de kennis te halen is.
Ten tweede het organiseren van tegenspraak in de nabijheid
Wat het goede is, is alles
behalve eenduidig
en daar wat mee doen. Nadenken en op je schreden kunnen
terugkeren.
Ten derde het bepalen van de doelen gericht op zorg,
behande ling en begeleiding van patiënten en cliënten. Die
doelen steeds voor ogen houden en bijstellen, ze realiseren
en verder gaan.
Ten vierde het verbinden van mensen en ideeën om talenten
te ontsluiten. Inspireren en ontwikkelen.
Ten vijfde het kunnen omgaan met waardenconflicten en
bijbehorende dilemma’s . Wikken en wegen.
Eigen top-5
Dit is mijn top-5. Het zijn dimensies die ik belangrijk vind.
Ik nodig iedereen uit om een mooie eigen top-5 te maken
en daarover in gesprek te gaan, niet om tot consensus te
komen maar juist om de variëteit van het goede te vieren.
Als dat gebeurt, komt het wel goed met het bestuur.
Pauline Meurs is wetenschappelijk directeur van het
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur

‘Ik ben nu veel alerter op
Europese kansen’
De vijfdaagse studiereis naar Brussel en Londen van de
Master Class zette de deelnemers aan het denken over de
verzorgingsstaat en de invloed van Europa. ‘Elk moment werd
benut voor discussie.’
Ella van Lingen, bestuurder bij Reinaerde, hoopte
dankzij de Master Class niet alleen haar deskundig heid
op peil te houden, maar ook inspiratie op te doen. De
vijfdaagse studiereis voorzag daarin ruimschoots. “Het
is ontzettend interessant om met een groep gelijkgestemden
de reflectie op te zoeken. Er was veel collegialiteit en
vertrouwe lijkheid. De setting nodigde uit tot discussie. Elk
moment werd daarvoor benut, ook de busritten.”
Het doel van de studiereis was tweeledig: in Brussel was
het thema de toekomst van de zorg in relatie tot Europa, in
Londen de toekomst van de verzorgingsstaat. Vooral van
het bezoek aan Brussel was Van Lingen onder de indruk. Ze
bleek minder van Europa te weten dan ze zelf had gedacht.
De invloed van het Europese beleid op een aantal gebieden
is niet te onderschatten, weet ze nu. Hoewel onderzoek naar
de Europese dimensie van arbeid, privacy en cliëntrechten
al langer op de agenda van de zorginstelling stond,
Het bezoek aan Londen liet
zien hoe een geheel anders
opgebouwde verzorgingsstaat
werkt
verwacht Van Lingen dat ze de link voortaan gemakkelijker
zal kunnen leggen. “Tot nu was het te abstract om hoog op
de agenda te staan. Ik ben nu veel alerter. Nu kan ik tegen
personeelszaken zeggen: haal de Europese regelgeving er
eens bij als je met flexwerken bezig bent.”
Eye-opener
Het bezoek aan het Europese parlement was voor veel
deelnemers een eye-opener, bevestigt Piet-Hein Buiting,
die het inhoudelijke programma van de reis verzorgde.
“Europa wordt enorm onderschat. De invloed van de
Europese regelgeving op de zorg speelt in het beleid van
Nederlandse zorgorganisaties nauwelijks een rol.” Formeel
wordt er dan wel geen Europees zorgbeleid gevoerd – dat
is een nationale kwestie – maar indirect is er een groeiende
invloed op zaken die zorgorganisaties betreffen, vertelt
Buiting, zoals medicijnenregulatie, wetenschappelijk
onderzoek, infectieziekten en (zorg-)verkeer tussen landen.
“Daarom valt er steeds meer te lobbyen.” Dankzij de
gesprek ken met lobbyisten en vertegenwoordigers van de
Eurocommissie, Europese Raad en het parlement werd ook
duidelijk dat Europa niet alleen maar die logge organisatie
is die iedereen verwacht. “Europese beleidsmakers werken
met succesvolle bottom-up verandermethodieken, waarbij
ze met weinig middelen veranderingen in 28 landen op gang
houden”, zegt Buiting.
Particulier initiatief
Londen liet zien hoe een geheel anders opgebouwde
verzorgings staat werkt. Hoe gaan ze daar om met thema’s
als vergrijzing en eigen verantwoordelijkheid? Er werd een
bezoek gebracht aan de National Health Service (NHS),
de overheidsorganisatie die na de Tweede Wereldoorlog
werd opgericht om iedereen van zorg te voorzien. “Een
soort nationaal erfgoed, waar de Engelsen erg trots op zijn”,
vertelt Buiting.
Daarnaast bezochten de deelnemers drie bijzondere
initiatieven, waaronder The Bromley by Bow Centre, een
gezond heids centrum in een achterstandswijk dat veel
wegheeft van een wijkcentrum. Een pareltje, vindt Buiting.
“Heel knap hoe dat vrijwel zonder subsidies draait,
met behulp van vrijwilligers, geëngageerde burgers en
bedrijven.” Het neoliberale systeem heeft voor- en nadelen,
concludeert hij: “Voor wie een goed plan heeft, zijn er
allerlei kansen.” Het nadenken over het particuliere initiatief
zoals de Engelsen doen past goed bij Reinaerde, vindt van
Lingen. “Wij zijn daar ook al een tijdje mee bezig, en ik zag in
de Engelse voorbeelden een bevestiging dat dat een goede
strategie is. Nu de Nederlandse overheid zich terugtrekt,
kunnen we leren van de fouten en de successen van de
Engelsen.”

Leidinggeven(d) in de zorg
Bijdragen aan de kwaliteit van het management en het bestuur in de gezondheidszorg, dat is de doelstelling
van het Erasmus Centrum voor Zorgbestuur. Wij bieden hiertoe actuele post-academische opleidingsprogramma’s
voor leiders in de gezondheidszorg.
Master Class
Master of Health
Business
Administration
Top Class
Vernieuwing van
Bestuur
Management development
programma voor eindverantwoordelijke
bestuurders van
gezondheidszorgorganisaties.
Internationaal geaccrediteerd
masterprogramma voor hoger
leidinggevenden en professionals
in de zorg.
Management development
programma voor toekomstige
bestuurders van gezondheidszorgorganisaties.
Een (intervisie)programma
gericht op de verkenning van
nieuwe concepten, visies en
vaardigheden.
programmadirecteuren:
drs. Pieter Wijnsma
prof. dr. Pauline Meurs
programmadirecteuren:
dr. Elly Breedveld
prof. dr. Inge Bongers
programmadirecteur:
dr. Marlies Ott
programmadirecteur
dr. Wilma van der Scheer
START: 22 SEPTEMBER 2015
START: 24 JUNI 2015
START: JANUARI 2016
START: 10 SEPTEMBER 2015
Waarden
van Zorg
Een zoektocht met eindverantwoordelijke
bestuurders naar
waarden in de zorg.
Financieel Bestuur
in de zorg
Behandelt actuele en aankomende
financieel-economische
vraagstukken van managers en
bestuurders in de zorg.
Academische
Leergang
Zorg Management
Zes academische bijeenkomsten
over het strategisch management
en bestuur van organisaties in
de zorg.
Health Care
Financial
Management
Een kort programma over strong
controllership in de zorg, voor
financiële professionals die hun
visie willen aanscherpen en hun
impact willen vergroten.
programmadirecteuren:
prof. dr. Pauline Meurs
prof. dr. Paul Frissen
programmadirecteur:
dr. ir. Joost Zuurbier
programmadirecteur:
drs. Lucie Boonekamp
programmadirecteuren
dr. ir. Joost Zuurbier
START: 2 SEPTEMBER 2015
START: 16 SEPTEMBER 2015
START: 4 MAART 2016
START: SEPTEMBER 2015
Meer informatie: +31 (0) 10 408 8554 www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl
Colofon
Dit is een uitgave van Erasmus Centrum voor Zorgbestuur
Tekst Erasmus Centrum voor Zorgbestuur en Krista Kroon
Grafische realisatie Grapefish, Voorschoten
Foto’s Pepijn Leupen, Dick B. Drukwerk OBT Opmeer b.v.
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur is een onderdeel van het instituut Beleid & Management Gezondheidszorg van de Erasmus Universiteit Rotterdam. www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl