Delta Atelier als innovatief kennis- en actieplatform: Bouwen op 3 jaar experiment
12.07.2021 • Views
Share Embed Flag

Delta Atelier als innovatief kennis- en actieplatform: Bouwen op 3 jaar experiment

ePAPER READ
architectureworkroom

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> <strong>innovatief</strong><br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong><br />

Bouw<strong>en</strong> <strong>op</strong> 3 <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>t<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> <strong>innovatief</strong><br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong><br />

Bouw<strong>en</strong> <strong>op</strong> 3 <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>t

Introductie 4<br />

1 Facts & Figures 12<br />

1.1 Deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> 16<br />

1.2 Ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 18<br />

1.3 Publicaties <strong>en</strong> websites 20<br />

2 Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 22<br />

2.1 Mobiliser<strong>en</strong>d narratief 26<br />

2.2 Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer 54<br />

2.3 Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da 80<br />

2.4 Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp 104<br />

2.5 Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong> 144<br />

2.6 Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema 164<br />

2.7 Incubatie van traject<strong>en</strong> 198<br />

2.8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs 216<br />

Epiloog 238<br />

Colofon 246

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

6 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

7<br />

In 2018, intuss<strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong> geled<strong>en</strong>, zag het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

het lev<strong>en</strong>slicht. Het is kunn<strong>en</strong> kiem<strong>en</strong> <strong>en</strong> bloei<strong>en</strong> in de<br />

schoot van de ‘culturele vrijplaats’ gevormd door de<br />

Internationale Architectuur Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong><br />

You Are Here in Brussel. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is <strong>op</strong>gezet <strong>als</strong><br />

antwoord <strong>op</strong> de breed gevoelde nood aan e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte<br />

in het hart van The Missing Link: de<br />

kloof tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds de vele experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovatieve<br />

praktijk<strong>en</strong> die overal in onze Eurodelta <strong>op</strong>duik<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> anderzijds de ambitieuze doel<strong>en</strong> aan de horizon die<br />

we mondiaal, Eur<strong>op</strong>ees, nationaal, regionaal <strong>en</strong> lokaal<br />

hebb<strong>en</strong> vastgelegd voor 2030, 2040, 2050 of zelfs 2100.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> platform voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling,<br />

verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> <strong>en</strong> incubatietraject<strong>en</strong>, ondersteund door<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, confer<strong>en</strong>ties, publicaties <strong>en</strong> communities<br />

of practice. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> begon met e<strong>en</strong><br />

selectie van vijftig innovatieve praktijk<strong>en</strong> die hun strategieën<br />

<strong>en</strong> methodes met elkaar del<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij elkaar <strong>op</strong>tell<strong>en</strong>.<br />

De individuele <strong>en</strong> verspreide inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorbrak<strong>en</strong><br />

vorm<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> de puzzelstukk<strong>en</strong> voor het dicht<strong>en</strong><br />

van The Missing Link.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> <strong>actieplatform</strong> voor<br />

de transitie van onze Eurodelta: het sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de<br />

stedelijk systeem in de rivier<strong>en</strong>delta van Rijn, Maas<br />

<strong>en</strong> Schelde. Elk onderdeel van de Eurodelta staat voor<br />

heel gelijkaardige ecologische, sociale <strong>en</strong> economische<br />

uitdaging<strong>en</strong>. Ondanks de grote interne verschill<strong>en</strong><br />

in bestuurs- <strong>en</strong> planningscultuur (bijvoorbeeld tuss<strong>en</strong><br />

Nederland <strong>en</strong> België), staat e<strong>en</strong> indrukwekk<strong>en</strong>de<br />

veelheid aan innovator<strong>en</strong> klaar om te werk<strong>en</strong> aan de

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

8 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

9<br />

hoognodige transformaties. Voor het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is de<br />

Eurodelta zowel e<strong>en</strong> reservoir van innovatieve praktijk<strong>en</strong>,<br />

e<strong>en</strong> werkveld waarbinn<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezet,<br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk toekomstproject.<br />

Innovatie g<strong>en</strong>oeg in de Eurodelta! Maar al die experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

pilots, ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek<strong>en</strong>, living labs <strong>en</strong><br />

proeftuin<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> plaats in verspreide slagorde. Ze zijn<br />

geïnitieerd door erg verschill<strong>en</strong>de maatschappelijke actor<strong>en</strong>:<br />

buurtinitiatiev<strong>en</strong>, ondernemers, ontwerpers, onderzoekers,<br />

lokale of bov<strong>en</strong>lokale beleidsmakers. Doordat<br />

de inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> less<strong>en</strong> uit die innovatietraject<strong>en</strong> te weinig<br />

met elkaar gedeeld <strong>en</strong> bij elkaar <strong>op</strong>geteld word<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong><br />

er onvoldo<strong>en</strong>de effectief <strong>en</strong> snel stapp<strong>en</strong> gezet word<strong>en</strong><br />

in de richting van de ambitieuze doelstelling<strong>en</strong>. Vandaar<br />

de behoefte aan e<strong>en</strong> platform om de verspreide <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong><br />

compet<strong>en</strong>ties rond ruimtelijke aanpakk<strong>en</strong> voor de grote<br />

maatschappelijke transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> stapel<strong>en</strong>.<br />

Om vervolg<strong>en</strong>s, dankzij nieuwe sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong>, volg<strong>en</strong>de<br />

stapp<strong>en</strong> te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>.<br />

Experim<strong>en</strong>t van experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Zo’n vrije <strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte bestond nog<br />

niet eerder. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is daarom gestart <strong>als</strong> e<strong>en</strong><br />

‘experim<strong>en</strong>t’. Hoe organiseer je zoiets? Hoe stel je e<strong>en</strong><br />

ag<strong>en</strong>da <strong>op</strong>? Hoe verbind je praktijk<strong>en</strong> met elkaar? Welke<br />

rol neemt de ‘ateliermeester’ <strong>op</strong>? En wanneer is e<strong>en</strong><br />

experim<strong>en</strong>t geslaagd?<br />

mogelijk geëlimineerd zijn. Om valabel te zijn, moet<strong>en</strong><br />

de uitkomst<strong>en</strong> van het experim<strong>en</strong>t herhaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

In de wereld van de maatschappelijke transitie- <strong>en</strong><br />

transformatievraagstukk<strong>en</strong> zijn de omstandighed<strong>en</strong> heel<br />

anders. Hier zijn de experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> per definitie onderhevig<br />

aan de lokale context (geografisch, politiek, sociaal,<br />

<strong>en</strong>zovoort), maar ook aan het wissel<strong>en</strong>de gedrag van<br />

de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die de praktijk<strong>en</strong> initiër<strong>en</strong>. Hierdoor is het<br />

trekk<strong>en</strong> van less<strong>en</strong> – het uiteindelijke doel van het experim<strong>en</strong>t!<br />

– veel moeilijker dan in e<strong>en</strong> afgeslot<strong>en</strong> laboratorium.<br />

Daar komt nog bij dat het belang van die less<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> geleg<strong>en</strong> is in het gezam<strong>en</strong>lijk<br />

ler<strong>en</strong> <strong>en</strong> het creër<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> ‘leeromgeving’. Het ler<strong>en</strong><br />

van praktijk<strong>en</strong> is immers noodzakelijk om ze te kunn<strong>en</strong><br />

herhal<strong>en</strong> <strong>op</strong> andere plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> in andere context<strong>en</strong>. Dit<br />

gezam<strong>en</strong>lijk leerproces gebeurt niet vanzelf. Je moet het<br />

organiser<strong>en</strong>. Ook dat maakt deel uit van het experim<strong>en</strong>t.<br />

Terwijl het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ontstaan is in de schoot van<br />

culturele manifestaties in Rotterdam <strong>en</strong> Brussel, gev<strong>en</strong><br />

de deelnemers aan dat e<strong>en</strong> dergelijk platform ook<br />

bestaansrecht heeft buit<strong>en</strong> die uitzonderlijke context.<br />

De afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> jar<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we gezam<strong>en</strong>lijk stapp<strong>en</strong><br />

gezet in de zoektocht naar e<strong>en</strong> meer structurele werking.<br />

Op basis van e<strong>en</strong> gedeelde ag<strong>en</strong>da will<strong>en</strong> we innover<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> die uitmond<strong>en</strong><br />

in collectieve werk- <strong>en</strong> investeringsprogramma’s voor de<br />

transitie van de Eurodelta.<br />

In zijn ‘wet<strong>en</strong>schappelijke’ betek<strong>en</strong>is is e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<br />

e<strong>en</strong> ‘proef<strong>op</strong>stelling’ die <strong>op</strong>gezet is in e<strong>en</strong> laboratorium,<br />

e<strong>en</strong> afgeschermde ruimte waar externe factor<strong>en</strong> zoveel

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

10 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

11<br />

Tijd voor actie!<br />

Na drie <strong>jaar</strong> van test<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitprober<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> we de<br />

balans <strong>op</strong>. Wat kunn<strong>en</strong> we ler<strong>en</strong> uit de experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>?<br />

Die vraag staat c<strong>en</strong>traal in deze publicatie. We trapp<strong>en</strong><br />

af met de facts & figures. Wat zijn de uitkomst<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

resultat<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tot nu toe? Hoe kunn<strong>en</strong><br />

we ze met<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zijn ze überhaupt meetbaar?<br />

Vervolg<strong>en</strong>s ontrafel<strong>en</strong> we de werking van het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> in acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> geïllustreerd<br />

aan de hand van praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> getuig<strong>en</strong>iss<strong>en</strong><br />

van betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>:<br />

Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema<br />

Incubatie van traject<strong>en</strong><br />

Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs<br />

Tot slot blikk<strong>en</strong> we vooruit naar het kom<strong>en</strong>de dec<strong>en</strong>nium.<br />

E<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nium dat we sam<strong>en</strong> met vele ander<strong>en</strong> oormerk<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> Decade of Action. Het mom<strong>en</strong>t is aangebrok<strong>en</strong><br />

om de daad bij het woord te voeg<strong>en</strong>. Het is tijd voor<br />

actie! We bouw<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> voort <strong>op</strong> drie <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>t!

2<br />

WLS<br />

38<br />

39<br />

97<br />

105<br />

97<br />

50<br />

PP<br />

Zorg<br />

11<br />

2<br />

9<br />

OVK<br />

160150<br />

LR 20<br />

2<br />

Mobiliteit<br />

54<br />

85<br />

29<br />

97<br />

139<br />

23 131<br />

161 168<br />

BXL<br />

55<br />

48 17<br />

118<br />

69<br />

134<br />

51 RTM<br />

Home<br />

Away<br />

45<br />

90<br />

58<br />

67<br />

141<br />

CRa<br />

ring<br />

154<br />

Who<br />

Cares<br />

4<br />

EIN<br />

133<br />

167<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

12 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Introductie<br />

13<br />

2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100.<br />

E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning<br />

Designing the Future<br />

IABR–2018<br />

You Are Here<br />

De Grote Verbouwing<br />

IABR–2018+2020–<br />

THE MISSING LINK<br />

?<br />

CURATOR STATEMENT<br />

ONDERZOEKSAGENDA<br />

CALL FOR PRACTICES<br />

The Missing Link<br />

Call for practices<br />

50 praktijk<strong>en</strong><br />

E<strong>en</strong> P2P omgeving<br />

Nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

3 <strong>jaar</strong> experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

T<strong>en</strong>to.<br />

Conf. Conf. Conf.<br />

Conf.<br />

Web.<br />

Pub.<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Community<br />

IABR, AWB, Team Vlaams Bouwmeester,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester: eig<strong>en</strong> initiatief<br />

BuZa (VL): 100kE<br />

BZK (NL): 100kE<br />

Circulaire<br />

(stads)hav<strong>en</strong>s<br />

OVAM (VL): 96kE<br />

OVAM (VL): 61kE<br />

BZK (NL): 66kE<br />

Pot<strong>en</strong>tiële Spin-off: Port2Port Platform<br />

Stedelijk<br />

beheer<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer (NL): 120kE<br />

Spin-off: City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte, Nederland<br />

Pot<strong>en</strong>tiële Spin-off: Street Deal, Vlaander<strong>en</strong><br />

Water<br />

<strong>Delta</strong>commissaris<br />

(NL): 5kE<br />

Voedsel<br />

<strong>en</strong> bodem<br />

AWB, H+N+S:<br />

eig<strong>en</strong> initiatief<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Thematische spor<strong>en</strong><br />

Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

AWB, Team Vlaams Bouwmeester,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester: eig<strong>en</strong> initiatief<br />

?<br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

AWB:<br />

eig<strong>en</strong> initiatief<br />

+<br />

+<br />

+<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> bouwt voort <strong>op</strong> eerdere publicaties <strong>en</strong> onderzoek, zo<strong>als</strong> ‘De Lage<br />

Land<strong>en</strong> 2020-2100’ <strong>en</strong> ‘Designing the Future’. Uit de Call for Practices van IABR–2018<br />

<strong>en</strong> You Are Here hebb<strong>en</strong> we vervolg<strong>en</strong>s vijftig praktijk<strong>en</strong> geselecteerd die deelnam<strong>en</strong><br />

aan thematische werktafels, confer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> in Rotterdam <strong>en</strong><br />

Brussel. Ze wisseld<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> uit <strong>en</strong> bouwd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> nieuwe inzicht<strong>en</strong> <strong>op</strong> over<br />

methodes van sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>. Wat betek<strong>en</strong>t het om in e<strong>en</strong> P2P-omgeving te werk<strong>en</strong>?<br />

Welke nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn nodig? Tegelijkertijd ontstaan rond specifieke<br />

thematische lijn<strong>en</strong> gerichte communities of practices. Inmiddels zijn er mede vanuit<br />

<strong>en</strong>kele van die thematische spor<strong>en</strong> spin-offs ontstaan, zo<strong>als</strong> de City Deal Op<strong>en</strong>bare<br />

Ruimte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Street Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte rond het thema Stedelijk Beheer.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

15<br />

Facts & Figures

Facts & Figures 1 Facts & Figures 12<br />

1.1 Deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> 16<br />

1.2 Ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 18<br />

1.3 Publicaties <strong>en</strong> websites 20<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

Drie <strong>jaar</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft zich gemanifesteerd in<br />

e<strong>en</strong> heleboel ontmoeting<strong>en</strong>, gesprekk<strong>en</strong>, worksh<strong>op</strong>s,<br />

brainstorms, debatt<strong>en</strong>, werknota’s, onderzoek, ontwerp<strong>en</strong>,<br />

congress<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> publicaties.<br />

Sommige acties zijn tijdelijk, andere zijn blijv<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />

tastbaar vastgelegd. De t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> IABR–2018<br />

in Rotterdam <strong>en</strong> You Are Here 2018 in Brussel vorm<strong>en</strong><br />

de twee grootste ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, met in totaal bijna<br />

25.000 bezoekers. Het is in de daar<strong>op</strong>volg<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong><br />

dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zijn werkzaamhed<strong>en</strong> verder ontplooide<br />

<strong>en</strong> ontwikkelde.<br />

17<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is gestart <strong>als</strong> e<strong>en</strong> familie van vijftig<br />

innovatieve praktijk<strong>en</strong>. Vandaag, drie <strong>jaar</strong> later, groeide<br />

het uit tot e<strong>en</strong> platform waar<strong>op</strong> intuss<strong>en</strong> 219 praktijk<strong>en</strong><br />

hun <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> del<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong>bouw<strong>en</strong>. Na drie <strong>jaar</strong> kan het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tevred<strong>en</strong> terugblikk<strong>en</strong>. Er is vooruitgang<br />

geboekt. Er is tot actie overgegaan. De resultat<strong>en</strong> zijn<br />

talrijk <strong>en</strong> divers: lokale doorbrak<strong>en</strong>, acceleratieprogramma’s<br />

in Nederland <strong>en</strong> België, spin-offs <strong>en</strong> nieuwe<br />

gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

18<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

19<br />

15 Bedrijv<strong>en</strong> of ver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong><br />

5 Cultuurinstelling<strong>en</strong><br />

28 Expert- of onderzoeksbureaus<br />

21 Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

11 Hav<strong>en</strong>s<br />

17 Netwerkorganisaties<br />

23 Nationale of regionale overhed<strong>en</strong><br />

37 Ontwerpbureaus<br />

Oorspronkelijke selectie<br />

van praktijk<strong>en</strong> 2018<br />

Deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

2018–2020<br />

Architecture Workroom<br />

Brussels<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn-Maas<br />

Monding<br />

<strong>Atelier</strong> X | Ministerie van<br />

BZK<br />

Building with Nature<br />

Bye Bye Kleine Ring /<br />

Bye Bye Petite Ceinture<br />

Circulair Laboratorium<br />

Potterij Mechel<strong>en</strong><br />

Coöperatieve Ver<strong>en</strong>iging<br />

Ecodorp<strong>en</strong> Nederland<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

Duurzame economische<br />

planning (BUUR)<br />

Future Urban Regions<br />

Zeeland Lab<br />

Harvest-BK<br />

Heim-collectief<br />

Holwerd aan Zee<br />

Doorbraak voor M<strong>en</strong>s <strong>en</strong><br />

Natuur!<br />

Internationale<br />

Architectuur Bi<strong>en</strong>nale<br />

Rotterdam<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Brussel<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Oost-<br />

Vlaams Kerngebied<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

JPI Urbanising in place<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

Beheer<br />

LABO Mobiliteit<br />

Miss Miyagi<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

Ontwerp<strong>en</strong> vanuit de<br />

ondergrond (Saxion<br />

Hogeschool)<br />

Op<strong>en</strong> Promotorplatform<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform<br />

OVAM Soil + Land<br />

Stewardship Building<br />

Pilootproject<br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

Pilootproject Productief<br />

Landschap Tuin<strong>en</strong> van<br />

St<strong>en</strong>e & Food Hub N.E.S.T.,<br />

Groeinest, Spilvark<strong>en</strong><br />

Pilootproject<strong>en</strong> Zorg<br />

voor de buurt<br />

Prijsvraag Brood<br />

<strong>en</strong> spel<strong>en</strong><br />

Prijsvraag Who Cares<br />

Pulsapp (Superuse studio)<br />

RE-ST<br />

Rotterdamse VvE's Met<br />

Energie<br />

Ruimte (Timelab)<br />

Stiemervallei G<strong>en</strong>k<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

Stad in de Maak<br />

Team Vlaams<br />

Bouwmeester<br />

Toekomstperspectief<br />

Nederlandse<br />

ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong><br />

Weg<strong>en</strong>Werk<strong>en</strong>, trage<br />

weg<strong>en</strong> <strong>als</strong> stadsmakers<br />

ZEROregio<br />

(Intercommunale Leiedal)<br />

1010au<br />

3E<br />

51N4E<br />

AG Stadsvernieuwing<br />

Oost<strong>en</strong>de<br />

AG Vespa<br />

AIR Rotterdam<br />

AIVP<br />

Alive architecture<br />

Antea<br />

Aquafin<br />

AR-TUR<br />

architecture 00<br />

Architecture Workroom<br />

Brussels<br />

Astor vzw<br />

<strong>Atelier</strong> Groot Eiland<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester<br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

<strong>Atelier</strong> X | Ministerie van<br />

BZK<br />

BC architects<br />

Bl<strong>en</strong>ders<br />

bMa<br />

Boer<strong>en</strong>bond<br />

Bond Beter Leefmillieu<br />

Bov<strong>en</strong>bouw<br />

BRAL<br />

Bright<br />

Brussel Leefmilieu<br />

Brussels Enterprises<br />

Bureau Sla<br />

BUUR<br />

Bye Bye Kleine Ring /<br />

Bye Bye Petite Ceinture<br />

Cirkellab<br />

City.dev Brussels<br />

CityMine(d)<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

Commerce and Industry<br />

Coöperatieve Ver<strong>en</strong>iging<br />

Ecodorp<strong>en</strong> Nederland<br />

Cosm<strong>op</strong>olis<br />

CROW<br />

De Urbanist<strong>en</strong><br />

De Zwarte Hond<br />

<strong>Delta</strong>commissaris<br />

DELVA<br />

Departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

DON Bureau<br />

DRIFT<br />

dubbel I<br />

Ec<strong>op</strong>al Association<br />

Ecores CE<br />

Ecoshape<br />

EFIP<br />

Endeavour<br />

ESPO<br />

ETH<br />

Euregio Scheldemond<br />

FABRICations<br />

Fedagrim<br />

Filter-Café-Filtré<br />

Geme<strong>en</strong>te Almere<br />

Geme<strong>en</strong>te Amsterdam<br />

Geme<strong>en</strong>te Antwerp<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Borsele<br />

Geme<strong>en</strong>te Breda<br />

Geme<strong>en</strong>te Eeklo<br />

Geme<strong>en</strong>te Evergem<br />

Geme<strong>en</strong>te G<strong>en</strong>k<br />

Geme<strong>en</strong>te G<strong>en</strong>t<br />

Geme<strong>en</strong>te Leid<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Leuv<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Rotterdam<br />

Geme<strong>en</strong>te Terneuz<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Vlissing<strong>en</strong><br />

Geme<strong>en</strong>te Zelzate<br />

Geme<strong>en</strong>te Zoetermeer<br />

Geme<strong>en</strong>te Zwolle<br />

Gewestelijke<br />

Hav<strong>en</strong>commissaris<br />

GRONDIG<br />

H+N+S<br />

Hav<strong>en</strong> Amsterdam<br />

Hav<strong>en</strong> Brussel<br />

Hav<strong>en</strong> Oost<strong>en</strong>de<br />

Hav<strong>en</strong> Rotterdam<br />

Heim-collectief<br />

hspv<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Oost-<br />

Vlaams Kerngebied<br />

IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

iAMPRO<br />

ILVO<br />

Inf<strong>op</strong>unt Publieke Ruimte<br />

Intercommunale Leiedal<br />

Internationale<br />

Architectuur Bi<strong>en</strong>nale<br />

Rotterdam<br />

Jelte Boeij<strong>en</strong>ga<br />

JPI Urbanising in place<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Vlaamse<br />

Sted<strong>en</strong><br />

Klimaan<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

Beheer<br />

La Pile<br />

Lab North Brussels<br />

LABO Mobiliteit<br />

Labo Mobiliteit G<strong>en</strong>t<br />

Labo Ruimte<br />

LAMA landschapsarchitect<strong>en</strong><br />

Latitude platform<br />

Maat-ontwerpers<br />

Mina-raad<br />

Miss Miyagi<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

NCBOR<br />

NOHNIK<br />

North Sea Port<br />

OMGEVING<br />

OOZE<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform<br />

OVAM / Vlaander<strong>en</strong><br />

Circulair<br />

P2P Foundation<br />

Perspective Brussels<br />

Pieter Hillhorst<br />

Placemaking Eur<strong>op</strong>e<br />

Plusoffice<br />

POM Antwerp<strong>en</strong><br />

Port Feeder Barge<br />

Port Irisnet<br />

Port of Le Havre<br />

PosadMaxwan<br />

Provincie Oost-<br />

Vlaander<strong>en</strong><br />

Provincie Zeeland<br />

RE-ST<br />

ROTOR<br />

Rotterdamse VvE's Met<br />

Energie<br />

RVO<br />

Saxion Hogeschool<br />

SERV<br />

ShiftN<br />

SOFIES group<br />

Stad in de Maak<br />

Stadslab 2050<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

Stev<strong>en</strong>s recycling<br />

Stichting Managing<br />

Public Space<br />

Stimuleringsfonds<br />

Creatieve Industrie<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

Studio Nine dots<br />

Suez<br />

Taktyk<br />

Taxist<strong>op</strong><br />

Team Vlaams<br />

Bouwmeester<br />

The Cloud Collective<br />

Timelab<br />

Tractebel<br />

Trage Weg<strong>en</strong> vzw<br />

TU Delft<br />

UG<strong>en</strong>t<br />

UHasselt<br />

Universiteit Wag<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

VEB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

VIPA<br />

Vit<strong>en</strong>s<br />

Vlaams Instituut<br />

Logistiek<br />

Vlaamse Waterweg<br />

Vlaander<strong>en</strong> Circulair /<br />

OVAM<br />

VLM<br />

Voedsel Anders<br />

Voorland<br />

VUB<br />

VVSG

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

20<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

21<br />

Ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

IABR–2018<br />

You Are Here 2018<br />

5 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Beheer van<br />

infrastructuur <strong>en</strong> bodem<br />

5 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

12 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Hernieuwbaar<br />

<strong>en</strong>ergielandschap<br />

12 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Nieuw<br />

mobilliteitssysteem<br />

20 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> (Re)-<br />

productieve stad<br />

20 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Alternatieve<br />

ontwikkelmodell<strong>en</strong><br />

27 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Biodiversiteit<br />

<strong>en</strong> water<br />

27 juni 2018<br />

Worksh<strong>op</strong> Gezonde<br />

landbouw<br />

4 juli 2018<br />

Publiek debat Hav<strong>en</strong>s in<br />

transitie, IABR-2018<br />

5 - 6 juli 2018<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I<br />

23 oktober <strong>en</strong><br />

18 december 2018<br />

Werkprogramma<br />

Circulaire hav<strong>en</strong>s in de<br />

delta, You Are Here 2018<br />

23 oktober 2018<br />

Publiek debat Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s, You<br />

Are Here 2018, World<br />

Transformation Sessions<br />

2 april 2019<br />

Werksessie Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s<br />

15 mei 2019<br />

Werksessie Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s<br />

15 mei 2019<br />

Brainstorm<br />

P2P - omgeving<br />

17 juni 2019<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie III<br />

17 juni 2019<br />

Circular harbours in the<br />

delta, <strong>Delta</strong> Confer<strong>en</strong>ce<br />

25 juni 2019<br />

Werkatelier I<br />

Stedelijk beheer<br />

14 november 2019<br />

Deelname aan<br />

<strong>Delta</strong>congres Goes<br />

17 november 2019<br />

Werkatelier II<br />

Stedelijk Beheer<br />

18 november 2019<br />

Werksessie<br />

Circulaire stadshav<strong>en</strong>s<br />

28 november 2019<br />

Deelname aan<br />

NCBOR Zaandam<br />

14 januari 2020<br />

Werkatelier III<br />

Stedelijk beheer<br />

31 maart - 17 juni 2020<br />

Webinars Stedelijk<br />

beheer (NL)<br />

28 - 29 april 2020<br />

Webinars Circulaire<br />

(stads)hav<strong>en</strong>s<br />

22 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Circular<br />

(city) ports<br />

22 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

23 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Stedelijk<br />

beheer (NL, BE)<br />

23 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong><br />

Mobiliteitskn<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

3 juni 2020<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV<br />

2 september 2020<br />

Launch interactieve<br />

online docum<strong>en</strong>taire<br />

Circular (city) ports<br />

19 november 2020<br />

Deelname aan iAMPro<br />

1 december 2020<br />

Work Program Circular<br />

Port2Port Platform,<br />

Round table<br />

Rotterdam<br />

HAKA - gebouw, Merwe<br />

Vierhav<strong>en</strong>s<br />

T<strong>en</strong>toonstelling<br />

Our future in the delta,<br />

the delta of the future<br />

Bezoekers<br />

1 juni - 8 juli: 10 000<br />

bezoekers<br />

Programma<br />

8 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werksessies<br />

1 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werkconfer<strong>en</strong>tie<br />

1 Resili<strong>en</strong>t cities<br />

confer<strong>en</strong>tie<br />

1 Stadshav<strong>en</strong>debat<br />

1 Klimaatadaptatiedebat<br />

5 Energietransitiedebatt<strong>en</strong><br />

1 Ve<strong>en</strong>confer<strong>en</strong>tie<br />

15 High Noon lezing<strong>en</strong><br />

8 Keiledebatt<strong>en</strong><br />

4 Making Day Water<br />

School<br />

4 Rijksbouwmees terdebatt<strong>en</strong><br />

7 <strong>Atelier</strong>-dag<strong>en</strong><br />

1 RDM Masterclass<br />

1 Boekvoorstelling<br />

1 Call for Practices<br />

6 Rondleiding<strong>en</strong><br />

1 Worksh<strong>op</strong> zwerfruimte<br />

6 M4H fietstours<br />

Brussel<br />

WTC I - tor<strong>en</strong>, Noordwijk<br />

T<strong>en</strong>toonstelling<br />

1. The Future is Not<br />

Realistic<br />

2. The Future is a Practice<br />

3. The Future is Here<br />

Bezoekers<br />

1 juni - 8 juli: 4 800<br />

bezoekers<br />

14 sept - 14 dec: 9 900<br />

bezoekers<br />

De Grote Verbouwing<br />

2020-2030<br />

Brussel<br />

ACTIRIS - gebouw,<br />

c<strong>en</strong>trum Brussel<br />

Online platform<br />

degroteverbouwing.eu<br />

Bezoekers<br />

2 500 (<strong>en</strong> tell<strong>en</strong>de)<br />

bezoekers<br />

Programma<br />

173 Activaties van de<br />

werkvloer<br />

60 Werksessies<br />

2 Feestelijke <strong>op</strong><strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />

36 Publieke ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

30 Lezing<strong>en</strong> of debatt<strong>en</strong><br />

54 Gastev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

52 Rondleiding<strong>en</strong><br />

3 North Walks<br />

2 Bouwmeesterdebatt<strong>en</strong><br />

10 Hogeschool- of<br />

universiteitsbezoek<strong>en</strong><br />

12 World Transformation<br />

Sessions<br />

8 Educatieve ateliers<br />

1 Urbanising In Place<br />

confer<strong>en</strong>tie<br />

1 Op<strong>en</strong> Ruimte<br />

Confer<strong>en</strong>tie<br />

1 <strong>Delta</strong> confer<strong>en</strong>tie<br />

1 World Transformation<br />

Confer<strong>en</strong>ce<br />

5 Calls for Action<br />

Programma 2020-2021<br />

1 Online platform<br />

3 Worksh<strong>op</strong>-wandeling<strong>en</strong><br />

4 Livestreams<br />

8 Projectbureaus<br />

9 november 2018<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II<br />

22 november 2018<br />

Deelname aan<br />

NCBOR Almere<br />

13 maart 2019<br />

Werksessie Circulaire<br />

stadshav<strong>en</strong>s<br />

13 mei 2020<br />

Worksh<strong>op</strong><br />

Stedelijk beheer (BE)<br />

27 mei 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Stedelijk<br />

beheer (BE)<br />

22 juni 2020<br />

Worksh<strong>op</strong> Energiewijk<strong>en</strong>

4<br />

SO<br />

1<br />

Beheer<br />

2<br />

W&I<br />

€<br />

+ €<br />

+ €<br />

10<br />

€<br />

MO<br />

€<br />

7<br />

A B C D<br />

€<br />

8<br />

€<br />

Beheer<br />

€<br />

3<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

9<br />

6<br />

5<br />

1 De transities wijz<strong>en</strong> de nood<br />

aan voor e<strong>en</strong> nieuwe praktijk.<br />

● Gedeelde mobiliteit<br />

● Gezonde landbouw<br />

● Hernieuwbare <strong>en</strong>ergie<br />

● Circulaire economie<br />

● Water & Biodiversiteit<br />

● Zorgzame leefomgeving<br />

2 Door zijn positie, vakmanschap<br />

<strong>en</strong> portefeuille is de<br />

beheerder e<strong>en</strong> geschikte<br />

kandidaat om de vervangings-<br />

<strong>en</strong> transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>.<br />

● Uitvoer<strong>en</strong>d, Technisch<br />

● Toezichthoud<strong>en</strong>d<br />

● Faciliter<strong>en</strong>d, Informer<strong>en</strong>d<br />

● Netwerk<strong>en</strong>d, Regisser<strong>en</strong>d<br />

● Onderzoek<strong>en</strong>d,<br />

Experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>d<br />

● Beleidsbepal<strong>en</strong>d<br />

● Stur<strong>en</strong>d<br />

3. Door kaartlag<strong>en</strong> <strong>en</strong> planning<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> stadsniveau <strong>op</strong> elkaar<br />

te stapel<strong>en</strong>, bouw<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />

tool om beheer<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> te<br />

integrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het licht te<br />

stell<strong>en</strong> van de transitie-ambities.<br />

4. Op basis van e<strong>en</strong> stadsregionale<br />

visie kan de aanpak in<br />

wijk<strong>en</strong> onderling gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />

word<strong>en</strong>.<br />

5. Binn<strong>en</strong> deze brede praktijk<br />

moet ook de burger e<strong>en</strong><br />

nieuwe positie krijg<strong>en</strong>.<br />

6. De principes achter geïntegreerde<br />

deelproject<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> niet <strong>op</strong> één maar <strong>op</strong><br />

vele plaats<strong>en</strong> tegelijk voor.<br />

7. Het integrer<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

doelstelling<strong>en</strong> in één<br />

project leidt tot winst<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de vlakk<strong>en</strong>, maar<br />

vereist wel e<strong>en</strong> innovatieve<br />

business case.<br />

8. Naast pragmatiek is er ook<br />

ruimte <strong>en</strong> tijd nodig voor experim<strong>en</strong>t<br />

om de beheerpraktijk<br />

continu vernieuw<strong>en</strong>.<br />

9. Om te versnell<strong>en</strong> <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> we<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> ervaring met elkaar<br />

del<strong>en</strong>.<br />

10. Er is nog werk aan de winkel!<br />

Jelte<br />

Boeij<strong>en</strong>ga<br />

AWB<br />

Rotterdam<br />

Endeavour<br />

Inf<strong>op</strong>unt<br />

Publieke<br />

Ruimte<br />

G<strong>en</strong>t<br />

VEB<br />

G<strong>en</strong>k<br />

L:<br />

North<br />

Sea<br />

Port<br />

CityMine(d)<br />

H+N+S<br />

Leuv<strong>en</strong><br />

Brussel<br />

Zwolle<br />

OOZE<br />

Almere<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

Aquafin<br />

AWB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Bright ...<br />

Stimuleringsfonds<br />

Creatieve Industrie<br />

Leid<strong>en</strong><br />

Zoetermeer<br />

S:<br />

Circular<br />

projects<br />

Province of<br />

East-Flanders<br />

expert sessions<br />

1010au<br />

Port & City of<br />

Rotterdam<br />

Port of<br />

Amsterdam<br />

3<br />

1<br />

2<br />

4 5<br />

6<br />

OVAM/Circular<br />

Flanders<br />

Port of Brussels<br />

Port of<br />

Ost<strong>en</strong>d<br />

XL:<br />

Circular<br />

AIPV<br />

Mainframe<br />

exhibitions<br />

TU Delft<br />

VUB<br />

ESPO<br />

EFIP<br />

AG Vespa<br />

AWB<br />

Departm<strong>en</strong>t<br />

Omgeving<br />

VRP<br />

Min. BZK<br />

Studio Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong><br />

1. ports are hotspots of circular economy innovation, with a multitude of<br />

...<br />

confer<strong>en</strong>ces<br />

RVO<br />

AWB<br />

Online<br />

docum<strong>en</strong>tary<br />

publication<br />

Filter-Café-<br />

Filtré<br />

online platform<br />

VUB/ULB<br />

...<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Inf<strong>op</strong>unt<br />

Publieke Ruimte<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester<br />

GRON-<br />

DIG<br />

Voedsel<br />

Anders<br />

VLM<br />

ILVO<br />

Fedagrim<br />

UG<strong>en</strong>t<br />

...<br />

Astor vzw<br />

AWB<br />

ShiftN<br />

H+N+S<br />

WUR<br />

AWB<br />

...<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Team Vlaams<br />

Bouwmeester<br />

Vit<strong>en</strong>s<br />

Boer<strong>en</strong>bond<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

Hanne Mangelschots, Serafina Van Godts<strong>en</strong>hov<strong>en</strong><br />

We are facing <strong>en</strong>ormous global ecological and economic<br />

chall<strong>en</strong>ges these days. Climate change and expon<strong>en</strong>tial<br />

p<strong>op</strong>ulation growth are putting huge pressure<br />

on society. The demand for other forms of housing,<br />

working and living is growing, the call for change is becoming<br />

louder and louder. The architectural and building<br />

practice has evolved in step with this demand for<br />

change. But the necessary turnaround is happ<strong>en</strong>ing<br />

too slowly. We need an architectural practice that<br />

goes that extra mile, that uses spatial design as a lever<br />

to accelerate social transitions. In short, we need<br />

an architectural practice that drives change rather<br />

than one that adapts to change.<br />

The <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, a<br />

knowledge-sharing<br />

and action platform,<br />

grew out of 50<br />

practices in the<br />

Netherlands and<br />

Flanders, 2018<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

22<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Facts & Figures<br />

23<br />

Circular (City)Ports<br />

Workbook 1<br />

Circular initiatives in<br />

the <strong>Delta</strong><br />

Circular (City) Ports<br />

Workbook 1<br />

Circular initiatives in<br />

the <strong>Delta</strong><br />

Circular City Ports<br />

Workbook 2<br />

Building Blocks<br />

Circular City Ports<br />

Workbook 2<br />

Building Blocks<br />

Circular City Ports<br />

Lessons Learned<br />

Circular City Ports<br />

Lessons Learned<br />

8 a+287<br />

Building bridges<br />

Circular (City) Ports<br />

Workbook 1<br />

Circular initiatives in<br />

the <strong>Delta</strong><br />

Circular City Ports<br />

Workbook 2<br />

Building Blocks<br />

Circular City Ports<br />

Lessons Learned<br />

© Architecture Workroom Brussels for You Are Here 2018<br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM, <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

+ €<br />

+ €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

Handboek<br />

2.0<br />

Stedelijk Beheer<br />

werkboek<br />

Stedelijk Beheer<br />

werkboek<br />

Stedelijk Beheer<br />

werkboek<br />

Werkboek<br />

Voedsel & Bodem<br />

Werkboek<br />

Voedsel & Bodem<br />

Werkboek<br />

Voedsel & Bodem<br />

The next big<br />

thing will be a lot<br />

of small things<br />

The next big<br />

thing will be a lot<br />

of small things<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Shaping future<br />

changes<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Shaping future<br />

changes<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Circular (City)<br />

Ports<br />

Circular<br />

Building<br />

Blocks<br />

Circular<br />

(City)<br />

Ports<br />

AWB, H+N+S, Endeavour, Jelte Boeij<strong>en</strong>ga<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Voedsel & Bodem<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Joachim Declerck<br />

AWB <strong>en</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au, VUB, AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

1010au and AWB<br />

Circular Flanders/OVAM and <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Climate streets<br />

Energy<br />

neighbourhoods<br />

Caring<br />

neighbourhoods<br />

A<br />

Urban<br />

managem<strong>en</strong>t<br />

B<br />

Food and soil<br />

C<br />

M:<br />

Circular<br />

(City) Ports<br />

Circular ports<br />

...<br />

A<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

connecting more than 50 actors who innovate the urban landscapes of<br />

our joint <strong>Delta</strong>, composed by the Netherlands, Flanders, Brussels and<br />

by ext<strong>en</strong>sion the regions of North Rhine-Westphalia and Nord-Pasde-Calais.<br />

The platform bundles scattered knowledge and practical<br />

experi<strong>en</strong>ce about the spatial impact of differ<strong>en</strong>t transitions on the level<br />

of mobility, <strong>en</strong>ergy, water, biodiversity, circular economy, agriculture, and<br />

care. The <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> organizes interaction betwe<strong>en</strong> peers – designers,<br />

policy makers, organizations as well as experts – so they can learn<br />

from each other and jointly formulate and realize new breakthroughs.<br />

Therefore the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> sets out a program of debates, worksh<strong>op</strong>s,<br />

project initiations, design research, physical workspaces, exhibitions,<br />

virtual exchange, docum<strong>en</strong>taries, podcasts and a community-driv<strong>en</strong><br />

online exchange platform.<br />

→<br />

E<strong>en</strong> overzicht van de verschill<strong>en</strong>de publicaties <strong>en</strong> websites die het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> (mee)<br />

heeft <strong>op</strong>gezet. VLNR: Online platform <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, Online platform Circulaire (Stads)<br />

Hav<strong>en</strong>s, Werkboek 1 Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Werkboek 2 Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s,<br />

Werkboek Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s Less<strong>en</strong>, Bijdrage aan A+287, Poster Stedelijk<br />

Beheer, Werkboek Stedelijk Beheer, Werkboek Voedsel <strong>en</strong> Bodem, Essay The next<br />

big thing will be a lot of small things, Synthese Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Nieuwsbrief<br />

Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Poster Circulaire Bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />

B Circular Ports Program<br />

Within the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, the Circular Ports Program is initiated. The<br />

hypothesis is that ports will play a crucial role in the transition towards<br />

more circularity. This hypothesis is included in an ag<strong>en</strong>da of collective<br />

work programs, building new types of transformation projects from<br />

new coalitions. Within this Circular Ports Program, firstly the planning<br />

authorities are working together on a Circular Mainframe on the <strong>Delta</strong> as<br />

a whole, with Studio Marco Vermeul<strong>en</strong> (scale XL). Secondly, a regional<br />

ag<strong>en</strong>da is being set up around the North Sea Port District, where crossborder<br />

collaboration is initiated betwe<strong>en</strong> the six municipalities, the two<br />

provinces and North Sea Port, with the help of PosadMaxwan, Shaved<br />

Monkey and AWB (scale L). Thirdly, the bridge betwe<strong>en</strong> the<br />

port cities and the ports is explored as a catalyst of a new manufacturing<br />

and circular economy, initiated by Circular Flanders/OVAM and with<br />

1010au, VUB and AWB (scale M). Lastly, the IABR, the municipality and<br />

the Port of Rotterdam were experim<strong>en</strong>ting on the scale of the building<br />

typology around the Rotterdam Makers District, with 1010au (scale S).<br />

→<br />

C Circular (City) Ports project<br />

The Circular (City) Ports project is an exploration initiated by Circular<br />

Flanders/OVAM of what is needed to accelerate the circular transition in<br />

(city) ports in the <strong>Delta</strong>. The project is part of the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> and wants<br />

to kickstart the dialogue betwe<strong>en</strong> ports, cities and profession<strong>als</strong> to learn<br />

and exchange expertise.<br />

The project started from some key observations:

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

25<br />

Acht<br />

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>

Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 2 Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 22<br />

2.1 Mobiliser<strong>en</strong>d narratief 26<br />

2.2 Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer 54<br />

2.3 Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da 80<br />

2.4 Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp 104<br />

2.5 Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong> 144<br />

2.6 Verk<strong>en</strong>ning rond e<strong>en</strong> thema 164<br />

2.7 Incubatie van traject<strong>en</strong> 198<br />

2.8 Voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van spin-offs 216<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is begonn<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t. Dat<br />

moest ook wel, want e<strong>en</strong> dergelijk platform bestond<br />

nog niet. Het begrip ‘experim<strong>en</strong>t’ zi<strong>en</strong> we teg<strong>en</strong>woordig<br />

veelvuldig voorbijkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan ook de bijklank hebb<strong>en</strong><br />

van ‘vrijblijv<strong>en</strong>d’. De experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

speeld<strong>en</strong> zich af in e<strong>en</strong> vrijhav<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> onafhankelijke <strong>en</strong><br />

missiegedrev<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte, waar de meest<br />

diverse maatschappelijke actor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> thuis <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stem<br />

vond<strong>en</strong>. De experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn allerminst vrijblijv<strong>en</strong>d.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is <strong>op</strong>gezet met e<strong>en</strong> helder doel voor<br />

og<strong>en</strong>: de bestaande <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> moet <strong>op</strong> zo’n manier word<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>gebracht dat ze toelaat om de volg<strong>en</strong>de, cruciale<br />

stap te zett<strong>en</strong> voor uitvoering, versnelling <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldiging<br />

<strong>op</strong> het terrein. Door te experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> probeer<br />

je inzicht te krijg<strong>en</strong> in de oorzaak-gevolgrelaties<br />

waardoor e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t ook herhaalbaar wordt. E<strong>en</strong><br />

analyse van de resultat<strong>en</strong> van het experim<strong>en</strong>t is daarom<br />

cruciaal. Terugblikk<strong>en</strong>d onderscheid<strong>en</strong> we acht experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

die meerdere mal<strong>en</strong>, soms na elkaar <strong>en</strong> soms<br />

door elkaar, zijn ‘uitgevoerd’.<br />

Deze terugblik heeft de vorm van e<strong>en</strong> dubbelinterview<br />

waarin de initiatiefnemers van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> vanuit<br />

Architecture Workroom Brussels, Hanne Mangelschots<br />

(HM) <strong>en</strong> Joachim Declerck (JD), werd<strong>en</strong> bevraagd door<br />

Hedwig van der Lind<strong>en</strong> naar hun ervaring<strong>en</strong> van de<br />

afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

29<br />

Experim<strong>en</strong>t 1<br />

Mobiliser<strong>en</strong>d<br />

narratief

Ambitieuze<br />

doelstelling<strong>en</strong><br />

Eur<strong>op</strong>ese Gre<strong>en</strong> Deal<br />

Energiecoöperaties<br />

Klimaatverdrag<br />

Parijs (COP21)<br />

...<br />

Proeftuin<strong>en</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

Visie 2050<br />

Eetbare buurt<strong>en</strong><br />

Sustainable<br />

Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t Go<strong>als</strong><br />

Veelheid aan<br />

initiatiev<strong>en</strong><br />

De Internationale Architectuur<br />

Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong> You Are<br />

Here Brussels 2018 gav<strong>en</strong> het<br />

startschot voor het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.<br />

Het Curator Team koos voor<br />

The Missing Link <strong>als</strong> thema.<br />

Wat betek<strong>en</strong>t dit?<br />

HM The Missing Link is het gap<strong>en</strong>de<br />

gat tuss<strong>en</strong> de grote doel<strong>en</strong> die we ons<br />

<strong>als</strong> sam<strong>en</strong>leving hebb<strong>en</strong> voor<strong>op</strong>gesteld<br />

– d<strong>en</strong>k aan het Parijse klimaatakkoord<br />

of de vertaling daarvan in lokale<br />

ambities – <strong>en</strong> de vele initiatiev<strong>en</strong>,<br />

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, pilots <strong>en</strong> proeftuin<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

het terrein. Al die experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

tell<strong>en</strong>, ondanks de hoge verwachting<strong>en</strong>,<br />

niet vanzelf <strong>op</strong> tot de grote doel<strong>en</strong>.<br />

De doelstelling<strong>en</strong> van hun kant,<br />

blijv<strong>en</strong> vaak nog abstract <strong>en</strong> ver weg.<br />

We slag<strong>en</strong> er niet in ze te vertal<strong>en</strong> in<br />

voldo<strong>en</strong>de concrete acties. We bots<strong>en</strong><br />

tegelijkertijd <strong>op</strong> e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> plafond <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> vloer.<br />

JD Het schema is gebaseerd <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

klassiek transitieschema. Dat gaat<br />

ervan uit dat <strong>als</strong> we veel experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> we onszelf heldere doel<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>,<br />

we <strong>als</strong> het ware automatisch naar<br />

e<strong>en</strong> nieuw regime evoluer<strong>en</strong>. Dus hoe<br />

meer we experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, hoe meer e<strong>en</strong><br />

beweging zich <strong>op</strong> gang trekt. Met The<br />

Missing Link wild<strong>en</strong> we b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong><br />

dat zo’n evolutie absoluut niet vanzelf<br />

gaat. Integ<strong>en</strong>deel, er zijn concrete<br />

acties <strong>en</strong> nieuwe methodiek<strong>en</strong> nodig<br />

om e<strong>en</strong> versnelling mogelijk te mak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> om de doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de lokale coalities<br />

naar elkaar toe te trekk<strong>en</strong>. Dat kan bijvoorbeeld<br />

door het ontwerp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

‘programmatische werking’, die lokale<br />

acties <strong>op</strong> vele plekk<strong>en</strong> tegelijk aanjaagt<br />

<strong>en</strong> mogelijk maakt.<br />

HM Het argum<strong>en</strong>t dat we daarmee<br />

naar vor<strong>en</strong> schuiv<strong>en</strong>, b<strong>en</strong>adrukt<br />

bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat ruimtelijke transformatie<br />

e<strong>en</strong> belangrijke hefboom is om<br />

The Missing Link te dicht<strong>en</strong>. Alle grote<br />

transities waar we vandaag voor staan<br />

– <strong>op</strong> het vlak van <strong>en</strong>ergie, mobiliteit,<br />

landbouw, zorg, <strong>en</strong>zovoort – hebb<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> impact <strong>op</strong> onze leefomgeving. We<br />

kunn<strong>en</strong> de noodzakelijke omkering<br />

realiser<strong>en</strong> vanuit de transformatie van<br />

onze leefomgeving. Die ruimtelijke<br />

inv<strong>als</strong>hoek maakt de transities ook<br />

heel concreet. Het begint bij ons eig<strong>en</strong><br />

huis, onze straat, onze wijk.<br />

Het schema van The Missing Link<br />

is e<strong>en</strong> uitnodiging aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

om hun kracht<strong>en</strong> te bundel<strong>en</strong> in<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Alsof je zegt:<br />

we moet<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> midd<strong>en</strong> in dat<br />

gat gaan staan <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbind<strong>en</strong>de<br />

positie innem<strong>en</strong>. Welke rol<br />

heeft dit narratief gespeeld in de<br />

dynamiek van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>?<br />

HM De analyse <strong>en</strong> het schema van<br />

The Missing Link hebb<strong>en</strong> de meest<br />

diverse actor<strong>en</strong> over de streep getrokk<strong>en</strong>.<br />

Het beeld roept herk<strong>en</strong>ning <strong>op</strong>.<br />

Veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> merk<strong>en</strong> dat ze botst<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> diezelfde uitdaging of hebb<strong>en</strong><br />

het gevoel dat ze hier nu al <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

bepaalde manier e<strong>en</strong> bijdrage aan<br />

lever<strong>en</strong>. Voor veel praktijk<strong>en</strong> helpt het<br />

schema om zichzelf te kunn<strong>en</strong> positioner<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> groter verhaal, <strong>en</strong> om<br />

de taal te vind<strong>en</strong> om te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> hoe<br />

zij e<strong>en</strong> puzzelstuk in e<strong>en</strong> groter geheel<br />

vorm<strong>en</strong>. Je kunt namelijk vanuit één<br />

praktijk niet e<strong>en</strong> hele transitie <strong>op</strong> gang<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> gemerkt dat de<br />

missiegedrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeer ambitieuze<br />

praktijk<strong>en</strong> die zich in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

<strong>en</strong>gageerd<strong>en</strong>, er nood aan hebb<strong>en</strong>

om te kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>: ik kan het niet<br />

alle<strong>en</strong>, maar ik b<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> schakel in<br />

e<strong>en</strong> groter verhaal.<br />

JD Het was in die zin ook e<strong>en</strong> poging<br />

om relatief fragiele praktijk<strong>en</strong> die <strong>innovatief</strong><br />

werk verricht<strong>en</strong>, aan te moedig<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> te ondersteun<strong>en</strong>, door ze in e<strong>en</strong><br />

veilige omgeving e<strong>en</strong> werkplaats <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> traject aan te bied<strong>en</strong>.<br />

HM We hebb<strong>en</strong> dat <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

manier<strong>en</strong> prober<strong>en</strong> te versterk<strong>en</strong>.<br />

Bijvoorbeeld door hoe we in 2018 de<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de animatiefilms<br />

hebb<strong>en</strong> gemaakt. We wild<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong><br />

praktijk <strong>als</strong> dé beste <strong>op</strong>lossing <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

podium plaats<strong>en</strong>, maar wel de constellaties<br />

van verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> hun onderlinge complem<strong>en</strong>tariteit<br />

in beeld br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Als we focuss<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong> van de grote omw<strong>en</strong>teling<strong>en</strong>,<br />

dan zag<strong>en</strong> we dat de <strong>en</strong>e praktijk e<strong>en</strong><br />

doorbraak realiseert waar de andere<br />

vervolg<strong>en</strong>s <strong>op</strong> voortbouwt. Daar zat de<br />

kracht van die t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> ook<br />

in: niet de allermooiste tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

maquettes, maar wel e<strong>en</strong> narratief in<br />

woord <strong>en</strong> beeld waarin verschill<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d<br />

systeem <strong>op</strong>erer<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> elkaar voortbouw<strong>en</strong>.<br />

Het was mooi dat het schema<br />

van The Missing Link ook <strong>op</strong> andere<br />

plaats<strong>en</strong> <strong>op</strong>dook. ‘Commonslab<br />

Antwerp<strong>en</strong>’ bijvoorbeeld, bestond nog<br />

niet eind 2017, maar de organisatie<br />

heeft het schema nu wel <strong>op</strong> hun website<br />

geplaatst om het vraagstuk waar<br />

zij aan werk<strong>en</strong> te duid<strong>en</strong>. Het schema<br />

van The Missing Link spreekt tot de<br />

verbeelding <strong>en</strong> veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />

zich erin.<br />

The Missing Link is gestart <strong>als</strong><br />

e<strong>en</strong> <strong>op</strong>roep. Het duidt het probleem:<br />

we zitt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gap<strong>en</strong>d<br />

gat tuss<strong>en</strong> ambitieuze doel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> veelheid aan experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> daartuss<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we verbinding<strong>en</strong><br />

wet<strong>en</strong> te organiser<strong>en</strong>.<br />

Hoe is het narratief de afgel<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

drie <strong>jaar</strong> geëvolueerd?<br />

HM Het activer<strong>en</strong>de narratief <strong>en</strong> het<br />

kader voor acties stond<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>s<br />

c<strong>en</strong>traal <strong>op</strong> de overkoepel<strong>en</strong>de confer<strong>en</strong>ties.<br />

Die ging<strong>en</strong> dus niet <strong>en</strong>kel<br />

over specifieke transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>, maar<br />

steld<strong>en</strong> het verbind<strong>en</strong>d narratief <strong>en</strong> de<br />

rol die het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> daarin speelt,<br />

telk<strong>en</strong>s <strong>op</strong>nieuw in vraag.<br />

JD Het is boei<strong>en</strong>d te zi<strong>en</strong> hoe dat is<br />

gegaan. In november 2018 stelde de<br />

‘groep praktijk<strong>en</strong>’ [later ‘praktijkkamer’<br />

gedo<strong>op</strong>t, nvdr] dat we het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

zoud<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> <strong>op</strong>vatt<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong><br />

‘incubatorruimte’, waar de verschill<strong>en</strong>de<br />

actor<strong>en</strong> met complem<strong>en</strong>taire<br />

expertises nieuwe doorbraakproject<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>tuig<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de volg<strong>en</strong>de<br />

confer<strong>en</strong>tie in juni 2019 steld<strong>en</strong> we ons<br />

de vraag of The Missing Link nog wel<br />

pertin<strong>en</strong>t was. Moest<strong>en</strong> we niet e<strong>en</strong><br />

stap verder d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>? Want eig<strong>en</strong>lijk<br />

is The Missing Link de vaststelling<br />

van e<strong>en</strong> probleem, maar misschi<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> meer activer<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />

actiegericht verhaal nodig? Daar is het<br />

programma van de confer<strong>en</strong>tie in 2020<br />

uitgekom<strong>en</strong>. Nieuwe vrag<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong><br />

naar bov<strong>en</strong>. Hoe krijg je burgers mee<br />

in het verhaal? Hoe krijg<strong>en</strong> we versnellingsstrategieën<br />

<strong>op</strong>gezet, in de vorm<br />

van financieringslogica’s, businessmodell<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> governance-modell<strong>en</strong>?<br />

'Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is voor ons e<strong>en</strong> belangrijke inspiratiebron<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verbinder tuss<strong>en</strong> boei<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong><br />

omtr<strong>en</strong>t toekomst <strong>en</strong> transitie in de delta. Het feit dat<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> bij uitstek werkt aan initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

connectie <strong>op</strong> schaal van de (gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>de)<br />

delta, maakt het uniek in zijn soort én bij uitstek relevant<br />

voor e<strong>en</strong> hav<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>soverschrijd<strong>en</strong>d<br />

werkings- <strong>en</strong> invloedsgebied <strong>als</strong> North Sea Port.'<br />

Kar<strong>en</strong> Polfliet, North Sea Port

Hoe kan de overheid hier mee ruimte<br />

voor mak<strong>en</strong>? Welke rol kan de private<br />

sector spel<strong>en</strong>? Op die manier zijn we<br />

geëvolueerd van The Missing Link<br />

<strong>als</strong> vraagstelling naar het gezam<strong>en</strong>lijk<br />

ontwikkel<strong>en</strong> van wat we ‘nieuwe<br />

collectieve arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ hebb<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>oemd.<br />

HM ‘Nieuwe collectieve arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’<br />

is de term die Jan Verheeke van<br />

de Minaraad (Milieu- <strong>en</strong> Natuurraad<br />

van Vlaander<strong>en</strong>) inbracht tijd<strong>en</strong>s de<br />

confer<strong>en</strong>tie in juni 2020. We kwam<strong>en</strong><br />

tot de vaststelling dat je eig<strong>en</strong>lijk<br />

nieuwe ‘arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ of ‘montages’<br />

nodig hebt die het <strong>op</strong>borrel<strong>en</strong> van de<br />

vele lokale initiatiev<strong>en</strong> mee kunn<strong>en</strong><br />

faciliter<strong>en</strong>. Wat zijn de tools om lokale<br />

initiatiev<strong>en</strong> niet te behandel<strong>en</strong> <strong>als</strong> iets<br />

dat in de marge gebeurt, naast het<br />

échte werk, waar de overheid met haar<br />

professionele partij<strong>en</strong> aan bouwt?<br />

Maar hoe kan je de verbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

niveaus <strong>en</strong> manier<strong>en</strong> van werk<strong>en</strong><br />

versterk<strong>en</strong>? En hoe kan je manier<strong>en</strong><br />

van werk<strong>en</strong> waarder<strong>en</strong> die vertrekk<strong>en</strong><br />

vanuit e<strong>en</strong> lokaal initiatief? E<strong>en</strong> mooi<br />

voorbeeld hiervan is de waterproblematiek<br />

in Antwerp<strong>en</strong>. De stad werkt<br />

er aan e<strong>en</strong> ‘Waterplan’. Er wordt hard<br />

aan getimmerd <strong>en</strong> veel geld teg<strong>en</strong>aan<br />

gesmet<strong>en</strong>. Ondertuss<strong>en</strong> zijn burgers<br />

bezig met groepsaank<strong>op</strong><strong>en</strong> van watertonn<strong>en</strong>.<br />

Waarom word<strong>en</strong> die watertonn<strong>en</strong><br />

niet <strong>als</strong> e<strong>en</strong> valabele strategie voor<br />

hergebruik van water mee <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />

in het stedelijk plan? De vraag is of<br />

we het Waterplan niet alle<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>erationaliser<strong>en</strong> via indrukwekk<strong>en</strong>de<br />

infrastructurele werk<strong>en</strong> of grote wadi’s<br />

in <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimtes, maar ook via die vele<br />

kleine stipjes <strong>op</strong> de kaart.<br />

JD De Brusselse ontwerper Thomas<br />

Lommée schreef e<strong>en</strong> zeer treff<strong>en</strong>de<br />

slogan <strong>op</strong> het universiteitsgebouw in<br />

G<strong>en</strong>t: The next big thing will be a lot of<br />

small things. We zijn ervan overtuigd<br />

dat het grootschalige project niet dé,<br />

of althans niet de <strong>en</strong>ige manier is om<br />

e<strong>en</strong> grote omslag te mak<strong>en</strong>. In plaats<br />

daarvan moet<strong>en</strong> we naar e<strong>en</strong> ‘zwermaanpak’<br />

voor de transitie <strong>op</strong> het vlak<br />

van water <strong>en</strong> droogte, maar ook <strong>op</strong> het<br />

vlak van hernieuwbare <strong>en</strong>ergie, circulaire<br />

material<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoort.<br />

HM Will<strong>en</strong> we die zwerm mogelijk<br />

mak<strong>en</strong>, dan moet<strong>en</strong> we daar ook e<strong>en</strong><br />

aangepast instrum<strong>en</strong>tarium voor<br />

bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. De manier waar<strong>op</strong> vandaag<br />

bestekk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong>,<br />

moet<strong>en</strong> we in vraag durv<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Nu<br />

zijn publieke aanbesteding<strong>en</strong> gericht<br />

<strong>op</strong> professionel<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> aannemers,<br />

consultants <strong>en</strong> ontwikkelaars. Als<br />

je wil dat ook burgercoöperaties of<br />

nieuwe coalities e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>waardige<br />

of in sommige gevall<strong>en</strong> zelfs e<strong>en</strong><br />

bevoorrechte kans mak<strong>en</strong>, dan moet<strong>en</strong><br />

lokaal draagvlak <strong>en</strong> lokale winst<strong>en</strong> veel<br />

sterker word<strong>en</strong> gewaardeerd in de<br />

selectieprocedure. Die analyse <strong>en</strong> dit<br />

pleidooi voor nieuwe arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

kwam<strong>en</strong> in juni 2020 c<strong>en</strong>traal te staan,<br />

<strong>en</strong> er wordt vandaag in verschill<strong>en</strong>de<br />

verk<strong>en</strong>nings- <strong>en</strong> incubatietraject<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> gewerkt [zie de zoektocht naar<br />

nieuwe schakeling<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> landbouwers<br />

<strong>en</strong> grondbezitters in het traject<br />

Voedsel <strong>en</strong> Bodem, of de nieuwe praktijk<br />

tuss<strong>en</strong> beheerders <strong>en</strong> ontwerpers<br />

bij Stedelijk Beheer, nvdr].<br />

JD Het inzicht was eig<strong>en</strong>lijk in 2018<br />

al deel van het verhaal, maar stapsgewijs<br />

zijn we veel scherper geword<strong>en</strong> in<br />

ons pleidooi: we moet<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />

transitieuitdaging<strong>en</strong> waarmee<br />

we word<strong>en</strong> geconfronteerd, in de<br />

haarvat<strong>en</strong> van het systeem aanpakk<strong>en</strong>.<br />

De grote dijk kan het sluitstuk<br />

zijn, maar zal niet volstaan om de<br />

water- <strong>en</strong> droogteproblematiek aan<br />

te pakk<strong>en</strong>. Wél de vele kleine interv<strong>en</strong>ties,<br />

van reg<strong>en</strong>tonn<strong>en</strong> <strong>en</strong> infiltratietuin<strong>en</strong><br />

tot bufferbek<strong>en</strong>. We moet<strong>en</strong><br />

de transities aan de bron aanpakk<strong>en</strong>,<br />

niet <strong>en</strong>d-of-pipe. Het ontwikkel<strong>en</strong> van<br />

‘collectieve arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ voor de<br />

zwerm van transitieproject<strong>en</strong> is ge<strong>en</strong><br />

luxe maar e<strong>en</strong> noodzaak. Je zou trouw<strong>en</strong>s<br />

kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat het concept<br />

van ‘arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>’ e<strong>en</strong> methode<br />

is die al <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de front<strong>en</strong><br />

getest is: in de Sleutelproject<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de Vinexproject<strong>en</strong> in Nederland, in<br />

Ruimte voor de Rivier, in het Vlaamse<br />

Sted<strong>en</strong>beleid. Eig<strong>en</strong>lijk is zelfs de Wet<br />

De Taeye, die betaalbare woning<strong>en</strong><br />

promootte <strong>en</strong> die het legale kader<br />

bood voor de ongeremde verstedelijking<br />

in Vlaander<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> interessante<br />

case. De wet heeft gereguleerd dat we<br />

<strong>op</strong> allerlei plekk<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> won<strong>en</strong>, niet<br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> free for all, maar aangejaagd<br />

door welbepaalde regels <strong>en</strong> voordel<strong>en</strong>.<br />

Met alle gevolg<strong>en</strong> van di<strong>en</strong>. Maar het<br />

was wel e<strong>en</strong> manier om<br />

vorm te gev<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> doelgerichte<br />

zwermaanpak.<br />

Voor sommig<strong>en</strong> klinkt het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> misschi<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> grootschalige,<br />

bijna megalomane<br />

onderneming <strong>op</strong> schaal van de<br />

hele Eurodelta. Maar <strong>als</strong> ik jullie<br />

erover hoor vertell<strong>en</strong>, ligt de<br />

nadruk eerder <strong>op</strong> de <strong>op</strong>telsom<br />

van e<strong>en</strong> veelheid aan lokale<br />

project<strong>en</strong>. Welke rol speelt het<br />

schaalniveau van de delta in dit<br />

experim<strong>en</strong>t?<br />

HM Met de delta <strong>als</strong> regio bedoel<strong>en</strong><br />

we in eerste plaats Nederland,<br />

Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> Brussel. Zij vorm<strong>en</strong> één<br />

deltawatersysteem <strong>en</strong> del<strong>en</strong> dus e<strong>en</strong><br />

gelijkaardige ondergrond. Ze vorm<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> het ware één sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d ruimtelijk<br />

systeem. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> we<br />

grot<strong>en</strong>deels dezelfde taal, waardoor<br />

we relatief gemakkelijk uitwisseling<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>zett<strong>en</strong>. Toch hebb<strong>en</strong><br />

we te mak<strong>en</strong> met minst<strong>en</strong>s twee zeer<br />

verschill<strong>en</strong>de planningscultur<strong>en</strong>.<br />

Juist door te zi<strong>en</strong> hoe m<strong>en</strong> het aan de<br />

andere kant van de gr<strong>en</strong>s aanpakt,<br />

krijg<strong>en</strong> we inzicht<strong>en</strong> over hoe we het<br />

zelf aanpakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we van<br />

elkaar ler<strong>en</strong>.<br />

JD Ondanks sterk verschill<strong>en</strong>de<br />

plannings- <strong>en</strong> bouwcultur<strong>en</strong> del<strong>en</strong> we<br />

dé <strong>op</strong>gave van deze tijd: het mobiliser<strong>en</strong><br />

van diverse maatschappelijke<br />

actor<strong>en</strong> om de grote transities in onze<br />

dagelijkse leefomgeving geïmplem<strong>en</strong>teerd<br />

te krijg<strong>en</strong>. Grote plann<strong>en</strong> mak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> ambitieuze doel<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> lukt<br />

vaak nog wel, maar om die tot <strong>op</strong> de<br />

grond te krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot uitvoering te<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, dat lukt niet of véél te traag,<br />

zowel in Nederland <strong>als</strong> in België. We<br />

hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gedeelde nood aan alternatieve<br />

werkwijz<strong>en</strong>. Nederland heeft<br />

e<strong>en</strong> sterke c<strong>en</strong>trale <strong>en</strong> collectieve<br />

planningstraditie, maar het polder<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal besliss<strong>en</strong> om vervolg<strong>en</strong>s<br />

‘uit te roll<strong>en</strong>’ lukt niet meer. In België<br />

hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> traditie van prachtige,<br />

uitzonderlijke project<strong>en</strong> <strong>en</strong> acties,<br />

maar we miss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> structurele aanpak.<br />

In beide gevall<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we dus<br />

e<strong>en</strong> vorm van <strong>en</strong>abling vind<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

zwermaanpak.

HM Maar ook stukk<strong>en</strong> van Wallonië,<br />

Noordrijn-Westfal<strong>en</strong> <strong>en</strong> Noord-<br />

Frankrijk del<strong>en</strong> diezelfde bodem. Het<br />

doel van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is altijd<br />

geweest om <strong>op</strong> e<strong>en</strong> zeker mom<strong>en</strong>t uit<br />

te dein<strong>en</strong> naar de bredere regio.<br />

JD En e<strong>en</strong> delta is natuurlijk ook iets<br />

wat <strong>op</strong> veel andere plekk<strong>en</strong> ter wereld<br />

bestaat. De delta di<strong>en</strong>t dus ook <strong>als</strong> e<strong>en</strong><br />

specifieke ingang naar internationale<br />

uitwisseling. In die zin bouwt het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> verder <strong>op</strong> de ‘<strong>Delta</strong> Coalition’<br />

die is <strong>op</strong>gezet tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

delta’s ter wereld in 2016.<br />

HM Door die zwermaanpak is er<br />

ook e<strong>en</strong> belangrijk verschil met meer<br />

traditionele ontwerpateliers: de delta<br />

<strong>als</strong> territorium is ons canvas, maar<br />

we werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong> niet continu<br />

<strong>op</strong> het hele gebied. Er zijn wel praktijk<strong>en</strong><br />

die zich richt<strong>en</strong> <strong>op</strong> de volledige<br />

rivier<strong>en</strong>- <strong>en</strong> hav<strong>en</strong>delta, zo<strong>als</strong> het<br />

‘Circular Mainframe’ van Studio Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong>. Maar niet uitsluit<strong>en</strong>d. De<br />

focus ligt veeleer <strong>op</strong> het stroom<strong>op</strong>waarts<br />

vastpakk<strong>en</strong> van transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>,<br />

<strong>op</strong> het bepal<strong>en</strong> welke types van<br />

transformatie in onze leefomgeving<br />

<strong>en</strong> landschapp<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hefboom voor<br />

transitie zijn, om dan arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

te ontwerp<strong>en</strong> voor multiplicatie. E<strong>en</strong><br />

volg<strong>en</strong>de stap is om van daaruit e<strong>en</strong><br />

atlas mak<strong>en</strong> van de delta zo<strong>als</strong> die er<br />

in de toekomst zou kunn<strong>en</strong> uitzi<strong>en</strong>.<br />

'One of the big chall<strong>en</strong>ges of our time is for the<br />

knowledge we g<strong>en</strong>erate to wake up our imagination,<br />

to make the world around us more fascinating than it<br />

is already, leaving behind both cynicism and skepticism.<br />

The reconstruction task ahead of us, of a planet<br />

that has be<strong>en</strong> ravaged, is of a scale that puts into<br />

question the disciplinary frameworks and the certitudes<br />

they had contributed to creating. Above all, such<br />

a task needs a collective effort capable of reclaiming<br />

new ways of understanding and of making s<strong>en</strong>se.<br />

Platforms like the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> contribute to do<br />

exactly that: stimulate all of us to think together, to<br />

decide together what matters, and to work together<br />

towards its spatial realization.'<br />

Nadia Casabella,<br />

1010au & ULB Faculty of Architecture

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

38 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

39<br />

Parc de la Se ne<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

Leo Belgicus in twee variant<strong>en</strong> 1598, 1630<br />

De delta is de uitv<strong>als</strong>basis van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. We del<strong>en</strong> e<strong>en</strong> taal <strong>en</strong> ondergrond,<br />

maar hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> heel verschill<strong>en</strong>de (plannings)cultuur. Van die verschill<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we<br />

ler<strong>en</strong>. Leo Belgicus in twee variant<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> k<strong>op</strong>ergravure van Joannes van Doetecum<br />

Jr. uit 1598 <strong>en</strong> één van Claes Jansz. Visscher uit 1630.<br />

5. Activating differ<strong>en</strong>t scales simultaneously, the workspace sways back<br />

and forth betwe<strong>en</strong> the neighbourhood, the city, the urban landscape,<br />

the delta and the globe, in all of which it is firmly anchored. It It connects<br />

the specific concerns and ambitions of local situations to systemic and<br />

territorial logics and transitions.<br />

In het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> we voortdur<strong>en</strong>d van de schaal van de delta naar de<br />

regio, de stad, de wijk <strong>en</strong> weer terug. Eén van de ti<strong>en</strong> schema's gemaakt in het kader<br />

van de reflectie <strong>op</strong> You Are Here 2018 (World Transformation C<strong>en</strong>tre) voor de Bi<strong>en</strong>nale<br />

d'Architecture et de Paysage 2019, Architecture Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

40 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

41<br />

Gedeeld basiskapitaal<br />

om uit de onderhandelingsmodus te gerak<strong>en</strong> is allereerst<br />

e<strong>en</strong> gedeeld fundam<strong>en</strong>t nodig. in deze studie tracht<strong>en</strong><br />

we dit fundam<strong>en</strong>t vorm te gev<strong>en</strong>. Het verhaal vertrekt bij<br />

e<strong>en</strong> eerste beschrijving van de gedeelde kapital<strong>en</strong> van<br />

nederland <strong>en</strong> vlaander<strong>en</strong>. in het tweede deel van deze<br />

studie – Atlas. 7 Kapital<strong>en</strong> van de Lage Land<strong>en</strong> – id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong><br />

we zev<strong>en</strong> kwaliteit<strong>en</strong> van de eurodelta, elk met<br />

e<strong>en</strong> heel specifieke ruimtelijke impact. Die kwaliteit<strong>en</strong> of<br />

‘kapital<strong>en</strong>’ verteg<strong>en</strong>woordig<strong>en</strong> ieder e<strong>en</strong> kracht die k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d<br />

is voor de Lage Land<strong>en</strong>, waarin de Lage Land<strong>en</strong><br />

zich onderscheid<strong>en</strong> in eur<strong>op</strong>a of de wereld, <strong>en</strong> waarin ze<br />

ook verbond<strong>en</strong> zijn, soms ondanks hun grote verschill<strong>en</strong>.<br />

De kapital<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong> voort <strong>op</strong> e<strong>en</strong> gedeeld verled<strong>en</strong>, e<strong>en</strong><br />

gedeelde cultuur, e<strong>en</strong> sterk verwev<strong>en</strong> economie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

gedeelde positie in de delta van rijn, maas <strong>en</strong> schelde.<br />

verbond<strong>en</strong> stedelijk systeem tot<br />

stand gebracht met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme toegankelijkheid<br />

<strong>en</strong> bewegingsvrijheid.<br />

4 — Hav<strong>en</strong> van Eur<strong>op</strong>a<br />

<strong>als</strong> hav<strong>en</strong> van eur<strong>op</strong>a beschikk<strong>en</strong><br />

nederland <strong>en</strong> vlaander<strong>en</strong> over e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d logistiek-industrieel<br />

systeem met e<strong>en</strong> fijnmazig multimodaal<br />

transportnetwerk <strong>en</strong> gespecialiseerde<br />

<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>taire hav<strong>en</strong>s,<br />

waaronder de twee grootste van<br />

eur<strong>op</strong>a.<br />

5 — Diverse habitats<br />

Het stadslandschappelijk complex<br />

van de Lage Land<strong>en</strong> wordt gek<strong>en</strong>merkt<br />

door diverse habitats: e<strong>en</strong><br />

dec<strong>en</strong>traal netwerk van sted<strong>en</strong>,<br />

stadjes <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong>, landschapp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> regio’s, elk met e<strong>en</strong> sterke eig<strong>en</strong><br />

culturele id<strong>en</strong>titeit, met e<strong>en</strong> grote<br />

diversiteit aan woonmilieus, sociale<br />

structur<strong>en</strong> <strong>en</strong> economieën, geworteld<br />

in de specifieke ontwikkelingsgeschied<strong>en</strong>is<br />

van de Lage Land<strong>en</strong>.<br />

Kapitaal 1<br />

Vruchtbare bodem<br />

Synthesekaart. Huidige organisatie van<br />

de landbouw<br />

Akkerbouw<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

Synthesekaart. Organisatie van de landbouw<br />

na ruimtelijke transformatie <strong>op</strong><br />

basis van de bodemsam<strong>en</strong>stelling<br />

Akkerbouw<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

6 — Innovatieve delta<br />

De eurodelta is e<strong>en</strong> innovatieve<br />

delta. De Lage Land<strong>en</strong> behor<strong>en</strong><br />

tot e<strong>en</strong> van de meest innovatieve<br />

regio’s ter wereld, voortbouw<strong>en</strong>d<br />

De zev<strong>en</strong> kapital<strong>en</strong> die we onderscheid<strong>en</strong><br />

hebb<strong>en</strong>, zijn weliswaar Dankzij hun ligging in het stroom-<br />

vrijplaats<strong>en</strong> voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> onder-<br />

1 — Vruchtbare bodem<br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong> geschied<strong>en</strong>is met sted<strong>en</strong> <strong>als</strong><br />

diepgeworteld in het verled<strong>en</strong>, gebied van schelde, rijn <strong>en</strong> maas zoek <strong>en</strong> <strong>als</strong> vrijhav<strong>en</strong> voor vernieuw<strong>en</strong>d<br />

d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. vandaag uit zich dat<br />

maar het zijn ge<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> feit<strong>en</strong>, del<strong>en</strong> nederland <strong>en</strong> vlaander<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

zekerhed<strong>en</strong> of waarborg<strong>en</strong> voor de uitzonderlijk vruchtbare bodem. aan in e<strong>en</strong> hoog<strong>op</strong>geleide bevolking,<br />

toekomst van de Lage Land<strong>en</strong>. elk die bodem hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> diversiteit<br />

aan landschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> c<strong>en</strong>tratie aan innovatiec<strong>en</strong>tra.<br />

t<strong>op</strong>universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoge con-<br />

van die kapital<strong>en</strong> staat vandaag<br />

immers zwaar onder druk. Weliswaar e<strong>en</strong> bloei<strong>en</strong>de agrarische sector te<br />

drag<strong>en</strong> ze kans<strong>en</strong> in zich, maar die dank<strong>en</strong>. De Lage Land<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> van 7 — Solidaire stad<br />

kans<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we <strong>en</strong>kel b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> de meest int<strong>en</strong>sieve <strong>en</strong> productieve De dec<strong>en</strong>trale metr<strong>op</strong>ool van de<br />

wanneer we erin slag<strong>en</strong> de kapital<strong>en</strong> landbouwgebied<strong>en</strong> ter wereld. Lage Land<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> solidaire stad.<br />

te versterk<strong>en</strong> of om te buig<strong>en</strong> in<br />

Ze beschikt niet over de extreme<br />

functie van tal van nieuwe (maatschappelijke,<br />

ruimtelijke, economi-<br />

De Lage Land<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> delta- cieel) kapitaal die andere grote maar<br />

2 — <strong>Delta</strong>-ecosysteem<br />

conc<strong>en</strong>tratie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> (finansche,<br />

technologische) evoluties <strong>en</strong> ecosysteem met water in overvloed, c<strong>en</strong>trale metr<strong>op</strong>ol<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merkt. toch<br />

transities. De zev<strong>en</strong> kapital<strong>en</strong> staan e<strong>en</strong> sterk vervlocht<strong>en</strong> ecologisch is er e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wichtige ruimtelijke<br />

ook niet <strong>op</strong> zichzelf. Zo<strong>als</strong> in elk netwerk <strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot pot<strong>en</strong>tieel voor distributie van inkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> vermog<strong>en</strong><br />

complex systeem is elke kwaliteit van hernieuwbare <strong>en</strong>ergie uit bodem, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> brede toegang tot onderwijs,<br />

de eurodelta verbond<strong>en</strong> met andere wind <strong>en</strong> zon.<br />

arbeidsmarkt <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />

kwaliteit<strong>en</strong>. elke kwaliteit bestaat<br />

bij gratie van de andere. De zev<strong>en</strong> 3 — Verbond<strong>en</strong> delta<br />

gedeelde kapital<strong>en</strong> zijn:<br />

De eurodelta is e<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong><br />

delta. De Lage Land<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

polyc<strong>en</strong>trisch stedelijk systeem dat<br />

extreem goed verbond<strong>en</strong> is. e<strong>en</strong><br />

sterk internationaal netwerk verbindt<br />

ons met de rest van de wereld <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

fijnmazig <strong>en</strong> hoogwaardig netwerk<br />

van fietspad<strong>en</strong>, weg<strong>en</strong>, spoorweg<strong>en</strong>,<br />

metro-, tram- <strong>en</strong> buslijn<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong><br />

22 DE LAGE LANDEN 2020-2100<br />

Deel 1<br />

— VAN KANTELING NAAR KANS —<br />

23<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Op zoek naar e<strong>en</strong><br />

handelingsperspectief<br />

rivier<strong>en</strong><br />

Zand<br />

ve<strong>en</strong> <strong>en</strong> moer<strong>en</strong><br />

Zandleem<br />

Leem<br />

Lichte klei<br />

Synthesekaart. Huidige organisatie van<br />

Zware klei<br />

de landbouw<br />

Zavel<br />

verziltingsgevoelig gebied<br />

Akkerbouw<br />

gebied<strong>en</strong> waar de bodem daalt (> 30 cm)<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100 2017<br />

Synthesekaart. Organisatie van de landbouw<br />

na ruimtelijke transformatie <strong>op</strong><br />

basis van de bodemsam<strong>en</strong>stelling<br />

Akkerbouw<br />

Veeteelt<br />

Natuur<br />

Weg<strong>en</strong>netwerk<br />

Waternetwerk<br />

Belangrijke handelsroute<br />

230 DE LAGE LANDEN 2020­2100<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Deel 3<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100 2017<br />

— Transitie<br />

GEZONDE LAN<br />

ANDEN 2020­2100<br />

MSTVERKENNING<br />

75<br />

De Lage Land<strong>en</strong>-studie bouwde voor het eerste e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t voor e<strong>en</strong> aanpak <strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werking rond transities in de Eurodelta. Vier versies van onze vruchtbare delta:<br />

e<strong>en</strong> atlas van de huidige situatie (links) <strong>en</strong> e<strong>en</strong> sc<strong>en</strong>ario voor e<strong>en</strong> toekomsttransitie<br />

(rechts). Publicatie De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100. E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning, 2017, p. 23,<br />

p.230-231 Architecture Workroom Brussels <strong>en</strong> p.74-75, Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Het mom<strong>en</strong>t is aangebrok<strong>en</strong> om de praktijk van pilootproject<strong>en</strong><br />

te versnell<strong>en</strong>, te verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> te<br />

schal<strong>en</strong>. Hoe kunn<strong>en</strong> we dit aanstur<strong>en</strong> vanuit het beleid?<br />

Welke rol kan de overheid Experim<strong>en</strong>t hierin spel<strong>en</strong>? 1: Mobiliser<strong>en</strong>d Welk soort narratief van<br />

beleid kan zij ontwikkel<strong>en</strong> om de transities ruimtelijk te<br />

veranker<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>leving? Dat is de zoektocht naar<br />

e<strong>en</strong> handelingsperspectief.<br />

hele territorium, maar slaagt er onvoldo<strong>en</strong>de<br />

in transitie te initiër<strong>en</strong>. Gebiedsontwikkeling<br />

laat toe ruimtelijk <strong>en</strong><br />

geïntegreerd werk te gaan, maar blijft te<br />

42 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

e<strong>en</strong>malig. Hierteg<strong>en</strong>over plaats<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />

programmawerking: e<strong>en</strong> aanpak die én<br />

ruimtelijk én geïntegreerd is én <strong>op</strong> maat<br />

van het gebied kan plaatsvind<strong>en</strong>, maar die<br />

tegelijkertijd in staat is kritische massa te<br />

realiser<strong>en</strong>.<br />

43<br />

e<strong>en</strong> handelingsperspectief is hoognodig. De transities<br />

die <strong>op</strong> ons afkom<strong>en</strong>, lijk<strong>en</strong> vandaag immers zo complex,<br />

zo onoverzichtelijk, zo alomvatt<strong>en</strong>d, zo overweldig<strong>en</strong>d,<br />

dat het gevaar dreigt dat ze ons <strong>als</strong> het ware met verstomming<br />

slaan. Wat ontbreekt is e<strong>en</strong> methode, e<strong>en</strong><br />

werkwijze of e<strong>en</strong> actieplan om effectief <strong>en</strong> daadkrachtig<br />

aan de slag te kunn<strong>en</strong> gaan. voorligg<strong>en</strong>de studie vormt<br />

hiertoe e<strong>en</strong> eerste aanzet.<br />

om grip te krijg<strong>en</strong> <strong>op</strong> de overweldig<strong>en</strong>de complexiteit<br />

van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> we de verschill<strong>en</strong>de transities<br />

<strong>op</strong>gebrok<strong>en</strong> in ‘behapbare’ <strong>en</strong> ‘realiseerbare’ deelproject<strong>en</strong>.<br />

Bepaalde <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> immers meerdere<br />

mal<strong>en</strong> voor in het territorium <strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zich thematiser<strong>en</strong><br />

in families van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong>. Het herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> afbak<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

van terugker<strong>en</strong>de of recurr<strong>en</strong>te <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> levert inzicht<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> die veel sneller word<strong>en</strong> gedeeld. De strategieën<br />

<strong>en</strong> bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong> uit deze studie vertal<strong>en</strong> de abstracte<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong> naar werk <strong>op</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>maat.<br />

Ze gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bevattelijke schaal aan de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

mak<strong>en</strong> de complexiteit e<strong>en</strong> beetje overzichtelijker. Wat<br />

ons te do<strong>en</strong> staat zijn dus ge<strong>en</strong> megalomane infrastructuurwerk<strong>en</strong><br />

die e<strong>en</strong> probleem in De één manier keer waar<strong>op</strong> <strong>op</strong>loss<strong>en</strong>, we vandaag maar pog<strong>en</strong> om met g<strong>en</strong>eriek<br />

wel e<strong>en</strong> veelheid aan terugker<strong>en</strong>de beleid <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> die te bied<strong>en</strong> lokaal <strong>op</strong> de grote transities, zal<br />

zijn ingebed. Dat betek<strong>en</strong>t concreet: niet volstaan. in verschill<strong>en</strong>de<br />

g<strong>en</strong>eriek, c<strong>en</strong>traal beleid heeft weliswaar<br />

het voordeel dat het het hele territorium kan bestrijk<strong>en</strong>,<br />

sted<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiewijk<strong>en</strong> maar realiser<strong>en</strong>; het slaagt e<strong>en</strong> er onvoldo<strong>en</strong>de aantal in om maatschappelijke<br />

sted<strong>en</strong> klaarmak<strong>en</strong> voor het del<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> van te wag<strong>en</strong>s; activer<strong>en</strong> <strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de<br />

sted<strong>en</strong> <strong>op</strong> strategische elke plaats<strong>en</strong> wijk te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. material<strong>en</strong>-<br />

We kunn<strong>en</strong> bijvoorbeeld e<strong>en</strong> regle-<br />

transities tot in elke straat <strong>en</strong><br />

hubs bouw<strong>en</strong>, <strong>en</strong>zovoort. al die m<strong>en</strong>tering voorbeeld<strong>en</strong> uitvaardig<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> voor aan het del<strong>en</strong> van zelfrijd<strong>en</strong>de<br />

wag<strong>en</strong>s, maar die reikt niet ver g<strong>en</strong>oeg om ook de fundam<strong>en</strong>tele<br />

die omslag we ons <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de hebb<strong>en</strong> ruimtelijke reorganisatie<br />

dat we de algem<strong>en</strong>e doelstelling<strong>en</strong><br />

gesteld <strong>op</strong> het vlak van klimaat, naar hernieuwbare de cultuur van het <strong>en</strong>ergie del<strong>en</strong> concreet of te realiser<strong>en</strong>.<br />

mobiliteit <strong>en</strong>kel kunn<strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> ondanks door welgeme<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> lokale, int<strong>en</strong>ties concrete<br />

<strong>en</strong> geïntegreerde aanpak abstractie- die zich <strong>op</strong> <strong>en</strong> beleidsniveau grote schaal niet noodzakelijk leidt tot<br />

stell<strong>en</strong> we vandaag vast<br />

dat het mak<strong>en</strong> van noodzakelijke keuzes <strong>op</strong> e<strong>en</strong> hoog<br />

over het hele territorium verm<strong>en</strong>igvuldigt e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele herhaalt. verandering van de modus van<br />

Die heel specifieke, ruimtelijke business-as-usual aanpak vraagt <strong>op</strong> om het e<strong>en</strong> terrein. Het g<strong>en</strong>erieke beleid<br />

van vandaag leidt onvoldo<strong>en</strong>de <strong>en</strong> onvoldo<strong>en</strong>de snel tot<br />

heel specifiek beleid.<br />

de beoogde <strong>en</strong> nodige systeemwissel.<br />

Het werk<strong>en</strong> aan de delta do<strong>en</strong> we niet (alle<strong>en</strong>) via grootschalige infrastructur<strong>en</strong>,<br />

maar juist via e<strong>en</strong> aanpak die lokale actie <strong>op</strong> vele plekk<strong>en</strong> tegelijk mobiliseert.<br />

The next big thing will be a lot of small things - installatie van Thomas Lommée<br />

in <strong>op</strong>dracht van de Universiteit G<strong>en</strong>t, 2015. Foto: Hilde Christia<strong>en</strong>s.<br />

Het voorbije dec<strong>en</strong>nium hebb<strong>en</strong> zowel nederland <strong>als</strong><br />

vlaander<strong>en</strong> sterk ingezet <strong>op</strong> e<strong>en</strong> andere aanpak, die van<br />

Installatie, Thomas Lommée 2015<br />

1<br />

1 1<br />

1<br />

1<br />

3<br />

4<br />

1<br />

4<br />

2 2<br />

5<br />

5<br />

4<br />

3<br />

2<br />

2<br />

2<br />

2<br />

2<br />

2<br />

3 3<br />

3<br />

3<br />

3<br />

5<br />

3<br />

1<br />

1<br />

4<br />

2<br />

2 2<br />

handelings perspectief.<br />

G<strong>en</strong>eriek beleid bestrijkt weliswaar het hele territorium, maar slaagt er onvoldo<strong>en</strong>de<br />

in transitie te initiër<strong>en</strong>. Gebiedsontwikkeling laat toe ruimtelijk <strong>en</strong> geïntegreerd<br />

Deel 1<br />

— VAN KANTELING NAAR KANS —<br />

te werk te gaan, maar blijft te Op e<strong>en</strong>malig. zoek naar Hiertuss<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> programmawerking:<br />

e<strong>en</strong> aanpak die én ruimtelijk én geïntegreerd is én <strong>op</strong> maat van het gebied<br />

handelingsperspectief<br />

kan plaatsvind<strong>en</strong>, maar die tegelijkertijd in staat is kritische massa te realiser<strong>en</strong>.<br />

Publicatie De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100. E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning, 2017, p. 30-31,<br />

Architecture Workroom Brussels.<br />

2<br />

4 4<br />

4<br />

4<br />

4<br />

4<br />

1<br />

4<br />

2<br />

1<br />

3<br />

5<br />

2<br />

4<br />

3<br />

5<br />

1<br />

4<br />

5<br />

1<br />

5 5 5<br />

5<br />

4<br />

3<br />

1<br />

3<br />

3<br />

4<br />

1 4<br />

2 2<br />

5<br />

5<br />

4<br />

3<br />

3<br />

5<br />

1<br />

1<br />

4<br />

2<br />

2 2<br />

G<strong>en</strong>eriek Families van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> Gebiedsgericht<br />

de geïntegreerde gebiedsontwikkeling. <strong>en</strong> met succes.<br />

programma<br />

56 DE LAGE LANDEN 2020­2100<br />

Deel 1<br />

— VAN KANTELING NAAR Programmawerking<br />

KANS —<br />

57<br />

gebiedsontwikkeling is wellicht e<strong>en</strong> van de meest<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Op zoek naar e<strong>en</strong><br />

Beschikbaar<br />

call<br />

beschikbaar<br />

budget<br />

handelingsperspectief<br />

budget<br />

gebiedsgerichte<br />

Gebiedsgerichte<br />

werking<br />

beproefde methodes om e<strong>en</strong> gebied <strong>op</strong>nieuw weerbaar<br />

te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> te versterk<strong>en</strong> <strong>op</strong> economisch, sociaal <strong>en</strong>/of<br />

ecologisch vlak. anders dan t<strong>op</strong>-down, g<strong>en</strong>eriek beleid<br />

steunt gebiedsontwikkeling <strong>op</strong> e<strong>en</strong> int<strong>en</strong>se sam<strong>en</strong>werking<br />

<strong>en</strong> kruisbestuiving tuss<strong>en</strong> hogere <strong>en</strong> lagere overhed<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere stakeholders zo<strong>als</strong><br />

ondernemers, de financiële wereld, midd<strong>en</strong>veldorganisaties<br />

<strong>en</strong> burgers. gebiedsontwikkeling streeft naar e<strong>en</strong><br />

ruimtelijke <strong>en</strong> geïntegreerde aanpak, <strong>en</strong> pakt verschill<strong>en</strong>de<br />

beleidsdomein<strong>en</strong> – economie, ecologie, klimaat,<br />

mobiliteit, won<strong>en</strong>, zorg, <strong>en</strong>zovoort – sam<strong>en</strong> aan in één<br />

gebundelde <strong>op</strong>gave. Dat is de sterkte van gebiedsontwikkeling,<br />

maar mete<strong>en</strong> ook haar zwakte. gebiedsontwikkeling<br />

vraagt om complexe <strong>en</strong> arbeidsint<strong>en</strong>sieve process<strong>en</strong>,<br />

die bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> voor elk gebied weer anders zijn. De<br />

impact van gebiedsontwikkeling beperkt zich tot slechts<br />

één gebied, hoe grootschalig dit ook kan zijn, met <strong>als</strong><br />

gevolg dat de machine zich na aflo<strong>op</strong> di<strong>en</strong>t te verplaats<strong>en</strong><br />

naar e<strong>en</strong> ander – al ev<strong>en</strong> uniek – gebied, waar het proces<br />

weer van vor<strong>en</strong> af aan kan beginn<strong>en</strong>. gebiedsontwikkeling<br />

laat toe ruimtelijk <strong>en</strong> geïntegreerd tewerk te gaan,<br />

maar blijft te e<strong>en</strong>malig. ondanks de grote schaal is het in<br />

hetzelfde bedje ziek <strong>als</strong> de praktijk van de pilootproject<strong>en</strong>.<br />

De noodzakelijke g<strong>en</strong>erische verm<strong>en</strong>igvuldiging blijft uit.<br />

<strong>op</strong>gaves Opgav<strong>en</strong><br />

Bepaalde <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> meerdere<br />

mal<strong>en</strong> voor in het territorium <strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />

zich thematiser<strong>en</strong> in ‘families van<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>’. We brek<strong>en</strong> de overweldig<strong>en</strong>de<br />

complexiteit van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>op</strong> in ‘behapbare’<br />

<strong>en</strong> ‘realiseerbare’ deelproject<strong>en</strong>.<br />

Dankzij e<strong>en</strong> programmawerking <strong>op</strong> maat<br />

van families van <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> ontstaat e<strong>en</strong><br />

58 DE LAGE LANDEN 2020­2100<br />

59<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

2<br />

4<br />

1<br />

2<br />

1<br />

3<br />

5<br />

2<br />

4<br />

3<br />

5<br />

1<br />

4<br />

1<br />

4<br />

1<br />

3<br />

3<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2020–2100 2017

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

44 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

45<br />

Het schema van The Missing Link is gebaseerd <strong>op</strong> e<strong>en</strong> klassiek transitieschema. Daar<br />

voegde onderzoeksinstituut DRIFT aan toe dat je naast het <strong>op</strong>bouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuw<br />

systeem, ook het oude regime moet afbouw<strong>en</strong>. Lodder, M., C. Roorda, D. Loorbach,<br />

C. Spork, Staat van Transitie: patron<strong>en</strong> van <strong>op</strong>bouw <strong>en</strong> afbraak in vijf domein<strong>en</strong>.<br />

DRIFT, Erasmus Universiteit Rotterdam, 2017.<br />

T<strong>op</strong>soil loss<br />

0.32 billion global ha<br />

47<br />

strongly democratic<br />

international tourism arriv<strong>als</strong><br />

world average travel distance/ person/day<br />

2 hrs<br />

0.7 earth<br />

strongly autocratic<br />

0.75 billion pe<strong>op</strong>le<br />

life expectancy<br />

wars<br />

oil reserve<br />

1 earth<br />

1230 Gb<br />

living planet index<br />

3.82 billion ha<br />

0.7<br />

2942.5<br />

2008<br />

980 Gb<br />

3.68 billion ha<br />

human devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

literacy rate<br />

forest species<br />

oil reserves<br />

6.4 billion pe<strong>op</strong>le<br />

1.2 earths<br />

world mobility index<br />

forest products<br />

consumption<br />

marine species<br />

total migrants<br />

eco footprint<br />

2.15 earths<br />

rice yield<br />

80%<br />

urban<br />

p<strong>op</strong>ulation<br />

forest ressources<br />

47%<br />

4500<br />

29.8%<br />

freshwater cellular telephone species subscribers need worldwide of arable 65+ land<br />

internet host computers<br />

p<strong>op</strong>ulation<br />

Gas consumption<br />

Eur<strong>op</strong>e 1000 km 3<br />

telephone lines worldwide<br />

North America<br />

750 km3<br />

Oil consumption<br />

Africa<br />

refugees<br />

400 km3<br />

0.2 hr Australia & Oceania South America<br />

1.00<br />

1.0<br />

652<br />

100% literal<br />

meat, fish, and<br />

seafood consumption<br />

1.5 x d<strong>en</strong>sity<br />

7.02 pe<strong>op</strong>le/ g ha<br />

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050 2060 2070 2080 2090 2100<br />

6500 Gt<br />

604 km/h<br />

need of pasture land<br />

P o p ula t io n<br />

cere<strong>als</strong> consumption<br />

D e c re a sing<br />

resource s a nd<br />

a mo unt o f<br />

a ra b le<br />

g ro w t h s<br />

120.8 km<br />

14 billion pe<strong>op</strong>le<br />

high sc<strong>en</strong>ario<br />

6 C<br />

temperature rise<br />

high projection<br />

21,477 Mtoe<br />

total <strong>en</strong>ergy consumption<br />

6025 km3<br />

2.36 billion ha<br />

desert as % of total land<br />

1.36 billion global ha<br />

built-up land footprint<br />

5.5 billion pe<strong>op</strong>le<br />

coal Asi consumption<br />

a<br />

low sc<strong>en</strong>ario<br />

730ppm<br />

sea level<br />

sp e c ie s,<br />

la nd<br />

8.2<br />

9.55 billion pe<strong>op</strong>le<br />

medium sc<strong>en</strong>ario<br />

atmospheric conc<strong>en</strong>tration of CO2<br />

3.5 7,100 Mtoe<br />

1.4 C<br />

temperature rise<br />

low projection<br />

Transitieschema 2017 Schema wereldwijde tr<strong>en</strong>ds 2004<br />

Het schema van H<strong>en</strong>k Ovink (Nederlands Watergezant) <strong>en</strong> Kate Orff (SCAPE/<br />

Landscape architecture) in het kader van het programma Water as Leverage toont hoe<br />

vele grote verandering<strong>en</strong> in de toekomst <strong>op</strong> ons afkom<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar versterk<strong>en</strong>, 2017.<br />

Voet aan de grond krijg<strong>en</strong><br />

Veel globale uitdaging<strong>en</strong>, onder meer <strong>op</strong> het vlak van klimaat,<br />

milieu, waterbeheer of <strong>en</strong>ergie, hebb<strong>en</strong> zich vertaald in<br />

internationale verdrag<strong>en</strong>, akkoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong>. Er bestaat<br />

e<strong>en</strong> (bijna) wereldwijde cons<strong>en</strong>sus over de te behal<strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong>.<br />

Ook Vlaander<strong>en</strong> heeft zich geëngageerd om zijn<br />

kwetsbare kapital<strong>en</strong> te verdedig<strong>en</strong> <strong>en</strong> de akkoord<strong>en</strong> om<br />

te zett<strong>en</strong> in concrete actie. De wil bij het beleid is er.<br />

De beloftes zijn gemaakt.<br />

Nood aan e<strong>en</strong> nieuwe methode<br />

Toch slag<strong>en</strong> we er maar niet in om die doelstelling<strong>en</strong> te<br />

behal<strong>en</strong>. Het blijkt nag<strong>en</strong>oeg onmogelijk om de langetermijndoelstelling<strong>en</strong><br />

te vertal<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> concreet <strong>en</strong> gedrag<strong>en</strong><br />

actieplan voor de <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte. De relatie tuss<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e<br />

doelstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> praktijk is abstract <strong>en</strong> theoretisch, <strong>en</strong> ondanks<br />

wet<strong>en</strong>schappelijke onderbouwing zijn de keuzes die we moet<strong>en</strong><br />

mak<strong>en</strong> verre van neutraal. Dat maakt dat de <strong>op</strong>erationele<br />

doelstelling<strong>en</strong>, in teg<strong>en</strong>stelling tot de algem<strong>en</strong>e doelstelling<strong>en</strong>,<br />

niet per definitie breed gedrag<strong>en</strong> zijn in de sam<strong>en</strong>leving.<br />

Integ<strong>en</strong>deel, ze zijn nog teveel e<strong>en</strong> stap in het ongewisse.<br />

Ze creër<strong>en</strong> onzekerheid. Ze drag<strong>en</strong> risico’s in zich.<br />

?<br />

!<br />

!<br />

!<br />

! !<br />

1900 1950 2000 2050 2100<br />

Vooruitgang met<br />

e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> plafond<br />

Operatie <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte<br />

We slag<strong>en</strong> er niet in de kloof tuss<strong>en</strong> visie <strong>en</strong> praktijk te<br />

overbrugg<strong>en</strong>. De klassieke beleidsinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de Vlaamse<br />

overheid, zo<strong>als</strong> t<strong>op</strong>-down geformuleerde (vaak kwantitatieve <strong>en</strong><br />

sectorale) doelstelling<strong>en</strong> of g<strong>en</strong>erieke financieringsmechanism<strong>en</strong>,<br />

bestrijk<strong>en</strong> weliswaar het hele territorium, maar blijk<strong>en</strong> niet bij<br />

machte om echte verandering <strong>op</strong> het terrein in gang te zett<strong>en</strong>.<br />

Sterke, gebiedsgerichte coalities die zich inzett<strong>en</strong> voor de <strong>op</strong><strong>en</strong><br />

ruimte, kom<strong>en</strong> vaak wél tot concrete <strong>en</strong> bevredig<strong>en</strong>de resultat<strong>en</strong>.<br />

Zij kom<strong>en</strong> tot stand in het kader van inrichtingsproject<strong>en</strong>,<br />

ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek, gebiedsgerichte ontwikkeling of<br />

pilootproject<strong>en</strong>. Deze project<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> de weg die we moet<strong>en</strong><br />

inslaan. Ze zijn realisatiegericht, bestrijk<strong>en</strong> vaak grote,<br />

strategische gebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bij uitstek complexe<br />

ag<strong>en</strong>da die e<strong>en</strong> veelheid aan thema’s integreert.<br />

Toch blijft hun impact nog vaak beperkt tot de gebied<strong>en</strong> waar<br />

ze actief zijn. Het is moeilijk om hun kwaliteit <strong>en</strong> aanpak ingang<br />

te do<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> over het hele Vlaamse territorium. Tuss<strong>en</strong><br />

de project<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> expertise-ontwikkeling<br />

beperkt, waardoor we het aanwezige pot<strong>en</strong>tieel niet t<strong>en</strong> volle<br />

b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> <strong>en</strong> we het gew<strong>en</strong>ste sneeuwbaleffect niet bereik<strong>en</strong>.<br />

We slag<strong>en</strong> er niet in kritische massa te bereik<strong>en</strong>. We bots<strong>en</strong>,<br />

collectief, <strong>op</strong> e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong> plafond.<br />

Wat die goede praktijk<strong>en</strong> voor de <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte nodig hebb<strong>en</strong>,<br />

is e<strong>en</strong> kader dat toelaat dat ze zich t<strong>en</strong> volle kunn<strong>en</strong> ontplooi<strong>en</strong>,<br />

zich kunn<strong>en</strong> herhal<strong>en</strong> <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>, zodat ze <strong>op</strong> grotere<br />

schaal ingang kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>. Dat is de zoektocht naar e<strong>en</strong><br />

handelingsperspectief.<br />

Transitieschema Water as Leverage 2017 Transitieschema Op<strong>en</strong> Ruimte Platform 2017<br />

22<br />

23<br />

De impact van de m<strong>en</strong>s <strong>op</strong> de planeet leidt tot e<strong>en</strong> veelheid aan transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong>;<br />

deze grafiek toont de wereldwijde tr<strong>en</strong>ds van e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de wereldbevolking <strong>en</strong> de<br />

afname van dier- <strong>en</strong> plant<strong>en</strong>soort<strong>en</strong>, grondstoff<strong>en</strong> <strong>en</strong> akkerland. Berlage Instituut/<br />

MVRDV, 2004. Publicatie KM3, MVRDV, 2005, p.28, Actar publishers.<br />

In het kader van het Op<strong>en</strong> Ruimte Platform werd voor het eerst het schema met het<br />

glaz<strong>en</strong> plafond <strong>en</strong> de glaz<strong>en</strong> vloer getek<strong>en</strong>d. Later heeft dit schema de naam gekreg<strong>en</strong><br />

van "The Missing Link". Publicatie Operatie Op<strong>en</strong> Ruimte, 2017, p.11, Architecture<br />

Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

46 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

47<br />

You Are Here 2018<br />

Curator Statem<strong>en</strong>t IABR–2018 2017<br />

Het schema van The Missing Link komt in deze vorm voor het eerst voor in het<br />

Curator Statem<strong>en</strong>t van de IABR–2018. Hiermee stur<strong>en</strong> de curator<strong>en</strong> Floris Alkemade,<br />

Leo Van Broeck, Joachim Declerck <strong>en</strong> George Brugmans hun uitnodiging de wereld<br />

in aan diverse praktijk<strong>en</strong> om mee te stapp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> werkproces. Curator Statem<strong>en</strong>t<br />

IABR–2018, 2017.<br />

E<strong>en</strong> nieuwe versie van het schema van The Missing Link in de You Are Heret<strong>en</strong>toonstelling,<br />

in de sokkel van de WTC I-tor<strong>en</strong>, herwerking door OK-RM, 2018.<br />

Foto: Max Creasy.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

48 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

49<br />

ambitious<br />

go<strong>als</strong><br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2018<br />

a wealth<br />

of initiatives<br />

initiatives<br />

1980<br />

labs<br />

1990<br />

explorations<br />

test-sites<br />

pilot<br />

projects<br />

experim<strong>en</strong>ts<br />

2000<br />

?<br />

2010<br />

2020 targets<br />

you<br />

are<br />

here<br />

2. Knowledge, capacities and expertise are bundled to accelerate and<br />

and multiply multiply experim<strong>en</strong>ts experim<strong>en</strong>ts and, and, in doing doing so, add so, add up to up bridge to bridge the gap the gap<br />

betwe<strong>en</strong> the initiatives active on the ground and our ambitious social,<br />

spatial and ecological go<strong>als</strong>.<br />

2020<br />

emission reduction<br />

COP21Paris<br />

Agreem<strong>en</strong>t<br />

2030 targets<br />

2030<br />

<strong>en</strong>ergy transition<br />

2040<br />

UN Sustainable<br />

Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

Go<strong>als</strong><br />

2050 targets<br />

health care<br />

biodiversity restoration<br />

2050<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

E<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de versie van het Missing Link-schema verbeeldde de verschill<strong>en</strong>de roll<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> acties die we in het midd<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de ambitieuze doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de veelheid aan initiatiev<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> organiser<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> soort "tuss<strong>en</strong>ruimte". Dossier ter voorbereiding van<br />

de verderzetting van de transformatiewerkplaats tijd<strong>en</strong>s You Are Here <strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong>, december 2018, Architecture Workroom Brussels.<br />

Het Missing Link-schema was één van de ti<strong>en</strong> schema's die gemaakt zijn in het kader<br />

van de reflectie <strong>op</strong> You Are Here 2018 (World Transformation C<strong>en</strong>tre) voor de Bi<strong>en</strong>nale<br />

d'Architecture et de Paysage 2019, Architecture Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

50 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

51<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie VI<br />

3 juli 2020<br />

Deel 1<br />

Burgerzin <strong>en</strong> gedragsverandering<br />

Circular (City) Ports. Shaping future changes 2020<br />

Deel 2<br />

Duurzaamheid <strong>als</strong> investeringsmodel<br />

Deel 3<br />

Oprdachtgeverschap <strong>en</strong> de rol van de overheid<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV 2020<br />

Het Missing Link-schema wordt toegepast <strong>op</strong> het thema Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s. In<br />

de tuss<strong>en</strong>ruimte wordt gesteld dat nieuwe waard<strong>en</strong>, nieuwe roll<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe plekk<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> "ontworp<strong>en</strong>" word<strong>en</strong>. Circular (City) Ports. Shaping future changes, 2020,<br />

OVAM, 1010au, Architecture Workroom Brussels.<br />

Terwijl het oorspronkelijke schema e<strong>en</strong> <strong>op</strong>gave schetst, probeert het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

met deze nieuwe versie drie ingevulde pad<strong>en</strong> te tek<strong>en</strong><strong>en</strong> om The Missing Link te overbrugg<strong>en</strong>:<br />

via burgerzin, via nieuwe businessmodell<strong>en</strong> <strong>en</strong> via nieuw <strong>op</strong>drachtgeverschap.<br />

Schema's ter voorbereiding van Werkconfer<strong>en</strong>tie IV, juni 2020, Architecture<br />

Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

52 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

53<br />

Gedeelde werv<strong>en</strong> rond Voedsel <strong>en</strong> Bodem 2020<br />

Toegepast <strong>op</strong> het thema Voedsel <strong>en</strong> Bodem word<strong>en</strong> drie grote gedeelde werv<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong><br />

die in het hart van The Missing Link word<strong>en</strong> geplaatst. Werkboek Voedsel<br />

<strong>en</strong> Bodem, 2020, H+N+S landschapsarchitect<strong>en</strong> <strong>en</strong> Architecture Workroom Brussels.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

54 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 1: Mobiliser<strong>en</strong>d narratief<br />

55<br />

Online platform De Grote Verbouwing 2021<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft mee de basis gelegd voor het maatschappelijk initiatief<br />

g<strong>en</strong>aamd 'De Grote Verbouwing 2020–2030': e<strong>en</strong> onafhankelijke leeromgeving,<br />

incubator <strong>en</strong> publieksprogramma. Met de inzet van ontwerp <strong>en</strong> verbeeldingskracht<br />

word<strong>en</strong> coalities gevormd <strong>en</strong> strategische werv<strong>en</strong> geformuleerd die tuss<strong>en</strong> nu <strong>en</strong><br />

2030 gerealiseerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Online platform degroteverbouwing.eu, 2021.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

57<br />

Experim<strong>en</strong>t 2<br />

Verbind<strong>en</strong>de<br />

praktijkkamer

VEB<br />

3E<br />

CityMine(d)<br />

Bright<br />

OOZE<br />

AWB<br />

AWB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

...<br />

Stimuleringsfonds<br />

Creatieve Industrie<br />

Jelte<br />

Boeij<strong>en</strong>ga<br />

Rotterdam<br />

Endeavour<br />

G<strong>en</strong>t<br />

Inf<strong>op</strong>unt Publieke<br />

Ruimte<br />

Stedelijk<br />

Beheer<br />

Astor vzw<br />

ShiftN<br />

UG<strong>en</strong>t<br />

Zorgzame<br />

Buurt<strong>en</strong><br />

...<br />

confer<strong>en</strong>ties<br />

H+N+S<br />

Leuv<strong>en</strong><br />

G<strong>en</strong>k<br />

AWB<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

<strong>Atelier</strong><br />

Team Vlaams<br />

Zwolle<br />

Brussel<br />

Almere<br />

Leid<strong>en</strong><br />

Zoetermeer<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

Aquafin<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />

Province of<br />

East-Flanders<br />

Port & City of<br />

Rotterdam<br />

Port of<br />

Amsterdam<br />

1 2<br />

3<br />

4 5<br />

6<br />

1010au<br />

Port of<br />

Ost<strong>en</strong>d<br />

OVAM/Circular<br />

Flanders<br />

VUB<br />

Port of Brussels<br />

Circulaire<br />

Hav<strong>en</strong>s<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

GRON-<br />

DIG<br />

Voedsel<br />

Anders<br />

ILVO<br />

VLM<br />

Fedagrim<br />

...<br />

Voedsel <strong>en</strong><br />

Bodem<br />

AWB<br />

AIPV<br />

ESPO<br />

Min. BZK<br />

Studio Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong><br />

EFIP<br />

TU Delft RVO<br />

AG Vespa<br />

H+N+S<br />

WUR<br />

Vit<strong>en</strong>s<br />

Boer<strong>en</strong>bond<br />

College van<br />

Rijksadviseurs<br />

AWB<br />

Departm<strong>en</strong>t<br />

Omgeving<br />

VRP<br />

...<br />

oneig<strong>en</strong>lijke tafels<br />

AWB<br />

Klimaatstrat<strong>en</strong><br />

Filter-Café-<br />

Filtré<br />

VUB/ULB<br />

Inf<strong>op</strong>unt<br />

Publieke Ruimte<br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

...<br />

online platform<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> maakt ruimte<br />

voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> nieuwe<br />

sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de<br />

meest diverse praktijk<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong><br />

vorm<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> community of e<strong>en</strong><br />

‘praktijkkamer’. Hoe gaat dat in<br />

zijn werk? Waarom kom<strong>en</strong> deze<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat verwacht<strong>en</strong><br />

zij van de uitwisseling?<br />

HM De praktijk<strong>en</strong> in het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> zijn afkomstig van uite<strong>en</strong>l<strong>op</strong><strong>en</strong>de<br />

organisaties, zowel publieke<br />

overhed<strong>en</strong> <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de niveaus,<br />

ontwerpbureaus, middelveldorganisaties,<br />

academische onderzoekers <strong>als</strong><br />

burgerinitiatiev<strong>en</strong>. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werkt vanuit de overtuiging dat al die<br />

praktijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stukje van de transitiepuzzel<br />

in hand<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaars<br />

taal moet<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> om die<br />

puzzelstukk<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te legg<strong>en</strong>. We<br />

zijn ervan overtuigd dat iedere<strong>en</strong> ‘in de<br />

praktijk’ staat. We will<strong>en</strong> niet het werk<br />

van e<strong>en</strong> overheid anders b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong><br />

dan het werk van e<strong>en</strong> lokaal burgerinitiatief<br />

of e<strong>en</strong> ontwerper.<br />

JD Er is lang nagedacht over<br />

de term ‘praktijk<strong>en</strong>’. De IABR, het<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester, het Team<br />

Vlaams Bouwmeester <strong>en</strong> Architecture<br />

Workroom Brussels hebb<strong>en</strong> er in 2017<br />

heel bewust voor gekoz<strong>en</strong> om in de<br />

aanlo<strong>op</strong> naar de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />

in 2018 ge<strong>en</strong> Call for Projects uit te<br />

stur<strong>en</strong>, maar e<strong>en</strong> Call for Practices.<br />

We zocht<strong>en</strong> niet naar de beste voorbeeldproject<strong>en</strong><br />

die vervolg<strong>en</strong>s <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

internationaal podium getoond zoud<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>, maar naar e<strong>en</strong> poel van praktijk<strong>en</strong><br />

die voldo<strong>en</strong>de divers <strong>en</strong> onderling<br />

complem<strong>en</strong>tair war<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die zich<br />

bereid verklaard<strong>en</strong> om mee te stapp<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> werktraject.<br />

HM Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is <strong>op</strong>gezet <strong>als</strong><br />

e<strong>en</strong> werkruimte voor die praktijk<strong>en</strong>. Het<br />

biedt e<strong>en</strong> omgeving – soms letterlijk<br />

<strong>en</strong> tastbaar, maar soms ook digitaal of<br />

m<strong>en</strong>taal – waarbinn<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

soort<strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong> elkaar ontmoet<strong>en</strong>,<br />

met elkaar rond de tafel zitt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> del<strong>en</strong>. Vaak zijn die praktijk<strong>en</strong><br />

met heel gelijkaardige onderwerp<strong>en</strong><br />

bezig, maar bijvoorbeeld <strong>op</strong> e<strong>en</strong> ander<br />

schaalniveau of vanuit e<strong>en</strong> heel andere<br />

discipline of maatschappelijke rol. Het<br />

aanbied<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte<br />

of ‘<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>-deel-ruimte’ voor al<br />

die praktijk<strong>en</strong> is de eerste taak van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. We hebb<strong>en</strong> het daarom<br />

ook e<strong>en</strong> ‘peer-to-peer-omgeving’<br />

g<strong>en</strong>oemd. We steld<strong>en</strong> ons de vraag hoe<br />

we e<strong>en</strong> setting kond<strong>en</strong> creër<strong>en</strong> waar<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit hun hokjes of maatschappelijke<br />

positie kunn<strong>en</strong> tred<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar<br />

kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>, waar ze inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

kracht<strong>en</strong> bij elkaar kunn<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>tell<strong>en</strong>, waar ze sam<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />

stapp<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk<br />

nieuwe traject<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>tuig<strong>en</strong>.<br />

In die zin is het echt e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>teerruimte:<br />

e<strong>en</strong> plek waar nieuwe<br />

soort<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> <strong>en</strong> process<strong>en</strong><br />

geschetst én getest kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

JD We constateerd<strong>en</strong> dat het<br />

bewustzijn rond de grote transities<br />

groeide, dat de transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> verandering<strong>en</strong><br />

in de fysieke leefomgeving<br />

verg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat er voor veel transities al<br />

verschill<strong>en</strong>de concrete initiatiev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

innovatieve praktijk<strong>en</strong> l<strong>op</strong><strong>en</strong>. Maar we<br />

steld<strong>en</strong> ook vast dat de less<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorbrak<strong>en</strong><br />

nog verspreid blev<strong>en</strong>, dat ze niet<br />

sam<strong>en</strong>gebracht werd<strong>en</strong>, laat staan dat<br />

er was verk<strong>en</strong>d hoe die verschill<strong>en</strong>de<br />

inzicht<strong>en</strong> geïntegreerd kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

tot e<strong>en</strong> performantere strategie. We<br />

wild<strong>en</strong> de omslag van e<strong>en</strong> veelheid aan

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> naar concrete transformatiestrategieën<br />

mogelijk mak<strong>en</strong>.<br />

Daarom hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> ruimte <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

werktraject <strong>op</strong>gezet in het ‘gat’ van The<br />

Missing Link: het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Op die<br />

manier kond<strong>en</strong> we de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

kleinschalige <strong>en</strong> grootschalige<br />

initiatiev<strong>en</strong>, formele <strong>en</strong> informele<br />

traject<strong>en</strong>, <strong>en</strong> publieke, private <strong>en</strong> civiele<br />

partij<strong>en</strong>, bij elkaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het gaat<br />

erom dat ‘tuss<strong>en</strong>gesprek’ <strong>op</strong> te zett<strong>en</strong>,<br />

vanuit de hypothese dat de kruising<br />

tuss<strong>en</strong> de diverse <strong>en</strong> verspreide <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

<strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke stap is<br />

om The Missing Link te ‘hack<strong>en</strong>’.<br />

Vernieuwing<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> tot stand<br />

vanuit sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling<br />

<strong>en</strong> niet wanneer<br />

iedere<strong>en</strong> <strong>op</strong> zijn eig<strong>en</strong> eilandje<br />

blijft werk<strong>en</strong>. Dat is de theorie<br />

achter het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Waarover<br />

wordt er in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> allemaal<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> uitgewisseld?<br />

HM Enerzijds is er binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal spoor waarbinn<strong>en</strong><br />

we de missie van het platform <strong>en</strong><br />

het ‘verbind<strong>en</strong>de narratief’ telk<strong>en</strong>s<br />

<strong>op</strong>nieuw aanscherp<strong>en</strong> <strong>en</strong> verder<br />

duw<strong>en</strong>. Daarnaast zijn er ook specifieke<br />

thematische deelgroep<strong>en</strong> of<br />

communities of practice.<br />

JD De communities of practice<br />

kom<strong>en</strong> voort uit de observatie dat<br />

er rond e<strong>en</strong> specifieke ruimtelijke<br />

<strong>en</strong> maatschappelijke <strong>op</strong>gave reeds<br />

allerlei praktijk<strong>en</strong> vanuit verschill<strong>en</strong>de<br />

expertises aan het werk<strong>en</strong> zijn. Zij<br />

drukk<strong>en</strong> de drang uit om hun <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

met elkaar te del<strong>en</strong>, om sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

‘stand van de praktijk’ <strong>op</strong> te mak<strong>en</strong>.<br />

Pas dan kunn<strong>en</strong> ze zowel elk apart<br />

<strong>als</strong> in nieuwe sam<strong>en</strong>werking<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

de schouders van de ontwikkelde<br />

innovaties <strong>en</strong> strategieën gaan staan.<br />

Iedere<strong>en</strong> aan tafel werkt mee aan het<br />

in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de lacunes in de<br />

praktijk, aan de doorbrak<strong>en</strong> die nog<br />

verk<strong>en</strong>d moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, aan hoe dat<br />

zou kunn<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>, wie daarvoor<br />

klaar staat, <strong>en</strong>zovoort. Zo kom<strong>en</strong><br />

we tot e<strong>en</strong> ‘ag<strong>en</strong>da’ van mogelijke<br />

vervolgproject<strong>en</strong>. Maar ook <strong>op</strong> vlak<br />

van transitiesleutels <strong>en</strong> methodologieën<br />

wordt <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> gedeeld: wat zijn<br />

uitgangspunt<strong>en</strong> die de verschill<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> met elkaar geme<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>?<br />

Welke zijn succesrijke methodiek<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> process<strong>en</strong>?<br />

HM De focus bij de communities of<br />

practice ligt <strong>op</strong> het vorm<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />

omgeving voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> matchmaking.<br />

Ess<strong>en</strong>tieel daarbij is de diversiteit<br />

aan praktijk<strong>en</strong>: dat ze actief zijn<br />

van de kleinste tot de grootste schaal,<br />

vanuit verschill<strong>en</strong>de maatschappelijke<br />

posities <strong>en</strong> roll<strong>en</strong>. Dat stelt de communities<br />

of practice in staat om het<br />

vraagstuk systemisch te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>,<br />

om acties tot in de haarvat<strong>en</strong> van het<br />

onderligg<strong>en</strong>de systeem te begrijp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> voor te stell<strong>en</strong>. De gedeelde ag<strong>en</strong>da<br />

laat vervolg<strong>en</strong>s ook toe om de communities<br />

of practice <strong>op</strong><strong>en</strong> te stell<strong>en</strong><br />

zodat nieuwe, complem<strong>en</strong>taire praktijk<strong>en</strong><br />

er zich bij kunn<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>.<br />

Het thema Zorgzame Buurt<strong>en</strong> is hier<br />

e<strong>en</strong> mooi voorbeeld van. We vertrokk<strong>en</strong><br />

van de vaststelling dat er e<strong>en</strong><br />

transitie in de zorg gaande is. Er was<br />

e<strong>en</strong> rijke voorgeschied<strong>en</strong>is, waarbij<br />

er traject<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> aan beide kant<strong>en</strong><br />

van de gr<strong>en</strong>s: de ‘Pilootproject<strong>en</strong><br />

Zorg’ aan Vlaamse zijde <strong>en</strong> de<br />

‘Ontwerpprijsvraag Who Cares’ aan<br />

Nederlandse zijde. De IABR had in<br />

2015-2016 sam<strong>en</strong> met de geme<strong>en</strong>te<br />

Utrecht e<strong>en</strong> atelier gel<strong>op</strong><strong>en</strong>: ‘From<br />

Cure to Care’. Er werd dus <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />

plekk<strong>en</strong> getimmerd aan<br />

e<strong>en</strong> meer wijkgerichte aanpak van<br />

de zorg. En dus hield het meer dan<br />

steek om die process<strong>en</strong> aan elkaar te<br />

k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> zodat ze van elkaar zoud<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>.<br />

JD Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is in die zin e<strong>en</strong><br />

‘<strong>Atelier</strong> van ateliers’, e<strong>en</strong> ‘interpilotatelier’.<br />

We hebb<strong>en</strong> bij de <strong>op</strong>start van<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zelfs gespeeld met de<br />

term ‘school’. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong><br />

experim<strong>en</strong>teel antwoord <strong>op</strong> e<strong>en</strong> vraag<br />

die steeds meer actor<strong>en</strong> zich stell<strong>en</strong>:<br />

hoe vermijd<strong>en</strong> we dat elke actor apart<br />

zijn ambitieuze, kwalitatieve maar incid<strong>en</strong>tele<br />

traject<strong>en</strong> <strong>op</strong>zet? Hoe tell<strong>en</strong> we<br />

dat <strong>op</strong> tot e<strong>en</strong> groter geheel, zonder<br />

dat het één kolossaal project wordt<br />

dat zo groot <strong>en</strong> zo log is dat het alles<br />

verlamt?<br />

De angst bij dit soort van uitwisselingsomgeving<strong>en</strong><br />

is vaak dat ze<br />

verzand<strong>en</strong> in heel veel vergadering<strong>en</strong><br />

waar eindeloos gepraat<br />

wordt zonder veel resultaat.<br />

Krijg<strong>en</strong> jullie die kritiek soms ook<br />

<strong>en</strong> hoe gaan jullie daarmee om?<br />

JD In Vlaander<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> we dat e<strong>en</strong><br />

‘praatbarak’ noem<strong>en</strong>. Dat will<strong>en</strong> we te<br />

all<strong>en</strong> tijde vermijd<strong>en</strong>. Wat we tot nu toe<br />

kunn<strong>en</strong> concluder<strong>en</strong> over de effect<strong>en</strong><br />

van het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> met de communities<br />

of practice, is dat het ons<br />

helpt [1] om de staat van de transitie<br />

te mak<strong>en</strong>, [2] om te ler<strong>en</strong> van elkaar<br />

over de manier waar<strong>op</strong> traject<strong>en</strong> zijn<br />

<strong>op</strong>gezet, [3] om elkaar <strong>op</strong> de hoogte<br />

te houd<strong>en</strong> van het parallelle werk <strong>en</strong><br />

daardoor te wet<strong>en</strong> welke inzicht<strong>en</strong><br />

elders zijn ontwikkeld, maar ook [4]<br />

om vervolgstapp<strong>en</strong> te formuler<strong>en</strong><br />

waardoor er e<strong>en</strong> scherpere ag<strong>en</strong>dering<br />

is voor de verdere implem<strong>en</strong>tatie van<br />

e<strong>en</strong> transitie.<br />

HM K<strong>en</strong>nisdeling <strong>en</strong> matchmaking<br />

moet<strong>en</strong> inderdaad de springplank<br />

zijn, <strong>en</strong> niet het eindpunt. Het stelt<br />

verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> in staat om<br />

e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap te zett<strong>en</strong>, om<br />

vanuit de communities of practice<br />

ook naar e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de verk<strong>en</strong>ning<br />

te gaan, om nieuwe werkwijz<strong>en</strong> te<br />

incuber<strong>en</strong>, <strong>en</strong> uiteindelijk spin-offs te<br />

veroorzak<strong>en</strong> [red. zie Experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

6, 7 <strong>en</strong> 8]. Dat is bijvoorbeeld zo<br />

gegaan bij het thema Circulaire (Stads)<br />

Hav<strong>en</strong>s, waar de Op<strong>en</strong>bare Vlaamse<br />

Afv<strong>als</strong>toff<strong>en</strong>maatschappij (OVAM), het<br />

Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Koninkrijksrelaties (BZK), ontwerpers<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong> <strong>en</strong> 1010au,<br />

de provincie Oost-Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

geme<strong>en</strong>te <strong>en</strong> het hav<strong>en</strong>bedrijf van<br />

Rotterdam e<strong>en</strong> community of practice<br />

vormd<strong>en</strong>. Al die partners zijn e<strong>en</strong> soort<br />

informeel <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t aangegaan om<br />

<strong>op</strong> regelmatige basis – in de realiteit<br />

was dat tot nu toe gemiddeld één of<br />

twee keer per <strong>jaar</strong> – elkaar te updat<strong>en</strong><br />

over de stapp<strong>en</strong> die zij in de tuss<strong>en</strong>tijd<br />

gezet hebb<strong>en</strong>. Terwijl BZK e<strong>en</strong> traject<br />

<strong>op</strong>zet rond e<strong>en</strong> circular mainframe <strong>op</strong><br />

schaal van de delta, initieert de OVAM<br />

complem<strong>en</strong>tair daaraan e<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>ning<br />

rond stadshav<strong>en</strong>s. Vanuit de Nationale<br />

Omgevingsvisie in Nederland, de regionale<br />

aanpak van de NOVI-gebied<strong>en</strong>,<br />

word<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s de inzicht<strong>en</strong> uit de<br />

verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> rond de stadshav<strong>en</strong>s<br />

weer meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Zo ontstaat er e<strong>en</strong><br />

wisselwerking.

JD Bij het thema Stedelijk Beheer is<br />

de community of practice dan weer de<br />

aanleiding geweest om aan Belgische<br />

zijde e<strong>en</strong> ‘Street Deal’ te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

Omdat de praktijk<strong>en</strong> in Brussel <strong>en</strong><br />

Vlaander<strong>en</strong> zag<strong>en</strong> dat er in Nederland<br />

e<strong>en</strong> ‘City Deal Op<strong>en</strong>bare Ruimte’ is<br />

ontstaan, zijn ze gaan kijk<strong>en</strong> wat de<br />

Belgische teg<strong>en</strong>hanger zou kunn<strong>en</strong><br />

zijn. Door te kijk<strong>en</strong> hoe ander<strong>en</strong> aan<br />

dezelfde <strong>op</strong>gave werk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> doordat zij<br />

ook voor dezelfde uitdaging<strong>en</strong> staan,<br />

weliswaar binn<strong>en</strong> andere maatschappelijke<br />

<strong>en</strong> culturele context<strong>en</strong>, ontstaat<br />

e<strong>en</strong> kruisbestuiving. Het <strong>en</strong>e provoceert<br />

<strong>en</strong> stuwt het andere voort. In het<br />

beste geval is dat e<strong>en</strong> increm<strong>en</strong>teel<br />

proces: e<strong>en</strong> vliegwiel.<br />

HM Dat soort wisselwerking<strong>en</strong> prober<strong>en</strong><br />

we tijd<strong>en</strong>s de werksessies <strong>en</strong><br />

confer<strong>en</strong>ties ook te provocer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />

stimuler<strong>en</strong>. Als aanjager van het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> nem<strong>en</strong> we het <strong>op</strong> ons om te<br />

zorg<strong>en</strong> dat die verbinding<strong>en</strong> <strong>op</strong> zijn<br />

minst gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Waarin bestond voor jullie het<br />

experim<strong>en</strong>t van de praktijkkamer?<br />

Teg<strong>en</strong> welke mur<strong>en</strong> zijn jullie<br />

gebotst? Welke inzicht<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />

de afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong> gebracht?<br />

HM Het experim<strong>en</strong>tele aan het<br />

<strong>op</strong>zett<strong>en</strong> van de praktijkkamer was<br />

het bepal<strong>en</strong> hoe <strong>op</strong><strong>en</strong> of hoe geslot<strong>en</strong><br />

die groep moest zijn. Is het e<strong>en</strong> vaste<br />

groep waarbij praktijk<strong>en</strong> heel bewust<br />

deel uitmak<strong>en</strong> van de praktijkkamer <strong>en</strong><br />

zijn daar dan ook bepaalde regels aan<br />

verbond<strong>en</strong>? Ga je e<strong>en</strong> <strong>en</strong>gagem<strong>en</strong>t<br />

aan wanneer je bij wijze van sprek<strong>en</strong> (of<br />

misschi<strong>en</strong> zelfs letterlijk) e<strong>en</strong> charter<br />

ondertek<strong>en</strong>t dat de onderlinge afsprak<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> de praktijkkamer vastlegt?<br />

Of moet de <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> community<br />

juist heel <strong>op</strong><strong>en</strong> zijn? Als je deelneemt<br />

aan e<strong>en</strong> confer<strong>en</strong>tie, b<strong>en</strong> je dan eig<strong>en</strong>lijk<br />

niet al onderdeel van de community?<br />

Naarmate het traject vorderde, zijn we<br />

spontaan geëvolueerd naar e<strong>en</strong> heel<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> interpretatie van de praktijkkamer:<br />

iedere werksessie of confer<strong>en</strong>tie slot<strong>en</strong><br />

er nieuwe m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> aan, <strong>en</strong> er war<strong>en</strong> ook<br />

telk<strong>en</strong>s praktijk<strong>en</strong> die – al dan niet tijdelijk<br />

– minder betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. Ik d<strong>en</strong>k<br />

dat die <strong>op</strong><strong>en</strong>heid ons heeft toegelat<strong>en</strong><br />

om, naarmate het onderwerp of het<br />

thema scherper gedefinieerd werd, ook<br />

de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> erbij te hal<strong>en</strong> die geïnteresseerd<br />

war<strong>en</strong> in of e<strong>en</strong> zinvolle bijdrage<br />

kond<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan het gesprek. Zo<br />

kond<strong>en</strong> we snelheid mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> kon de<br />

inhoud c<strong>en</strong>traal blijv<strong>en</strong> staan. Dat heeft<br />

ervoor gezorgd dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ook<br />

tot bepaalde traject<strong>en</strong>, product<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

zelfs spin-offs heeft geleid. Of dat kon<br />

lukk<strong>en</strong>, wild<strong>en</strong> we graag verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />

Het is misschi<strong>en</strong> spijtig dat we daardoor<br />

niet hebb<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan<br />

alle verwachting<strong>en</strong> van de praktijk<strong>en</strong><br />

die in het begin betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>. We<br />

hadd<strong>en</strong> ook kunn<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> – <strong>en</strong><br />

misschi<strong>en</strong> is dat ook e<strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<br />

dat we de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> mogelijk<br />

moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> – wat er ontstaat <strong>als</strong><br />

e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> groep praktijk<strong>en</strong> langere<br />

tijd met elkaar sam<strong>en</strong>werkt.<br />

'Het bije<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van diverse perspectiev<strong>en</strong> is e<strong>en</strong><br />

krachtige werkmethode. Maar dit vereist wel de<br />

nodige voorbereiding <strong>en</strong> doorzettingskracht. Bij het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> was e<strong>en</strong> diversiteit aan project<strong>en</strong>, sprekers<br />

<strong>en</strong> schaalniveaus aanwezig die zowel micro <strong>en</strong><br />

macro behandeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbond<strong>en</strong>. Het is cruciaal<br />

dat partij<strong>en</strong> echt word<strong>en</strong> uitgedaagd om vanuit hun<br />

gedeelde belang te blijv<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong>. Je creëert e<strong>en</strong><br />

ruimte waar ge<strong>en</strong> plek is voor ego’s. Zo ontstaat e<strong>en</strong><br />

gelijkwaardig speelveld waar iedere<strong>en</strong> aan tafel in<br />

gelijke mate serieus g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>.'<br />

Mariska Vogel & Ronald van der Heijd<strong>en</strong>,<br />

Veldonderzoekers

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

64 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

65<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

Werksessies tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

De werksessies in het kader van de IABR in juni 2018 war<strong>en</strong> de eerste uitwisseling<strong>en</strong> van<br />

de praktijkkamer van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Rondom verschill<strong>en</strong>de thema's kwam<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong>,<br />

ontwerpers, burgersinitiatiev<strong>en</strong>, et cetera sam<strong>en</strong>. Foto's: Hans Tak voor IABR.<br />

Tijd<strong>en</strong>s de eerste werkconfer<strong>en</strong>tie werd<strong>en</strong> de kruising<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezocht tuss<strong>en</strong> de thema's.<br />

Op die manier werd de gedeelde vraag scherpgesteld <strong>en</strong> groeide ook de nood om de<br />

groep betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> bij de praktijkkamer uit te breid<strong>en</strong>. Foto's: Hans Tak voor IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

66 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

67<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018 2018<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018 2018<br />

Tijd<strong>en</strong>s Werkconfer<strong>en</strong>tie II werd de rol van de praktijkkamer zelf in vraag gesteld:<br />

moet het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong> poel van experts word<strong>en</strong> die gezam<strong>en</strong>lijk intek<strong>en</strong>t <strong>op</strong><br />

project<strong>en</strong>? Foto's: Yann Bertrand.<br />

Deze Werkconfer<strong>en</strong>tie vormde ook de plaats waar de eerste k<strong>op</strong>peling<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gelegd<br />

voor de traject<strong>en</strong> waaruit later verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>, incubaties <strong>en</strong> spin-offs ontstond<strong>en</strong>. Foto's:<br />

Yann Bertrand.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

68 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

69<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie III 2019<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie III 2019<br />

Op Werkconfer<strong>en</strong>tie III zag<strong>en</strong> we al e<strong>en</strong> verschuiving plaatsvind<strong>en</strong>: nieuwe praktijk<strong>en</strong><br />

slot<strong>en</strong> zich aan <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> nam<strong>en</strong> niet langer deel. De vraag stelde zich of <strong>en</strong> hoe<br />

de groep <strong>op</strong> e<strong>en</strong> organische manier zou kunn<strong>en</strong> evoluer<strong>en</strong>. Foto's: Thomas Legreve.<br />

K<strong>en</strong>nisdeling <strong>en</strong> capaciteits<strong>op</strong>bouw is één doelstelling van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, collectief<br />

nieuwe traject<strong>en</strong> <strong>op</strong>zett<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere. Voor beide zijn de lunchpauzes <strong>en</strong> de<br />

treinreiz<strong>en</strong> – waar raakvlakk<strong>en</strong> gedeeld word<strong>en</strong> – cruciaal. Foto's: Thomas Legreve.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

70 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

71<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV 2020<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie IV 2020<br />

E<strong>en</strong> nieuwe realiteit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere setting, maar ook digitaal vond<strong>en</strong> werksessies <strong>en</strong><br />

-confer<strong>en</strong>ties plaats. In juni 2020 werd duidelijk dat de praktijkkamer van het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> evolutief is, <strong>en</strong> dat dit ook nodig is.

Water voor golf,<br />

boer <strong>en</strong> duin<br />

Robuuste<br />

waterl<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

Westhoek<br />

WLS<br />

Humus +<br />

Productief<br />

Landschap<br />

Gaverbeekvisie<br />

Reconversie <strong>en</strong> erfgoed<br />

<strong>als</strong> zorgdragers, Kortrijk<br />

Bur<strong>en</strong>water<br />

Maarkebeek<br />

Woubrechtegem<br />

bibliothek<br />

Sociaal ondernem<strong>en</strong><br />

in de zorg, Dilbeek<br />

WLS Hemelwaterplan<br />

Gerardsberg<strong>en</strong><br />

WLS<br />

Ruimte voor water<br />

in het Peereboomsgat<br />

Daknamse<br />

Meers<strong>en</strong><br />

WLS ‘t Loever<br />

WLS<br />

Z<strong>en</strong>nebeemd<strong>en</strong><br />

Barbierbeek<br />

verbindt<br />

GALERI E RAVENSTEIN<br />

PulsApp<br />

Aqualitatieve<br />

Mechelse<br />

gro<strong>en</strong>teregio<br />

PPZ1<br />

Zorg Maakt Stad,<br />

Sint-Truid<strong>en</strong><br />

Fiets<strong>en</strong> in het c<strong>en</strong>trum,<br />

D<strong>en</strong> Haag (MUST)<br />

Strat<strong>en</strong>clusters<br />

SMAAKSTAAT<br />

WLS<br />

Laakvallei<br />

Infrastructuur<br />

Educatie, recreatie<br />

<strong>en</strong> duurzaam won<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> het boer<strong>en</strong>erf<br />

Geïntegreerde palliatieve<br />

thuisomgeving, Wuustwezel<br />

Beek.Boer.Bodem<br />

Kwadrant<br />

Who Dares<br />

Carnisse 2027<br />

WLS Ravels-werk<strong>en</strong><br />

Lev<strong>en</strong>sbest<strong>en</strong>dig won<strong>en</strong><br />

zonder overheidssubsidies,<br />

Geel<br />

Fietswijk<strong>en</strong><br />

Getestreek<br />

Herk <strong>en</strong> Mombeekvallei<br />

BloemkoolBur<strong>en</strong>Bond<br />

<strong>en</strong> Hed<strong>en</strong>daagse Hofjes<br />

Expeditie Almere Hav<strong>en</strong><br />

de kunst van het sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong><br />

Kwatrijn<br />

Routekeuze <strong>en</strong> fietsgedrag<br />

Wederkeer v/h<br />

pastorale<br />

landschap<br />

De Natuurakker<br />

Productief Peppelland<br />

Natuurinclusieve...<br />

Slabroek<br />

Brugg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> water,<br />

land <strong>en</strong> schap<br />

Rijk <strong>en</strong> Wijk : De Mat<strong>en</strong><br />

De wijk <strong>als</strong> (t)huis!<br />

Circulaire boerderij Beers<br />

Verborg<strong>en</strong> Landschap<br />

Rijk <strong>en</strong> Wijk : Wielwijk<br />

Proefboerderij<br />

Haverkamp<br />

Sterboer<strong>en</strong><br />

Start-up farm<br />

Melk & Noot<br />

Weet wat je eet<br />

ENERGIE EN RUIMTE<br />

EEN NATIONAAL PERPECTIEF<br />

Tw<strong>en</strong>ts Precisielandgoed<br />

Care2Share – Oosterparkwijk<br />

Wat e<strong>en</strong> eikels<br />

in het Tw<strong>en</strong>tse landschap<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

72 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

73<br />

ess work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

WERKBOEK 1.0<br />

Hernieuwbaar <strong>en</strong>ergielandschap<br />

Gezonde landbouw<br />

Zorgzame leefomgeving<br />

Ruimte voor biodiversiteit <strong>en</strong> water<br />

E<strong>en</strong> nieuw mobiliteitssysteem<br />

(Re)productieve stad<br />

Holwerd aan Zee<br />

Beheer van infrastructuur <strong>en</strong> ondergrond<br />

Alternatieve ontwikkelmodell<strong>en</strong><br />

133<br />

Emd<strong>en</strong><br />

H+N+S<br />

Leeuward<strong>en</strong><br />

167<br />

177<br />

Groning<strong>en</strong><br />

TOEKOMSTPERSPECTIEF<br />

VEENGEBIEDEN<br />

Texel<br />

Urbanos<br />

67<br />

Zeebrugge<br />

38<br />

97<br />

Oost<strong>en</strong>de Brugge<br />

2<br />

179 Torhout<br />

39<br />

Roeselare<br />

Westhoek<br />

105<br />

Kortrijk<br />

Tourcoing Moeskro<strong>en</strong><br />

Rijsel<br />

Middelburg<br />

Eeklo<br />

11<br />

ATL<br />

OVK<br />

G<strong>en</strong>t<br />

2<br />

20<br />

A<strong>als</strong>t<br />

170<br />

102<br />

48<br />

161<br />

17<br />

177<br />

23<br />

51<br />

134<br />

37<br />

ATL<br />

RTM<br />

97<br />

50<br />

Antwerp<strong>en</strong><br />

172<br />

118<br />

181<br />

D<strong>en</strong> Haag<br />

97<br />

2<br />

160<br />

131<br />

69<br />

Leid<strong>en</strong><br />

9<br />

150<br />

168<br />

55<br />

138<br />

45<br />

90<br />

Rotterdam<br />

181<br />

Roos<strong>en</strong>daal<br />

Mechel<strong>en</strong><br />

Brussel<br />

Haarlem<br />

Gouda<br />

58<br />

Dordrecht<br />

Louvain-la-neuve<br />

Alkmaar<br />

67<br />

Breda<br />

85<br />

139<br />

Leuv<strong>en</strong><br />

141<br />

Wiering<strong>en</strong>polder<br />

181<br />

Amsterdam<br />

Noordwaard polder<br />

Albertkanaal<br />

Turnhout<br />

178<br />

Geel<br />

Vol<strong>en</strong>dam<br />

Utrecht<br />

181<br />

Tilburg<br />

Mol<br />

Markermeer<br />

67<br />

154<br />

Almere<br />

177<br />

Amersfoort<br />

‘s Hertog<strong>en</strong>bosch<br />

29<br />

4<br />

176<br />

Hasp<strong>en</strong>gouw<br />

Lelystad<br />

173<br />

Limburgse Kemp<strong>en</strong><br />

Hasselt<br />

Eindhov<strong>en</strong><br />

54<br />

G<strong>en</strong>k<br />

Luik<br />

67<br />

Noord Veluwe<br />

Arnhem<br />

Nijmeg<strong>en</strong><br />

Helmond<br />

Maastricht<br />

177<br />

184<br />

181<br />

Apeldoorn<br />

Sittard<br />

Gele<strong>en</strong><br />

Dev<strong>en</strong>ter<br />

Roermond<br />

Ak<strong>en</strong><br />

104<br />

Zwolle<br />

173<br />

V<strong>en</strong>lo<br />

173<br />

Achterhoek<br />

Emm<strong>en</strong><br />

Enschede<br />

Dortmund<br />

Ess<strong>en</strong><br />

Duisburg<br />

Düsseldorf<br />

Wuppertal<br />

Keul<strong>en</strong><br />

Bonn<br />

Werkboek 1.0 2018<br />

Water as leverage<br />

WATER + LAND + SCHAP<br />

Leiedal<br />

PPPL Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

Kortijk 2025<br />

ZeroRegio<br />

Bosch - Slabbers<br />

FUR Zeeland LAB<br />

Labo mobiliteit<br />

Timelab<br />

Bureau<br />

Bouwtechniek<br />

DeSmetVermeul<strong>en</strong><br />

Pilootproject<strong>en</strong><br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

BLAF<br />

Robbrecht<br />

& Daem<br />

Op<strong>en</strong> Space Platform<br />

LIST<br />

L’AUC<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn Maas<br />

Monding<br />

Herverkavelingsproject<strong>en</strong><br />

Food hub N.E.S.T<br />

OVK<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

BAUKUNST<br />

Taktyk<br />

Tetra<br />

Pluso fice<br />

BC Architects<br />

ROTOR<br />

deconstruction<br />

1010 au<br />

Bas Smets<br />

MAMA<br />

Latitude platform<br />

Perspective.brussels<br />

Brussels Governm<strong>en</strong>t Architect<br />

Plan Canal<br />

Studio018<br />

Paola Vigano<br />

Bye Bye<br />

Kleine Ring<br />

Superuse<br />

Op<strong>en</strong><br />

Promotor platform<br />

Lab North<br />

Flemish Governem<strong>en</strong>t Architect<br />

AWB<br />

51N4E<br />

Citymine(d)<br />

Air for schools<br />

Boer<strong>en</strong>BruxselPaysans<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Marco<br />

Vermeul<strong>en</strong><br />

HEIM-Co lectief<br />

Metrolab<br />

KCAP<br />

Ori<strong>en</strong>tes<br />

Bov<strong>en</strong>bouw<br />

Sch<strong>en</strong>k Ha tori<br />

BUDA+<br />

POSAD<br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

Simply Community<br />

Departem<strong>en</strong>t<br />

Omgeving<br />

IABR<br />

Potterij<br />

JPI Urbanising in place<br />

Brussels as Food-<strong>en</strong>abling City<br />

Metr<strong>op</strong>olitan<br />

landscapes<br />

Eilandje II<br />

OVAM<br />

VUB<br />

BUUR<br />

Artgineering<br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

FAST<br />

CRa<br />

Regionet Leuv<strong>en</strong><br />

V<strong>en</strong>hoev<strong>en</strong> CS<br />

FABRICations<br />

Urbanist<strong>en</strong><br />

IABR–<strong>Atelier</strong><br />

Rotterdam<br />

Miss Miyagi<br />

Civic Architects<br />

Stad in de Maak<br />

Dutch Water Envoy<br />

Dutch Chief Dutch governem<strong>en</strong>t Chief Architect<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Marco Broekman<br />

Studio L A<br />

VvE’s met Energie<br />

AR-TUR<br />

PP ONZICHTBARE<br />

ZORG<br />

Urbanist<strong>en</strong><br />

Saxion Hogeschool<br />

Harvest-BK<br />

Building<br />

with nature<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

<strong>Atelier</strong> X<br />

Mozaïek<br />

Dommelva lei<br />

UHasselt<br />

Maxwan<br />

Stiemervallei<br />

ONTWERPEN AAN<br />

NEDERLAND FIETSLAND<br />

RE-ST<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

PRIJSVRAAG BROOD EN SPELEN<br />

Weg<strong>en</strong>Werk<strong>en</strong><br />

MUST<br />

PRIJSVRAAG WHO CARES<br />

Ver<strong>en</strong>iging<br />

<strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Cartografie van praktijk<strong>en</strong> in de delta 2018<br />

Berg<strong>en</strong><br />

Charleroi<br />

Nam<strong>en</strong><br />

s work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

De oorspronkelijke selectie van praktijk<strong>en</strong> in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> was heel sterk gecureerd:<br />

50 praktijk<strong>en</strong> in de delta, geselecteerd door 4 curator<strong>en</strong>. Cover van het werkboek<br />

1.0, ter voorbereiding van Werkconfer<strong>en</strong>tie I, 2018, Team Vlaams Bouwmeester,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester, Architecture Workroom Brussels <strong>en</strong> de IABR.<br />

IABR<br />

Prijsvraag Brood <strong>en</strong> spel<strong>en</strong><br />

De wijk <strong>als</strong> (t)huis!<br />

Ravels-werk<strong>en</strong> <strong>op</strong> waterscheidingskam<br />

No soil, no future<br />

Stiemervallei<br />

AWB<br />

Circulaire boerderij Beers<br />

Michi Noeki - verbind<strong>en</strong> <strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong><br />

Water <strong>als</strong> bondg<strong>en</strong>oot in de Getestreek:<br />

Plan Canal<br />

Strat<strong>en</strong>clusters<br />

Flemish Governm<strong>en</strong>t Architect<br />

De natuurakker<br />

De hofjes van Carnisse<br />

geïntegreerde <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> voor de Grote <strong>en</strong> Kleine Re-allotm<strong>en</strong>t projects<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

Dutch Governm<strong>en</strong>t Chief Architect<br />

De wederkeer van het pastorale landschap<br />

Ikigai: Ruimte mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezondheid bouw<strong>en</strong><br />

Gete<br />

Shared mobility, shared space<br />

Timelab<br />

LABO Mobiliteit<br />

Educatie, recreatie <strong>en</strong> duurzaam won<strong>en</strong> <strong>op</strong> het<br />

Brugg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Water, land <strong>en</strong> schap<br />

T.OP Noordrand<br />

Weg<strong>en</strong>Werk<strong>en</strong><br />

CRa<br />

boer<strong>en</strong>erf<br />

Ontwerp<strong>en</strong> aan Nederland Fietsland<br />

Regionaal Landschap Kemp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Maasland<br />

VUB<br />

Toekomstperspectief Ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong><br />

<strong>Atelier</strong> X<br />

Kwatrijn: g<strong>en</strong>eratiebest<strong>en</strong>dig boer<strong>en</strong> in het hart van Routekeuze <strong>en</strong> fietsgedrag, Utrecht (Maxwan)<br />

Herk <strong>en</strong> Mombeekvallei-blauwgro<strong>en</strong>e drager in het Water as leverage<br />

VvE’s Met Energie<br />

Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

Brabant<br />

Infrastructuur, Rotterdam (Artgineering)<br />

buit<strong>en</strong>gebied van Zuid-Limburg<br />

ZeroRegio<br />

Departem<strong>en</strong>t Omgeving<br />

Melk & noot | e<strong>en</strong> fijnschalig landschap<br />

Fietswijk<strong>en</strong>, Amsterdam (Urbanist<strong>en</strong>)<br />

Pereboomsgat, Moerbekepolder<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn-Maas Monding<br />

OVAM<br />

Productief Peppelland<br />

Fiets<strong>en</strong> in het c<strong>en</strong>trum, D<strong>en</strong> Haag (MUST)<br />

Woubrechtegem, Aquafin<br />

Building with Nature<br />

1010au<br />

Brussels Governm<strong>en</strong>t Architect<br />

Proefboerderij Haverkamp, gem<strong>en</strong>gd bedrijf voor<br />

Humus, Natural Grown<br />

Bye Bye Kleine Ring<br />

51N4E<br />

Leiedal<br />

toekomstboer<strong>en</strong><br />

Rijk <strong>en</strong> Wijk<br />

Daknamse Meers<strong>en</strong>, Loker<strong>en</strong><br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

<strong>Atelier</strong> Veldwerk<br />

perspective.brussels<br />

Natuurinclusieve streekboerderij<strong>en</strong> Slabroek<br />

Wielwijk, Dordrecht (Urbanos)<br />

Water voor golf, boer <strong>en</strong> duin, IWVA<br />

Food Hub N.E.S.T.<br />

BAUKUNST<br />

Op<strong>en</strong> Space Platform<br />

Smaakstaat<br />

De Mat<strong>en</strong>, Apeldoorn (MUST)<br />

Loever, Sint-Gillis-Waas, provincie oost-vlaander<strong>en</strong> FUR Zeeland LAB<br />

Boer<strong>en</strong>BruxselPaysans<br />

Sterboer<strong>en</strong>: sterr<strong>en</strong> voor het landschap<br />

Kwadrant<br />

Harvest-BK<br />

BLAF<br />

IABR-<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

Start-up farm<br />

Water+Land+Schap<br />

Hemelwaterplan Geraardsberg<strong>en</strong><br />

Holwerd aan Zee<br />

Bosch-Slabbers<br />

Tw<strong>en</strong>ts precisielandgoed<br />

Gaverbeekvisie-Harelbeke-Anzegem<br />

HEIM-collectief<br />

Bov<strong>en</strong>bouw<br />

IABR-<strong>Atelier</strong> East Flemish Core Region<br />

Wat e<strong>en</strong> eikels in het Tw<strong>en</strong>tse landschap<br />

Robuuste waterl<strong>op</strong><strong>en</strong> Westhoek<br />

JPI Urbanising in place<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

Bureau Bas Smets<br />

Verborg<strong>en</strong> landschap<br />

Productief Landschap Midd<strong>en</strong>-West-Vlaander<strong>en</strong><br />

Energie <strong>en</strong> ruimte. E<strong>en</strong> nationaal perspectief<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer<br />

Bureau Bouwtechniek<br />

Pilootproject<strong>en</strong> Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

Weet wat je eet<br />

Barbierbeek verbindt<br />

Affordable d<strong>en</strong>sification<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

BUUR<br />

Maarkebeek-prev<strong>en</strong>tie overstroming door inricht<strong>en</strong> Air for schools<br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

BC Architects<br />

Pilootproject<strong>en</strong> Onzichtbare zorg<br />

Prijsvraag Who Cares<br />

vallei <strong>en</strong> landbouwgebied<br />

BCO BSI<br />

Op<strong>en</strong> Promotor Platform<br />

City Mine(d)<br />

Zorg Maakt Stad<br />

BloemkoolBur<strong>en</strong>Bond <strong>en</strong> Hed<strong>en</strong>daagse Hofjes<br />

Bur<strong>en</strong>water - Tomato masters<br />

Brussels as Food-<strong>en</strong>abling City<br />

Potterij<br />

Civic Architects<br />

Sociaal ondernem<strong>en</strong> in de zorg<br />

Expeditie Almere Hav<strong>en</strong>,<br />

Laakvallei-integraal waterbeheer<br />

BUDA +<br />

PPPL Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

Cluster<br />

Reconversie <strong>en</strong> erfgoed <strong>als</strong> zorgdragers<br />

de kunst van het sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong><br />

Vallei van de Z<strong>en</strong>nebeemd<strong>en</strong><br />

Eilandje II<br />

Pulsapp<br />

DeSmetVermeul<strong>en</strong><br />

Geïntegreerde palliatieve thuisomgeving<br />

Care2Share – Oosterparkwijk<br />

Aqualitatieve Mechelse gro<strong>en</strong>teregio<br />

Kortrijk 2025<br />

Saxion Hogeschool<br />

FABRICations<br />

Lev<strong>en</strong>sbest<strong>en</strong>dig won<strong>en</strong> zonder overheidssubsidies Who Dares - Carnisse 2027<br />

Beek.Boer.bodem - vallei van de Aa<br />

Metr<strong>op</strong>olitan landscapes<br />

Stad in de Maak<br />

FAST<br />

De kaart van de delta met de verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> t<strong>en</strong>toongesteld <strong>op</strong> You<br />

EDITED 14.09.18<br />

Are Here 2018. Chloé Nachtergael voor Architecture Workroom Brussels, 2018.<br />

H+N+S<br />

KCAP<br />

l’AUC<br />

Lab North<br />

Labo A<br />

LAMA<br />

Latitude platform<br />

LIST architecture & urbanism<br />

MAMA<br />

Marco Broekman<br />

Metrolab<br />

Miss Miyagi<br />

Ori<strong>en</strong>tes<br />

Plusoffice<br />

POSAD<br />

Robbrecht & Daem architect<strong>en</strong><br />

Regionet Leuv<strong>en</strong><br />

RE-ST<br />

ROTOR Deconstruction<br />

Sch<strong>en</strong>k Hattori<br />

Simply Community<br />

Studio018 Paula Viganò<br />

Studio L A<br />

Superuse<br />

Tetra architect<strong>en</strong><br />

Urbanist<strong>en</strong><br />

V<strong>en</strong>hoev<strong>en</strong> CS

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

74 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

75<br />

IABR–2018+2020<br />

IABR–2018+2020<br />

aanmeldformulier<br />

aanmeldformulier<br />

2: VERTEL IETS OVER DE PRAKTIJK<br />

2A: In welk(e) domein(<strong>en</strong>) <strong>en</strong> disciplines is de praktijk actief? Welke vernieuw<strong>en</strong>de<br />

inzicht<strong>en</strong>, expertise <strong>en</strong>/of werkwijz<strong>en</strong> kan de praktijk concreet bijdrag<strong>en</strong> aan het<br />

werktraject voor IABR–2018+2020?<br />

Max. 250 woord<strong>en</strong><br />

Wij zi<strong>en</strong> beheer <strong>als</strong> de inrichters van de huiskamer in de stad. Wij zorg<strong>en</strong> met bewoners <strong>en</strong><br />

ondernemers voor plekk<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> elkaar ontmoet<strong>en</strong>, spel<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong>, beweg<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezond<br />

kunn<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong>. Meer concreet gaat het bij betrokk<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om het beheer <strong>en</strong><br />

ontwikkeling van de stedelijke <strong>op</strong><strong>en</strong>bare ruimte <strong>en</strong> geme<strong>en</strong>telijk vastgoed, de stadsreiniging,<br />

vergunningverl<strong>en</strong>ing, stadstoezicht <strong>en</strong> handhaving, het parkeerbedrijf <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>smanagem<strong>en</strong>t.<br />

1: PITch DE PRAKTIJK<br />

De praktijk kan <strong>op</strong> uitvoeringsniveau oneindig veel innovaties inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Elke vervanging is<br />

1A: Pitch je daarbij praktijk e<strong>en</strong> in kans 150 voor woord<strong>en</strong>. vernieuwing. Voorbeeld<strong>en</strong> zijn innovatieve rioolsystem<strong>en</strong>, <strong>en</strong>ergiegev<strong>en</strong>d<br />

Deze tekst asfalt, kan innovatieve word<strong>en</strong> gebruikt contractvorm<strong>en</strong>, voor communicatiedoeleind<strong>en</strong>.<br />

hergebruik van material<strong>en</strong>, allerlei vorm<strong>en</strong> van zelfbeheer, etc.<br />

Max. 150 woord<strong>en</strong><br />

De inspiratieboek<strong>en</strong> Stadsbeheer van de geme<strong>en</strong>te Almere gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> blik in de keuk<strong>en</strong>.<br />

Beheer is één van de sleutels bij het zoek<strong>en</strong> naar <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> voor de stedelijke transitie. We<br />

bezitt<strong>en</strong> in Op Nederland tactisch <strong>als</strong> <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> strategisch voor niveau e<strong>en</strong> wordt astronomisch er in betrokk<strong>en</strong> bedrag geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan kapitaalgoeder<strong>en</strong> vol<strong>op</strong> geëxperim<strong>en</strong>teerd (zo<strong>als</strong> <strong>op</strong> de<br />

weg<strong>en</strong>, viaduct<strong>en</strong>, transitie-onderwerp<strong>en</strong>. riolering<strong>en</strong>) die Elke we beher<strong>en</strong>. k<strong>op</strong>l<strong>op</strong>ergeme<strong>en</strong>te Het grootste excelleert deel van <strong>op</strong> deze bepaalde kapitaalgoeder<strong>en</strong> thema's: moet<br />

aanmeldformulier<br />

in de kom<strong>en</strong>de - Leid<strong>en</strong>: dec<strong>en</strong>nia klimaatverandering vervang<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. <strong>en</strong>ergietransitie Immers de meeste <strong>en</strong> 154wijkgericht sted<strong>en</strong> zijn werk<strong>en</strong>; het hardst gegroeid in<br />

de na-oorlogse - Rotterdam: periode. assetmanagem<strong>en</strong>t De 'dure' system<strong>en</strong> t<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> behoeve riolering van <strong>en</strong> klimaatadaptie<br />

weg<strong>en</strong> <strong>en</strong> viaduct<strong>en</strong> zijn aan<br />

vervanging - toe. Zwolle: Hiervoor zelfbeheer, is geld klimaatadaptatie, beschikbaar. Iedere verbinding vervanging klimaat/<strong>en</strong>ergie is e<strong>en</strong> kans <strong>en</strong> voor circulair vernieuwing.<br />

PRAKTIJKGEGEVENS<br />

Veel transities - Zoetermeer: vrag<strong>en</strong> om bijdrage hoogwaardige aan sociale technologische vraagstukk<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>. via technologische Deze <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> is vernieuwing<strong>en</strong><br />

beschikbaar in de<br />

Naam van beheerwereld.<br />

de praktijk: - Almere: brede aanpak K<strong>op</strong>groep duurzaamheid Stedelijk Beheer (circulaire stad, <strong>en</strong>ergietransitie) <strong>en</strong> zelfbeheer<br />

<strong>en</strong>/of het collectief Met het van geld praktijk<strong>en</strong> én de ing<strong>en</strong>ieurs<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> heeft de beheerwereld de sleutel in hand<strong>en</strong> om concrete<br />

<strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> voor de nieuwe 'grote' vraagstukk<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong> zijn nieuwe<br />

Discipline arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> domein waarin voor de zelfbeheer,<br />

Beheer<br />

<strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> doorontwikkeling<br />

voor waterberging,<br />

geme<strong>en</strong>telijke<br />

sted<strong>en</strong> van<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong>bare<br />

het gas<br />

ruimte<br />

of<br />

praktijk actief grootschalig is: hergebruik van grondstoff<strong>en</strong> uit de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare ruimte.<br />

IABR–2018+2020<br />

aanmeldformulier<br />

Vakgebied(<strong>en</strong>): Deze praktische <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> èn concrete locaties will<strong>en</strong> wij - <strong>als</strong> k<strong>op</strong>l<strong>op</strong>ergeme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor het stedelijk<br />

2B: Hoe zou je de Ing<strong>en</strong>ieurs, werking <strong>en</strong> ontwikkeling organisatie <strong>en</strong> van beheer de praktijk riool, water, omschrijv<strong>en</strong>? gro<strong>en</strong>, infrastructuur Wat zijn de <strong>en</strong> vastgoed; afvalbedrijv<strong>en</strong>; vergunningverl<strong>en</strong>ing , toezicht <strong>en</strong> handhaving<br />

beheer - graag inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> voor 'the Missing Link'.<br />

uitgangspunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambities van de praktijk?<br />

Max. 250 woord<strong>en</strong><br />

Focus van de praktijk:<br />

De praktijk is praktisch Beheer <strong>en</strong> uitvoeringsgericht. <strong>en</strong> doorontwikkeling Tot geme<strong>en</strong>telijke nu toe richt de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare praktijk zich ruimte vooral <strong>op</strong> het<br />

dagelijks beheer van de stad (schoon, heel <strong>en</strong> veilig). Hierin onderscheidt de praktijk zich <strong>op</strong><br />

mondiaal niveau. We kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat de kwaliteit van de <strong>op</strong><strong>en</strong>bare system<strong>en</strong> in Nederland van<br />

Schaal <strong>en</strong> locatie van relevante<br />

e<strong>en</strong> uitzonderlijk hoog Schaal: niveau stad, zijn. stadsdeel, Deze t<strong>op</strong>positie wijk, buurt, will<strong>en</strong> straat we ook in de toekomst behoud<strong>en</strong>.<br />

activiteit<strong>en</strong>:<br />

THE MISSING LINK<br />

Naast het dagelijkse werk <strong>op</strong> straat wil de praktijk zich meer gaan richt<strong>en</strong> <strong>op</strong> twee domein<strong>en</strong> waar<br />

Betrokk<strong>en</strong> partners:<br />

ze tot nog toe minder Di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> tijd aandacht Stadsbeheer/Stadswerk<strong>en</strong> aan besteedd<strong>en</strong>: van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

T<strong>en</strong> eerste will<strong>en</strong> we Rotterdam, meer de regie Leid<strong>en</strong>, nem<strong>en</strong> Zoetermeer, in de rol <strong>als</strong> Zwolle r<strong>en</strong>tmeester Almere; van de kapitaalgoeder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

de stedelijke system<strong>en</strong>. gefaciliteerd De stad door wordt Hiemstra steeds ouder <strong>en</strong> De <strong>en</strong> Vries het vraagstuk van vervanging <strong>en</strong> groot<br />

onderhoud van onze stedelijke nutsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> neemt toe. Hierbij gaat het vaak om veel geld.<br />

GEGEVENS INZENDER Het gaat om de water-, riool-, <strong>en</strong>ergie-, infrastructuur system<strong>en</strong>, de gro<strong>en</strong>structuur, het vastgoed,<br />

het grondstoff<strong>en</strong>systeem, maar ook de wettelijke kaders.<br />

Naam van de indi<strong>en</strong>er:<br />

T<strong>en</strong> tweede will<strong>en</strong> we Wiebe nog Oosterhoff, meer dan nu geme<strong>en</strong>te <strong>als</strong> beheerder Almere aan de voorkant van project<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><br />

persoon <strong>en</strong>/of organisatie<br />

zijn. We will<strong>en</strong> het beheerbewust ontwikkel<strong>en</strong> echt in de praktijk br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertal<strong>en</strong> in duurzame<br />

system<strong>en</strong>, material<strong>en</strong> èn beheerexploitaties in de gebied<strong>en</strong> die ontwikkeld word<strong>en</strong> of <strong>op</strong> de sch<strong>op</strong><br />

Naam van de persoon die<br />

gaan. Het gaat hierbij Jaap om Meindersma<br />

het inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van hoogwaardige ing<strong>en</strong>ieurs<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> in project<strong>en</strong>,<br />

wettelijk aansprakelijk is:<br />

waardoor gew<strong>en</strong>ste innovaties ook echt plaats kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>.<br />

Adres *:<br />

Postcode *:<br />

Stad:<br />

Land:<br />

Naam contactpersoon:<br />

E-mailadres:<br />

Telefoonnummer:<br />

Website:<br />

Postbus 200 / Stadhuisplein 1<br />

1300 AE<br />

Almere<br />

Ndl<br />

Wiebe Oosterhoff<br />

woosterhoff@almere.nl<br />

0612964332<br />

www.almere.nl<br />

* Vul hier e<strong>en</strong> officieel postadres in.<br />

01<br />

THE MISSING LINK<br />

02<br />

THE MISSING LINK<br />

03<br />

Aanmeldformulier IABR–2018 2017<br />

KOPGROEP STEDELIJK BEHEER<br />

Partners:<br />

Tags:<br />

Introductie:<br />

Barrières:<br />

Next steps:<br />

UPLOAD UW AFBEELDING HIER<br />

vink .jpg / .jpg2000 / .png of / .bmp aan<br />

Energie<br />

Won<strong>en</strong><br />

Zorg<br />

Project:<br />

(<strong>op</strong>tioneel)<br />

Type:<br />

Quote:<br />

(<strong>op</strong>tioneel)<br />

Contact:<br />

E-mail<br />

Telefoon<br />

Adres<br />

Facebook<br />

Twitter<br />

Instagram<br />

Platform<br />

Landbouw Circulariteit Water Biodiversiteit Mobiliteit<br />

Ontwikkelmodell<strong>en</strong> Bodem Infrastructuur<br />

Gebouw Wijk Stad Regio Land Wereld<br />

De toekomst van beheer is het<br />

beher<strong>en</strong> van de toekomst.<br />

wj.oosterhoff@rotterdam.nl<br />

Data<br />

Participatie<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer is e<strong>en</strong> informeel sam<strong>en</strong>werkingsverband tuss<strong>en</strong> de beheersinstanties van vijf<br />

geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Nederland: Zwolle, Zoetermeer, Leid<strong>en</strong>, Rotterdam <strong>en</strong> Almere. Stadsbeheer omvat<br />

verschill<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> die nu nog niet <strong>op</strong> elkaar zijn afgestemd (gro<strong>en</strong>, milieu, riolering, verlichting,...). Er wordt<br />

vooral gefocust <strong>op</strong> <strong>op</strong>erationalisering <strong>en</strong> niet <strong>op</strong> de toekomst. Sam<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> de vijf beheersinstanties hoe<br />

ze beheerstak<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> afstemm<strong>en</strong> <strong>op</strong> de grote (<strong>en</strong> simultane) transitievraagstukk<strong>en</strong>. Elk budget dat<br />

gebruikt wordt voor de vervanging van infrastructuur, is e<strong>en</strong> kans om het systeem in zijn geheel te<br />

herd<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. (vb. e<strong>en</strong> aantal wek<strong>en</strong> geled<strong>en</strong> leidde e<strong>en</strong> verzakking in de weg tot e<strong>en</strong> gaslek. We hebb<strong>en</strong> het<br />

gaslek hersteld i.p.v. de discussie te start<strong>en</strong> hoe we ander <strong>en</strong>ergiesysteem implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.)<br />

+ Waar begin je? (collectieve of autarkische <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong>? Oplossing<strong>en</strong> <strong>op</strong> abstract niveau of wijkniveau?)<br />

+ Vanuit welke transitie<strong>op</strong>gave vertrek je? Nood om de link tuss<strong>en</strong> beheer <strong>en</strong> transitiesprong<strong>en</strong> verder in<br />

kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Dat vergt sam<strong>en</strong>werking met vele andere di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Hoe kunn<strong>en</strong> we veel collectiever te<br />

werk gaan?<br />

+ Hoe gaan we verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong>? Hoe haak je aan <strong>op</strong> e<strong>en</strong> netwerk van actor<strong>en</strong> dat min of meer overal zit?<br />

+ Bij elkaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de ag<strong>en</strong>daʼs. In kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> wie wanneer welke investering<strong>en</strong><br />

moet do<strong>en</strong>, om beter <strong>op</strong> elkaar af te stemm<strong>en</strong>.<br />

+ K<strong>op</strong>peling van de beheerpraktijk met de ontwerp- <strong>en</strong> onderzoekspraktijk. Ambitie om e<strong>en</strong> leerstoel <strong>op</strong> te<br />

richt<strong>en</strong>.<br />

+ Via het uitwerk<strong>en</strong> van sc<strong>en</strong>arioʼs ton<strong>en</strong> tot wat beheer in staat is.<br />

+ Vertrekk<strong>en</strong> van de urg<strong>en</strong>tie <strong>op</strong> e<strong>en</strong> bepaalde plek. Investering<strong>en</strong> in onderhoud dat sowieso zou gebeur<strong>en</strong>.<br />

Informatiefiche 2018<br />

Als antwoord <strong>op</strong> de Call for Practices vulde de eerste g<strong>en</strong>eratie praktijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aanmeldformulier<br />

in <strong>en</strong> pitcht<strong>en</strong> ze hoe ze zich herk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> in de <strong>op</strong>roep van "The Missing<br />

Link" <strong>en</strong> waarom ze wild<strong>en</strong> meestapp<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> werktraject. Aanmeldformulier IABR–<br />

2018, K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, 2017.<br />

Er werd in kaart gebracht <strong>op</strong> welke manier ieder van de praktijk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> innovatieve<br />

vraag of kwestie inbracht, <strong>en</strong> <strong>op</strong> welke thema's er raakvlakk<strong>en</strong> ontstond<strong>en</strong>.<br />

Informatiefiche <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

76 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

77<br />

Circular Ports <strong>en</strong> Circular Mainframe 2018/2020<br />

Brood <strong>en</strong> Spel<strong>en</strong> (NL) & Productief Landschap (VL) 2018<br />

City Deal <strong>en</strong> Street Deal 2020/2021<br />

Who Cares (NL) & Onzichtbare Zorg (VL) 2017/2018<br />

Rond verschill<strong>en</strong>de thema's ontstond<strong>en</strong> communities of practice, simpelweg omdat<br />

er langs twee kant<strong>en</strong> van de gr<strong>en</strong>s traject<strong>en</strong> liep<strong>en</strong> of gel<strong>op</strong><strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitwisseling<br />

hierrond pertin<strong>en</strong>t was. Bov<strong>en</strong>: Pilootproject<strong>en</strong> Productief Landschap (VL)<br />

versus Prijsvraag Brood <strong>en</strong> Spel<strong>en</strong> (NL). Onder: Prijsvraag Who Cares (NL) versus<br />

Pilootproject<strong>en</strong> Onzichtbare Zorg (VL).<br />

Rond sommige thema's groeid<strong>en</strong> spontane afsprak<strong>en</strong>, waarbij het onderzoek van de<br />

<strong>en</strong>e partij begon te pass<strong>en</strong> in het werk van e<strong>en</strong> andere. Bov<strong>en</strong>: de verk<strong>en</strong>ning rond<br />

stadshav<strong>en</strong>s (VL) naast het werk aan het Circular Mainframe (NL). Bij andere vormd<strong>en</strong><br />

de doorbrak<strong>en</strong> aan de <strong>en</strong>e kant van de gr<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> inspiratie voor (ev<strong>en</strong>) ambitieuze<br />

traject<strong>en</strong> langs de andere kant. Onder: de CityDeal Op<strong>en</strong>bare Ruimte (NL) inspireert<br />

tot e<strong>en</strong> StreetDeal (VL).

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

78 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

79<br />

WERKGROEPEN<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

OVAM<br />

De stad <strong>als</strong><br />

spons<br />

Stiemerbeek<br />

DE<br />

URB<br />

ATL OVK<br />

Aquafin<br />

RE-ST<br />

ZERO<br />

Regio<br />

Herverkavelings<br />

project<strong>en</strong><br />

De-fragm<strong>en</strong>tatie<br />

BOV<br />

BOU<br />

Onthardings<br />

project<strong>en</strong><br />

Trage<br />

Weg<strong>en</strong><br />

OVAM<br />

ATL RTM<br />

Circuaire<br />

hav<strong>en</strong>s<br />

Eilandje II<br />

1010<br />

au<br />

ATL OVK<br />

OVAM<br />

Circular<br />

mainframe Sedim<strong>en</strong>t<br />

lab<br />

Twee communities of practice 2019<br />

Land-schapsbouw<br />

OVAM<br />

Tw<strong>en</strong>te<br />

HNS<br />

ORB<br />

Air for schools<br />

Ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong><br />

ATL OVK<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

Trage<br />

Weg<strong>en</strong><br />

Collectieve<br />

<strong>en</strong>ergietransformatie<br />

Leefbare<br />

mobiliteit<br />

TET<br />

RA<br />

ATL OVK<br />

BBKR<br />

ZERO<br />

Regio<br />

AR-TUR<br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

Voedsel voor<br />

de stad<br />

MA<br />

AT<br />

K<strong>op</strong>groep<br />

Stedelijk Beheer<br />

Symbiosis<br />

Circulair<br />

bouw<strong>en</strong><br />

CLT<br />

Brussels<br />

ZERO<br />

Regio<br />

ORB<br />

Miss Miyagi<br />

Ecodorp<strong>en</strong><br />

HEIM<br />

Voedselpark<strong>en</strong><br />

JPI<br />

Betaalbaar<br />

won<strong>en</strong><br />

HDS<br />

PV<br />

Who<br />

Cares<br />

re-vive<br />

Stad in<br />

de Maak<br />

Mogelijke nieuwe communities 2019<br />

ATL RTM<br />

ZERO<br />

Regio<br />

VDM<br />

Labo<br />

Ruimte<br />

ATL OVK<br />

OVAM<br />

ROT<br />

OR<br />

BC<br />

NAV<br />

Toestand<br />

...<br />

Deze verschill<strong>en</strong>de communities of practice volg<strong>en</strong> elk e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> tempo <strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> beheerd. Stand van zak<strong>en</strong> van twee exemplarische communities<br />

<strong>als</strong> voorbereiding voor Werkconfer<strong>en</strong>tie III, 2019.<br />

Wat zijn de deelnetwerk<strong>en</strong> die zo binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ontstaan? En kunn<strong>en</strong> ze elk<br />

door e<strong>en</strong> andere praktijk getrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>? Provocatie in het kader van e<strong>en</strong> subsidie-aanvraag,<br />

2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

80 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 2: Verbind<strong>en</strong>de praktijkkamer<br />

81<br />

designers<br />

devel<strong>op</strong>ers<br />

building<br />

practice<br />

universities<br />

policymakers<br />

industries<br />

€<br />

city council<br />

civil<br />

society<br />

politicians<br />

cultural<br />

institutions<br />

research<br />

institutions<br />

experts<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

civil<br />

support<br />

legal<br />

instrum<strong>en</strong>ts<br />

guiding principles<br />

1. The shared mission of the members is<br />

to accelerate transformation on the<br />

ground by making time and space to learn<br />

from each other in a more sustainable,<br />

egalitarian way.<br />

2. Collectively devel<strong>op</strong>ed knowledge is<br />

actively docum<strong>en</strong>ted and made publicly<br />

accessible for it to spread ev<strong>en</strong> further.<br />

3. Decisions within the community of<br />

partners are tak<strong>en</strong> by a transdisciplinary<br />

group of funders, users, etc.<br />

…<br />

cultural<br />

manifestation<br />

time<br />

World Transformation C<strong>en</strong>tre 2019<br />

€<br />

€<br />

experi<strong>en</strong>ce<br />

& expertise<br />

space<br />

financial<br />

means<br />

. The World Transformation C<strong>en</strong>ter is a work <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t that is<br />

hared betwe<strong>en</strong> diverse governm<strong>en</strong>tal and societal actors that are, with<br />

De praktijkkamer is e<strong>en</strong> "tuss<strong>en</strong>ruimte" tuss<strong>en</strong> heel diverse sector<strong>en</strong> <strong>en</strong> expertises.<br />

heir ith Eén their own van de own specific ti<strong>en</strong> schema's specific objectives gemaakt objectives in het and kader ongoing and van de ongoing reflectie explorations, <strong>op</strong> You explorations, Are Here 2018 dealing dealing with the<br />

(World Transformation C<strong>en</strong>tre) voor de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage 2019,<br />

ransitions ith Architecture the transitions and Workroom the Brussels. necessary and the necessary transformations transformations of our living of our living<br />

nvironm<strong>en</strong>ts.<br />

8. The workspace stresses the need of a system change at the level of<br />

of the the practice, practice, policy policy and and governance governance by by embracing embracing the the principles principles of a of<br />

a peer-to-peer peer-to-peer<br />

Wat zijn de afsprak<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t. <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t.<br />

die (moet<strong>en</strong>) gemaakt<br />

It It puts puts<br />

word<strong>en</strong><br />

the into zo'n<br />

values practice<br />

tuss<strong>en</strong>ruimte?<br />

of a a<br />

Wie<br />

commons-based<br />

commons-based<br />

kan<br />

wat inbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>? Eén van de ti<strong>en</strong> schema's gemaakt in het kader van de reflectie <strong>op</strong><br />

economy<br />

You Are Here of<br />

2018 shared<br />

(World Transformation and co-owned<br />

C<strong>en</strong>tre) voor resources,<br />

de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture<br />

into and practice, values<br />

et<br />

experi<strong>en</strong>ce,<br />

de Paysage 2019, Architecture Workroom Brussels.<br />

and<br />

time, measures space, experi<strong>en</strong>ce, trust and civil time, support space, trust as well and as civil financial support means as well and as

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

83<br />

Experim<strong>en</strong>t 3<br />

Increm<strong>en</strong>tele<br />

ag<strong>en</strong>da

Politiek <strong>en</strong> bestuurlijke organisatievorm<strong>en</strong><br />

Beheer van infrastructuur, bodem <strong>en</strong> grond<br />

Wet- <strong>en</strong> regelgeving<br />

Hernieuwbare<br />

<strong>en</strong>ergie<br />

Financieringsstrategieën<br />

Sociaal contract<br />

Gezonde landbouw<br />

Gedeelde mobiliteit<br />

Zorgzame<br />

leefomgeving<br />

Biodiversiteit<br />

<strong>en</strong> water<br />

(Re)productieve stad<br />

Eind 2017 werd er e<strong>en</strong> onderzoeksag<strong>en</strong>da<br />

met zes<br />

‘transitiesprong<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> zes<br />

‘transitiesleutels’ gepubliceerd.<br />

De transitiesprong<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />

thematisch: Hernieuwbaar<br />

Energielandschap, Ruimte<br />

voor Biodiversiteit <strong>en</strong> Water,<br />

Zorgzame Leefomgeving, (Re)-<br />

Productieve Stad, E<strong>en</strong> Nieuw<br />

Mobiliteitssysteem <strong>en</strong> Gezonde<br />

Landbouw. Daar dwars <strong>op</strong> lag<strong>en</strong><br />

de transitiesleutels: Beheer<br />

van Infrastructuur, Bodem <strong>en</strong><br />

Grond, Wet- <strong>en</strong> Regelgeving,<br />

Financieringsstrategieën,<br />

Ontwikkeling van K<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />

Distributie van Expertise,<br />

Sociaal Contract <strong>en</strong> Politiek <strong>en</strong><br />

Bestuurlijke Organisatievorm<strong>en</strong>.<br />

Hoe was die ag<strong>en</strong>da <strong>op</strong>gesteld?<br />

JD De ag<strong>en</strong>da waar het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

in 2018 mee van start ging, is e<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>komst van de verschill<strong>en</strong>de<br />

visies van vier organisaties: de IABR,<br />

het Team Vlaams Bouwmeester,<br />

het <strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester <strong>en</strong><br />

Architecture Workroom Brussels<br />

(AWB). Het perspectief dat George<br />

Brugmans (IABR) inbracht is dat van<br />

de sabbatical detour: de culturele<br />

vrijruimte is de plek waar we de<br />

bestaande vraag tijdelijk in e<strong>en</strong> andere<br />

omgeving br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> – e<strong>en</strong> omweg t<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>zichte van de traditionele process<strong>en</strong>.<br />

Leo Van Broeck (Team Vlaams<br />

Bouwmeester) kijkt naar de manier<br />

waar<strong>op</strong> ontwerpers kunn<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong><br />

aan grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> transities.<br />

In Nederland zet Floris Alkemade<br />

(<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester) in <strong>op</strong> de<br />

overtuiging dat verbeeldingskracht<br />

helpt om het ‘verlang<strong>en</strong> naar verandering’<br />

teweeg te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hij stelt dat er<br />

doorbrak<strong>en</strong> mogelijk zijn <strong>als</strong> we verandering<br />

niet zi<strong>en</strong> <strong>als</strong> bedreiging, maar <strong>als</strong><br />

we door middel van ontwerp verbeeld<strong>en</strong><br />

dat verandering ook iets w<strong>en</strong>selijks<br />

kan zijn. En de b<strong>en</strong>adering vanuit AWB<br />

is dat er e<strong>en</strong> <strong>en</strong>abling <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t<br />

nodig is, waardoor grote ruimtelijke<br />

transities vertaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar<br />

verandering <strong>op</strong> veel plekk<strong>en</strong> tegelijk,<br />

via e<strong>en</strong> programmatische aanpak. Die<br />

aanpak vertrekt vanuit het geloof in<br />

‘The next big thing will be a lot of small<br />

things’: grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> vertaald<br />

moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar vele lokale<br />

acties, die door lokale coalities word<strong>en</strong><br />

getrokk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> programmawerking<br />

ambieert niet om met één beslissing<br />

e<strong>en</strong> hele regio te transformer<strong>en</strong>, maar<br />

om de <strong>en</strong>ergie die <strong>op</strong> e<strong>en</strong> lokale schaal<br />

bestaat, te ondersteun<strong>en</strong> <strong>en</strong> voed<strong>en</strong>.<br />

HM Die eerste ag<strong>en</strong>da werd eind 2017<br />

gepubliceerd in het Curator Statem<strong>en</strong>t<br />

van de IABR–2018. Op hetzelfde<br />

mom<strong>en</strong>t werd de Call for Practices<br />

gelanceerd. Uit de vele reacties daar<strong>op</strong><br />

werd<strong>en</strong> de praktijk<strong>en</strong> geselecteerd die<br />

uiteindelijk het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zoud<strong>en</strong><br />

vorm<strong>en</strong>. Die eerste ag<strong>en</strong>da was sterk<br />

c<strong>en</strong>traal gecureerd. The Missing Link<br />

is e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>tele vraag binn<strong>en</strong> alle<br />

grote transities, <strong>en</strong> daarom koz<strong>en</strong> we<br />

niet voor één thema. We maakt<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

heldere keuze: het gaat over alles tegelijkertijd.<br />

Niet waarover het gaat (de<br />

wat-vraag), maar wel het ‘handelingsperspectief’<br />

voor de realisatie van de<br />

verschill<strong>en</strong>de transities (de hoe-vraag)<br />

was dé c<strong>en</strong>trale kwestie.<br />

JD De transitiesleutels zijn in die zin<br />

ook belangrijk: hoe zi<strong>en</strong> nieuwe financieringslogica’s<br />

of governance-modell<strong>en</strong><br />

eruit? Welke alternatieve ontwikkelmodell<strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> we bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong>?

De transitiesleutels gaan over de<br />

tools, de instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de methodiek<strong>en</strong><br />

die we hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> die we moet<strong>en</strong><br />

ontwikkel<strong>en</strong> om aan de transities te<br />

kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> van de praktijk<strong>en</strong><br />

die zich daar heel sterk in herk<strong>en</strong>de,<br />

was de ‘K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer’<br />

van de beheersambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> van de<br />

Nederlandse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Almere,<br />

Zoetermeer, Rotterdam, Leid<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Zwolle. Zij steld<strong>en</strong> vast dat er vanuit het<br />

stadsbeheer elke dag wel e<strong>en</strong> straat<br />

wordt <strong>op</strong><strong>en</strong>gelegd, om die meestal<br />

weer dicht te legg<strong>en</strong> zonder iets fundam<strong>en</strong>teel<br />

veranderd te hebb<strong>en</strong>. In<br />

het beheer <strong>en</strong> onderhoud van publieke<br />

ruimte <strong>en</strong> infrastructur<strong>en</strong> wordt <strong>jaar</strong>lijks<br />

e<strong>en</strong> bom geld geïnvesteerd, precies <strong>op</strong><br />

die plekk<strong>en</strong> waar ook grote transities<br />

aangepakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hun vraag<br />

<strong>en</strong> voorstel luidde: kunn<strong>en</strong> we de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

over de transities, de logica van stadsontwikkeling<br />

<strong>en</strong> het vakmanschap van<br />

stadsbeheer niet slimmer schakel<strong>en</strong>?<br />

Daarmee zitt<strong>en</strong> zij duidelijk dwars <strong>op</strong><br />

alle transities gepositioneerd.<br />

HM De kracht van de ag<strong>en</strong>da van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is dat ze wel e<strong>en</strong> kader<br />

biedt, maar niet statisch is. De ag<strong>en</strong>da<br />

wordt increm<strong>en</strong>teel gestructureerd <strong>en</strong><br />

evolueert steeds verder. Ze wordt door<br />

de praktijk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

voortdur<strong>en</strong>d bijgesteld <strong>op</strong> basis van<br />

e<strong>en</strong> kruising van inzicht<strong>en</strong>. Je zou kunn<strong>en</strong><br />

zegg<strong>en</strong> dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> e<strong>en</strong><br />

radicaal flexibele ag<strong>en</strong>da voor<strong>op</strong>stelt.<br />

De gedeelde ag<strong>en</strong>da van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is dus e<strong>en</strong> steeds<br />

evoluer<strong>en</strong>de ag<strong>en</strong>da. Hoe werkt<br />

dat in de praktijk, welk proces<br />

wordt hiervoor gehanteerd?<br />

Vervangt de nieuwe ag<strong>en</strong>da<br />

daarmee telk<strong>en</strong>s de voorgaande?<br />

JD Heel concreet: rond de zes transitiesprong<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> transitiesleutels hebb<strong>en</strong><br />

we werksessies georganiseerd in<br />

de setting van de IABR-t<strong>en</strong>toonstelling<br />

in Rotterdam. Daarin werd<strong>en</strong> synergieën<br />

<strong>en</strong> gelijkaardige vraagstukk<strong>en</strong><br />

leesbaar <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> we scherper<br />

b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> waar concrete kans<strong>en</strong><br />

lag<strong>en</strong> voor verandering <strong>en</strong> versnelling.<br />

In e<strong>en</strong> tweede ronde hebb<strong>en</strong> we de<br />

praktijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> ingedeeld <strong>op</strong><br />

de kruising<strong>en</strong> van de transitiesprong<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de transitiesleutels. Die vormd<strong>en</strong><br />

neg<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de ‘tafels’ tijd<strong>en</strong>s<br />

onze allereerste werkconfer<strong>en</strong>tie, aan<br />

het einde van de IABR–2018. Daaruit<br />

zijn dan neg<strong>en</strong> ‘werkprogramma’s’ ontstaan,<br />

die in de Brusselse t<strong>en</strong>toonstelling<br />

You Are Here zijn doorontwikkeld<br />

tot de volg<strong>en</strong>de werktafels: City as a<br />

Sponge, De-Fragm<strong>en</strong>tation, Circular<br />

Harbours, Land-Scape Building,<br />

Food for the City, Slow Mobility,<br />

Affordable Living, Collective Energy<br />

Transformation <strong>en</strong> Circular Building.<br />

De werksessies in de zomer van 2020<br />

war<strong>en</strong> <strong>op</strong> basis van de gesprekk<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> het werk<strong>en</strong> met de verschill<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> net weer anders <strong>en</strong> preciezer<br />

getiteld: Circulaire Hav<strong>en</strong>s,<br />

Stedelijk Beheer, Voedsel <strong>en</strong> Bodem,<br />

Zorgzame Buurt<strong>en</strong>, Energiewijk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

Mobiliteitskn<strong>op</strong><strong>en</strong>.<br />

HM Terwijl de eerste ag<strong>en</strong>da nog<br />

door e<strong>en</strong> selecte groep, namelijk de<br />

curator<strong>en</strong>, was vastgelegd, zijn de<br />

volg<strong>en</strong>de versies door e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>de<br />

groep praktijk<strong>en</strong> bepaald. Iedere<br />

nieuwe versie van de ag<strong>en</strong>da is dus<br />

eig<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong> mutatie van de vorige.<br />

Uit Zorgzame Leefomgeving zijn de<br />

Zorgzame Buurt<strong>en</strong> geëvolueerd. Uit<br />

de (Re)Productieve Stad kom<strong>en</strong> de<br />

Circulaire Hav<strong>en</strong>s voort. En telk<strong>en</strong>s<br />

'<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> works with a certain nonchalance, or<br />

ev<strong>en</strong> distrustfulness towards its achievem<strong>en</strong>ts.<br />

This is possibly the most important contribution<br />

of the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, its somehow activist position,<br />

inciting decision-makers to betray their part, just<br />

to discover and embrace new responsibilities while<br />

creating new fora because the old ones might have<br />

become sclerotic. There is no doubt this is the way<br />

to proceed, through the <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> and the many<br />

other platforms that refuse to give up by embracing<br />

catastr<strong>op</strong>he and prefer to fabricate the materi<strong>als</strong> our<br />

collective future will be made of.'<br />

Nadia Casabella,<br />

1010au & ULB Faculty of Architecture

wanneer de focus aangescherpt werd,<br />

kond<strong>en</strong> ook nieuwe m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

uitg<strong>en</strong>odigd die belangrijk zijn binn<strong>en</strong><br />

het vernieuwde thema. Het was e<strong>en</strong><br />

collectief proces.<br />

JD Dat die mutaties plaatsvind<strong>en</strong> is<br />

cruciaal. Ze gebeur<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>s in functie<br />

van dezelfde twee vrag<strong>en</strong>.<br />

T<strong>en</strong> eerste: welke werkprogramma’s<br />

moet<strong>en</strong> we verdiep<strong>en</strong> zodat ze de concrete<br />

realisatie van transities mogelijk<br />

mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> versnell<strong>en</strong>? T<strong>en</strong> tweede:<br />

hebb<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> groep van praktijk<strong>en</strong><br />

die bereid is om sam<strong>en</strong> de volg<strong>en</strong>de<br />

stap te zett<strong>en</strong>? Die gezam<strong>en</strong>lijke <strong>en</strong>ergie<br />

om The Missing Link <strong>op</strong> werkspor<strong>en</strong><br />

te hack<strong>en</strong>, is het leidmotief aan<br />

de hand waarvan we keuzes hebb<strong>en</strong><br />

gemaakt. Wanneer we zi<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong><br />

werktafel e<strong>en</strong> praatbarak wordt, gaan<br />

we er – minst<strong>en</strong>s tijdelijk – niet mee<br />

door binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>.<br />

HM Ook dat is iets dat we pas in de<br />

lo<strong>op</strong> van het proces zelf hebb<strong>en</strong> beseft:<br />

dat het niet erg is dat we begonn<strong>en</strong> zijn<br />

met twaalf, dan neg<strong>en</strong>, dan acht <strong>en</strong> nu<br />

zes werklijn<strong>en</strong>. Dat spontane proces<br />

typeert de gezam<strong>en</strong>lijke zoektocht <strong>en</strong><br />

de iteratief gestuurde manier van werk<strong>en</strong><br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. We verkiez<strong>en</strong><br />

vooruitgang bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gemakkelijk te<br />

verter<strong>en</strong> verhaal!<br />

JD Die evolutie betek<strong>en</strong>t niet dat de<br />

ag<strong>en</strong>da telk<strong>en</strong>s wordt vervang<strong>en</strong> door<br />

e<strong>en</strong> nieuwe. Het grid van de zes transitiesprong<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> de zes transitiesleutels<br />

is nog steeds waardevol <strong>en</strong> is tot <strong>op</strong><br />

vandaag de onderlegger. Maar we<br />

hebb<strong>en</strong> onze <strong>en</strong>ergie gericht <strong>op</strong> de<br />

kruising<strong>en</strong> <strong>en</strong> spor<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

dit grid. Zo bouw<strong>en</strong> we verder aan het<br />

raamwerk dat in 2017 is <strong>op</strong>gemaakt.<br />

'Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> interessante <strong>en</strong> verrijk<strong>en</strong>de<br />

omgeving geblek<strong>en</strong> om overzicht <strong>en</strong> structuur te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

in e<strong>en</strong> groot thema <strong>als</strong> de landbouwtransitie. De<br />

inspiratie vanuit e<strong>en</strong> andere context geeft perspectief<br />

<strong>op</strong> nieuwe <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong>, <strong>en</strong> kan tev<strong>en</strong>s zorg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />

ontspanning in het debat door over de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> he<strong>en</strong><br />

te kijk<strong>en</strong>. De grote thema’s vrag<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> langjarige<br />

aanpak <strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> lijkt daar geschikt voor.'<br />

Jandirk Hoekstra & Jaap van der Salm,<br />

H+N+S Landschapsarchitect<strong>en</strong>

136<br />

224 DE LAGE LANDEN 2020-2100<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Deel 3<br />

Deel 3<br />

225<br />

137<br />

178 DE LAGE LANDEN 2020-2100<br />

EEN TOEKOMSTVERKENNING<br />

Deel 3<br />

Deel 3<br />

273<br />

179<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

90 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

STRATEGISCHE DOELEN<br />

91<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

A<br />

B<br />

C<br />

strategie 1 — <strong>en</strong>ergiewijk<strong>en</strong><br />

Collectief verwarm<strong>en</strong> <strong>op</strong> wijkniveau<br />

Coöperaties van <strong>en</strong>ergieproduc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>ergietransitie <strong>als</strong> motor voor stadsontwikkeling<br />

strategie 2 — <strong>en</strong>ergy ori<strong>en</strong>ted Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t<br />

Warmte vraagt om nabijheid<br />

Zonnepanel<strong>en</strong> of windturbines?<br />

strategie 3 — grootschalig schakel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong>ergieregio’s<br />

<strong>en</strong>ergiecoalities<br />

eur<strong>op</strong>ees super grid<br />

strategie 7 — voedselfabriek<br />

kunstmatige eiwitproductie<br />

Precisielandbouw<br />

van gre<strong>en</strong>port tot mainport<br />

HernieUWBare<br />

<strong>en</strong>ergie<br />

strategie 8 — stadsvoorzi<strong>en</strong><strong>en</strong>de landbouw<br />

korte-ket<strong>en</strong>landbouw<br />

voedsel-woon-landschap<br />

Lokale foodhubs<br />

strategie 9 — Land-schaps-bouw<br />

Complem<strong>en</strong>taire landbouw<br />

Circulair waterbeheer<br />

klimaatadaptatie <strong>en</strong> biodiversiteit<br />

geZonDe<br />

LanDBoUW<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

C<br />

A<br />

B<br />

strategie 4 — service stations<br />

nieuwe basismobiliteit<br />

service stations<br />

k<strong>op</strong>peling aan het <strong>en</strong>ergiegrid<br />

strategie 5 — geïntegreerde infrastructuur<br />

reductie <strong>en</strong> herprogrammering van het weg<strong>en</strong>net<br />

van e<strong>en</strong> parallel naar e<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>tair mobiliteitssysteem<br />

Cultuuromslag<br />

strategie 6 — De polyc<strong>en</strong>trische stad<br />

Polyc<strong>en</strong>trisch georganiseerde sted<strong>en</strong><br />

gedeelde mobiliteit vergroot de publieke ruimte in de stad<br />

strategie 10 — <strong>op</strong><strong>en</strong> hav<strong>en</strong><br />

mijn<strong>en</strong> van de 21ste eeuw<br />

noordzee-economie<br />

noordzeested<strong>en</strong><br />

strategie 11 — De productieve stad<br />

symbiose van <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>- <strong>en</strong> maakindustrie<br />

De circulaire stad<br />

overbrugg<strong>en</strong> van sociale teg<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong><br />

strategie 12 — Distributiedorp<strong>en</strong><br />

Dec<strong>en</strong>trale logistiek<br />

Fysieke deelplatform<strong>en</strong><br />

geDeeLDe<br />

moBiLiteit<br />

CirCULaire<br />

eConomie<br />

De Lage Land<strong>en</strong> 2017 Designing the Future 2017<br />

Vlaams Bouwmeester<br />

Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

De ag<strong>en</strong>da van de Rijksbouwmeester<br />

Ruimte mak<strong>en</strong><br />

voor m<strong>en</strong>s<br />

<strong>en</strong> natuur<br />

BWMSTR<br />

2017–2020<br />

© Éva Le Roi<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

1 Anders ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

bouw<strong>en</strong> voor meer lev<strong>en</strong>skwaliteit <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte<br />

2 Won<strong>en</strong> gericht <strong>op</strong><br />

lev<strong>en</strong>skwaliteit <strong>en</strong> duurzame<br />

ontwikkeling<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

We hebb<strong>en</strong> nood aan <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte voor natuur, biodiversiteit, voedselproductie, recreatie, ontspanning,<br />

drinkwatervoorzi<strong>en</strong>ing, waterhuishouding, <strong>en</strong>zovoort. Daarnaast is ook de belevingswaarde van<br />

belang: we hecht<strong>en</strong> waarde aan <strong>op</strong><strong>en</strong> landschapp<strong>en</strong> omdat we ze mooi vind<strong>en</strong>, omdat ze spor<strong>en</strong> van<br />

het verled<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>, omdat we er de stilte kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>zoek<strong>en</strong>, omdat we er in vrijheid door kunn<strong>en</strong><br />

beweg<strong>en</strong>, omdat we er graag <strong>op</strong> vakantie gaan... Wil m<strong>en</strong> in de Vlaamse context werk mak<strong>en</strong> van<br />

de vrijwaring <strong>en</strong> creatie van <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte én van andere duurzaamheidsdoelstelling<strong>en</strong> (e<strong>en</strong> betere<br />

mobiliteit, efficiëntere di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing…), dan is het terugdring<strong>en</strong> van het ruimtebeslag e<strong>en</strong> eerste,<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

noodzakelijke voorwaarde.<br />

Ons huidige woonmodel heeft Vlaander<strong>en</strong> ruimtelijk lat<strong>en</strong> dichtslibb<strong>en</strong> <strong>en</strong> ons <strong>op</strong>gezadeld met e<strong>en</strong><br />

3 E<strong>en</strong> zorgzame omgang<br />

zeer moeilijk <strong>en</strong> milieubelast<strong>en</strong>d mobiliteitsverhaal (auto-afhankelijkheid, fileleed…). Dit heeft <strong>op</strong><br />

Als Bouwmeester wil ik de creativiteit <strong>en</strong> innovatieve kracht van ontwerpers maximaal inzett<strong>en</strong> voor<br />

zijn beurt weer e<strong>en</strong> vermindering van de woonkwaliteit met zich gebracht. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wordt in België<br />

de ontsnippering van Vlaander<strong>en</strong>, de verdichting <strong>en</strong> kernversterking in sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong>, de versterking<br />

<strong>en</strong> uitbreiding van het gro<strong>en</strong>-blauwe netwerk <strong>en</strong> de creatie van gro<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong> met verhoogde<br />

72% meer met <strong>en</strong>ergie erfgoed per m² woon<strong>op</strong>pervlakte voor verbruikt e<strong>en</strong> dan kwalitatieve<br />

het Eur<strong>op</strong>ese gemiddelde. Doordat de<br />

gemiddelde <strong>op</strong>pervlakte van onze woning<strong>en</strong> in verhouding tot onze buurland<strong>en</strong> ook nog significant<br />

ecologische waarde. Ik wil dan ook actief meewerk<strong>en</strong> aan de verdere verscherping <strong>en</strong> de versnelde<br />

realisatie van de brede doelstelling<strong>en</strong> die zijn <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Witboek Beleidsplan Ruimte<br />

groter leefomgeving<br />

is, bedraagt ons <strong>en</strong>ergieverbruik per woning zelfs meer dan het dubbele van het Eur<strong>op</strong>ese<br />

gemiddelde. Niet voor niets Vlaams vormt Bouwmeester ‘Slim won<strong>en</strong> – Meerjar<strong>en</strong>programma <strong>en</strong> lev<strong>en</strong>’ e<strong>en</strong> van 2017-2020 de zev<strong>en</strong> transitieprioriteit<strong>en</strong> die<br />

Vlaander<strong>en</strong>, met focus <strong>op</strong> de creatie van e<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>amere, beter uitgeruste <strong>en</strong> meer inclusieve<br />

De werd<strong>en</strong> inzet gedefinieerd van ontwerp in <strong>en</strong> het ontwerp<strong>en</strong>d kader van onderzoek Visie 2050, in de de omgang toekomstvisie met ons van gebouwd de Vlaamse <strong>en</strong> landschappelijk<br />

Regering. Het<br />

leefomgeving.<br />

patrimonium Team Vlaams 4 kan Bouwmeester de lev<strong>en</strong>skwaliteit is E<strong>en</strong> reeds in actief sted<strong>en</strong> doelmatig<br />

bij dit <strong>en</strong> dorp<strong>en</strong> transitietraject aanzi<strong>en</strong>lijk betrokk<strong>en</strong>. verhog<strong>en</strong>. Aansluit<strong>en</strong>d Zowel de wil culturele ik het<br />

waarde bouwmeesterschap, <strong>als</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> zowel via van de hergebruik projectmatige (van bouwelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, aanpak <strong>als</strong> door material<strong>en</strong>…) het initiër<strong>en</strong> van <strong>en</strong> herbestemming<br />

onderzoek, inzett<strong>en</strong><br />

om daarbij de woonproblematiek telk<strong>en</strong>s zorgvuldig te word<strong>en</strong> ker<strong>en</strong> overwog<strong>en</strong>. <strong>en</strong> de woonkwaliteit Door aan te al verbeter<strong>en</strong>, deze aspect<strong>en</strong> met de aandacht juiste aandacht voor de<br />

Op<strong>en</strong> ruimte is daarbij te beschouw<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> publiek goed dat we moet<strong>en</strong> behoud<strong>en</strong> voor volg<strong>en</strong>de<br />

moet<strong>en</strong><br />

g<strong>en</strong>eraties,<br />

publiek<br />

<strong>en</strong> dat ook voor<br />

<strong>op</strong>drachtgeverschap <strong>en</strong><br />

Vlaams de huidige Bouwmeester g<strong>en</strong>eratie, – Meerjar<strong>en</strong>programma in haar diversiteit, 2017-2020 (deels) toegankelijk of <strong>op</strong> zijn<br />

te volg<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong>:<br />

minst<br />

bested<strong>en</strong>,<br />

waarneembaar<br />

kunn<strong>en</strong> we<br />

moet<br />

niet<br />

zijn.<br />

alle<strong>en</strong><br />

In functie<br />

‘meer do<strong>en</strong><br />

van die<br />

met<br />

sociale<br />

minder’,<br />

bekommernis<br />

maar g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong><br />

we historisch<br />

we e<strong>en</strong> beter<br />

gelaagde,<br />

ev<strong>en</strong>wicht<br />

zoek<strong>en</strong> ondernemerschap<br />

<strong>en</strong><br />

veelzijdige — e<strong>en</strong> locatie-gestuurde woonstkeuze: won<strong>en</strong> in de stad of in de dorpskern, nabij voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />

boei<strong>en</strong>de<br />

individuele<br />

leefomgeving<strong>en</strong>.<br />

<strong>en</strong> collectieve<br />

Ik wil<br />

belang<strong>en</strong>.<br />

met het ag<strong>en</strong>tschap<br />

Ik wil er mee<br />

Onroer<strong>en</strong>d<br />

over wak<strong>en</strong><br />

Erfgoed<br />

dat <strong>op</strong><strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong><br />

kno<strong>op</strong>punt<strong>en</strong> om ambitieuze, van kwaliteitsvolle <strong>op</strong><strong>en</strong>baar vervoer, hed<strong>en</strong>daagse zorgt voor interv<strong>en</strong>ties e<strong>en</strong> rijker <strong>en</strong> te diverser help<strong>en</strong> aanbod realiser<strong>en</strong>. van woning<strong>en</strong>, Sam<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> maar<br />

ruimte<br />

niet louter e<strong>en</strong> verhaal van geprivilegieerd<strong>en</strong> wordt. Werk mak<strong>en</strong> van verdichting <strong>en</strong> kernversterking<br />

T<strong>en</strong>einde we <strong>als</strong> ook constructieve van zorg, gro<strong>en</strong> gesprekspartners <strong>en</strong>zovoort.<br />

betek<strong>en</strong>t niet de doelstelling<strong>en</strong> zozeer dat we minder van ruimtelijke moet<strong>en</strong><br />

de dialoog<br />

gaan kwaliteit, bouw<strong>en</strong><br />

met verdichting publieke<br />

of kleiner <strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtgevers<br />

won<strong>en</strong>, maatschappelijke maar wél<br />

over<br />

dat<br />

hun meerwaarde<br />

we <strong>op</strong><br />

erfgoed<br />

zoek<br />

<strong>op</strong>timaal aangaan. — schaalvergroting 5 te Het kunn<strong>en</strong> begin 2016 bereik<strong>en</strong>, in de <strong>op</strong>gestarte woningbouw Regelgeving wil ik publieke Projectbureau <strong>als</strong> alternatief actor<strong>en</strong> Herbestemming <strong>en</strong> voor lokale <strong>als</strong> individueel overhed<strong>en</strong> proactief<br />

Kerk<strong>en</strong> bouwheerschap: <strong>en</strong> de editie 2017 collectief<br />

gaan naar nieuwe modell<strong>en</strong>, die winst<strong>en</strong> <strong>op</strong>lever<strong>en</strong> voor iedere<strong>en</strong>.<br />

vertrouwd mak<strong>en</strong> met van<br />

de ondernemerslogica Meesterproef, particulier <strong>op</strong>drachtgeverschap, gewijd van aan de ‘Erfgoed bouw- private <strong>en</strong> <strong>en</strong> vastgoedmarkt. herbestemming’, groepswoningbouw Dit vorm<strong>en</strong> inzicht door kan alvast de ingezet vrije eerste markt, word<strong>en</strong> stapp<strong>en</strong> coöperatiev<strong>en</strong>, om naar met verdere<br />

Om<br />

de<br />

Vlaams Bouwmeester – Meerjar<strong>en</strong>programma 2017-2020<br />

beperkte community<br />

deze sam<strong>en</strong>werking. kwaliteitsinstrum<strong>en</strong>t<br />

overheidsmiddel<strong>en</strong> problematiek<br />

land Algeme<strong>en</strong> trusts,<br />

voldo<strong>en</strong>de<br />

cohousing tegelijk wil aan ik ruimtelijke bod<br />

<strong>en</strong> onze het verhouding lat<strong>en</strong><br />

won<strong>en</strong> economische kom<strong>en</strong>, tot verzamelgebouw<strong>en</strong> overgeleverde werd meerwaarde het Team cultuurgoeder<strong>en</strong> Vlaams<br />

bied<strong>en</strong> te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> Bouwmeester<br />

sleutel strev<strong>en</strong> <strong>en</strong> om tot<br />

economische naar versterkt<br />

betaalbaarder, e<strong>en</strong> actievere, met e<strong>en</strong> winst<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong>ruimte­adviseur.<br />

kwalitatiever verantwoordelijke herinvester<strong>en</strong> (bijv. omgang, door<br />

Bij in de maatschappelijke het<br />

verdere waarbij voorzi<strong>en</strong><br />

visievorming we van onszelf gedeelde doeleind<strong>en</strong>. minder <strong>en</strong> ruimtes<br />

begeleiding zi<strong>en</strong> Het <strong>en</strong> <strong>als</strong> zal voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>) erfg<strong>en</strong>am<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> van publieke tot ev<strong>en</strong>wichtige<br />

hebb<strong>en</strong> <strong>op</strong>drachtgevers<br />

(wat <strong>en</strong><br />

Ruimtelijke <strong>en</strong>ergiezuiniger wij onderhandeling<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong> architecturale won<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> met ontwerp<strong>en</strong> private bewar<strong>en</strong>?) partij<strong>en</strong>, ontstaan dan binn<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> <strong>als</strong> billijke e<strong>en</strong> erflaters complex verdeling (wat wetgev<strong>en</strong>d will<strong>en</strong> van maatschappelijke <strong>als</strong> kader. erfdeel E<strong>en</strong> doorgev<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> moet,<br />

project<br />

particuliere<br />

<strong>en</strong><br />

6<br />

zal bijzondere aandacht<br />

aan verhoogde om winst<strong>en</strong>. volg<strong>en</strong>de vergunbaar woonmobiliteit Zo g<strong>en</strong>eratie?). kan bijvoorbeeld zijn,<br />

Sam<strong>en</strong>werking<br />

uitgaan naar<br />

rek<strong>en</strong>ing Onze functie gedacht bijzonder houd<strong>en</strong> van word<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>skwaliteit: aandacht met regels zal diverse <strong>en</strong> uitgaan kernversterking<br />

over<br />

norm<strong>en</strong>. vorm<strong>en</strong> naar: Deze<br />

de<br />

— het verwerv<strong>en</strong> van inzicht in het sam<strong>en</strong>spel tuss<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte <strong>en</strong> verstedelijking van ‘onderhandelingssted<strong>en</strong>bouw’,<br />

van<br />

kunn<strong>en</strong> biedt<br />

<strong>en</strong> mogelijkhe-<br />

algeme<strong>en</strong><br />

waar-<br />

geld<strong>en</strong>d voor zijn geme<strong>en</strong>schapsvorming, (burgerlijk waarbij bijkom<strong>en</strong>de wetboek, EPB-regelgeving…), dichtheid efficiëntere wordt thuiszorg toegestaan sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> <strong>en</strong>zovoort. in ruil met voor de meer bestemming gro<strong>en</strong>e ruimte van het (of<br />

gebouw erfgoed won<strong>en</strong><br />

gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />

landschaps- ecosystem<strong>en</strong>,<br />

het <strong>op</strong>gev<strong>en</strong> (wooncode, van werk<strong>en</strong> sociale elders toegankelijkheidsnorm<strong>en</strong> beter<br />

he<strong>en</strong><br />

<strong>als</strong> onderbouwing voor keuzes in ruimtelijke project<strong>en</strong><br />

— sam<strong>en</strong>werking voor meer woningbouw: geleg<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

aane<strong>en</strong>geslot<strong>en</strong><br />

elkaar bouwrecht<strong>en</strong>), sociale afstemm<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><strong>en</strong> huisvestingsmaatschappij<strong>en</strong> van voor ruimte,<br />

(door <strong>op</strong><strong>en</strong>bare kwalitatieve het<br />

over<br />

stimuler<strong>en</strong> gebouw<strong>en</strong>,<br />

administratieve aanleg van brandveiligheidsnorm<strong>en</strong>…)<br />

van kamp<strong>en</strong> de publieke di<strong>en</strong>st<strong>en</strong>sector<br />

sectorale vandaag ruimte, gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> met maar voor de<br />

of de locatiegebond<strong>en</strong> inbr<strong>en</strong>g onbetaalbaarheid ook van van aangepaste woonfuncties zijn van maakindustrie (RUP’s, het <strong>op</strong> r<strong>en</strong>over<strong>en</strong> met verkavelingsvoorschrift<strong>en</strong>, <strong>op</strong><strong>en</strong>baar van de historische kern, vervoer verzamelgebouw<strong>en</strong>…)<br />

goed wijk<strong>en</strong> ontslot<strong>en</strong> lokale met parkeernorm<strong>en</strong>…). grondgebond<strong>en</strong> locaties, voor woning<strong>en</strong>. de injectie Deze regelgeving<br />

bijkom<strong>en</strong>de sociaal<br />

Voor van<br />

Het<br />

he<strong>en</strong>.<br />

Vlaamse<br />

r<strong>en</strong>ovatie ontstaat grondgebied<br />

ondersteun<strong>en</strong>de betaalbaar vanuit waardevolle e<strong>en</strong> won<strong>en</strong>:<br />

maakt<br />

kwaliteitszorg<br />

deel<br />

functies, sociale ondersteun<strong>en</strong><br />

uit van<br />

<strong>en</strong>zovoort. woning<strong>en</strong> rond<br />

e<strong>en</strong><br />

bepaalde van<br />

veel<br />

wil huisvestingsmaatschappij<strong>en</strong><br />

ruimer<br />

ik inzett<strong>en</strong> thema’s<br />

orohydrografisch,<br />

<strong>op</strong> (hygiëne, e<strong>en</strong> werkbaar veiligheid,<br />

economisch<br />

bij ev<strong>en</strong>wicht de realisatie gezondheid,<br />

<strong>en</strong> cultureel<br />

— het actief van e<strong>en</strong> <strong>op</strong><strong>en</strong>ruimtebeleid, onder meer door deelname aan het tuss<strong>en</strong> Op<strong>en</strong> van<br />

beeldkwaliteit…), erfgoedwaarde, duurzame<br />

sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d<br />

<strong>en</strong> toekomstgerichte <strong>en</strong> bewoonbaarheid, vertaalt<br />

systeem:<br />

deze<br />

de Maas-Schelde-Rijn-delta,<br />

bezorgdheid project<strong>en</strong> <strong>en</strong>ergetische in het performantie kwantificeerbare help<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong><br />

ook Eurodelta<br />

<strong>en</strong> economische <strong>en</strong> van verifieerbare de<br />

g<strong>en</strong>oemd.<br />

private haalbaarheid. markt voorschrift<strong>en</strong>.<br />

De Eurodelta<br />

Ruimte het<br />

deelt<br />

In Dergelijke — deze veranderingsgericht realiser<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> 7 Platform – e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking<br />

verta<strong>als</strong>lag<br />

ontwikkelingsgeschied<strong>en</strong>is Bijdrag<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> De Vlaamse<br />

<strong>op</strong>erationele van betaalbaar verdwijnt bouw<strong>en</strong>: financiële de won<strong>en</strong> oorspronkelijke ‘culturele in<br />

waarin<br />

<strong>op</strong>timalisaties meer<br />

de<br />

duurzaamheid’ gem<strong>en</strong>gde<br />

bevolking(sgroei) aan Landmaatschappij, de Ruimte Vlaander<strong>en</strong>,<br />

bezorgdheid kunn<strong>en</strong> woonomgeving<strong>en</strong>, was van<br />

altijd<br />

e<strong>en</strong> al de e<strong>en</strong> aantal wetgever<br />

gespreid<br />

sleutelbegrip gevall<strong>en</strong> met echter e<strong>en</strong><br />

is geweest<br />

baat gezonde in soms hebb<strong>en</strong> visie naar<br />

over<br />

sociale van bij de<br />

de<br />

Ver<strong>en</strong>iging van Vlaamse Sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> Geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, de Ver<strong>en</strong>iging van Vlaamse Provincies <strong>en</strong><br />

vele<br />

achtergrond. e<strong>en</strong> de mix.<br />

sted<strong>en</strong>, stadjes<br />

projectmontage eerste Vlaamse Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> dorp<strong>en</strong><br />

met Bouwmeester. word<strong>en</strong><br />

die<br />

bijkom<strong>en</strong>d alternatieve<br />

de regio<br />

aan Publieke trekk<strong>en</strong> <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

rijk was. Die<br />

gebouw<strong>en</strong> private gev<strong>en</strong> om<br />

gedeconc<strong>en</strong>treerde<br />

partij<strong>en</strong>, hetzelfde eig<strong>en</strong>tijdse al dan doel niet te<br />

groei<br />

overheid binn<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>,<br />

heeft<br />

het e<strong>en</strong> onmogelijk<br />

geleid tot<br />

het kader gezicht, van<br />

e<strong>en</strong><br />

gemaakt. e<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> E<strong>en</strong><br />

uniek architectuurcultuur Team publiek-private professionele<br />

stedelijk systeem<br />

bepaalde sam<strong>en</strong>werking waard<strong>en</strong> huurmarkt:<br />

met 20<br />

tot uitdrukking meer<br />

miljo<strong>en</strong><br />

(PPS). collectieve<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

Het l<strong>op</strong><strong>en</strong>de vervull<strong>en</strong> woningbouw,<br />

<strong>op</strong> in relatief Vlaander<strong>en</strong><br />

korte<br />

DBFM-programma e<strong>en</strong> voorbeeldfunctie, liefst<br />

afstand<br />

door Schol<strong>en</strong> providers<br />

van elkaar,<br />

maar van Morg<strong>en</strong>, die,<br />

dat<br />

het zijn omwille<br />

zich<br />

— Het projectmatig bevorder<strong>en</strong> van verdichting kernversterking, door de verbeelding van innovatieve<br />

bouwmeesterschap <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

ook dat<br />

fundam<strong>en</strong>teel<br />

het de van ontwerp, monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hun rol<br />

onderscheidt<br />

de <strong>als</strong> bouw, patrimoniumbeheerders,<br />

van andere metr<strong>op</strong>ol<strong>en</strong><br />

van morg<strong>en</strong>: financiering ze moet<strong>en</strong> <strong>en</strong> het sterker<br />

<strong>als</strong><br />

succesvol 30-jarig gericht<br />

Lond<strong>en</strong><br />

onderhoud doorgegev<strong>en</strong> zijn<br />

<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><br />

Parijs.<br />

van de kunn<strong>en</strong> duurzaamheid<br />

Dit verspreid<br />

182 schol<strong>en</strong>bouwproject<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> van<br />

verstedelijkte<br />

aan volg<strong>en</strong>de wonin-<br />

gebied Het<br />

Daarom omvat g<strong>en</strong>eraties. wordt die wil waarin zij ik<br />

niet<br />

bouw<strong>en</strong>. Duurzaamheid pleit<strong>en</strong><br />

afgebak<strong>en</strong>d reikte realisatie van<br />

het Team voor Vlaams e<strong>en</strong><br />

door meet van<br />

betek<strong>en</strong>t regelgeving<br />

bestuurlijke af concrete aan verder voorbeeldproject<strong>en</strong>,<br />

Bouwmeester, deze die<br />

of<br />

dat werkt<br />

administratieve dan de projectmatige mét<br />

<strong>als</strong> <strong>op</strong>erationele <strong>als</strong> niet alle<strong>en</strong> proactief<br />

gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>, advisering e<strong>en</strong> sociale<br />

bouw<strong>en</strong> partner, kwaliteitsinstrum<strong>en</strong>t,<br />

maar strekt <strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da<br />

zich ondersteuning<br />

uit<br />

volg<strong>en</strong>s mee de de keuze huidige van behoeft<strong>en</strong>,<br />

laat organiseert voor maar de ev<strong>en</strong>goed creativiteit<br />

die<br />

tot<br />

de<br />

Noordrijn-Westfal<strong>en</strong><br />

— Draagvlakcreatie,<br />

van publieke <strong>op</strong>drachtgevers.<br />

s<strong>en</strong>sibilisering<br />

ruimte ontwerp<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> Wallonië.<br />

<strong>en</strong> advies gericht van<br />

Ook Via<br />

<strong>en</strong><br />

de<br />

ruime<br />

verle<strong>en</strong>t het <strong>op</strong> ontwerpproces,<br />

Brussel organisatie<br />

communicatie<br />

maakt van er<br />

de bij toekomstige de uitwerking die<br />

integraal studi<strong>en</strong>aar<br />

<strong>en</strong><br />

alle<br />

nod<strong>en</strong> ervan, flexibel <strong>en</strong> vormt dus is<br />

deel contactdag<strong>en</strong>,<br />

bestuursniveaus<br />

<strong>en</strong><br />

van<br />

<strong>op</strong> reeds toekomstbest<strong>en</strong>dig.<br />

uit. Binn<strong>en</strong> het initiër<strong>en</strong><br />

én naar de<br />

dit systeem van<br />

verandering. e<strong>en</strong> goed voorbeeld. Daartoe In<br />

stell<strong>en</strong> onderzoek,<br />

brede bevolking.<br />

lijkt het — ler<strong>en</strong> kader het<br />

zich de<br />

me<br />

e<strong>en</strong> uitgave<br />

uit van nodig<br />

aantal van de eig<strong>en</strong> uitrol veel<br />

ruimtelijke publicaties,<br />

van erfgoedtraject<strong>en</strong>: explicieter het Decreet te<br />

problem<strong>en</strong> de organisatie<br />

vermeld<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong><br />

betreff<strong>en</strong>de het bouwmeesterschap welke<br />

uitdaging<strong>en</strong>, van worksh<strong>op</strong>s<br />

de alternatieve int<strong>en</strong>ties<br />

die<br />

<strong>en</strong><br />

niet <strong>en</strong><br />

heeft financiering resultat<strong>en</strong><br />

st<strong>op</strong>p<strong>en</strong> lezing<strong>en</strong><br />

steeds ingezet van m<strong>en</strong><br />

aan heeft<br />

schoolinfrastructuuteitsvolle<br />

wil via bereik<strong>en</strong>.<br />

met<br />

de rand<strong>en</strong> het steeds<br />

<strong>op</strong> voorschrift<strong>en</strong><br />

van<br />

de kwali-<br />

gewest<strong>en</strong> ook gewerkt of <strong>als</strong> land<strong>en</strong>. e<strong>en</strong> platform<br />

projectspecifieke omgang Elke<br />

Vraagstukk<strong>en</strong> waar<br />

met <strong>op</strong>lossing DBFM-overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> erfgoed, die<br />

van niet<br />

vanuit geheel<br />

ruimtelijke alle<strong>en</strong> ontwerpers<br />

de of overtuiging gedeeltelijk<br />

ord<strong>en</strong>ing, <strong>en</strong><br />

kunn<strong>en</strong> dat pot<strong>en</strong>tiële buit<strong>en</strong><br />

leefmilieu publieke <strong>op</strong>drachtgevers,<br />

e<strong>en</strong> zorgzame de bouwher<strong>en</strong> regels<br />

<strong>en</strong> mobiliteit<br />

aanpak valt, <strong>op</strong>nieuw kan gebaseerd dan<br />

k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> maar ook<br />

e<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />

per<br />

beroep is <strong>op</strong><br />

definitie critici, onderzoekers,<br />

toegelat<strong>en</strong><br />

ge<strong>en</strong><br />

do<strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>op</strong> het indi<strong>en</strong><br />

gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>; designers<br />

Team inzicht ze Vlaams de<br />

hun<br />

in beoogde<br />

aanpak <strong>en</strong> kunst<strong>en</strong>aars<br />

het Bouwmeester bestaande resultat<strong>en</strong><br />

vergt e<strong>en</strong><br />

patrimonium, voor minst<strong>en</strong>s<br />

bov<strong>en</strong>lokale met elkaar<br />

e<strong>en</strong> gelijkaardige gecombineerd ev<strong>en</strong><br />

visie in gesprek<br />

goed<br />

<strong>en</strong><br />

adviesverstrekking waar<br />

sam<strong>en</strong>werking. kond<strong>en</strong> gaan. Met het Team<br />

met maakt, ontwerptal<strong>en</strong>t <strong>en</strong> door <strong>en</strong> ondersteuning.<br />

alle voor betrokk<strong>en</strong> nieuwe<br />

Vlaams Bouwmeester wil ik onderzoek, reflectie 8<strong>en</strong> uitwisseling blijv<strong>en</strong> initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of faciliter<strong>en</strong>,<br />

stakeholders E<strong>en</strong> functies. verdere verk<strong>en</strong>ning Elke <strong>en</strong> overhed<strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovatie van w<strong>en</strong>selijk of de herbestemming mogelijkhed<strong>en</strong> wordt geacht. voor behelst In het dit ingrep<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> geval zal die van e<strong>en</strong> precies maatschappelijke goedkeuring moet<strong>en</strong> door word<strong>en</strong> winst<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>.<br />

in diverse kwaliteitskamer<br />

onafhankelijke<br />

in<br />

Om <strong>op</strong>dat deze publiek ruimere <strong>op</strong>drachtgeverschap,<br />

PPS<br />

visie te bewak<strong>en</strong>, architecturaal<br />

Dit sector<strong>en</strong> vergt e<strong>en</strong> maakte deskundige nodig in zijn.<br />

wil<br />

2014-2015 én In<br />

ik in<br />

inv<strong>en</strong>tieve concreto<br />

de eerste <strong>en</strong> ruimtelijk<br />

reeds wil<br />

plaats<br />

aanpak. het ik voorwerp deze<br />

nauw beleid<br />

Zo b<strong>en</strong>adering<br />

sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong><br />

zijn uit van Op<strong>en</strong> e<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> overlegg<strong>en</strong> voeling zoud<strong>en</strong><br />

onderzoekstraject Oproep in voorbije diverse<br />

met<br />

in<br />

mijn houd<strong>en</strong><br />

project<strong>en</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de met (internationale)<br />

sam<strong>en</strong>werking zesti<strong>en</strong> <strong>jaar</strong> adviez<strong>en</strong><br />

collega-bouwmeesters. ontwikkeling<strong>en</strong><br />

met heel het wat die Vlaams erfgoedproject<strong>en</strong> door het K<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum Team Vlaams<br />

De Nederlandse in het brede<br />

de revue PPS Bouwmeester<br />

Rijksbouwmeester, architectuurveld<br />

gepasseerd. <strong>en</strong> PMV. Ik word<strong>en</strong> Tijd<strong>en</strong>s w<strong>en</strong>s in begeleid/geformuleerd,<br />

de <strong>en</strong> Bouwmeester er constant door<br />

de te procedures zett<strong>en</strong> <strong>op</strong> e<strong>en</strong> ging<strong>en</strong> verdere, vaak <strong>als</strong>ook<br />

structurele diverse <strong>als</strong><br />

van<br />

het zoud<strong>en</strong> Brussels word<strong>en</strong><br />

aandachtspunt<br />

Hoofdstedelijk geïnspireerd.<br />

visies sam<strong>en</strong>werking met elkaar me<strong>en</strong>em<strong>en</strong><br />

Gewest, Ik wil inzett<strong>en</strong><br />

met in beide confrontatie bij<br />

de<br />

partners. alle<br />

Cellule <strong>op</strong>:<br />

vorm<strong>en</strong><br />

architecture<br />

of dialoog. van overleg<br />

de<br />

Met het die<br />

la<br />

oog plaatsvind<strong>en</strong><br />

Fédération<br />

<strong>op</strong> creatie binn<strong>en</strong><br />

Wallonie-Bruxelles<br />

van onze e<strong>en</strong> breder transversale<br />

maar — <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling, ook<br />

draagvlak taakstelling verschill<strong>en</strong>de debat <strong>en</strong> brede<br />

voor e<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking<br />

stadsbouwmeesters communicatie.<br />

dynamische omgang met alle met beleidsdomein<strong>en</strong>.<br />

(Antwerp<strong>en</strong>, Het in 2012 Charleroi ge<strong>op</strong><strong>en</strong>de <strong>en</strong> <strong>Atelier</strong> binn<strong>en</strong>kort Bouwmeester G<strong>en</strong>t) zijn in onmisbare<br />

Rav<strong>en</strong>steingalerij partners voor is het hiervoor Vlaamse e<strong>en</strong> bouwmeesterschap.<br />

krachtig instrum<strong>en</strong>t geblek<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> motor voor het culturele<br />

de<br />

ons erfgoed wil ik publieke bouwher<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere<br />

geïnteresseerd<strong>en</strong> informer<strong>en</strong> over goede voorbeeld<strong>en</strong>, zowel uit de Op<strong>en</strong> Oproep <strong>als</strong> andere. Dit<br />

aspect van de werking van het Team Vlaams Bouwmeester. Ik w<strong>en</strong>s in de toekomst, in goede<br />

Naast ‘corpus’ de bouw- kan de <strong>en</strong> visievorming ruimte-regelgeving help<strong>en</strong> voed<strong>en</strong>. ligg<strong>en</strong> ook andere juridisch-financiële oorzak<strong>en</strong> mee t<strong>en</strong><br />

Specifiek sam<strong>en</strong>werking<br />

grondslag<br />

rond<br />

aan ondoordacht<br />

de grootstedelijke met diverse partners<br />

ruimtegebruik.<br />

dynamiek (het<br />

Zo<br />

<strong>en</strong> VAi,<br />

blijk<strong>en</strong><br />

problematiek de Vlaamse<br />

onder<br />

van Ver<strong>en</strong>iging<br />

andere<br />

Brussel<br />

de wet<br />

dringt voor Ruimte<br />

<strong>op</strong> de<br />

sam<strong>en</strong>werking Planning<br />

geme<strong>en</strong>tefinanciering,<br />

tuss<strong>en</strong><br />

VRP, de gewest<strong>en</strong> Ruimte Vlaander<strong>en</strong><br />

de pachtwet,<br />

zich<br />

de<br />

<strong>op</strong>.<br />

beperkte<br />

In <strong>en</strong>zovoort), de Vlaamse te<br />

me<strong>en</strong>eembaarheid<br />

rand blijv<strong>en</strong> rond inzett<strong>en</strong> Brussel <strong>op</strong><br />

van registratierecht<strong>en</strong>,<br />

zijn <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling, verdichting debat, <strong>en</strong><br />

de<br />

kernversterking het belicht<strong>en</strong><br />

berek<strong>en</strong>ing van<br />

zeer van<br />

het<br />

belangrijk goede voorbeeld<strong>en</strong><br />

kadastraal<br />

om<br />

inkom<strong>en</strong>, gro<strong>en</strong>e <strong>en</strong><br />

de e<strong>en</strong>zijdige<br />

gordel s<strong>en</strong>sibilisering, te redd<strong>en</strong> vanuit<br />

b<strong>en</strong>adering verdere e<strong>en</strong> voorbeeldige<br />

van duurzaamheid<br />

verkaveling <strong>en</strong><br />

in toegankelijke<br />

de<br />

om<br />

EPB-regelgeving,<br />

voldo<strong>en</strong>de infrastructuur kritische<br />

de wet<br />

massa in<br />

<strong>op</strong><br />

te<br />

de<br />

creër<strong>en</strong> Brussel.<br />

mede-eig<strong>en</strong>dom,<br />

voor e<strong>en</strong><br />

de<br />

performant<br />

fiscale aanmoediging<br />

voorstadsnetwerk<br />

van bedrijfswag<strong>en</strong>s<br />

van <strong>op</strong><strong>en</strong>baar vervoer.<br />

<strong>en</strong> huiseig<strong>en</strong>aarschap<br />

Ook de grote ‘armatur<strong>en</strong>’<br />

(t<strong>en</strong> nadele<br />

van — sam<strong>en</strong>werking<br />

van<br />

de<br />

huur)<br />

Brusselse<br />

<strong>en</strong>zovoort…<br />

regio, met de<br />

diverse<br />

zo<strong>als</strong> Internationale de<br />

negatieve<br />

luchthav<strong>en</strong> Architectuur<br />

ruimtelijke<br />

van Zav<strong>en</strong>tem, Biënnale<br />

effect<strong>en</strong><br />

de Rotterdam<br />

te<br />

Brusselse (IABR),<br />

sorter<strong>en</strong>.<br />

ring<br />

Ik wil<br />

<strong>en</strong> met<br />

de<br />

het het<br />

achterligg<strong>en</strong>de<br />

Zoniënwoud, oog <strong>op</strong> de<br />

kunn<strong>en</strong> creatie<br />

mechanism<strong>en</strong><br />

niet van zonder e<strong>en</strong> cultureel<br />

<strong>op</strong>spor<strong>en</strong><br />

bov<strong>en</strong>lokale leerplatform<br />

<strong>en</strong> onder<br />

ruimtelijke voor<br />

de aandacht<br />

aanpak. ruimtelijke<br />

br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

Voor <strong>en</strong><br />

om<br />

de stadsontwikkeling,<br />

ons<br />

begeleiding<br />

ruimtegebruik<br />

van waar Vlaamse urg<strong>en</strong>te<br />

<strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

project<strong>en</strong> maatschappelijke<br />

integrale<br />

in<br />

manier<br />

Brussel<br />

aan<br />

zal<br />

te pakk<strong>en</strong>.<br />

nauw thema’s sam<strong>en</strong>gewerkt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geag<strong>en</strong>deerd. met 9 Bouwmeester De reeks worksh<strong>op</strong>s van het Brussels Designing Hoofdstedelijk the Future<br />

Gewest. (i.s.m. IABR, AWB, de VRP <strong>en</strong> de Brusselse Bouwmeester), die in het <strong>Atelier</strong> Bouwmeester<br />

plaats vond<strong>en</strong> van december 2016 tot februari 2017, vormd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eerste stap in die richting.<br />

Ook — aandacht e<strong>en</strong> structurele voor de billijke sam<strong>en</strong>werking honorering met van het ontwerp ministerie <strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong>d van Infrastructuur onderzoek: het <strong>en</strong> correct Milieu honorer<strong>en</strong><br />

van de <strong>en</strong> corebusiness met de Rijksbouwmeester van de architect, van de Nederland erk<strong>en</strong>ning spreekt van de waarde vanzelf. van Zo ontwerp<strong>en</strong>de werd reeds begonn<strong>en</strong> concep-<br />

van de<br />

Rijksoverheid<br />

met tuele het ontwikkel<strong>en</strong> arbeid, <strong>en</strong> – van daarmee e<strong>en</strong> gedeelde sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d ag<strong>en</strong>da voor – het ruimtelijk belang van onderzoek e<strong>en</strong> gezond <strong>en</strong> beleid bedrijfsklimaat <strong>en</strong> wordt verder in gewerkt architectuursector aan het Belgisch-Nederlands vorm<strong>en</strong> aandachtspunt<strong>en</strong>, ontwerp<strong>en</strong>d waar onderzoek ik publieke gelanceerd <strong>op</strong>drachtgevers binn<strong>en</strong> Labo <strong>en</strong> beleidsmakers<br />

Ruimte – Lage<br />

Land<strong>en</strong>. rond wil informer<strong>en</strong> <strong>en</strong> s<strong>en</strong>sibiliser<strong>en</strong>.<br />

10<br />

— synergie met ontwerp<strong>op</strong>leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoeksprogramma’s, <strong>als</strong> e<strong>en</strong> van de belangrijke kanal<strong>en</strong><br />

om nieuwe inzicht<strong>en</strong> rond <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte, verdichting, bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> won<strong>en</strong> breed ingang te do<strong>en</strong><br />

vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> de broodnodige cultuuromslag in deze te bewerkstellig<strong>en</strong>. Als neutrale partner kan<br />

het Team Vlaams Bouwmeester met dit doel de verschill<strong>en</strong>de ontwerp<strong>op</strong>leiding<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> rond de<br />

tafel br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, bijv. in het kader van thematische ontwerpstudio’s.<br />

— structurele sam<strong>en</strong>werking met het departem<strong>en</strong>t Cultuur rond het thema kunst in <strong>op</strong>dracht: de<br />

conceptnota ‘Vernieuwd bouwmeesterschap’ bepaalt onder meer dat ‘kunst in <strong>op</strong>dracht’ niet<br />

langer tot de taakstelling van het bouwmeesterschap 11 behoort. Op 1 januari 2016 werd de kunstcel<br />

dan ook ondergebracht bij het departem<strong>en</strong>t Cultuur, Jeugd <strong>en</strong> Media. Binn<strong>en</strong> Cultuur maakt<br />

de kunstcel mom<strong>en</strong>teel e<strong>en</strong> doorstart <strong>als</strong> landelijk expertisec<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de <strong>op</strong>gebouwde<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> ervaring ingezet voor het uittek<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> volwaardig kunst<strong>op</strong>dracht<strong>en</strong>beleid voor<br />

de publieke ruimte. Ik blijf <strong>als</strong> Bouwmeester betrokk<strong>en</strong> bij het uittek<strong>en</strong><strong>en</strong> daarvan <strong>en</strong> ons team<br />

zal structureel met de kunstcel sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong> om publieke <strong>op</strong>drachtgevers die in het kader van<br />

e<strong>en</strong> bouwproject e<strong>en</strong> kunst<strong>op</strong>dracht w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit te schrijv<strong>en</strong>, van de nodige begeleiding te voorzi<strong>en</strong><br />

in functie van kwaliteitsvolle<br />

12<br />

resultat<strong>en</strong>.<br />

Leo Van Broeck<br />

Vlaams Bouwmeester<br />

13<br />

v.u. Leo Van Broeck, Vlaams Bouwmeester, Ar<strong>en</strong>bergstraat 9, 1000 Brussel<br />

vormgeving: www.gestalte.be – illustratie: Éva Le Roi<br />

14<br />

Ambiti<strong>en</strong>ota Vlaams Bouwmeester 2017 Ag<strong>en</strong>de Rijksbouwmeester, Missie IABR 2017<br />

De eerste ag<strong>en</strong>da van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> werd beïnvloed door de eig<strong>en</strong> ambiti<strong>en</strong>ota's<br />

<strong>en</strong> eerdere onderzoek<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>werking van de curator<strong>en</strong> van IABR–2018. De Lage<br />

Land<strong>en</strong> 2020–2100. E<strong>en</strong> toekomstverk<strong>en</strong>ning, 2017 <strong>en</strong> Designing the Future, 2017.<br />

Het Meerjar<strong>en</strong>programma van de Vlaams Bouwmeester 2017–2020, de Ag<strong>en</strong>da<br />

van de Rijksbouwmeester 2017 <strong>en</strong> de missie van de IABR, gekaderd binn<strong>en</strong> de<br />

Sustainable Devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t Go<strong>als</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

92 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

93<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

Hernieuwbaar<br />

<strong>en</strong>ergielandschap<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

Gezonde landbouw<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in pr<br />

Zorgzame<br />

leefomgeving<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progr<br />

Onderzoeksag<strong>en</strong>da IABR–2018 2017<br />

Ruimte voor<br />

biodiversiteit <strong>en</strong> water<br />

16<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

E<strong>en</strong> nieuw<br />

mobiliteitssysteem<br />

26<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress wor<br />

De (re)productieve stad<br />

38<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress<br />

48<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progres<br />

Werkboek 1.0 2018<br />

60<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress wo<br />

70<br />

work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work in progress work i<br />

De Onderzoeksag<strong>en</strong>da waarmee het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> van start ging, kruiste zes transitiesprong<strong>en</strong><br />

met zes transitiesleutels. Het is de onderlegger voor volg<strong>en</strong>de versies van<br />

de ag<strong>en</strong>da die later kom<strong>en</strong>. Onderzoeksag<strong>en</strong>da IABR–2018, 2017.<br />

In het werkboek 1.0 van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> word<strong>en</strong> de zes transitiesprong<strong>en</strong> ontleed<br />

<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de grote vrag<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> deze thema's belicht. Op basis hiervan werd<strong>en</strong><br />

thematische tafels georganiseerd waar de praktijk<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> elkaar<br />

voor het eerst ontmoett<strong>en</strong>. Werkboek 1.0, 2018, Team Vlaams Bouwmeester, <strong>Atelier</strong><br />

Rijksbouwmeester, Architecture Workroom Brussels <strong>en</strong> de IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

94 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

95<br />

Werksessies tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

In gesprek met de praktijk<strong>en</strong>, werd de ag<strong>en</strong>da van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> verder uitgediept<br />

<strong>en</strong> aangescherpt. Schets<strong>en</strong> uit de werksessies tijd<strong>en</strong>s IABR–2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

96 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

97<br />

DELTA ATELIER WERKCONFERENTIE<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

5 <strong>en</strong> 6 juli 2018<br />

5 JULI<br />

10:30 – Ontvangst met koffie <strong>en</strong> thee<br />

11:00<br />

11:00 – Introductie : Naar e<strong>en</strong> methodiek van <strong>op</strong>schaling?<br />

12:30<br />

Uit de eerste acht werksessies selecteerd<strong>en</strong> de curator<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal mogelijke<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> die de kiem<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong> om uit te groei<strong>en</strong> tot concrete project<strong>en</strong>.<br />

Daarnaast word<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal inspiratieproject<strong>en</strong> voorgesteld die e<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>de<br />

methodiek belicht<strong>en</strong>. Ze ton<strong>en</strong> hoe gedeelde <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>op</strong>geschaald<br />

of hoe e<strong>en</strong> gedeelde visie vertaald kan word<strong>en</strong> naar vele plekk<strong>en</strong> in het terrein.<br />

12:30 – Lunch<br />

13:30<br />

13:30 – Aan drie parallelle tafels word<strong>en</strong> concrete projectdefinities, betrokk<strong>en</strong> partners <strong>en</strong><br />

15:30 ontbrek<strong>en</strong>de expertise of financiering geformuleerd rond concrete <strong>op</strong>gaves die<br />

voortkom<strong>en</strong> uit de werksessies.<br />

Opgelet: ronde 1 <strong>en</strong> ronde 2 zijn integraal gewisseld !<br />

De collectieve<br />

Ontharding <strong>als</strong> positief Circulaire hav<strong>en</strong>s van de<br />

transformatie<strong>op</strong>gave project<br />

<strong>Delta</strong><br />

Floris Alkemade<br />

Leo Van Broeck<br />

Joachim Declerck<br />

Door bepaalde uitdaging<strong>en</strong> Ruimte vrijmak<strong>en</strong>, door Door de grote hav<strong>en</strong>s van<br />

collectief of in medeeig<strong>en</strong>aarschap<br />

te<br />

kiez<strong>en</strong> voor bebouwing te bekijk<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong><br />

het schrapp<strong>en</strong> van of niet de <strong>Delta</strong> <strong>als</strong> één systeem<br />

organiser<strong>en</strong>, vergroot de <strong>en</strong>/of infrastructuur, maakt geme<strong>en</strong>schappelijke visie<br />

slagkracht van beslissing<strong>en</strong> plaats voor<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gedeelde<br />

<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze sneller,<br />

voedselproductie nabij de<br />

infrastructuur, kunn<strong>en</strong> ze<br />

goedk<strong>op</strong>er <strong>en</strong> efficiënter<br />

de omslag mak<strong>en</strong> om<br />

stad, werkgeleg<strong>en</strong>heid,<br />

gerealiseerd word<strong>en</strong>. Wat<br />

productieket<strong>en</strong>s <strong>op</strong> elkaar<br />

kwalitatieve <strong>op</strong><strong>en</strong> ruimte<br />

kunn<strong>en</strong> zorgregisseurs of<br />

af te stemm<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

lokale landbouwers ler<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> biodiversiteit.<br />

kringl<strong>op</strong><strong>en</strong> te sluit<strong>en</strong>. Stad<br />

RONDE 1 van buurtbewoners die<br />

<strong>en</strong> hav<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verwev<strong>en</strong><br />

collectief <strong>en</strong>ergie<br />

<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> ruimte voor<br />

producer<strong>en</strong>?<br />

lokale productie <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

circulaire economie.<br />

……………………………. …………………………. …………………………….<br />

VvE’s met Energie<br />

RE-ST<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams<br />

Pilootproject<strong>en</strong><br />

Trage Weg<strong>en</strong><br />

Kerngebied<br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

Studio Marco Vermeul<strong>en</strong><br />

RE-ST<br />

Bye Bye Kleine Ring <strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

CVEG<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams Hav<strong>en</strong>bedrijf Rotterdam<br />

<strong>Atelier</strong> Rotterdam<br />

Kerngebied<br />

OVAM<br />

Who Cares<br />

Stiemervallei<br />

<strong>Atelier</strong> Rijn-Maasmonding<br />

Stad in de Maak<br />

Mozaïek Dommelvallei Pulsapp (Superuse)<br />

Miss Miyagi<br />

Harvest BK (TU Delft)<br />

Op<strong>en</strong> Promotor Platform<br />

Strat<strong>en</strong>clusters Antwerp<strong>en</strong><br />

Bye Bye Kleine Ring<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer<br />

15:30 – Theepauze<br />

16:00<br />

16:00 – Energieregio’s schakel<strong>en</strong> Tijdelijke invulling van De stad <strong>als</strong> spons<br />

18:00<br />

perman<strong>en</strong>te structur<strong>en</strong><br />

Floris Alkemade<br />

Leo Van Broeck<br />

Joachim Declerck<br />

De productie <strong>en</strong><br />

Flexibele gebouw<strong>en</strong> De investering<strong>en</strong> die<br />

distributie van<br />

ontwerp<strong>en</strong> of<br />

perman<strong>en</strong>t gedaan<br />

hernieuwbare <strong>en</strong>ergie herbestemm<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> voor het beheer<br />

heeft e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme fysieke meegroei<strong>en</strong> met<br />

van de stad, kunn<strong>en</strong><br />

impact <strong>op</strong> het landschap wissel<strong>en</strong>de<br />

tegelijkertijd ingezet<br />

<strong>en</strong> vereist nieuwe<br />

programma’s <strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> om alternatieve<br />

sam<strong>en</strong>werkingsvorm<strong>en</strong> gebruikers vraagt om <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> te<br />

tuss<strong>en</strong> regio’s. Kunn<strong>en</strong> inzicht in strom<strong>en</strong> <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> die<br />

we naar e<strong>en</strong> regionale gebruikscycli <strong>en</strong> e<strong>en</strong> infiltratie bevorder<strong>en</strong>, te<br />

strategie die <strong>en</strong>ergy, alternatief<br />

beginn<strong>en</strong> <strong>op</strong> de meest<br />

mobility <strong>en</strong> ecology beheermodel: wie kwetsbare plekk<strong>en</strong> in de<br />

ori<strong>en</strong>ted devel<strong>op</strong>m<strong>en</strong>t organiseert de<br />

stad.<br />

integreert?<br />

sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> wie<br />

RONDE 2<br />

investeert? Hoe<br />

ontwerp je voor<br />

(wissel<strong>en</strong>d) gebruik?<br />

…………………………. …………………………. ………………………….<br />

Zeroregio Leiedal<br />

HEIM-collectief<br />

K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

FUR Zeeland LAB<br />

Op<strong>en</strong> Promotor<br />

Beheer<br />

Ontwerp<strong>en</strong> vanuit de Platform<br />

Stiemervallei<br />

Ondergrond (Saxion) BUUR<br />

Building with Nature<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams OVAM<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams<br />

Kerngebied<br />

Timelab<br />

Kerngebied<br />

Miss Miyagi<br />

Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

Stad in de Maak<br />

Mozaïek Dommelvallei<br />

RE-ST<br />

JPI Urbanising in Place<br />

<strong>Atelier</strong> Rotterdam De Urbanist<strong>en</strong><br />

Klimaatwijk<strong>en</strong><br />

9:00 –<br />

9:30<br />

9:30 –<br />

11:30<br />

RONDE 3<br />

11:30 –<br />

12:30<br />

12:30 –<br />

13:30<br />

13:30 –<br />

16:00<br />

16:00 –<br />

17:00<br />

6 JULI<br />

Ontvangst met koffie <strong>en</strong> thee<br />

Aan drie parallelle tafels word<strong>en</strong> concrete projectdefinities, betrokk<strong>en</strong> partners <strong>en</strong><br />

ontbrek<strong>en</strong>de expertise of financiering geformuleerd rond concrete <strong>op</strong>gaves die<br />

voortkom<strong>en</strong> uit de werksessies.<br />

Bodemkwaliteit stuurt het Kwalitatieve kno<strong>op</strong>punt<strong>en</strong> Stedelijke<br />

landschap<br />

in e<strong>en</strong> performant netwerk voedsellandschapp<strong>en</strong><br />

Leo Van Broeck<br />

Floris Alkemade<br />

Joachim Declerck<br />

De stad van morg<strong>en</strong><br />

De kwaliteit van de bodem br<strong>en</strong>gt zorgfuncties, Sted<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> bewust<br />

wordt stur<strong>en</strong>d voor het <strong>en</strong>ergieproductie of ruimte moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> voor<br />

grondgebruik: ze wordt e<strong>en</strong> buurttuintjes sam<strong>en</strong> <strong>op</strong> landbouwgrond<strong>en</strong> om<br />

voorwaarde voor nieuwe informele kno<strong>op</strong>punt<strong>en</strong> voedsel dichter bij de stad<br />

ontwikkeling<strong>en</strong> én vereist die inspel<strong>en</strong> <strong>op</strong> de lokale te producer<strong>en</strong>. Deze<br />

de reconversie van<br />

nod<strong>en</strong> <strong>en</strong> kwaliteit<strong>en</strong> van nieuwe <strong>op</strong><strong>en</strong> plekk<strong>en</strong><br />

de buurt <strong>en</strong> zijn<br />

word<strong>en</strong> tegelijkertijd<br />

grondgebruik dat inefficiënt<br />

tegelijkertijd strategisch plaats<strong>en</strong> voor stedelijk<br />

of zelfs belast<strong>en</strong>d is.<br />

geleg<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het lev<strong>en</strong> die waterbuffering,<br />

overkoepel<strong>en</strong>d systeem biodiversiteit, gezonde<br />

van e<strong>en</strong> hoog performant lucht, afkoeling van het<br />

<strong>en</strong> multimodaal<br />

stedelijk hitte-eiland <strong>en</strong><br />

mobiliteits- <strong>en</strong><br />

lokale werkgeleg<strong>en</strong>heid<br />

<strong>en</strong>ergi<strong>en</strong>etwerk.<br />

garander<strong>en</strong>.<br />

……………………………. ……………………………. …………………………….<br />

Nederlandse<br />

Mobipunt<strong>en</strong><br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams<br />

Ve<strong>en</strong>gebied<strong>en</strong> (H+N+S) LABO Mobiliteit<br />

Kerngebied<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform Bye Bye Kleine Ring Tuin<strong>en</strong> van St<strong>en</strong>e<br />

OVAM Soil + Land<br />

Zeroregio Leiedal Zeroregio Leiedal<br />

Stewardship Building <strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams CVEG<br />

<strong>Atelier</strong> Oost-Vlaams Kerngebied<br />

Op<strong>en</strong> Ruimte Platform<br />

Kerngebied<br />

Trage Weg<strong>en</strong><br />

Mozaïek Dommelvallei K<strong>op</strong>groep Stedelijk<br />

Brood <strong>en</strong> Spel<strong>en</strong><br />

Beheer<br />

Kemp<strong>en</strong>lab<br />

Wrap-up rondes 1, 2 <strong>en</strong> 3 (drie curator<strong>en</strong>)<br />

De drie curator<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> de projectfiches <strong>en</strong> uitdaging<strong>en</strong> zo<strong>als</strong> geproduceerd aan<br />

de neg<strong>en</strong> werktafels.<br />

Lunch<br />

Finale ronde : Reflectie <strong>en</strong> introspectie.<br />

In e<strong>en</strong> slotdebat met curator<strong>en</strong>, moderator<strong>en</strong>, experts <strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong> wordt teruggeblikt<br />

<strong>op</strong> <strong>en</strong> vooruitgekek<strong>en</strong> naar de mogelijke werking van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zelf. Op welke<br />

manier stelt het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ons in staat tot experim<strong>en</strong>t <strong>en</strong> realiser<strong>en</strong> van<br />

verandering? Met welke werkwijz<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitkomst<strong>en</strong> draagt het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> maximaal<br />

bij aan de ambities van de praktijk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> aan het “hack<strong>en</strong>” van The Missing Link?<br />

Borrel<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

18:00 –<br />

20:00<br />

Diner<br />

Op basis van de eerste reeks thematische werksessies werd<strong>en</strong> kruising<strong>en</strong> gemaakt tuss<strong>en</strong><br />

de thema's, om de verband<strong>en</strong> <strong>en</strong> transversale inzicht<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s Werkconfer<strong>en</strong>tie I<br />

met elkaar te del<strong>en</strong>. Slide uit de introductiepres<strong>en</strong>tatie voor Werkconfer<strong>en</strong>tie I.<br />

Het tweedaags programma van Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

98 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

99<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie I tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 2018<br />

Tijd<strong>en</strong>s Werkconfer<strong>en</strong>tie I werd<strong>en</strong> fiches gebruikt om concreet te mak<strong>en</strong> wat de deelproject<strong>en</strong><br />

war<strong>en</strong> waaraan de praktijk<strong>en</strong> wild<strong>en</strong> (sam<strong>en</strong>)werk<strong>en</strong>. Het vormgev<strong>en</strong> van de<br />

ag<strong>en</strong>da is e<strong>en</strong> collectief project.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

100 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

101<br />

RAAMWERK VAN WERKPROGRAMMA’S<br />

VOOR DE DELTA<br />

– WERKDOCUMENT<br />

1. DE STAD ALS SPONS Wijk-waterstrategieën (Aquafin, in <strong>op</strong>start)<br />

Stedelijke <strong>en</strong> regionale waterplann<strong>en</strong> (Aquafin, in <strong>op</strong>start)<br />

Beheer voor de sponsstad (K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer, in <strong>op</strong>start)<br />

2. DE-FRAGMENTATIE Op<strong>en</strong>-ruim<strong>en</strong> (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Onthardingsproject<strong>en</strong> (Departem<strong>en</strong>t Omgeving)<br />

Herverkavelingsproject<strong>en</strong> (Departem<strong>en</strong>t Omgeving, in <strong>op</strong>start)<br />

3. CIRCULAIRE HAVENS<br />

VAN DE DELTA<br />

4. LAND-SCHAPS-BOUW Circulaire landschapsbouw (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Adaptieve teelt<strong>en</strong> <strong>en</strong> grondzak<strong>en</strong> (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Water+Land+Schap (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Bodembiodiversiteit / OVAM, ...<br />

5. VOEDSEL VOOR DE<br />

STAD<br />

Typologie van de boerderij / Boer<strong>en</strong>BruxselPaysans, ...<br />

Voedselpark<strong>en</strong> (Op<strong>en</strong> Ruimte Beweging)<br />

Stadsregionale voedselstrategieën (JPI Urbanising in Place)<br />

6. LEEFBARE MOBILITEIT Typologie van het kno<strong>op</strong>punt / Mobipunt<strong>en</strong>, ...<br />

Woonstrat<strong>en</strong> <strong>en</strong> -wijk<strong>en</strong> (Lucht voor schol<strong>en</strong>, in <strong>op</strong>start)<br />

Kno<strong>op</strong>puntstrategieën (Labo Mobiliteit, in <strong>op</strong>start)<br />

7. INCLUSIEF WONEN Betaalbaar verdicht<strong>en</strong> (Team Vlaams Bouwmeester, in <strong>op</strong>start)<br />

Zorgzame wijk<strong>en</strong> (Team Vlaams Bouwmeester, UG<strong>en</strong>t, in <strong>op</strong>start)<br />

Toegang tot grond <strong>en</strong> vastgoed / Miss Miyagi, CLT Brussels, ...<br />

8. DE GROTE ENERGIE-<br />

TRANSFORMATIE<br />

Nieuwe typologieën voor productie <strong>en</strong> distributie (M4H pilot)<br />

Gebiedsontwikkeling van stadshav<strong>en</strong>s (OVAM, 1010au)<br />

Stadsregionale material<strong>en</strong>strom<strong>en</strong> (OVAM, <strong>Atelier</strong> OVK)<br />

Circulair mainframe (Min. I&M, Marco Vermeul<strong>en</strong>)<br />

Energiegebouw<strong>en</strong> (IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam)<br />

Energiewijk<strong>en</strong> (Labo Ruimte, IABR–<strong>Atelier</strong> Rotterdam)<br />

Energieregio’s / <strong>Atelier</strong> OVK, ZeroREGIO, Zeeland, Zuid-Holland, ...<br />

Interregionaal schakel<strong>en</strong> / Ver<strong>en</strong>iging <strong>Delta</strong>metr<strong>op</strong>ool<br />

9. CIRCULAIR BOUWEN Circulaire bouwmaterial<strong>en</strong> / ROTOR, BC Architects & Studies, ...<br />

Terug in omlo<strong>op</strong> (Team Vlaams Bouwmeester, BMA)<br />

Werkconfer<strong>en</strong>tie II tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018<br />

Debatt<strong>en</strong>reeks tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018<br />

10. PRODUCTIEVE STAD<br />

Op basis van de inzicht<strong>en</strong> uit de werksessies <strong>en</strong> -confer<strong>en</strong>tie tijd<strong>en</strong>s IABR–2018 werd<strong>en</strong><br />

neg<strong>en</strong> werkprogramma's gedefinieerd <strong>en</strong> uitgewerkt in e<strong>en</strong> werkboek 2.0 ter<br />

voorbereiding van Werkconfer<strong>en</strong>tie II.<br />

Op basis van deze werkprogramma's werd ook de debatt<strong>en</strong>reeks van You Are Here<br />

2018 sam<strong>en</strong>gesteld én werd de t<strong>en</strong>toonstelling herwerkt in twaalf werkkamers. De<br />

t<strong>en</strong>toonstelling vormde de setting voor Werkconfer<strong>en</strong>tie II.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

102 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

103<br />

Debatt<strong>en</strong>reeks tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018<br />

De twaalf debatt<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s You Are Here 2018 bracht<strong>en</strong> nieuwe inzicht<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> in<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Het publieksprogramma voedde de werksessies, <strong>en</strong> andersom.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

104 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 3: Increm<strong>en</strong>tele ag<strong>en</strong>da<br />

105<br />

Circulaire<br />

(stads)hav<strong>en</strong>s<br />

Stedelijk<br />

beheer<br />

Mobiliteitskn<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

Energiewijk<strong>en</strong><br />

Voedsel <strong>en</strong><br />

bodem<br />

Zorgzame<br />

buurt<strong>en</strong><br />

Werkprogramma's van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2020<br />

Tuss<strong>en</strong> 2018-2020 zijn verschill<strong>en</strong>de thematische spor<strong>en</strong> <strong>op</strong>gestart binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong>. Tijd<strong>en</strong>s de Werkconfer<strong>en</strong>tie IV in 2020 werd<strong>en</strong> deze in e<strong>en</strong> reeks na elkaar<br />

geprogrammeerd, waardoor <strong>op</strong>nieuw synergieën <strong>en</strong> contrast<strong>en</strong> duidelijk werd<strong>en</strong>.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

107<br />

Experim<strong>en</strong>t 4<br />

Verbeelding,<br />

cultuur<br />

<strong>en</strong> ontwerp

You Are Here<br />

?<br />

!<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is ontstaan<br />

binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> culturele context.<br />

Het was allereerst onderdeel<br />

van de t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

culturele manifestaties in<br />

Rotterdam <strong>en</strong> Brussel, met name<br />

de Internationale Architectuur<br />

Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong> You Are<br />

Here Brussels. Was dat belangrijk?<br />

En zo ja, waarom? Is het<br />

omdat het voor individuele<br />

praktijk<strong>en</strong>, zo<strong>als</strong> overhed<strong>en</strong>,<br />

ontwerpbureaus of burgerinitiatiev<strong>en</strong>,<br />

lastig is om die vrije ruimte<br />

zelf <strong>op</strong> te zett<strong>en</strong>, dat onafhankelijke<br />

culturele organisaties <strong>en</strong><br />

(rijks)bouwmeesters die tuss<strong>en</strong>ruimte<br />

wél kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>zett<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>?<br />

JD Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> werd bewust<br />

georganiseerd in de culturele vrije<br />

ruimte die door e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<br />

ontstaat. Vanuit die setting was er de<br />

<strong>op</strong>portuniteit om verbeelding in te zett<strong>en</strong><br />

om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> te inspirer<strong>en</strong>, aan het<br />

d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> te zett<strong>en</strong>, te <strong>en</strong>gager<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> taal te gev<strong>en</strong> om over concrete<br />

verandering<strong>en</strong> in de leefomgeving te<br />

sprek<strong>en</strong>. Die vrije tuss<strong>en</strong>ruimte staat<br />

niet teg<strong>en</strong>over, maar vormt e<strong>en</strong> complem<strong>en</strong>t<br />

voor de meer formele ruimtes<br />

van het stadhuis, voor de ontwerp- <strong>en</strong><br />

expertisebureaus, voor de lokale initiatiev<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong>zovoort. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

staat tuss<strong>en</strong> de context<strong>en</strong> waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

of organisaties keuzes mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

handel<strong>en</strong> vanuit de eig<strong>en</strong> lokale, sectorale,<br />

politieke of financiële belang<strong>en</strong>.<br />

HM De meerwaarde van zo’n atelier<br />

zit inderdaad in de culturele vrije<br />

ruimte waar de dagelijkse belang<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> d<strong>en</strong>klijn<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> verget<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>, waardoor de mogelijkheid<br />

ontstaat om tot andere <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong><br />

te kom<strong>en</strong>. Als overheid is het veel<br />

moeilijker om die context te schepp<strong>en</strong>,<br />

zonder dat de vraag <strong>en</strong> soms zelfs het<br />

type antwoord al <strong>op</strong> voorhand vastligt.<br />

Onafhankelijke culturele organisaties<br />

kunn<strong>en</strong> daarvoor e<strong>en</strong> inspirer<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />

vruchtbare context bied<strong>en</strong>. Het gaat<br />

er in ieder geval om dat het net buit<strong>en</strong><br />

de overheid wordt getild, waardoor<br />

er andere regels geld<strong>en</strong>. Maar het<br />

is belangrijk om te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat<br />

het niet naast of los van de overheid<br />

gebeurt. Er zitt<strong>en</strong> ook heel wat overhed<strong>en</strong><br />

in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>, <strong>en</strong> dat maakt<br />

ook dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> niet doelloos<br />

ronddobbert. De bevinding<strong>en</strong> in het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> moet<strong>en</strong> uiteindelijk wel<br />

land<strong>en</strong> in het beleid <strong>en</strong> in de praktijk<br />

van l<strong>op</strong><strong>en</strong>de <strong>en</strong> toekomstige project<strong>en</strong>.<br />

JD Er bestaan natuurlijk voorbeeld<strong>en</strong><br />

waarbij ook overhed<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vrije<br />

ruimte <strong>op</strong>zett<strong>en</strong>. Die zijn dan ofwel<br />

veeleer verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d <strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong>d,<br />

ofwel echt uitvoeringsgericht, zo<strong>als</strong><br />

pilots of proeftuin<strong>en</strong>. Maar de bredere<br />

maatschappelijke vaststelling is dat<br />

e<strong>en</strong> overheid niet alle <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> voor<br />

transitievraagstukk<strong>en</strong> kan bed<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

of implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Wat we vandaag<br />

zi<strong>en</strong>, is dat er bij civiele initiatiev<strong>en</strong>,<br />

bij private actor<strong>en</strong> <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>, bij<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>instelling<strong>en</strong> én vanuit <strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

de overheid, ideeën ontstaan <strong>en</strong><br />

experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>op</strong>gezet. Uit elk<br />

van die praktijk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we ler<strong>en</strong>.<br />

Meer nog: om de transities te vertal<strong>en</strong><br />

naar concrete verandering<strong>en</strong> in onze<br />

leefomgeving, hebb<strong>en</strong> we de verschill<strong>en</strong>de<br />

perspectiev<strong>en</strong> <strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong><br />

allemaal nodig. En in plaats van allemaal<br />

in verspreide slagorde te werk<strong>en</strong>,<br />

hebb<strong>en</strong> we nood aan e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijke<br />

missie, aan e<strong>en</strong> transver-

sale ag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> werkwijze. Als je <strong>als</strong><br />

overheid verantwoordelijk b<strong>en</strong>t om iets<br />

te realiser<strong>en</strong>, steun je best <strong>op</strong> iemand<br />

anders die de ruimte maakt om <strong>k<strong>en</strong>nis</strong><br />

te del<strong>en</strong> <strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> te verbind<strong>en</strong><br />

met andere maatschappelijke spelers.<br />

De culturele ruimte, <strong>en</strong> de inzet van<br />

verbeelding <strong>en</strong> ontwerp, help<strong>en</strong> om<br />

die kracht<strong>en</strong>bundeling te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />

om cultuurverandering <strong>en</strong> praktijkontwikkeling<br />

mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />

HM In de meer ingeburgerde vorm<br />

van e<strong>en</strong> ‘ontwerpatelier’ start je e<strong>en</strong><br />

proces waarbij ontwerp ingezet wordt<br />

<strong>als</strong> e<strong>en</strong> tool om sc<strong>en</strong>ario’s te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,<br />

vaak voor e<strong>en</strong> specifiek gebied,<br />

<strong>en</strong> waarbij je het proces voedt met<br />

de inbr<strong>en</strong>g van beleidsmedewerkers,<br />

ruimtelijk ontwerpers, sociaal ontwerpers,<br />

wet<strong>en</strong>schappers, burgers<br />

<strong>en</strong> ontwikkelaars. De bestaansred<strong>en</strong><br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is ruimer: niet het<br />

inzett<strong>en</strong> van ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek<br />

zelf, maar het mak<strong>en</strong> van de juiste<br />

settings waarbinn<strong>en</strong> het ontwerp<strong>en</strong>d<br />

onderzoek ook e<strong>en</strong> landingsbaan of<br />

e<strong>en</strong> verbindingsplatform kan vind<strong>en</strong>.<br />

Die setting voor uitwisseling, voor het<br />

gesprek, is wat het klassieke ontwerpatelier<br />

niet kan bied<strong>en</strong>.<br />

JD We vertrokk<strong>en</strong> vanuit de overtuiging<br />

dat verbeeldingskracht cruciaal<br />

is om te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong>de<br />

praktijk. Er is vermog<strong>en</strong> nodig om je in<br />

te beeld<strong>en</strong> dat het ánders kan. Maar<br />

er lo<strong>op</strong>t nog e<strong>en</strong> andere overtuiging<br />

dwars door: rond de grote maatschappelijke<br />

kwesties heerst er nog altijd<br />

e<strong>en</strong> gevoel dat vooral de overheid<br />

de verantwoordelijkheid draagt om<br />

beslissing<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> het juiste<br />

wetgev<strong>en</strong>d kader te voorzi<strong>en</strong>. Maar <strong>als</strong><br />

we kijk<strong>en</strong> naar verschill<strong>en</strong>de transities,<br />

dan zi<strong>en</strong> we dat er nieuwe coalities aan<br />

de slag moet<strong>en</strong> gaan: we hebb<strong>en</strong> niet<br />

alle<strong>en</strong> regelgeving <strong>en</strong> politieke draagkracht<br />

nodig, maar ook actiegerichtheid<br />

van burgers, bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoeksinstelling<strong>en</strong>.<br />

Als je dan nog één<br />

stap verder doord<strong>en</strong>kt, dan hebb<strong>en</strong><br />

we ook omgeving<strong>en</strong> nodig waar we<br />

de verspreide <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> van die partij<strong>en</strong><br />

bij elkaar kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong>tell<strong>en</strong>. Daarvoor is<br />

e<strong>en</strong> vrije ruimte cruciaal, <strong>als</strong> complem<strong>en</strong>t<br />

van de bestaande kaders.<br />

Hoe ziet zo’n t<strong>en</strong>toonstelling er<br />

dan uit, wanneer het eig<strong>en</strong>lijke<br />

doel ervan het faciliter<strong>en</strong> van<br />

e<strong>en</strong> werkproces is? Wat zijn de<br />

tools die voorhand<strong>en</strong> zijn om e<strong>en</strong><br />

setting te mak<strong>en</strong> voor <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling?<br />

HM In e<strong>en</strong> klassieke t<strong>en</strong>toonstelling<br />

pres<strong>en</strong>teer je de zog<strong>en</strong>aamde ‘beste<br />

project<strong>en</strong>’. Bezoekers k<strong>op</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

ticketje <strong>en</strong> word<strong>en</strong> rondgeleid of do<strong>en</strong><br />

inspiratie <strong>op</strong>, waarna iedere<strong>en</strong> terug<br />

naar huis gaat <strong>en</strong> zijn eig<strong>en</strong> project<strong>en</strong><br />

hervat. De zoektocht in het kader van<br />

The Missing Link was daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> om<br />

e<strong>en</strong> ‘werk-t<strong>en</strong>toonstelling’ te mak<strong>en</strong>.<br />

De gehele t<strong>en</strong>toonstelling vormde de<br />

setting voor werksessies <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties.<br />

We wild<strong>en</strong> de praktijk<strong>en</strong> die<br />

achter de gepres<strong>en</strong>teerde project<strong>en</strong><br />

zitt<strong>en</strong>, begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrekk<strong>en</strong>. Hoe<br />

organiser<strong>en</strong> die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> initiatiev<strong>en</strong><br />

zich <strong>en</strong> welke vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> coalities<br />

zijn daarvoor nodig?<br />

JD Voor de t<strong>en</strong>toonstelling in<br />

Rotterdam deeld<strong>en</strong> we de transities<br />

uit de onderzoeksag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> de ingedi<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> <strong>op</strong> in zes ‘transitiekamers’.<br />

Dat war<strong>en</strong> kleine, nauwgezet<br />

vormgegev<strong>en</strong> kamertjes waarin je kon<br />

'De kans<strong>en</strong> in deze manier van (sam<strong>en</strong>)werk<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong><br />

in het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> spiegel<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

culturele <strong>en</strong> ruimtelijke d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> ontwerppatron<strong>en</strong><br />

waarbij juist door het inzicht in de verschill<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

hele ket<strong>en</strong> van vanzelfsprek<strong>en</strong>dhed<strong>en</strong> hun vanzelfsprek<strong>en</strong>dheid<br />

verliez<strong>en</strong>. Je krijgt daardoor beter in<br />

beeld waar nodeloze belemmering<strong>en</strong> noodzakelijke<br />

transities in de weg staan.'<br />

Floris Alkemade,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester

zi<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> veelheid <strong>en</strong> diversiteit<br />

aan praktijk<strong>en</strong> bestaat, die werkzaam<br />

zijn van de kleinste tot de grootste<br />

schaal. Als je die bij elkaar <strong>op</strong>telt, zie<br />

je dat er e<strong>en</strong> systemische verandering<br />

voorstelbaar wordt. Cruciaal hierbij<br />

is dat we de praktijk<strong>en</strong> t<strong>en</strong> <strong>op</strong>zichte<br />

van elkaar hebb<strong>en</strong> gepositioneerd: ze<br />

vormd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> één verhaal.<br />

HM In Brussel vond dan weer voor<br />

het eerst You Are Here plaats. Op<br />

de drieëntwintigste verdieping van<br />

het World Trade C<strong>en</strong>ter (WTC) in de<br />

Brusselse Noordwijk werd van half<br />

september tot half november 2018<br />

e<strong>en</strong> setting gecreëerd voor e<strong>en</strong> reeks<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> programma<br />

van stadsdebatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gedeelde<br />

werkruimte. De t<strong>en</strong>toonstelling werd<br />

sam<strong>en</strong>gesteld <strong>op</strong> basis van de werkprogramma’s<br />

uit de ag<strong>en</strong>da die <strong>en</strong>kele<br />

wek<strong>en</strong> eerder in Rotterdam was geformuleerd<br />

door de praktijk<strong>en</strong> van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. In Brussel hebb<strong>en</strong> we<br />

het idee van e<strong>en</strong> werkt<strong>en</strong>toonstelling<br />

nog meer <strong>op</strong> de voorgrond geplaatst:<br />

de expositie was letterlijk de werkruimte.<br />

Midd<strong>en</strong>in de t<strong>en</strong>toonstellingskamers<br />

stond<strong>en</strong> de werktafels<br />

voor de worksh<strong>op</strong>s <strong>en</strong> de stoel<strong>en</strong><br />

van het auditorium. Zo vormd<strong>en</strong> ze<br />

nog directer de setting of het decor<br />

van het werktraject. De inhoud van<br />

de t<strong>en</strong>toonstelling was e<strong>en</strong> mix van<br />

hoogwaardige producties <strong>en</strong> materiaal<br />

dat bij wijze van sprek<strong>en</strong> de avond<br />

ervoor geproduceerd was aan e<strong>en</strong> van<br />

de werktafels. Die sfeer maakte het<br />

ontzett<strong>en</strong>d stimuler<strong>en</strong>d voor<br />

groep<strong>en</strong> die normaal niet in e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<br />

zoud<strong>en</strong> afsprek<strong>en</strong>, om<br />

daar bij elkaar te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> in discussie<br />

te gaan.<br />

JD De t<strong>en</strong>toonstelling verplicht je<br />

om tuss<strong>en</strong>tijds werkmateriaal te vertal<strong>en</strong><br />

naar inspirer<strong>en</strong>de product<strong>en</strong>. Voor<br />

beide t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> maakt<strong>en</strong> we<br />

bijvoorbeeld e<strong>en</strong> reeks handgetek<strong>en</strong>de<br />

animatiefilmpjes: e<strong>en</strong> hels werk, maar<br />

ze legd<strong>en</strong> de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> die we hadd<strong>en</strong><br />

voor<strong>op</strong>gesteld <strong>op</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige<br />

manier uit <strong>en</strong> ze positioneerd<strong>en</strong> de<br />

deelnem<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> visueel t<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>zichte van elkaar. Dankzij het digitale<br />

format lev<strong>en</strong> ze ook nu nog voort.<br />

We zi<strong>en</strong> dat de tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

waar we voor staan verander<strong>en</strong>,<br />

<strong>en</strong> dus verandert ook de<br />

rol van de ontwerper. Terwijl het<br />

nog maar e<strong>en</strong> aantal dec<strong>en</strong>nia<br />

geled<strong>en</strong> de <strong>en</strong>ige <strong>op</strong>tie leek om<br />

<strong>als</strong> architect inspirer<strong>en</strong>de gebouw<strong>en</strong><br />

of plein<strong>en</strong> neer te zett<strong>en</strong> <strong>als</strong><br />

antwoord <strong>op</strong> e<strong>en</strong> vooraf vastgelegde<br />

vraag, zag<strong>en</strong> we rec<strong>en</strong>t<br />

het tak<strong>en</strong>pakket van ontwerpers<br />

verbred<strong>en</strong>, bijvoorbeeld in de<br />

vorm van ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> positioneert de<br />

ontwerper heel bewust in e<strong>en</strong><br />

nog andere rol dan we gew<strong>en</strong>d<br />

zijn. Hoe zoud<strong>en</strong> jullie die positie<br />

omschrijv<strong>en</strong>?<br />

JD Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft expliciet<br />

de ambitie gesteld om de ontwerppraktijk,<br />

die gew<strong>en</strong>d is om aan de<br />

‘vraagbeantwoord<strong>en</strong>de’ zijde te zitt<strong>en</strong>,<br />

echt mee aan de voorkant van het<br />

proces te krijg<strong>en</strong>: aan de ‘vraagformuler<strong>en</strong>de’<br />

zijde. We zijn er heel hard van<br />

overtuigd dat de ontwerpinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />

waarmee we gepokt <strong>en</strong> gemazeld<br />

zijn, ook heel di<strong>en</strong>stbaar kunn<strong>en</strong> zijn<br />

voor ingewikkelde transdisciplinaire<br />

transitieprocess<strong>en</strong>. We zi<strong>en</strong> dat veel<br />

ontwerpers het pot<strong>en</strong>tieel in zich<br />

drag<strong>en</strong> om stroom<strong>op</strong>waarts de fase te<br />

begeleid<strong>en</strong> waar de vraag zelf nog de<br />

vraag is, <strong>en</strong> dus niet alle<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong>de<br />

onderzoekslogica binn<strong>en</strong><br />

de afgelijnde kaders van e<strong>en</strong> <strong>op</strong>dracht.<br />

Maar dat vergt e<strong>en</strong> shift: in plaats van<br />

zo goed mogelijk te beantwoord<strong>en</strong> aan<br />

de <strong>op</strong>dracht<strong>en</strong> die via t<strong>en</strong>derings word<strong>en</strong><br />

gesteld, moet<strong>en</strong> we <strong>als</strong> ontwerpers<br />

zelf het initiatief durv<strong>en</strong> nem<strong>en</strong><br />

om rond prang<strong>en</strong>de kwesties coalities<br />

sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> de <strong>op</strong>gave uit te<br />

klar<strong>en</strong>. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> wil daarvoor<br />

de context bied<strong>en</strong>.<br />

HM We hebb<strong>en</strong> geleerd dat het<br />

cruciaal is dat de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de praktijkkamer<br />

zelf die ruimte grijp<strong>en</strong>. Want<br />

ook in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> krijg je niet<br />

expliciet het mandaat om de volg<strong>en</strong>de<br />

reeks <strong>op</strong>dracht<strong>en</strong> vorm te gev<strong>en</strong>. De<br />

praktijkkamer zegt <strong>als</strong> het ware teg<strong>en</strong><br />

zichzelf: we are the pe<strong>op</strong>le to do this!<br />

Jezelf mandater<strong>en</strong> <strong>en</strong> kans<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, is<br />

cruciaal <strong>als</strong> je echt mee aan de voorkant<br />

van het proces wil gaan zitt<strong>en</strong>.<br />

Om dat te kunn<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> we <strong>als</strong> ontwerpers<br />

uit onze klassieke rol tred<strong>en</strong>.<br />

Als we in e<strong>en</strong> traject stapp<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> thematisch spoor, zo<strong>als</strong> Stedelijk<br />

Beheer of Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s,<br />

dan kan je dat <strong>als</strong> praktijk <strong>op</strong> twee<br />

manier<strong>en</strong> do<strong>en</strong>: ofwel beantwoord je<br />

de gekreg<strong>en</strong> <strong>op</strong>dracht zo goed mogelijk<br />

binn<strong>en</strong> het budget dat voorhand<strong>en</strong><br />

is. Ofwel gebruik je het budget om iets<br />

neer te legg<strong>en</strong> dat provocer<strong>en</strong>d werkt<br />

<strong>en</strong> e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap teweegbr<strong>en</strong>gt.<br />

Op die manier kunn<strong>en</strong> er nieuwe link<strong>en</strong><br />

gelegd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

stap in het proces <strong>op</strong> gang getrokk<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong>. Dat is hoe het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

<strong>op</strong> z’n best fungeert: het organiseert<br />

de initiatiecapaciteit om vonkjes te<br />

do<strong>en</strong> overslaan.<br />

JD Wat je aanlevert is e<strong>en</strong> strategisch<br />

<strong>op</strong>stap <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> eindresultaat.<br />

Het gaat er ook om dat je de ruimte<br />

grijpt om <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> waardoor<br />

je <strong>als</strong> praktijk je eig<strong>en</strong> vervolg<strong>op</strong>dracht<strong>en</strong><br />

scherper kan aanpakk<strong>en</strong>.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is dus ook e<strong>en</strong> ‘compet<strong>en</strong>tie-ontwikkelings-omgeving’.<br />

Om die <strong>op</strong>timaal te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, moet je<br />

je compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> fragiliteit<strong>en</strong> met<br />

elkaar will<strong>en</strong> del<strong>en</strong>. Die red<strong>en</strong>ering zit<br />

helemaal dwars <strong>op</strong> de reguliere aanbestedingslogica,<br />

die red<strong>en</strong>eert vanuit<br />

competitiviteit, waarbij de laagste<br />

prijs nog steeds doorslaggev<strong>en</strong>d is.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> volgt niet de klassieke<br />

volgorde waarbij de overheid de<br />

taak heeft om de <strong>op</strong>dracht te formuler<strong>en</strong>,<br />

met zeer goede begeleiders zo<strong>als</strong><br />

bouwmeesters om het proces goed te<br />

krijg<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s de beste coalities<br />

die alle<strong>en</strong> antwoord<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />

formuler<strong>en</strong>. Het werkt helemaal dwars<br />

daar<strong>op</strong>, vanuit de overtuiging dat je<br />

vanuit de compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong>,<br />

maar ook vanuit de gebrek<strong>en</strong> van<br />

elk van de partij<strong>en</strong>, gezam<strong>en</strong>lijk e<strong>en</strong><br />

betere vraag kan definiër<strong>en</strong>.<br />

Dat klinkt zeer ambitieus. Botst<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> ook wel e<strong>en</strong>s <strong>op</strong><br />

haar limiet<strong>en</strong>?<br />

HM Je voelt inderdaad dat het voor<br />

veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> niet vanzelfsprek<strong>en</strong>d is<br />

om die vastgeroeste roll<strong>en</strong> achter zich<br />

te lat<strong>en</strong>. Dat hebb<strong>en</strong> we waarschijnlijk<br />

zelfs nog onderschat. We ging<strong>en</strong> er<br />

vanuit dat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> de<br />

ruimte geeft, dat we de tafel moest<strong>en</strong><br />

organiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat praktijk<strong>en</strong> dan<br />

vanzelf die nieuwe positie zoud<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>nem<strong>en</strong>. Maar dat is niet zo. In e<strong>en</strong><br />

vervolgfase van dit traject moet<strong>en</strong><br />

we veel bewuster de collectieve

capaciteits<strong>op</strong>bouw organiser<strong>en</strong> voor<br />

‘stroom<strong>op</strong>waarts ontwerp<strong>en</strong>’. Welke<br />

tools hebb<strong>en</strong> we daarvoor? Hoe kunn<strong>en</strong><br />

we die skills veel meer del<strong>en</strong>?<br />

JD Je zou kunn<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong> dat de<br />

ontwerppraktijk soms grote claims kan<br />

neerlegg<strong>en</strong> over wat zou moet<strong>en</strong>. Maar<br />

<strong>op</strong> het mom<strong>en</strong>t dat de ruimte voor het<br />

grijp<strong>en</strong> ligt om mee vorm te gev<strong>en</strong> aan<br />

dat wat zou moet<strong>en</strong>, blijft het soms<br />

stiller dan je zou h<strong>op</strong><strong>en</strong>. Het is duidelijk<br />

dat we e<strong>en</strong> veel sterkere ‘cascadering’<br />

moet<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>: van meed<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />

naar wat zou moet<strong>en</strong>, naar wie dan de<br />

context om dat te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> mee<br />

zou moet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Uiteraard hoeft<br />

niet iedere<strong>en</strong> dat te do<strong>en</strong>. Het zijn niet<br />

altijd dezelfde m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die zeer goede<br />

landschapsarchitect<strong>en</strong> zijn die ook<br />

stroom<strong>op</strong>waarts kunn<strong>en</strong> red<strong>en</strong>er<strong>en</strong>.<br />

'Juist doordat je e<strong>en</strong> half stapje te ver gaat door e<strong>en</strong><br />

mogelijke toekomst te verbeeld<strong>en</strong>, kan er de b<strong>en</strong>odigde<br />

schuring ontstaan tuss<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> omdat er<br />

iets heel concreets <strong>op</strong> tafel ligt. Niemand heeft zijn<br />

handtek<strong>en</strong>ing onder dat ontwerpidee gezet of zijn<br />

portemonnee ervoor getrokk<strong>en</strong>, maar het br<strong>en</strong>gt het<br />

gesprek erover verder. Er is ine<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> ontwerper die<br />

in sam<strong>en</strong>werking met ander<strong>en</strong> e<strong>en</strong> visie heeft vertaald<br />

<strong>en</strong> verbeeld waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> iets van kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>.<br />

Door de inzet van ontwerp <strong>en</strong> verbeelding ontstaat er<br />

e<strong>en</strong> werkvorm waar vonk<strong>en</strong> vanaf spatt<strong>en</strong>, die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />

aan het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> zet doordat het voorstelbaar<br />

wordt. Het gesprek moet <strong>op</strong> e<strong>en</strong> niveau kom<strong>en</strong> van<br />

niet te veel bedreiging maar wel g<strong>en</strong>oeg inc<strong>en</strong>tive.'<br />

Mariska Vogel & Ronald van der Heijd<strong>en</strong>,<br />

Veldonderzoekers

27<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

116 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

117<br />

Voorstellingvan<br />

de<br />

initiatiefnemers<br />

a+­­­­­Met­de­publicatie­van­e<strong>en</strong>­<br />

tweemaandelijks­tijdschrift,­e<strong>en</strong>­<br />

website­<strong>en</strong>­het­organiser<strong>en</strong>­van­le-<br />

zing<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>,­wil­A+­<br />

de­refer<strong>en</strong>tie­zijn­voor­architectuur­<br />

<strong>en</strong>­sted<strong>en</strong>bouw­in­Vlaander<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

België.­A+­br<strong>en</strong>gt­de­lokale­architec-<br />

tuurproductie­in­kaart,­archiveert­<br />

ze,­toont­speciale­aandacht­voor­<br />

aankom<strong>en</strong>d­tal<strong>en</strong>t­<strong>en</strong>­zorgt­voor­<br />

kruisbestuiving­tuss<strong>en</strong>­het­lokale­<strong>en</strong>­<br />

het­internationale­niveau.­Daarnaast­<br />

biedt­A+­e<strong>en</strong>­platform­aan­voor­<br />

reflectie­over­de­rol­van­architectuur­<br />

<strong>en</strong>­e<strong>en</strong>­kritisch­standpunt­om­het­<br />

architectuurdebat­te­voed<strong>en</strong>.<br />

www.a-plus.be<br />

·<br />

antWerP<strong>en</strong> aVereChts<br />

Antwerp<strong>en</strong>­Averechts­organiseert­<br />

al­meer­dan­25­<strong>jaar</strong>­stadsverk<strong>en</strong>-<br />

ning<strong>en</strong> in bek<strong>en</strong>de <strong>en</strong> minder voor<br />

de­hand­ligg<strong>en</strong>de­buurt<strong>en</strong>.­Verder­<br />

26<br />

neemt­het­ook­andere­initiatiev<strong>en</strong>­<br />

zo<strong>als</strong>­lezing<strong>en</strong>,­t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong>­multimediaproject<strong>en</strong>­over­de­<br />

stad­<strong>en</strong>­haar­bewoners.­Antwerp<strong>en</strong>­<br />

Averechts­draagt­de­stad­e<strong>en</strong>­warm­<br />

hart­toe.­Daarom­<strong>en</strong>gageert­het­zich­<br />

<strong>als</strong>­e<strong>en</strong>­kritische­<strong>en</strong>­volwaardige­<br />

gesprekspartner­in­debatt<strong>en</strong>­rond­<br />

stadsontwikkeling.<br />

www.antwerp<strong>en</strong>averechts.be<br />

·<br />

arChiPeL­­­­­Archipel­focust­direct­<br />

<strong>op</strong>­het­no­nons<strong>en</strong>se­bouw<strong>en</strong>:­mate-<br />

rie,­constructie,­vorm,­ruimte­in­e<strong>en</strong>­<br />

context­<strong>als</strong>­zichtbare­feit<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­direc-<br />

te­ervaring,­beleving­<strong>en</strong>­betek<strong>en</strong>is.­<br />

Archipel­organiseert­hiervoor­druk­<br />

bijgewoonde­maandelijkse­lezing<strong>en</strong>­<br />

over­architectuur­<strong>en</strong>­zoekt­daarvoor­<br />

de­interessantste­locaties­in­Oost­­<br />

<strong>en</strong>­West­Vlaander<strong>en</strong>­<strong>op</strong>.­Het­zoek<strong>en</strong>­<br />

naar­ervaring­<strong>en</strong>­beleving­vertaalt­<br />

zich­in­excursies,­t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong>­<strong>jaar</strong>lijkse­architectuurreiz<strong>en</strong>­in­<br />

Brazilië­<strong>en</strong>­Indië.<br />

onder­meer­Eur<strong>op</strong>a,­de­USA,­Japan,­<br />

www.archipelvzw.be<br />

·<br />

arChiteCtUra­­­­­Architectura­is­<br />

de­meest­bezochte­website­voor­ar-<br />

chitect<strong>en</strong>­in­Vlaander<strong>en</strong>.­De­nadruk­<br />

ligt­<strong>op</strong>­kwalitatieve­<strong>en</strong>­relevante­<br />

cont<strong>en</strong>t­voor­deze­doelgroep.­Elke­<br />

week­verstuurt­Architectura­e<strong>en</strong>­<br />

nieuwsbrief­uit­naar­meer­dan­acht-<br />

ti<strong>en</strong>duiz<strong>en</strong>d­abonnees­met­e<strong>en</strong>­twin-<br />

tigtal­artikels­over­architect<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

architectuur.­Hiervoor­wordt­nauw­<br />

sam<strong>en</strong>gewerkt­met­de­belangrijkste­<br />

architectuurorganisaties­in­Vlaande-<br />

r<strong>en</strong>.­Zij­beschikk<strong>en</strong>­met­Architectura­<br />

over­e<strong>en</strong>­ideaal­online­platform­om­<br />

te­communicer<strong>en</strong>­over­hun­werking­<br />

<strong>en</strong>­hun­ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>­bij­architect<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong>­architectuurliefhebbers.<br />

www.architectura.be<br />

ar-tUr­­­­­AR­TUR­is­e<strong>en</strong>­c<strong>en</strong>trum<strong>en</strong>­betek<strong>en</strong>is­van­ruimtelijk­ontwerpe<strong>en</strong>­middel­om­complexe­ruimtelijkeuitdaging<strong>en</strong>­aan­te­pakk<strong>en</strong>voor­architectuur,­stedelijkheid­<strong>en</strong>in­het­formuler<strong>en</strong>­van­antwoord<strong>en</strong>landschap­in­de­Kemp<strong>en</strong>.­AR­TUR<strong>op</strong>­de­maatschappelijke­vraagstukk<strong>en</strong>­van­e<strong>en</strong>­verstedelijkte­wereld.<br />

·<br />

www.architectuurwijzer.be<br />

wil­vanuit­de­specifieke­ruimte-<br />

lijke­context­<strong>en</strong>­vanuit­de­artis-<br />

Brussel,­kleine­kosm<strong>op</strong>oliet­<strong>en</strong>­<br />

BerOePsVer<strong>en</strong>iGinG VOOr<br />

tieke­omgeving­van­cultuurhuis­de­ hoofdstad­van­Eur<strong>op</strong>a,­is­voor­Archi-<br />

arChiteCt<strong>en</strong>­­­­­BVA­telt­<strong>als</strong>­<br />

Warande­e<strong>en</strong>­incubator­zijn­voortecture­Workroom­de­ideale­uitv<strong>als</strong>beroepsver<strong>en</strong>iging­voor­architect<strong>en</strong>inspirer<strong>en</strong>de­duurzame­architecbasis­–­<strong>en</strong>­vaak­ook­laboratoriume<strong>en</strong>­kleine­duiz<strong>en</strong>d­led<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­heefttuur­<strong>en</strong>­landschapsarchitectuur.­<br />

–­om­bij­te­drag<strong>en</strong>­tot­het­internati<strong>als</strong>­doel­architect<strong>en</strong>­te­versterk<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

De­betrokk<strong>en</strong>heid­van­de­kleinereonale­debat­over­de­vormgeving­vande­ruimte­waarin­we­lev<strong>en</strong>belang­van­architectuur­binn<strong>en</strong>­e<strong>en</strong>verbind<strong>en</strong>­die­het­maatschappelijksted<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­hun­landelijke­omgeving<strong>op</strong>­de­ruimtelijke­<strong>en</strong>­architecturale­<br />

www.architectureworkroom.eu duurzame­sam<strong>en</strong>­leving­ter­harte­ne-<br />

ontwikkeling­vraagt­immers­e<strong>en</strong>­<br />

·<br />

m<strong>en</strong>.­Dit­gaat­over­het­<strong>op</strong>volg<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­<br />

specifiek­antwoord­wil­m<strong>en</strong>­derge-<br />

arChiteCtUUrWiJZer­­­­­AW­isaanstur<strong>en</strong>­van­overheidsbeleid,­hetlijke­regio­niet­buit<strong>en</strong>­het­architecgeworteld­in­Limburg,­maar­houdtbespreekbaar­mak<strong>en</strong>­van­architectuurdebat­houd<strong>en</strong>.­AR­TUR­fungeertde­og<strong>en</strong>­<strong>op</strong><strong>en</strong>­voor­wat­er­zich­buit<strong>en</strong>tuur­binn<strong>en</strong>­de­maatschappij,­maar<strong>als</strong>­e<strong>en</strong>­activer<strong>en</strong>d,­faciliter<strong>en</strong>d­<strong>en</strong>de­provinciegr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>­afspeelt­–­inook­over­acties­die­de­individueleinspirer<strong>en</strong>d­platform­voor­dialoog­<strong>en</strong>­<br />

Vlaander<strong>en</strong>,­de­Euregio­Maas­Rijn,­ professionele­belang<strong>en</strong>­van­de­led<strong>en</strong>­<br />

sam<strong>en</strong>werking­tuss<strong>en</strong>­de­sector­<strong>en</strong>­<br />

maatschappelijke­actor<strong>en</strong>.<br />

kwaliteit<strong>en</strong>­van­architectuur­<strong>en</strong>­<br />

meerwaarde­van­de­architect­voor­<br />

Eur<strong>op</strong>a,­de­wereld.­AW­maakt­deondersteun<strong>en</strong>.­BVA­pleit­voor­de­<br />

www.c<strong>en</strong>trum.ar-tur.be<br />

de­ontwerppraktijk­zichtbaar­<strong>en</strong>­<br />

de­verdere­ontwikkeling­van­het­<br />

·<br />

wakkert­het­debat­over­de­rol­van­<br />

stedelijk­landschap.­BVA­verbindt­<br />

arChiteCtUre WOrK rOOm ruimteproductie­aan.­Daarbij­gaat­<br />

architect<strong>en</strong>­door­in­te­zett<strong>en</strong>­<strong>op</strong>­de­<br />

BrUsseLs­­­­­AWB­is­e<strong>en</strong>­cul­tureled<strong>en</strong>k-<strong>en</strong>-doe-tank<br />

voor innovatie ke­eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>­van­de­gebouwde­<br />

netwerk<strong>en</strong>­<strong>en</strong>­treedt­hierbij­<strong>op</strong>­<strong>als</strong>­<br />

het­niet­<strong>en</strong>kel­om­de­louter­artistie-<br />

organisatie­van­al­dan­niet­lokale­<br />

binn<strong>en</strong>­de­architectuur­<strong>en</strong>­sted<strong>en</strong>omgeving,­maar­ook­om­de­band­tusplatform­met­de­bedoeling­informatie­<strong>en</strong>­ondersteuning­te­verspreid<strong>en</strong>bouw.­Door­ontwerpers­in­allian­tiess<strong>en</strong>­het­artistieke­<strong>en</strong>­het­maatschapte­betrekk<strong>en</strong>­bij­ruimtelijke­visiepelijke.­Architectuur­wordt­immers­<br />

www.bvarchitect<strong>en</strong>.be<br />

vorming­<strong>en</strong>­planningsprocess<strong>en</strong>­<br />

bewoond,­gebruikt­<strong>en</strong>­ervar<strong>en</strong>,­<strong>en</strong>­<br />

bouwt­Architecture­Workroom­aan­<br />

heeft­daardoor­belangrijke­effect<strong>en</strong>­<br />

e<strong>en</strong>­culturele­context­voor­ver­<br />

<strong>op</strong>­e<strong>en</strong>­sam<strong>en</strong>leving­in­verandering.­<br />

nieuw­ing­van­de­ontwerppraktijk.­ AW­begrijpt­architectuur­niet­<strong>en</strong>kel­<br />

Tegelijk­promoot­ze­hiermee­de­rol<strong>als</strong>­e<strong>en</strong>­resultaat­maar­ev<strong>en</strong>goed­<strong>als</strong>­<br />

OOst<strong>en</strong>de Werft Oost<strong>en</strong>de Stad <strong>en</strong> Architectuur werd <strong>op</strong>gericht<br />

door Leuv<strong>en</strong>se architect<strong>en</strong>, architectuurcultuur. Het organiseert<br />

bijdrag<strong>en</strong> aan de ontwikkeling van<br />

Werft informeert <strong>en</strong> debatteert over<br />

stedelijke trans formatie. Het wil sted<strong>en</strong>bouwkundig<strong>en</strong>, het departem<strong>en</strong>t<br />

Architectuur, Sted<strong>en</strong>bouw <strong>en</strong> t<strong>en</strong> <strong>en</strong> architectuurreiz<strong>en</strong>, br<strong>en</strong>gt<br />

t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, lezing<strong>en</strong>, debat­<br />

sam<strong>en</strong> met in woners, bezoekers,<br />

bestuurders <strong>en</strong> expert<strong>en</strong> stedelijke Ruimtelijke Ord<strong>en</strong>ing van de KU publicaties uit <strong>en</strong> coördineert ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,<br />

zo<strong>als</strong> het twee<strong>jaar</strong>lijkse<br />

verbeeldingskracht aanbor<strong>en</strong>. Het Leuv<strong>en</strong> <strong>en</strong> het stadsbestuur van<br />

is e<strong>en</strong> podium voor reflectie, debat Leuv<strong>en</strong>. Vanuit e<strong>en</strong> sterk lokaal, stedelijk<br />

geënt initiatief groeit Stad <strong>en</strong> Dag van de Architectuur.<br />

Architectuurboek Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />

<strong>en</strong> deskundigheid. Door in gesprek<br />

te gaan met uite<strong>en</strong>l<strong>op</strong><strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> Architectuur uit tot e<strong>en</strong> speler met www.vai.be<br />

wil het Oost<strong>en</strong>de uitbouw<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> gewestelijke ambities <strong>en</strong> perspectief. ·<br />

kwalitatieve plek waar beter geleefd, Dit reflecteert zich in het artistieke<br />

gewoond <strong>en</strong> gewerkt kan word<strong>en</strong>. Zo programma dat zich richt <strong>op</strong> drie beleidsniveaus:<br />

Vlaander<strong>en</strong>, Provincie<br />

wil het bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>dig<br />

<strong>en</strong> gefundeerd stadsdebat <strong>en</strong> e<strong>en</strong> Vlaams­Brabant <strong>en</strong> de Stad Leuv<strong>en</strong>.<br />

grotere betrokk<strong>en</strong>heid bij de stad in www.stad<strong>en</strong>architectuur.be<br />

transitie.<br />

·<br />

www.oost<strong>en</strong>dewerft.be<br />

het Vlaams architectuurinstituut<br />

Het VAi is e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trum<br />

·<br />

stad <strong>en</strong> architectuur Stad voor hed<strong>en</strong>daagse architectuur. Het<br />

<strong>en</strong> Architectuur is e<strong>en</strong> ver<strong>en</strong>iging, VAi heeft <strong>als</strong> streef doel om het publiek<br />

att<strong>en</strong>t te mak<strong>en</strong> <strong>op</strong> het belang<br />

gevestigd in Leuv<strong>en</strong>, die architectuur<br />

in België promoot aan de hand van van e<strong>en</strong> goed ontworp<strong>en</strong> leefomgeving,<br />

om het maatschappelijke debat<br />

debatt<strong>en</strong>, lezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> die voor haar activiteit<strong>en</strong> omtr<strong>en</strong>t het ontwerp van gebouw<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkt met Museum M <strong>en</strong> Kunst<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum<br />

STUK te Leuv<strong>en</strong>. Stad nis over architec tuur te verspreid<strong>en</strong>.<br />

<strong>en</strong> sted<strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> om k<strong>en</strong>­<br />

<strong>en</strong> Architec tuur maakt e<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong>d<br />

archi tectuur klimaat zichtbaar, spreekpunt voor informatie omtr<strong>en</strong>t<br />

Het VAi is het voornaamste aan­<br />

ervaarbaar <strong>en</strong> be discussieer baar. Vlaamse architec tuur <strong>en</strong> actuele<br />

Hierbij inspireert het e<strong>en</strong> breed ontwikkeling<strong>en</strong> in het architecturale<br />

publiek om zodo<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> zo groot beleid in Vlaander<strong>en</strong>. Als steunpunt<br />

mogelijke maat schappelijke betrokk<strong>en</strong>heid<br />

te creër<strong>en</strong>.<br />

platform aan voor iedere<strong>en</strong> die wil<br />

voor architectuur biedt het e<strong>en</strong><br />

28<br />

Deze ambiti<strong>en</strong>ota kwam tot<br />

stand na overleg tuss<strong>en</strong> de<br />

initiatiefnemers <strong>op</strong> 17 oktober,<br />

17 november, 11 december<br />

2014 <strong>en</strong> 8 januari 2015.<br />

auteur<br />

Els Vervloesem<br />

grafisch ontwerp<br />

Ontwerpburo Bertus<br />

© 2015<br />

Architectuurcultuur <strong>als</strong> vliegwiel voor innovatie 2015<br />

IABR–2016 The next Economy 2016<br />

Met deze ambiti<strong>en</strong>ota uit 2015 b<strong>en</strong>adrukt<strong>en</strong> architectuurorganisaties uit Vlaander<strong>en</strong><br />

gezam<strong>en</strong>lijk het belang van e<strong>en</strong> sterkere architectuurcultuursector voor de b<strong>en</strong>odigde<br />

vernieuwing in de gebouwde omgeving rond stedelijke vraagstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatschappelijke<br />

veranderingsprocess<strong>en</strong>. Els Vervloesem, 2015.<br />

In de catalogus van IABR-2016 schreef bestuurder-directeur George Brugmans e<strong>en</strong><br />

essay waarin hij het perspectief <strong>en</strong> het belang b<strong>en</strong>oemt van de sabbatical detour,<br />

de culturele vrijruimte <strong>als</strong> plek waar vrag<strong>en</strong> ev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> andere omgeving gebracht<br />

word<strong>en</strong>. Essay It’s The Culture, Stupid! IABR-2016 THE NEXT ECONOMY, George<br />

Brugmans, Jolanda van Dinter<strong>en</strong>, Maart<strong>en</strong> Hajer (red.), IABR, Rotterdam, 2016.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

118 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

119<br />

The evolution in terms of<br />

societal chall<strong>en</strong>ges and<br />

dynamics goes hand in hand<br />

with a diversification and<br />

multiplication of design and<br />

spatial practices.<br />

Practice A<br />

As an expert and Author, the<br />

designer devel<strong>op</strong>s the best<br />

answer to the question society<br />

poses.<br />

The evolution in terms of<br />

societal chall<strong>en</strong>ges and<br />

dynamics goes hand in hand<br />

with a diversification and<br />

multiplication of design and<br />

spatial practices.<br />

Practice A<br />

As an expert and Author, the<br />

designer devel<strong>op</strong>s the best<br />

answer to the question society<br />

poses.<br />

Practice DR (OO in Dutch)<br />

Via Design Research, the design<br />

practice explores the deeper-lying<br />

chall<strong>en</strong>ges and possible answers,<br />

to reveal the pertin<strong>en</strong>t question.<br />

Formulating<br />

the question.<br />

COMMISSIONER<br />

FROM URGENCY &<br />

AMBITION TO<br />

QUESTION<br />

Formulating<br />

the question.<br />

COMMISSIONER<br />

FROM URGENCY &<br />

AMBITION TO<br />

QUESTION<br />

Selection<br />

Procedure.<br />

FORMATTED<br />

PROCEDURE<br />

COMPETITION<br />

COMMISSION<br />

CONTRACT<br />

Selection<br />

Procedure.<br />

FORMATTED<br />

PROCEDURE<br />

COMPETITION<br />

COMMISSION<br />

CONTRACT<br />

Practice A<br />

Designed<br />

Answer.<br />

ARCHITECTURE &<br />

URBAN DESIGN<br />

PRODUCING THE<br />

WINNING ANSWER<br />

Designed<br />

Answer.<br />

ARCHITECTURE &<br />

URBAN DESIGN<br />

PRODUCING THE<br />

WINNING ANSWER<br />

Building the<br />

design.<br />

Building the<br />

design.<br />

Verschuiving in rol van de ontwerper 2019<br />

The evolution in terms of<br />

societal chall<strong>en</strong>ges and<br />

dynamics goes hand in hand<br />

with a diversification and<br />

multiplication of design and<br />

spatial practices.<br />

Practice A<br />

As an expert and Author, the<br />

designer devel<strong>op</strong>s the best<br />

answer to the question society<br />

poses.<br />

Practice DR (OO in Dutch)<br />

Via Design Research, the design<br />

practice explores the deeper-lying<br />

chall<strong>en</strong>ges and possible answers,<br />

to reveal the pertin<strong>en</strong>t question.<br />

Practice TSM<br />

Space is a binding, mobilising<br />

platform for diverse interests,<br />

dynamics and actors. Design<br />

plays a crucial role in structuring,<br />

accompanying, and <strong>en</strong>abling<br />

spatial Transformation to become<br />

a Social Movem<strong>en</strong>t.<br />

€<br />

universiteit<strong>en</strong><br />

overheid<br />

€<br />

praktijk<br />

€<br />

Practice TSM<br />

maatschappelijk<br />

veld<br />

experts<br />

onderzoeksinstelling<strong>en</strong><br />

Verschuiving in rol van de ontwerper 2019<br />

Practice DR<br />

Traditioneel staat de ontwerper aan de vraag-beantwoord<strong>en</strong>de zijde. Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

wil de ontwerper mee aan de vraag-stell<strong>en</strong>de zijde positioner<strong>en</strong> vanuit de hypothese dat<br />

het voorstellings- <strong>en</strong> verbeeld<strong>en</strong>de vermog<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> bijdraagt aan het vind<strong>en</strong> van<br />

de juiste <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> maar ook aan de noodzaak van het stell<strong>en</strong> van de juiste vrag<strong>en</strong>.<br />

College ' Transformation, from theory to practice of change. J. Declerck, 2021, p.11, 17, 22.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

120 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

121<br />

T<strong>en</strong>toonstelling IABR–2018 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling IABR–2018 2018<br />

De t<strong>en</strong>toonstelling van de IABR–2018 in het HAKA-gebouw in Rotterdam was e<strong>en</strong><br />

werkt<strong>en</strong>toonstelling. Ze was zo <strong>op</strong>gebouwd dat <strong>op</strong> de begane grond werksessies,<br />

lezing<strong>en</strong> <strong>en</strong> debatt<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal stond<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> de eerste verdieping werd<strong>en</strong> (onder<br />

meer) de praktijk<strong>en</strong> uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> t<strong>en</strong>toongesteld in zes transitiekamers.<br />

Ontwerp <strong>en</strong> plattegrond door B-ILD, 2018.<br />

De t<strong>en</strong>toonstelling neemt je mee langs wereldwijde spanning<strong>en</strong> <strong>en</strong> evoluties <strong>en</strong><br />

maakt zo het concept van The Missing Link concreet, <strong>en</strong> spitst zich vervolg<strong>en</strong>s toe<br />

<strong>op</strong> de transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> voor de Eurodelta. Foto's: Aad Hoog<strong>en</strong>doorn voor IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

122 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

123<br />

IABR–2018, zes transitiethema's 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling IABR-2018 2018<br />

De curator<strong>en</strong> van IABR–2018 introduceerd<strong>en</strong> in de t<strong>en</strong>toonstelling zes nodige transities.<br />

Ze kom<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> in dezelfde, beperkte ruimte van de delta van de Lage Land<strong>en</strong>.<br />

In de zoektocht naar versnelling <strong>en</strong> <strong>op</strong>schaling van de transitie, kunn<strong>en</strong> overlapping<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> k<strong>op</strong>peling<strong>en</strong> nieuwe handelingsstrategieën bied<strong>en</strong>. Foto: Aad Hoog<strong>en</strong>doorn<br />

voor IABR.<br />

Deze zes transitiethema's zijn verbeeld <strong>op</strong> zes kaartfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de delta:<br />

hernieuwbare <strong>en</strong>ergie, gezonde landbouw, zorgzame leefomgeving, gedeelde mobiliteit,<br />

(re)productieve stad <strong>en</strong> biodiversiteit <strong>en</strong> water. De verbeelding schakelt de deelnem<strong>en</strong>de<br />

praktijk<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> aan elkaar: zij lever<strong>en</strong> ieder e<strong>en</strong> bouwste<strong>en</strong><br />

voor e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk narratief. Architecture Workroom Brussels, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

124 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

125<br />

the concrete projects of more than 50 participants<br />

RENTIE<br />

participants<br />

WERK<br />

... through the concrete projects of more than 50 participants<br />

BOEK<br />

participants<br />

WERK WERK<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

1.0<br />

WERK<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

crete projects of more than 50 participants<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

WERK<br />

DAGEN<br />

L<br />

BOEKWERK<br />

1.0 DEBAT<br />

TEN CONFE<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

WERK<br />

DAGEN<br />

WERK<br />

BOEK<br />

1.0<br />

WERK<br />

BOEK<br />

1.0<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

WERK<br />

CONFE WERK<br />

TEN CONFE<br />

RENTIE CONFE<br />

DEBAT RENTIE<br />

RENTIE<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

XL<br />

WERK<br />

DAGEN<br />

DAGEN CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

WERK DAGEN<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

XL<br />

XL<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

BOEK<br />

1.0<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN WERK RENTIE<br />

DEBATDAGEN<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

WERK TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT DAGEN<br />

TEN<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

S M L XL<br />

WERK<br />

WERK<br />

CONFE<br />

CONFE<br />

RENTIE<br />

RENTIE<br />

S M L XL<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

WERK<br />

DEBAT<br />

CONFE<br />

TEN<br />

RENTIE<br />

DEBAT<br />

TEN<br />

De zes transitiethema's zijn t<strong>en</strong>toongesteld in transitiekamers waar je ziet dat er door<br />

S diverse praktijk<strong>en</strong> M van de kleinste tot de grootste schaal gewerkt wordt. L Ontwerp<br />

XL<br />

door B-ILD <strong>en</strong> vormgeving door De Ronners voor IABR.<br />

IABR–2018, zes transitiekamers 2018

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

126 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

127<br />

IABR–2018, zes transitiekamers 2018<br />

IABR–2018, zes transitiekamers 2018<br />

De inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> van de verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tell<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> tot e<strong>en</strong> systemische aanpak. Ontwerp door B-ILD <strong>en</strong> vormgeving door De Ronners.<br />

Foto: Aad Hoog<strong>en</strong>doorn voor IABR.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

128 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

129<br />

Animatiefilmpjes rond transitiethema's 2018<br />

E<strong>en</strong> reeks handgetek<strong>en</strong>de animatiefilmpjes legd<strong>en</strong> de <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> die voor het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> voor<strong>op</strong> war<strong>en</strong> gesteld <strong>op</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige manier uit <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toongesteld<br />

<strong>op</strong> zowel IABR–2018 <strong>en</strong> You Are Here. Architecture Workroom Brussels, 2018.<br />

Deze animaties droeg<strong>en</strong> bij aan het blootlegg<strong>en</strong> van het transitievraagstuk van de<br />

grootste tot de kleinste schaal, aan de hand van e<strong>en</strong> aane<strong>en</strong>schakeling van de praktijk<strong>en</strong><br />

uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Architecture Workroom Brussels, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

130 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

131<br />

1<br />

pres<strong>en</strong>t<br />

2<br />

announce<br />

3<br />

pause<br />

10<br />

cater<br />

9<br />

docum<strong>en</strong>t<br />

8<br />

test<br />

7<br />

archive<br />

3<br />

6<br />

4<br />

5<br />

4<br />

6<br />

6<br />

1<br />

2<br />

4<br />

meet<br />

5<br />

prepare<br />

6<br />

show<br />

3.<br />

3.<br />

The<br />

The<br />

workspace is a physical place;<br />

it<br />

it<br />

is<br />

is<br />

an<br />

an inspiring<br />

and<br />

and<br />

evolving<br />

evolving<br />

setting that offers the soft and hard infrastructure<br />

where<br />

where<br />

pe<strong>op</strong>le<br />

pe<strong>op</strong>le<br />

and<br />

and<br />

ideas meet. It<br />

It<br />

tests the right conditions<br />

for<br />

for<br />

an<br />

an<br />

<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

<strong>op</strong><strong>en</strong><br />

societal<br />

societal<br />

interface<br />

interface<br />

in<br />

in<br />

which strategies and working methods<br />

can<br />

can mutually<br />

inform<br />

inform<br />

and<br />

and<br />

nurture<br />

nurture<br />

each<br />

each<br />

other.<br />

10<br />

8 4<br />

6<br />

9<br />

7<br />

6<br />

5<br />

4<br />

6<br />

3<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

Met de t<strong>en</strong>toonstelling You Are Here in de WTC I-tor<strong>en</strong> in Brussel werd e<strong>en</strong> setting<br />

gecreëerd waar het concept van de werkt<strong>en</strong>toonstelling nog explicieter werd uitgewerkt.<br />

De t<strong>en</strong>toonstelling, het programma van stadsdebatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gedeelde werkruimte<br />

vall<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>. Eén van de ti<strong>en</strong> schema's gemaakt in het kader van de reflectie<br />

<strong>op</strong> You Are Here (YAH) 2018 voor de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage 2019,<br />

Architecture Workroom Brussels.<br />

De plattegrond van de t<strong>en</strong>toonstelling YAH maakt duidelijk dat de t<strong>en</strong>toonstelling de<br />

setting, het decor was van de werkruimte: verschill<strong>en</strong>de <strong>op</strong><strong>en</strong> thematische kamers<br />

bied<strong>en</strong> plaats voor werktafels <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties. Ontwerp door 51N4E, 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

132 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

133<br />

Introductietekst van de t<strong>en</strong>toonstelling<br />

The Future is Here<br />

Zes toekomstverbeelding<strong>en</strong> van de<br />

delta van de Lage Land<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s de<br />

zes transities b<strong>en</strong>oemd in het curator<br />

statem<strong>en</strong>t<br />

E<strong>en</strong> kaart met daar<strong>op</strong> afgebeeld alle<br />

actor<strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong> zijn binn<strong>en</strong> The<br />

Missing Link <strong>op</strong>eartie<br />

E<strong>en</strong> grondplan van de werkvloer, met<br />

E<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de grondplan van thema-kamers de werkvloer, <strong>en</strong> met<br />

de worksh<strong>op</strong>tafels<br />

verschill<strong>en</strong>de thema-kamers <strong>en</strong><br />

worksh<strong>op</strong>tafels<br />

Het overkoepel<strong>en</strong>d You Are Here<br />

programma van debatt<strong>en</strong> - World<br />

Transformation Sessions<br />

De verschill<strong>en</strong>de CALLS for Action,<br />

<strong>op</strong>roep<strong>en</strong> naar gelijkgestemd<strong>en</strong> om mee<br />

te werk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaald traject<br />

Het (bijna) dagelijks geupdate<br />

programma van de dag<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

Bov<strong>en</strong>: De omslag van de t<strong>en</strong>toonstellingsgids YAH introduceert The Missing Link <strong>als</strong><br />

thema <strong>en</strong> licht de verschill<strong>en</strong>de hoofdstukk<strong>en</strong> van de t<strong>en</strong>toonstelling toe. Vormgeving<br />

door OK-RM voor You Are Here.<br />

Bij de ingang van de t<strong>en</strong>toonstelling <strong>op</strong> de 23ste verdieping legde e<strong>en</strong> intr<strong>op</strong>aneel de<br />

werking van de maatschappelijke werkplaats uit: Zes stapp<strong>en</strong> om The Missing Link<br />

te hack<strong>en</strong>. Elem<strong>en</strong>t uit de t<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

134 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

135<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

In de t<strong>en</strong>toonstelling werd<strong>en</strong> twaalf grote maatschappelijke uitdaging<strong>en</strong> verbeeld van<br />

de kleinste tot de grootste schaal. Links: van de schaal van de "battery building" tot<br />

de schaal van het "circular mainframe". Bov<strong>en</strong>: van waterhergebruik <strong>op</strong> niveau van de<br />

woning (maquette) tot het watersysteem <strong>op</strong> wereldniveau (wereldkaart).

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

136 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

137<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

T<strong>en</strong>toonstelling You Are Here 2018<br />

In dezelfde ruimte <strong>als</strong> de t<strong>en</strong>toonstelling vond<strong>en</strong> de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> rond verschill<strong>en</strong>de<br />

transitiethema's plaats. De t<strong>en</strong>toonstelling vormde zo het decor van de werksessies<br />

<strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong>. Foto bov<strong>en</strong>: Tim van de Velde. Foto onder: Bob Van Mol.<br />

Verschill<strong>en</strong>de <strong>op</strong><strong>en</strong> thematische kamers bod<strong>en</strong> ruimte voor werktafels <strong>en</strong> confer<strong>en</strong>ties,<br />

maar ook rondleiding<strong>en</strong>. Vele <strong>en</strong> diverse groep<strong>en</strong> bezoekers werd<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> half september<br />

<strong>en</strong> half november rondgeleid door de t<strong>en</strong>toonstelling. Foto's: Tim van de Velde.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

138 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

139<br />

22<br />

Bi<strong>en</strong>nale d’architecture et de paysage d’Île-de-France Dossier De presse<br />

Immersif/<br />

prospectif<br />

Grande nef<br />

à la suite d’un appel à projets,<br />

23 exposants ont été choisis, dont 12<br />

relevant de la prospective (recherche<br />

par le projet) et 11 relevant de<br />

scénarios immersifs.<br />

Ces 23 projets seront exposés dans une scénographie<br />

valorisant le vis-à-vis <strong>en</strong>tre une approche distancée<br />

mais prospective et une approche impliquée mais<br />

immersive ; l’<strong>en</strong>semble couvrant un champ de questions<br />

le plus ouvert possible, des échelles allant de l’espace<br />

domestique jusqu’au territoire. Il s’agit de dégager ainsi des<br />

perspectives stimulantes, créatives et contributives sur les<br />

nouvelles pratiques de fabrique architecturale et urbaine<br />

contemporaine.<br />

p LES ARCHITECTES RETENUS<br />

(de gauche à droite et de bas <strong>en</strong> haut)<br />

- AWB<br />

- AWP<br />

- Barrault Pressacco<br />

- Baukuh + LIST<br />

- Sabrid B<strong>en</strong>dimérad + Monique Eleb<br />

- Black Square<br />

- CAB + Martial Marquet<br />

- Edouard Cabay<br />

- C<strong>en</strong>tral + Maxime Delvaux<br />

- Concorde<br />

- Luci<strong>en</strong> Dumas + Ophélie Dozat + Cyrius Ardalan +<br />

Luciano Aletta + Théo Tostivint<br />

- Fosbury architecture<br />

- GRAU<br />

- Institut Palmyre<br />

- Kuehn Malvezzi + Plan Comun<br />

- Liberation Architectes<br />

- Maria Fernanda Serna Montes + Sibile Vieira<br />

- Matteo Ghidoni + Jean-B<strong>en</strong>oit Vetillard<br />

- NP2F<br />

- Philippe Rahm<br />

- Post-Office architectes<br />

- Raumplan<br />

- UR + Peaks + Altitude - 35<br />

Augures //<br />

Petite Écurie - École nationale<br />

supérieure d’architecture<br />

Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et Paysage 2019<br />

Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et Paysage 2019<br />

T<strong>en</strong> slotte werd ook tijd<strong>en</strong>s de Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage (BAP) in Parijs in<br />

2019 materiaal getoond waar het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> mee aan heeft bijgedrag<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> van<br />

de project<strong>en</strong> <strong>op</strong> de website van Altitude–35, Bi<strong>en</strong>nale d'Architecture et de Paysage.<br />

Foto: Victor Bellot.<br />

Het Wereld Transformatie C<strong>en</strong>trum <strong>op</strong> You Are Here (YAH) 2018 was één van de settings<br />

waar de praktijk<strong>en</strong> uit het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> werd<strong>en</strong> t<strong>en</strong>toongesteld. Hoe die plek<br />

werkte <strong>en</strong> waarom die nodig was, werd in e<strong>en</strong> korte docum<strong>en</strong>taire toegelicht door<br />

m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die eraan hadd<strong>en</strong> bijgedrag<strong>en</strong> of deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. YAH, 2018 / BAP, 2019.

T<br />

T<br />

T<br />

T<br />

TECHNICAL<br />

COLLEGE<br />

IXAT<br />

B<br />

IXAT<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

140 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

141<br />

Circular (City) Ports Building Blocks 2020<br />

Circular (City) Ports Building Blocks 2020<br />

Capacity fields Isalnd of urbanity Canal cluster Incubator<br />

FACTORY<br />

ANIMAL FOOD<br />

Local job g<strong>en</strong>erator Urban trieur Hinterland hub Knowledge district<br />

T<br />

IXAT<br />

CONSOLIDA-<br />

TION CENTER<br />

TRAINING<br />

CENTER<br />

UNIVERSITY<br />

INNOVATION<br />

CENTER<br />

Verbeelding wordt niet alle<strong>en</strong> gebruikt in het kader van t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong>, maar<br />

ook ter ondersteuning <strong>en</strong> vertaling van verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld hiervan zijn de<br />

'bouwst<strong>en</strong><strong>en</strong>' binn<strong>en</strong> het thema Circulaire (Stads)Hav<strong>en</strong>s, Werkboek 2. 1010au, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

142 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

143<br />

Videonarratiev<strong>en</strong> Circular (City) Ports 2020<br />

12 action lines for Circular (City) Ports 2020<br />

Voor het thema Circulaire (Stads) Hav<strong>en</strong>s zijn twaalf acties b<strong>en</strong>oemd <strong>en</strong> verbeeld<br />

die ondersteund word<strong>en</strong> met citat<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong> community of practice.<br />

Illustraties uit publicatie Circular (City) Ports: Shaping future changes, p.16, 36, 38, 42.<br />

Architecture Workroom Brussels, 2020.<br />

Met de inzet van 'videonarratiev<strong>en</strong>' wordt het gedeelde vraagstuk <strong>en</strong> de reeds<br />

bestaande <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> rond circulariteit <strong>en</strong> (stads)hav<strong>en</strong>s inzichtelijk gemaakt. Elvira<br />

Haez<strong>en</strong>donck, Vrije Universiteit Brussel, via www.vlaander<strong>en</strong>circulair.pageflow.io/<br />

circular-city-ports#243962. Architecture Workroom Brussels, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

144 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 4: Verbeelding, cultuur <strong>en</strong> ontwerp<br />

145<br />

1 De transities wijz<strong>en</strong> de nood<br />

aan voor e<strong>en</strong> nieuwe praktijk.<br />

1<br />

● Gedeelde mobiliteit<br />

● Gezonde landbouw<br />

● Hernieuwbare <strong>en</strong>ergie<br />

● Circulaire economie<br />

● Water & Biodiversiteit<br />

● Zorgzame leefomgeving<br />

4<br />

7<br />

9<br />

2 Door zijn positie, vakmanschap<br />

<strong>en</strong> portefeuille is de<br />

beheerder e<strong>en</strong> geschikte<br />

kandidaat om de vervangings-<br />

<strong>en</strong> transitie<strong>op</strong>gav<strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong>.<br />

● Uitvoer<strong>en</strong>d, Technisch<br />

● Toezichthoud<strong>en</strong>d<br />

● Faciliter<strong>en</strong>d, Informer<strong>en</strong>d<br />

● Netwerk<strong>en</strong>d, Regisser<strong>en</strong>d<br />

● Onderzoek<strong>en</strong>d,<br />

Experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>d<br />

● Beleidsbepal<strong>en</strong>d<br />

● Stur<strong>en</strong>d<br />

Beheer<br />

2<br />

+ €<br />

+ €<br />

wijkprogramma beheerslab<br />

+ €<br />

A B C D<br />

8<br />

+ €<br />

W&I<br />

+ €<br />

10<br />

€<br />

MO<br />

Beheer<br />

€<br />

Energie<br />

transitie<br />

Transport<br />

duurzaamheids<br />

winkel<br />

6<br />

5<br />

3. Door kaartlag<strong>en</strong> <strong>en</strong> planning<strong>en</strong><br />

<strong>op</strong> stadsniveau <strong>op</strong> elkaar<br />

te stapel<strong>en</strong>, bouw<strong>en</strong> we e<strong>en</strong><br />

tool om beheer<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> te<br />

integrer<strong>en</strong> <strong>en</strong> in het licht te<br />

stell<strong>en</strong> van de transitie-ambities.<br />

4. Op basis van e<strong>en</strong> stadsregionale<br />

visie kan de aanpak in<br />

wijk<strong>en</strong> onderling gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />

word<strong>en</strong>.<br />

5. Binn<strong>en</strong> deze brede praktijk<br />

moet ook de burger e<strong>en</strong><br />

nieuwe positie krijg<strong>en</strong>.<br />

6. De principes achter geïntegreerde<br />

deelproject<strong>en</strong><br />

kom<strong>en</strong> niet <strong>op</strong> één maar <strong>op</strong><br />

vele plaats<strong>en</strong> tegelijk voor.<br />

7. Het integrer<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />

doelstelling<strong>en</strong> in één<br />

project leidt tot winst<strong>en</strong> <strong>op</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de vlakk<strong>en</strong>, maar<br />

vereist wel e<strong>en</strong> innovatieve<br />

business case.<br />

8. Naast pragmatiek is er ook<br />

ruimte <strong>en</strong> tijd nodig voor experim<strong>en</strong>t<br />

om de beheerpraktijk<br />

continu vernieuw<strong>en</strong>.<br />

Poster: Ti<strong>en</strong> sleutels Stedelijk Beheer 2020<br />

SO<br />

€<br />

€<br />

Handboek<br />

2.0<br />

€<br />

3<br />

9. Om te versnell<strong>en</strong> <strong>en</strong> verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong><br />

moet<strong>en</strong> we<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> ervaring met elkaar<br />

del<strong>en</strong>.<br />

€<br />

10. Er is nog werk aan de winkel!<br />

Sam<strong>en</strong> met de K<strong>op</strong>groep Stedelijk Beheer formuleerde <strong>en</strong> verbeeldde het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

ti<strong>en</strong> sleutels <strong>als</strong> conclusies van het werktraject, deze sleutels kom<strong>en</strong> door het gehele<br />

werkboek terug. Poster, Architecture Workroom Brussels, 2020.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

147<br />

Experim<strong>en</strong>t 5<br />

Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

programmer<strong>en</strong>

incubatie<br />

verk<strong>en</strong>ning<br />

hypothese<br />

verbeeld<strong>en</strong><br />

praktijktafel<br />

De curator<strong>en</strong> van de manifestaties<br />

in 2018 hebb<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>op</strong>gezet <strong>en</strong><br />

<strong>op</strong>gestart, maar van bij aanvang<br />

is het ‘ateliermeesterschap’ bij<br />

Architecture Workroom Brussels<br />

(AWB) gelegd. Na 2018 zijn jullie<br />

<strong>als</strong> trekkers ook autonoom verdergegaan.<br />

Jullie gav<strong>en</strong> eerder al aan<br />

dat het aanjag<strong>en</strong> van dit platform<br />

echt nodig is. Hoe wordt zo’n vrije<br />

ruimte dan beheerd? Over welke<br />

roll<strong>en</strong> gaat het dan, <strong>en</strong> wie neemt<br />

die <strong>op</strong>?<br />

JD Aangezi<strong>en</strong> er nog niet zoiets<br />

bestond, moest<strong>en</strong> we experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is e<strong>en</strong> uitvinding<br />

waarbij we uitging<strong>en</strong> van de hypothese<br />

dat e<strong>en</strong> aantal partij<strong>en</strong> uit de cultuur<strong>en</strong><br />

ontwerpwereld, bouwmeesters <strong>en</strong><br />

culturele organisaties zo<strong>als</strong> de IABR<br />

<strong>en</strong> AWB, de verantwoordelijkheid <strong>en</strong><br />

vooral de drijfver<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> om vanuit<br />

hun gelijkl<strong>op</strong><strong>en</strong>de of complem<strong>en</strong>taire<br />

missies mee te timmer<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />

praktijkontwikkeling voor de transities.<br />

Al do<strong>en</strong>de bleek dat het faciliter<strong>en</strong> van<br />

die omgeving ontzett<strong>en</strong>d veel <strong>en</strong>ergie<br />

vergde, meer dan wat paste binn<strong>en</strong> de<br />

mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het mandaat van de<br />

oorspronkelijk betrokk<strong>en</strong> organisaties.<br />

Vanuit AWB zijn we de rol van ateliermeester<br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> blijv<strong>en</strong><br />

vastpakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. We zag<strong>en</strong> de<br />

kracht van het bundel<strong>en</strong> van compet<strong>en</strong>ties<br />

<strong>en</strong> capaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de honger die de<br />

partij<strong>en</strong> aan tafel toond<strong>en</strong> om concrete<br />

werkprogramma’s <strong>op</strong> te start<strong>en</strong>. Zo kon<br />

het experim<strong>en</strong>t zich gedur<strong>en</strong>de drie <strong>jaar</strong><br />

verder ontwikkel<strong>en</strong>.<br />

HM Onze rol <strong>als</strong> ateliermeester is<br />

veranderd gedur<strong>en</strong>de de drie <strong>jaar</strong> die<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> tot nu toe heeft gel<strong>op</strong><strong>en</strong>.<br />

Terwijl we van start ging<strong>en</strong> vanuit<br />

e<strong>en</strong> curer<strong>en</strong>de <strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>de rol,<br />

hebb<strong>en</strong> we steeds actiever ingezet <strong>op</strong><br />

het incuber<strong>en</strong>de karakter. We ging<strong>en</strong><br />

minder observer<strong>en</strong>d of verhal<strong>en</strong>d te<br />

werk, maar hebb<strong>en</strong> steeds meer e<strong>en</strong><br />

vooruitstuw<strong>en</strong>de rol <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Dat<br />

heeft uiteraard ook gevolg<strong>en</strong> voor de<br />

roll<strong>en</strong> die andere praktijk<strong>en</strong> in het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> kond<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>. De organisatie<br />

of governance van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

werd <strong>op</strong> die manier één groot experim<strong>en</strong>t.<br />

Want de grote vraag in e<strong>en</strong> peer-<br />

-to-peer-omgeving is: kunn<strong>en</strong> we het<br />

eig<strong>en</strong>aarschap <strong>en</strong> het beheer van de<br />

sam<strong>en</strong> <strong>op</strong>gebouwde <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> horizontaal<br />

verdel<strong>en</strong> over de groep? We voerd<strong>en</strong><br />

verschill<strong>en</strong>de gesprekk<strong>en</strong> over commons-principes<br />

<strong>en</strong> over techniek<strong>en</strong> van<br />

peer-to-peer learning. We hebb<strong>en</strong> wat<br />

dat betreft veel geleerd van ‘Timelab’<br />

<strong>en</strong> de ‘P2P Foundation’, met onder<br />

meer Evi Swinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> Michel Bauw<strong>en</strong>s.<br />

We ondervond<strong>en</strong> dat ook zij aan het<br />

oef<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn in hoe de bestaande theorie<br />

in de praktijk kan word<strong>en</strong> omgezet.<br />

Uiteindelijk blijkt het overal expliciet<br />

of impliciet zo dat er e<strong>en</strong> of meerdere<br />

stuw<strong>en</strong>de actor<strong>en</strong> hun schouders<br />

zett<strong>en</strong> onder het initiatief. Voor ons<br />

was dat ook de belangrijkste les: we<br />

kunn<strong>en</strong> P2P-principes gebruik<strong>en</strong> <strong>als</strong> ze<br />

ons help<strong>en</strong>, maar het uiteindelijke doel<br />

van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> is het realiser<strong>en</strong><br />

van doorbrak<strong>en</strong> <strong>als</strong> antwoord <strong>op</strong> The<br />

Missing Link. De P2P-omgeving is dus<br />

ge<strong>en</strong> doel maar e<strong>en</strong> middel.<br />

JD Het experim<strong>en</strong>t heeft uitgeklaard<br />

dat P2P-principes <strong>als</strong> middel heel goed<br />

kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>, zowel <strong>op</strong> niveau van<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> geheel, <strong>als</strong> <strong>op</strong> de<br />

thematische werkspor<strong>en</strong>. We zijn nog<br />

niet geland <strong>op</strong> e<strong>en</strong> situatie waarbij<br />

iedere<strong>en</strong> <strong>op</strong> dezelfde manier mede-

eig<strong>en</strong>aarschap <strong>op</strong>neemt over het<br />

beheer <strong>en</strong> de organisatie van het initiatief.<br />

Maar daarmee is de kwestie niet<br />

van tafel. We hebb<strong>en</strong> geleerd om ook<br />

daarover blijv<strong>en</strong>d gesprekk<strong>en</strong> te voer<strong>en</strong>.<br />

In e<strong>en</strong> ‘zuivere’ P2P-omgeving<br />

heb je ge<strong>en</strong> of weinig hiërarchie.<br />

Zo’n omgeving gaat ervan uit<br />

dat de peers <strong>op</strong> e<strong>en</strong> horizontale<br />

manier <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> met elkaar uitwissel<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> nieuwe inzicht<strong>en</strong><br />

ontwikkel<strong>en</strong>. Zo<strong>als</strong> je net toelicht,<br />

hebb<strong>en</strong> jullie in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

e<strong>en</strong> aanjag<strong>en</strong>de rol <strong>op</strong>g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />

Wat was jullie motivatie daarvoor?<br />

JD Als programmator van zo’n omgeving<br />

b<strong>en</strong> je voortdur<strong>en</strong>d <strong>op</strong> zoek naar<br />

e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>wicht tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds e<strong>en</strong><br />

actieve rol <strong>op</strong>nem<strong>en</strong> om de praktijkkamer<br />

vooruit te stuw<strong>en</strong>, <strong>en</strong> anderzijds<br />

de vrijheid gev<strong>en</strong> aan actor<strong>en</strong> om zelf<br />

de koers te bepal<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />

zeer aanwezige rol <strong>als</strong> bridging actor<br />

gespeeld, door zak<strong>en</strong> <strong>op</strong> de ag<strong>en</strong>da te<br />

plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> te provocer<strong>en</strong>, vervolg<strong>en</strong>s<br />

partners uit te dag<strong>en</strong>, het governance<strong>en</strong><br />

financieringsmodel mee uit te tek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />

of de wegbereid<strong>en</strong>de gesprekk<strong>en</strong><br />

te voer<strong>en</strong>. Dat is vaak onzichtbaar<br />

werk, in de couliss<strong>en</strong> van het podium.<br />

Maar het is cruciaal om te b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>,<br />

want zonder het voortdur<strong>en</strong>d structurer<strong>en</strong>,<br />

prikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooruitstuw<strong>en</strong> zou<br />

het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> er heel anders hebb<strong>en</strong><br />

uitgezi<strong>en</strong>.<br />

HM Tijd<strong>en</strong>s het experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> merkt<strong>en</strong> we<br />

dat er trekkers <strong>en</strong> duwers nodig zijn. De<br />

afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong> was ook e<strong>en</strong> fase<br />

van ‘wegbereid<strong>en</strong>’. Het initiatief moest<br />

<strong>op</strong> gang getrokk<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De contour<strong>en</strong><br />

van de missie <strong>en</strong> de werking moest<strong>en</strong><br />

nog volledig vormgegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />

Het was nog zoek<strong>en</strong>. Maar er zat e<strong>en</strong><br />

overtuiging achter die zo groot was dat<br />

we zijn blijv<strong>en</strong> test<strong>en</strong> tot er effectieve<br />

traject<strong>en</strong> <strong>en</strong> realisaties zijn uitgekom<strong>en</strong>,<br />

zonder dat we <strong>op</strong> voorhand wist<strong>en</strong> in<br />

welke vorm dat zou zijn. AWB is e<strong>en</strong><br />

heel vastberad<strong>en</strong> duwer, waardoor het<br />

lijkt <strong>als</strong>of AWB e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ag<strong>en</strong>da heeft<br />

<strong>en</strong> iedere<strong>en</strong> daarvan wil overtuig<strong>en</strong>.<br />

Maar de ag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> de methodes zijn<br />

integraal gevoed door de sessies <strong>en</strong> de<br />

uitwisseling met de praktijk<strong>en</strong> uit de<br />

poel.<br />

JD We vertrekk<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>s vanuit de<br />

c<strong>en</strong>trale vraag: kunn<strong>en</strong> we inzicht<strong>en</strong><br />

kruis<strong>en</strong> <strong>en</strong> methodiek<strong>en</strong> ontwerp<strong>en</strong><br />

die de transformatie van onze delta<br />

versnell<strong>en</strong>? Vandaar de hypothese dat<br />

het toekomstproject voor de delta e<strong>en</strong><br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> P2P-omgeving vergt<br />

om gerealiseerd te rak<strong>en</strong>. Zonder <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> ge<strong>en</strong> <strong>Delta</strong>-transitie. De impactgedrev<strong>en</strong>heid<br />

in die hypothese heeft<br />

ons handel<strong>en</strong> gestructureerd.<br />

'Het experim<strong>en</strong>t van drie <strong>jaar</strong> <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> toont zowel<br />

de kracht <strong>als</strong> de zwakte van dit model. De zwakte ligt in<br />

de noodzaak van e<strong>en</strong> langdurige <strong>en</strong> directe betrokk<strong>en</strong>heid,<br />

iets waar niet iedere organisatie <strong>op</strong> toegerust of <strong>op</strong><br />

voorbereid is. Externe partij<strong>en</strong> <strong>op</strong> het spoor van nieuwe<br />

inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong> uitvoering gerichte project<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,<br />

vergt meer dan alle<strong>en</strong> het ontstek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vonk. Het<br />

vraagt continue inzet. De kracht van het experim<strong>en</strong>t<br />

ligt in de ambitie om veranderingsgezinde project<strong>en</strong><br />

e<strong>en</strong> context te bied<strong>en</strong> waarin er van elkaar geleerd kan<br />

word<strong>en</strong> <strong>en</strong> er e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk groter verhaal<br />

ontstaat. E<strong>en</strong>dracht maakt macht. Niet alle<strong>en</strong> omdat de<br />

success<strong>en</strong> gedeeld word<strong>en</strong> maar ook omdat de belemmering<strong>en</strong><br />

<strong>en</strong> frustraties gedeeld word<strong>en</strong>. In het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />

van de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> uit die beide domein<strong>en</strong>, ligt de<br />

sleutel tot vooruitgang.'<br />

Floris Alkemade,<br />

<strong>Atelier</strong> Rijksbouwmeester

Wat ler<strong>en</strong> jullie <strong>op</strong> dat vlak uit de<br />

afgel<strong>op</strong><strong>en</strong> periode van experim<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>?<br />

Zi<strong>en</strong> jullie de manier<br />

van aanjag<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> in de<br />

toekomst?<br />

HM De volg<strong>en</strong>de twee <strong>jaar</strong> zoud<strong>en</strong> er<br />

heel anders kunn<strong>en</strong> uitzi<strong>en</strong>, waarbij de<br />

roll<strong>en</strong> van het ‘aanjag<strong>en</strong>’ veel bewuster<br />

<strong>en</strong> meer uitgesprok<strong>en</strong> verdeeld word<strong>en</strong><br />

tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het platform. In e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

fase zoud<strong>en</strong> we kunn<strong>en</strong> test<strong>en</strong> wat<br />

het betek<strong>en</strong>t om te evoluer<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong><br />

P2P-omgeving waarbij iedere<strong>en</strong> die<br />

deelneemt e<strong>en</strong> actieve rol <strong>op</strong>neemt<br />

in de organisatie <strong>en</strong> facilitatie van het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>. Zo zou je vanuit de groep<br />

de <strong>op</strong>dracht kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> om <strong>op</strong> e<strong>en</strong><br />

bepaald mom<strong>en</strong>t het verslag te mak<strong>en</strong><br />

van e<strong>en</strong> sessie of de moderatie <strong>op</strong> je<br />

te nem<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> sc<strong>en</strong>ario dat we verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />

voor de volg<strong>en</strong>de fase is om het<br />

aanjagerschap nog sterker te del<strong>en</strong>. Er<br />

zijn nog cultuur- of innovatieplatforms<br />

zo<strong>als</strong> AWB met gelijkl<strong>op</strong><strong>en</strong>de ambities<br />

– ‘tuss<strong>en</strong>ruimtes’ zou je ze kunn<strong>en</strong><br />

noem<strong>en</strong> – die <strong>op</strong> andere manier<strong>en</strong><br />

gelijkaardige experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>.<br />

We kunn<strong>en</strong> <strong>op</strong> zijn minst van elkaar<br />

ler<strong>en</strong>, maar misschi<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we dit<br />

initiatief ook gezam<strong>en</strong>lijk verderzett<strong>en</strong>.<br />

Daarvoor is wat we nu do<strong>en</strong> – de<br />

introspectie via het mak<strong>en</strong> van deze<br />

publicatie – cruciaal. Je kan niet naar<br />

buit<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan ander<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong><br />

om mee in te stapp<strong>en</strong> <strong>als</strong> je zelf niet<br />

scherp voor og<strong>en</strong> hebt wat de vraag <strong>en</strong><br />

het aanbod is.<br />

JD In die nieuwe vorm zal het cruciaal<br />

zijn om helder neer te schrijv<strong>en</strong><br />

– bijvoorbeeld in e<strong>en</strong> gedeeld charter –<br />

wat het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2.0 is, wat de<br />

doelstelling <strong>en</strong> werkwijze ervan zijn.<br />

E<strong>en</strong> te vaag kader werkt niet. Het is<br />

duidelijk geword<strong>en</strong> dat je e<strong>en</strong> soort<br />

gezam<strong>en</strong>lijke ‘grondwet’ nodig hebt<br />

<strong>en</strong> dat iedere<strong>en</strong> erk<strong>en</strong>t wat de red<strong>en</strong> is<br />

waarom we er allemaal achterstaan.<br />

'Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> heeft voor ons e<strong>en</strong> snelle verk<strong>en</strong>ning<br />

in e<strong>en</strong> voor ons nog onontdekt terrein betek<strong>en</strong>d. Met<br />

alle inspiratie (nieuw, vanuit verrassing <strong>en</strong> verbazing) <strong>en</strong><br />

risico’s (struikel<strong>en</strong>, <strong>op</strong><strong>en</strong> deur<strong>en</strong>, door de porseleinkast)<br />

van di<strong>en</strong>. En ook e<strong>en</strong> goede leeroef<strong>en</strong>ing: gedwong<strong>en</strong><br />

word<strong>en</strong> om quick and dirty ontdekking<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> <strong>en</strong> die<br />

mete<strong>en</strong> uit te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit te wissel<strong>en</strong>. Omdat we veel<br />

<strong>en</strong> vaak met het landelijk gebied bezig zijn, is het ook<br />

goed om ons e<strong>en</strong>s ev<strong>en</strong> over het stedelijk metabolisme<br />

te buig<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat kon alle<strong>en</strong> in de bijwag<strong>en</strong> van AWB <strong>als</strong><br />

krachtig procesaanvoerder.'<br />

Jandirk Hoekstra & Jaap van der Salm,<br />

H+N+S Landschapsarchitect<strong>en</strong>

GOVERNANCE<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

154 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

155<br />

planningsoverhed<strong>en</strong><br />

initiator<strong>en</strong><br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

praktijk<strong>en</strong><br />

subatelier<br />

meesters<br />

Schema zoektocht positie ateliermeester 2019<br />

Werksessies IABR-2018 2018<br />

atelier<br />

meester<br />

internationaal publiek<br />

stakeholders<br />

Het "aanjag<strong>en</strong>" van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> betek<strong>en</strong>t de inbr<strong>en</strong>g van verschill<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong><br />

aan tafel bij elkaar br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, structurer<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbeeld<strong>en</strong>. Foto bov<strong>en</strong>: Fred Ernst voor<br />

IABR. Foto onder: Anja De Graaff.<br />

Het experim<strong>en</strong>t zit hem onder meer in de positionering van de ateliermeester:<br />

binn<strong>en</strong>, buit<strong>en</strong> of tuss<strong>en</strong> de praktijk<strong>en</strong>. Schema voor subsidieaanvraag Ministerie van<br />

Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties, Architecture Workroom Brussels, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

156 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

157<br />

HET DELTA ATELIER ALS CONTINUE LEEROMGEVING<br />

NOTA draft 22 november ’17<br />

1. OPZET LEEROMGEVING<br />

De curator<strong>en</strong> van IABR–2018+2020 roep<strong>en</strong> innovatieve ontwerppraktijk<strong>en</strong> in de hele wereld <strong>op</strong><br />

om van begin 2018 tot de zomer van 2020 deel te nem<strong>en</strong> aan The Missing Link: e<strong>en</strong> drie <strong>jaar</strong><br />

dur<strong>en</strong>d programma van <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling, intervisie <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek, met<br />

pres<strong>en</strong>taties <strong>en</strong> debatt<strong>en</strong> <strong>op</strong> de biënnales van 2018 <strong>en</strong> 2020. Dit experim<strong>en</strong>tele programma is<br />

bedoeld om (ontwerp)bureaus uit diverse domein<strong>en</strong> <strong>en</strong> werelddel<strong>en</strong>, met verschill<strong>en</strong>de<br />

achtergrond<strong>en</strong>, bij elkaar te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om inzicht<strong>en</strong>, doorbrak<strong>en</strong> <strong>en</strong> innovatieve method<strong>en</strong> met<br />

elkaar te del<strong>en</strong>. Om vervolg<strong>en</strong>s sam<strong>en</strong> te verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, én waar mogelijk ook te test<strong>en</strong>, hoe e<strong>en</strong><br />

doelgerichte ontwerppraktijk kan help<strong>en</strong> om de transitiesprong te mak<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> meer weerbare<br />

toekomst, naar e<strong>en</strong> alternatieve leefomgeving in balans met de draagkracht van de planeet.<br />

Met het Curator Statem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de Onderzoeksag<strong>en</strong>da <strong>als</strong> kader <strong>en</strong> uitgangspunt wordt het<br />

programma georganiseerd in drie stapp<strong>en</strong>. De aanlo<strong>op</strong> naar <strong>en</strong> het begin van de biënnale in<br />

2018 grijp<strong>en</strong> we aan om e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke werkag<strong>en</strong>da <strong>op</strong> te stell<strong>en</strong>. De biënnale in 2018 toont<br />

het work-in-progress aan de transitie-<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut dit publiek mom<strong>en</strong>t om de draagkracht<br />

van het narratief te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te communicer<strong>en</strong>. Tuss<strong>en</strong> 2018 <strong>en</strong> 2020 zett<strong>en</strong> we volledig in<br />

<strong>op</strong> het ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> test<strong>en</strong> van methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> ruimtelijke transformaties, met <strong>als</strong> doel de<br />

bewijslast te vergar<strong>en</strong> die wij tijd<strong>en</strong>s de biënnale van 2020 <strong>op</strong> de tafel van maatschappij <strong>en</strong><br />

politiek will<strong>en</strong> legg<strong>en</strong>.<br />

1.1 LEERTRAJECT: inspiratie <strong>en</strong> intervisie<br />

In eerste plaats treedt de leeromgeving <strong>op</strong> <strong>als</strong> matchmaker, door het stimuler<strong>en</strong> van interactie,<br />

het aan elkaar k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> van de juiste m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> traject<strong>en</strong> <strong>en</strong> het uitbouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> netwerk tot<br />

e<strong>en</strong> community of practices rond verschill<strong>en</strong>de thema’s. Er wordt <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de locaties <strong>en</strong><br />

schaalniveaus tegelijk gewerkt aan dezelfde transities. Door te k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> wat al lo<strong>op</strong>t, kan<br />

versnelling plaatsvind<strong>en</strong>. De biënnale kan deze aanwezige <strong>en</strong>ergie onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />

interdisciplinaire vrije d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> debatruimte, waar de klemtoon ligt <strong>op</strong> de <strong>op</strong>bouw van capaciteit,<br />

de bundeling van <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>, <strong>en</strong> de uitwisseling van inzicht<strong>en</strong>. De Leeromgeving <strong>als</strong> structurele<br />

werking zet in <strong>op</strong> het betrekk<strong>en</strong>, duurzaam connecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> bundel<strong>en</strong> van zowel lokale<br />

innovatieve praktijk<strong>en</strong> <strong>als</strong> beleid tot e<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>. De culturele manifestatie <strong>als</strong><br />

toonmom<strong>en</strong>t stimuleert dit proces. De sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> Nederland <strong>en</strong> Vlaander<strong>en</strong> levert<br />

internationale inzicht<strong>en</strong> over de gedeelde <strong>op</strong>gaves in de Lage Land<strong>en</strong>, zowel voor overhed<strong>en</strong> <strong>als</strong><br />

voor lokale partners.<br />

> Voor de geselecteerde deelnemers uit de Call for Practices is dit het basistraject: ze nem<strong>en</strong><br />

t<strong>en</strong> minste deel aan de drie werkconfer<strong>en</strong>ties in Rotterdam <strong>en</strong> vull<strong>en</strong> hun traject naar<br />

believ<strong>en</strong> aan met de werkconfer<strong>en</strong>ties in Brussel, tuss<strong>en</strong>tijdse lezing<strong>en</strong>, debatt<strong>en</strong> of<br />

masterclasses.<br />

> Via de <strong>op</strong>e<strong>en</strong>volging van accumulatieve werksessies, confer<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> debatt<strong>en</strong> groeit in de<br />

leeromgeving capaciteit aan <strong>k<strong>en</strong>nis</strong> <strong>en</strong> expertise. Om daarvan het leereffect te activer<strong>en</strong><br />

wordt in tuss<strong>en</strong>tijd telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> stand van zak<strong>en</strong> <strong>op</strong>gemaakt: de sessies word<strong>en</strong> voorbereid<br />

(desk research), onderbouwd (i.s.m experts) <strong>en</strong> de inhoud gebundeld (in woord of beeld).<br />

> Van daaruit wordt telk<strong>en</strong>s de volg<strong>en</strong>de noodzakelijke stap vooruit geformuleerd: nieuwe leer<strong>en</strong><br />

test- <strong>en</strong> multiplicatietraject<strong>en</strong> geïnitieerd.<br />

1.2 TESTRUIMTE: l<strong>op</strong><strong>en</strong>de project<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe project<strong>en</strong> initiër<strong>en</strong><br />

De instanties die geprikkeld zijn om e<strong>en</strong> stap verder te zett<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> uitg<strong>en</strong>odigd zich te<br />

<strong>en</strong>gager<strong>en</strong> tot het werkelijk test<strong>en</strong> van de ruimtelijke transformaties, met de Leeromgeving <strong>als</strong><br />

partner. Dat kan in gebiedsgerichte ateliers, die al <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de plekk<strong>en</strong> l<strong>op</strong><strong>en</strong> of gepland<br />

staan, waar de focus ligt <strong>op</strong> de onderlinge verband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de thema’s in e<strong>en</strong><br />

specifieke context <strong>en</strong> landschap. Daarnaast kan e<strong>en</strong> testtraject ook <strong>op</strong>gezet word<strong>en</strong> rond<br />

wederker<strong>en</strong>de uitdaging<strong>en</strong>, <strong>op</strong> verschill<strong>en</strong>de plekk<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of Nederland tegelijk,<br />

waar gezocht wordt naar repliceerbare antwoord<strong>en</strong>. Systematisch word<strong>en</strong> strategieën ontwikkeld<br />

volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> bepaalde hypothese, <strong>op</strong> e<strong>en</strong> specifiek schaalniveau <strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> specifieke<br />

morfologische conditie. Het traject van lokale partners <strong>en</strong> de discussie <strong>op</strong> overkoepel<strong>en</strong>d niveau<br />

word<strong>en</strong> gevoed <strong>en</strong> inhoudelijk <strong>op</strong>geschaald door expertadvies <strong>en</strong> internationale<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling. Zo ontstaat ruimte voor maatwerk <strong>en</strong> word<strong>en</strong> tegelijkertijd wederker<strong>en</strong>de<br />

<strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>d.<br />

1.3 MULTIPLICATIE-EFFECT: begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbred<strong>en</strong><br />

T<strong>en</strong> slotte wordt in de leeromgeving hard gewerkt aan het terugk<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> van ambities <strong>en</strong><br />

inzicht<strong>en</strong> naar bruikbare instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> vernieuw<strong>en</strong>de procesarchitectuur voor project- <strong>en</strong><br />

gebiedsontwikkeling <strong>en</strong> voor beleid. Door het monitor<strong>en</strong> van <strong>op</strong>gedane <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>, inhoud <strong>en</strong><br />

methodes word<strong>en</strong> vaak voorkom<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong> gek<strong>op</strong>peld aan de juiste antwoord<strong>en</strong>. De<br />

Leeromgeving vormt e<strong>en</strong> klankbord voor de (vernieuw<strong>en</strong>de) toepassing van instrum<strong>en</strong>tarium <strong>op</strong><br />

terrein, zowel in <strong>op</strong>maak <strong>als</strong> mogelijke nieuwe instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In die zin beoogt de Leeromgeving<br />

<strong>en</strong>erzijds het werkelijk vertal<strong>en</strong> van ondervinding<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> relevante huidige vraagstelling,<br />

gek<strong>op</strong>peld aan bijhor<strong>en</strong>d instrum<strong>en</strong>tarium; anderzijds gaat het om het stimuler<strong>en</strong> van<br />

vervolgtraject<strong>en</strong> <strong>en</strong> het begeleid<strong>en</strong> van nieuwe innovatieve praktijk<strong>en</strong> die de vraagstelling<br />

beantwoord<strong>en</strong>. De leeromgeving fungeert <strong>als</strong> actieve partner in het id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>, verbind<strong>en</strong>,<br />

initiër<strong>en</strong>, begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> van repliceerbare <strong>en</strong> financieel haalbare project<strong>en</strong> om reële<br />

ruimtelijke transformaties proactief te voed<strong>en</strong> <strong>en</strong> te versnell<strong>en</strong>.<br />

Pleidooi Bi<strong>en</strong>nale <strong>als</strong> continue leeromgeving 2017<br />

Bij de <strong>op</strong>start van de IABR-2018 schreef Architecture Workroom Brussels e<strong>en</strong> nota <strong>als</strong><br />

pleidooi voor het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> <strong>als</strong> continue leeromgeving, waarin de IABR-2018+2020<br />

b<strong>en</strong>oemd wordt <strong>als</strong> <strong>op</strong>stap richting deze werkvorm. Draft nota, 22 november 2017.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

158 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

159<br />

OPLEGDOCUMENT<br />

BIJ DOSSIER 28.02.2019<br />

OPLEGDOCUMENT<br />

BIJ DOSSIER 28.02.2019<br />

HET DELTA ATELIER ALS BUNDELEND PLATFORM VOOR INNOVATIEVE PRAKTIJKEN:<br />

DOORSTART VAN TEST-RUN IN 2018 NAAR EIGENSTANDIGE P2P-OMGEVING IN 2019–2020<br />

DE EURODELTA ALS RUIMTELIJK WERKVELD<br />

De Eurodelta Metr<strong>op</strong>ool, e<strong>en</strong> uniek ruimtelijk systeem in de delta van Rijn, Maas <strong>en</strong> Schelde, is e<strong>en</strong><br />

dicht verstedelijkt gebied dat dankzij e<strong>en</strong> reeks unieke kapital<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol speelt in de<br />

wereldeconomie. De Eurodelta is één sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de <strong>en</strong> dicht bebouwde rivier<strong>en</strong>delta, met het<br />

grootste hav<strong>en</strong>-complex ter wereld, <strong>en</strong> met dezelfde uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambities <strong>op</strong> vlak van urbanisatie,<br />

mobiliteit, klimaatverandering of circulaire (maak)economie. In de <strong>Delta</strong> van de Lage Land<strong>en</strong> bestaat<br />

zowel aan Nederlandse <strong>als</strong> aan Vlaams-Brusselse zijde e<strong>en</strong> sterke, dynamische <strong>en</strong> internationaal<br />

gereputeerde ontwerpcultuur binn<strong>en</strong> architectuur, sted<strong>en</strong>bouw <strong>en</strong> landschapsontwerp. De voorbije<br />

dec<strong>en</strong>nia <strong>en</strong> eeuw<strong>en</strong> heeft de sterke ontwikkeling van de bouw- <strong>en</strong> ing<strong>en</strong>ieurskunde het mee mogelijk<br />

gemaakt om van deze rivier<strong>en</strong>delta e<strong>en</strong> veilig, leefbaar <strong>en</strong> welvar<strong>en</strong>d ‘stadslandschap’ te mak<strong>en</strong>. Uit<br />

het aanpakk<strong>en</strong> van de eig<strong>en</strong> nod<strong>en</strong> ontstond vervolg<strong>en</strong>s voor zowel Vlaander<strong>en</strong> <strong>als</strong> Nederland e<strong>en</strong><br />

belangrijk exportproduct: kijk maar naar de internationaal erk<strong>en</strong>de bagger- <strong>en</strong> waterveiligheidswerk<strong>en</strong>!<br />

DE OPTELSOM VAN INITIATIEFKRACHT<br />

Op dezelfde manier staat onze regio nu voor <strong>en</strong>orme uitdaging<strong>en</strong>, die zich in het unieke systeem van<br />

de Eurodelta <strong>op</strong> e<strong>en</strong> unieke manier manifester<strong>en</strong>. Ze gev<strong>en</strong> aanleiding tot belangrijke verandering<strong>en</strong><br />

of transities die niet zull<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> zonder reusachtige aanpassing<strong>en</strong> van onze sted<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

landschapp<strong>en</strong>, <strong>en</strong> niet zonder de burgers, experts <strong>en</strong> beleidsmakers die erin lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> erover<br />

besliss<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>orme d<strong>en</strong>k- <strong>en</strong> initiatiefkracht die bestaat in het veld van ontwerpers, coöperaties,<br />

ondernemers, stedelijke bestur<strong>en</strong> <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappers zijn de sleutels om deze transities te realiser<strong>en</strong>.<br />

Want het antwoord zal niet <strong>als</strong> e<strong>en</strong> recept aangekondigd <strong>en</strong> uitgerold word<strong>en</strong>, maar zal gepaard gaan<br />

met innovatieve lokale <strong>op</strong>lossing<strong>en</strong> <strong>en</strong> strategieën <strong>en</strong> e<strong>en</strong> systeemverandering <strong>op</strong> het niveau van<br />

praktijk, beleid <strong>en</strong> beheer. In onze democratische maatschappij kan ge<strong>en</strong> overheid dat alle<strong>en</strong><br />

bereik<strong>en</strong>. Maar overhed<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de unieke capaciteit om e<strong>en</strong> kader uit te zett<strong>en</strong> waarbinn<strong>en</strong> de<br />

lokale <strong>en</strong>ergie gemobiliseerd <strong>en</strong> gevoed wordt, zodat e<strong>en</strong> virale transformatie <strong>op</strong> gang komt. Het is de<br />

som van vele kleinere verandering<strong>en</strong> in onze dagelijkse leefomgeving<strong>en</strong> die zull<strong>en</strong> <strong>op</strong>tell<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />

diepgaande systeemverandering. Als de nod<strong>en</strong>, kracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> van vele actor<strong>en</strong> gebundeld<br />

word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gedeelde ag<strong>en</strong>da, kunn<strong>en</strong> de ambitieuze doelstelling<strong>en</strong> veel sneller vertaald word<strong>en</strong><br />

naar inspirer<strong>en</strong>de programma’s die resulter<strong>en</strong> in concrete verandering<strong>en</strong> <strong>op</strong> de grond. De bestaande<br />

inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van vele innovatieve praktijk<strong>en</strong> – die nu nog vaak verspreid, geïsoleerd van<br />

elkaar <strong>en</strong> losgek<strong>op</strong>peld van beleids-, financierings- <strong>en</strong> beheersinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong> – word<strong>en</strong> zo<br />

in staat gesteld om te verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> <strong>en</strong> effectief e<strong>en</strong> stap dichter te zett<strong>en</strong> bij de grote<br />

doelstelling<strong>en</strong>.<br />

EEN BUNDELEND PLATFORM<br />

Het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> zet daarom structureel in <strong>op</strong> de <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke<br />

praktijkontwikkeling in <strong>en</strong> over de transformatie van de <strong>Delta</strong> in het licht van de grote uitdaging<strong>en</strong> of<br />

de grote <strong>op</strong>gav<strong>en</strong>, <strong>op</strong> het raakvlak van architectuur, stads- <strong>en</strong> wijkontwikkeling <strong>en</strong> ruimtelijke <strong>en</strong><br />

omgevingsplanning, beleidsontwikkeling, <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>deling <strong>en</strong> -ontwikkeling, klimaatverandering,<br />

<strong>en</strong>ergietransitie, watermanagem<strong>en</strong>t, voedselproductie, creatieve bedrijvigheid <strong>en</strong> industrie, impactinvester<strong>en</strong><br />

of sociaal ondernem<strong>en</strong>. 1) Met <strong>als</strong> doel om de aanwezige <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> expertise te<br />

versterk<strong>en</strong> <strong>en</strong> connecter<strong>en</strong>, bundelt het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> innovatieve praktijk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vrije gespreksruimte<br />

buit<strong>en</strong> de reguliere kaders (doorhe<strong>en</strong> debatt<strong>en</strong>, worksh<strong>op</strong>s, confer<strong>en</strong>ties, e<strong>en</strong> online omgeving) om de<br />

horizontale <strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling tuss<strong>en</strong> overhed<strong>en</strong>, ontwerpers, praktijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> experts te faciliter<strong>en</strong><br />

waardoor zij systematisch rechtstreeks van <strong>en</strong> met elkaar kunn<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>. 2) Het sam<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />

bundel<strong>en</strong> van hun w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>, capaciteit, experim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> geeft vervolg<strong>en</strong>s aanleiding tot de<br />

vormgeving van e<strong>en</strong> perman<strong>en</strong>t evoluer<strong>en</strong>de collectieve ag<strong>en</strong>da van l<strong>op</strong><strong>en</strong>de <strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de<br />

project<strong>en</strong> <strong>en</strong> programma’s, <strong>als</strong> onderlegger waar<strong>op</strong> de praktijk<strong>en</strong> zich tot elkaar verhoud<strong>en</strong>. 3) Zo<br />

kom<strong>en</strong> gedeelde zoektocht<strong>en</strong> <strong>en</strong> nieuwe vraagstukk<strong>en</strong> aan het licht die sam<strong>en</strong> met experts<br />

ontrafeld <strong>en</strong> <strong>op</strong>gepakt word<strong>en</strong>: de “harde not<strong>en</strong>” word<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk gekraakt. 4) T<strong>en</strong> slotte word<strong>en</strong><br />

binn<strong>en</strong> het inspirer<strong>en</strong>d klimaat van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> nieuwe k<strong>op</strong>peling<strong>en</strong>, nieuwe strategieën,<br />

instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, <strong>en</strong> partnerschapp<strong>en</strong> ontwikkeld die niet blijv<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>, maar die sam<strong>en</strong> met de nodige<br />

stakeholders in eig<strong>en</strong>standige project<strong>en</strong> vertaald word<strong>en</strong> naar concrete realisaties. Zo ontwikkelt het<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> effectief handelingsperspectief voor de ambitieuze klimaat-, duurzaamheids- <strong>en</strong><br />

solidariteitsdoel<strong>en</strong>.<br />

Architecture Workroom Brussels 05.04.2019<br />

jdeclerck@architectureworkroom.eu 1<br />

HET BUSINESS MODEL VAN DE PEER-TO-PEEROMGEVING<br />

Nationale overhed<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> gebruik van deze ‘maatschappelijk werkplaats’ om hun eig<strong>en</strong> beleid <strong>en</strong><br />

sam<strong>en</strong>werkingsproject<strong>en</strong> te voed<strong>en</strong> <strong>en</strong> mee te ontwikkel<strong>en</strong>, dichter bij de experim<strong>en</strong>teerruimte <strong>en</strong><br />

uitvoer<strong>en</strong>de praktijk. Innovatieve praktijk<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> de ruimte net buit<strong>en</strong> de formele kaders om <strong>op</strong> basis<br />

van inhoudelijke <strong>op</strong>gav<strong>en</strong> <strong>als</strong> e<strong>en</strong> kans om sam<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> te versnell<strong>en</strong> dwars door alle<br />

expertises <strong>en</strong> beleidsniveaus he<strong>en</strong>. Ontwerpers herd<strong>en</strong>k<strong>en</strong> in tijd<strong>en</strong> van maatschappelijke<br />

verandering<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> rol <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> de vrije omgeving om die verschill<strong>en</strong>de posities uit te<br />

test<strong>en</strong>. Experts <strong>en</strong> onderzoekers k<strong>op</strong>pel<strong>en</strong> <strong>op</strong> die manier concrete cases <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> aan<br />

ontwikkelde strategieën <strong>en</strong> concept<strong>en</strong>. Zo blijkt e<strong>en</strong> diverse groep gebruikers aangesprok<strong>en</strong> door<br />

e<strong>en</strong> peer-to-peer gespreks- <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werkingsruimte. Ondanks hun verschill<strong>en</strong>de financiële logica’s<br />

drag<strong>en</strong> zij ieder <strong>op</strong> hun manier bij aan het functioner<strong>en</strong> van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>:<br />

1. Het Nederlandse Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties (BZK) <strong>en</strong><br />

het Vlaamse Departem<strong>en</strong>t Omgeving invester<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk in de Vlaams-Nederlandse<br />

<strong>k<strong>en</strong>nis</strong>uitwisseling <strong>en</strong> –ontwikkeling (grootteorde €60.000–150.000/<strong>jaar</strong>). Architecture<br />

Workroom Brussels draagt <strong>als</strong> non-profit d<strong>en</strong>k-<strong>en</strong>-doetank structureel eig<strong>en</strong><br />

werkingsmiddel<strong>en</strong> bij om partnerschapp<strong>en</strong> uit te bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> het netwerk te verbred<strong>en</strong><br />

(grootteorde €25.000/<strong>jaar</strong>). Die basiswerking garandeert de doorstart van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

in 2019 <strong>en</strong> de verdere ontwikkeling ervan in 2020.<br />

2. Voor het <strong>op</strong>loss<strong>en</strong> van collectieve moeilijke vrag<strong>en</strong>, waar zowel (lokale of nationale)<br />

overhed<strong>en</strong>, experts, praktijk<strong>en</strong> <strong>als</strong> ontwerpers mee worstel<strong>en</strong>, wordt gezocht naar e<strong>en</strong><br />

cofinanciering voor het betrekk<strong>en</strong> van experts of het aanbested<strong>en</strong> van korte<br />

deel<strong>op</strong>dracht<strong>en</strong> (grootteorde €1.000–5.000/<strong>op</strong>dracht).<br />

3. In project<strong>en</strong> waar int<strong>en</strong>siever beroep wordt gedaan <strong>op</strong> de expertise die in het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

zit, ligg<strong>en</strong> het structureel trekkerschap <strong>en</strong> de financiering bij vrag<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> zelf<br />

(grootteorde €30–100.000, waarvan telk<strong>en</strong>s minst<strong>en</strong>s 20% geïnvesteerd wordt in de<br />

bijdrage van <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong>-praktijk<strong>en</strong>).<br />

In aanvulling <strong>op</strong> bov<strong>en</strong>staande model wordt <strong>op</strong> basis van de inhoudelijke output van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

bepaald of de Internationale Architectuur Bi<strong>en</strong>nale Rotterdam <strong>en</strong> You Are Here Brussel net <strong>als</strong> in<br />

2018 ook in (<strong>en</strong> vanaf) 2020 gastheer kunn<strong>en</strong> zijn voor het internationale programma van confer<strong>en</strong>ties<br />

<strong>en</strong> debatt<strong>en</strong>, <strong>en</strong> of de cultuurproductie / t<strong>en</strong>toonstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> de inhoudelijke voortgang in het <strong>Delta</strong><br />

<strong>Atelier</strong> met elkaar in verband kunn<strong>en</strong> gesteld word<strong>en</strong>.<br />

Architecture Workroom Brussels 05.04.2019<br />

jdeclerck@architectureworkroom.eu 2<br />

Oplegdocum<strong>en</strong>t dossier doorstart 2019<br />

Deze <strong>op</strong>legnota bij e<strong>en</strong> dossier voor de doorstart van het <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> na 2018<br />

omschrijft het pot<strong>en</strong>tieel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> mogelijk financieringsmodel achter het uitwisselingsplatform.<br />

Architecture Workroom Brussels, 2019.

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

160 <strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Experim<strong>en</strong>t 5: Aanjag<strong>en</strong> <strong>en</strong> programmer<strong>en</strong><br />

161<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong> 2020<br />

Subsidieaanvraag<br />

Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties<br />

14.10.2019<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Missie 20 21<br />

<strong>Delta</strong> <strong>Atelier</strong><br />

Missie 20 21<br />

Subsidiedossiers 2019-2020 2019<br />

Subsidiedossiers 2019-2020 2019<br />

Stimuleringsfonds Creatieve In