Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Do 7 okt <strong>2021</strong><br />
Grote Zaal<br />
20.15 uur<br />
Donderdag<br />
avondserie<br />
<strong>Arianna</strong><br />
<strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong><br />
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale<br />
programmaboekje is een extra service<br />
ter voorbereiding op het concert. Het is<br />
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie<br />
tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele<br />
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de<br />
andere concertbezoekers.<br />
Bij voorbaat dank.
Programma<br />
<strong>Arianna</strong><br />
<strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong><br />
Krijn Koetsveld dirigent<br />
Sybrand van der Werf regie<br />
Ananda Puijk figurentheater<br />
Sanne Puijk visueel concept en kostuums<br />
Donderdag<br />
avondserie<br />
Do 7 okt <strong>2021</strong><br />
Grote Zaal<br />
20.15 - 21.35 uur<br />
ca. 80 minuten zonder pauze<br />
Inleiding<br />
Foyerdeck 1<br />
19.15 - 19.45<br />
Door Thea Derks<br />
Florian Magnus Maier (1973)<br />
<strong>Arianna</strong>, naar een opera van Monteverdi<br />
(<strong>2021</strong>; wereldpremière)*<br />
* <strong>Arianna</strong> is een opdracht van het Muziekgebouw met<br />
steun van Ammodo en gaat na de wereldpremière op<br />
tournee door Nederland en Europa<br />
Muziekgebouw aan ’t IJ en <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong> spreken hun dank uit<br />
aan de volgende mensen en instellingen die verder deze productie<br />
mede mogelijk hebben gemaakt:<br />
Fonds Podiumkunsten, Prins Bernhard Cultuurfonds, Fonds21, BIG<br />
Productions, Daniela Fasoglio, Studio De Generator, ‘t Magisch<br />
Theatertje, MatZwart, Sven Scholten Photography, Asier Romero /<br />
Ad van der Kouwe / Manifesta , Mark van <strong>Le</strong>euwen<br />
Bent u niet vergeten uw mobiele<br />
telefoon uit te zetten?<br />
Dank u wel.<br />
2
Toelichting<br />
Van de misschien wel vijftien opera’s die Claudio Monteverdi in het begin van de<br />
zeventiende eeuw maakte, zijn er maar drie overgeleverd. Daarnaast is er het eeuwig mooie<br />
Lamento d’<strong>Arianna</strong>, het enige dat rest van Monteverdi’s tweede opera L’<strong>Arianna</strong> uit 1608.<br />
Het libretto van L’<strong>Arianna</strong> is wél compleet<br />
bewaard. Het is gebaseerd op de Griekse<br />
mythe die verhaalt van Ariadne die door<br />
Theseus wordt achtergelaten op het strand<br />
van Naxos, omdat hij bij nader inzien bedenkt<br />
niet met haar als echtgenote aan te kunnen<br />
komen in Athene. Dat komt omdat ze de<br />
halfzuster is van de Minotaurus, een monster<br />
dat op Kreta huisde. Ariadne wist de weg<br />
in het labyrint waarin hij schuilde en heeft<br />
Theseus geholpen hem te doden – daarom<br />
vluchtte ze. Ze blijft bedrogen achter en<br />
beweent haar lot in het Lamento – ze wil<br />
sterven. Uiteindelijk valt het mee en wordt ze<br />
met hulp van de goden de bruid van Bacchus.<br />
Sindsdien schittert ze tot geruststelling van<br />
de wrede Theseus als ster aan het firmament<br />
boven de niet erg vrouwvriendelijke antieke<br />
wereld aan de Middellandse Zee. De opera<br />
was bedoeld als feestvoorstelling bij het<br />
huwelijk van de zoon van de hertog van<br />
Mantua – Monteverdi’s werkgever – wat voor<br />
het bruidspaar wellicht even slikken was. De<br />
jonge hertog zal niet graag met Theseus zijn<br />
geassocieerd. En was de bruid, gelijk Ariadne,<br />
niet goed genoeg?<br />
Nieuw licht op een oud verhaal<br />
Omdat er maar zo weinig Monteverdiopera’s<br />
overgeleverd zijn, maar vooral<br />
omdat artistiek leider Krijn Koetsveld al<br />
een leven lang door Monteverdi’s oeuvre is<br />
gegrepen, ontstond bij ensemble <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong><br />
<strong>Musiche</strong> het plan voor een reconstructie<br />
van L’<strong>Arianna</strong>. ‘Uiteindelijk is het geen<br />
reconstructie geworden, maar een nieuw<br />
stuk geïnspireerd door Monteverdi’s opera’,<br />
vertelt Koetsveld: ‘We hebben ervan afgezien<br />
om het overgebleven libretto te volgen. Dat is<br />
voor hedendaagse begrippen veel te lang, en<br />
die passieve slachtofferrol van <strong>Arianna</strong> in de<br />
oude mythe staat erg ver van onze tijd af. Wij<br />
laten een nieuw licht schijnen op het oude<br />
verhaal.’ Behalve het overgeleverde Lamento<br />
zijn teksten van Monteverdi’s madrigalen<br />
gebruikt en is een sonnet van Willem Kloos<br />
toegevoegd dat de gedachten van Theseus<br />
verwoordt.<br />
Koetsveld: ‘De inspiratie voor het hele project<br />
is mijn liefde voor Monteverdi. Hij heeft<br />
zulke prachtige madrigalen geschreven en<br />
dat Lamento is zo ongelooflijk mooi. Het<br />
lijkt simpel, maar al in het tweede akkoord<br />
wringt het zo aangrijpend. Met maar één,<br />
twee tegen elkaar schurende noten weet<br />
hij de emotie van die verlaten Ariadne zo’n<br />
lading te geven, zoveel drama in de muziek<br />
te leggen.’<br />
Verlies en rouw<br />
Koetsveld, die met <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong> alle<br />
madrigalen – negen boeken – uitvoerde,<br />
denkt dat het Lamento voor Monteverdi<br />
een persoonlijk betekenis had. Hij verloor<br />
zijn vrouw kort voor hij de opera schreef.<br />
‘Ik denk dat het over zijn eigen verlies<br />
gaat’, zegt Koetsveld en het lijkt alsof het<br />
3
Toelichting<br />
hele <strong>Arianna</strong>-project eerder in het teken<br />
van dat verlies staat dan van de mythe uit<br />
de originele opera. Koetsveld: ‘Monteverdi<br />
was erg geraakt door de dood van zijn<br />
vrouw. Hij is ook nooit hertrouwd, wat in die<br />
tijd ongebruikelijk was. Dat het Lamento<br />
bewaard is, komt omdat Monteverdi het in<br />
zijn zesde madrigalenboek heeft opgenomen.<br />
Het begint ermee en dat hele boek zit vol<br />
met teksten over lijden, over rouw. Daar<br />
hebben we uit geput om ons verhaal aan te<br />
vullen. Ongeveer een derde van de muziek<br />
van ‘onze’ <strong>Arianna</strong> is puur Monteverdi, een<br />
tweede derde is door Florian Magnus Maier<br />
bewerkte Monteverdi en het laatste derde<br />
deel is helemaal Florian.’<br />
De emotie van Theseus en <strong>Arianna</strong><br />
Regisseur Sybrand van der Werf vindt de<br />
productie ‘de meest conceptuele voorstelling’<br />
die hij heeft gemaakt. ‘Het is een unieke<br />
combinatie van trouw aan het origineel<br />
en een nieuwe interpretatie van het oude<br />
verhaal’, zegt hij. Omdat de muziek er niet<br />
meer is, kun je het libretto bewerken, en dat<br />
moest ook, vindt Van der Werf. Van der Werf:<br />
‘De oorspronkelijke tekst is echt hermetisch<br />
en het publiek van vandaag verschilt nogal<br />
van de elite aan het hof van Mantua; die<br />
had een compleet ander wereldbeeld.<br />
Het vrouwbeeld van toen is niet meer te<br />
verkopen. Dat <strong>Arianna</strong> haar ziel en zaligheid<br />
bij Theseus blijft zoeken, is niet te begrijpen.’<br />
Zoals het persoonlijke verlies en de<br />
psychologie van Monteverdi voor Koetsveld<br />
een belangrijke inspiratie voor het<br />
project is, zo lijkt ook Van der Werf meer<br />
geïnteresseerd in de emotie van Theseus en<br />
<strong>Arianna</strong> dan in het verhaal van het libretto.<br />
Interesse in de emotie van de personages<br />
was er minder in de antieke wereld waarin<br />
veel mythen, heel existentialistisch,<br />
verhalen van de onmacht van de mens<br />
om aan de willekeur van de goden (het<br />
leven) te ontsnappen. Van der Werf maakte<br />
met behulp van bestaande teksten een<br />
psychologisch verhaal, dat een nieuw licht<br />
werpt op de relatie tussen <strong>Arianna</strong> en<br />
Theseus. Van der Werf: ‘In de voorstelling<br />
herinnert Theseus zich wat er gebeurd is. Hij<br />
gaat terug naar Ariadne op dat lege strand<br />
van Naxos. Misschien is hij dood, misschien is<br />
dat strand wel het lege strand dat de Franse<br />
schrijver Jean-Paul Sartre als metafoor voor<br />
onze eenzaamheid gebruikte.’<br />
Sybrand van der Werf: ‘Het<br />
is een unieke combinatie<br />
van trouw aan het origineel<br />
en een nieuwe interpretatie<br />
van het oude verhaal.<br />
Omdat de muziek er niet<br />
meer is, kun je het libretto<br />
bewerken.’<br />
‘Theseus is aanvankelijk een man die alles<br />
onder controle heeft, terwijl <strong>Arianna</strong> als<br />
een gebroken willoze pop begint. Aan het<br />
einde van de voorstelling draait dat om en<br />
is Theseus gebroken en <strong>Arianna</strong> een sterke<br />
4
Toelichting<br />
levende vrouw. Die pop is ook een verwijzing<br />
naar de goden die volgens de oude Grieken<br />
aan de touwtjes trokken. Hoe het slot<br />
eruitziet, verklap ik niet. Als het goed is,<br />
spreekt de enscenering voor zichzelf.’<br />
Tijdloos mooi<br />
Ook componist Florian Magnus Maier<br />
slaat een brug tussen Monteverdi en het<br />
heden. ‘Muziek is voor mij tijdloos, niet<br />
iets actueels van toen of nu’, zegt Maier.<br />
‘Ik wil niet nadrukkelijk iets nieuws maken,<br />
maar ook niet vooral naar een verleden<br />
verwijzen. In het geval van deze opera, heb<br />
ik niet geprobeerd een soort ‘authentieke’<br />
Monteverdi te maken, maar iets eigens<br />
te doen met een bestaande stijl van<br />
componeren.’<br />
Maier: ‘Ik heb groot respect voor Monteverdi,<br />
maar zijn muziek is geen museum. Ik hou<br />
van de esthetiek van zijn componeren: met<br />
weinig middelen iets moois maken. Ik vind<br />
de manier van zingen uit die tijd ook mooi;<br />
dat directe, niet dat grote operavibrato van<br />
de romantiek. Een van de redenen dat ik<br />
deze opdracht aangenomen heb, is mijn<br />
liefde voor het contrapunt, de meerstemmige<br />
schrijfwijze uit de barok. Toen ik studeerde,<br />
was dat als vak op de compositieafdeling al<br />
verdwenen. Ik heb vier jaar privéles genomen.<br />
Daar heb ik echt leren notenschrijven.<br />
Werken met regels, welke samenklanken<br />
volgens die regels wel of niet mogen, leren<br />
hoe je een mooie stemvoering maakt; daar<br />
heb je in andere stijlen ook iets aan. Ik kan<br />
de regels veranderen, maar componeren<br />
gaat altijd om regels, beperkingen die je<br />
moet overwinnen, die je jezelf oplegt – en die<br />
complexe polyfonie blijft prachtig.’<br />
Dat Maier eerder in het tijdloos mooie is<br />
geïnteresseerd dan in de stijlgetrouwheid<br />
van zijn op Monteverdi volgende noten<br />
of de hedendaagse actualiteit, spreekt<br />
uit wat hij zegt over zijn omgang met de<br />
tekst. Maier: ‘Vandaag is emancipatie<br />
een belangrijk thema – het is logisch nu<br />
af te zien van een reconstructie van de<br />
oorspronkelijke opera – maar in mijn muziek<br />
ben ik meer geïnteresseerd in de emotie<br />
dan in de letterlijke tekst. Het gaat om het<br />
onderliggende gevoel, de emotie van <strong>Arianna</strong><br />
en Theseus, niet om het verhaal of de<br />
boodschap.’<br />
‘Ik heb Monteverdi niet naar het nu willen<br />
trekken, geen modernistische muziek<br />
gemaakt, maar eerder teruggekeken naar<br />
de muziek van vóór Monteverdi. De luit en<br />
de theorbe uit de Italiaanse barok gaan<br />
terug op de Arabische ud. In Spanje is er<br />
door de Moorse overheersing een heel gave<br />
fusiecultuur ontstaan die je nog terug hoort<br />
in de flamencomuziek. Bij Monteverdi begint<br />
een nieuwe stijl van componeren en op zo’n<br />
moment is er altijd een vrijheid in het denken<br />
die mij erg aanspreekt.’<br />
Tekst toelichting: Roeland Hazendonk<br />
5
Libretto<br />
INTRODUCTIE - het lege strand<br />
(Monteverdi: Lamento d’<strong>Arianna</strong>) Plaats van handeling: het strand van Naxos. We horen in de<br />
wind nog de klacht van <strong>Arianna</strong> in zich draagt, na al die jaren.<br />
CORO / DEI<br />
Odi come sospiri<br />
tradita amante in solitaria riva,<br />
forse avverrà, che de la scena argiva,<br />
l’antico onor ne’ novi canti ammiri.<br />
ARIANNA (lamento)<br />
Lasciatemi morire.<br />
E chi volete voi<br />
che mi conforte<br />
in così dura sorte,<br />
in così gran martire?<br />
Lasciatemi morire *<br />
KOOR / GODEN<br />
Hoor de zuchten<br />
van de verraden geliefde op deze eenzame<br />
kust<br />
misschien zult u, van wat de scene kan<br />
omvatten,<br />
de oude eer met nieuwe gezangen<br />
waarderen.<br />
ARIANNA (echo)<br />
Laat mij maar sterven!<br />
Wie wil je dat mij<br />
troost verschaft<br />
nu ik zo bitter word gestraft,<br />
in mijn ellendige bestaan?<br />
Laat mij maar dood gaan!<br />
* de vetgedrukte passages zijn (gedeeltelijk)<br />
op noten van Claudio Monteveri<br />
6
Libretto<br />
SCENE 1 - Theseus komt terug in Naxos<br />
(Monteverdi: Sestina I & II & Coda) Theseus komt aan: de held die hier vergeving zoekt van<br />
zijn ooit verlaten liefde. Op het strand is hij in gesprek met ‘de goden’. Hij treurt om <strong>Arianna</strong>,<br />
lijkt haar te zoeken om te begraven.<br />
TESEO<br />
Incenerite spoglie, avara tomba<br />
Fatta del mio bel sol terreno cielo.<br />
Ahi lasso! I’ vegno ad inchinarvi in terra!<br />
CORO / DEI<br />
Ditelo, o fiumi, e voi ch’udiste Teseo<br />
L’aria ferir di grida in su la tomba.<br />
Erme campagne, e ’I san le Ninfe e ‘l Cielo;<br />
TESEO<br />
A me, a me fu cibo il duol, bevanda il pianto,<br />
<strong>Le</strong>tto, o sabbia felice, il tuo bel seno.<br />
Poi ch’il mio ben coprì gelida terra.<br />
Cedano al detto i pianti, amato seno;<br />
A te dia pace il Cielo, perdono di te Teseo<br />
Prega, honorata tomba e sacra terra.<br />
CORO / DEI<br />
Narri, narri, Teseo.<br />
THESEUS<br />
Verbrande resten, gierige grafsteen,<br />
dat is wat blijft van mijn mooie zon, mijn<br />
aardse hemel,<br />
Ach, helaas, ik kom u neerleggen in de grond!<br />
KOOR / GODEN<br />
Vertel, o rivieren, en jullie, die aanhoren hoe<br />
Theseus<br />
de lucht doorklieft met jammerkreten op de<br />
steen.<br />
Doodse velden, nymfen en de hemel weten<br />
het.<br />
THESEUS<br />
Smart is mijn voedsel, ik drink het geween,<br />
o gelukkig zand, jij bent het bed voor haar<br />
schoot<br />
sinds mijn liefste wordt bedekt door ijskoude<br />
grond.<br />
Laat tranen wijken voor woorden, geliefde<br />
schoot;<br />
aan jou geve de hemel vrede. Vergeving<br />
smeekt Theseus van jou, een geëerde<br />
grafsteen en heilige grond.<br />
KOOR / GODEN<br />
Vertel, vertel, Theseus.<br />
7
Libretto<br />
SCENE 2 - Theseus herinnert zich de eerste aankomst in Naxos<br />
Theseus probeert zich de gang van zaken te herinnen: in zijn herinnering ziet hij de aankomst<br />
van de schepen toen hij met <strong>Arianna</strong> uit Kreta aankwam in Naxos.<br />
CORO / GENTE<br />
Dolce i teneri figli,<br />
dolce sposa gentil raccorsi in seno;<br />
ma dolce ancor non meno<br />
per bellissimo onor rischi, e perigli.<br />
Ove più ferve il cielo,<br />
ove più il mar s’inscoglia,<br />
ov’ha più duro gelo,<br />
scerrine pur s’alto desio t’invoglia.<br />
TESEO<br />
Itene al porto voi de curvi abeti<br />
sia vostro il pondo, e de l’armate genti<br />
io fin che l’ombre algenti<br />
fuggano al saettar de’ lampi d’oro,<br />
con la diletta sposa<br />
in terra prenderò posa, e ristoro.<br />
CORO / GENTE<br />
Sian lieti, sian felici i dolci sonni,<br />
e più tranquilli ancora destivi<br />
in sul mattin la bell’aurora.<br />
Andianne al porto omai, venite amici.<br />
KOOR / MENSEN<br />
De tedere zonen,<br />
Van de lieve en zachte bruid!<br />
Maar niet minder lief,<br />
door de mooie eer, waren de risico’s en gevaren,<br />
Waar de lucht meer schijnt,<br />
waar de zee meer gevuld is met rotsen,<br />
waar meer vrieskou heerst:<br />
Kies, al verleidt de hoge wens je!<br />
THESEUS<br />
Draag de gebogen boegen naar de haven:<br />
tors hun gewicht en dat van de bewapende<br />
mensen.<br />
Ik zal, tot de schaduwen vluchten<br />
voor de gouden zon,<br />
met de lieflijke bruid<br />
op de aarde rusten.<br />
KOOR / MENSEN<br />
Laat de zoete slaap vrolijk en gelukkig zijn,<br />
en laat het ontwaken bij de mooie schemering<br />
nog rustiger zijn.<br />
Laat ons naar de haven gaan, komt, vrienden!<br />
De mensen gaan<br />
TESEO<br />
Quai segni di timor nel tuo bel volto,<br />
veggio, o parmi vedere, o core, o vita?<br />
THESEUS<br />
Welke trilling van angst zie ik in je gezicht,<br />
of denk ik te zien, oh hart, oh leven?<br />
8
Libretto<br />
ARIANNA<br />
Un amoroso affetto<br />
del mio tradito padre,<br />
de l’ingannata madre,<br />
mi sforza a sospirar,<br />
signor diletto. Ma pur raffrena il duolo<br />
il tuo gentil aspetto,<br />
e di tua nobil fé l’alma consolo.<br />
TESEO<br />
Lasciar le patrie rive<br />
non può senza dolore,<br />
chi dentr’il sen non ha di ferro il core:<br />
ma pur vergine bella<br />
prendi conforto omai.<br />
Tu di felici genti<br />
fortunata regina.<br />
N’andrai di gemme, e d’oro il crin adorno.<br />
A’ tuoi vestigi intorno<br />
faran corona le donzelle argive,<br />
ma vie più d’altri pronto,<br />
ove un tuo sguardo accenne<br />
io metterò le penne<br />
fedelissimo in un servo, e consorte,<br />
fin che ne sciolga morte.<br />
ARIANNA<br />
Sì caro al cor mi scende<br />
il ragionar cortese,<br />
che del natio paese<br />
ogni memoria omai spargo d’oblio,<br />
addio padre, addio madre, o patria addio.<br />
TESEO / GENTE<br />
Indi al nostro cammin<br />
sciorrem le vele a l’aura mattutina,<br />
or là moviam regina.<br />
ARIANNA<br />
Een liefdevol gevoel<br />
voor mijn verraden vader,<br />
voor mijn bedrogen moeder,<br />
doet mij zuchten,<br />
liefdevolle heer. Maar het verdriet verdwijnt<br />
door je mooie gelaat,<br />
en je nobele trouw troost mijn ziel.<br />
THESEUS<br />
Het vaderland verlaten<br />
kan niet zonder pijn zijn<br />
als je in je borst geen hart van ijzer hebt.<br />
Maar oh, mooie maagd,<br />
troost je!<br />
Fortuinlijke koningin<br />
over gelukkige mensen.<br />
Je zult edelstenen en goudversierd haar<br />
hebben,<br />
De jonkvrouwen uit Argos<br />
zullen jouw voetsporen omringen,<br />
maar meer dan enig ander ben ik bereid<br />
waar een blik van jou voor mij genoeg is:<br />
Ik neem de veren aan<br />
van trouwe dienaar en echtgenoot,<br />
tot de dood ons scheidt<br />
ARIANNA<br />
Zo liefdevol springt mijn hart op<br />
bij deze hoffelijke woorden,<br />
dat ik van het thuisland<br />
elke herinnering vergeet.<br />
Vaarwel vader, vaarwel moeder, land vaarwel.<br />
THESEUS<br />
Wanneer we op onze reis<br />
de zeilen hijsen in het ochtendlicht,<br />
zo zullen we een koningin dragen.<br />
9
Libretto<br />
SCENE 3 - Theseus en Amor<br />
(Monteverdi Sestina III & V) Na de herinnering komen we terug bij Theseus alleen op het<br />
strand. Van de goden komt Amor naar voren, hij spreekt met hem: bevraagd door de god<br />
van de liefde vergroot Theseus zijn verdriet en zelfmedelijden. Hij positioneert zichzelf als<br />
lijdende in de situatie (in contrast met <strong>Arianna</strong>).<br />
AMOR<br />
Darà la notte il sol lume alla terra,<br />
Splenderà Cinzia il dì prima che Teseo<br />
Di baciar, d’honorar, lasci quel seno<br />
Che nido fu d’amor, che dura tomba<br />
Preme; né sol d’alti sospir, di pianto,<br />
Prodighe a lui saran le fere e ’l Cielo.<br />
TESEO<br />
O chiome d’or, neve gentil del seno,<br />
O gigli de la man, ch’invido il cielo<br />
Ne rapì, quando chiuse in cieca tomba,<br />
Chi vi nasconde? Ohimè! Povera terra!<br />
Il fior d’ogni bellezza, il sol di Teseo<br />
Nasconde?<br />
AMOR<br />
Ah muse, qui sgorgate il pianto.<br />
Narri, narri, Teseo…<br />
AMOR<br />
Eerder zal de zon ‘s nachts schijnen op de<br />
grond<br />
en de maan overdag, dan dat Theseus<br />
stopt met kussen en eer bewijzen aan deze<br />
schoot,<br />
het nest van zijn liefde, nu bedekt door harde<br />
steen;<br />
Mogen de wilde dieren en de hemel<br />
hem meer schenken dan geweeklaag en<br />
geween.<br />
THESEUS<br />
O gouden haardos, lieflijke sneeuw van haar<br />
schoot,<br />
o lelies van haar hand, die de jaloerse hemel<br />
heeft geroofd, nu ze is opgesloten onder de<br />
blinde steen,<br />
wie verstoppen jullie? O wee! Arme grond!<br />
Verberg je de schone bloem, de zon van<br />
Theseus?<br />
AMOR<br />
Ach, muzen, hier laten jullie het geween<br />
stromen.<br />
Vertel, vertel, Theseus…<br />
<strong>10</strong>
Libretto<br />
11
Libretto<br />
SCENE 4 - Theseus en Mars<br />
(Monteverdi: Hor ch’l ciel) Tweede herinneringsscene van Theseus. Een visserskoor (Hor<br />
che’l ciel) begeleidt een nachtelijk gesprek tussen Theseus en Mars. We vallen midden in het<br />
gesprek, waar de god er bij Theseur op aandringt om toch vooral snel te gaan en zo zijn eer<br />
te behouden. Theseus besluit uiteindelijk zonder Ariadne naar Athene te zeilen.<br />
CORO / GENTE (onder gehele scene)<br />
Hor che’l ciel et la terra e’l vento tace<br />
et le fere e gli augelli il sonno affrena,<br />
Notte il carro stellato in giro mena<br />
et nel suo letto il mar senz’onda giace…<br />
TESEO<br />
Veggio, penso, ardo, piango, et che mi sface<br />
sempre m’è inanzi per mia crude pena;<br />
guerra è ‘l mio stato, d’ira et di duol piena,<br />
et sol di lei pensando ò qualche pene.<br />
Come potrai cor mio,<br />
se pur di carne sei,<br />
tra quest’orridi scogli,<br />
e nude arene lasciar sola colei,<br />
che per seguirti, ingrato,<br />
perder sostenne ogni più caro bene?<br />
MARTE<br />
Deh meco a pensar prendi,<br />
che diran tanti eroi d’Argo,<br />
e Micene, e di Tebe, e di Sparta I duci, e I regi,<br />
e del bel regno tuo vedran regina vergine<br />
peregrina?<br />
KOOR / MENSEN<br />
Nu de hemel, de aarde en de wind zwijgen,<br />
de wilde dieren en de vogels slapen<br />
de nacht zijn sterrenwagen ment,<br />
de golfloze zee in haar bed rust…<br />
THESEUS<br />
...kijk ik, denk ik, brand ik, huil ik: en wie mij<br />
kapot maakt zie ik steeds voor ogen, …<br />
ik ben in oorlog, vol woede en droefenis<br />
en slechts aan haar denken geeft me al<br />
smart.<br />
Hoe kun je, mijn hart,<br />
als je van vlees bent,<br />
haar tussen deze wrede riffen<br />
en lege woestenij alleen achterlaten?!<br />
Zij die, door jou te volgen, ondankbare,<br />
alles wat haar lief is heeft verloren?!<br />
MARS<br />
Je begint bij jezelf te denken:<br />
wat zullen alle helden van de Argos zeggen,<br />
van Mycene, en uit Thebe, van Sparta de<br />
hertogen en de edelen; dat je een zwerfster<br />
als koningin van je mooie rijk kiest?<br />
12
Libretto<br />
MARTE<br />
Dimmi, e come soffrir potrai giammai,<br />
che ne’ trionfi tuoi rimiri Atene<br />
venirti al fianco femmina impudica,<br />
onde sdegnando, e mormorando dica,<br />
dunque sarà di noi regina?<br />
TESEO<br />
Qual ne la dubbia mente<br />
mi fa contrasto e guerra,<br />
e d’onor e d’amor desir ardente?<br />
Mentr’aprirò quest’occhi al rai del sole,<br />
ch’io disprezzi l’onor, non pensi al regno.<br />
Non è di scettro degno,<br />
qual fassi servo vil del suo diletto.<br />
MARTE<br />
Deh come lieto ascolto<br />
del magnanimo cor le sagge note!<br />
TESEO<br />
Moviam, partiamo omai,<br />
asprissimo martire,<br />
che dentr’il cor mi stai,<br />
vientene meco, e non mi lasciar mai.<br />
MARTE<br />
Non temer no, mortale.<br />
Il ciel cortese ben recheralle aita.<br />
MARS<br />
Zeg het mij! En hoe kun je ooit lijden<br />
dat bij je triomfen Athene aan je zijde<br />
een eerloze vrouw ziet aankomen, terwijl<br />
minachtend gemompeld wordt:<br />
“moet dat onze koningin zijn?”<br />
THESEUS<br />
Hoe twijfelt mijn geest<br />
in tegenstrijdigheid en strijd<br />
tussen eer en brandend liefdesverlangen?<br />
Als ik deze ogen voor de zon open<br />
mag niets mijn eer, mijn koninkrijk doen<br />
vergeten.<br />
Hij is de scepter niet waardig,<br />
die zich door zijn liefde laat leiden.<br />
MARS<br />
Ach hoe blij hoor ik<br />
van een grootmoedig hart deze wijze woorden.<br />
THESEUS<br />
Kom, laten we gaan.<br />
Laat de bittere martelaar<br />
die in mijn hart huist<br />
met mij gaan en me nooit verlaten.<br />
MARS<br />
Vrees niet, sterveling.<br />
De goede hemel zal je bijstaan.<br />
13
Libretto<br />
SCENE 5 - Theseus beklaagt zichzelf<br />
Na de tweede herinnering wil Theseus zijn eigen goddelijke status bevestigen: zijn<br />
“Godenopdracht” is het excuus dat hij tegen zijn eigen wil heeft gehandeld.<br />
TESEO<br />
Nel profondo dei pensieri sono un Dio,<br />
nel segreto del mio cuore attento e fero<br />
ripensando a che m’impone l’alto impero<br />
di battaglie e di vittorie autor fui io.<br />
Se un esercito d’ardore iniquo e rio<br />
giá m’assale, poi fuggendo chiede pace,<br />
la mia mano e la corona lo soggiace:<br />
nel profondo dei pensieri sono un Dio.<br />
Pure a volte bramo ancora ch’io di nuovo<br />
possa cingere le membra a me sí care<br />
singhiozzando nonostante i miei allori,<br />
l’orgogliosa e cheta gloria, trapassare<br />
sulle labbra vostre al flusso degli ardori<br />
de’ bei baci, ché parole piú non trovo.<br />
THESEUS<br />
Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten,<br />
En zit in ’t binnenst van mijn ziel ten troon<br />
Over mij zelf en ’t al, naar rijksgeboôn<br />
Van eigen strijd en zege, uit eigen krachten.<br />
En als een heir van donkerwilde machten<br />
Joelt aan mij op en valt terug, gevloôn<br />
Voor ’t heffen van mijn hand en heldere<br />
kroon:<br />
Ik ben een God in ’t diepst van mijn gedachten.<br />
- En tóch, eindloos smacht ik soms om rond<br />
Úw overdierb’re leên den arm te slaan,<br />
En, luid uitsnikkende, met al mijn gloed<br />
En trots en kalme glorie te vergaan<br />
Op úwe lippen in een wilden vloed<br />
Van kussen, waar ‘k niet langer woorden<br />
vond.<br />
14
Libretto<br />
SCENE 6 - Theseus verlaat <strong>Arianna</strong><br />
(Monteverdi: A dio Florida) Theseus herinnert zich het afscheid. <strong>Arianna</strong> slaapt nog.<br />
We zien Theseus in zijn eigen herinnering afscheid nemen van een slapende <strong>Arianna</strong>,<br />
becommentarieerd door zichzelf. Dus we zien Theseus in herinnering EN in het nu.<br />
TESEO (herinnering)<br />
A dio, <strong>Arianna</strong> bella, il cor piagato<br />
nel mio partir ti lascio e porto meco<br />
la memoria di te, si come seco<br />
cervo trafitto suol lo strale alato.<br />
TESEO (nu)<br />
Cosi sul mare a lo spuntar del sole<br />
quinci e quindi confuso un suon s’udia<br />
di sospiri, di baci e di parole.<br />
TESEO (herinnering)<br />
A dio, a Dio.<br />
THESEUS<br />
Vaarwel, mooie <strong>Arianna</strong>, ik laat bij mijn<br />
vertrek mijn gewond hart bij jou achter en<br />
draag met<br />
mij de herinnering aan jou, zoals<br />
een getroffen hert de gevleugelde pijl.<br />
Zo was over zee bij zonsopkomst<br />
hier en daar het verwarde geluid te horen<br />
van zuchten, kussen en woorden.<br />
Vaarwel, vaarwel...<br />
15
Libretto<br />
SCENE 7 - De klaagzang van <strong>Arianna</strong><br />
(Monteverdi: Lamento d’<strong>Arianna</strong>) <strong>Arianna</strong> wordt wakker in de herinnering van Theseus (die hij<br />
uiteraard niet kan hebben, omdat hij toen al weg was). Net als Theseus ‘splitst’ <strong>Arianna</strong> zich in<br />
tweeën. Ook bij haar zien we een herinnering van <strong>Arianna</strong> en zoals het echt gegaan is.<br />
ARIANNA (herinnering)<br />
Lasciatemi morire.<br />
E chi volete voi che mi conforte<br />
in così dura sorte, in così gran martire?<br />
Lasciatemi morire.<br />
O Teseo, o Teseo mio,<br />
si che mio ti vo’ dir che mio pur sei,<br />
benchè t’involi, ahi crudo, a gl’occhi miei.<br />
Volgiti Teseo mio,<br />
volgiti Teseo, o Dio,<br />
volgiti indietro a rimirar colei<br />
che lasciato ha per te la Patria e’l regno,<br />
e in queste arene ancora,<br />
cibo di fere dispietate e crude<br />
lascierà l’ossa ignude.<br />
O Teseo, o Teseo mio,<br />
se tu sapessi, o Dio, se tu sapessi, oimè,<br />
come s’affanna la povera <strong>Arianna</strong>;<br />
Forse, forse pentito rivolgeresti ancor la<br />
prora al lito.<br />
Ma con l’aure serene<br />
tu te ne vai felice, ed io qui piango.<br />
A te prepara Atene liete pompe superbe, ed<br />
io rimango,<br />
cibo di fere in solitarie arene.<br />
Te l’uno e l’altro tuo vecchio parente<br />
stringeran lieti, ed io più non vedrovvi,<br />
o Madre, o Padre mio.<br />
ARIANNA (realiteit)<br />
Dove, dov’ è la fede<br />
che tanto mi giuravi?<br />
Così nell’ alta fede<br />
tu mi ripon degl’ Avi?<br />
Son queste le corone<br />
onde m’adorn’ il crine?<br />
ARIANNA<br />
Laat mij maar sterven!<br />
Wie wil je dat mij troost verschaft<br />
in mijn bitter lot, mijn ellendige bestaan?<br />
Laat mij maar dood gaan!<br />
O Theseus, mijn Theseus,<br />
ja ik zeg mijn, je bent nog steeds mijn, hoewel<br />
je uit mijn ogen verdwijnt, hoe wreed kun je zijn!<br />
Keer om, mijn Theseus,<br />
kom terug, Theseus, oh god!<br />
Keer terug en kijk opnieuw haar aan<br />
die voor jou haar land en koninkrijk liet gaan,<br />
en die je op dit strand liet staan,<br />
ten prooi aan menig wildebeest<br />
de naakte botten wreed ontvleesd.<br />
O mijn Theseus,<br />
als je zou weten, oh mijn God,als je wist<br />
hoe de arme <strong>Arianna</strong> lijdt<br />
misschien, schuldbewust, stuurde je je schip<br />
nog terug.<br />
Maar, met een kalme wind ga je heen,<br />
vaar je blijmoedig voort, en ik ween.<br />
Athene bereidt jou een feestelijk onthaal en<br />
ik blijf hier, als een maal voor de wilde dieren<br />
op het lege strand.<br />
Je ouders zullen je een voor een blij<br />
omarmen, en ik zal nooit meer zien mijn<br />
moeder, vader zien!<br />
ARIANNA<br />
Waar, waar is de trouw gebleven,<br />
die je me zo vaak gezworen hebt?<br />
Is dit hoe je mij op de verheven<br />
troon van mijn voorouders terugzet?<br />
Is dit de kroon op mijn hoofd<br />
die je mij had beloofd?<br />
16
Libretto<br />
Questi gli scettri sono,<br />
queste le gemme e gl’ori?<br />
Lasciarmi in abbandono<br />
a fera che mi strazi e mi divori?<br />
Ah Teseo, ah Teseo mio,<br />
lascierai tu morire<br />
invan piangendo, invan gridando aita<br />
la misera <strong>Arianna</strong><br />
ch’a te fidossi e ti diè gloria e vita?<br />
Ahi, che non pur rispondi,<br />
ahi, che più d’aspe è sordo a miei lamenti!<br />
O nembi, o turbi, o venti<br />
sommergetelo voi dentr’ a quell’ onde!<br />
Correte orche e balene,<br />
e delle membra immonde<br />
empiete le voragini profonde!<br />
ARIANNA (herinnering)<br />
Che parlo, ahi, che vaneggio?<br />
Misera, oimè, che chieggio?<br />
O Teseo, o Teseo mio,<br />
non son, non son quell’ io,<br />
non son quell’ io che i feri detti sciolse;<br />
parlò l’affanno mio,<br />
parlò il dolore,<br />
parlò la lingua si ma non già il core.<br />
Misera, ancor dò loco<br />
a la tradita speme,<br />
e non si spegne<br />
fra tanto scherno ancor d’amor il foco.<br />
Spegni tu morte omai le fiamme indegne.<br />
O Madre, o Padre,<br />
o de l’antico Regno superbi alberghi,<br />
ov’ ebbi d’or la cuna.<br />
O servi, o fidi amici –<br />
ahi fato indegno! –<br />
mirate ove m’ha scort’ empia fortuna,<br />
mirate di che duol m’ha fatto herede<br />
l’amor mio, la mia fede<br />
e l’altrui inganno.<br />
Così va chi tropp’ ama<br />
e troppo crede.<br />
Zijn dit de scepters waar je van sprak,<br />
zijn dit de juwelen, is dit de gouden plak?<br />
Mij zo achter te laten voor de roofdieren,<br />
die mij verslinden en kaal vreten?<br />
Ach, Theseus, mijn Theseus,<br />
laat jij sterven<br />
ondanks haar tranen en hulpgeroep,<br />
arme Ariadne?<br />
Die op jou vertrouwde, je roem en leven gaf?<br />
Ach, er komt geen antwoord op mijn klaagzang!<br />
Ach, hij is nog dover dan een slang!<br />
O wolken, o winden, orkaan,<br />
laat zijn schip in de golven vergaan!<br />
Maak voort, orka’s en walvissen,<br />
en vul de diepste gaten<br />
met zijn gore ledematen!<br />
ARIANNA<br />
Ach, wat zeg ik, ben ik aan ’t ijlen?<br />
Ik, ongelukkige! Wat vraag ik?<br />
O Theseus, mijn Theseus,<br />
ik ben mezelf niet,<br />
Ik ben niet degene die deze wrede woorden zei.<br />
Het was mijn angst die sprak,<br />
mijn verdriet;<br />
mijn tong sprak wel, maar niet mijn hart.<br />
Ellendige. ik geef nog een plaats<br />
voor de verraden hoop,<br />
en het vuur van de liefde<br />
dooft maar niet onder de minachting.<br />
Doof, dood, de onwaardige vlammen.<br />
Oh moeder, oh vader,<br />
oh schitterend land van vroeger,<br />
waar mijn gouden wieg stond,<br />
oh knechten, oh trouwe vrienden...<br />
Ach onwaardig lot!<br />
Zie waar het wrede lot mij gebracht heeft,<br />
zie van welke pijn ik erfgenaam ben.<br />
Mijn liefde, mijn trouw<br />
is het verraad van de ander.<br />
Zo vergaat het wie te veel liefheeft<br />
en te goedgelovig is.<br />
17
Libretto<br />
SCENE 7 - <strong>Arianna</strong> Tenhemelopneming<br />
(Monteverdi Zefiro torna, Sestina IV) De werelden komen door elkaar. <strong>Arianna</strong> blijkt in het<br />
echt de trouwe, standvastige vrouw, Theseus de ledenpop in handen van de Goden. We zien<br />
een cynisch, barok spektakelstuk, waar de ‘nep’-<strong>Arianna</strong> in de herinnering door Amor en de<br />
goden ten hemel wordt opgenomen.<br />
CORO / DEI<br />
Zefiro torna, e ‘l bel tempo rimena,<br />
e i fiori e l’erbe, sua dolce famiglia,<br />
et garrir Progne et pianger Filomena,<br />
le primavera candida e vermiglia.<br />
Ridono i prati, e ‘l ciel si rasserena;<br />
Giove s’allegra di mirar sua figlia;<br />
l’aria e l’acqua e la terra è d’amor piena;<br />
ogni animal d’amar si riconsiglia.<br />
ARIANNA (nu)<br />
Ma per me, lasso, tornano i più gravi<br />
sospiri, che del cor profondo tragge<br />
quella ch’al ciel se ne portò le chiavi;<br />
e cantar augelletti, e fiorir piagge,<br />
e’n belle donne oneste atti soavi<br />
sono un deserto, e fere aspre e selvaggie.<br />
KOOR / GODEN<br />
De Westenwind keert terug, brengt het<br />
mooie weer<br />
En bloemen en kruiden; zijn zoete familie.<br />
En de zwaluw kwettert, de nachtegaal zingt<br />
En de lente is puur en vermiljoen.<br />
De velden lachen en de hemel licht op<br />
Jupiter verheugt zich bij het kijken naar zijn<br />
dochter;<br />
Lucht, water en aarde zijn vervuld met liefde<br />
Alle dieren - zich verzoenend - hebben elkaar<br />
lief.<br />
ARIANNA<br />
Maar bij mij blijft niets anders terugkeren<br />
dan de zwaarste zuchten, die mij uit het hart<br />
komen door haar die daarvan de sleutels mee<br />
ten Hemel nam;<br />
En al zingen de vogels, en behagen de<br />
bloemen...<br />
Zelfs als de mooie, eerlijke vrouwen zoet zijn,<br />
dan nog ben ik een woestijn, vol wrede en<br />
wilde beesten.<br />
18
Libretto<br />
CORO / DEI<br />
Te raccoglie, o Ninfa, in grembo il cielo.<br />
lo per te miro vedova la terra<br />
Deserti i boschi, e correr fiumi il pianto.<br />
E Driade e Napee del mesto Teseo<br />
Ridicono i lamenti, e su la tomba<br />
Cantano i pregi de l’amato seno<br />
AMORE<br />
Mirate o voi del cielo,<br />
mirate, o voi mortali,<br />
d’Amor l’altere glorie,<br />
o face, o strali.<br />
ARIANNA<br />
Gioite al gioir mio,<br />
al gioir mio, ch’ogni pensier avanza,<br />
talché di maggior ben non è speranza.<br />
Sovr’ogn’uman desio<br />
beato è il cor ch’ha per conforto un dio.<br />
CORO / GENTE<br />
Fortunati sospir,<br />
pianti beati, cui cotanto conforto<br />
destinaron del ciel gl’eterni fati!<br />
KOOR / GODEN<br />
Maar ontvang haar, o nimf, in de schoot van<br />
de hemel. Ik zie naar jou want de grond werd<br />
een weduwe.<br />
De bossen zijn verlaten, overal is geween.<br />
boomnimfen en bosnimfen herhalen met<br />
Theseus<br />
zijn verdriet en zijn jammerklachten, en op<br />
de grafsteen zingen zij de lofzang voor de<br />
geliefde schoot.<br />
AMOR<br />
Kijk op naar de hemel …<br />
Ziet, gij stervelingen,<br />
van Amor de andere glorie,<br />
het gezicht, de pijlen.<br />
ARIANNA (herinnering)<br />
Wees blij over mijn vreugde,<br />
mijn vreugde, die al mijn gedachten<br />
doordringt,<br />
dat ik niet op een groter goed kan hopen.<br />
Boven elk menselijk verlangen,<br />
gezegend is het hart dat een god heeft tot<br />
troost.<br />
KOOR / MENSEN<br />
Gelukkig zuchten,<br />
gezegende tranen, dat zoveel troost<br />
de hemel voor een eeuwig lot bestemd!<br />
19
Libretto<br />
EPILOOG - Theseus alleen op het strand<br />
(Monteverdi: Sestina VI) Theseus weer alleen, beseft nu wat de ware aard van het afscheid<br />
is: zij heeft gekozen voor de menselijke vorm van het oprechte verdriet, hij voor het ‘laffe’<br />
gehoorzamen aan de goden. Waar hij troost dacht te kunnen brengen en zo vergeving te<br />
halen, beseft hij dat hij slechts een speelbal was.<br />
TESEO<br />
Dunque, amate reliquie, un mar di pianto<br />
Non daran questi lumi al nobil seno<br />
D’un freddo sasso? Marte, l’afflitto Teseo<br />
Fa rissonar <strong>Arianna</strong> il mar e ’l Cielo!<br />
Dicano i venti ogn’hor dica la terra,<br />
Ahi <strong>Arianna</strong>! Ahi morte! Ahi tomba!<br />
THESEUS<br />
Welnu, beminde resten, zal zoveel geween<br />
van mijn ogen neerstorten op de edele<br />
schoot<br />
van een koude steen? Mars, de gekwelde<br />
Theseus<br />
schreeuwt om <strong>Arianna</strong> tegen de zee en de<br />
hemel!<br />
Laat de winden steeds roepen, en laat roepen<br />
de grond: Ach <strong>Arianna</strong>! Ach dood! Ach<br />
grafsteen!<br />
20
21
Biografieën<br />
Componist<br />
Florian Magnus<br />
Maier<br />
De muziek van Florian<br />
Magnus Maier (1973)<br />
kenmerkt zich door een<br />
onophoudelijke zoektocht<br />
naar verbanden tussen<br />
verschillende genres in<br />
klassiek, wereldmuziek en<br />
rock en metal en disciplines<br />
zoals dans, film en poëzie.<br />
Magnus Maier studeerde<br />
flamencogitaar bij Paco Peña<br />
en klassieke compositie<br />
bij Klaas de Vries aan het<br />
Rotterdams Conservatorium.<br />
Sinds zijn cum laude<br />
afstuderen in 2001 schrijft<br />
hij voor Nederlandse en<br />
internationale topmusici,<br />
ensembles en orkesten. Zijn<br />
muziek wordt wereldwijd<br />
uitgevoerd. Als componist<br />
won hij onder andere twee<br />
beurzen, de Paul Jacobs<br />
Award in Tanglewood /<br />
Massachusetts, de<br />
aanmoedigingsprijs van het<br />
Amsterdams Fonds voor<br />
de Kunsten en nominaties<br />
voor de Gaudeamusprijs,<br />
het UNESCO International<br />
22<br />
Composers’ Rostrum<br />
en Musica Nova. Als<br />
uitvoerder trad hij op met<br />
Asko|Schönberg, het Doelen<br />
Ensemble, de Nederlandse<br />
omroeporkesten en<br />
anderen. Hij is actief in<br />
zijn metalbands Alkaloid,<br />
foto: Sven Scholten<br />
Noneuclid en Dark Fortress<br />
en zijn eigen ensemble<br />
The Hungry Gods. Als<br />
arrangeur heeft Maier onder<br />
andere gewerkt met het<br />
Concertgebouworkest, Devin<br />
Townsend, Triptykon en<br />
Paradise Lost.
Biografieën<br />
Claudio Monteverdi<br />
Claudio Monteverdi (1567 ‐<br />
1643) was een Italiaans<br />
componist, dirigent<br />
en oorspronkelijk ook<br />
werkzaam als violist en<br />
zanger.<br />
Monteverdi werd geboren<br />
in de vioolbouwersstad<br />
Cremona en studeerde<br />
daar bij de kapelmeester<br />
muziektheorie, zang en<br />
viool. Op zijn vijftiende<br />
publiceerde hij zijn eerste<br />
bundel (Cantiunculae sacrae)<br />
en kort daarna de eerste<br />
geestelijke madrigalen en<br />
driestemmige canzonetten.<br />
In 1590 werd hij in Mantova<br />
als violist aangenomen in de<br />
kapel van hertog Gonzaga en<br />
in 1602 werd Monteverdi zelf<br />
kapelmeester in Mantova.<br />
In 16<strong>07</strong> schiep hij zijn eerste<br />
meesterwerk, de opera Orfeo.<br />
In 1613 werd Monteverdi<br />
aangenomen als maestro di<br />
cappella aan de San Marco<br />
in Venetië. Monteverdi<br />
werd vermoedelijk in 1632<br />
als geestelijke gewijd. Na<br />
een kort verblijf in zijn<br />
geboortestad Cremona<br />
overleed Monteverdi in 1643<br />
te Venetië.<br />
23
Biografieën<br />
Uitvoerenden<br />
Krijn Koetsveld<br />
Dirigent, artistiek leider<br />
Dat Krijn Koetsveld musicus<br />
zou worden stond al op<br />
jonge leeftijd vast. Eenmaal<br />
op het Conservatorium<br />
te Den Haag studeerde<br />
hij orgel, koordirectie,<br />
piano, orkestdirectie en<br />
kerkmuziek. Later volgde<br />
ook nog uitgebreide<br />
zelfstudie op het<br />
klavecimbel.<br />
Tijdens en na zijn<br />
conservatoriumtijd volgde<br />
hij masterclasses bij de<br />
goeroe’s op het gebied<br />
van de authentieke<br />
uitvoeringspraktijk, onder<br />
meer Gustav <strong>Le</strong>onhardt<br />
en Nicolaus Harnoncourt.<br />
Tijdens de Monteverdiweek<br />
in 1972 in Den Haag kwam<br />
hij in aanraking met de toen<br />
vrijwel onbekende muziek van<br />
Claudio Monteverdi. Liefde<br />
op het eerste gezicht, die<br />
nooit meer overging. Hij was<br />
oprichter en dirigent van Het<br />
Nederlands Bach Ensemble,<br />
nu dirigent van het Nieuw<br />
24<br />
Bach Ensemble. Een aantal<br />
jaren gaf hij koordirectie les<br />
aan het Conservatorium van<br />
Utrecht, werd daar artistiek<br />
leider, wat gevolgd werd door<br />
dezelfde functie in Enschede.<br />
foto: Sven Scholten<br />
Hij is de initiatiefnemer<br />
van het Internationaal<br />
van Wassenaer Concours,<br />
waarvan hij sindsdien<br />
artistiek leider is. In 2006<br />
richtte hij met een aantal<br />
zangers Ensemble <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong><br />
<strong>Musiche</strong> op. In 2020 kwam<br />
zijn boek over Monteverdi<br />
uit, een persoonlijk verslag<br />
van het opnemen van al die<br />
madrigalen en de gekozen<br />
uitgangspunten. In 2020 werd<br />
ook het unieke Monteverdiorgel<br />
gepresenteerd, dat op<br />
zijn initiatief werd gebouwd<br />
door Henk en Niels Klop onder<br />
auspiciën van het Nationaal<br />
Muziekinstrumenten Fonds.<br />
Ensemble <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong><br />
treedt steeds nadrukkelijker<br />
op de voorgrond als<br />
pleitbezorger voor de vroege<br />
Italiaanse vocale barokmuziek<br />
en heeft de opnames van<br />
de Selva Morale e Spirituale<br />
– ook van Monteverdi –<br />
afgerond.<br />
<strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong><br />
Ensemble <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong><br />
is in december 2006 door<br />
Krijn Koetsveld opgericht<br />
met als doel vocale muziek<br />
uit de eerste helft van<br />
de zeventiende eeuw op<br />
topniveau uit te voeren.<br />
De beste zangers en de<br />
beste spelers verdiepen zich<br />
in de uitvoeringspraktijk,<br />
laten de teksten diep tot<br />
zich doordringen, en willen<br />
daar het publiek in de<br />
eenentwintigste eeuw mee in<br />
vervoering brengen, op zoek<br />
naar de confrontatie met het<br />
heden. Een concert van het<br />
ensemble <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong><br />
bestaat niet alleen uit de
Biografieën<br />
mooiste muziek van rond<br />
1600, er is veel meer te zien<br />
en te horen. Kleine theatrale<br />
elementen, indringende<br />
teksten, een levendige<br />
uitleg door Krijn Koetsveld<br />
nemen de toehoorder<br />
mee naar een tijd die<br />
fascinerend is. Een speciale<br />
band heeft <strong>Le</strong> <strong>Nuove</strong><br />
<strong>Musiche</strong> met de componist<br />
Claudio Monteverdi.<br />
Het ensemble heeft de<br />
complete madrigalen<br />
van deze componist<br />
opgenomen op cd. De<br />
opname werd unaniem<br />
juichend ontvangen. <strong>Le</strong><br />
<strong>Nuove</strong> <strong>Musiche</strong> wordt daarbij<br />
zelfs ‘een van de grootste<br />
muzikale ontdekkingen van<br />
de afgelopen jaren’ genoemd<br />
(VPRO). Oude muziek<br />
blijkt actueel, de nauwe<br />
verbondenheid met de tekst,<br />
de passie die met schijnbaar<br />
eenvoudige middelen<br />
hoorbaar wordt gemaakt,<br />
inspireert de musici maar<br />
ongetwijfeld ook het publiek.<br />
foto: Sven Scholten<br />
Jennifer van der Hart<br />
sopraan<br />
Wendy Roobol sopraan<br />
Tobias Segura altus<br />
Falco van Loon tenor<br />
Matthew Baker bas<br />
David Jansen klavecimbel<br />
Quirine van Hoek viool<br />
Ruben Sanderse altviool<br />
Cassandra Luckhardt viola<br />
da gamba<br />
Robin de Zeeuw contrabas<br />
Marc Kaptijn trompet<br />
Susanne van Berkum fagot<br />
Nazeer Abdulhai ud<br />
Arjen Verhage theorbe<br />
Florian Schiertz tabla<br />
25
Biografieën<br />
Sybrand van der<br />
Werf<br />
Regie<br />
Regisseur Sybrand van der<br />
Werf volgde na zijn studie<br />
Kunstmatige Intelligentie<br />
de opleiding tot regisseur<br />
aan de Toneelacademie<br />
Maastricht.<br />
Bij Opera Zuid maakte hij<br />
zijn operadebuut met de<br />
succesvolle productie Tsaar<br />
Saltan (2009) en later<br />
regisseerde hij bij hetzelfde<br />
gezelschap <strong>Le</strong> nozze di<br />
Figaro (20<strong>10</strong>), La cenerentola<br />
(2015) en Werther (2017).<br />
Onlangs was hij te gast bij<br />
de Salzburger Festspiele,<br />
26<br />
waar hij in de bijzondere<br />
coronaeditie van het festival<br />
(2020) de wereldpremière<br />
van <strong>10</strong>00 Kraniche<br />
regisseerde. Hij werkte bij<br />
BarokOpera Amsterdam,<br />
Opera Trionfo, het<br />
Nationaltheater Mannheim<br />
en bij de Dutch National<br />
Opera Academy en diverse<br />
buitenlandse gezelschappen.<br />
Naast opera maakt Van<br />
der Werf ook jeugd- en<br />
figurentheater, waarmee hij<br />
onder meer in Iran, Indonesië<br />
en Noorwegen kwam. Ook is<br />
Van der Werf een frequente<br />
gast bij orkesten, waar hij<br />
diverse producties begeleidt<br />
en regisseert, zoals in<br />
<strong>2021</strong> een jeugdproductie<br />
op basis van verhalen<br />
van Toon Tellegen bij het<br />
Rotterdams Philharmonisch<br />
Orkest en het Phion. Hij is<br />
als gastdocent verbonden<br />
aan de Toneelacademie<br />
Maastricht en het<br />
Conservatorium Maastricht<br />
en sinds 2018 artistiek<br />
leider van Opera Compact,<br />
waarmee hij in <strong>2021</strong> een<br />
openluchtversie van<br />
Rusalka bracht. Met Opera<br />
Compact staan in 2022 een<br />
eigentijdse versie van Fidelio<br />
en Der Freischütz op het<br />
programma.<br />
Ananda Puijk<br />
Figurentheater<br />
Ananda Puijk, theatermaakster<br />
en actrice,<br />
studeerde in 2003 af aan de<br />
Kleine Academie te Brussel,<br />
een bewegingstheateropleiding<br />
gebaseerd op de<br />
ideeën van Jaques <strong>Le</strong>coq.<br />
Als dochter van ‘t Magisch<br />
Theatertje uit Maastricht<br />
heeft Ananda al sinds haar<br />
jeugd een fascinatie voor<br />
het theater. Toen zij in<br />
2005 samen ging werken<br />
met Charlotte Puijk-Joolen<br />
groeide deze fascinatie<br />
en de wil om haar eigen
Biografieën<br />
discipline (die van het<br />
bewegingstheater) te<br />
gaan combineren met het<br />
poppenspel (de discipline<br />
van ‘t Magisch theatertje). Zo<br />
ontstond er een zoektocht<br />
naar haar eigen theatertaal,<br />
waarin zij een poging doet<br />
een versmelting van deze<br />
twee disciplines tot stand te<br />
brengen.<br />
Sanne Puijk<br />
visueel concept en kostuums<br />
Ze studeerde textiel<br />
autonoom aan de Academie<br />
Beeldende Kunsten<br />
Maastricht. Kenmerkend<br />
voor haar is haar zoektocht<br />
naar het verhaal achter<br />
het materiaal. Sanne<br />
werkt zowel als beeldend<br />
kunstenaar en als vormgever<br />
voor verschillende<br />
theatergezelschappen.<br />
Daarnaast zet ze zich op<br />
verschillende manieren in<br />
om de wereld van de kunst<br />
naar kinderen en jongeren te<br />
brengen.<br />
Sanne Puijk groeide op<br />
in een kunstenaars- en<br />
theaternest, waarin zij de<br />
liefde voor de ruime wereld<br />
van textiel ontwikkelde.<br />
27
Verwacht<br />
Gesualdo & Beyond<br />
Asko|Schönberg<br />
Donderdag<br />
avondserie<br />
Serie<br />
Asko|Schönberg<br />
Do 21 okt <strong>2021</strong><br />
Grote Zaal<br />
20.15 uur<br />
In zijn & Beyond-concerten neemt Asko|Schönberg telkens<br />
een componist als uitgangspunt. Welke betekenis had deze<br />
in zijn/haar tijd en welke relaties zijn er met componisten uit<br />
latere periodes? De avond biedt een bruisend programma<br />
met intens samenspel, begeleid en samengesteld door violist<br />
Joseph Puglia. Dit keer is componist Carlo Gesualdo (1566 -<br />
1613) het vertrekpunt. Gesualdo maakte – ongebruikelijk voor<br />
zijn tijd – hyperexpressieve muziek en bediende zich van<br />
compositorische werkwijzen die we pas weer terugzien bij<br />
Wagner en Schönberg.<br />
Van Gesualdo is vooral bekend dat hij zijn vrouw en haar<br />
minnaar vermoordde nadat hij ze betrapte. Zowel zijn manier van<br />
componeren als dit gewelddadige feit vormen de grondslag van<br />
dit programma. Zijn na de moord geschreven muziek staat vol<br />
met teksten die emotionele extremen vertegenwoordigen; vooral<br />
liefde, schuld en dood. Alle werken op dit programma hebben<br />
juist deze emoties als thema, met veel aandacht voor geweld en<br />
oorlog.<br />
Kate Moore<br />
foto: Johan Nieuwenhuize<br />
Asko|Schönberg is ensemble in residence<br />
Programma: Kate Moore Miserere / Salvatore Sciarrino<br />
bewerkingen van Gesualdo-madrigalen en andere werken<br />
Arnold Schönberg Phantasy / Igor Stravinsky Suite uit<br />
L’histoire du soldat (versie voor viool, klarinet, piano) / George<br />
Crumb Black Angels<br />
28
Verwacht<br />
Parallax<br />
Het Collectief<br />
Donderdag<br />
avondserie<br />
Do 28 okt <strong>2021</strong><br />
Grote Zaal<br />
20.15 uur<br />
Nepnieuws, alternatieve feiten – componist Jan-Peter<br />
de Graaff is gefascineerd door het spanningsveld<br />
tussen waarheid en bedrog. Zijn theatrale liedcyclus<br />
Parallax toont hoe een vrouw wordt meegezogen in<br />
een complottheorie: om te bewijzen dat de aarde plat is<br />
lanceert ze zichzelf met een raket. De spannende vorm<br />
houdt het midden tussen een schubertiaanse liedcyclus<br />
en het intense monodrama La voix humaine van Poulenc.<br />
De uitvoering is in uitstekende handen bij sopraan Katrien<br />
Baerts en Het Collectief, die al vaak in het Muziekgebouw<br />
te bewonderen waren.<br />
Ook voor de pauze gaat het over fantasiewerelden. Maurico<br />
Kagel, de koning van het ontregelende muziektheater,<br />
schiep met zijn Phantasiestück een bonte collage van<br />
burleske stemmingen voor fluit, piano en klein combo. Kagels<br />
Phantasiestück wordt geflankeerd door een klassieker en<br />
een Nederlandse première, beide voor hetzelfde onorthodoxe<br />
trio klarinet, viool en piano: een suite uit L’histoire du soldat<br />
van Igor Stravinsky en Music for 3 instruments van Bram Van<br />
Camp – een kennismaking met het betere werk uit België.<br />
Jan-Peter de Graaff<br />
Programma: Igor Stravinsky Suite uit L’histoire du soldat<br />
Mauricio Kagel Phantasiestück / Bram Van Camp Music for<br />
3 instruments / Jan-Peter de Graaff Parallax (libretto van<br />
Yuri Robbers en Eleanor Barlow)<br />
29
Verwacht<br />
do 21 okt / 12.30 uur<br />
Lunchconcert<br />
I.s.m. Academie<br />
van het Koninklijk<br />
Concertgebouworkest<br />
wo 27 okt / 20.15 uur<br />
1984<br />
New European Ensemble +<br />
Boris van der Ham + Edward<br />
Snowden<br />
Oktober<br />
vr 8 okt / 20.15 uur<br />
John Adams in vier handen<br />
Ralph van Raat + Maarten<br />
van Veen<br />
za 9 + zo <strong>10</strong> okt / 20.15 uur<br />
Duetten van Purcell<br />
Maarten Engeltjes + Andreas<br />
Scholl + PRJCT Amsterdam<br />
zo <strong>10</strong> okt / 15.00 uur /<br />
Atriumzaal<br />
SoundLAB<br />
Workshop voor volwassenen<br />
wo 13 okt / 20.15 uur<br />
Ester<br />
Nederlands Kamerkoor +<br />
Shiva Feshareki<br />
do 14 okt / 20.30 uur<br />
Luke Slater – The 7th Plain<br />
The Rest is Noise<br />
wo 20 okt / 20.15 uur<br />
De Slavische Ziel<br />
Amsterdam Sinfonietta +<br />
Hannes Minnaar + Anthony<br />
Marwood<br />
do 21 okt / 20.15 uur<br />
Gesualdo & Beyond<br />
Asko|Schönberg<br />
vr 22 okt / 20.15 uur<br />
De kracht van Beethovens<br />
vioolsonates<br />
Frank Peter Zimmermann +<br />
Martin Helmchen<br />
Sweelinck Festival<br />
za 23 + zo 24 okt<br />
zie voor volledige programmering<br />
muziekgebouw.nl/sweelinck<br />
23 okt<br />
16.00 uur<br />
Fraaie Deuntjes<br />
Camerata Trajectina<br />
20.15 uur<br />
Monsieur Sweelinck<br />
Doulce Mémoire<br />
24 okt<br />
12.30 uur<br />
Sweelinck speelt Sweelinck<br />
UvA-Orkest J.Pzn Sweelinck<br />
20.15 uur<br />
Sweelincks psalmen<br />
Gesualdo Consort<br />
Amsterdam<br />
SoundLAB Workshop<br />
Maak je eigen muziek met de<br />
wonderlijkste instrumenten.<br />
Voor kinderen (7+) met<br />
volwassenen. Elke zondag,<br />
13.00 uur in de Atriumzaal.<br />
Kaartjes via muziekgebouw.nl.<br />
WannaSwing<br />
Op de kade voor het<br />
Muziekgebouw staat de<br />
interactieve muziekinstallatie<br />
WannaSwing van theatermaakster<br />
Caecilia Thunissen<br />
en scenograaf Jan Boiten. Acht<br />
schommels sturen composities<br />
aan van hedendaagse<br />
componisten als Joey Roukens,<br />
Mayke Nas en Rob Zuidam.<br />
Zie voor meer informatie<br />
muziekgebouw.nl/wannaswing<br />
Huil van de Wolff<br />
Elke 22e van de maand klinkt om<br />
20.00 uur het geluidsmonument<br />
Huil van de Wolff van Martijn<br />
Padding ter herinnering aan<br />
oprichter van het Muziekgebouw<br />
Jan Wolff (1941 - 2012).<br />
Zie voor meer informatie<br />
muziekgebouw. nl/huilvandewolff<br />
Geheimtips<br />
Bijzondere concerten<br />
die je niet mag missen<br />
30
Foto: Erik van Gurp<br />
4’33 grand café<br />
Kom voor of na het concert eten<br />
in 4’33 Grand café. Reserveren:<br />
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.<br />
Bij de prijs inbegrepen<br />
Reserveringskosten zijn bij de<br />
kaartprijs inbegrepen.<br />
Ook een drankje, tenzij anders<br />
vermeld op uw concertkaartje.<br />
Het drankje serveren wij in de<br />
pauze óf na afloop van het concert.<br />
Rondom het concert<br />
- Na aanvang van het concert heeft<br />
u geen toegang meer tot de zaal.<br />
- Zet uw mobiele telefoon uit voor<br />
aanvang van het concert.<br />
- Het maken van beeld- of<br />
geluidsopnamen in de zaal alleen<br />
met schriftelijke toestemming.<br />
- Algemene Bezoekersvoorwaarden<br />
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl<br />
Steun het Muziekgebouw<br />
Inkomsten uit kaartverkoop dekken<br />
ten dele onze kosten. Word vriend<br />
of doneer: met uw extra steun<br />
kunnen we concerten op het<br />
hoogste niveau blijven organiseren.<br />
Meer informatie:<br />
muziekgebouw.nl/steunons<br />
Op de hoogte blijven?<br />
Blijf op de hoogte van nieuw<br />
geboekte concerten of ander<br />
nieuws. Volg ons via onze<br />
e-nieuwsbrief (aanmelden op<br />
muziekgebouw.nl), Facebook,<br />
Twitter of Instagram.<br />
Dank!<br />
Wij kunnen niet zonder de steun van<br />
onze vaste subsidiënten en Vrienden<br />
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen<br />
daarvoor zeer erkentelijk.<br />
Druk binnenwerk<br />
31