2021 10 29 Gouden Monden - Lets Radiokoor

Vr 29 okt 2021
Grote Zaal
20.15 uur
Serie Koren
Gouden Monden
Lets Radiokoor
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via uw mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Gouden Monden
Lets Radiokoor
Serie Koren
Vr 29 okt 2021
Grote Zaal
20.15 - 21.45 uur
ca. 30 minuten voor de pauze
ca. 40 minuten na de pauze
Sigvards Klava dirigent
Arvo Pärt (1935)
Sieben Magnificat-Antiphonen (1988/1991)
Ēriks Ešenvalds (1977)
Stars (2011)
Gustav Mahler (1860 – 1911)
Adagietto uit Symfonie nr. 5 in cis (1901/1902)
arr. Kein deutscher Himmel, Gérard Pesson (1997)
Pauze
Pjotr Tsjaikovski (1840 – 1893)
Liturgie van de heilige Johannes Chrysostomos op. 41 (1878)
Bent u niet vergeten uw mobiele
telefoon uit te zetten?
Dank u wel.
2

Toelichting
Het concert begint met de Sieben Magnificat-Antiphonen van Arvo Pärt. Hallucinerende,
minimalistische religieuze muziek, gevolgd door Ēriks Ešenvalds’ getoonzette
verwondering over de nachtelijke sterrenhemel.
Daarna volgt voor de pauze een bewerking
voor koor van het beroemdste werk van
Gustav Mahler, het Adagietto uit zijn Vijfde
symfonie. Hiermee verklaarde Mahler in 1901
zijn liefde aan Alma Schindler; voorjaar 1902
trouwden zij. De avond wordt afgesloten
met een van de weinige religieuze werken
die Pjotr Tsjaikovski schreef: de sobere en
ingehouden Liturgie van de Heilige Johannes
Christostomos, waarin hij nu eens niet met
zijn emoties te koop loopt.
Arvo Pärt
Sieben Magnificat-Antiphonen
‘Minder is meer’. Het is het motto voor
het minimalistisch klankidioom dat de
Estlandse componist Arvo Pärt uiteindelijk
na een zoektocht gevonden heeft. En
waarmee hij wereldberoemd is geworden.
Eerst schreef Pärt twaalftoonsmuziek,
maar na een crisis dook hij het muzikale
verleden in. Bestudering van muziek uit
middeleeuwen en renaissance zorgden
voor een omwenteling in zijn idioom. Hij
bekeerde zich tot de Russisch-orthodoxe
kerk. Zijn daaropvolgende sterke hang naar
religieuze muziek zorgde voor conflicten met
de Sovjetautoriteiten. In 1980 emigreerde hij
naar het Westen. Eerst woonde hij Wenen en
daarna verhuisde hij naar Berlijn. Daardoor
begon hij steeds vaker Duitse teksten te
toonzetten. Ook begon hij in toenemende
mate minimalistisch te componeren. Simpele
harmonieën met soms een dissonerend
scherp randje en imitaties van klokken.
Zijn Sieben Magnificat-Antiphonen
ontstonden in 1988. Pärt schreef het werk in
opdracht van het RIAS Kammerchor Berlin,
toen dat ensemble zijn veertigjarig jubileum
vierde. De stukken zijn bedoeld voor het
avondgebed tijdens de zeven dagen die
voorafgaan aan Kerstmis, 17 tot en met 23
december. Het is kale, sobere muziek met
een enorme lading, die vooral verwondering
en deemoed uitdrukt. Vaak wordt het koor
in al zijn registers aangesproken, van de
diepste basnoten tot de hoogste noten van
de sopranen. Het combineren van majeuren
mineurakkoorden zorgt soms voor een
schrijnend effect. Het keer op keer herhalen
van bepaalde akkoorden werkt bij veel
mensen licht hallucinerend.
Ēriks Ešenvalds
Stars
De Letse componist Ēriks Ešenvalds was
zo’n tien jaar lid van het Lets Staatskoor.
Nu is hij een van de meest gevraagde
hedendaagse componisten. Over de
hele wereld klinken zijn composities.
3

Toelichting
Op festivals en conferenties wordt hij ook
vaak uitgenodigd als begenadigd spreker.
Stars voor gemengd koor, schreef hij in
2011, in opdracht van The Salt Lake Vocal
Artists en The Saltlake Choral Artists.
Ešenvalds vertelt zelf hoe het idee voor deze
compositie is ontstaan: ‘Ik herinner me dat
ik op het Letse platteland was, in het stadje
waar ik ben geboren, om bij mijn ouders
kerstmis te vieren. Na het eten wandelde ik
in mijn eentje de stille, nachtelijke kou in. Ik
was diep onder de indruk van de hemel – de
sterren flonkerden zo helder en probeerden
mij op een speciale manier iets te zeggen. Ik
had geen idee wat, maar voelde wel dat ze
een dimensie aan mijn leven probeerden toe
te voegen. Later, tijdens de afwas, bleef ik
er maar aan terugdenken. In een opwelling
draaide ik met mijn natte vinger over de rand
van een halfgevuld wijnglas in de gootsteen.
Dat was het! Het geluid kwam ongeveer
overeen met het gevoel dat ik kreeg bij het
kijken naar de hemel. Ik riep mijn vrouw en
mijn oudste dochter en vroeg hen hetzelfde
te doen met glazen met meer en minder
water erin. En na dit trio wist ik dat mijn
koorstuk begeleid moest worden door een
glasharmonica en dat het over de sterren
zou gaan. Kort daarop stuitte ik op een mooi
gedicht, Stars, van Sara Teasdale. En toen
begon ik meteen met componeren’.
Sara Teasdale (1884 - 1933) won in 1918 de
Pulitzer Prize. Dit gedicht sluit naadloos
aan bij Ešenvalds’ ervaring en gaat over het
ontzag en de verwondering waarmee ze naar
de nachtelijke sterrenhemel kijkt. Ešenvalds
maakt gebruik van toegankelijke harmonieën
– met soms een snufje dissonanten – en een
begeleiding van glasharmonica die in ruimte
lijkt te zweven. Stars is in korte tijd enorm
populair geworden en wordt over de hele
wereld uitgevoerd.
Gustav Mahler / Gérard Pesson
Adagietto uit Symfonie nr. 5 / Kein
deutscher Himmel
Mahlers Vijfde Symfonie ontstond in
1901/1902. Hij was net hersteld van een
ernstige ziekte. Als dirigent deed hij het
erg goed. Hij was chef van de Weense opera
en de Wiener Philharmoniker.
Van eenvoudige komaf kon hij zijn geluk niet
op over de honoraria die hij nu toucheerde.
Zijn composities werden ook steeds vaker
gespeeld. Hij kocht een groot buitenhuis,
doodstil gelegen aan een meer, met op het
terrein een hutje, waarin hij ongestoord kon
componeren. Hier schreef hij het grootste
deel van zijn Vijfde symfonie. Het Adagietto
daaruit heeft zich losgezongen van de rest
van die symfonie. Uit een brief die Mahlers
vrouw Alma schreef aan dirigent Willem
Mengelberg weten we dat hij het stuk
schreef als liefdesverklaring. Hij voegde er
ook een kort gedicht bij:
Wie ich Dich liebe, Du meine Sonne,
ich kann mit Worten Dir’s nicht sagen.
Nur meine Sehnsucht kann ich Dir klagen
und meine Liebe, meine Wonne!
4

Toelichting
Het Adagietto klonk onder leiding van
Leonard Bernstein tijdens de begrafenis van
Robert Kennedy in 1968. Vijf jaar later werd
het nog bekender doordat regisseur Visconti
het uitgebreid gebruikte in zijn film Death
in Venice. En zo werd het Mahlers meest
gespeelde compositie. In 1997 bewerkte de
Franse componist Gérard Pesson het stuk
voor koor op teksten van de Duitse schrijver
en dichter August von Platen (1796 - 1835)
Pjotr Tsjaikovski
Liturgie van de Heilige Johannes
Christostomos
Niet zwaar gelovig, kwam Tsjaikovski toch
graag in de kerk. Dat schreef hij in een
van de vele confidentiële brieven aan zijn
weldoenster Nadezjda von Meck.
‘Ik ben erg dol op het avondgebed. Er gaat
niets boven zo’n zaterdagavond: je gaat een
oude kerk binnen, staat in het halfdonker
te midden van de wierook en je denkt diep
na over de eeuwige vragen: “Waarvoor,
wanneer, waarheen en waarom?” En dan
word je ineens opgeschrikt door het koor,
een heerlijke ervaring […] Zoals je ziet voel
ik nog steeds een sterke binding met de
kerk, maar aan de andere kant geloof ik
allang niet meer in het dogma […] En deze
constant aanwezige worsteling had me
allang tot waanzin gedreven als de muziek
er niet was, de grote trooster, de mooiste
gift ooit uit de hemel ontvangen door de
mensheid die in duisternis leeft […] De
muziek is een trouwe vriend, een bron van
kracht en troost, iets dat het leven de moeite
waard maakt’. In 1878 vroeg zijn vriend, de
uitgever Pjotr Jürgenson, of hij ervoor voelde
om de Liturgie van de Heilige Johannes
Christostomos op muziek te zetten.
De try-out vond plaats in het Moskous
Conservatorium. Tsjaikovski schreef
daarover: ‘Het koor was in topvorm en ik
beleefde een van de gelukkigste momenten
in mijn artiestenbestaan.’ Besloten werd om
het stuk te herhalen tijdens een openbaar
concert. Dat gebeurde in december 1880
en de reacties waren verdeeld. Een groot
deel van het publiek was wild enthousiast.
Maar woedende orthodoxe kerkvorsten
protesteerden tegen kerkmuziek in de
concertzaal, met – stel je voor – applaus.
En ze deden het stuk in de ban, tot groot
verdriet van Tsjaikovski, die hierdoor
helemaal van streek raakte.
Kijken we naar de andere muziek die
Tsjaikovski in diezelfde periode schreef – zijn
Vierde symfonie en de opera Jevgeni Onegin,
allebei boordenvol heftige emotie – dan lijkt
de Liturgie voor hem een soort emotionele
vluchthaven. Voor zijn doen is deze muziek
ongekend ingehouden en sober, hier en daar
zelfs streng.
Tekst toelichting: Thijs Bonger
5

Liedteksten
Arvo Part
Sieben Magnificat-Antiphonen
1.
O Weisheit, hervorgegangen aus dem Munde
des Höchsten,
die Welt umspannst Du von einem Ende zum
andern, in Kraft und Milde ordnest Du alles:
O komm, und offenbare uns den Weg der
Weisheit und der Einsicht.
2.
O Adonai, der Herr und Führer des Hauses
Israel,
im flammenden Dornbusch bist Du dem
Mose erschienen
und hast ihm auf dem Berg das Gesetz
gegeben:
O komm und befreie uns mit Deinem starken
Arm.
3.
O Spross aus Isais Wurzel,
gesetzt zum Zeichen für die Völker,
Dich flehen an die Völker:
O komm und errette uns, erhebe Dich, saume
nicht langer.
4.
O Schlüssel Davids,
Zepter des Hauses Israel,
Du öffnest, und niemand kann schließen,
Du schließt, und keine Macht vermag zu
öffnen:
O komm und öffne den Kerker der Finsternis
und die Fessel des Todes.
O wijsheid, Gij zijt voortgekomen uit de mond
van de Allerhoogste,
u omvat de wereld en richtte alles in met
kracht en mildheid,
kom nu, toon ons de wegen van de wijsheid
en het inzicht.
O Adonai, Heer van Israëls huis,
Gij zijt aan Mozes verschenen in het
brandend braambos
en hebt hem de wet gegeven op de berg;
kom nu, bevrijd ons met sterke hand.
O wortel van Jesse,
Gij zijt het teken waar de volken op hebben
gewacht;
kom nu, bevrijd ons, sta op, wacht niet langer.
O sleutel van David,
scepter van Israëls huis,
wat Gij opent zal niemand meer sluiten;
wat Gij sluit kan geen macht meer openen;
kom nu en open de kerker van de duisternis
en de knevels van de dood.
6

Liedteksten
5.
O Morgenstern,
Glanz des unversehrten Lichtes.
Der Gerechtigkeit strahlende Sonne:
O komm und erleuchte, die da sitzen in
Finsternis und im Schatten des Todes.
6.
O König aller Völker, ihre Erwartung und
Sehnsucht,
Schlussstein, der den Bau zusammenhalt:
O komm und errette den Menschen, den Du
aus Erde gebildet!
7.
O Immanuel, unser König und Lehrer,
Du Hoffnung und Heiland der Völker:
O komm, eile und schaffe uns Hilfe,
Du unser Herr und unser Gott.
O dageraad,
glans van het eeuwig licht en Zon van
gerechtigheid;
kom nu met uw licht tot hen die in duisternis
leven, in de schaduw van de dood.
O koning van de volkeren, zo lang verwacht
en verlangd,
Gij zijt de hoeksteen waarop alles rust;
kom nu, red de mens die Gij uit aarde hebt
gevormd.
O Immanuel, Koning en Wetgever, lang
verwachte Redder van de volkeren, kom nu,
red ons,
onze Heer en God.
7

Liedteksten
Ēriks Ešenvalds
Stars
Tekst gebaseerd op het gedicht Stars van Sara
Teasdale
Alone in the night
on a dark hill,
with pines around me
spicy and still
and a heaven full of stars
over my head
white and topaz
and misty red;
myriads with beating
hearts of fire
that aenons
cannot vex or tire;
(up) the dome of heaven
like a great hill,
(I watch them marching
stately and still)
and myriads with beating
hearts of fire,
heaven full of stars
I know I am honoured to be
Witness
Of so much majesty.
Sterren
Alleen in de nacht
op een heuvel in het donker
met pijnbomen om me heen,
geurig en stil
en een hemel vol sterren
boven mijn hoofd
wit en topaas
en nevelig rood;
ontelbare sterren met kloppende
harten van vuur
die eonen
niet kunnen doven of hinderen;
hoog op de hemelkoepel,
een grote heuvel gelijk,
(Ik zie ze stappen,
waardig en kalm.)
en myriaden met kloppende
harten van vuur,
een hemel vol sterren
En ik weet mij vereerd,
getuige te zijn
van zoveel grootsheid
vertaling: Jo Libbrecht
8

Liedteksten
Johannes Chrysostomus (Byzantijns mozaïek uit de 9e eeuw)
9

Liedteksten
Gustav Mahler / Gérard Pesson
Kein deutscher Himmel / Geen Duitse hemel
Collage door Martin Kaltenecker, naar teksten van August von Platen (1796-1835),
Bewerking door Daniel Fesquet, 2017
Ich steig ans Land,
öd ist der Hafen.
(Gondel! Gondel!)
Kein deutscher Himmel,
Marmorhaüser,
geputzte Puppen. Hier hat vor mir ein
fühlend Herz geschlagen.
Mit ehern Flügeln sehn wir ihn ragen.
Kein Mittel gibt‘s, das mich dir näher brächte,
Von Zeit zu Zeit ein Ruf.
Ihr, Maler, führt mich in‘s ew‘ge Leben
und die Alpen, unbeschreiblich,
dass das Wasser in Venedig nicht
ungemischt getrunken [werden kann.
Abends sammelt sich‘s zu ganzen Chören,
die engen Gassen, zerrissne Wäsche,
die schöne Riva der Sklavonen
(Riva! Riva!).
Hier ist nicht Tizians Kraft und Kolorit voll
Glut (a tempera gemalt)
den schlechten Geschmack bei glücklichster
Beleuchtung.
Gestalt und Gesicht durch Feuchtigkeit
gelitten.
Geschweige geschweige
Musik verhallt. Gelinde Tränenzoll
Ik zet voet aan land,
de haven ligt er verlaten bij.
(Gondel! Gondel!)
Dit is geen Duitse hemel,
huizen van marmer, aangeklede poppen.
Hier heeft voor mij een medelevend hart
geklopt.
We zien hoe het zich verheft op koperen
vleugels.
Geen manier die mij dichter bij jou kan brengen,
van tijd tot tijd een schreeuw.
Jullie, schilders, voeren mij naar het eeuwige
leven en de Alpen,
onbeschrijflijk, dat het water in Venetië
niet onversneden kan gedronken worden.
‘s Avonds komen voltallige koren bijeen,
de nauwe steegjes, verscheurd linnen,
de mooie Kade van de Slaven.
(Riva! Riva!).
Hier is niet het geweld van Titiaan noch zijn
vurige coloriet (a tempera geschilderd)
de slechte smaak onder gunstigste
belichting.
Gestalte en gezicht hebben onder het vocht
geleden.
Wees stil, wees stil, de muziek vervaagt.
Milde tol van tranen.
10

Liedteksten
Hier seht ihr freilich keine grünen Auen,
noch den Schwindel des Schiffs im Kopf,
hier scheint auf bunten Wolken die Kunst zu
fliegen,
und die Alpen (das letzte Mal).
Der Gian Bellin war eben abgenommen
welch eine Fülle von Gestalten
da stört mich kaum im schweigenden Reviere
von Zeit zu Zeit ein Ruf.
Ich steig ans Land, öd ist der Hafen.
(F Dur! F Dur!)
Kein deutscher Himmel, Marmorhäuser,
Oktobermorgen aber keine Künstler mehr.
Fahnen flattern, weil heute Sonntag ist
(Sonntag! Sonntag!).
Ihr, Maler, führt mich ins ew‘ge Leben
(führt mich! führt mich!)
(ein Ruf! ein Ruf!).
Euch zu missen könnt ich nicht ertragen
noch dem Genuss auf ew‘ge Zeit entsagen
Hier zie je uiteraard geen groene weiden,
uw hoofd nog duizelig van het schip,
hier schijnt op bonte wolken de kunst te
vliegen,
en de Alpen (een laatste keer).
De Giovanni Bellini werd van de muur gehaald,
wat een rijkdom van vormen daar.
Nauwelijks stoort mij in de stille wijk
van tijd tot tijd een schreeuw.
Ik zet voet aan land, de haven ligt verlaten
(F Majeur! F Majeur!)
Dit is geen Duitse hemel, huizen van marmer,
ochtend in oktober, maar er zijn geen
artiesten meer.
Wapperende vaandels, omdat het vandaag
zondag is
(Zondag! Zondag!).
Jullie, schilders, voeren mij naar het eeuwige
leven
(voer mij! voer mij!)
(een schreeuw! een schreeuw!)
Jullie te missen zou ik niet kunnen verdragen
noch mij voor eeuwige tijd het genot
ontzeggen.
11

Liedteksten
Pjotr Tsjaikovski
Liturgie van de Heilige Johannes Chrysostomos, opus 41
1
Posle pervovo antifona:
Slava Otsu i Sïnu
DIAKON: Blagoslovi, Vladïko.
lEREY: Blagosloveno Tsarstvo Otsa
i Sïna I Svatago Duha, nïne i prisno
i vo veki vekof.
Amin.
Slava Otsu i Sïnu i Svatomu Duhu,
i nïne i prisno i vo veki vekof.
Amin.
Yedinorodnï Sïne i Slove Bozhï,
bezsmerten sï,
i izvolivï spasenia nashego radi
voplotitisa ot svatïa Bogoroditsï
i Prisnodevï Marii,
neprelozhno vochelovechivïsa,
raspnïsa zhe Hriste Bozhe,
smertiu smert popravnï,
yedin sï Svatïa Troitsï,
sproslaviaemï Otsu, i Svatomu Duhu,
spasi nas.
Na het eerste antifoon:
Eer aan de Vader
DIAKEN: Gezegend zijt Gij, Meester.
PRIESTER: Gezegend is het Koninkrijk van
de Vader, en van de Zoon, en van de Heilige
Geest, nu en altijd, en in de eeuwen der
eeuwen.
Amen
Eer aan de Vader, en aan de Zoon, en aan de
Heilige Geest. Nu en altijd en in de eeuwen
der eeuwen. Amen.
Eniggeboren Zoon en Woord van God, die
onsterfelijk zijt,
en het op U genomen hebt voor onze
verlossing vlees te worden uit de Heilige
Moeder van God en altijd maagd Maria,
En zonder te veranderen mens geworden zijt:
die gekruisigd zijt, Christus God, en de dood
door Uw dood hebt overwonnen,
Gij die als een van de Heilige drie-eenheid
samen verheerlijkt wordt met de Vader en de
Heilige Geest, verlos ons.
12

Liedteksten
2
Posle malovo fhoda:
Pridiite, poklonimsa
DIAKON: Premudrost, prosti.
Priidite, poklonimsa i pripadem ko Hristu.
Spasi nas, Sïne Bozhï,
voskresï iz mertvïh,
poyushia Ti: Alliluya.
DIAKON: Gospodi, spasi blagochestivïa, i
uslishi ni.
Gospodi, spasi blagochestivïa, i uslïshï nï.
DIAKON: I vo veki vekof.
Amin.
Svatï Bozhe, Svatï Krepki, Svatï Bezsmertnï,
pomiluy nas.
Slava Otsu i Sïnu i Svatomu Duhu,
i nïne i prisno, i vo veki vekof.
Amin.
Svatï Bezsmertnï, pomiluy nas.
Svatï Bozhe, Svatï Krepki, Svatï Bezsmertni,
pomiluy nas.
2
Na de korte opening:
Kom, laat ons aanbidden.
Diaken: Wijsheid, sta op.
Kom laten wij Christus aanbidden en buigen
voor Hem. Red ons, o Zoon van God,
Gij die uit de doden verrezen zijt, wij die U
bezingen. Alleluja.
DIAKEN: O God, red de vromen en hoor ons!
O God, red de vromen en hoor ons!
DIAKEN: In de eeuwen der eeuwen.
Amen.
Heilige God, Heilige Macht, Heilige
Onsterfelijkheid, ontferm U over ons.
Eer aan de Vader, en aan de Zoon, en aan de
Heilige Geest.
Nu en altijd en in de eeuwen der eeuwen.
Amen.
Heilige Onsterfelijkheid, ontferm u over
ons. Heilige God, Heilige Macht, Heilige
Onsterfelijkheid, ontferm U over ons.
13

Liedteksten
3
Heruvimskaya pesn: Izhe Heruvim
Izhe Heruvimï tayno obrazuyushe,
i zhïvotvorashey Troytse
trisvatuyu pesn pripevayushe,
fsakoe nïne zhïteyskoe otiozhïm popechenie,
Amin.
Yako da Tsara fseh podïmem,
angelskimi nevidimo dorinosima chinmi.
Alliluya.
4
Simvol verï
DIAKON: Dveri, dveri, premudrostiu vonmem.
Veruyu vo yedinago Boga Otsa, sederzhïtela,
tvortsa nebu i zemli, vidimïm zhe fsem i
nevidimïm.
I vo yedinago Gospoda lisusa Hrista,
Sïna Bozhïa, yedinorodnago,
izhe ot Otsa rozhdenago prezhde fseh vek:
sveta ot sveta, Boga istina ot Boga istina,
rozhdena, nesotvorena, yedinosushna Otsu,
imzhe fsa bisha.
Nas radi chelovek i nashego radi spasenia
sshedshago s nebes, i voplotivshagosa ot
Duha
Svata, i Marii Devï, i vochelovechshasa.
Raspyatago zhe za nï pri Pontistem Pilate, i
stradavsha, i pogrebena.
I voskresshago f treti den, po Pisaniem.
I vozshedshago na nebesa, i sedasha
3
Cherubijnenzang
Wij die in het Mysterie verzinnebeelden
de Cherubijnen en die de hymne zingen,
de hymne driemaal heilig, aan de
Levenschenkende Drie-eenheid: laat ons alle
levenszorgen afleggen. Amen.
Om te mogen ontvangen de Koning van
het heelal, onzichtbaar begeleid door Zijn
lijfwacht en de Engelenkoren.
Alleluja.
4
Geloofsbelijdenis
DIAKEN: De deuren! De deuren! Laat ons in
wijsheid aandachtig zijn.
Ik geloof in God, de almachtige Vader,
Schepper van hemel en aarde, van al wat
zichtbaar en onzichtbaar is.
En in Jezus Christus, zijn enige Zoon, onze
Heer;
die ontvangen is van de heilige Geest.
Licht uit Licht; ware God uit ware God;
geboren, niet geschapen; één wezen met de
Vader, en door wie alles geschapen is. Hij is
voor ons, mensen, en omwille van ons heil,
uit de hemel neergedaald. Hij heeft het Vlees
aangenomen, door de heilige Geest uit de
Maagd Maria, en is mens geworden. Hij werd
voor ons gekruisigd. Hij heeft geleden onder
Pontius Pilatus en is begraven. Hij is verrezen
op de derde dag, volgens de schriften. Hij is
opgevaren ten Hemel: zit aan de rechterhand
14

Liedteksten
odesnuyu Otsa. I paki gradushago so slavoyu,
suditi zhïvim i mertvïm, yegozhe tsarstviu ne
budet kontsa.
I v Duha Svatago, Gospoda, Zhïvotvorashago,
izhe ot Otsa ishodyashago, izhe so Otsem
I Sïnom spoklanyaema i slavima,
glagolavshago Proroki.
Vo yedinu Svatuyu, Sobornuyu,
i Apostolskuyu Tserkov.
Ispoveduyu yedino Kreshenie
vo ostavlenie grehov.
Chayu voskresenia mertvïh.
i zhizni budushago veka.
Amin.
van de Vader. Hij zal wederkomen in
heerlijkheid, om te oordelen over levenden en
doden, en aan Zijn Rijk komt geen einde.
Ik geloof in de Heilige Geest, die Heer is en
het leven geeft, die voortkomt uit de Vader.
Die met de Vader en de Zoon tezamen wordt
aanbeden en verheerlijkt. Die gesproken
heeft door de profeten.
Ik geloof in de Ene, heilige, Katholieke en
Apostolische Kerk.
Ik belijd één doopsel tot vergeving van de
zonden.
Ik verwacht de opstanding van de doden, en
het eeuwige leven.
Amen.
15

Liedteksten
5
Posle Simvola verï:
Milost mira
DIAKON: Stanem dobre, stanem so strahom,
vonmem, svatoe voznoshenie f mire prinositi.
Milost mira, zhertvu hvalenia.
IEREY: Blagodat Gospoda nashego Jisusa
Hrista, i lyubi Boga i Otsa, i prichastie
Svatago Duha,
budi so fsemi vami.
I so duhom tvoim.
IEREY: Gore imeim serdtsa.
Imamï ko Gospodu.
IEREY: Blagodarim Gospoda.
Dostoyno i pravedno yest poklanyatisa Otsu i
Sïnu i Svatomu Duhu, Troitse yedinosushney
i nerazdelney.
IEREY: Pobednuyu pesn poyushe, vopiushe,
vzïvayushe i glagolyushe:
Svat, svat, svat, Gospod savaof,
ispoln nebo i zemla slavï tvoea:
osana v vïshnih, blagosloven gradï vo imya
Gospodne, osana v vïshnih.
5
Na de geloofsbelijdenis:
Gift van vrede
DIAKEN: Laat ons eerbiedig staan, laat ons
met vreze staan, laat ons aandachtig zijn, om
het heilig Offer in vrede op te dragen. Gift
van vrede, een offer van lof.
PRIESTER: De genade van onze Heer Jezus
Christus, de liefde van God de Vader, en de
gemeenschap van de Heilige Geest, zij met
U allen.
En met uw Geest.
PRIESTER: Hef uw harten tot de Heer.
Wij heffen ze omhoog tot onze Heer.
PRIESTER: Laat ons de Heer de Eucharistie
opdragen.
Het is recht en waardig, te aanbidden, de
Vader en de Zoon en de Heilige Geest.
PRIESTER: U de triomfantelijke hymne
zingen, schreeuwen, verkondigen en zeggen:
Heilig! Heilig! Heilig is de Heer Sabaoth. De
hemel en aarde zijn vol van Uw heerlijkheid.
Hosanna in de Hoge. Gezegend Hij die komt
in de naam van de Heer. Hosanna in de Hoge!
16

Liedteksten
6
Posle vozglasheniya „Tvoya ot Tvoih ...”:
Tebe poem
Tebe poem,
tebe blagoslovim,
tebe blagodarim, Gospodi,
i molim ti sya, Bozhe nash.
7
Posle slov „Izriadno o presviatey...“:
Dostoyno yest
IEREY: Izradno o presvatey,
prechistey, preblagosloveney,
slavney Vladïchitse nashey Bogoroditse
i Prisnodeve Marii.
Dostoyno yest yako voistinu blazhïti
tya Bogoroditsu, prsinoblazhenuyu
i preneporochnuyu, i Mater Boga nashego.
Chestneyshuyu Heruvim
i slavneyshuyu bez sravnenia Serafim,
bez islenia Boga Slova rozhdshuyu,
sushuyu Bogorodistsu
tya velichaem.
6
Na de uitroep “Het Uwe van het Uwe ...”:
Wij prijzen U
Wij prijzen U,
wij loven U,
wij zeggen U dank, o Heer,
en wij bidden U, onze God.
7
Na de woorden “In het bijzonder voor onze
meest heilige ...”:
Hymne voor Moeder Gods
PRIESTER: In het bijzonder voor onze meest
heilige, ongeschonden, hooggezegende,
roemrijke koningin, Godsmoeder en altijd,
Maagd Maria.
O waarlijk passend is het U zalig te
prijzen, o Moeder Gods. Zaliggeprezen en
ongeschonden Moeder van God. Gij die
eerbiedwaardiger zijt dan de Cherubijnen.
En onvergelijkelijk glorierijker dan de
Serafijnen. Die zonder smet, God, het woord
hebt gebaard. Gij waarlijk Moeder van God:
U roemen wij.
17

Liedteksten
8
Molitva Gospodnya: Otche nash
IEREY: I spodobi nas, Vladïko, so
derznoveniem
neosuzhdeno smeti prizïvati Tebe,
nebesnago Boga Otsa, i glagolati:
Otche nash, izhe yesi na nebeseh,
da svatitsa imya tvoe,
da priidet tsarstvie tvoe,
da budet volya Tvoya, yako na nebesi, ina
zemli.
Hleb nash nasushnï dazhd nam dnes:
i ostavi nam dolgi nasha,
yakozhe i mï ostavlaem dolzhnikom nashim:
i ne vedi nas vo iskushenie,
no izbavi nas ot lukavago.
IEREY: Yako tvoe yest tsarstvo, i sila, i slava,
Otsa, i Sïna, i Svatago Duha, nïne i prisno, i vo
veki vekof.
Amin.
9
Prichastnïy stih: Hvalite Gospoda
Hvalite Gospoda s nebes, hvalite yego v
vïshnih. Alliluya.
8
Het gebed van de Heer: Onze Vader
PRIESTER: En maak ons waardig, Meester,
dat wij vrijmoedig, zonder vrees voor het
oordeel, het wagen U hemelse God en Vader
aan te roepen en te zeggen:
Onze Vader die in de hemelen zijt, geheiligd
zij Uw Naam,
Uw Rijk kome.
Uw wil geschiede op aarde als in de Hemel.
Geef ons heden ons dagelijks brood, en
vergeef ons onze schulden zoals ook wij
vergeven aan onze schuldenaren.
En leid ons niet in bekoring,
Maar verlos ons van het kwade.
PRIESTER: Want van U is het Koninkrijk, de
Kracht en de Heerlijkheid, van de Vader, en
van de Zoon en en van de Heilige Geest, nu
en altijd, en in de eeuwen der eeuwen.
Amen.
9
Communievers: Prijs de Heer
Zegen onze God uit de hemelen! Zegen Hem
als Allerhoogste! Alleluja!
18

Liedteksten
10
Posle vozglasheniya „So strahom Bozhïim ...“:
Videhom svet istinï
IEREY: Spasi, Bozhe, lyudi Tvoya i blagoslovi
dostoyanie Tvoe.
Videhom svet istinï,
priahom Duha nebesnago,
obretohom veru istinuyu,
nerazdelney Troitse poklanyaemsa:
tya bo nas spasla yest.
IEREY: Fsegda, nïne i prisno
i vo veki vekof
Amin.
Da ispolnyatsa usta nasha hvalenia tvoego,
Gospodi, yako da poem slavu tvoyu,
yako spodobil yesi nas prichastitisa svatïm
tvoim, bozhestvenïm, bezsmertnïm
i zhïvotvorashim Taynam.
Soblyudi nas, vo tvoey svatïni,
ves den pouchatisa pravde tvoey.
Alliluya.
Budi imya Gospodne blagosloveno
ot nïne i do veka.
Svateyshïa patriarhi pravoslavnïa,
preosvashenïa mitropolitï, arhiepiskopï
i yepiskopï,
stranu siu, vlasti, voinstvo i narod yeya,
i fsia pravoslavnïa hristianï,
Gospodi, sohrani ih na mnogaya leta.
10
Na de uitroep “In de angst voor God”:
Wij hebben het ware Licht aanschouwd!
PRIESTER: God, red Uw volk en zegen Uw
erfdeel.
Wij hebben het ware Licht aanschouwd.
Wij hebben de Hemelse Geest ontvangen.
Wij hebben het ware geloof gevonden. Wij
aanbidden de ondeelbare Drie-eenheid, want
zij is het die ons heeft gered.
PRIESTER: Immer, nu en altijd, en in de
eeuwen der eeuwen.
Amen.
Moge, o Heer, onze mond zich nu vervullen
met lof, opdat wij U glorie zouden bezingen,
want Gij liet ons thans deelnemen aan
Uw heilige, goddelijke, onsterfelijke en
levendmakende Mysteries.
Behoud ons in Uwe heiligheid, opdat wij de
ganse dag uw gerechtigheid zouden beleven.
Alleluja!
De Naam des Heren weze gezegend van nu
af tot in de eeuwigheid.
Ook bidden wij voor alle Orthodoxe
Patriarchen,
de meest eerbiedwaardige Metropolieten,
aartsbisschoppen en bisschoppen,
dit land, zijn burgerlijke autoriteiten,
krijgsmacht, en allen die er wonen
en alle Orthodoxe Christenen:
God, bescherm hen voor nog vele jaren.
19

Biografieën
Componisten
Arvo Pärt
de middeleeuwen en de
renaissance. Sporen van die
belangstelling zijn nog steeds
in zijn composities terug te
horen, enerzijds in het gebruik
van eenvoudige melodielijnen
die geïnspireerd zijn op het
Gregoriaans, anderzijds in het
toepassen van zijn zogeheten
tintinnabuli-stijl – gebaseerd
op de drieklank die klokken
voortbrengen. Het merendeel
van zijn composities heeft
een religieuze lading. Hij is
veruit de meest populaire
Estlandse componist.
Ēriks Ešenvalds
Het oeuvre van Arvo Pärt
(1935) valt uiteen in twee
delen, gescheiden door
een periode van stilte in de
jaren zeventig. Voor die tijd
schreef hij in stijlen die in
de jaren veertig en vijftig
gangbaar waren. Daarna
trad zijn Russisch-orthodoxe
geloof in zijn werk op de
voorgrond.
In zijn ‘stille’ jaren
bestudeerde hij muziek uit
20
foto: Kaupo Kikkas
Ēriks Ešenvalds (1977)
studeerde aan het Letse
Baptist Theological
Seminary (1995-1997)
voordat hij zijn master
in compositie (2004)
behaalde aan de Letse
Muziekacademie.
Hij volgde masterclasses
bij onder anderen Michael
Finnissy, Klaus Huber,
Philippe Manoury en
Jonathan Harvey. Van 2002
tot 2011 was hij lid van het
Staatskoor Latvija. Van
2011 tot 2013 was hij Fellow
Commoner in Creative Arts

Biografieën
bij Trinity College, Universiteit
van Cambridge. Ešenvalds
is onder andere drievoudig
winnaar (2005, 2007 en
2015) van de hoogste Letse
muziekprijs op het gebied
van muziek (Lielā mūzikas
balva). Hij schreef twee
opera’s, symfonische werken,
ballet- en filmmuziek en
muziek voor grote nationale
Letse evenementen, zoals
in 2014, toen Riga Culturele
Hoofdstad van Europa was.
Ešenvalds doceert aan de
afdeling Compositie van de
Letse Muziekacademie.
Gustav Mahler
Gustav Mahler (1860 - 1911)
ging op zijn vijftiende
in Wenen naar het
conservatorium waar hij na
zijn eindexamen nog lessen
volgde bij Anton Bruckner en
aan de universiteit colleges
geschiedenis en filosofie
bijwoonde.
Vanaf 1880 was Mahler als
dirigent verbonden aan een
reeks Oostenrijkse en Duitse
operatheaters. In Boedapest
was hij van 1888 tot 1891
tevens directeur van de
opera en deed hij ervaring
op voor de belangrijkste
aanstelling van zijn leven als
‘Herr Direktor’ van de Weense
Hofopera (1897 - 1907).
Tijd voor het componeren
van zijn symfonieën had hij
vrijwel uitsluitend tijdens de
zomervakanties. In de overige
maanden gebruikte hij de
weinige uren die overbleven
voor het uitwerken van zijn
partituren, hierin geassisteerd
door zijn vrouw Alma. In 1807
verloor hij door antisemitische
intriges zijn baan in Wenen
en vertrok hij naar New York.
Daar was hij verbonden aan
de Metropolitan Opera. Een
hartziekte sloopte hem en
in 1911 keerde hij doodziek
terug naar Wenen waar hij op
51-jarige leeftijd overleed.
21

Biografieën
Pjotr Tsjaikovski
De Russische componist
Pjotr Tsjaikovski (1840 -
1893) studeerde aan het
Conservatorium van
St. Petersburg en werkte als
docent aan het Conservatorium
van Moskou. Vanaf 1877
werd Tsjaikovski financieel
gesteund door de rijke
weduwe Nadezjda von Meck.
Hoewel ze er een zeer
vertrouwelijke briefwisseling
op na hielden, heeft
Tsjaikovski haar nooit willen
ontmoeten. Tsjaikovski reisde
veel en liet zich in zijn werk
ook beïnvloeden door veel
westerse muziek. Wat hem op
22
het verwijt van onder anderen
de collega’s van het Machtige
Hoopje kwam te staan dat
hij te westers zou schrijven.
Ondertussen groeide hij wel
uit tot de meest gespeelde
Russische componist. Zijn
zes symfonieën, symfonische
gedichten, concerten, opera’s
en balletten behoren alle
tot het gekende repertoire.
Ook zijn kamermuziek en
liederen sieren regelmatig de
programma’s. Tsjaikovski stierf
in 1893. Officieel aan cholera,
maar de geruchten dat hij
zelfmoord heeft gepleegd
vanwege de problemen die
zijn homoseksuele geaardheid
gaf, zijn nog altijd hardnekkig.
Uitvoerenden
Lets Radiokoor /
Sigvards Klava
Het Lets Radiokoor, dat in
1940 werd opgericht, behoort
tot de absolute top van de
Europese professionele
kamerkoren. Het ensemble
wordt geroemd om zijn
verfijnde smaak voor het
muzikale materiaal, een
geraffineerde expressie en
een ongelofelijke vocale
techniek. Het koor wijdt zich
aan een breed repertoire van
renaissance tot hedendaags.
Vooral door zijn interpretatie
van moderne koormuziek
heeft het koor grote naam
gemaakt en de reputatie
van een ‘klanklaboratorium’.
De zangers van het koor
hebben zich op bijzondere
vocale vaardigheden, zoals
de intonatie van kwarttonen
en het boventoongezang
gespecialiseerd en verdiepen
zich geregeld in de geheimen
van de oeroude zangtradities
van hun geboorteland
Letland. Sinds 1992 wordt
het Lets Radiokoor door
twee dirigenten geleid: chefdirigent
en artistiek leider
is Sigvards Klava, die wordt
bijgestaan door een tweede
dirigent, Kaspars Putniņš.
Een belangrijke doelstelling
van het koor is de
ondersteuning van Letse
componisten, die zij bij hun
internationale optredens
overal ter wereld willen
voorstellen. Voor zijn opnamen
van de composities van
Ēriks Ešenvalds, Kristaps
Petersons und Martins
Vilums werd het koor door de
Internationale Muziekraad van

Biografieën
de Unesco met de prijs van
het ‘International Rostrum of
Composers’ onderscheiden.
De cd-opname van Arvo
Pärts Adam’s Lament ontving
in 2014 een ‘Grammy’-
onderscheiding. Onder
aanvoering van Sigvards
Klava trad het koor in januari
2016 op bij de feestelijke
opening van het Letse EUvoorzitterschap.
Al negen
maal, voor het laatst in 2015,
werd het koor geëerd met de
Grote Letse Muziekprijs. In
2014 ontving het bovendien
de Prijs van de Letse
Regering, een van de hoogste
onderscheidingen in Letland.
Sopranen
Iveta Apine
Kristine Barkovska
Inese Romancane
Darta Paldina
Inita Vindava
Laura Stoma
Alten
Inga Martinsone
Dace Strautmane
Inga Zilinska
Santa Kokina
Mara Vaickovska
Gundega Krumina
Tenoren
Karlis Rutentals
Egils Jakobsons
Rudolfs Bertins
Normunds Kirsis
Janis Kursevs
Bassen
Vitalijs Stankevics
Peteris Vaickovskis
Janis Kokins
Gundars Dzilums
Aldis Andersons
Karlis Bimbers
23

Verwacht
Serie Koren
Vr 5 nov 2021
Grote Zaal
20.15 uur
Rossini’s Petite messe
solennelle
Coro Ghislieri
Coro Ghislieri’s kerstconcert in 2018 was een van de
hoogtepunten van het seizoen. Nu keert dit Italiaanse
koor terug met Rossini’s ‘kleine plechtige mis’. Dat kleine
schuilt in de bezetting, niet in de grootsheid van dit werk.
Coro Ghislieri gaat terug naar de bron en voert de mis uit
in Rossini’s droombezetting: een compact koor van twaalf
zangers, vier solisten en drie klavierinstrumenten. Het
resultaat is een fascinerende herontdekking van deze
heerlijke mis van Rossini.
Opvallend aan deze uitvoering is het gebruik van historische
instrumenten. De twee Érard-vleugels stammen uit Rossini’s
tijd en hebben een bijzonder verfijnde klank. Het delicate
geluid van de fortepiano’s en het troostvolle timbre van het
harmonium maken het klankbeeld compleet waaruit Rossini’s
melodieën helder naar voren komen.
Gioachino Rossini
Programma: Gioachino Rossini Petite messe solennelle
24

Verwacht
Serie Koren
Vr 21 nov 2021
Grote Zaal
20.15 uur
Lied der liederen
Nederlands Kamerkoor
Met het programma Lied der liederen toont het Nederlands
Kamerkoor een van zijn beste kanten: in een kleine,
solistische bezetting uitdagende muziek ten gehore
brengen. Centraal staat het mooie hedendaagse koorwerk
Le cantique des cantiques van de Franse componist
Daniel-Lesur, vriend en collega van Olivier Messiaen.
Indrukwekkend voor liefhebbers van Franse koormuziek
is dat het koor – onder leiding van chef-dirigent Peter
Dijkstra – slechts één zanger per stem inzet, met een
ongekend transparante luisterervaring tot gevolg.
De werken in het programma zijn allemaal gebaseerd op
Salomons Hooglied, een van de meeste sensuele teksten
die in de Bijbel te vinden is. Salomons lied zweeft tussen het
aardse en hemelse, en bezingt niet alleen de liefde tussen
man en vrouw, maar ook die tussen de gelovige en God. Het
Nederlands Kamerkoor plaatst de aangrijpende muzikale
zetting door Daniel-Lesur van het Hooglied naast het
polyfone lijnenspel van renaissancemeester Orlando di Lasso.
Daniel-Lesur
Programma: Joost Kleppe Passávamos / Portugese
villancicos / Orlando di Lasso Osculetur me / Veni in hortum
meum / Surge propera amica mea / Daniel-Lesur Le cantique
des cantiques
25

Verwacht
Oktober
za 30 okt / 20.15 uur
Allerzielen
Nederlandse Bachvereniging
Kijk Muziek!
Flamenco Biënnale
Okt + nov / Part 1
zo 31 okt
13.30 uur
TAKATÁ TAKATÁ (5+)
Alles is ritme en ritme is
alles
13.30 + 15.30 uur / Kleine
Zaal
Flamenco Fluisterstad (2+)
Een muzikaal
flamencosprookje
November
wo 3 nov / 20.15 uur
alBahr – Mare Nostrum
Cappella Amsterdam –
Cappella LAB
do 4 nov / 20.15 uur
Bosch Requiem 2021 van
Hawar Tawfiq
philharmonie zuidnederland
+ Thomas Oliemans
vr 5 nov / 20.15 uur
Rossini’s Petite messe
solennelle
Coro Ghislieri
vr 5 nov / 21.00 uur / Bimhuis
Jaimie Branch
Fly or Die II: Bird Dogs of
Paradise
zo 7 nov / 12.00 uur /
Entreehal
Muziekgebouw Park
Picknick
zo 7 nov / 20.15 uur
The Freedom Songs
Jacob ter Veldhuis
zo 7 nov / 20.30 uur / Bimhuis
Cécile McLorin Salvant
Quintet
Flamenco Biënnale
Okt + nov / Part 2
wo 10 nov
20.15 uur
La Consagración de la
Primavera
Israel Galván + Daria van den
Bercken + Gerard Bouwhuis
do 11 nov / 20.15 uur
Odysseus van Calliope
Tsoupaki
Asko|Schönberg
vr 12 nov / 20.15 uur
Sneak Preview
Cello Biënnale Amsterdam
za 13 nov / 20.15 uur
Adès, Bianchi en Brahms
Quatuor Diotima + Mark
Simpson
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. Elke zondag,
13.00 uur in de Atriumzaal.
Kaartjes via muziekgebouw.nl.
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand klinkt om
20.00 uur het geluidsmonument
Huil van de Wolff van Martijn
Padding ter herinnering aan
oprichter van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
Zie voor meer informatie
muziekgebouw. nl/huilvandewolff
26

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 Grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op uw concertkaartje.
Het drankje serveren wij in de
pauze óf na afloop van het concert.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heeft
u geen toegang meer tot de zaal.
- Zet uw mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met uw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw
geboekte concerten of ander
nieuws. Volg ons via onze
e-nieuwsbrief (aanmelden op
muziekgebouw.nl), Facebook,
Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
27