Moerwijk, alle kaarten op tafel. Cartopologie in transitie.

ondersteund door - partner a. GEMEENTE DEN HAAG

ondersteund door - partner b. WONINGCORPORATIE VESTIA

ondersteund door - partner c. MOERWIJK COÖPERATIE

uitgevoerd. DEAR HUNTER

gefinancierd. STIMULERINGSFONDS

CREATIEVE INDUSTRIE

CARTOPOLOGIE, DEAR HUNTER & UITEINDEN

RELATIEVE & ABSOLUTE AFSTAND

datum. VOORJAAR 2022

veldwerkperiode.

AFSTAND

DICHTBIJ VERTELD

12 OKTOBER TOT

7 DECEMBER 2021

BEWEGINGSVRIJHEID

TUSSENRUIMTE

MARGES IN/AAN HET VERDICHTEN

type.

CARTOPOLOGISCHE

KAARTEN

VERVREEMDING

aantal kaarten. 10

titel. ondertitel.

MOERWIJK, ALLE KAARTEN OP TAFEL CARTOPOLOGIE IN TRANSITIE

index.

KLOOF

VOORAF

Deze cartopologische atlas is een buitengewoon beleidsdocument. Conclusies,

maatregelen of andere vormen van beleidstaal zul je hierin niet vinden. Wél zal

deze cartopologische atlas je helpen in het vormen en ontwerpen van beleid.

Cartopologen zijn er namelijk om cartopologisch werk te verrichten en

beleidsmakers om beleid te maken. Wat deze cartopologische atlas doet is je

uitdagen om anders te ‘kijken’. Het is een uitnodiging om vanuit de intimiteit

van de kleine dagelijkse realiteit na te denken. De cartopologische atlas daagt

je uit om je beleid niet te stoelen op bekend geachte algemeenheden, maar op

het specifieke, in sommige gevallen alleen maar in Moerwijk van toepassing. Zo

wordt de cartopoloog in iedere beleidsmaker aangesproken. Toch nog hulp

nodig? We staan je graag bij. Contacteer ons of andere cartopologen!

Leeswijzer

Hoewel deze cartopologische atlas geniet is, is er geen aanbevolen leesvolgorde. De kaarten, negen in totaal,

staan op zich en kunnen zonder verdere context gelezen en begrepen worden. Natuurlijk is het wel handig als

je Moerwijk (oost) een beetje kent. Is dat nog niet het geval, dan bekijk zeker de kaart ‘Relatieve en Absolute

Afstand’ even.

Deze cartopologische atlas probeert niet ‘compleet’ te zijn. Echter, de atlas geeft een zo compleet mogelijk

beeld van ons verblijf van twee maanden op het Heeswijkplein. In een ander seizoen en in een ander jaar

zouden er andere zaken naar voren komen. Dit maakt de atlas echter niet minder toepasbaar maar juist

gesitueerd en ‘vanuit het veld’: in de kaarten lichten we juist de observaties uit die van betekenis zijn en

duidelijk iets zeggen over hoe er in Moerwijk geleefd wordt.

Neem je tijd om de cartopologische atlas door te nemen. Kijk naar de tekeningen, zoek de lijnen en laat je

meevoeren in de dagelijkse realiteit van Moerwijk. Lees de tekst maar doe dat vooral in samenhang met de

tekeningen. Sommige woorden zijn onderstreept, deze woorden kan je terugvinden in de tekening en helpen

je de cartopologische kaart beter te begrijpen.

De cartopologische kaarten zetten je aan het werk. Het zijn geen documenten waar je rechtstreeks kan uit

kopieren. Daarentegen vragen ze je mee te denken en je actief een beeld te laten vormen van de dagelijkse

realiteit in Moerwijk. Je wordt als het ware mede auteur van de cartopologische atlas.

Saskia de Vin, Community Builder, Gemeente Den Haag:

Hoe beleven bewoners hun buurt nou eigenlijk echt. Hoe wonen zij, hoe maken zij gebruik van

pleinen, straten, stoepen, winkels, parkjes, binnentuinen etcetera? En ook niet onbelangrijk: hoe

willen zij dit in de toekomst doen? Het zijn vraagstukken die in mijn werk natuurlijk dagelijks voorbij

komen en die niet alleen belangrijk zijn voor mijn werk maar voor alles wat de Gemeente Den Haag

doet. Toen ik Dear Hunter een aantal jaar geleden tegenkwam raakte ik gelijk enthousiast van hun

aanpak. Moerwijk is een super diverse wijk en er zullen dus ook diverse methoden moeten worden

toegepast om de verschillende doelgroepen te bereiken, te laten meedenken en te laten meedoen.

Dear Hunter gebruikt een methode die heel goed bij Moerwijk past en de resultaten kunnen zeker

bijdragen aan het verbeteren van de buurt. Toen Remy me informeerde over de voucherregeling

‘Vitale Steden en Dorpen’ van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie zagen we onze kans om

samen te werken. We contacteerden ook meteen Bettelies om mee te denken.

Bettelies Westerbeek, Buurtpastor en bestuurslid van de

Moerwijk Coörporatie:

Ik heb al behoorlijk wat koffietjes gedronken in de wijk en ik neem alle tijd om met inwoners te

kletsen. Ik woon zelf in de wijk en dat moet ook wil je echt een wijk begrijpen. Anders blijf je een

buitenstaander. Toen ik over Dear Hunter hoorde was ik dan ook meteen onder de indruk:

onderzoekers die op locatie gaan wonen. Weinigen zijn zo toegewijd. Zelf ervaar ik hoe een plek

kan veranderen van een nare plek in een plek met een positieve positieve sfeer. Vanuit de

Moerwijk Coörporatie willen we bewoners ondersteunen met het verkrijgen van meer zeggenschap

over hun toekomst en hun fysieke en sociale leefomgeving, zodat ieder in harmonie kan

samenleven. Daarvoor wilden we ook de woningcorporatie Vestia aan boord hebben.

Rob Vooijs, Manager Sociaal Beheer Vestia:

Voor woningcorporatie Vestia is het natuurlijk van groot belang dat de huurders zich niet alleen

thuis voelen in de woning maar ook in de wijk. Om de buurt ook je thuis te laten zijn is goed inzicht

nodig waar de sleutels liggen. Met het veldwerk door Dear Hunter is ook de beleving van onze

bewoners in kaart gebracht en zal de uitkomst zeker bijdragen dat brede thuisgevoel te versterken

en kunnen we onze inzet hierop beter afstemmen. Zeker nu met alle renovaties in de wijk.

Wij hebben met veel verwondering, nieuwsgierigheid en gretigheid de cartopologie atlas:

‘Moerwijk, alle kaarten op Tafel’ bekeken en gelezen en wensen jullie veel wijsheid en plezier

ermee!

Saskia, Bettelies en Rob

Als laatste, laat je meevoeren door de cartopologische atlas. Zeker in het begin kan het lastig zijn je te

verhouden tot dit document. Zet door, je zult zien, het is de moeite waard.

DEAR HUNTER IN MOERWIJK = Omdat veiligheid altijd een groot onderwerp is in

Moerwijk en we met dit onderzoek het over een andere boeg wilden gooien is er gekozen om het ‘Cartopology Cabinet’

op het Heeswijkplein te plaatsen en bleven de twee cartopologen Remy en Marlies, bij Neeltje logeren. De foto is

gemaakt vanaf haar balkon.

Realisatie: Met steun van: Gefinancierd door:

DEAR HUNTER

CARTOPOLOGIE, DEAR HUNTER & UITEINDEN

CARTOPOLOGIE = (zn), term verwijst naar het vakgebied waarin

onderzoekers het hoe en waar van het dagelijks leven (zoals o.a. in de antropologie)

zichtbaar maken door het uit te tekenen in kaarten (zoals o.a. in de cartografie).

Cartopologen verrichten veldwerk door op locatie te wonen en te verblijven. Door middel

van participerende observaties tekenen zij de rol van ruimte in ons dagelijks leven uit, en

omgekeerd. Cartopologie is een discipline ontwikkeld vanuit de praktijk, het veld waarbij

de cartopologische kaart fungeert als onderzoeksinstrument om ‘plaats’ en ‘het alledaagse’

te verkennen en te documenteren. Ze verbinden cartografische kaarten die ‘plaats’ bevatten

met tekeningen en teksten over ‘het alledaagse’.

In de ruimtelijke ontwerppraktijk werken architecten en stedenbouwkundigen vaak over de hele

wereld. Zonder een grondige en specifieke kennis van het dagelijkse leven op locatie lijken

gebouwen en ruimtelijke interventies soms niet te integreren, vervreemd te zijn van hun omgeving

of gewoon niet aan te sluiten bij de behoeften van het leven binnen en buiten hun eigen muren. Een

logische reactie daarop is de toenemende vraag naar participatie van de gebruiker en/of

(toekomstige) bewoner binnen ontwerpprocessen. Met name overheidsinstanties en de politiek

willen dat inwoners en gebruikers gehoord worden en dat het ontwerp rekening houdt met hun

behoeften. Hiervoor bestaan veel vormen van participatie: inwoners worden betrokken bij het

ontwerpproces, verder nog, ze worden mede-ontwerpers. Helaas levert dit vaak niet de gewenste

resultaten op. Het is niet gemakkelijk om de taal van de ontwerper te begrijpen met grote tekeningen

en plannen en ontwerpers hebben moeite met het toelaten van ‘leken’ in hun domein van kennis.

Inwoners zijn misschien wel de beste kenners van hun omgeving, maar dit vertalen naar een goed

ontwerp dat het individueel belang overstijgt is van een heel andere orde. Daarom wordt binnen de

cartopologie het participatieproces omgedraaid: door samen te wonen en leven met de inwoner

wordt gedegen kennis van hun woon- en leefwereld opgedaan. Cartopologen gaan aan de slag als

antropologen. Deze kennis wordt uitgetekend op plannen en kaarten en zo vertaald naar de taal van

ruimtelijk ontwerpers.

DEAR HUNTER = (bedrijfsnaam), zet de cartopologische methode al enkele

jaren succesvol in bij verschillende ruimtelijke ontwerpvragen in West-Europa. Daarnaast

doceert het team van Dear Hunter cartopologie en onderzoek aan verschillende

architectuurscholen en universiteiten in binnen -en buitenland. Gemeenten en andere

overheden hechten veel waarde aan de artistiek hoogwaardige en uitdagende kaarten die

hen andere kennis over het gebied biedt. Samen met traditionele kaarten biedt de

cartopologische kaart informatie waarop gebiedsontwikkelaars hun plannen baseren.

Dear Hunter praktiseert cartopologie door op iedere projectlocatie te verblijven. Het liefst met de

eigen wooncontainer maar soms ook door weken in airbnb’s te verblijven om de dagelijkse realiteit

zelf te ervaren. Tijdens dat veldwerk wordt elke ervaring, gesprek en inzicht meteen op kaart

genoteerd. Ook voor dit project ging Dear Hunter op een gelijkaardige manier aan de slag. Het

‘Cartopology-Cabinet’, een tot onderzoeksstudio verbouwde zeecontainer, werd op het

Heeswijkplein in Moerwijk-Oost geplaatst. Van hieruit werkte het team van Dear Hunter dagelijks

aan het in kaart brengen van de wijk. Ook ’s avonds, ’s nachts en in het weekend waren zij

regelmatig aanwezig: er werd voor de duur van de onderzoeksperiode gebruik gemaakt van een

slaapplek die een attente bewoonster aanbood. Zo bleven de indrukken van de wijk niet beperkt tot

kantooruren maar vond het dagelijks leven van het team van Dear Hunter daadwerkelijk plaats in

Moerwijk, twee maanden lang.

notitie:

carto

pologie

UITEINDEN = (-n, -s), het uiterste eind van iets; afloop, einde

grafie

antro

‘

Moerwijk behoort tot de drie armste wijken van Nederland. 74% van de inwoners heeft er een

westerse of niet-westerse migratieachtergrond, ruim boven het gemiddelde over heel Den Haag.

Ten opzichte van de gemiddelde woningwaarde in de gemeente Den Haag (€212.000) is het

goedkoop wonen in Moerwijk, met een gemiddelde woningwaarde van €110.000.

Bron: CBS, 2018

Moerwijk wordt gezien als het afvoerputje van Den Haag. Alleen, een afvoerputje biedt doorgang in

twee richtingen. Moerwijk is namelijk ook de eerste plek waar je opnieuw aansluiting vindt met de

maatschappij. Het is een kwestie van perspectief. Kijk je door een roze bril of door een zwarte bril?

De verschillen zijn groot, de uiteinden liggen ver uit elkaar.

‘

fig. leefwereld

Moerwijk staat dus voor grote uitdagingen, die in het licht van aanstaande transities nog urgenter

worden. De gemeente Den Haag, de woningcorporatie Vestia, Wijkontwikkelingsmaatschappij Den

Haag Zuidwest en vele andere, werken samen om Moerwijk-Oost te verbeteren. Er worden

woningen toegevoegd en bestaande woningen worden verduurzaamd en/of gerenoveerd.

In deze context trekken inwoners, gemeente Den Haag en woningcorporatie Vestia samen op met

de cartopologen van Dear Hunter om participatieve observatie methodes toe te passen die de

uiteinden ‘beleid’, dat wat veraf staat (systeemwereld) en ‘straat’, dat wat dichtbij is (leefwereld), aan

elkaar te verbinden. Door intensief veldwerk ontdekken ambtenaren de cartopoloog in zichzelf en

neemt de inwoner hen mee in de dagelijkse realiteit van Moerwijk. Deze vernieuwende

werkwijze kan vervolgens ook in andere Haagse wijken worden toegepast.

a’.

Centraal in het project staat het Heeswijkplein. De laatste jaren is er

geinvesteerd in en rond het plein om de leefbaarheid te

verbeteren. Maar dat is nog maar het begin. De

komende jaren zal de wijk een aantal

grote

veranderingen

ondergaan, zoals

a.

fig. afvoerputje

vernieuwingen

van de woningvoorraad

door woningcorporatie Vestia. Ook

in Den Haag is er tekort aan woningen: in

fig. systeemwereld

Moerwijk wordt o.a. een toren ontwikkeld met koop-

en (sociale) huurwoningen. De gemeente Den

Haag, de woningcorporatie Vestia en verschillende

(bewoners)organisaties in de wijk vrezen dat

verdichting en nieuwe samenstelling van de wijk negatieve effecten zullen

hebben. Het onderlinge vertrouwen is kwetsbaar. Afgelopen jaren zijn er initiatieven ontstaan die

de afstand tussen de gemeente Den Haag en de inwoners hebben geprobeerd te dichten. Deze

waren van wisselend succes. Betrokken partijen zijn zich dus bewust van deze afstand maar weten

niet goed hoe de uiteinden met elkaar te verknopen. Kennisuitwisseling tussen de twee uiteinden

blijkt moeilijk: ze begrijpen elkaars taal en methodes niet goed. Gezien de grote transities die hun

weerslag hebben op de wijk, is het verknopen van deze uiteinden nog urgenter. Samen met de

cartopologen van Dear Hunter buigen de betrokkenen zich over de afstand tussen de uiteinden. De

gevolgen ervan brengen we in kaart om zo de afstand tussen beleid en inwoners te verkleinen.

RELATIEVE & ABSOLUTE AFSTAND

RELATIEF = (bn), betrekkelijk. Iets is betrekkelijk ten opzichte van iets anders.

Verhoudingen tussen twee zaken spelen een rol. Vaak wordt het begrip relatief gebruikt in een afweging of vergelijking.

Dichterbij komen, verderaf staan, veranderen van positie, een ander perspectief. Het zijn allemaal manieren om de positie van waaruit je waarneemt te

bevragen. Ze nodigen je uit om actie te ondernemen en een beetje ‘op te schuiven’. Het veranderen van de onderzoekspositie tegenover het veld dat wordt

onderzocht is een basisregel in cartopologisch en artistiek onderzoek.* Op deze pagina van de cartopologische atlas staan twee oefeningen beschreven: om

dichterbij of verderaf te staan en om verhoudingen te bevragen en van positie te veranderen. Het lezen van de instructies zal, als het goed is, al een

activerend effect hebben maar aarzel niet om de oefeningen ook uit te voeren. Het is de moeite waard, het verruimt je blik en maakt het mogelijk afstanden

en posities te vergelijken.

*Voorbeelden zijn de kunstenaar Pilvi Takala die

verkleed als Sneeuwwitje post vat voor de

ingang van Disneyland en ons doet nadenken

over wat ‘echt’ is. Of hoogleraar Harold Garfinkel

die een methodiek om jezelf anders te

gedragen in een bepaalde omgeving beschrijft.

oef. 1 verander je afstand

Ga dichterbij staan of net verder af. In ieder

geval niet op de plek waar je ‘normaal’ of nu

staat.

oef. 2 verander je positie

Doe alsof je iemand anders bent, met andere

gewoontes, verantwoordelijkheden en focus.

Loop je meestal aan de ene zijde van de straat? Steek over en ga aan de andere zijde lopen.

Neem je meestal de kortste weg? Probeer eens de langste of de mooiste.

Loop je meestal met een bestemming in je hoofd? Hang eens wat rond.

fig. Moerwijk

notitie:

Doe alsof je al lang, of juist heel kort in Moerwijk woont.

Doe alsof je niet huurt maar eigenaar bent.

Doe alsof je bij de gemeente Den Haag werkt, of juist niet.

Doe alsof je bij de woningcorporatie Vestia werkt, of juist niet.

Doe alsof je ‘rugzakje’ (nog) zwaarder is, of net lichter.

Doe alsof je je buur bent, of geen buren hebt.

notitie:

fig. veranderende positie

fig. jezelf

fig. afstand

fig. jezelf

fig. Moerwijk

ABSOLUUT = (bn. en bw.), wat geheel op zichzelf is, zonder enige betrekking tot iets daarbuiten.

Volstrekt, niet betrekkelijk: absolute onzijdigheid; de absolute waarde van een getal’.

Hoeveel meter twee punten van elkaar verwijderd zijn, is maar één manier om ‘afstand’ in Moerwijk in kaart te brengen. Het is wel een belangrijke manier

want het verbindt en lokaliseert minder zichtbare en herkenbare thema’s in de wijk. Deze kaart dient daarom ook als onderlegger voor de andere kaarten en

tekeningen in deze cartopologische atlas van Moerwijk.

notitie:

Erasmusweg

Assumburgweg

Assumburgweg

Heeswijkplein

Middachtenweg

Middachtenweg

Noorden

50 100 150 200 300

schaal

Moerwijk is een Haagse wijk, onderdeel van stadsdeel

Escamp. Moerwijk is gebouwd kort voor en na de

Tweede Wereldoorlog volgens een stedenbouwkundig

ontwerp van Willem Dudok. Er zijn vooral kleinere

flatwoningen en typisch Haagse portiekwoningen te

vinden, te midden van brede groene zones (de

singels).

AFSTAND

AFSTAND = m. (-en), plaats tussen twee voorwerpen; het afstaan enz. der heerschappij; verschil in rang of stand.

Het leven in Moerwijk wordt in veel opzichten bepaald door de afstand tussen verschillende zaken. In deze atlas vind je daar allerlei

voorbeelden van. Afstand tussen mensen, tussen gebouwen, tussen publiek en privé, tussen de wijk en de rest van de stad bijvoorbeeld. Niet

altijd letterlijk, vaak ook figuurlijk. De afstand die inwoners voelen en beleven. En de afstand die wij hebben waargenomen tijdens onze periode

in de wijk.

In deze cartopologische atlas hebben we allerlei afstanden verbeeld. Moerwijk beter begrijpen betekent de impact van afstanden, verhoudingen

en richtingen in de wijk blootleggen en ter harte nemen.

a.

fig. afstand

fig. richting

a. b. afstand

c. d. verhouding

e. f. richting

b.

d.

c.

fig. richting

notitie:

e.

f.

DICHTBIJ VERTELD

DICHTBIJ = (bw.), nabij, op kleine afstand.

Wat inwoners van Moerwijk ons tussen neus en lippen toevertrouwen. Klein, intiem maar vaak zoveel zeggend. Zorgen,

wensen en misschien zelfs zaken die Moerwijkers zelf niet opvallen maar ons, cartopologische onderzoekers die eindeloos

nieuwsgierig zijn naar de dagelijkse realiteit, wel.

fig. De boom wordt niet gesnoeid en als het

waait tikt hij op het slaapkamerraam. ‘Oh moet

ik daarvoor bij Vestia zijn?’

fig. De camera op het Heeswijkplein heeft op

veel plaatsen gehangen. Maar nu, midden het

plein, heeft-ie zijn plek gevonden.

fig. Mooi die oude tram 16. Maar met een

rollator is-ie waardeloos.

fig. Voor de één een huisdier dat gevoerd

moet worden, voor de ander een agressief dier

dat weggejaagd moet worden.

fig. Mensen met ‘rugzakjes’ zijn welkom in

Moerwijk. Maar het stapelen ervan houdt een

keertje op.

fig. De bouwplaatsen waar de verduurzaming

plaatsvindt en nieuwe grijze gevels geboren

worden lijken wel afvalbergen.

fig. Het is altijd donker op het Heeswijkplein.

Dat komt door de vele en niet goed gesnoeide

bomen.

fig. De tocht in huis is er altijd.

fig. De dichtstbijzijnde plek voor een barbecue is

in het Zuiderpark. Dat is te ver.

fig. In Moerwijk krijgen we de vuile warmte

vanuit de haven in Rotterdam. Rijkere wijken

krijgen andere verduurzamingsoplossingen.

fig. Ik ben maar de huurder. Vestia is de baas.

fig. De schimmel komt terug. Ook na renovatie.

fig. Het plaatsen van ‘rugzakjes’ gebeurt op

economisch belang.

fig. Een ijsje halen kan zomaar ontaarden in een

schietpartij.

fig. Geen app kan ertegen op. Afval, afval, afval.

fig. De samenhorigheid is er wel. Maar niet

altijd.

DICHTBIJ VERTELD

fig. Het glas is kapot. Door inbrekers of

jongeren. ‘Ik schaam me rot.’

fig. Het hondje is achtergelaten. Het wacht,

keurig tot zijn baasje terug komt uit de

supermarkt.

fig. De portieken zijn vaak vuil. Soms wordt er

zelfs in geplast.

fig. Tuinstoelen mogen niet in de binnentuinen

blijven staan. Maar waar moeten ze dan? De

flats zijn al zo klein.

fig. Parkeren kan aan de ene kant van de

Erasmusweg gratis. Aan de andere kant moet je

betalen. Dat is vragen om problemen.

fig. Waarom de heuveltjes op het Heeswijkplein?

Ze zijn schattig maar je kan er niets mee.

fig. In Moerwijk zijn weinig voorzieningen.

Daarbij is het lastig om ergens te komen.

fig. Overlast door 40 Polen? Geen nood, ze

worden weggejaagd met boormachines.

fig. Touwtjes kunnen hier al lang niet meer uit de

brievenbus hangen. Vroeger wel.

fig. Al het water en slootjes in Moerwijk zijn

mooi. Zeker als je woonkamer erop uit kijkt.

fig. Het Zuiderpark is leuk maar echt te ver

vanuit deze hoek van Moerwijk.

fig. Vroeger was de Erasmusweg zichtbaar

vanuit de flat. Nu staan er bomen en een andere

flat tussen.

fig. De taal die in Moerwijk gesproken wordt is

niet dezelfde die beleidsmakers gebruiken. Toch

zeggen ze ongeveer hetzelfde.

fig. Er worden extra bomen gepland. Maar wat

moeten we met extra bomen? Daar worden de

problemen in Moerwijk toch niet mee opgelost?

fig. Het is hier ook echt een dorp.

fig. ‘Ik koop geen hond, ik durf hem ‘s avonds

niet meer uit te laten in het donker.’

fig. Er zit al jaren een brandplek in de grond van

het voetbalterrein. Het wordt maar niet gemaakt.

fig. ‘Een schande, de kwaliteit van de renovatie

is beneden alle peil.’ Zegt een bouwvakker.

fig. De ene helft van de wijk zorgt voor de

andere helft, met rugzakjes.

fig. De hoeveelheid fietsstalling is enorm, maar

niemand weet waar de scootmobiel te parkeren.

KLOOF

KLOOF = (kloven), diepe spleet. Figuurlijk: verschil, afstand;

Door heel Moerwijk ligt een netwerk van informele (economische) verbindingen. Als je maar lang

genoeg doorvraagt kom je altijd bij de juiste persoon die je kan helpen met (bijvoorbeeld) het

repareren van je fiets of je computer. Dit lijkt voor de hand te liggen, maar wees eerlijk, ken jij iemand

in je buurt die je fiets kan en wil repareren, vrijwillig? De ene helft van de Moerwijkers zorgt voor de

andere helft. Een delicate balans. Sommige Moerwijkers verenigen zich en weten de weg te vinden

naar subsidieregelingen of naar andere initiatieven die elkaar verrijken. Soms worden ze een heuse

organisatie die van binnenuit veel voor elkaar krijgt. Langs de andere kant wordt er heel veel

geïnvesteerd in Moerwijk. In tijd en geld. De wethouder komt er maandelijks langs, de hoge

ambtenarij neemt de tijd om te luisteren. In Moerwijk valt er veel te verbeteren en dus politiek veel

te halen. De kloof tussen het netwerk aan hulp en zorg vanuit de wijk en de professionele zorg van

buitenaf is groot. Het duurde dan ook even voordat wij, cartopologen en onderzoekers wonend in de

wijk, aansluiting vonden bij beide zijden. De kloof is breed, de kansen zijn groot maar het argwaan

en de frustratie door soms het ontbreken van lange-termijnvisie- en inzet ook.

fig. Moerwijk

a.

b.

fig. informele (economische) verbindingen

c.

d.

fig. relatieve afstand tot Moerwijk(ers)

fig. kloof

e.

f.

notitie:

fig. professionele zorg van buitenaf

g.

h.

i.

a. poster nodig?

Een poster nodig? Neeltje kan photoshoppen. En hoe! Met gemak maakt ze posters

voor alle evenementen in de wijk.

b. fiets kapot, computer stuk?

Een van de appartementen in Moerwijk is een waar fietsenmuseum. Met allerhande

wisselstukken en mogelijkheden om te repareren. Voor een kapotte computer kan je ook

bij een inwoner aanbellen. Hij helpt je zo weer op weg.

c. groente nodig?

Groenten worden geteeld in de buurttuin. Kan je zo ophalen bij Michel.

d. gewoon sociaal?

Wilco komt je balkon of portiek mee helpen poetsen. Gewoon omdat dat sociaal is.

notitie:

e. Heeswijkplein10

HWP10 is het buurthuis van Moerwijk Oost. Iedereen is er welkom en je mag er zijn wie je

bent. Er staat een oranje tafel voor de deur en de gratis koffie gaat er in de

wegwerpbekertjes snel doorheen. Heel de dag wordt er gekletst. Maar waar het buurthuis

voor de één een thuiskomen is, is het voor de ander een plek waar je liever niet wil

komen. De drempel is soms groot en niet iedereen vindt er aansluiting.

f. Da Moer

Da Moer, een oude stadsboerderij nabij het station Moerwijk is de plek waar in de

komende tijd het één en ander moet gaan plaatsvinden. Voor de wijk en ook wel vanuit de

wijk maar niet zonder steun van buitenaf. Daar loopt dit mooie initiatief soms op vast.

g. Huis van Gé

Met man en macht wordt er gewerkt aan een gezondheidscentrum in Moerwijk. De wijk

gaat met ondersteuning van diverse professionals zelf bepalen wat daar in komt.

h. Bewegen werkt

Buurtsportcoach Maarten gaat met inwoners aan de slag om ze meer energie te geven

door samen sport-activiteiten op te zetten. Ze stellen haalbare doelen waarbij bewegen

het middel is en geen doel op zich.

i. Vestia 104

Michel staat de huurders van de woningcorporatie te woord in het wijkkantoor op nummer

104. Hij trekt erop uit om ontevreden bewoners te helpen.

BEWEGINGSVRIJHEID

BEWEGINGSVRIJHEID = (v), gelegenheid om zich vrij te bewegen; de gelegenheid om

te doen wat iemand wil en op de manier zoals hij/zij dat wil.

Als thuis niet thuis voelt en de publieke ruimte niet veilig, hoeveel

bewegingsvrijheid heb je dan?

notitie:

fig. vocht

fig. thuis

fig. tocht

Moerwijk is een echte woonwijk. Wonen en thuis voelen zijn daarom ook vaak

onderwerp van gesprek. In gesprekken gaat het vaker over de woonkamer dan

over publieke ruimte.

Desondanks wordt de meestal gehuurde woning in Moerwijk niet altijd ervaren

als een prettige, geborgen ruimte. Het douchewater loopt niet weg, de ramen

zijn kapot, of het tocht. De woonkamer, daar waar iedere dag geleefd wordt, lijkt

vaak iets afstandelijks te hebben. Soms wijken de gewoontes van buren te veel

af van de eigen gewoontes. Het is niet makkelijk je thuis te voelen in een koude

en onbehaaglijke omgeving. Vaak wordt eigen initiatief in- en rond de gehuurde

woning niet op prijs gesteld. Moerwijkers praten over hun huis alsof het van

iemand anders is. Natuurlijk moet de woningcorporatie ervoor zorgen dat de

kozijnen gerepareerd worden. Maar wie is verantwoordelijk voor het maken van

je woonkamer tot een geborgen plek en een thuis voor jezelf waar je kan zijn wie

je bent? Het is aan de woningcorporatie en de bewoners samen om de vrijheid

en verantwoordelijkheid (opnieuw) te verdelen. Tot waar is wie verantwoordelijk

voor het thuis-gevoel? Kan de woningcorporatie iets doen om de huurders in

staat te stellen hun huis eigen te maken?

Een veilige, kwalitatief goede publieke ruimte waar je je geen zorgen hoeft te

maken en je in vrijheid kan bewegen, is een basisbehoefte. De publieke ruimte

in Moerwijk is verarmd en ‘uitgekleed’. Meestal is het kalm en rustig op straat, en

toch overheerst onvoorspelbaarheid. Want als er iets gebeurt, is dat niet

‘slechts’ een fietsendiefstal. Wanneer de zon onder is blijft men dan ook liever

binnen. Op het Heeswijkplein is er haast niemand meer op straat zodra de

supermarkt en Restaria gesloten zijn. ‘Ik blijf thuis zodra het donker is! Dat is ook

de reden waarom ik geen hond neem, ik zou ‘m ’s avonds niet durven uitlaten.

Wie er dan nog rondhangt, daar wil je niets mee te maken hebben’. Dit hoor je

regelmatig op het plein.

fig. douchewater

Thuis niet thuis en buiten niet veilig. Een gouden combinatie voor stress en

wantrouwen. Deze algemene stemming maakt het moeilijk om met een open

blik en zonder argwaan de publieke ruimte toe te eigenen.

fig. gebruikers van de buren

fig. kapot meubilair

fig. trappenhal

fig. publieke ruimte

fig. zon onder

fig. onvoorspelbaar

fig. stalling auto’s

fig. donker

fig. afval

fig. verarmd en uitgekleed

fig. ongedierte

TUSSENRUIMTE

TUSSENRUIMTE = v (-n, -s), ruimte tussen twee dingen in.

Tussen de woningen, portiekflats en appartementsgebouwen ligt er in Moerwijk een zee van tussenruimte. Soms is een stukje van die tussenruimte bedoeld voor een bepaalde functie, doelgroep of van

iemand in het bijzonder maar soms ook niet. Soms is het formeel vastgelegd wat iemand ergens hoort te doen maar vaak hoor je te weten wat de bedoeling is. Sommige stukjes lijken geprivatiseerd, andere

juist heel publiek. Er is veel tussenruimte in Moerwijk met diverse betekenissen en ladingen. Waar een straat met voornamelijk koopwoningen van gevel tot gevel publiek is en de voordeur de grens vormt

met de private ruimte beschikt Moerwijk over oneindig veel gradaties. De portieken, de afdakjes, de trap naar het appartement, de verschillende binnentuinen, de kern van het Heeswijkplein en de schil

eromheen, het zijn allemaal gradaties publiekerigheid en privaterigheid. Soms toegeëigend vanuit een maatschappelijk oogpunt, soms vanuit een private wens, leidend tot een prettige of juist minder

aangename sfeer.

fig. publiekerigheid fig. privaterigheid fig. publiekerigheid fig. privaterigheid

fig. publiekerigheid

fig. sociale controle

op publieke ruimte

fig. semi-publieke ruimte

geprivatiseerd

fig. gedeelde private

ruimte - portiek


ruimte - trap


ruimte - portiek

fig. semi-private ruimte

geprivatiseerd


op semi-private ruimte


op private ruimte - balkons


geprivatiseerd


ruimte - portiek


ruimte - trap


ruimte - portiek


geprivatiseerd

fig. appartementsgebouw


op publieke ruimte en

semi-private ruimte


geprivatiseerd


ruimte - portiek


ruimte - trap


ruimte - portiek


geprivatiseerd


op publieke ruimte

fig. toegeëigende

publieke ruimte

fig. publieke

ruimte

fig. toegeëigende

publieke ruimte

fig. straat fig. portiekflat

fig. binnentuin fig. portiekflat

fig. schil

fig. plein kern fig. schil

fig. portiekflat

fig. water

BINNENTUIN TUSSEN PORTIEKFLATS

HEESWIJKPLEIN

fig. portiekflat

fig. binnentuin

fig. balkons ‘aan’ de gevel

fig. portiekflat

fig. school

fig. balkons ‘in’ de gevel

fig. balkon tweede etage

fig. kerk

fig. gras

fig. voetpad

fig. portiekflat

fig. appartementsgebouw

fig. portiekflat

fig. balkon eerste etage

fig. ingamg flat

fig. ingang supermarkt

fig. cafetaria

fig. balkon begane grond

fig. speeltuin

fig. haag

fig. bomen

fig. gras

fig. voetbalveld

fig. bomen

fig. portiekflat

fig. stoep

fig. weg

toegeëigende

publieke ruimte

spelen en

rondhangen

donkere ruimte

die vermeden

wordt

toegangswegen

direct zicht

privaterigheid in

publieke ruimte

waar dingen

plaatsvinden

harde grens

nog hardere grens

interactie

ontmoeting

fig. portiekflat


MARGE = (-s), aan de rand, figuurlijk in de ~ leven, aan de rand van de maatschappij

VERDICHTEN = = (ww.), dichter maken; samenpersen; het verkleinen van het poriënvolume

van een materiaal; het verkleinen van de afstand tussen woningen

In Moerwijk woon je met velen dicht op elkaar. De dichtheid zal in de toekomst alleen maar toenemen. Sommigen nemen meer ruimte in dan anderen. Dat zorgt soms voor

overlast en een rusteloos dagelijks leven. Maar heel dicht op elkaar leven zorgt ook voor bijzondere combinaties aan zorg en toewijding - of juist een gebrek eraan - voor

elkaar of voor de publieke ruimte. Die marges, en datgene wat er gebeurt in die steeds kleiner wordende tussenruimte, zijn soms moeilijk te zien. Maar juist deze geven

Moerwijk kleur. Sommige stukjes Moerwijk krijgen net wat extra aandacht. Door de grens tussen publiek en privé een beetje open te breken, bijvoorbeeld. Als je eenmaal

weet waar te kijken, zie je het opeens overal.

notitie:

notitie:

fig. sociaal ondernemen

fig. wegjagen van ongedierte

fig. inrichten

fig. zorg en toewijding

fig. voeren van ongedierte




fig. overlast


fig. inrichten

trappenhal

fig. waterlekkage

fig. gordijnen

fig. overlast



fig. inrichten binnentuin

fig. inrichten

trappenhal


fig. overlast

fig. geluidsoverlast


fig. inrichten woning

fig. afval


fig. sociale buren

fig. overlast

fig. overlast

fig. afval

fig. versieren


fig. overlast


fig. overlast


VERVREEMDING

VERVREEMDING = = v, (-en), verschijnsel dat er een, al dan niet bewust gevoelde, afstand ontstaat tussen de mens

enerzijds en de gemeenschap waarin hij leeft enz. anderzijds; rechtsterm wisseling van eigenaar door verkoop, schenking of anderszins

Veel woningen in Moerwijk krijgen op dit moment een nieuwe buitenkant. De extra gevel bestaat uit

een dikke laag isolatie en een dun laagje ‘steenstrip’, namaak-baksteen. Grijs en wit in plaats van

de gele en roodbruine baksteen door de architect Dudok uitgekozen. De renovatie zorgt voor

warmte binnen in de winter, en koelte in de zomer. Dat is fijn en noodzakelijk, maar is de term

‘renovatie’ hier op zijn plaats? De kwaliteit van deze verbouwing is niet die van een renovatie, dat

weet iedereen. Warmte wordt toegevoegd, maar verder veroorzaakt het een verarming van publieke

ruimte, én de private ruimte aan de gang. Er verdwijnt namelijk ook heel wat. Details in de ramen,

lichtinval in het trappenhuis, afdakjes boven de ingang van de portiek, details bij de balkons, noem

maar op. De afstand tussen binnen en buiten is nu groter dan eerst, de grens tussen publiek en

privé is harder geworden. De aanpassingen verarmen de gevel, en daarmee de straat en al de

gradaties tussen privé en publiek. Hier gaat de kaart ‘Tussenruimte’ ook over.

Het zijn kleine voorbeelden, sommige zullen het belangeloze details noemen, maar dat is het niet.

Het zijn voorbeelden waar beleid en ontwerpbeslissingen de grond raken en de dagelijkse realiteit

van inwoners vormgeven. Het zijn voorbeelden waar met zorgvuldigheid en verantwoordelijkheid

een verschil gemaakt kan worden. De uitvoering van bepaalde details zijn niet zoals de architect ze

bedoeld had. Soms zijn ze anders uitgevoerd om kosten te besparen of simpelweg niet

gecommuniceerd. Maar sommige keuzes lijken van veraf gemaakt te zijn, vervreemd van het

dagelijks leven in Moerwijk. Tegelijkertijd blijft de Welstandscommissie van Den Haag zwijgen. Zegt

dit misschien ook iets over aandacht of het gebrek eraan? Maar dan nog, de autenthieke

architectuur zit nu in een veel minder duurzame, grijze en ietwat duffe jas. Daar moeten ze toch iets

van vinden? De Welstandscommissie heeft het ons ook na aandringen niet kunnen of willen

vertellen.

notitie:

fig. aanzicht

fig. snede

fig. snede

fig. aanzicht

fig. oude binnenkant

fig. nieuwe buitenkant

fig. verdwijnen details dakrand

fig. isolatie

voor: balkon na: balkon

De oude balkons

hebben spijlen, de

nieuwe melkglas. Aan die

oude balkons werd

decoratie of was

opgehangen. Dat zag er

soms wat rommelig uit,

maar zorgt ook voor

levendigheid. Vaak hingen

er bloemen, kerstversiering

of grote spinnen tijdens

Halloween. Die spullen

maakten Moerwijk divers,

gekleurd en veelvormig.

Kwaliteiten waar andere

buurten en wijken in Den

Haag van dromen. Nu

worden die spullen verstopt

achter glas waar niet

doorheen gekeken kan

worden. Dat is jammer,

want balkons zijn mooie

plekken op de grens tussen

fig. details in de ramen

fig. lichtinval

fig. decoratie

fig. extra gevel

fig. grens tussen

privaat en publiek

fig. nieuw melkglas

fig. spullen verstopt achter glas

privaat en publiek.

Ze geven de kans

aan bewoners om een

steentje (of bloemetje) bij te

dragen.

Sommige

bewoners van de onderste

etages gebruiken hun

balkon ook als verbinding

naar de binnentuinen door

een deel open te maken en

een aantal treden te

improviseren. Ze eigenen

zich dat simpelweg toe, en

dat werd gedoogd. Deze

ingrepen leiden ook tot de

vraag of Moerwijk écht zo

onveilig is? Je zou denken

dat die balkons anders wel

dicht gepantserd zouden

zijn. Na de renovatie is

deze mogelijkheid er niet

meer.

fig. verarmen gevel

voor: raampartij

fig. details in de ramen

na: raampartij

fig. één raam

In de oude gevel zorgden

fig. grote raampartijen

deelden bewoners met

grote raampartijen voor

elkaar. In de toegevoegde

veel daglicht in het

laag zit nog maar één

trappenhuis. Die ramen

raam. Daardoor kun je niet

staken ook een beetje naar

goed naar binnen kijken, en

buiten, waardoor er binnen

lijkt het binnen een stuk

veel ruimte was. Vanaf de

fig. zacthe grens publiek/privaat

donkerder. De overgang

stoep kon je zien dat er

van binnen naar buiten is

binnen in het trappenhuis

fig. harde grens publiek/privaat

harder. De sociale controle

tafeltjes waren neergezet,

naar de publieke ruimte en

of een schilderijtje was

wel naar het semi-privaat

opgehangen. Dat stukje flat

trappenhuis is verkleind.

fig. vanaf de stoep kon je zien

fig. toe-eigenen publieke ruimte

fig. afdakjes

fig. ingang portiek

voor: ingang fig. welkom

na: ingang

Waar de grijze steenstrips

zijn toegevoegd zijn de

afdakjes boven de ingang

van de portiekwoningen

verdwenen.

Daarmee

verdwijnt ook een mogelijke

ontmoetingsplek in de

publieke ruimte. Waar je

even kan schuilen om

sleutels te zoeken of de

deur open kan houden voor

de buurman die er net

aankomt. Dat afdakje was

een soort ‘welkom’. Het

was een type ruimte die je

nodig hebt om een fijne

balans tussen binnen en

buiten, samen en alleen te

hebben:

semi-publiek,

semi-privaat. Het weghalen

van de afdakjes is een

voorbeeld van de

verharding van de grens

tussen publiek en privaat.

fig. schuilen

fig. ontmoetingsplek

fig. semi-publiek, semi-privaat







MARGE = (-s), aan de rand, figuurlijk in de ~ leven, aan de rand van de maatschappij VERDICHTEN = = (ww.), dichter maken; samenpersen; het verkleinen van het poriënvolume


notitie:


notitie:









In Moerwijk woon je met velen dicht op elkaar. De dichtheid zal in de toekomst alleen maar notitie: toenemen. Sommigen nemen meer ruimte in dan anderen. Dat zorgt soms voor





notitie:



fig. inrichten

notitie:






fig. overlast

fig. inrichten




fig. inrichten

trappenhal

fig. waterlekkage

fig. fig. zorg wegjagen en toewijding van ongedierte

fig. overlast

fig. gordijnen

Realisatie: Met steun Gefinancierd door:



fig. inrichten




fig. overlast

fig. inrichten binnentuin

DEAR HUNTER

fig. inrichten

trappenhal

fig. zorg en toewijding fig. fig. zorg inrichten

toewijding

trappenhal


fig. waterlekkage


fig. overlast

fig. gordijnen


notitie:





Moerwijk, alle kaarten op tafel. Cartopologie in transitie.

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?