NFM 39-22 web

NUMMER 39 • LENTE 2022 | WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL
new
FINANCIAL
MAGAZINE
SATISH KUMAR
ELEGANTE EENVOUD
GELD EN DIENSTVERLENING, ZO KAN HET OOK!
KEES KLOMP
ODE AAN THAY
GIJSBERT KOREN
WE ARE STEWARDS
THEMA
Internemen
MARK KULSDOM
EAT VEGAN
ALAN MCSMITH
DE LEIDER IN JEZELF
JOSETTE DIJKHUIZEN
SOLIDAIR ONDERNEMEN
FEMKE STRUIKSMA
DE WURGGREEP VAN
HET PATRIARCHAAT
JACK COX • JAC HIELEMA • NADINE MAARHUIS • KEES VAN DER STEL • IVO VALKENBURG

New Financial Forum
Samen werken aan
een nieuwe economie
Missie
De stichting New Financial Forum staat voor een nieuwe economie,
dienstbaar aan de samenleving. Vanuit de kernwaarden:
duurzaam, sociaal, inclusief en verantwoord.
Visie
De financiële sector is de bloedsomloop van de economie. Nu de
oude economie niet langer de samenleving gezond houdt, dient
de financiële sector een aanjagende rol te vervullen richting een
nieuwe economie.
Ambitie
De stichting New Financial Forum bundelt krachten, ideeën, inspiratie
en best practices van zowel financieel dienstverleners als innovatieve
ondernemers en bedrijven om gezamenlijk die nieuwe
economie versneld tot stand te brengen.
De stichting New Financial
Forum is opgericht in 2014 op
initiatief van Willem Vreeswijk.
Aegon, Allianz, a.s.r., Dazure,
De Goudse, HDI Global
Specialty, Lindenhaeghe,
Nationale Waarborg, Turien
& Co., Univé en Yellowtail zijn
partners van de stichting.
Dankzij hun support komt de
missie van de stichting een
stuk dichterbij: een nieuwe
economie, dienstbaar aan de
samenleving.
Dit doen we met drie pijlers:
• New Financial Inspiration biedt inspirerende praktijkvoorbeelden,
visies en ontwikkelingen uit de nieuwe economie door
middel van magazines, nieuwsbrieven, events, storytelling,
films en dialoogsessies.
• New Financial Activators is een netwerk dat vanuit haar sterke
wortels in de financiële wereld haar expertise wil inzetten om
ondernemers te helpen (verdere) stappen te zetten in de nieuwe
economie.
• New Financial Academy biedt opleidingen, trainingen en coaching
die zelfontwikkeling en nieuw leiderschap stimuleren vanuit
hart, hoofd en handen.
Werk mee aan een nieuwe economie en meld je aan
www.newfinancialforum.nl

INTERNEMEN
VOORWOORD
Internemen
Het thema van deze lente-editie is Internemen, een
zelfbedacht woord dat staat voor ondernemen en
interzijn. Dit is ondernemerschap gestoeld op de
overtuiging dat alle levende wezens met elkaar
verbonden zijn en dat er zonder ecologie geen
economie kan bestaan.
Is internemen dan iets nieuws? Welnee. Voorbeelden genoeg
uit het verleden. Alleen is de urgentie nog nooit zo groot
geweest. Steeds meer mensen die een bedrijf starten, keren de
huidige economische dogma’s de rug toe en geven op hun eigen
manier invulling aan internemen. Dat kan bijvoorbeeld
op basis van het steward-ownershipmodel. In deze edtie aandacht
voor onder meer YouBeDo, Moonback en Odin, duurzame
alternatieven voor Bol.com, Booking.com en de supermarkt.
Tevens in deze editie voorbeelden van andere bedrijven
die de wereld beter maken, zoals: De Clique, MUD Jeans,
i-did, Happy Tosti en The Dutch Weedburger.
Misschien wel de grootste les over duurzaamheid is te vinden
in het recent in het Nederlands vertaalde boek ‘Elegante
eenvoud’ van Satish Kumar (84), waar in deze editie uitgebreid
aandacht voor is. Volgens Kumar is eenvoud dé weg naar duurzaamheid.
Hij schrijft onder meer: “Gepast economisch handelen
baseert zich op juiste relaties met alle levende wezens
op aarde, ons thuis. Momenteel weten mensen
niet wat economie werkelijk betekent. “
Volgens Kumar zijn de pijlers van de echte
economie; land, arbeid en kapitaal. “Land
staat voor de hele natuur. Alles komt van het
land en alles keert terug naar het land. Management
van het land – van bomen, rivieren,
bergen, bossen, de bodem, dieren en vissen
– is de basis van echte economie. Maar de
“ER IS GEEN
ECONOMIE
ZONDER MILIEU”
overheid zegt: ‘Zorg voor milieu en natuur stagneert de economie.’
Maar feitelijk is er helemaal geen economie zonder
natuurlijk milieu. Daarom is land het eerste grondbeginsel
van de economie. En daarom vormt een juiste relatie tot het
natuurlijk milieu de basis van een goede economie.”
De tweede pijler ‘arbeid’ staat voor de verbeeldingskracht,
creativiteit en vaardigheden van mensen en de derde pijler
‘financieel kapitaal’ staat voor een ruilvorm om transacties
mogelijk te maken en daar moet het volgens Kumar dan ook
bij blijven. “We hebben behoefte aan een systeem dat deze
drie pijlers naar waarde weet te schatten binnen de context
van een geïntegreerd geheel.”
Een betere uitleg van Internemen zou ikzelf niet kunnen
geven.
In dit kader is het bijna onmogelijk om niet stil te staan
bij het overlijden van de boeddhistische zenleraar, monnik,
schrijver en vredesactivist Thich Nhat Hanh, die op 22 januari
2022 op 95-jarige leeftijd overleed, precies de dag dat mijn
moeder, als ze nog in leven was geweest, 95 jaar zou zijn geworden.
Het woord ‘interzijn’ is door hem bedacht en drukt
uit dat alles in een wederzijds afhankelijke relatie van elkaar
staat. Een bloem kan bijvoorbeeld alleen bestaan dankzij zon,
bodem, mineralen, water, warmte en wind. De bloem is er
omdat het andere er is. Als één van de factoren
ontbreekt, kan de bloem niet ontstaan en dus
niet bestaan. En zo geldt het voor alle levende
wezens op aarde.
Wie zo naar de wereld kijkt, zal daar ook
naar handelen. n
WILLEM VREESWIJK
willem@newfinancialforum.nl
LENTE 2022 NFM | 3

COLOFON
NEW FINANCIAL MAGAZINE HÉT PLATFORM
VOOR DE NIEUWE ECONOMIE
Een initiatief van Willem Vreeswijk
Nummer 39 van het New Financial Magazine
verschijnt in een oplage van 1500 exemplaren.
UITGEVER/HOOFDREDACTEUR
Willem Vreeswijk 06 10630149,
willem@newfinancialforum.nl
EINDREDACTEUR
Bibi Smissaert, bibi@bluebottle.nu
MEDEWERKERS
Jack Cox, Josette Dijkhuizen, Jac Hielema, Kees
Klomp, Nadine Maarhuis, Alan McSmith, Kees
van der Stel, Femke Struiksma, Ivo Valkenburg
6 12
SATISH KUMAR ELEGANTE EENVOUD KEES KLOMP ODE AAN THAY
FOTOGRAFIE
Peter Beemsterboer, Jeroen Berkhout, Jerome
Breton, Paul de Graaff, Laura Nijenhuis, Alfred
Oosterman, Guido Pijper, Frank Poppelaars,
Yke Ruessink, Sanne Schouwink
UITGAVE VAN
Stichting New Financial Forum,
Wapendragervlinder 29, 3544 DL Utrecht
BASISIONTWERP EN VORMGEVING
Peter Beemsterboer, www.beemsfoto.nl
ABONNEMENTEN
Een jaarabonnement (vier nummers) op het
New Financial Magazine kost € 44,95, excl
btw. Bedrijfsabonnementen op aanvraag:
willem@willemvreeswijk.com.
REPRODUCTIE
Overname van artikelen, tekeningen, foto’s
e.d. is slechts mogelijk na schriftelijke
toestemming van de Stichting New Financial
Forum
28 28
MARK KULSDOM EAT VEGAN
DRIEKANT THUISKOMEN OP
HET WERK
REALISATIE
Edicola Publishing bv
Postbus 2013, 7420 AA Deventer
info@edicola.nl / www.edicola.nl
COÖRDINATIE
Jolanda Leemhuis
DRUKWERK
Veldhuis Media, Raalte
38 42
NADINE MAARHUIS INTERNEMEN FEMKE STRUIKSMA
PUR SANG
PATRIARCHALE WURGGREEP
4 | NFM LENTE 2022

INHOUD
THEMA INTERNEMEN
INTERVIEW
14 Steward-ownership wint terrein in Nederland | Gijsbert
Koren (We Are Stewards)
14
GIJSBERT KOREN WE ARE
STEWARDS
BOEKBESPREKING
6 Eenvoud is de weg naar duurzaamheid | Satish Kumar
ODE
12 Ode aan Thay | Kees Klomp (lector Betekeniseconomie
Hogeschool Rotterdam)
BEST PRACTICE
20 Bedrijven die de wereld beter maken | De Clique, MUD
Jeans, i-did, Happy Tosti en The Dutch Weedburger
60 Leergang De Betekenis van Rijkdom | Testimonials van
Floris Koster, Leon van Gorp en Kim van den Anker
34
ALAN MCSMITH DE LEIDER
IN JEZELF
ESSAY
34 Spoorzoeken naar de leider in jezelf | Wildernisgids
Alan McSmith
38 Internemen pur sang | Nadine Maarhuis (MaatschapWij)
42 Hoe het patriarchaat ons allemaal in de wurggreep
houdt | Schrijfster Femke Struiksma
50 Solidair ondernemen als het nieuwe ondernemen |
Ondernemer Josette Dijkhuizen
54 Van jaloezie en hebzucht naar liefde en broederschap |
Coach Kees van der Stel
REPORTAGE
28 Driekant: thuiskomen op het werk | Ivo Valkenburg
50
JOSETTE DIJKHUIZEN SOLIDAIR
ONDERNEMEN
COLUMN
26 De moral van de markt | Jack Cox (Econsenso)
48 Ondernemen en interzijn | Jac Hielema
(Economy Transformers)
LENTE 2022 NFM | 5

INTERNEMEN
SATISH KUMAR: “EENVOUDIG
ZIJN IS NET ZO ESSENTIEEL
ALS EENVOUDIG LEVEN.”
6 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
Als er één iemand is die internemen zijn hele leven ademt, dan is
dat wel vredes- en milieuactivist, auteur, uitgever en oprichter van
het Schumacher College Satish Kumar (85). Van Kumar, die ooit
een vredespelgrimstocht van 13.000 kilometer liep, is het boek ‘Elegante
eenvoud’ in een Nederlandse vertaling verschenen. “De mens
zal duizenden jaren kunnen blijven voortbestaan als wij mensen
lichtvoetig op aarde lopen en een leven van elegante eenvoud leven
binnen de eenheid bodem, ziel en samenleving.”
Eenvoud is de weg
naar duurzaamheid
TEKST WILLEM VREESWIJK
Er zijn boeken die je nooit
meer loslaten en je drastisch
helpen je eigen richting te bepalen
en in te durven slaan.
Het werk van Kumar is dat
al voor vele duizenden mensen
geweest. In dit boek bundelt hij
zijn wijsheid, ervaringen en reflectie
die hij in vele decennia heeft opgedaan
en biedt hij een concreet uitzicht op
een beter leven voor mens, dier en planeet.
“Een hebzuchtige, consumerende
leefwijze buit de zwakkeren en de natuur
uit, dat is onvermijdelijk. Als consumenten
verspillen we hulpbronnen
en onze tijd en energie aan het najagen
van dingen die we niet nodig hebben.
We stellen hebzucht boven behoefte,
glamour boven elegantie en uitbuiting
boven behoud. Leven in overvloed
produceert afval, vervuiling en armoede”,
aldus Kumar die hiermee haarfijn
aanstipt waarom onze moderne wereld
niet sociaal en duurzaam is.
“Eenvoudig leven heeft niets met
luiheid of passiviteit te maken”, zo
schrijft hij in het voorwoord. “Onze
consumerende manier van leven maakt
ons juist lui, onbekwaam en passief. We
worden afhankelijk van mechanisatie,
industrialisering en massaproductie.
Het ideaal van elegante eenvoud is verbonden
met kunst en handwerk, met
het maakproces en met de kunst van
goed leven met minder. Eenvoud focust
op de kwaliteit van leven en niet op de
hoeveelheid materiële dingen.”
“ZOLANG WE GEEN VREDE
SLUITEN MET ONZE PLA-
NEET, ZULLEN INNERLIJKE
VREDE EN WERELDVREDE
ONBEREIKBAAR BLIJVEN”
Het mooie is dat Kumar altijd een uitweg
biedt. En die uitweg is eigenlijk
simpel. Eenvoud is de weg. In dit boek
schetst hij dan ook een uitgebreid en
allesomvattend ideaal van eenvoud. “Ik
onderzoek het ideaal van elegante eenvoud
op metafysisch en fysiek niveau.
Eenvoudig zijn is net zo essentieel als
eenvoudig leven. (…) Elegante eenvoud
is een spirituele weg en ook een praktische
manier van leven. Het is de voorbode
van harmonie en onderhoudt
het sociale weefsel. Elegante eenvoud
behoudt natuurlijke habitats en beschermt
culturen en gemeenschappen.
Elegante eenvoud zorgt even goed voor
het uiterlijk landschap van de ecosfeer
als voor het innerlijk landschap van de
ziel. Eenvoud leidt tot duurzaamheid.
Technologische innovaties alleen zijn
niet genoeg. We zullen onze huizen,
onze werkplekken en onze levens moeten
vereenvoudigen. Zo creëren we een
duurzamere wereld, nu en voor altijd.”
Volgens Kumar is eenvoud ook de
weg naar spiritualiteit. “Alle tempels,
LENTE 2022 NFM | 7

INTERNEMEN
kerken, moskeeën en heilige boeken
samen zullen ons niet kunnen helpen
als we niet ook eenvoudig denken en
onszelf bevrijden van de last van angst,
woede, ego en hebzucht. Met uiterlijke
en innerlijke eenvoud kunnen we geestelijk
vervuld leven in een stabiel milieu
en een sociaal rechtvaardige wereld.
Elegante eenvoud is net zo goed
een wereldbeeld als een leefwijze. Hierover
gaat dit boek.”
IDEALISME VERSUS REALISME
Kumar krijgt af en toe het verwijt dat
zijn visie te idealistisch is. Zijn antwoord
is steevast: “Je mag me gerust
een idealist noemen. Ja, ik ben een idealist.
Maar nu vraag ik jou: wat hebben
de realisten bereikt? Oorlogen? Armoede?
Klimaatverandering? De realisten
zijn al veel te lang aan de macht. Laten
we de idealisten een kans geven.”
Dat idealisme zat er bij Kumar al
vroeg in. Op achttienjarige leeftijd,
toen hij nog monnik was, vroeg zijn
leermeester Vinoba Bhave, een volgeling
van Ghandi, hem om mee te helpen
met de Land Gift Movement in India,
een vrijwillige landhervormingsbeweging.
Bhave vroeg grootgrondbezitters
namelijk om een zesde deel van hun
land vrijwillig te geven aan de armen.
Als een zesde deel van het land van India
werd herverdeeld onder de landloze
landarbeiders, dan zou iedereen in zijn
eigen levensonderhoud kunnen voorzien.
“Maar dat is toch te idealistisch”,
protesteerde de jonge Kumar. “Mensen
zullen hiertegen protesteren en denken:
dit is mijn land, ik heb het van
mijn ouders geërfd, dus waarom zou
ik het weggeven?” Bhave antwoordde:
“Hoe kan iemand het land bezitten. Het
is eigendom van de natuur. Hoe kun je
de lucht bezitten? Is iemand de eigenaar
van water? Zijn de zonnestralen
van iemand? We kunnen niet claimen
dat we de eigenaar van de natuur en
de basale elementen van het leven zijn,
maar we kunnen wel met hen samenleven.
Maar hoe dan ook, als we het land
niet delen, dan zullen de armen en bezitlozen
dit niet blijven accepteren. Zitten
we te wachten op een gewelddadige
revolutie? Is het niet beter om de verandering
op een verstandige, rationele en
vredige manier tot stand te brengen?”
En het werkte. Tussen 1951 en 1971
werden meer dan anderhalf miljoen
hectare land op soortgelijke wijze aan
Bhave gedoneerd die hiervoor meer
dan 160.000 kilometer door Inda had
gewandeld. Dit was sociaal activisme
op zijn best. Het laat ook zien wat sociaal
activisme voor elkaar kan krijgen
en hoe noodzakelijk het is, misschien
wel juist in deze tijd.
ZET THEE, STOP OORLOG!
En dat Kumar sociaal activisme praktiseert,
mag een understatement genoemd
worden. Zo is hij sinds 1973
Satish Kumar in 2019 op tachtigjarige
leeftijd op pelgrimstocht in Transsylvanië.
Foto: Jerome Breton
8 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
hoofdredacteur van Resurgence & Ecologist,
een magazine over ecologie, sociale
kwesties en spirituele waarden. In
1991 richtte hij het Schumacher College
op in Engeland, waar inmiddels
ruim 15.000 studenten over de hele wereld
een vernieuwende opleiding volgde
op het snijvlak van spiritualiteit, natuur
en economie. Hij werd geboren in
India en trad op negenjarige leeftijd toe
tot de orde van de Jain-monniken, een
orde die geweldloosheid omarmt. Op
zijn achttiende werd Kumar een leerling
van Bhave, die hem ervan wist te
overtuigen dat niet het klooster zijn bestemming
was maar de wereld. Toen Kumar
26 jaar was, las hij in de krant dat
de beroemde filosoof Bertrand Russell,
die op dat moment negentig jaar oud
was, naar de gevangenis was gestuurd
wegens protest tegen de nucleaire wapenwedloop.
Dit inspireerde Kumar tot
een drastische daad; hij besloot, samen
met zijn vriend E.P. Menon, een ‘pelgrimstocht
voor de vrede’ te gaan houden.
Het werd een bedevaarttocht van
bijna 13.000 kilometer zonder een cent
op zak naar de vier regeringsleiders die
toen over kernwapens beschikten.
Als eerste staken ze de grens met Pakistan
over, met wie India toen in oorlog
was. Een jonge Pakistaan, die van
hun vredestocht had gehoord, stond
hen enthousiast op te wachten. Hij
zei dat hij ook vrede wilde, omarmde
de twee pelgrims en zei dat hij niet begreep
waarom er oorlog gevoerd moest
worden. De jonge Kumar was verheugd
over zijn wijze reactie en zei: “Kwaad
denken zal nooit vrede brengen. Als we
als Indiërs gaan, ontmoeten we Pakistani,
Russen of Amerikanen. Als we als
hindoes gaan, ontmoeten we moslims,
christenen, boeddhisten en joden. Als
we als volgeling van Gandhi gaan, ontmoeten
we kapitalisten, communisten
of socialisten. Dit zijn allemaal labels
die ons van elkaar scheiden. Ik wil niet
als Indiër, hindoe of volgeling van Gandhi
gaan. Ik wil gewoon als mens gaan,
dan kom ik waarheen ik ook ga andere
mensen tegen en dan kan ik met iedereen
vriendschap sluiten. Wanneer we
“ALS DE KENNIS VAN ONS
THUIS ONTBREEKT, HOE KUN
JE HET DAN MANAGEN?”
als mensen komen, dan ontmoeten we
mensen.”
Tijdens hun vredestocht die ruim
twee jaar in beslag nam, moesten ze
drie dagen in de gevangenis doorbrengen.
Tijdens een virtuele chat fire in
2021 vertelde hij aan de activators van
het New Financial Forum: “In Georgië
ontmoette ik een oude vrouw. Ik vertelde
haar dat ik een vredestocht maakte
en onderweg de wereldleiders een
bezoek bracht. Zij bracht ons naar de
theefabriek waar ze werkte en gaf mij
vier theebuideltjes mee die zij theezakjes
vol liefde noemde en verzocht me
of ik dit aan de vier wereldleiders wilde
overhandigen. ‘Vertel ze dat dit geen
gewone thee is, maar vredesthee. En
mocht het gekke idee om op de kernbomknop
te drukken ooit in u opkomen,
tel dan alstublieft even tot tien
en drink een vers kopje van deze vredesthee.
Dat geeft u even de tijd om te
bedenken dat uw kernwapens niet alleen
vijanden zullen doden, maar alle
mannen, vrouwen, kinderen, bossen,
vogels, meren, oftewel al het leven. Dus
denkt u nog een keer goed na en druk
niet op die knop’.”
Kumar slaagde erin de theebuideltjes
aan de machthebbers van Rusland,
Engeland en de Verenigde Staten
te overhandigen, in Frankrijk lukte dit
niet. “De president weigerde me te ontvangen.
Ik nam plaats voor de ingang
van zijn residentie en weigerde te vertrekken.
Uiteindelijk werd ik opgepakt
en in de gevangenis gezet. Ze wisten
niet wat ze met me aan moesten. Na
drie dagen heeft de hoofdcommissaris
van Parijs mij beloofd het theebuideltje
persoonlijk aan de president te
overhandigen, wel met de voorwaarde
dat ik zo snel mijn voeten me konden
dragen Frankrijk moest verlaten”, aldus
Kumar tijdens de digitale chatfire.
En zo lezen we in zijn boek: “We deden
ons best om goede ambassadeurs
voor de arbeiders van de theefabriek
aan de Zwarte Zee te zijn en deze krachtige
vredesthee werkt nog steeds door.
Er zijn nog altijd geen kernwapens gebruikt
en hopelijk zal dit zo blijven.
Maar de bommen liggen er nog wel en
zolang ze er zijn zal ik actie blijven voeren
voor ontwapening. Dat is mijn belofte
als vredesactivist.”
In het boek wordt ook de ontmoeting
met Bertrand Russell beschreven.
“Dat was een moment van grote vreugde
en inspiratie. Na ons lange gesprek
en de vele verhalen over onze avonturen,
bood Lord Russell ons thee met
cake aan terwijl hij zei: ‘Zet thee, stop
oorlog!’”
EENVOUDIG LEVEN
Tijdens zijn tocht van 13.000 kilometer
werd Kumar zich ervan bewust dat hij
gedragen wordt door de aarde, wordt
gevoed door de natuur, onderhouden
door rivieren, bossen, bloemen en wildernis.
“Zolang we geen vrede sluiten
met onze planeet, zullen innerlijke
vrede en wereldvrede onbereikbaar
blijven. (…) Een fundamenteel gegeven,
is dat we leven op een planeet met beperkte
voorraden en dat we het ons
daarom niet kunnen veroorloven om
onbeperkt te consumeren, vervuilen en
verspillen. Eenvoudig leven is een voorwaarde
voor vrede. Ook al was er geen
gebrek aan hulpbronnen en grondstoffen,
dan nog is voortdurende economische
groei een last omdat het onnodig
veel rommel en overbodige spullen produceert.
Mensen noemen dit een hoge
levensstandaard en voeren oorlog om
hem te beschermen. In werkelijkheid is
dit een oorlogseconomie en een groot
obstakel voor een gelukkig, prettig, vredig
en vrij leven. Daarom is eenvoudig
leven ook een voorwaarde voor een spiritueel
leven.”
LENTE 2022 NFM | 9

INTERNEMEN
“Wanneer we als mensen komen, dan ontmoeten
we mensen.”
Voor Kumar is het evident dat eenvoud
begint in de kindertijd. “Een kind is als
een zaadje. Met de juiste voorwaarden
heeft het zaadje de potentie om dat wat
het in zich draagt ook daadwerkelijk te
worden. Een eikel wordt een eik, een appelzaadje
een appelboom. Het is niet de
taak van een tuinman, een boswachter
of boer om van een eik een es te maken,
of van een appel een peer. Zo ook dienen
leraren, als een kind naar school
gaat, de kwaliteiten van een kind te
herkennen: is dit kind een appel of een
peer? Jammer genoeg observeren leraren
in onze hedendaagse scholen nog
zelden de kwaliteiten van een kind.
Kinderen moeten in een economisch
systeem passen. Kinderen moeten worden
wat de economie vraagt. (…) Maar
in een ideaal en goed onderwijssysteem
hoeven kinderen zich niet aan te passen
aan de economie, hierin wordt de
economie juist aangepast aan het kind.
Bovendien horen kinderen zich voor te
kunnen bereiden op een vervullend en
gelukkig leven.”
“VOORTDURENDE
ECONOMISCHE GROEI IS
OOK EEN LAST OMDAT HET
ONNODIG VEEL ROMMEL
EN OVERBODIGE SPULLEN
PRODUCEERT”
BETROKKEN
Kumar is al jaren betrokken bij de stichting
New Financial Forum. Het idee om
de stichting New Financial Forum op te
richten, ontstond in 2010 tijdens een
congres waarbij Kumar een van de sprekers
was. Zo’n 500 deelnemers zaten op
het puntje van hun stoel. Hij legde onder
meer uit dat we de oude definitie
van economie weer zouden moeten omarmen.
“Het woord ‘economie’ stamt af
van de Griekse woorden ‘oikos’ en ‘nomos’.
‘Oikos’ betekent huis, in de zin
van familie, leefomgeving, dorp, land,
wereld. ‘Nomos’ betekent regels. De economie
is niets meer of minder dan het
management van de wereld. De economie
is echter onlosmakelijk verbonden
met ecologie (kennis van ons thuis). Als
de kennis van ons thuis ontbreekt, hoe
kun je het dan managen?”
Samen met organisators Ivo Valkenburg
en Lili Baumann wandelden we
in 2019 een week lang met Satish Kumar,
zijn vrouw en zo’n dertig alumni
van het Schumacher College in de
bergen van Transsylvanië. Begin 2021
opende Kumar een nieuw hoofdstuk
van het New Financial Forum waarbij
het Forum inspiratie koppelt aan een
academy en een netwerk van activators.
Satish Kumar is nog altijd een zeer
belangrijke inspiratiebron van de stichting
New Financial Forum. n
10 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
Betekeniseconomie:
Ode aan Thay
Op 21 jarige leeftijd maakte ik
een reis naar Thailand die mijn
leven grondig zou veranderen.
Ik stond destijds op het punt om
mijn studie Politicologie af te
ronden en was een anarchist in
hart en nieren. Ik wist wel dat
Thailand een boeddhistisch land
was, maar daar vond ik vooral
van alles van. Ook boeddhisme
was opium van het volk. Vond ik.
Tot die dag dat ik nietsvermoedend
een tempelcomplex binnenliep
om een paar foto’s te maken.
TEKST KEES KLOMP | BEELD ALFRED OOSTERMAN
Ik liep op een soort gigantische
binnenplaats af op een al even gigantisch
Boeddhabeeld, en er gebeurde
iets onverwachts met me.
Ik voelde een soort warme gloed
in mijn borst. Heel fysiek. En deze
gloed voelde goed. Het was heel heftig
maar totaal niet eng. En tegelijkertijd
met de warmte die mijn borstkas vulde,
hoorde ik een stemmetje in mijn hoofd
zeggen ‘ga een boek kopen en over het
boeddhisme lezen’. Dat ben ik gaan
doen; het werd het boek ‘In Het Hart
van Boeddha’s Leer’ van Thich Nhat
Hanh. Dat boek heeft mijn leven in één
ogenblik ingrijpend veranderd. Elke pagina
die ik las was een ware mokerslag.
Elke pagina was gevuld met de dingen
waar ik als geëngageerd mens al jaren
mee in de weer was, maar dan allemaal
met een positieve insteek in plaats van
de negatieve insteek die ik gewend was.
Ik was anti-haat, maar in dit boek las
ik opeens dat je ook pro-liefde kon zijn.
Ik was helemaal verkocht, voelde tot in
mijn diepste diepten dat het boeddhis-
Kees Klomp: “Geen Thich Nhat Hanh, geen
Betekeniseconomie…”
12 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
me mijn pad was, en ben dat gaan bewandelen.
BLOEM
In eerste instantie deed ik dat jaren
parttime. Ik werkte als adviseur bij grote
reclamebureaus, en was een devote
boeddhist by night (die welzijn voor
alle levende wezens wenste) en een typische
marketingman by day (die bedrijven
hielp om hun producten te verkopen
ook al waren deze allesbehalve
goed voor alle levende wezens). Rond
2005 was ik bij een dharmalezing waarin
een van Thich Nhat Hanh’s monniken
ons aanwezigen een bloem voorhield
en vroeg wat we zagen. Eén van
de aanwezigen zei vrijwel meteen “een
bloem”. De monnik knikte en vroeg of
we misschien nog meer konden zien.
Een andere deelnemer antwoordde
dat de bloem bestond uit verschillende
bloem-onderdelen: een stengel, blaadjes,
meeldraadjes. De monnik knikte
wederom en vroeg ons desondanks
om nog meer te zien in de bloem. Het
bleef stil totdat de monnik ons een
vraag stelde: “Zien jullie het zaadje in
de bloem? Want een ding is zeker, geen
bloem zonder zaadje. En zien jullie de
bodem in de bloem? En de zon? En het
regenwater? Zien jullie dat de bloem
geen ding is, maar een samenwerking
van het hele universum? De bloem inter-is.
Haal een van deze niet-bloemelementen
weg en de bloem kan niet
ontstaan en bestaan. Geen zaad, geen
bloem. Geen zon, geen bloem. Geen regen,
geen bloem.”
FUNDAMENT
Ik weet nog dat ik dagen in de war was
van dit leermoment. Niet alleen zorgde
dit bloem-voorbeeld van interzijn (interbeing)
dat ik Karma – het afhankelijke
ontstaan en bestaan der dingen –
eindelijk écht begreep, het zorgde vooral
ook voor een radicale verandering in
mijn professionele leven. Als alles in
een interzijn-relatie verkeert, heeft alles
wat ik doe impact op alles. Altijd.
Ik kan geen activiteiten ontplooien
die geen invloed uitoefenen op al het
“MY ACTIONS ARE MY ONLY
TRUE BELONGINGS. MY
ACTIONS ARE THE GROUND
ON WHICH I STAND.”
andere leven op aarde. Dat is onmogelijk.
Daarmee is er eigenlijk geen sprake
van maatschappelijke verantwoordelijkheid
als deugd. Het is niet goed
dat mensen goed doen voor de wereld.
Er is feitelijk gezien sprake van maatschappelijke
aansprakelijkheid. Ik ben
ten alle tijden aansprakelijk voor mijn
gedrag; of ik me daar nou bewust van
ben of niet. Elk gedrag sorteert altijd effect.
Zoals Thay het ooit zo prachtig verwoordde:
“My Actions are my only true
belongings. My actions are the ground
on which I stand.”
NORM
Goed doen is daarmee niet langer een
uitzonderlijke deugd, maar de norm.
We kunnen niet anders dan goed doen,
omdat alleen onze goede daden tot goede
gevolgen kunnen/zullen leiden. Ik
besefte me dat ik ook professioneel allin
moest gaan. Ik kon geen enkele concessie
meer doen aan de interzijn-werkelijkheid,
nam ontslag bij het prestigieuze
reclamebureau waar ik werkte,
begon mijn bedrijfje Karmanomics, en
probeerde een gedachtegoed te ontwikkelen
wat het goed doen van bedrijven
tot norm verhief. Ik noemde dat gedachtegoed
Betekeniseconomie. n
LENTE 2022 NFM | 13

INTERNEMEN
Het model van steward-ownership helpt ondernemers om het langetermijnbelang
van bedrijf en maatschappelijke missie te borgen.
Mooie voorbeelden hiervan zijn YouBeDo, Moonback en Odin, duurzame
alternatieven voor Bol.com, Booking.com en de supermarkt.
We laten ons gidsen door Gijsbert Koren, die als oprichter van We
Are Stewards het liefste alle aandeelhouders weer zoveel mogelijk
waarde ziet toevoegen aan de kwaliteit van leven op aarde.
Steward-ownership wint terrein in Nederland
Stevig fundament
voor duurzame
keuzes
TEKST IVO VALKENBURG | BEELD FRANK POPPELAARS
Het idee om als onderneming
een positieve impact te leveren
aan de samenleving
is zo oud als de weg naar
Kralingen. “Vergeet nooit
je menselijkheid en respecteer
menselijke waardigheid in je
omgang met anderen”, stelde Robert
Bosch al in 1920. Hij was de oprichter
van het technologiebedrijf Bosch met
inmiddels wereldwijd zo’n 395.000 medewerkers.
Maar liefst 92 procent van
de aandelen zijn in het bezit van de
Stichting Robert Bosch om veilig te stellen
dat de maatschappelijke doelstelling
van het bedrijf boven aandeelhouderswaarde
blijft gaan. Klassieke bedrijven
zoals Carlsberg, Triodos Bank, De
Efteling, De Groene Amsterdammer,
Novo Nordisk en Maersk volgen eenzelfde
soort strategie. Uit onderzoek blijkt
dat Nederlandse ondernemers meer
gedreven worden door het streven om
een verschil te maken in de wereld, dan
door de wens om rijk te worden en veel
te verdienen. Steward-ownership helpt
ondernemers hun maatschappelijke
missie te borgen.
KERN
“Kern van steward-ownership is dat
een bedrijf ‘van zichzelf’ is en bestaat
om zijn missie te dienen”, aldus Koren.
“Er is altijd sprake van zelfbestuur, omdat
het stemrecht ligt bij mensen die
Robert Bosch, oprichter van het bekende
technologiebedrijf, legde in zijn testament
vast dat het bedrijf van zichzelf moest blijven.
Van de winst gaat 92 procent naar een
stichting, waardoor in de praktijk bijna
400.000 medewerkers wereldwijd winst genereren
voor goede doelen.
14 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
betrokken zijn bij het bedrijf. Dit zeggenschap
kan niet worden verkocht. De
winst van het bedrijf dient de missie.
Winst wordt geherinvesteerd in het bedrijf
en/of gedoneerd in lijn met de missie
van het bedrijf. Steward-ownership
is een alternatieve eigendomsstructuur
die ervoor zorgdraagt dat winstmaximalisatie
automatisch overgaat in het
willen maken van zoveel mogelijk positieve
impact. De maatschappelijke
doelstelling gaat boven de aandeelhouderswaarde.
Zeiss, het Duitse optische
productiebedrijf, is een van de eerste
voorbeelden van een modern stewardowned
bedrijf dat al meer dan honderd
jaar bestaat. Zeiss, die na het overlijden
van de oprichter, Carl Zeiss, overging
naar steward-ownership. De Carl Zeiss
Foundation is de enige eigenaar van
Zeiss, en de statuten van het bedrijf zorgen
ervoor dat het bedrijf niet kan worden
verkocht en dat de winsten worden
geherinvesteerd of gedoneerd voor het
algemeen welzijn. Zeiss kiest ervoor om
een groot deel van haar winst ten gunste
te laten komen van de bevordering
van onderwijs en wetenschap. In Duitsland
beheren ze op dat gebied één van
oudste en grootste fondsen.”
VOORDELEN
“Er zijn allerlei motivaties om ervoor te
kiezen”, zegt Koren. “Michael van Loenen,
mede-oprichter van YouBeDo, vatte
het onlangs tijdens één van onze seminars
kernachtig samen. Je haalt de
angel uit het rendementsdenken. ‘Je investeerders
zijn betrokken, maar niet
beslissend. De funding bij steward-ownership
gaat over veel meer dan alleen
geld, zoals bijvoorbeeld ook kennis van
mensen, verbinding met netwerken en
andere resources.’ Steward-ownership
helpt een bedrijf om zich volledig op
de missie te richten. De traditionele invloed
van aandeelhouders verdwijnt
door onderscheid te maken tussen
het financiële eigendom en de zeggenschap.
Er is niemand die nog kan profiteren
ten koste van het bedrijf, de samenleving
of de planeet. Uit Deens onderzoek
is ook naar voren gekomen dat
de weerbaarheid van steward-owned
bedrijven wordt vergroot. De kans dat
het bedrijf over veertig jaar nog bestaat
wordt zesmaal groter ten opzichte van
reguliere ondernemingen. Ondernemers
in ‘de nieuwe economie’ die meer
van betekenis een maatschappelijk bijdrage
willen leveren, zien steward-ownership
als een fundament om veel eenvoudiger
duurzame keuzes te maken.
Het model dwingt hen niet om te kiezen
tussen de meeste winst of de juiste
optie voor bedrijf en samenleving.”
GIJSBERT KOREN: “DE
WINST VAN EEN BEDRIJF
DIENT DE MISSIE.”
Koren: “In dit verband maakte VPRO Tegenlicht
in april 2020 een uitzending onder
de titel ‘Goed geld verdienen’ met
portretten van ondernemers die bewust
kiezen voor andere bedrijfsmodellen.
Ze willen daarmee voorbij het
kortetermijndenken. Mocht je deze uitzending
hebben gemist, dan is het beslist
de moeite waard om deze alsnog
te gaan kijken. Je ziet dan bijvoorbeeld
hoe de Deense bierbrouwer Carlsberg
er al in 1876 ervoor koos om te ondernemen
ten dienste van de samenleving,
LENTE 2022 NFM | 15

INTERNEMEN
in plaats van slaaf te worden van de
aandeelhouder. De huidige topman is
de Nederlander Cees ’t Hart. Duidelijk
wordt hoe bedrijven, gefixeerd op winstmaximalisatie
en aandeelhouderswaarde,
de afgelopen decennia hun oorspronkelijke
doel uit het oog verloren.
Ze ontwrichtten zo planeet en samenleving,
in plaats van eraan bij te dragen.
Met als resultaat bijvoorbeeld zeeën vol
plastic, een opgewarmde aarde, groeiende
ongelijkheid, een wereldwijde
bankencrisis en een verdubbeling van
het aantal daklozen in Nederland. Het
kan ook anders. Gelukkig zie ik steeds
meer bedrijven kiezen voor alternatieve
bedrijfsmodellen. De aandacht voor andere
eigendomsstructuren groeit.”
PRAKTIJK
Als consument lijkt het steeds eenvoudiger
te worden om bewust te kiezen
voor bedrijven die werken aan een menselijke
economie? Gijsbert Koren haalt
drie praktijkvoorbeelden aan van steward-ownership
bedrijven.
Moonback, het eerlijke alternatief.
Cees ’t Hart is CEO van Carlsberg dat miljoenen
stopt in COVID-onderzoek. Het eigendom
van de bierbrouwer is in handen van de
Deense Royal Academy of Science. Het stemrecht
ligt voor 75 procent bij deze goededoelenorganisatie
op het gebied van onderwijs
en wetenschap.
Moonback
“Moonback is een eerlijke boekingssite
voor gasten én hotels. Moonback is
een initiatief van een groep ervaren ondernemers.
Ze laten zien dat een boekingssite
ook op een ethische manier
kan bestaan, zonder gegraai. Geen namaakschaarste
van kamers die bijna op
zijn, wél een positieve gebruikerservaring.
Geen hoge commissies voor hotels,
maar juist een lagere bijdrage. Medio
2021 lanceerde Moonback de eerste
versie van hun eerlijke boekingssite.
Moonback ging in 2020 van start onder
de naam Beterboeken.”
“Niels Meijssen, mede-oprichter
van Moonback, kwam tijdens het begin
van de coronapandemie terug van een
reis en las bij thuiskomst dat Booking.
com staatssteun had aangevraagd. Een
bedrijf dat een jaar eerder nog miljarden
aan haar aandeelhouders had uitgekeerd,
klopte bij de belastingbetaler
aan. Het wrong bij Niels al langer dat
16 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
Booking.com hotels volledig afhankelijk
had gemaakt en hen een steeds hogere
commissie vroeg, met hotelgasten
als betaler van de rekening. De staatssteun
was voor Niels de druppel. Hij
kondigde op Linkedin aan een eerlijk
en steward-owned alternatief te willen
starten dat hotels en hotelgasten dient
in plaats van beleggers spekt. Hij ontving
bijna veertigduizend steunbetuigingen
en haalde in een mum van tijd
2 miljoen euro met crowdfunding op
om van start te gaan.”
“Niels is één van de ondernemers
die voor steward-ownership kiest. Hij
herdefinieert de spelregels van ondernemen
fundamenteel en brengt ze in
lijn met zijn intenties. Moonback bestaat
om zijn missie ten uitvoer te brengen
en verschil te maken in de wereld.”
https://moonback.com
“BESLISSINGEN
GEBASEERD OP EEN ZO
GROOT MOGELIJK BELANG;
DAT IS INTERNEMEN”
YouBeDo
“Op de website van de stichting New
Financial Forum zie ik YouBeDo als de
huisleverancier voor de boeken staan.
Het is een online boekwinkel. Het duurzame
alternatief voor bol.com. Van je
aankoopbedrag gaat altijd 12 procent
naar een goed doel dat je zelf kiest. De
oprichters van Youbedo proberen op
die manier bij te dragen aan een eerlijkere
verdeling van de enorme overvloed
die er op aarde is, maar niet iedereen
in dezelfde mate bereikt. Youbedo
hoopt via boekverkoop een grote
donatiestroom op gang te brengen. Met
succes, want inmiddels is zo’n 580.000
euro gedoneerd.”
“Oprichters Michael van Loenen en
Bert van Ingen hebben een aantal gemene
delers. Eén van de belangrijkste
delers is het gevoel van onbegrip. Hoe
kan het toch zo zijn dat we, na honderdduizend
jaren van menselijke ontwikkeling,
nog steeds niet in staat zijn
om een balans te creëren in de wereld.
Er is een enorme overvloed, we zijn alleen
niet bereid om deze overvloed met
elkaar te delen. Vanuit deze verbazing
en toch ook wel frustratie, bedachten
de oprichters dat het tijd werd voor
een nieuw systeem. Zich realiserend
dat vooral het economische systeem invloed
heeft op het niet eerlijk (her)verdelen
van de overvloed, kwamen ze tot
de conclusie dat er een nieuw systeem
moest komen dat zorgt voor een herverdeling
van geldstromen. Geldstromen
die normaal gesproken naar de top van
de economische piramide zouden gaan
(lees aandeelhouders), laten terugvloeien
naar mens, dier en natuur die deze
geldstromen goed kunnen gebruiken.”
https://www.youbedo.com
Odin
“De visie van Odin is dat je met elke
euro die je uitgeeft aan boodschappen
een keuze maakt. En mede bepaalt hoe
de wereld eruit ziet. Wanneer je boodschappen
doet bij Odin doe je dat bij
een coöperatie met eigen winkels, een
groothandel, een bezorgdienst en ruim
150 afhaalpunten. Daarnaast heeft
Odin een eigen imkerij en boerderij. Al
sinds de oprichting in 1983 koopt Odin
direct in bij boeren, tuinders, bakkers,
slagers, wijnboeren, pastamakers, chocolatiers
en vele andere kwaliteitsproducenten.
Iedereen kan mede-eigenaar
worden van de coöperatie. Hierdoor is
Odin eigendom van bijna 14.000 leden
en het aantal groeit snel.”
“Alle winkels en distributiecentra
van Odin zijn biologisch gecertificeerd.
Het assortiment levensmiddelen sowieso
100 procent biologisch. Maar ook het
non-food assortiment is duurzaam en
heeft een keurmerk op dat gebied. Ver-
Michael van Loenen: “Inmiddels 580.000
euro gedoneerd aan goede doelen.”
LENTE 2022 NFM | 17

INTERNEMEN
“STEWARD-OWNERSHIP
HELPT ONDERNEMERS HUN
MAATSCHAPPELIJKE
MISSIE TE BORGEN”
der moet elke winkel ieder jaar extra
doelen realiseren. Er wordt ook hard gewerkt
aan het voorkomen van voedselverspilling.
De inkopers kopen scherp
in. Hierdoor houden ze weinig producten
over en gaat er bijna niets over de
datum. Oftewel, er is weinig ‘derving’.
Houden sommige winkels toch producten
over, dan zijn er verschillende dingen
die zij doen om er voor te zorgen
dat deze producten toch nog goed gebruikt
worden. Alle Odin winkels zijn
bijvoorbeeld aangesloten bij ‘Too Good
To Go’. In Arnhem worden overgebleven
groenten en fruit gebruikt door
restaurants. In Alkmaar gaat een deel
van de overgebleven voedingsmiddelen
naar dieren van het Ekodorp.”
https://www.odin.nl
“De oprichters van Odin hebben in
1983 ook de Stichting Sleipnir opgericht.
Sleipnir is het achtbenige paard
van Odin, de god uit de noordelijke mythologie.
Zoals Sleipnir Odin draagt, zo
draagt het bedrijfskapitaal de ondernemer.
Met de Stichting Sleipnir wordt gestreefd
naar een vernieuwing van de bestaande
sociale verhoudingen. Zij doet
dat op basis van de sociale impuls van
de antroposofie, zoals deze door Rudolf
Steiner is geïnitieerd. In het bijzonder
de sociologische basiswet; de
sociale hoofdwet en de sociale driegeleding
vormen voor Stichting Sleipnir en
de betrokken ondernemers fundament
en inspiratie. Zo hopen zij bij te dragen
aan een wereld waarin mensen vrij, gelijkwaardig
en menswaardig kunnen leven
en werken. In 2018 is daarnaast de
Coöperatie Sleipnir opgericht om andere
bedrijven te helpen met neutraliseren
van bedrijfskapitaal, het zorgdragen
voor continuïteit in afstemming
met de gehele ondernemingsketen, van
producent tot consument. De bij Stichting
Sleipnir aangesloten bedrijven zijn
geen privébezit, maar ‘van zichzelf’.”
“Om de economie dienstbaar te maken
aan de mens, is het nodig om beslissingen
te nemen die niet op een deelbelang
(bijvoorbeeld een groeps- of eigenbelang)
zijn gebaseerd maar die worden
genomen met het oog op een zo groot
mogelijk belang. Dat is internemen. Op
die manier praktiseren de deelnemers
het natuurlijke uitgangspunt dat alles
met alles is verbonden.” n
https://sleipnir.nl
Alle producten van Odin zijn 100 procent
biologisch en het liefst biodynamisch.
Gijsbert Koren:we Are Stewards
Gijsbert is oprichter van We Are Stewards
en pionier op het gebied van
crowdfunding. Hij heeft bijgedragen
aan de opkomst en ontwikkeling
van crowdfunding in Nederland.
Met We Are Stewards wil Gijsbert
steward-ownership in Nederland op
de kaart te zetten en ondernemers
en investeerders helpen om met
steward-ownership hun impact te
maximaliseren. “Steward-owned bedrijven
kunnen onze wereld mooier
maken. We helpen ondernemers en
investeerders om met steward-ownership
hun impact te maximaliseren.”
We Are Stewards is een partner
van Purpose, wereldwijd voorloper
op het gebied van steward-ownership.
Samen ontwikkelen ze bijvoorbeeld
blueprints voor statuten, zodat
ondernemers, investeerders en
notarissen een houvast hebben.
https://www.wearestewards.nl
https://purpose-economy.org
18 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
Alleen al in Nederland zijn er talloze ondernemingen die de wereld
elke dag daadwerkelijk mooier maken. Ze doen het niet omdat het zo
mooi aansluit bij de trends van vandaag, maar doen het van binnenuit,
juist omdat het hun bestaansreden is. Het mooie is dat deze ondernemingen
ook succesvol zijn en dat iedereen die klant wordt van
zo’n onderneming ook zelf de wereld weer een beetje mooier maakt.
In de herfsteditie 2021 van het New Financial Magazine was er aandacht
voor Pieter Pot, SOCOCO, Verfgroen en Sprinklr. Dit keer: De
Clique, MUD Jeans, i-did, Happy Tosti en The Dutch Weed Burger.
Bedrijven die de
wereld beter maken
SAMENSTELLING WILLEM VREESWIJK
Afvalvrije samenleving
Word je ook zo moedeloos van die
enorme hoeveelheden organische
resten, zoals koffiedik, sinaasappelschillen
en etensresten, die elke dag
weer in verbrandingsovens verdwijnen?
Zou je hier wat aan willen doen, maar
moet het niet teveel gedoe worden? Ga
dan eens te rade bij De Clique. Zij halen
niet alleen je ‘afval’ op, maar hergebruiken
de grondstoffen, maken er
weer heerlijke nieuwe producten van,
zoals bier en bitterballen. Iedereen kan
meedoen. En dat leidt dan tot afvalvrije
scholen, bedrijven, bloemisten, supermarkten,
kantines, evenementen.
De Clique werd in 2019 in Utrecht
opgericht door vijf ondernemers waaronder
Bas van Abel en Anja Cheriakova.
Zij brachten jarenlange ervaring mee
in het starten – en opschalen – van succesvolle
social enterprises in de afval-,
distributie- en technologiesector, zoals
de Fairphone en BinBang. Inmiddels
telt het team zeventien medewerkers,
doen honderd bedrijven in de regio
Utrecht mee, wordt er iedere maand
meer dan 10.000 kilo Utrechtse grondstoffen
hergebruikt en ruim 6.000 kilo
CO2 bespaard. En dit is nog maar het
begin. De missie is om dit initiatief tot
een wereldwijd succes te maken.
Van Abel is initiatiefnemer van de
Fairphone, de enige echt duurzame
en menselijke smartphone ter wereld.
Deze startup is inmiddels uitgegroeid
tot een internationaal succes met meer
dan honderd medewerkers. “Het leuke
aan het zelf starten van een onderneming,
is dat je nog echt kunt bouwen”,
aldus Van Abel op de website
van De Clique. Met de nieuwe onderneming
wil hij opnieuw een systeemverandering
teweeg brengen op sociaal
en duurzaam vlak. Om dit te bereiken,
verzorgt de onderneming ook presentaties,
communicatietrajecten en weet
het medewerkers en klanten van bedrijven
te enthousiasmeren.
Volgens Van Abel is wat De Clique
doet op zich niet vernieuwend, maar is
de combinatie van activiteiten dat wel.
“Het ophalen, verwerken en terugleveren
van producten aan klanten waarmee
we werken, maakt dat we kunnen
laten zien dat het economisch rendabel
en schaalbaar is.”
20 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
De Clique maakt duidelijk dat grondstoffen
altijd waarde hebben. “Als we
dit duidelijk maken en laten zien dat
het werkt, dan kan de systeemverandering
vorm krijgen.”
Van Abel weet als ervaringsdeskundige
dat pionieren niet zonder schokken
of stoten gaat. “Als je niet van dilemma’s
houdt, dan moet je niet sociaal
gaan ondernemen. Juist jonge
ondernemingen zijn wendbaar en kunnen
blijven innoveren en snel inspelen
op nieuwe uitdagingen.”
De Clique maakt duidelijk dat grondstoffen waarde hebben.
www.declique.nl
Circulaire kledingindustrie
Het kan anders. Ook in de vervuilende
en oneerlijke kledingindustrie.
Daarom richtte Bert van Son in 2013
MUD Jeans op. Met het meest populaire
kledingstuk, de spijkerbroek, wilde hij
laten zien dat ook de kledingindustrie
gebaseerd kan zijn op circulaire principes.
“Op dit moment bestaan onze jeans
Jeans die niet ten koste gaan van mens en planeet.
uit 23 tot 40 procent gerecycled katoen.
Het recycleproces bespaart katoen,
maar is toch duurder dan de productie
van nieuw katoen. Dat komt omdat wij
uitgaan van de echte kostprijs en dat is
eerlijker richting mens en natuur.”
Elk jaar worden meer dan twee miljard
nieuwe spijkerbroeken geproduceerd.
Voor één spijkerbroek is gemiddeld
7.000 liter water nodig, terwijl
meer dan één miljoen mensen in de wereld
geen toegang hebben tot drinkwater.
Ook is er voor één spijkerbroek 180
meter stiksel nodig. Minder dan één
procent van het materiaal dat wordt gebruikt
om een spijkerbroek te produceren,
wordt gerecycled tot nieuwe kleding.
De helft van de kledingstukken
wordt binnen een jaar weggegooid. Bij
elkaar is de kledingindustrie goed voor
ongeveer tien procent van de totale CO2-
uitstoot in de wereld. Daarnaast is de
katoenproductie verantwoordelijk voor
zestien procent van het totale gebruik
van insecticiden en pesticiden wereldwijd.
Ook wordt de kleding onder erbarmelijke
omstandigheden gemaakt. Grote
Westerse kledingmerken jagen maximale
winst na die ten koste gaat van
mens en planeet. Als je dat weet, wil je
alleen nog maar Mud Jeans dragen.”
MUD Jeans bestaan uit gerecycled
en biologisch katoen. “We gebruiken
gedrukte labels in plaats van leren patches.
In al ons doen en laten staat voorop
dat er in het gehele productieproces
geen dieren, planten of mensen worden
geschaad. We maken geen gebruik
van vervuilende technieken die in de
LENTE 2022 NFM | 21

INTERNEMEN
rest van de kledingindustrie vaak nog
schering en inslag zijn.”
Elk besluit dat door MUD Jeans
wordt genomen, is gestoeld op de uitgangspunten
van de circulaire economie.
“Onze missie is een wereld zonder
afval. We redden elk jaar vele duizenden
spijkerbroeken van de afvalberg.
Dit doen we door het innemen van
oude spijkerbroeken die voor meer dan
96 procent uit katoen bestaan. Deze
jeans sturen we naar de recyclefabriek
Recovertex in Spanje.”
“Zodra we een omzet van zo’n 10
miljoen euro hebben bereikt, gaan we
onze kennis en ervaring met betrekking
tot circulair denim delen met ondernemers
in de hele wereld. We willen
graag andere ondernemers helpen die
op hun beurt een bijdrage kunnen leveren
aan een schonere wereld. We moeten
met elkaar de aarde leefbaar houden
voor volgende generaties.”
www.mudjeans.nl
Deze tekst is een bewerking van het hoofdstuk
‘Spijkerbroeken produceren zonder de aarde
te vernietigen’ in het boek ‘Niet gezwicht voor
de wereld’ van Ivo Valkenburg.
Geloof in een sociale en circulaire samenleving
Er is zoveel afval dat hergebruikt
zou kunnen worden en er zijn zoveel
mensen die in Nederland buiten de
boot vallen. i-did brengt dit bij elkaar
en zorgt voor prachtige gerecyclede interieurproducten,
vervaardigd door
mensen die graag (weer) aan het werk
willen. “Wij geloven in een sociale en
circulaire samenleving. Een samenleving
waar iedereen een bijdrage levert
om de cirkel draaiend te houden en
waar niemand wordt buitengesloten.”
i-did werd in 2009 opgericht door
Mireille Geijsen. Zij zag dat haar Koerdische
vriendin, een hoogopgeleide
vluchteling, steeds maar niet mee kon
doen in de maatschappij. Doel van i-did
was dan ook: sociale inclusie door middel
van werk. i-did ging van start als
een Slow Fashion label. “Na vele hoogte-
en dieptepunten, moest er iets veranderen.”
Dit gebeurde toen eind 2012 Michiel
Dekkers er als directeur bij kwam.
i-did wilde ook iets gaan doen aan de
enorme textiel afvalberg. Alleen al
in Nederland worden er jaarlijks vele
tientallen miljoen kilo’s textiel weggegooid.
“Hoe mooi zou het zijn als wij
hierbij kunnen helpen om dit beetje
bij beetje op te ruimen? Hierdoor is
ons prachtige gerecyclede vilt ontstaan.
Eerst verklaarden ze ons voor gek, nu
jaren later laten we nog steeds zien hoeveel
moois er gemaakt kan worden van
oud textiel.”
Er ontstaat zoveel moois uit oud textiel.
Inmiddels maakt i-did vanuit ateliers in
Den Haag en Utrecht designproducten
van gerecycled vilt; gemaakt van textiel
dat anders weggegooid zou worden.
Van dit gerecycled vilt worden tassen,
laptophoezen en akoestische interieurproducten
gemaakt. Zo worden er bijvoorbeeld
blauwe tassen gemaakt van
oude KLM-uniforms. Ook Defensie, Heineken
en de Efteling kozen voor hun eigen
unieke vilt gemaakt van oude bedrijfskleding.
Binnenkort opent I-did een nieuwe
factory in Den Haag. Daarmee hebben
zij als eerste in Nederland het gehele
proces van vervezelen tot het uiteindelijke
hoogwaardige vilt in eigen beheer.
Dit biedt mogelijkheden voor organisaties
om kleinere hoeveelheden oud textiel
zoals bedrijfskleding om te zetten
naar vilt en nieuwe producten.
“Al deze producten worden gemaakt
door mensen die, om wat voor
reden dan ook, lang niet of nog nooit
gewerkt hebben. Door de goede begeleiding
en coaching op werknemersvaardigheden
vindt uiteindelijk 70 procent
van de medewerkers een betaalde baan.
i-did biedt zowel mensen als grondstoffen
een tweede kans.”
www.i-did.nl
22 | NFM LENTE 2022

Superlekker, sociaal en duurzaam
INTERNEMEN
Hoe hip en sociaal kan een tosti
zijn? Nou, dat kan, en hoe! Happy
Tosti is een hip, commercieel succesvol
bedrijf waar mensen met een arbeidsbeperking
de allerlekkerste tosti’s maken
en waar ook nog eens duurzaam
wordt gewerkt. Hoe mooi kan het zijn.
Happy Tosti heeft een sociaal businessmodel.
De winst wordt voor honderd
procent geïnvesteerd in het bedrijf
en minimaal 65 procent van alle
gewerkte uren worden ingezet door medewerkers
met een arbeidsbeperking,
zoals bijvoorbeeld: autisme, borderline,
lichamelijke aandoeningen en auditieve-
of visuele beperkingen. Deze verplichting
geldt voor alle franchisevestigingen.
Elk filiaal kent een bedrijfsleider
en een jobcoach die medewerkers
die dat nodig hebben, begeleidt.
Happy Tosti is opgericht door Jasper
Kool (32). Al tijdens zijn studie aan
de Hogeschool in Scheveningen had hij
het idee opgevat om een sociale onderneming
te starten met als doel zoveel
mogelijk mensen met een arbeidsbeperking
aan een betaalde baan te helpen.
Direct na zijn studie, in 2015, ging
hij dan ook van start met Happy Tosti.
Inmiddels zijn er vestigingen in Amsterdam,
Breda, Delft, Den Haag, Deventer,
Hoofddorp en Leiden en is er
werk voor ruim 150 mensen met een
arbeidsbeperking. Vanaf de eerste dag
werkt Happy Tosti samen met de biologische
bakker Lekker Brood en andere
duurzame toeleveranciers.
“Bij Happy Tosti willen wij op een
zo eerlijke en transparant mogelijk
manier zo veel mogelijk mensen met
een arbeidsbeperking een leuke, waardevolle
en betaalde baan bieden. Door
een sociaal medewerkersbeleid zitten
we echter in een constante draaikolk
van regels, wetten, gesprekken, vergoedingen,
contactpersonen en boetes.
Want geloof ons, werken met mensen
met een arbeidsbeperking brengt extra
administratieve uitdagingen met zich
mee. Het zou mooi zijn om dit te kunnen
beperken zodat we nog meer tijd
kunnen steken in onze medewerkers”,
aldus Happy Tosti.
Vaak komen mensen die deels arbeidsongeschikt
zijn niet aan de bak op de
reguliere arbeidsmarkt, terwijl ze vaak
wel erg gemotiveerd zijn om te werken.
Om rond te kunnen komen zonder
baan krijgen zij een bijstandsuitkering
vanuit de overheid. Doordat Happy Tosti
deze mensen een salaris biedt, kan de
bijstandsuitkering omlaag of kan deze
zelfs vervallen. Dit bespaart de overheid
dus geld. Omdat deze medewerkers
worden begeleid in hun persoonlijke
ontwikkeling en werkkwaliteit blijven
ze ook langdurig aan het werk en
kunnen ze steeds meer werken, ontwikkelen
ze zich sociaal en voelen ze zich
gelukkiger.
Happy Tosti ziet zichzelf als springplank
voor mensen met een arbeidsbeperking
naar een volgende betaalde
baan. “Wij willen graag dat mensen
kunnen doorstromen naar een reguliere
baan die past bij de medewerker.
Dat geeft ons namelijk weer ruimte om
nieuwe mensen aan te nemen die ervaring
op kunnen doen.”
www.happytosti.nl
“Springplank voor mensen met een
arbeidsbeperking.”
LENTE 2022 NFM | 23

INTERNEMEN
“Respecteer jezelf, respecteer dieren,
respecteer het milieu: eet vegan!”
Eet wier, leef lang
Gek op een burger, maar tegen dierenleed?
Bestel er dan eens één bij
The Dutch Weedburger. Het zorgt voor
een ware smaaksensatie en wie een hap
neemt, vergeet direct dat het om een
veganistische zeewierburger gaat. Vanwaar
de naam? Ach, Nederlanders zijn
in het buitenland toch vooral ook bekend
om hun weed… Geen trek in een
burger? Bestel dan eens de Sea Nuggets,
Weed Doggs, Weed Balls of Seawharma
met heerlijke Weed saus.
The Dutch Weed Burger werd in
2012 opgericht door Mark Kulsdom en
Lisette Kreischer. Het idee ontstond in
New York waar ze samen een documentaire
aan het maken waren. “We bezochten
het ene na andere waanzinnig goede
vegan restaurant en zagen in dat dit
het begin was van een nieuwe tijd. We
hadden nog nooit zo lekker gegeten! En
we werden omver geblazen door de creatieve
en culinaire mogelijkheden die
de plantaardige keuken in huis bleek te
hebben. De documentaire die we daarover
maakten was het startschot van een
groot avontuur, The Dutch Weed Burger.
Wij geloven dat de plantaardige keuken
de sleutel is tot echte verandering. Of het
nou gaat om het einde van de ellende in
de bio-industrie, het verduurzamen van
de economie of totale wereldvrede. De
oplossing voor al deze vraagstukken ligt
op je bord. De keuze is aan jou!”
De oprichters wilden niet minder
dan een muiterij in de fastfoodindustrie
bewerkstelligen. Ze wilden laten
zien dat er culinaire hoogstandjes te
maken zijn van zeewier, “Onze missie:
verandering van eetgedrag, hap voor
hap.” Ofwel: “Eet wier, leef lang.”
Je kunt gerust stellen dat de initiatiefnemers
megagrote stappen aan
het zetten zijn. Inmiddels zijn er miljoenen
burgers verkocht via webwinkels,
supermarkten als Picnic, Coop,
Albert Heijn, meer dan tweehonderd
restaurants en op festivals. The Dutch
Weedburger is inmiddels een begrip.
Het biedt het beste dat het plantaardige
koninkrijk te bieden heeft. “Al onze
gerechten zijn volledig plant-powered
en verrijkt met zeewier en micro-algen
van onder andere zeewierboerderij Zeewaar
in de Oosterschelde.”
In een recente blog op de site van
The Dutch Weedburger noemt Kulsdom
meer bedrijven uit de plantaardige
beweging, zoals: Mensen van Wakker
Dier, Milieudefensie, Animal Rights,
Jaan, Stichting Aap, Extinction Rebellion,
Proveg en vele andere mooie organisaties.
Daarom geloof ik in merken
als Mr&Mrs Watson, Boon, Meet Jack
en Karma Kebab. De plantaardige beweging
verspreidt zich snel. Maar er moet
uiteraard nog veel meer gebeuren. Hij
roept het bedrijfsleven dan ook op om
de transitie van een dierlijke naar een
plantaardige voedselcultuur te helpen
versnellen, juist omdat dit dé weg is
naar een leefbare planeet voor nu en
in de toekomst. “De omschakeling naar
een plantaardige voedselvoorziening
zal de grootste culturele verandering
ooit zijn. We zijn het aan onszelf en aan
onze kinderen verplicht. Respecteer jezelf,
respecteer dieren, respecteer het
milieu: eet vegan!” n
www.dutchweedburger.com
24 | NFM LENTE 2022

COLUMN
26 | NFM LENTE 2022

COLUMN
De moraal
van de markt
Onder moraal verstaan we het geheel van handelingen
en gedragingen die, in een maatschappelijke
context, als correct en wenselijk wordt gezien.
Moraal is onze mentale gereedschapskist.
TEKST JACK COX | BEELD PICTURE PEOPLE
De markt is een plaats waar vraag en aanbod bij
elkaar komen en waarbij vervolgens een prijs tot
stand komt. Deze markt kan in fysieke vorm zijn,
maar is heden ten dage voornamelijk abstract.
Ondernemers gaan op zoek naar hun klanten tegen
een prijs die ze het meeste profijt oplevert en
consumenten zoeken diensten of goederen die ze nodig hebben
of wenselijk achten.
De vraag die met regelmaat opduikt is in hoeverre ondernemingen
moreel verantwoord bezig zijn. Recent kwam de
Walt Disney Company in het nieuws door de documentaire
van Abigaïl Disney, de kleindochter van Roy Disney, medeoprichter
van het bedrijf. Abigaïl pleit voor een substantiële
verhoging van de salarissen van de medewerkers van het bedrijf.
Teveel medewerkers zijn niet in staat om van het salaris
dat ze verdienen een menswaardig bestaan op te kunnen
bouwen. Het minimumloon dat het bedrijf betaald is 17 dollar
terwijl een bestaan in Los Angeles een loon van 24 dollar
vereist. Het salaris dat medewerkers van het bedrijf verdienen
staat in schril contrast met de beloning van de top van het
bedrijf. De verhouding van inkomsten die een CEO ontvangt
ten opzichte van de gemiddelde werknemer heeft nog nooit
zo uit de pas gelopen. Deze verhouding wordt ook wel de pay
ratio genoemd. Waar in het verleden haar grootvader Roy 78
keer meer dan het laagste loon in het bedrijf verdiende, bedroeg
deze voor de huidige CEO ruim 1400! In Nederland hanteren
vakbonden een pay ratio van 20 als uitgangspunt.
HETE VUREN
Duurzaam ondernemen is een term die positief verbonden
kan worden aan moreel gedrag van bedrijven. Duurzaam on-
dernemen ervaren we als correct en wenselijk. Nu zijn er een
aantal bedrijven die hier in voorop lopen, met Unilever als
grote bekende. Voormalig CEO Paul Polman wordt door velen
als een koploper gezien door duurzaam ondernemerschap
prominent op de kaart te zetten. Zijn opvolger Arthur Jope,
die in 2019 het stokje als CEO overnam, staat inmiddels voor
hete vuren. Diverse aandeelhouders beginnen zich te roeren
omdat ze van mening zijn dat het rendement dat de onderneming
genereert te laag is vergeleken met vergelijkbare bedrijven
en dat de focus op duurzaamheid ten koste gaat van het
financieel gewin voor de aandeelhouders.
In hoeverre kunnen we in beide gevallen praten over het
moraal van deze bedrijven of van de markt. Vooropgesteld
de markt is amoreel. De markt zelf heeft geen besef van wat
goed of slecht is. Neem als voorbeeld een mes. Met een mes
kun je groenten snijden om een maaltijd te verzorgen. Dit
noemen we moreel verantwoord of correct gedrag. Als we
ditzelfde mes gebruiken om iemand te lijf te gaan dan is er
overduidelijk sprake van immoreel gedrag. Het mes zelf heeft
geen besef van wat goed of slecht is. Het zijn de gedragingen
van ons mensen die bepalen of het gedrag verantwoord of onverantwoord
is.
MORELE ECONOMIE
In het voorbeeld van de Walt Disney Company lijkt de CEO alleen
oog te hebben voor zijn eigen belang waardoor we zijn
gedrag als immoreel beschouwen. Bij Unilever is de CEO moreel
bezig en zijn het juist de aandeelhouders die hier dwars
liggen en immoreel gedrag vertonen ten aanzien van onze
ecologie.
Vanuit ecologisch oogpunt kun je ons gedrag vaak immoreel
noemen. We gedragen ons als een rups die nooit genoeg
heeft. Willen we naar een morele economie dan zullen we
hetzelfde als de rups moeten transformeren in een vlinder.
Het voelen van vlinders in je buik is een uiting van verliefdheid
en de eerste stap naar een economie in balans met de
Aarde die hopelijk uitmondt in houden van. n
Jack Cox is directeur vermogensbeheerder Forza Asset Management
en auteur van Vlindereconomie.
LENTE 2022 NFM | 27

INTERNEMEN
Al ruim 25 jaar bakt Driekant Ambachtscentrum niet alleen het lekkerste
biologische brood, maar leidt het ook mensen op met een
ander talent. Daarnaast steunt, bedenkt en stimuleert Driekant tal
van sociale en duurzame initiatieven en draait Driekant een gezond
financieel rendement. Bij Driekant draait het om mensen. En alle
mensen mogen er volledig zichzelf zijn. Hoe dit zich vertaalt in de
praktijk, ondervond Ivo Valkenburg die een dag meedraaide.
Thuiskomen op
het werk
TEKST IVO VALKENBURG | BEELD YKE RUESSINK
Vlak voor Zutphen begeeft
mijn auto het. Ik ben twee
uur later dan afgesproken.
Mijn hoofd is vol met zorgen
over het met moeite
kunnen betalen van de autoreparatie.
Als ik over de drempel stap
van de winkel aan de Lange Hofstraat,
voelt het direct als een warm bad. Vijf
minuten later sta ik in vrolijke bedrijfskleding
op de inpakafdeling naast Boukje.
Ze vertelt me hoe ze zes jaar geleden
op blote voeten met de trein van
Hongarije naar Nederland is gereisd.
Zonder paspoort of treinkaartje. Met
mijn handen zoutjes afwegend, voel
ik me letterlijk zakken, van m’n hoofd
naar m’n hart. Als ik een paar weken
later tijdens de ochtendopening aan de
medewerkers vraag hoe het voor hen
voelt om te werken bij Driekant, dan
hoor ik: ‘één familie’, ‘uniek’, ‘écht’,
‘diversiteit en uitdaging’, ‘samen’,
‘tweede huis’. Het verbaast me niet.
Driekant is een proeftuin die laat ervaren
hoe een menselijke economie kan
zijn. Wat we in de grote wereld vaak
zijn verloren, blijkt gelukkig op kleine
schaal nog steeds te bestaan.
ZICHTBAAR GEMAAKTE LIEFDE
Al lange tijd ben ik gefascineerd door
bedrijven en organisaties waar het welzijn
van mens en natuur centraal staat.
Waar winst maken een middel is om
iets moois te realiseren. Waar medemenselijkheid
een spiegel is van het
werken in de praktijk. Waar je de puurheid
dwars door alles heen proeft. Driekant
is zo’n bedrijf. Net als onze planeet
één enorme, levende, ademende cel is,
waarbij alles en iedereen onlosmakelijk
met elkaar is verbonden, zo biedt Driekant
ruimte, ja, heel veel ruimte, aan
mensen om vooral zichzelf te kunnen
en mogen zijn. Ondertussen draait de
onderneming op volle toeren door. Ze
ontleent haar bestaansrecht uit de ambachtelijke
productie van honderd procent
biologisch brood, koekjes, zoutjes,
crackers, taarten en vele andere lekkernijen.
Er wordt hard gewerkt en winst
gemaakt, maar zonder de bezieling uit
het oog te verliezen.
KONINGIN VAN DE YOGA
Net gearriveerd op de inpakafdeling,
voel ik mijn stress snel wegvloeien. Het
is volgens mij een combinatie van werken
met je handen en het in goed gezelschap
vertoeven. Terwijl ik de zoutjes
netjes probeer af te wegen op 120
gram, luister ik verder naar een stukje
uit het levensverhaal van Boukje. Ik zie
het voor me hoe ze op blote voeten is
gevlucht voor decennia lang huiselijk
geweld. Na dertig jaar had ze de moed,
de kracht en het doorzettingsvermogen
om een schijnbaar oneindige vicieuze
cirkel van angst en geweld te doorbreken.
Ze vertelt haar verhaal beeldend
en ik zie haar letterlijk uit haar
huis wegrennen naar het kleine treinstationnetje
op het platteland van Hongarije.
In Duitsland wordt ze staande
28 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
“DE BELANGRIJKSTE
MENS IS ALTIJD DIEGENE
DIE VOOR JE STAAT”
gehouden. Een telefoontje met familie
in Nederland geeft de politie het voordeel
van de twijfel. Inmiddels woont ze
in Nederland. Ze is terecht zo trots dat
ze is opgestaan voor haarzelf. Ze doet
me denken aan de woorden van de filosoof
Kierkegaard: ‘Degenen die risico’s
neemt, verliest voor even de grond onder
haar voeten, maar degene die géén
risico loopt, riskeert haar leven te verliezen.’
Ik maak in gedachten een diepe buiging
voor Boukje. Driekant is een plek
waar iedereen welkom is. Ook als de wereld
je heeft opgegeven, dan heeft Driekant
vaak toch nog een plekje voor je.
Boukje voelt zich inmiddels als een vis
in het water bij Driekant. Terwijl ik in
een kapotte auto zat, gaf zij vanochtend
haar eerste yogales onder begeleiding
van Rosa Wijnstok, die als ontwikkelingscoach
de mensen op de werkvloer
begeleidt in hun persoonlijke en
professionele ontwikkeling. In de kantine
valt mijn oog op een collage waarin
Boukje haar passie voor yoga heeft
verbeeld met mooie foto’s en teksten.
Met grote letters draagt het stuk de titel:
‘Koningin van de yoga’.
GANG MAKEN
Elke dag, rondom half negen, zijn alle
medewerkers welkom voor de dagopening
in de kantine. Dit is een kort moment
van rust. Bij Driekant weet men
dat je vanuit stilstand het beste gang
kunt maken. Met tientallen mensen
op de werkvloer is het een uniek moment
waarop eenvoudig belangrijke
zaken kunnen worden gecommuniceerd.
We staan in een cirkel van zo’n
tien mensen bij elkaar. Madeleine, al
zo’n vijftien jaar werkzaam voor Driekant,
vraagt met enthousiasme of ze
met de klankschaal en de houten strijker
de ochtendceremonie mag leiden.
Ze wacht even tot er nog wat meer
mensen zijn binnen gedruppeld en
dan laat ze de klankschaal klinken. Er
volgt een kort meditatief moment en
wie wat wil vertellen, doet dat. Ter afronding
deelt iedereen in enkele woorden
wat ze als de kern van het werken
bij Driekant ervaren. Het voelt voor de
meesten als ‘één familie’. Je wordt gezien
en gehoord in wie je bent en wat
LENTE 2022 NFM | 29

INTERNEMEN
je doet. Lief en leed wordt met elkaar
gedeeld. Zowel de plussen als minnen
mogen er zijn. ‘Liefde!’, roept Madeleine
op het einde nadat ze iedereen een
prettig werkdag toewenst.
DURVEN
De dagopening is nog niet afgelopen, of
Madeleine loopt naar Karel om hem te
vertellen dat ze zin heeft om bij hem
de les kunst en vorming te gaan volgen.
We trekken onze schoenen uit en lopen
naar boven. In de ochtend had ik
het gat in m’n sokken wel gezien, maar
dacht dat niemand erachter zou komen.
Ach, bij Driekant kun je gewoon
jezelf zijn en Madeleine moet er hard
om lachen. In de ontwikkeling van
mensen past Driekant de geen ‘methode’
toe. Ieder mens is verschillend en
Driekant schept daarom de universele
randvoorwaarden die voor elk mens nodig
zijn om te kunnen groeien en bloeien.
Voor iedereen die wel een duwtje in
de rug kan gebruiken, organiseert Driekant
leerwerktrajecten waarbij het werken
(de productie) hand in hand gaan
met zowel kunst als vorming. Deze ochtend
staat het thema ‘durven en risico’s
nemen’ centraal. Kunstenaar Karel
Overbeek nodigt ons uit om een Indianendans
rond de tafel te maken. Het
helpt ons om wat op te warmen in de
nogal koude ruimte op zolder. Madeleine
schatert onbevangen van het lachen.
Iedereen mag hier volledig zichzelf
zijn. Hans geeft aan niet zoveel te
hebben met het concept van een Indianendans
en blijft werken aan zijn schilderij.
Ik ben onder de indruk van wat
hij maakt. Karel noemt hem een echte
alchemist, die elke kleur op geheel eigen
wijze samenstelt. De kleuren van
Hans doen me denken aan een bezoek
als kind aan het Zwitserse Goetheanum,
een monumentaal cultureel centrum,
ontworpen door Rudolf Steiner
en vernoemd naar Goethe.
ZET JE OGEN ACHTER JE HANDEN
De kunstles van vandaag staat in het teken
van ‘durven en risico’s nemen’. Iedereen
wordt gevraagd zijn hand te tekenen
op papier. Madeleine en Karel tekenen
hun handen op hetzelfde papier
en trekken om beurten een iets grotere
lijn om hun eigen hand heen. De handen
bewegen zich op die manier steeds
meer naar elkaar toe. Op het hoogtepunt
ontmoeten de handen elkaar. Net
30 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
als in het echte leven gaat het erom hoe
je als mensen elkaar ontmoet. Waar leg
je je grenzen? Hoe en wanneer vraag je
toestemming om in de ruimte van de
ander te komen? Wat betekent durven
en risico’s nemen voor jou persoonlijk?
Zelf heb ik op het Zutphense Baudartius
College gezeten. Het was een fijne
tijd, maar het tekenen is me daar wel
afgeleerd. Ooit werd ik de les ontzegd,
nadat ik zogenaamd een paar uur had
gespijbeld. In werkelijkheid had ik mijn
uiterste best gedaan om het pand van
ijssalon La Venezia te tekenen, maar
dat lukte niet. “Jij zal nooit kunnen tekenen!”
zei mijn leraar en die woorden
zijn me altijd bijgebleven. Deze ochtend
word ik echter gevraagd ook iets
te tekenen. Karel adviseert me om mijn
ogen achter mijn handen te zetten. “Anders
gaat je hoofd ertussen zitten.” Samen
met Hans en Madeleine verleg ik
“DRIEKANT IS EEN PLEK
WAAR IEDEREEN VOLLEDIG
ZICHZELF KAN ZIJN”
mijn eigen grenzen op het gebied van
durven en risico’s nemen. En tekenen
blijkt heerlijk om te doen…
OORLOG EN VREDE
Na afloop van de kunstsessie is het koffiepauze.
Het is een sociaal gebeuren.
Mijn oog valt op Sameer, een man die
lacht met zijn ogen. Bij Driekant is hij
twee dagen per week chauffeur en twee
dagen klusjesman. Ik vraag hem of hij
uit Zutphen komt. “Ik kom uit Syrië”,
zegt hij, en we lachen. Ik vraag hem of
hij gelukkig is in Nederland. En of hij
hier alleen woont of met zijn gezin.
“Dat is een heel verhaal. Vier jaar geleden
ben ik gevlucht. Ik woon hier met
mijn vrouw en twee kinderen”. Even
later blijkt dat Sameer zijn achtjarige
dochter is verloren tijdens een bombardement
op de school van zijn kinderen.
Hij laat me foto’s zien van zijn kleine
meisje, vlak voor het bombardement,
en een foto als ze in haar kistje ligt. Ze
is beeldschoon. Mijn tranen vloeien en
we omhelzen elkaar. Sameer herinnert
me eraan dat de belangrijkste mens altijd
diegene is die voor je staat. Hij is
blij om bij Driekant te kunnen en mogen
werken. “Het is heel sociaal, een fijne
groep mensen bij elkaar”.
PUUR, EERLIJK, OPRECHT
Na de lunch werk ik twee uur met
Onno in de bakkerij. Het is warm en
LENTE 2022 NFM | 31

INTERNEMEN
ik kan met m’n 2,04 meter niet rechtop
staan onder het lage plafond. Toch
werk ik zonder te klagen. Sterker nog:
ik geniet ervan. Ik voel me een bofkont
om een dag te kunnen meedraaien tussen
zoveel bijzondere mensen. Vele
hartige crackers op bakplaten moeten
van elkaar worden losgesneden. Onno
werkte jarenlang op een zorgboerderij
en heeft het inmiddels naar zijn zin bij
Driekant. Hij heeft er een hekel aan om
op de foto te gaan, maar voor vandaag
is hij bereid om een uitzondering te
maken. Ik zie ondertussen de bakkers
kunsten uitoefenen met het deeg. Zelfs
als het deeg door de bakkerij vliegt, is
alles onder controle en voelt het alsof
ik deel uitmaak van een vrolijke Italiaanse
speelfilm.
Ik voel aan het einde van de dag een
diepe dankbaarheid om zoveel menselijkheid
en oprechte aandacht voor elkaar
te proeven, terwijl er ondertussen
flink is doorgewerkt. Het schijnt dat
veel mensen in Nederland niet meer
het verschil proeven tussen supermarktbrood
en ambachtelijk brood. Na
“JE PROEFT NOG HET
ZONLICHT EN DE WIND
DIE OVER DE VELDEN
HEEFT GEWAAID”
vandaag kan ik me dat niet meer voorstellen.
Bij Driekant is alles puur. Zowel
de natuurlijke ingrediënten als de mensen.
De geur komt niet uit de airco, uit
buizen of uit een apparaatje. De mensen
zijn authentiek. Met een broodje
van Driekant proef je nog het zonlicht
en de wind die over de velden heeft gewaaid.
Je proeft de liefde waarmee de
boer heeft gezaaid en geoogst. Je proeft
de echtheid waarmee de mensen het
meel, het water en het zout bewerken
tot het beste biologische brood van Nederland.
IVO VALKENBURG
Ivo Valkenburg is meer dan dertig
jaar actief in de wereld van financiële
dienstverlening. Eerst als financieel
adviseur, later als facilitator van
vernieuwingsprocessen binnen ondernemingen.
Hij woont met zijn gezin
in de bergen van Transsylvanië
en verbindt mensen en mogelijkheden
in transitie naar een duurzame
economie voor mens, natuur en samenleving.
Hij schreef verscheidene
boeken waaronder Niet gezwicht voor
de wereld – Transitie in de voetsporen
van Kahlil Gibran, waarvoor hij in gesprek
ging met 45 mensen en organisaties
die aanjagers zijn van vakinhoudelijke
beroepsvernieuwing
en maatschappelijke transities.
Meer informatie: www.ivovalkenburg.nl
Zo gespannen als ik binnenkwam na al
het zoveelste gedoe met m’n auto, zo
ontspannen loop ik om vijf uur terug
naar het station. Geraakt door een bakker
waar mensen worden geïnspireerd,
gestimuleerd en geholpen om in de volheid
van het mens-zijn in de wereld te
kunnen staan. n
32 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
“Een hoge en uitgestrekte kameeldoornboom
biedt welkome schaduw
tegen de brandende zon.”
34 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
– e s s a y –
Spoorzoeken naar
de leider in jezelf
Mijn tijdelijke kantoor bevindt zich in een afgelegen stoffige poel, diep in de wildernis van de
oeroude Kalahari. Het weinige water dat er nog is, droogt snel op. Een hoge en uitgestrekte
kameeldoornboom biedt welkome schaduw tegen de brandende zon, terwijl een zwerm
buffelwevervogels boven ons fladdert, altijd actief bezig met de verzorging van hun kostbare
kuikens in het grote gemeenschappelijke nest. Mijn collega’s zijn de wilde dieren om me
heen. In de wijde omtrek is geen mens te bekennen. De uitgestrektheid en de afzondering
zijn mijn naaste en meest dierbare metgezellen. Ik ben alleen, maar niet eenzaam.
TEKST ALAN MCSMITH
Bij de poel zie ik de voetafdrukken van een leeuw.
Gisteravond had hij in het gras liggen wachten
tot een kudde koedoes zou komen drinken. Zijn
sporen geven aan hoe hij had gespeurd, gewacht
en aangevallen. De chaotische tekens in het zand
geven aan hoe de koedoes zich omdraaiden, wegsprongen
en vluchtten en weer een dag wisten te overleven.
Mijn zintuigen zijn alert en gefocust. Waar is de leeuw nu,
vraag ik me af. Wat moet ik van hem weten?
Ik kijk naar de wolken in de verte die steeds dikker worden.
Een veranderende wind kietelt mijn wangen, armen en
benen. Een teken van naderende regen, het levensbloed van
de woestijn en een geschenk dat dit landschap binnenkort
zal veranderen in een van de grootste natuurspektakels op
aarde. Zie je, de Kalahari is nooit dood en zelfs in de droogste
tijden is herstel en regeneratie slechts een paar regenbuien
verwijderd.
VOORUITGANG
Mijn tijdelijk onderkomen ligt ver weg van Europa en als we
spreken over cultuur, comfort en gemak ben ik zelfs vele eeu-
“Spoorzoeken plaatst ons in het huidige moment.”
LENTE 2022 NFM | 35

INTERNEMEN
wen verwijderd van Europa, het continent dat in één adem
wordt genoemd met de vooruitgang van de mensheid. Hier
in de wildernis is er geen besef van de geschiedenis; hier zijn
geen eeuwenoude gebouwen, middeleeuwse kastelen of de
overblijfselen van het Romeinse Rijk. Hier heerst een gevoel
van prehistorie dat teruggaat naar de oorsprong van ons allemaal.
Als Europa oud is, dan is Afrika stokoud. Stenen werktuigen
die in de woestijn zijn opgegraven, zijn zo’n 200.000
jaar oud en de meeste wetenschappers, paleontologen en genetici
zijn het erover eens dat het menselijke dier in dit afgelegen
en verlaten binnenland is ontstaan. Dit is letterlijk ons
moederland. En aangezien deze oudheid hier voelbaar is, is
het bewust ervaren van het huidige moment het meest inspirerende
dat een mens mee kan maken.
Als deze plek het uiterlijke landschap van onze voorouders
vormde, dan vormde het ook het ​innerlijke landschap.
Hoe staan we er dan nu voor, als we beseffen hoe lang we als
mensheid al op aarde zijn en inzien hoe kort geleden het industriële
tijdperk van start ging? Van de 150.000 tot 200.000
jaar van ons bestaan als mens, leefden we veruit de langste
tijd als jager-verzamelaars. Meer dan 95 procent van ons genetisch
geheugen, van wat ons als soort definieert, is geworteld
in die tijd, volledig in harmonie met de natuur. Dit was
onze oorsprong. Alertheid op dieren, aandacht voor geluiden
en geuren en vertrouwen op gevoelens en onze intuïtie waren
fundamenteel voor ons voortbestaan. Ook de moderne mens
zoekt manieren om te overleven. Zit er niet een innerlijke
“De sporen laten zien hoe een koedoe weer een dag wist te overleven.”
spoorzoeker in ons allemaal?
Spoorzoeken heeft alles te maken met alertheid en beschikbaar
zijn om de processen van het leven te verkennen.
Ik geloof niet dat het mogelijk is om dit proces te scheiden
van wie we zijn als soort. Om het duidelijker te maken: een
leeuwenspoor geeft informatie over wat is achtergelaten (het
verleden), maar geeft ook richting om de leeuw te vinden of
te begrijpen en dat ligt in de toekomst. Om het proces te begrijpen,
kunnen het verleden en de toekomst niet worden gescheiden.
Spoorzoeken plaatst ons in het huidige moment,
geeft ons de mogelijkheid om terug te kijken en te leren van
het verleden en tegelijkertijd vooruit te kijken en de toekomst
te scannen.
STILTE
Het is niet toevallig dat de meest toegewijde spoorzoekers
en de meest ware gemeenschapsleiders diegenen zijn die
met een diep gevoel van kennis en aandacht zich met lichte
tred voortbewegen, wetende dat al het leven heilig is. Hun
persoonlijk ALAN MCSMITH leiderschap vindt zijn oorsprong in de ecologie.
Volgens Alan McSmith The Oxford is dertig Dictionary jaar kan wildernisgids term leiderschap en natuurbeschermer.
gedefinieerd Hij woont als de staat in Zuid-Afrika of positie van en faciliteert een leider. wilder-
Maar er
worden
komt niservaringen veel meer bij en kijken. transformationele Echte leiders dienen, leiderschapstrajecten
in naar verschillende binnen te Afrikaanse gaan voor een landen. betekenisvolle In de wildernis ontmoe-
net als spoorzoekersting
laat met hij zichzelf. het belang Pas en na de inzicht, betekenis kan herstel van natuur volgen. diep Ik ervaren,
de impact evenals van de urgentie de natuur om op ons natuurlijk leven niet erfgoed los kan worden te be-
geloof
dat
gezien houden van en onze te herstellen. spiritualiteit Het en liefst een begeeft dieper hij bewustzijn zich temidden
van kuddes olifanten.
van
Alan is tevens een inspirerend spreker en auteur. Voor
het New Financial Magazine schrijft hij over zijn wilderniservaringen.
Meer informatie: www.alanmcmsmith.com
36 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
de wereld om ons heen. Door weg te zinken in de stilte, kunnen
we ons eigen hart horen en onszelf versterken. Het is dan
mogelijk dat onze waarden en prioriteiten veranderen en dat
er een gevoel van helderheid en mogelijkheden ontstaat. Er
vindt een verschuiving plaats van de behoefte om gehoord te
worden naar de bereidheid om te luisteren. Niet alleen kunnen
we dan aanspraak maken op de hulpbronnen van onze
natuurlijke wereld, maar ook van die in onszelf. Wellicht
kunnen we alleen met dit verhoogde bewustzijn een intuïtieve
en innovatieve leider zijn.
TOUW
Er is een Bosjesmannen-geloof dat suggereert dat wanneer je
een dier volgt, je het symbolisch aan een touwtje vast maakt.
Het dier zit aan het ene uiteinde en jij houdt de andere zijde
vast. Dus als de dieren bewegen, voel je de veranderingen in
het touw. Aanwezigheid van een ander, een gedragsverandering,
een windvlaag of relevant vogelgezang klinken er doorheen.
Er is dan sprake van een complete verbinding.
Terwijl inheemse spoorzoekers in staat zijn de sporen van
een eland, een knaagdier, een roofdier of een insect te volgen,
zoekt de moderne mens duiding in zakelijke trends, kosten,
klanteisen, fitnessniveaus, infectiepercentages of academische
vooruitgang. In feite zijn we allemaal spoorzoekers
op de verschillende sporen van het leven en hoewel de sporen
verschillen, blijven de principes hetzelfde.
OERWOUDEN
De buffelwevers stoppen met roepen en de wind steekt op.
De geur van regen hangt sterk in de lucht. En terwijl de wolken
zich in de verte vormen, denk ik aan mijn aanstaande
reis naar Nederland. Ik voel me zeer bevoorrecht dat ik ben
gevraagd om in mei van dit jaar mijn verhaal te delen op een
aantal bijeenkomsten over leiderschapsontwikkeling. Binnenkort,
ver van de Kalahari woestijn, zal ik anticiperen op
de sporen die ik vind in de oerwouden van uw land en hoop
ik onze werelden aaneen te mogen rijgen. n
LEADERSHIP TRAIL
Alan McSmith en de stichting New Financial Forum zijn
voornemens een meerdaagse Leadership Trail te organiseren
naar de Okavanga Delta in Botswana. Meer informatie?
Mail dan naar willem@newfinancialforum.nl.
LENTE 2022 NFM | 37

INTERNEMEN
– e s s a y –
Met regeneratieve landbouw kunnen
we het leven centraal stellen
Internemen
pur sang
Het leven op Aarde vertoont al 3,8 miljard jaar dezelfde beginselen. Toch denken
wij als mensen dat we het beter weten en dat we de natuurlijke wereld mogen
domineren. Hoe kunnen we onze vermeende hoofdrol als soort opgeven en
vanuit verbinding met al het leven handelen? Deze boeren wijzen de weg.
TEKST NADINE MAARHUIS | BEELD LAURA NIJENHUIS
Veel inheemse gemeenschappen leven in wederkerigheid
samen met de Aarde. Ze zien haar als
de moeder der moeder die ecosystemen, mensen,
dieren, planten en microben samenbrengt. En alles
is met elkaar verbonden. Vanuit dit holistische
perspectief van inter-zijn is zorgen voor de natuur
de enige logische stap, omdat we er deel van uitmaken.
In het westen zijn we dit volledig kwijtgeraakt. Ons wereldbeeld
is zodanig losgezongen van de realiteit van het leven
dat we zijn gaan geloven dat we boven de natuur staan, en
dat het in ons belang is om haar uit te buiten. Zo hebben we
het gevoel ‘slim’ bezig te zijn als we met monoculturen, pesticiden
en kunstmest letterlijk en figuurlijk al het leven uit de
bodem persen. Of als we onszelf nog een bos toe-eigenen in
ruil voor beton. Want als we het anders zouden doen, zo is de
illusie, dan hebben we daar onszelf mee.
Terwijl: als we ons welzijn willen waarborgen, moeten we
de mens juist mínder centraal stellen. Wanneer niet-mensen
floreren, doen wij dat namelijk ook. En dus is het zaak dat we
van het wereldpodium afklimmen en leren om als toeschouwer
de wijsheden van de natuur te observeren. Om ons met
hernieuwde inzichten vervolgens als licht- en geluidstechnici
in dienst te stellen van het hoofdoptreden: de ecologie.
AGROBOSBOUW
Regeneratieve boeren kunnen dit als geen ander. In plaats
van zelf te bedenken hoe ze hun boerderij het beste kunnen
runnen, volgen ze de natuur in alles wat ze doen. “Het is alsof
je een dialoog aangaat met de ecosystemen om je heen”, weet
Felipe Villela. Met zijn bedrijf reNature zet hij op de meest
ontboste plekken ter wereld regeneratieve boerderijen op, bijvoorbeeld
door gebruik te maken van agrobosbouw. “Vaak
vragen mensen me wat het risico is van investeren in regeneratie.
Ik draai de vraag graag om: Wat is het risico als we het
níet doen?”
Op een agrobosbouw-boerderij wordt het reilen en zeilen
van een gewoon bos nagebootst. Zo is de bodem altijd bedekt,
waardoor de vruchtbare toplaag niet uitdroogt of wegspoelt,
38 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
maar aangroeit. Wilde dieren en insecten worden gezien als
welkome onderdelen die het ecosysteem in balans houden en
gewassen die elkaar versterken staan naast elkaar. Dit alles
zorgt voor een gigantische opbrengst: voor natuur, dier én
mens. Felipe: “De bodem in agrobosbouwsystemen kan gemiddeld
20 tot 36 ton koolstof per hectare per jaar opslaan,
terwijl conventionele monoculturen slechts 4 tot 8 ton opvangen.
En doordat de grond gezonder is, kan die meer monden
voeden.”
Het team van reNature met oprichter Felipe Villela: “Dialoog met de
ecosystemen om je heen.”
VEERKRACHT
“Ik sta nog iedere dag versteld van de snelheid van regeneratie.
Toen we anderhalf jaar geleden begonnen was ons veld levenloos.
Inmiddels struikel ik over de dassensporen en is het
gras op sommige plekken twee meter hoog”, vertelt regeneratief
boer Anne van Leeuwen. Met hun klimaatpositieve eieren
en regeneratieve groenten herstellen Anne en haar partner
Ricardo Cano op boerderij Bodemzicht vijf hectaren landbouwgrond:
“Het leeft hier, dat voel je aan alles.”
Voedsel produceren terwijl je leven creëert werkt alleen
als we ons op een compleet andere manier tot niet-mensen
leren verhouden, weet Anne. “We moeten weer in relatie komen:
met onszelf en de plek waar we boeren, maar vooral
ook met de dieren, planten en microben die allemaal cruciaal
zijn voor het ecosysteem.” In de praktijk betekent dit volgens
Anne bijvoorbeeld dat je erkent dat het bodemleven een
betere boer is dan jij: “Jouw rol als boer is daarmee niet om
gewassen te verzorgen, maar om je in dienst te stellen van het
bodemleven, om dát te verzorgen. Zodat de schimmels, bacteriën
en wormen kunnen doen waar zij het beste in zijn: gezonde
gewassen produceren.”
Dat het leven voeden je ook als mens voedt, weet Daan van
Diepen van Wilder Land als geen ander. Aan de randen van
weilanden zaait hij stroken inheemse kruiden en bloemen in,
om daar vervolgens oer-Hollandse regeneratieve kruidenthee
“KLIM VAN HET WERELDPODIUM AF EN LEER
OM ALS TOESCHOUWER DE WIJSHEDEN VAN
DE NATUUR TE OBSERVEREN”
LENTE 2022 NFM | 39

INTERNEMEN
Anne van Leeuwen en Ricardo Cano: “Het leeft hier, dat voel je aan
alles.”
van te maken. “Al na een paar maanden zie je de bijen, bloemen,
vlinders, konijnen en groepen vogels terugkomen”, vertelt
Daan. “Er zit zoveel kennis in de natuur over hoe we dingen
het beste kunnen aanpakken. Als je je daarin verdiept en
die principes in een businessmodel giet, kun je een wezenlijk
verschil maken. Dat geeft ongelooflijk veel energie, ik wil het
de rest van mijn leven blijven doen.”
VAN BEWUSTZIJN NAAR ACTIE
Of je nu boer bent of niet, iedereen kan bijdragen aan een
economie waarin het welzijn van al het leven centraal staat.
Bijvoorbeeld zo:
• Een inkoppertje: steun regeneratieve boeren door je boodschappen
bij hen te doen. Zo eet je de wereld waarin je
wilt leven
• Maak er een gewoonte van om niet alleen van de natuur
te nemen, maar ook terug te geven. Bedank de bijen bijvoorbeeld
voor alles wat ze voor ons doen door je tuin vol
te zetten met bijvriendelijke bloemen en kruiden, zoals
korenbloem, dille en koriander. Geschikte biologische zaden
vind je onder andere bij The Pollinators
• Ga het gesprek aan over regeneratie. Duurzame maatregelen
zoals minder uitstoten of minder afval creëren lossen
de kern van de problemen niet op. Het is tijd dat we
de stap maken naar bio-centrisch denken en doen. En dat
begint bij een constructieve dialoog, bijvoorbeeld met investeerders
en CEO’s
• Vraag je bij iedere keuze die je als persoon, bedrijf en financiële
instelling maakt af: wat zijn de consequenties
hiervan voor mensen én niet-mensen, zoals wilde dieren,
bossen en rivieren? Iedere keer als je dit perspectief adopteert,
draag je bij aan een economie waarin ecologische
gelijkheid de norm is. n
NADINE MAARHUIS: “IEDEREEN KAN
BIJDRAGEN AAN EEN ECONOMIE
WAARIN HET WELZIJN VAN AL HET
LEVEN CENTRAAL STAAT.”
NADINE MAARHUIS
Nadine Maarhuis is journalist, schrijver, videograaf, afgestudeerd
socioloog en hoofdredacteur van MaatschapWij.
De afgelopen vijf jaar vertelde ze de verhalen van honderden
ecologische helden, betekenisvolle ondernemers
en maatschappij vernieuwers. Haar favoriete thema’s: het
herstellen van ecosystemen, ‘alternatieve’ woonvormen,
regeneratieve voeding, de welzijnseconomie en het (her)
ontdekken van onze connectie met elkaar en Moeder Aarde.
Haar artikelen en video’s zijn onder andere gepubliceerd
door MaatschapWij, BrightVibes en Follow the Money.
Samen met Kees Klomp schreef ze het boek Pioniers
van de nieuwe welvaart.
40 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
– e s s a y –
Hoe het patriarchaat
ons allemaal in de
wurggreep houdt
Als je over het patriarchaat begint, wordt iedereen bloednerveus. Toch
wordt het tijd dat we daar een volwassen discussie over voeren.
Voormalig advocate en bestuursvoorzitter Femke Struiksma geeft een aanzet.
TEKST FEMKE STRUIKSMA | BEELD WILKO DE JONG
Vijf jaar geleden hing ik mijn toga in de kast, omdat
mijn bestaan als advocaat en bestuursvoorzitter
in de verzekeringssector niet langer te combineren
viel met een loodzwaar IVF-traject. Het IVFsabbatical
werd wegens succes verlengd met een
periode van zwangerschaps- en ouderschapsverlof,
die ik als expat in Amerika en thans Taiwan doorbreng.
In Taiwan maak ik voor het eerst mee hoe het is om echt
volledig afhankelijk te zijn van je echtgenoot. Ik heb hier lokaal
geen werkvergunning (in Amerika wel). Bovendien heb
ik geen toegang meer tot ons gezamenlijke vermogen, omdat
het Taiwanese banksysteem niet toestaat dat meerdere personen
toegang hebben tot dezelfde bankrekening. Mijn man en
ik zijn al dik 22 jaar samen en ik vertrouw hem volledig. Dat
neemt niet weg dat ik mij elke keer weer kapot erger, als ik
letterlijk mijn hand moet ophouden om geld te krijgen. Geld
dat – nota bene – rechtens ook voor honderd procent van mij
is en ik voor een niet onaanzienlijk deel ook daadwerkelijk
zelf heb verdiend.
Recent kwam mijn man (eindelijk) in aanmerking voor
een Taiwanese credit card. Die heb ik maar werkt alleen in
grote winkels, als ik zijn handtekening voldoende accuraat
vervals. Deze situatie maakt gevoelens van feminist rage in mij
los waar ik u in de context van dit essay verder niet mee lastig
zal vallen. Voor nu is relevant dat dit een klein doch uitermate
irritant voorbeeld is van een patriarchale hindernis,
die het voor mij als vrouw op dit moment onmogelijk maakt
om op een gelijkwaardige manier aan het economisch verkeer
deel te nemen.
ACH MEID…
Nu denkt u misschien ‘ach meid, dat is Taiwan’. Dat klopt,
maar daarmee ziet u over het hoofd dat het patriarchaat een
internationaal probleem is, dat over een periode van duizenden
jaren is ontstaan. De destructieve impact daarvan ondervinden
we overal en allemaal, in alle facetten van ons dagelijks
bestaan. Ja, ook mannen! Als je daarover begint, dan
wordt iedereen bloednerveus. Mannen zetten de hakken in
het zand, vrouwen verstoppen zich vaak het liefst onder tafel,
uit angst voor escalatie. Toch wordt het tijd dat we daar een
volwassen discussie met elkaar over voeren. Het destructieve
effect van het patriarchaat reikt namelijk veel verder dan ‘en-
42 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
kel’ een disbalans tussen de juridische, sociale en economische
positie van mannen en vrouwen. Als maatschappelijk systeem
is het patriarchaat primair gericht op het handhaven
van de status quo, waardoor het een actieve hindernis vormt
om duurzame hervorming te realiseren. Zolang het patriarchaat
in stand blijft, zijn wij als mensheid dan ook niet in
staat om doeltreffend op te treden tegen de existentiële bedreigingen
die ons boven het hoofd hangen. Het wordt dan
ook tijd dat mannen en vrouwen gaan inzien dat het patriarchaat
ons allemaal in een wurggreep houdt en dat het ontmantelen
ervan noodzakelijk is om onze gezamenlijke toekomst
veilig te stellen. Ik zal dit punt hierna verder uitwerken.
Eerst een definitie.
“Mijn favoriete seizoen is de val van het patriarchaat.”
WAT IS HET PATRIARCHAAT?
Het patriarchaat is een hypothetische maatschappijvorm
waarin mannen dominant zijn. Mannen worden al duizenden
jaren geconditioneerd om hun dominantie te laten gelden,
om zo hun positie in dat systeem te handhaven. Dat uit
zich op allerlei manieren: van tribale overgangsrituelen en
geïnternaliseerde normen over wat het betekent om een ‘echte
man’ te zijn, tot moderne bedrijfsculturen die gericht zijn
op interne concurrentie en hiërarchie en de overheersende
manier waarop wij met natural resources omgaan.
Patriarchale conditionering begint als mannen heel jong
zijn, als ze leren dat kwetsbaarheid een teken is van zwakte.
“Goed zo! Je hebt niet gehuild!”, hoorde ik een man laatst tijdens
een schooluitje tegen zijn driejarige zoon zeggen. Het
jongetje was op zijn lip gevallen en had zichtbaar moeite om
zijn tranen te bedwingen. “Je bent heel sterk”, sprak zijn vader
trots, terwijl het jongetje vocht om te blijven ademen.
Zijn vader dacht oprecht dat hij vanuit liefde aan het helpen
was: onbewust onbekwaam. Sterk, in deze context, betekent
immers dat hij zijn emoties onderdrukt en zich laat gelden
door zich groot (lees: rigide) op te stellen, zodat anderen ‘respect’
voor hem hebben. Het jongetje zal deze boodschap nog
heel vaak horen: op school, in de sportkantine, op televisie,
op social media en in de kroeg. Mannen worden op die ma-
LENTE 2022 NFM | 43

INTERNEMEN
nier buitengewoon slecht voorbereid op een toekomstige rol
als echtgenoot of vader. Of als innovator of ethisch leider: dominantie
is immers niet hetzelfde als leiderschap, onderdanigheid
niet hetzelfde als respect.
Als mannen dominant (moeten) zijn, dan betekent dat automatisch
dat de rest – vrouw, kind, dier, natuur – dat niet of
in mindere mate is. Op het moment dat innovators – mannen
en vrouwen – actief proberen om traditionele rollen en structuren
te veranderen, verstoren ze de machtsbalans. Dat triggert
patriarchale denk- en gedragspatronen, die zich over een
periode van duizenden jaren in ons collectieve bewustzijn
hebben verankerd. Om de machtsbalans te herstellen wordt
de dominante man gedwongen om zijn dominantie te laten
gelden. Dat doet hij door het eigen belang voorop te stellen
en iedere vorm van externe verandering die (mogelijk) in zijn
nadeel werkt te dwarsbomen, desnoods door manipulatie en
agressie. Vrouwen die erin slagen om een plek op de apenrots
te bemachtigen, gaan vaak onbewust hetzelfde Bokito-gedrag
vertonen. Ze houden hun peers op gepaste afstand en de rest
strak onder de duim: toxic masculinity in a skirt. Niet omdat ze
een verdorven karakter hebben, maar puur uit lijfsbehoud.
Ook in lagere echelons leiden patriarchale systemen tot
Geweld tegen vrouwen wordt gedreven door macht.
destructief concurrentiegedrag. Toch wordt interne concurrentie
nog altijd als iets positiefs gezien. Bij veel bedrijven
wordt het zelfs actief aangemoedigd, bijvoorbeeld door de
druk hoog te houden en individuele prestatienormen te koppelen
aan een promotie of bonus. Dit terwijl onderzoek na
onderzoek uitwijst dat dit contraproductief werkt. Tenminste,
als je wil dat mensen zich veilig voelen en niet primair
bezig zijn met zichzelf, maar met collectieve belangen als het
bedrijf, maatschappelijke belangen of het klimaat.
MISSTANDEN
Hoe steviger het patriarchaat – als systeem – in een bedrijf
verankerd zit, hoe groter de kans op misstanden. Mijn eigen
loopbaan begon ooit als werkstudent op het kantoor van Pels
Rijcken & Drooglever Fortuijn, op de kamer naast de beruchte
notaris, mr. Frank Oranje. In 2020 beroofde Oranje zich van
het leven, nadat ontdekt was dat hij jarenlang voor miljoenen
had gefraudeerd.
Een recenter voorbeeld is Talpa, dat zich met perikelen
rondom The Voice geconfronteerd ziet met een misbruikschandaal
dat – naast internationale bedrijfs- en reputatieschade –
een serieuze bedreiging voor haar fusie met RTL oplevert.
Als u mij twee decennia geleden gevraagd of ik Pels Rijcken
een veilige werkomgeving vond, dan had ik volmondig
‘ja’ geantwoord. Het was mijn eerste juridische baan, op
“MANNEN ZETTEN DE HAKKEN IN HET ZAND,
VROUWEN VERSTOPPEN ZICH HET LIEFST
ONDER TAFEL, UIT ANGST VOOR ESCALATIE”
44 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
het meest prominente advocatenkantoor van Nederland. Ik
dacht: “dit is normaal”. Die overtuiging werd bevestigd toen
ik daarna bij andere advocatenkantoren in dienst trad en actief
werd in de bestuurskamers van de financiële sector.
Bij alle voornoemde bedrijven heerste een psychologische
angstcultuur, die gedreven werd door patriarchale denk- en
gedragspatronen. Mensen denken daardoor primair aan zichzelf,
niet aan elkaar of het collectief. Ik benadruk dat dit niet
doelbewust is. Patriarchaal gedrag (m/v) wordt gedreven door
sociale, culturele en politieke sentimenten die zich over een
tijdsbestek van duizenden jaren in ons collectief bewustzijn
hebben gevormd. Pas als je samen een stap naar achter doet
en deze casus bekijkt door de lens van patriarchale machtsdynamiek,
wordt evident dat dergelijke misstanden in hoge
mate een natuurlijk resultaat zijn van de context waarin alle
betrokken spelers opereerden. Blijf je echter hangen op het
niveau van de schuldvraag, dan kom je niet tot de kern van
oorzaken en ook niet tot de systemische veranderingen, die
nodig zijn om dergelijke wantoestanden te voorkomen.
De maatman als patriarchale denkfout.
INNOVATIE
Je hoeft geen Steve Jobs te zijn om in te zien dat dit allemaal
geen vruchtbare bodem is voor innovatie. Voor innovatie is
nodig dat mensen zich in een geestelijk veilige omgeving
kwetsbaar opstellen, zodat ze vrij zijn om conventies ter discussies
te stellen, te experimenteren en te falen. In een patriarchale
organisatie (of samenleving) is dit vrijwel niet mogelijk.
Dit is de centrale reden waarom organisaties die werk
maken van sociaal-emotionele ontwikkeling, diversiteit en inclusiviteit
financieel beter scoren en significant beter in staat
zijn om te innoveren en mee te bewegen met de tijd. Dat gaat
veel verder dan ‘simpelweg’ meer vrouwen of diversiteitsbenoemingen:
het vergt een radicale cultuuromslag, waarbij de
maatstaf voor succes wordt gedefinieerd op het niveau van
het collectief, niet het individu. In die context is het feminisme
niet een strijd van vrouwen tegen mannen, maar van
mannen en vrouwen tegen een systeem dat ons allemaal in
een wurggreep houdt, om het zich primair richt op het handhaven
van de status quo.
“SCHADE AAN MENS, MILIEU OF
MAATSCHAPPIJ IS SCHADE AAN JEZELF”
LENTE 2022 NFM | 45

INTERNEMEN
Vleesconsumptie wordt als mannelijk beschouwd.
Hoe wij daar in de praktijk dagelijks verder last van hebben?
Ik noem een paar willekeurige voorbeelden:
• Geweld tegen vrouwen wordt gedreven door macht. In de
EU kost geweld tegen vrouwen zo’n 226 miljard euro per
jaar (OESO, 2016);
• In de medische wetenschap is de man eeuwenlang als
‘maatman’ gebruikt voor het ontwikkelen van diagnostiek,
medicatie en behandelmethoden. Het vrouwenlichaam
reageert echter wezenlijk anders op ziekten en
medicatie. Deze patriarchale denkfout is een enorme rem
op wetenschappelijke vooruitgang. Medici zijn hierdoor
al eeuwen beperkt in hun mogelijkheden om 51 procent
van de wereldbevolking adequaat te behandelen.
• De vleesindustrie is een hoofdoorzaak van de klimaatcrisis.
Het verminderen van de veestapel lukt o.m. niet omdat
vleesconsumptie wereldwijd als teken van mannelijkheid
wordt gezien.
Om uit deze wurggreep te ontsnappen, ontkomen we er niet
aan om geest en gedrag te ontsmetten van het patriarchaat.
Hoe ongemakkelijk het ook is, we kunnen het gesprek hierover
niet langer uit de weg.
Daarbij geldt als uitgangspunt dat we vanuit gelijkwaardigheid
streven naar Interzijn, de term die de recent overleden
Boeddhistisch geestelijk leider Thich Nhat Hanh gebruikte
om aan te geven dat wij allen deel uitmaken van een
complex systeem, dat volledig is gebaseerd op wederzijdse afhankelijkheid.
Schade aan mens, milieu of maatschappij is
dus uiteindelijk schade aan jezelf. Hoe lang doen we onszelf
dit nog aan? n
FEMKE STRUIKSMA
Femke Struiksma (1980) is schrijfster, spreekster en activiste.
Ze schrijft in het Nederlands en Engels over geestelijke
ontwikkeling, mindful activisme en leiderschap in
een samenleving die worstelt om zichzelf opnieuw uit te
vinden.
Eerder werkte Femke jarenlang als advocaat, bestuurder
en opiniemaker in de verzekeringssector. Sinds 2010
houdt ze zich ook bezig met de Dharma, de ethiek en filosofie
van het Boeddhisme. Ze volgde meerdere opleidingen
en was o.m. bestuurslid van Boeddhistisch Centrum
Haaglanden. De afgelopen periode deed ze dat fulltime,
als yoga- en meditatiedocent in Houston (USA). Sinds november
2020 woont Femke in Taiwan. Daar schrijft ze voor
verschillende media en werkt ze aan haar eerste boek. Momenteel
richt ze samen met anderen het platform Team C
op, een platform waarin communities worden gemobiliseerd
om de wereld veilig te maken voor vrouwen.
Femke trekt er graag op uit met haar jonge zoons
Klaas en Berend.
46 | NFM LENTE 2022

COLUMN
Ondernemen en
interzijn
Internemen is het themanummer van deze editie van het New Financial Magazine.
Internemen is een samentrekking van ondernemen en interzijn. Maar wat
is interzijn? En wat verstaan we eigenlijk onder ondernemen? Jac Hielema van
Economy Transformers ging op zoek en merkte een boosheid in hem.
TEKST JAC HIELEMA | BEELD SANNE SCHOUWINK
Over synchroniciteit gesproken, op de ochtend dat ik
me achter mijn laptop zet om een stukje te schrijven
voor het New Financial Magazine lees ik op de NOSsite
dat de ‘vader van de mindfulness’, boeddhist
Thich Nhat Hanh op 95-jarige leeftijd is overleden.
Vervolgens google ik het begrip ‘interzijn’ en wat van de 1120
resultaten staat in 0,48 seconden helemaal bovenaan de pagina?
Een citaat van Thich Nhat Hanh! Als ik op de link klik,
verschijnen behalve de tekst meerdere advertenties. Enerzijds
spiritualisme in de vorm van aandachtsoefeningen, anderzijds
materialisme in de vorm van advertenties. Thich Nhat
Hanh: “Ontwikkel begrip van ‘interzijn’ en mededogen en bescherm
het leven van mensen, dieren, planten en de Aarde.
Heb het oprechte voornemen om niet te doden, niet toe te laten
dat anderen doden en geen enkele daad van geweld, in de
wereld, in je gedachten of in je manier van leven goed te praten.”
Wist je dat handelen in financiële producten of speculeren
met grond ook een vorm van doden is?
Maar wat betekent ‘interzijn’ nu? En hoe verhoudt het
zich tot ‘ondernemen’?
BOOS
Als ik speel met die twee woorden, ze hardop uitspreek, eerst
de een en dan de ander laat klinken, vervolgens de ander en
dan weer de een proef, dan wordt er ergens in mij een verschrikkelijke
boosheid wakker. Op dualiteit. Op enerzijds oosterse
spiritualiteit en anderzijds westerse wetenschap. Op
heel mindful de koersen van de beurs in de gaten houden.
Op stellen waarvan hij kei-hard kapitalistisch onderneemt en
zij aan yoga doet of een praktijk voor acupunctuur erop na
houdt.
Waar zijn de ondernemers die – vanuit het bewustzijn dat
we allemaal deel uitmaken van één wereldwijde economie –
initiatieven nemen om het geheel mooier, beter en waarder
te maken? Die zichzelf niet identificeren met hun ego, maar
met de mensheid als geheel? Die hun capaciteiten ontplooien,
niet om winst te maken, maar om te voorzien in behoeften
van anderen. Die de zorg voor de Aarde en medemensen
centraal stellen en geld enkel als een middel zien voor vereffening
en arbeidsdeling?
Hoe kunnen we de uitwisseling en toewijzing van land
zo organiseren dat de beste boeren de vruchtbaarste stukken
grond krijgen zonder dat ze hun hele leven gebukt gaan onder
zware schuldenlasten? Hoe kunnen we het kapitaal zo laten
stromen dat alle mensen en de hele Aarde tot bloei komen
en niet alleen die ene procent?
Neem een bos. Een bos is meer dan een verzameling bomen
op een stuk grond. Stel dat de afzonderlijke bomen alleen
maar voor zichzelf voedingsstoffen uit de Aarde haalden
en alleen voor zichzelf met behulp van zonlicht H2O en CO2
48 | NFM LENTE 2022

COLUMN
JAC HIELEMA: “EEN SAMENLEVING
IS MEER DAN EEN VERZAMELING
VAN AFZONDERLIJKE MENSEN.”
omzetten in zuurstof en suikers. En dat ze geloofden dat er
een onzichtbare hand was die het egoïsme van de afzonderlijke
bomen zou omzetten in welvaart voor het hele bos. Dan
was het snel klaar met het leven op Aarde.
Bomen verdelen in goed onderling overleg het aanwezige
vocht en voedsel onder elkaar. Onvoorwaardelijk zetten ze
water en koolzuur om in glucose en zuurstof. Voor het geheel.
Zonder zichzelf terug te houden, zonder twijfel of schaamte
ook, nemen bomen hun ruimte in, zijn ze helemaal zichzelf,
doen ze wat ze doen. Geen enkele beuk, berk of eik is te bang
om helemaal beuk, berk of eik te zijn.
Is een samenleving niet meer dan een verzameling van afzonderlijke
mensen? Ook wij kunnen in goed onderling overleg
de gezamenlijk geproduceerde koek eerlijk onder elkaar
verdelen. Ook wij kunnen elkaar de ruimte geven om helemaal
onszelf te zijn, om helemaal mens te zijn. Wat is daarvoor
nodig, behalve diep inzicht in wat het betekent om mens
te zijn als deel van die ene hele werkelijkheid? n
ACTUELE VRAAGSTUKKEN
Damaris Matthijsen en Jac Hielema van Economy Transformers
schrijven voor het New Financial Magazine afwisselend
een column over actuele vraagstukken met
betrekking tot het financiële systeem, de uitwisseling
en toewijzing van productiemiddelen, zin en betekenis
van geld, eigendom, waarde en Aarde. Altijd vanuit
het streven naar een mens- en aarde-waardige samenleving
op basis van liefde en vertrouwen. Reacties zijn welkom!
Meer informatie over Economy Transformers, zie
www.economytransformers.nl.
Jac Hielema is tevens als docent verbonden aan de
New Financial Academy: www.newfinancialforum.nl.
LENTE 2022 NFM | 49

INTERNEMEN
JOSETTE DIJKHUIZEN:
“SAMEN DE SCHOUDERS
ERONDER.”
50 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
– e s s a y –
Solidair ondernemen
als dé nieuwe manier
van ondernemen
Een crisis verbindt mensen. In het afgelopen jaar hebben we boodschappen gedaan
voor hulpbehoevende buren, op pannen en potten geslagen om onze solidariteit en
dankbaarheid te tonen aan al die zorgmedewerkers die voor ons klaar stonden tijdens
de coronapandemie. We stuurden een kaartje naar mensen die eenzaam waren. We
ondersteunden en hielpen elkaar. Maar hoe zit dat nou met bedrijven en organisaties?
TEKST JOSETTE DIJKHUIZEN | BEELD JEROEN BERKHOUT
In de coronacrisis is er weinig sprake geweest van solidariteit
en waren bedrijven vooral gericht op overleven
en ieder voor zich. Ondernemers in branches die hard
werden geraakt, zoals de evenementensector en de horeca,
vonden elkaar in hun ongenoegen. Maar helaas
hoor en zie ik nog te weinig voorbeelden van bedrijven
die niet zo hard geraakt werden door alle maatregelen en die
juist in deze tijd extra investeren en extra opdrachten geven
aan toeleveranciers die het wel wat zwaarder hebben.
GEMEENGOED
Crisis of niet, het denken in termen van kostenbeheersing en
winstmaximalisatie is gemeengoed bij bedrijven. Daar hebben
verschillende economische crises en maatschappelijke
problemen als klimaatverandering, armoede en toenemende
ongelijkheid, niets aan kunnen veranderen. Nog te vaak
wordt de koers van de onderneming alleen bepaald door het
eigen belang en de kortetermijnwinst. Wat als we naast het
veilig stellen van dit eigen belang, ook samenwerken en solidair
zijn met elkaar. Dan sta je samen sterker en kun je meer
bereiken. Dat betekent dat
de kans dat we de maatschappelijke en ecologische uitdagingen
met succes kunnen aanpakken, vele malen groter is. Wat
juist deze crisis en de uitdagingen waarvoor we met z’n allen
staan op gebieden als duurzaamheid, gelijkheid en armoedebestrijding,
ons leert, is dat het tijd is voor een bedrijfsmodel
gebaseerd op meer sociale en solidaire uitgangspunten. We
zien gelukkig in Nederland al een trend van een stijgend aantal
sociaal ondernemers in de afgelopen jaren. Ondernemers die
geldelijk gewin ondergeschikt maken aan het leveren van sociale
en maatschappelijke impact. Goed doen voor de wereld
middels producten en diensten, maar wél met een gezond
verdienmodel. Daarbij kunnen we denken aan Tony’s Chocolonely
en MUD Jeans (zie elders in deze uitgave, red.) die ieder
op een eigen wijze ontstaan zijn vanuit een maatschappelijk
probleem en waar een (succesvol) bedrijf omheen is gebouwd.
STAP VERDER
Solidair ondernemen, een door mijzelf bedachte term, gaat een
stap verder. Solidair ondernemerschap staat voor waardecreatie
door het leveren van producten en/of diensten die primair
en expliciet bijdragen aan het verbeteren van menselijk en/
LENTE 2022 NFM | 51

INTERNEMEN
of ecologisch welbevinden, met inachtneming van economische
en sociale doelen en in een gelijkwaardige en wederkerige
samenwerking met andere organisaties.
Dan gaat het dus ook om het realiseren van een maatschappelijke
missie zoals sociale ondernemers doen, maar
dan met de toevoeging van ‘solidariteit’. Solidariteit gaat om
saamhorigheid, ook al zijn er individuen en bedrijven met
verschillende werkzaamheden en interesses. Maar juist door
solidair te zijn met elkaar en samen te werken, zorgen ze ervoor
dat niet alleen het gezamenlijk belang, maar óók ieders
individuele belangen, bijvoorbeeld continuïteit van de onderneming,
worden gerealiseerd. Als individueel bedrijf ben je
daardoor onderdeel van een keten die met recht ‘win-win’ nastreeft.
Het eigen belang van een onderneming kan daarin
ook heel goed samen gaan met dat van anderen. Als het namelijk
met de hele keten van leveranciers, afnemers, en anderen,
goed gaat, dan gaat het ook goed met de individuele partijen.
Dat kan in de praktijk bijvoorbeeld betekenen dat als
één bedrijf of partij uit de keten het zwaar heeft, die wordt geholpen
door zijn partners in de keten. Uiteindelijk komt die
hulp op lange termijn ten goede aan alle ketenpartners door
toegenomen loyaliteit. Dat gaat echter niet vanzelf en vraagt
wel tijd en bereidheid om in elkaar te investeren.
Dat betekent ook dat wederkerigheid van belang is; het
samen profiteren van de voordelen én het samen dragen van
de nadelen. Dat gaat een stap verder dan sociale ondernemers
nu doen, namelijk het realiseren van een maatschappelijke
missie. De sociale ondernemer signaleert een maatschappelijk
probleem, bijvoorbeeld armoede of voedselverspilling, en
creëert producten en/of diensten om dit probleem aan te pakken.
In de keten waar de ondernemer deel van uitmaakt, dragen
de partners niet samen de lusten en de lasten. Ze kunnen
wel samen werken aan een gemeenschappelijk doel van bijvoorbeeld
armoedereductie en elkaar helpen in het realiseren
van de ambitie, maar het daadwerkelijk zorgen voor elkaar
en het ook financieel delen van winsten en verliezen,
gebeurt daar niet. Dat gebeurt wel bij solidair ondernemerschap.
LOTSVERBONDENHEID
De solidaire ondernemer daarentegen heeft partners in gelijkwaardige
posities om zich heen en ze zijn bereid om met
elkaar de opbrengsten, maar ook de kosten te delen. Hierdoor
ontstaat een grote mate van loyaliteit, een lange termijn
“SOLIDAIRE ONDERNEMERS ZIJN
BEREID OM MET ELKAAR OPBRENGSTEN
ÉN KOSTEN TE DELEN”
“Winst voor de hele keten.”
SOLIDAIRE ONDERNEMINGEN
Organisaties die vallen binnen de sociale en solidaire economie
zijn bijvoorbeeld coöperaties, stichtingen, nonprofits
en sociale ondernemingen. We hebben vooralsnog
geen rechtsvorm in Nederland voor sociale ondernemingen,
maar we kennen wel stichtingen en coöperaties. In
Nederland kennen we behoorlijk veel coöperaties, zoals
DELA.
“Solidariteit betekent dat we de kracht van het grotere
geheel voor iedereen laten werken. Dat we er voor elkaar
zijn, in goede en slechte tijden, en dat iedereen mee
kan doen. Samen zijn wij de coöperatie: als het minder
gaat, dragen we allemaal bij en als het goed gaat profiteert
iedereen. Bij winst potten wij op, bij verlies gebruiken
wij de opgebouwde buffers en in extreme gevallen
kan er een beroep op de leden worden gedaan om buffers
verder te versterken. Wij kiezen ook niet voor eenzijdige
solidariteit waarbij je op voorhand een duidelijke
gever en ontvanger hebt, zoals bijvoorbeeld bij een donatie
aan goede doelen, maar voor wederkerige samenwerking
tussen gelijkwaardige deelnemers. Daardoor creëer
je de echte verbinding en samenwerking en kun je voordelen
behalen die je individueel veel moeilijker kunt realiseren”,
aldus Edzo Doeve, algemeen directeur van DELA.
52 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
“VERANDERING IS MOEILIJK, MAAR
LATEN WE NIET VERGETEN DAT WE
ÓÓK DAAR ELKAAR IN KUNNEN HELPEN”
commitment en een zekere mate van lotsverbondenheid. Dat
betekent dat er echt sprake is van een ‘wij’ met bovendien
ruimte voor de individuele belangen van bedrijven. Dat is een
denkrichting die, in een tijd waarin ook individualisme hoogtij
viert, een enorme uitdaging voor bedrijven vormt. Bedrijven
zijn niet gewend om zo te denken en alles is nog gericht
op maximaal haalbare winstcijfers zodat de aandeelhouders
tevreden zijn. Maar juist solidair zijn binnen de hele keten,
door bijvoorbeeld soms even genoegen te nemen met een
lagere winstmarge om leveranciers tegemoet te kunnen komen,
levert lange termijn continuïteit op, betere producten
en diensten door betrokkenheid van alle partners in de keten,
en uiteindelijk waarschijnlijk ook betere financiële cijfers
voor de hele keten.
COÖPERATIES
Binnen solidair ondernemerschap en de kenmerken die hiervoor
zijn beschreven, ligt het voor de hand om een link te leggen
met coöperaties. Een coöperatie kan als rechtsvorm een
voorbeeld zijn van een solidaire onderneming. Bij een coöperatie
staat namelijk het gezamenlijk eigendom centraal die
zelfs democratisch wordt gecontroleerd. Coöperatieve organisaties
zijn gebaseerd op waarden, principes en vertrouwen,
waarbij eerlijkheid en gelijkheid van groot belang zijn om op
lange termijn te kunnen zorgen voor welvaart en welzijn van
de deelnemers. Deze gezamenlijkheid en gelijkheid sluiten
erg aan bij het principe van solidair ondernemen. Het coöperatieve
model is veel te vinden in de financiële dienstverlening,
zoals bij verzekeringen die sowieso zijn gestoeld op de
solidariteitsgedachte van gezamenlijk risico’s dragen. In het
coöperatieve model is solidariteit expliciet gemaakt. Dit betekent
echter niet dat slechts in dit model solidariteit tot bloei
kan komen. Zelfstandige ondernemingen en organisaties
kunnen met partners zorgen voor solidaire verhoudingen.
VALLEN EN OPSTAAN
Het is moeilijk om vastgeroeste patronen en denkrichtingen
te doorbreken en vaak gaat dat gepaard met vallen en
opstaan. Maar als een crisis ons één ding leert, is het dat alles
mogelijk is als we echt met elkaar de schouders eronder
zetten. Als we ons eigen individuele belang niet boven het algemene
nut en belang zetten, maar beide belangen volledig
met elkaar integreren. De maatschappelijke en economische
uitdagingen zijn duidelijk. De oplossing… een nieuw bedrijfsmodel
gebaseerd op solidair ondernemerschap. En ja, verandering
is moeilijk. Maar laten we niet vergeten dat we óók
daar elkaar in kunnen helpen. n
Josette Dijkhuizen is ondernemer en initiatiefnemer van onder andere
De Zakencoach, Ondernemerschap in Bedrijf, en Stichting Krachtbedrijf.
Meer info: www.josettedijkhuizen.nl
LENTE 2022 NFM | 53

INTERNEMEN
KEES VAN DER STEL: “EEN VALKUIL
VOOR BETEKENISECONOMEN IS
DE GELIJKNAMIGE ECONOMIE TOT
IDEOLOGIE TE BESTEMPELEN.”
54 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
– e s s a y –
Van jaloezie en
hebzucht naar liefde
en broederschap
Deze bijdrage is een reflectie op de Openbare Les van Kees Klomp
over de Betekeniseconomie die hij in november 2021 gaf
ter gelegenheid van zijn inauguratie als lector.
TEKST KEES VAN DER STEL | BEELD PAUL DE GRAAFF
Klomp positioneert de Betekeniseconomie als existentiële
economie en neemt daarin ecologie als
uitgangspunt. Dit is een ware paradigmashift,
omdat we onze samenleving met een compleet
nieuwe economische lens zullen bekijken. Om
deze op ecologie gebaseerde economie te laten
slagen is een parallelle paradigmashift in bewustzijn nodig.
Frederic Laloux, auteur van Reinventing Organizations
(2014) schrijft hierover: ‘Het is waarschijnlijk geen overdrijving,
maar een trieste realiteit, dat het voortbestaan van veel
soorten, ecosystemen en mogelijk de hele mensheid afhangt
van ons vermogen om te komen tot hogere vormen van bewustzijn
en van daaruit op nieuwe manieren samen te werken
teneinde onze relatie met de wereld en de schade die we
hebben veroorzaakt, te helen.’
Met impact gestalte geven aan de Betekeniseconomie is
pas mogelijk als mensen gevoelsmatig overtuigd zijn van de
toegevoegde waarde ervan. Ik zie een bottleneck voor het snel
van de grond komen van deze economie, omdat verreweg de
meeste mensen nog handelen vanuit het Ego en vanuit neoliberaal
denken en economisch gezien het kapitalisme met
haar winstmaximalisatie en groeidogma de boventoon voert.
In die context dragen existentiële crises een dringende ‘boodschap’
in zich, te weten om ons bewust te worden van de
noodzaak te komen tot een herstel van de ecologie. Bewustzijnsontwikkeling
is dan ook cruciaal.
HART EN REIKWIJDTE
(Bewerkt) citaat van Kees Klomp: ‘Bij de Betekeniseconomie
draait het om het besef van ‘het’ leven als het grootste goed
(rechtervleugel). We ervaren verbinding met de energie van
‘het’ leven als we vanuit ons hart contact maken met – en
ons onderdeel voelen van – het grotere geheel. Als deze verbinding
wordt ervaren, wordt het de natuurlijkste zaak van
Het hart en de reikwijdte van de Betekeniseconomie.
SERVING
LIFE AS THE
GREATEST GOAL
passion
principles
potential
personality
EXPERIENCING
LIFE AS THE
GREATEST GOOD
LENTE 2022 NFM | 55

INTERNEMEN
de wereld om ‘ons’ leven te wijden aan het dienen van ‘het’
leven. Dat is het hoogste doel – bedoeling – van ‘ons’ leven en
als we dit demonstreren door middel van liefdevol en geëngageerd
gedrag in het algemeen, alsmede in ons economisch
handelen ervaren we betekenis (linkervleugel).’
De meeste mensen lijken de verbinding met ‘het’ leven kwijt
te zijn en daarmee mogen we gerust stellen dat de Betekeniseconomie
voor hen een ver van mijn bed show is. Het neoliberale
discours en de confessionele invloed daarop zijn diep
verankerd in de maatschappij. In de hele wereld is sprake van
arbeidsslavernij en onderdrukking op grote schaal. En het
denken in doelmatigheid, centralisatie en hiërarchie is nog
zwaar in de mensheid verankerd. Zonder overdrijving kunnen
we rustig spreken van een sociale ontwrichting op wereldschaal.
Dit is cynisch en zorgwekkend tegelijkertijd, met
name omdat de meeste mensen zich er niet van bewust zijn
en ‘zij’ daardoor de ontwrichting in stand houden en er zelfs
aan meewerken.
WERELDBEELDEN
Het vigerende – ik gerichte – wereldbeeld is samen te vatten
als ‘De wereld is vol van leefbare opties en talrijke alternatieven’
en heeft als belangrijkste kenmerk individualiteit met
een strategie die is gebaseerd op een sterk calculerend vermogen
en het streven naar succes en materialisme als drivers.
De centrale vraag is: ‘Wat is goed voor mij op korte termijn?’
De grootste bezwaren zijn denken in schaarste en tekort
en het dogma van de economische groei. Alles komt uit het
hoofd en er is geen verbinding met het hart. Jaloezie en hebzucht,
alsmede corruptie en misbruik zijn in dit wereldbeeld
nooit ver weg. Voorbeelden zijn de parallelle financiële economie,
cryptocurrency, neoliberale politiek en het Angelsaksische
bestuursmodel.
Het – wij gerichte – wereldbeeld in de Betekeniseconomie is
samen te vatten als: ‘Het herinneren en herstellen van de verbinding
met de totale aarde, met je broeders en zusters, alsmede
met de natuur als levende entiteit’ en heeft als voornaamste
kenmerk een holistische leefsysteem, waarin mensen
leven, samenwerken en handelen vanuit vertrouwen,
moraliteit en overvloed. De centrale vraag is: ‘Wat is goed
voor de samenleving en de ecologie op lange termijn?’ De motivatie
wordt bepaald door het vooruitzicht van collectieve
heelheid, met het ecologisch floreren als driver en wederkerigheid,
broederschap en liefde als dominante waarden.
Voorbeelden zijn het groeiende verlangen van een aantal
mensen te komen tot meer (hart)verbinding, een toekomstbestendig
leefklimaat en socialere samenlevingsvormen.
Het neerzetten van de Betekeniseconomie vergt een lange
doorlooptijd. Het huidige wereldbeeld kan het toekomstige
niet ‘zien’ Er ligt een gapend gat tussen de bewustzijnsniveaus
van de twee wereldbeelden en het overbruggen daarvan
op individueel niveau is al geen sinecure, laat staan op
collectief niveau. De weerstand en de polarisatie vanuit de
omgeving belemmeren deze overbrugging. Men dient de verworvenheden
in de huidige economie los te laten om het ongewisse
in de Betekeniseconomie te kunnen omarmen.
De Betekeniseconomie afdwingen of opleggen is een heilloze
weg. Betrokkenheid van velen en inclusie dienen geen loze
kreten te zijn en er dient een intrinsieke ontwikkelingsbehoefte
van individuele mensen aan ten grondslag te liggen.
Laloux: ‘Groeien naar een nieuwe vorm van bewustzijn
is altijd een zeer persoonlijk, uniek en enigszins mysterieus
proces. Je kunt het aan niemand opdringen. Wat we wel kunnen
doen, is omgevingen scheppen die bevorderlijk zijn voor
een groei naar latere stadia.’
Naast bewustzijnsontwikkeling vergt de transitie naar
de Betekeniseconomie een overtuigend communicatieplan.
De communicatie op zich dient geweldloos en verbindend te
zijn, vrij van Ego- belang, waaronder (voor)oordelen. ‘De ander’
is het beste gediend met een ruimte biedende communicatiestijl.
Het stellen van open vragen en het empathisch luisteren
naar de antwoorden zijn cruciaal om die verbinding te
waarborgen. Met stroop vang je nou eenmaal meer en gemakkelijker
vliegen dan met een vliegenmepper.
Moreel gaat het om welwillende waarheid, te weten zodanig
communiceren en feedback geven dat de ander er beter
van wordt en kan groeien.
ANDERE KIJK OP GROEI
Laloux: ‘Economisch gezien loopt een model van almaar
meer groei met beperkte hulpbronnen absoluut vast.’
In de Betekeniseconomie krijgt het begrip groei een andere
betekenis dan in de Markteconomie en zal een begrip als
‘maatschappelijk dividend’ aan terrein winnen. Dat is waar
zij voor staat en waar werkelijke vooruitgang mee gediend is.
Het zijn ‘andere’ groeifactoren dan groei in omzet en winst
die het bestaansrecht en de kernwaarden van deze economie
stutten, zoals:
• Verbinding – Hierin staat de mens centraal. Er is respect
voor de opvattingen in het huidige wereldbeeld en voor
hetgeen er is en nog wordt bereikt in de huidige economie.
En er is verbindend leiderschap vanuit het hart en
authenticiteit, hetgeen een sterk gemitigeerd Ego-belang
met zich brengt. Moreel gaat het om Geweldloosheid, met
als belangrijkste kenmerk uit het (voor)oordeel te blijven.
• Aandacht voor ecologie – Het ecologisch rendement staat
voorop, hetgeen bereikt dient te worden door het herstel
van o.a. de biodiversiteit.
• Samen – Deze groeifactor is cruciaal en staat voor elkaar
aanvullen, elkaar vertrouwen, op elkaar kunnen bouwen,
samenwerken, alsmede elkaar de ruimte geven om te zijn
wie je bent. Andere groeifactoren zijn: kwaliteit, creativiteit,
inclusiviteit, floreren, leren en experimenteren.
56 | NFM LENTE 2022

INTERNEMEN
• Houvast in bewustzijn omvat alles – Dit houvast is te bereiken
door te werken aan, en je bewust te zijn of te worden
van, je eigen waarden en hoe die zich verhouden tot de
waarden die de Betekeniseconomie dragen, zoals dienstbaarheid,
moreel besef, bewust leiderschap, verantwoordelijkheid,
transparantie en ruimte.
BEWUST LEIDERSCHAP
In het boek Conscious Leadership (2020) introduceren de auteurs
Mackey, McIntosh en Phipps een aantal highlights in
hun visie op bewust leiderschap, te weten:
• Visie en deugdzaamheid - Bewuste leiders stellen een doel
voorop, niet alleen geleid door winst, maar ook door een
visie op de waarde die ze kunnen bijdragen aan de wereld.
Ze leiden met liefde en behandelen zaken niet als moordende
concurrentie, maar als een kans om mensen en gemeenschappen
te dienen en te verheffen. En ze streven ernaar
om altijd integer te handelen en houden zich aan de
hoogste normen om het vertrouwen te winnen van degenen
die ze leiden en die ze dienen.
• Mindset & Strategie - Bewuste leiders zijn vastbesloten om
win-win-win-oplossingen te vinden voor elke uitdaging.
Ze innoveren en creëren waarde, en bouwen culturen om
zich heen die de creatieve geest koesteren en bevrijden. Ze
worden niet verblind door kortetermijndenken; ze denken
op lange termijn na over de impact van hun acties en
keuzes.
• Mensen en cultuur - Bewuste leiders zijn gevoelig voor de
cultuur om hen heen en werken eraan om het team voortdurend
te ontwikkelen. Ze erkennen hoe belangrijk het is
om regelmatig te revitaliseren – het vernieuwen van hun
eigen fysieke, mentale, emotionele en spirituele energie.
En ze hebben de toewijding om voortdurend te leren en te
groeien, zowel persoonlijk als professioneel.
Hun visie op bewust leiderschap sluit daarmee naadloos aan
op het leiderschap dat nodig is in de Betekeniseconomie.
Zij ronden hun introductie af met: ‘Wanneer leiders bewuster
worden, worden de organisaties die ze leiden bewuster,
waardoor een steeds groter wordende cirkel van doelgerichte
culturen en gemeenschappen ontstaat.’
ZELFONTPLOOING
Zelfontplooiing heeft te maken met ontwikkeling van je talenten,
verbreding van je scope en wereldbeeld, alsmede uit
het leven halen wat er voor jou inzit. Daarmee dient zelfontplooiing
een emancipatoir doel. Om er zeker van te zijn dat
LENTE 2022 NFM | 57

INTERNEMEN
de Betekeniseconomie van de grond komt is daaraan werken
dé behoefte en dé noodzaak voor de komende decennia.
De trekkers van deze economie dienen zelfbewust, stevig
geaard en wakker in hun schoenen te staan om in het oog van
de orkaan van polarisatie en weerstand overeind te blijven.
Gaat het bij persoonlijke ontwikkeling om de ontplooiing
van de persoonlijkheid naar volle wasdom, dan gaat het
bij bewustzijnsontwikkeling om het ‘door-ontwikkelen’ van
jezelf op diepere, meer intuïtieve, lagen en het stretchen van
je emotionele- en spirituele intelligentie, alsmede om te leren
te ‘Zien met het hart’. Op die diepere lagen spelen ondersteunende
en belemmerende elementen een rol, zoals
je diepste overtuigingen en je schaduwkanten, evenwel ook
wijsheid, onverstoorbaarheid, innerlijk leiderschap en spiritualiteit.
Samengevat is de doelstelling een traject te gaan dat leidt
naar heelheid en de bewuste, vrije en spelende mens (homo
ludens). Dat opent de deur naar de Betekeniseconomie.
KWALITEITEN EN HOUDINGEN
Om in het oog van de orkaan te kunnen staan is het noodzakelijk
te leren een neutrale positie in te nemen. Dit houdt in
de dingen kunnen waarnemen en te laten voor wat ze zijn,
zonder ze op voorhand te labelen als positief of negatief. Het
ontwikkelen van deze positie is een moeilijke en tijdrovende
inspanning, doch is fundamenteel om in het hart te komen.
Het brein en je guts oordelen. Het hart introduceert de derde
mogelijkheid, te weten een neutrale keuze. Je wordt geraakt,
maar niet gekwetst. Het blijft niet hangen.
Om neutraliteit te stimuleren en te demonstreren staat
een reeks kwaliteiten en gedragshoudingen ter beschikking.
In het kader van de transitie naar de betekeniseconomie beperk
ik mij tot het noemen van de drie belangrijkste:
• Als eerste kwaliteit noem ik impeccability (onberispelijkheid),
een kwaliteit die inhoudelijk betekent maximale
kwaliteit neerzetten binnen het kader van je mogelijkheden.
Als gedragshouding vraagt het moed om op te treden
met maximale kwaliteit.
• Een tweede kwaliteit is innerlijke ecologie met de daaraan
gekoppelde gedragshouding geduld. Elk gedrag dient
gebaseerd te zijn op respect voor de materiële fysieke ecologie,
respect voor je systeem en het tempo op je ontwikkelingsweg.
Materiële- en persoonlijke verandering vergt
tijd. Onze huidige materiële werkelijkheid is het resultaat
van vroegere verbeelding. Hier is geduld over gegaan. Hoe
ongeduldiger je bent, hoe meer je de realisatie van de nodige
veranderingen dwarsboomt.
• De derde kwaliteit is feedback. Het is een uitnodiging
aan de ander om te blijven leren door zelf open te blijven
staan voor en te leren uit feedback. De maximale feedback
helpt de gedragshouding helderheid te ontwikkelen. Helderheid
is zich voortdurend bewust dat het leven een balans
is. Het is een kwestie van de juiste gewichten vinden.
KEES VAN DER STEL
Kees van der Stel heeft als Executive Mentor in Bewustzijnsontwikkeling
een missie om mensen in hun ontwikkelingsproces
te begeleiden naar wat hen na aan het hart
ligt met als gevolg dat mensen meer bevlogenheid als leidraad
in hun leven toelaten.
Na een langjarige carrière in het bedrijfsleven op directieniveau
maakte Van der Stel een innerlijke levensreis
van het financieel-economische terrein naar het terrein
van coaching en bewustzijnsontwikkeling.
Mentoring is zijn tweede natuur geworden: zijn manier
van werken bestaat uit het bieden van veiligheid en
vertrouwen, een luisterend oor, spontaniteit, gevoel voor
humor en medemenselijkheid. ‘Zien met het hart‘ noemt
hij dat.
Van der Stel is financieel-economisch en actuarieel geschoold
en heeft een universitaire mastertitel in marketing.
Sinds 2005 volgt hij studies in coaching en bewustzijnsontwikkeling.
Meer informatie: www.keesvanderstel.nl.
BREED DRAAGVLAK
In een gesprek met Klomp vroeg ik hem hoeveel procent van
de huidige economie er nog in zijn eigen systeem zit. Zijn
antwoord was: ‘Meer dan vijftig procent’ en mijn antwoord
is niet anders. De verankering van de huidige economie ligt
diep in ons besloten. Wil de mensheid naar een ecologisch ingerichte
economie groeien, is het nodig dat zij zelf ook ecologisch
transformeert, oftewel de externe ecologie dient een
weerspiegeling te zijn van de innerlijke ecologie.
Het is dramatisch transformeren en bewust worden of einde
oefening. Daarom is het zaak een breed draagvlak voor de
transformatie te creëren. Een valkuil voor betekeniseconomen
is de gelijknamige economie tot ideologie te bestempelen. Net
als de huidige economie zal de Betekeniseconomie alle kenmerken
van marketing in zich dragen, maar dan vanzelfsprekend
marketing die is gelieerd aan de ecologische verantwoorde
en morele balans tussen welzijn, welbevinden en welvaart.
Met religie, sekten of -ismen heeft dat niets van doen.
Een bekende metafoor zegt dat de vleugelslag van een
vlinder in het ene deel van de wereld een orkaan teweeg kan
brengen in een ander deel van de wereld. Dat zou ervoor pleiten
om met een Betekeniseconomiepilot te beginnen in Nederland.
Nederland als gidsland, een rol die haar eens op het
lijf was geschreven. n
Voor de wintereditie 2021 van het New Financial Magazine schreef
Kees Klomp een essay gebaseerd op de openbare les die hij uitsprak ter
ere van zijn inauguratie. Zie: www.newfinancialforum.nl/magazine/
winter-2021/24. Dit essay is een reactie op de openbare les.
58 | NFM LENTE 2022

OPLEIDING
In september 2022 gaat de tweede leergang van ‘De Betekenis van
Rijkdom’ van start. Dit onderdeel van de Erasmus University Rotterdam
is de eerste academische leergang in Nederland die zich richt
op betekenisvol werken in de financiële sector. Deelnemers van de
eerste leergang kijken terug op een uiterst leerzaam en inspirerend
jaar. Drie deelnemers aan het woord.
Betekenisvol
werken in de
financiële
dienstverlening
SAMENSTELLING WILLEM VREESWIJK
SCHRIJF JE IN VOOR DE
TWEEDE LEERGANG
Wil je meer leren over de ware rijkdom
in het leven? Wil je je verdiepen
in of we anders kunnen gaan nadenken
over geld? In hoeverre hebben
we geld nodig voor welzijn en geluk?
Wil je een toename van werkgeluk,
meer van betekenis zijn voor je
klanten en een bijdrage leveren aan
een betere samenleving? Volg dan
het Executive Program ‘De Betekenis
van Rijkdom’. Na een succesvol eerste
jaar biedt de Erasmus Universiteit
dit jaar opnieuw dit programma aan.
In deze opleiding van twee keer een
tweedaagse en drie losse opleidingsdagen
leer je over rijkdom vanuit zowel
filosofisch, psychologisch als economisch
perspectief, hoor je van topsprekers
hoe je betekenisvoller kunt
werken en leer hoe je duurzaam en
effectiever kan veranderen, vanuit
het perspectief van ware rijkdom. Op
www.eur.nl/eebee/betekenisvanrijkdom
kan je meer lezen over wat het inhoud
en hoe het jou kan verrijken.
Van meer betekenis zijn
“De opleiding heeft me gesterkt in
mijn verlangen om nog meer van betekenis
te zijn voor klanten. Om bij te
dragen aan hun geluk door te praten
over wat voor hen belangrijk is”, aldus
Floris Koster, vennoot bij IVV.
Floris is financieel planner bij IVV.
“Wijzelf spreken van financiële privéchauffeur.
Ik help graag mensen om
rust te krijgen in hun financiën zodat
ze zich beter kunnen focussen op wat
voor hen belangrijk is. Recent sprak ik
met een klant over haar waarden en
wat voor haar echt belangrijk is. Ze zei
dat ze wilde investeren in een project
in het buitenland Ze was zo enthousiast
dat ik het niet wijs vond om mijn
twijfels te uiten. Wel vroeg ik haar mogelijke
investering eens te bekijken vanuit
haar eigen waarden. Toen gaf ze zelf
aan dat ze er vanaf zag. Later bleek het
project oplichterij te zijn.”
“De leergang draagt bij aan meer
diepgang in de gesprekken met klanten
en medewerkers en privé ben ik
bewuster gaan leven. Eens per maand
zorg ik voor een vrije dag zonder verplichtingen,
ik ben elektrisch gaan rijden,
eet meer vegetarisch, koop meer
eten rechtstreeks van de boer, enzovoorts.”
“Laten we genieten van het leven.
Van de kleine dingen zoals de lach van
je kinderen en er voor elkaar zijn. Iets
voor anderen doen, zorgt voor geluk.”
Floris Koster: “Iets voor een ander doen, zorgt
voor geluk.” Foto: Guido Pijper.
60 | NFM LENTE 2022

Veel meer dan financiën alleen
INTERNEMEN
“De opleiding heeft me nog duidelijker
gemaakt wat mijn missie is. Cijfers
zijn slechts een middel om de
klant te helpen met een gelukkiger en
betekenisvoller leven”, aldus Leon van
Gorp van Blue Accountants.
Leon maakte na 25 jaar Belastingdienst
de overstap naar het vak van
financieel planner. “Doel is mensen
helpen. Dan richt je je op de toekomst
en gaat het niet meer over de controle
op het verleden.”
“Het is soms lastig om vanuit een accountantskantoor
de boodschap van financieel
planning te verkondigen, laat
staan die van financiële life planning.
Invalshoek is namelijk dat je met klanten
praat over de werkelijke doelen in
het leven en hoe je aankijkt tegen maatschappelijke
vraagstukken. De financiën
zijn niet het uitgangspunt, maar
vormen hooguit een sluitstuk om wensen
en dromen in te kunnen vullen. Dat
is een andere benadering.”
“De leergang geeft een compleet
beeld van waar het in het leven om zou
moeten gaan. Het heeft me geleerd breder
te kijken, beter te luisteren en aan
te voelen waar mijn grote toegevoegde
waarde ligt.”
“Mijn visie op het leven? Heb een
positieve blik op de wereld. Je kunt niet
alles regisseren, maar wat je wel in de
hand hebt, is je eigen mindset, je eigen
gedachten, je gevoel en hoe je je gedraagt.
Als je hier beter grip op krijgt,
heb je een fijner leven. Dat wens ik
Leon van Gorp: “Waardevoller voor de klant.”
ook andere mensen toe. Daarom ga ik
hierover graag met mijn klanten in gesprek.”
Transitie gaat om gedrag
“De opleiding heeft me laten inzien
dat transitie leunt op gedrag en niet
op processen. Duurzaam denken
brengt zoveel rust”, aldus Kim van den
Anker, eigenaar van MeerwAarde.
Missie van Kim is ondernemers inspireren
voor een economie met
meerwaarde. “Daarvoor doe ik onderzoek,
gebruik ik storytelling en organiseer
en bedenk ik evenementen. Mijn
werk staat in het teken van communitybuilding,
dat wil zeggen het leggen
van echte verbindingen tussen bedrijven
en/of personen die elkaar verder
kunnen helpen.”
“Samenwerking, oprechte aandacht
en innovatief ondernemerschap maakt
de wereld beter. Dit houdt in dat niet
het eigen gewin centraal staat, maar
het belang van het geheel, inclusief omgeving
en natuurlijke bronnen.”
Kim studeerde onder meer bedrijfskunde.
Ze miste de purpose. “Het ging
vooral over efficiency en winstmaximalisatie.
Ik had daar niets mee. Wel
was ik geïnteresseerd in de balans tussen
klantbehoeften en het gebruik van
grondstoffen. Pas als dit in balans is,
kun je kijken naar marketing en PR.
Het neoklassieke bedrijfsmodel, zoals
wij dat nog steeds kennen, is geen duurzaam
model. Alleen als er een intrinsieke
drive is, kunnen bedrijven omschakelen
naar een model dat wel rekening
houdt met mens en natuur.”
“De verschillende facetten en invalshoeken
van de leergang hebben mij
een compleet beeld gegeven van de balans
tussen klantbehoeften en duurzaam
ondernemen en waar precies en
op welke niveaus beslissingen worden
genomen.”
“Geluk ligt ‘m niet in de controle,
Kim van den Anker: “Beter tien keer falen
dan niets hebben geprobeerd.”
maar in het omarmen van wat er is en
in je eigen steentje bijdragen aan een
duurzamere wereld. Je kunt beter tien
keer falen dan nooit iets hebben geprobeerd.”
n
LENTE 2022 NFM | 61

AMBASSADEURS
Activators van het
• Dick-Jan Abbringh | Purpose
Newfinancialforum.nl/dick-jan-abbringh
• Roy van den Anker | Heilbron
Newfinancialforum.nl/roy-van-den-anker
• Erica Argelo | Circle of Art
Newfinancialforum.nl/erica-argelo
• Jeroen Bais | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/jeroen-bais
• Femke Bakker | AnsvarIdéa
Newfinancialforum.nl/femke-bakker
• Pieter van den Ban | Univé
Newfinancialforum.nl/pieter-van-den-ban
• Jelle Bartels | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/jelle-bartels
• Ewald Bary | Lindenhaeghe
Newfinancialforum.nl/ewald-bary
• Ron Bavelaar | Univé
Newfinancialforum.nl/ron-bavelaar
• Lambert Becks | Qees
Newfinancialforum.nl/lambert-becks
• Robin van Beem | Polis Advocaten
Newfinancialforum.nl/robin-van-beem
• Ted van den Bergh | Transitiecoalitie Voedsel
Newfinancialforum.nl/ted-van-den-bergh
• Toon Berendsen | VVP
Newfinancialforum.nl/toon-berendsen
• Cees Bol / BOL-Advies
Newfinancialforum.nl/cees-bol
• Olette Bollen | Connect4Value
Newfinancialforum.nl/olette-bollen
• Thom Boot | Thomorrow LifePlanning
Newfinancialforum.nl/thom-boot
• Mark Boskamp | Dukers & Baelemans
Newfinancialforum.nl/mark-boskamp
• Robin Bouman | Yellowtail
Newfinancialforum.nl/robin-bouman
• Jules Brader | De Goudse
Newfinancialforum.nl/jules-brader
• Nanda Bramer | MY Organization
Newfinancialforum.nl/nanda-bramer
• Michiel Brandt | SVC Brandt Advies
Newfinancialforum.nl/michiel-brandt
• Wilma de Bruijn | Eurapco
Newfinancialforum.nl/wilma-de-bruijn
• Paul Burger | AnsvarIdéa
Newfinancialforum.nl/paul-burger
• Christel van Capelleveen | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/christel-van-capelleveen
• Urjan Claassen | C-Profile
Newfinancialforum.nl/urjan-claassen
• Jos Claessens | result-is
Newfinancialforum.nl/jos-claessens
• Marcel Coopman | Next Step Factory
Newfinancialforum.nl/marcel-coopman
• Jack Cox | Econsenso
Newfinancialforum.nl/jack-cox
• Kim Cramer | Emotone
Newfinancialforum.nl/kim-cramer
• Gijs Dalen Meurs | Eyevestor.com
Newfinancialforum.nl/gijs-dalen-meurs
• Ralph van Dam | Centraal Beheer Achmea
Newfinancialforum.nl/ralph-van-dam
• Gary Damen | Paradigma Groep
Newfinancialforum.nl/gary-damen
• Chris Das | Taurus Financiële Belevingen
Newfinancialforum.nl/chris-Das
• Michiel Dietvorst / Pridea
Newfinancialforum.nl/michiel-dietvorst
• Douwe Dijkstra
Newfinancialforum.nl/douwe-dijkstra
• Jan Donselaar | DMA
Newfinancialforum.nl/jan-donselaar
• Joram van Doorn / Site Online
Newfinancialforum.nl/joram-van-doorn
• Peter Dussel | Figlo
Newfinancialforum.nl/peter-dussel
• Madelon Engels | Achmea International
Newfinancialforum.nl/madelon-engels
• Patrick Eppink | Turner
Newfinancialforum.nl/patrick-eppink
• Erik Friedeberg
Newfinancialforum.nl/erik-friedeberg
• Indra Frishert | Dazure
Newfinancialforum.nl/indra-frishert
• Annemarie Gerritsma | GAPP
Newfinancialforum.nl/annemarie-gerritsma
• Peter van Geijtenbeek | Turien & Co
Newfinancialforum.nl/peter-van-geijtenbeek
• Frank Jan de Graaf | Hogeschool van Amsterdam
Newfinancialforum.nl/frank-jan-de-graaf
• Roger Hagen | Rebels in Finance
Newfinancialforum.nl/roger-hagen
• Jan Hamburger | Turien & Co
Newfinancialforum.nl/jan-hamburger
• Aloys Harmsen | Pensioen Support Nederland
Newfinancialforum.nl/aloys-harmsen
• Kees Haverkamp | Newest Industry
Newfinancialforum.nl/kees-haverkamp
• Maurice van den Hemel | All-Insure
Newfinancialforum.nl/maurice-van-den-hemel
• Robin Heuten | VLPN
Newfinancialforum.nl/robin-heuten
• Eline Hesse | Circular IQ
Newfinancialforum.nl/eline-hesse
• Jaap Hiddinga | Jaap Hiddinga
Newfinancialforum.nl/jaap-hiddinga
• Jac Hielema | Economy Transformers
Newfinancialforum.nl/jac-hielema
• Marco Hoekstra
Newfinancialforum.nl/marco-hoekstra
• Liesbeth Hogervorst | Energizer
Newfinancialforum.nl/liesbeth-hogervorst
• Jack Hommel | Centraal Beheer Achmea
Newfinancialforum.nl/jack-hommel
• Ton van Hooft | Kompas Financiën
Newfinancialforum.nl/ton-van-hooft
• Fred Huibers | Hogeschool van Amsterdam
New Financial Forum/fred-huibers
• Arno Groot Koerkamp | Future of Finance
Newfinancialforum.nl/arno-groot-koerkamp
• Chantal Inen | The Punchy Pack
Newfinancialforum.nl/chantal-inen
• Sylvia Janssen | Onkar Compliance
Newfinancialforum.nl/sylvia-janssen
• Femke de Jong
Newfinancialforum.nl/femke-de-jong
• Gert de Jong | Hogeschool van Amsterdam
New Financial Forum/gert-de-jong
• Mark Jordens | Edmond Halley
Newfinancialforum.nl/mark-jordens
• Antoinette Kalkman | Nationale Waarborg
Newfinancialforum.nl/antoinette-kalkman
• Ron van Kesteren | Stv
Newfinancialforum.nl/ron-van-kesteren
• Pepijn van Kleef | MoneyView Research
Newfinancialforum.nl/pepijn-van-kleef
• Kees Klomp | Karmanomics
Newfinancialforum.nl/kees-klomp
• Theo Kocken | Cardano Group
Newfinancialforum.nl/theo-kocken
• Alexander Koene | BR-ND
Newfinancialforum.nl/alexander-koene
• Dirk Kooiman | Kooiman Advies
Newfinancialforum.nl/dirk-kooiman
• Stef Kuypers | Happonomy
Newfinancialforum.nl/stef-kuypers
• Sjoerd Laarberg | Allianz Nederland
Newfinancialforum.nl/sjoerd-laarberg
• Heidi Leenaarts | United Economy
Newfinancialforum.nl/heidi-leenaarts
• Juri Leissner | Leissner & Van der Molen
Newfinancialforum.nl/juri-leissner
62 | NFM LENTE 2022

AMBASSADEURS
New Financial Forum
• Peter Paul Leutscher | RedZebra Group
Newfinancialforum.nl/peter-paul-leutscher
• Joke Lodewijk | Urban Knowmads
Newfinancialforum.nl/joke-lodewijk
• Nicolette Loonen | Fidet Finance Professionals
Newfinancialforum.nl/nicolette-loonen
• Michael Mackaaij | Verne Business Excellence
Newfinancialforum.nl/michael-mackaaij
• Thom Mallant | Allianz Nederland
Newfinancialforum.nl/thom-mallanT
• Damaris Matthijsen | Economy Transformers
Newfinancialforum.nl/damaris-matthijsen
• Gilbert Mattu | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/gilbert-mattu
• Maria Mazarakis | Maria Mazarakis Levensverhaal Inzicht
Newfinancialforum.nl/maria-mazarakis
• Jaap van der Meer | VLPN
Newfinancialforum.nl/jaap-van-der-meer
• Hubrien Meijaard | Hubrien financieel advies 2.0
Newfinancialforum.nl/hubrien-meijaard
• Patrick Meijn
Newfinancialforum.nl/patrick-meijn
• Richard Meinders | SVC Groep
Newfinancialforum.nl/richard-meinders
• Saskia Michels | W’aarde controlling
Newfinancialforum.nl/saskia-michels
• Roeland van der Molen | Leissner & Van der Molen
Newfinancialforum.nl/roeland-van-der-molen
• Matthijs Mons | Yellowtail
Newfinancialforum.nl/matthijs-mons
• Marc de Moor | Sandstreet Consultants
Newfinancialforum.nl/marc-de-moor
• Kaj Morel | De Zaak van Betekenis
Newfinancialforum.nl/kaj-morel
• Carla Muters | NHG
Newfinancialforum.nl/carla-muters
• Natasja Naron | Garbriël Financiële Bescherming
Newfinancialforum.nl/natasja-naron
• Maarten Nijman | ONE
Newfinancialforum.nl/maarten-nijman
• Harrie-Jan van Nunen | De Financiële Makelaar
Newfinancialforum.nl/harrie-jan-van-nunen
• Thera van Osch | OQ consulting
Newfinancialforum.nl/thera-van-osch
• Jeroen Oversteegen | Nationale Hypotheekbond
Newfinancialforum.nl/jeroen-oversteegen
• Li An Phoa | Drinkable Rivers
Newfinancialforum.nl/li-an-phoa
• Gilbert Pluym | Onderlinge ‘s-Gravenhage
Newfinancialforum.nl/gilbert-pluym
• Karin Polman | Florius
Newfinancialforum.nl/karin-polman
• Peter Post | MoneyView Research
Newfinancialforum.nl/peter-post
• Richard Qaiser | HDI Global Specialty
Newfinancialforum.nl/richard-qaiser
• Cindy Ras | Fontys
Newfinancialforum.nl/cindy-ras
• Mundo Resink | Astronauts on Earth
Newfinancialforum.nl/mundo-resink
• Paul Rijns | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/paul-rijns
• Tim Rijvers | DAK Intermediairscollectief
Newfinancialforum.nl/tim-rijvers
• Bert Rorije
Newfinancialforum.nl/bert-rorije
• Han de Ruiter
Newfinancialforum.nl/han-de-ruiter
• Faisal Setoe | HDI
Newfinancialforum.nl/faisal-setoe
• Henk Smit | Driekant Biologische Bakkerij
Newfinancialforum.nl/henk-smit
• Kyon Soons | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/kyon-soons
• Ellen Steijvers | Senvy Consulting
Newfinancialforum.nl/ellen-steijvers
• Pieter van Stratum | FIDIB
Newfinancialforum.nl/pieter-van-stratum
• Bira Thanabalasingam | Yellowtail
Newfinancialforum.nl/bira-thanabalasingam
• Fred Toussaint | Human Capital Services
Newfinancialforum.nl/fred-toussaint
• Boudewijn van Uden | a.s.r.
Newfinancialforum.nl/boudewijn-van-uden
• Ivo Valkenburg | Valkenburg bv
Newfinancialforum.nl/ivo-valkenburg
• Gert Vasse | Ockto
Newfinancialforum.nl/gert-vasse
• Christiaan van der Ven | Budlr.
Newfinancialforum.nl/christiaan-van-der-ven
• Ben Venneman / Onderboven
Newfinancialforum.nl/ben-venneman
• Cas Verhage | Nh 1816 Verzekeringen
Newfinancialforum.nl/cas-verhage
• Jan Verstegen | Eerste stap.nl
Newfinancialforum.nl/jan-verstegen
• Valentina Visser | Havelaar & Van Stolk
Newfinancialforum.nl/valentina-visser
• Jack Vos
Newfinancialforum.nl/jack-vos
• Willem Vreeswijk | NFF/VVP
Newfinancialforum.nl/willem-vreeswijk
• Owen de Vries | Heartful Banking
Newfinancialforum.nl/owen-de-vries
• Michiel van Vugt | NNEK
Newfinancialforum.nl/michiel-van-vugt
• Esther Vuijsters | Lindenhaeghe
Newfinancialforum.nl/esther-vuijsters
• Ozewald Wanrooij | Rendement van Geluk
Newfinancialforum.nl/ozewald-wanrooij
• Rinus van Warven | Uitgeverij Van Warven
Newfinancialforum.nl/rinus-van-warven
• Judith Webber | Pure Human
Newfinancialforum.nl/judith-webber
• Carolien Wegener | Wire Group
Newfinancialforum.nl/carolien-wegener
• Johan Wempe | VU/FEWEB
Newfinancialforum.nl/johan-wempe
• Richard Weurding | Verbond van Verzekeraars
Newfinancialforum.nl/richard-weurding
• Angelo Wiegmans | Bedrijf Plus
Newfinancialforum.nl/angelo-wiegmans
• Enno Wiertsema | Adfiz
Newfinancialforum.nl/enno-wiertsema
• Marc Wilhelmus | Life Design Coaching
Newfinancialforum.nl/marc-wilhelmus
• Robert Witteveen / First Day Advisory Group
Newfinancialforum.nl/robert-witteveen
• Max Wohlgemuth Kitslaar / Maxmundo
Newfinancialforum.nl/max-wohlgemuth-kitslaar
• Peter Wormskamp | Helder Beheerd
Newfinancialforum.nl/peter-wormskamp
• Patricia Wouda | Patricia Wouda
Newfinancialforum.nl/patricia-wouda
• Amba Zeggen | Risk & Goverance
New financial forum.nl/amba-zeggen
• Marieke van Zuien | BNP Paribas Cardif
Newfinancialforum.nl/marieke-van-zuien
LENTE 2022 NFM | 63

NEW FINANCIAL MAGAZINE
Het meest inspirerende en vooruitstrevende
magazine voor financieel dienstverleners
Boordevol Crazy Ones, Young Ones, Innovatie,
Diversiteit, Leiderschap, Taboes, Betekenis,
Rendement en Pure winst
Het magazine is een van de uitingen van de stichting New Financial Forum.
De stichting bundelt krachten, ideeën, inspiratie en best practices van positief
ingestelde mensen die gezamenlijk een bijdrage leveren aan een gezonde en
gerespecteerde financiële sector. Het Forum organiseert bijeenkomsten, workshops,
faciliteert dialogen, is aanjager van vernieuwing, voegt betekenis toe
en is de stem van een innovatieve en betrokken financiële sector.
WEES VERZEKERD VAN PURE INSPIRATIE EN BEST PRACTICES EN
MELD JE AAN OP WWW.NEWFINANCIALFORUM.NL