2022 04 21 Het visioen van De Leeuw - Het Collectief + Katrien Baerts

Do 21 apr 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Donderdag
avondserie
Het visioen van
De Leeuw
Het Collectief
+ Katrien Baerts
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Het visioen van De Leeuw
Het Collectief
+ Katrien Baerts
Gregor Mayrhofer dirigent
Katrien Baerts sopraan
Donderdag
avondserie
Do 21 apr 2022
Grote Zaal
20.15 – 22.05 uur
ca. 55 minuten voor de pauze
ca. 35 minuten na de pauze
Inleiding
Foyerdeck 1
19.15 – 19.45 uur
Thea Derks in gesprek met
artistiek leider Thomas
Dieltjens en sopraan Katrien
Baerts
Dit concert wordt live
uitgezonden door de NTR op
NPO Radio 4
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Programma
Claude Debussy (1862 - 1918)
Prélude à l’après-midi d’un faune (1891/1894)
arr. Arnold Schönberg
Arnold Schönberg (1874 - 1951)
6 Orchesterlieder op. 8 (1903/1904)
arr. Hanns Eisler, Erwin Stein, Reinbert de Leeuw
··
Natur
··
Das Wappenschild
··
Sehnsucht
··
Nie ward ich, Herrin, müd’
··
Voll jener Süsse
··
Wenn Vöglein klagen
Pauze
Alban Berg (1885 0 1935)
Pianosonate (1908)
arr. voor kwintet Tim Mulleman
Fünf Orchesterlieder nach Ansichtkarten-Texten von Peter Altenberg (1911/1912)
arr. Diderik Wagenaar
··
Seele, wie bist du schöner, tiefer, nach Schneestürmen
··
Sahst du nach dem Gewitterregen den Wald
··
Über die Grenzen des All blicktest du sinnend hinaus
··
Nichts ist gekommen, nichts wird kommen für meine Seele
··
Hier ist Friede. Hier weine ich mich aus über alles
Richard Wagner (1813 - 1883)
Vorspiel und Liebestod uit Tristan und Isolde (1856/1859)
arr. Reinbert de Leeuw
3

Toelichting
De nieuwe muziek van Arnold Schönberg en zijn leerlingen heeft een moeizame
acceptatiegeschiedenis gehad. Na de rabiate afwijzing in de eerste decennia van de
twintigste eeuw is het ook later nooit echt helemaal goed gekomen. Het werd en wordt
Schönberg en de zijnen niet in dank afgenomen dat ze het houvast van de tonaliteit
loslieten en eeuwenoude gedachten over samenklank en melodie zo ingrijpend
veranderden, dat het moeilijk werd hun composities te begrijpen – laat staan te
waarderen – zonder het idee bij te stellen van wat muziek tot dan toe was.
Na de Eerste wereldoorlog broeide het
overal in Europa en vooral in Wenen waar
het einde van de Oostenrijks/Hongaarse
dubbelmonarchie een nieuwe sociale
en culturele werkelijkheid betekende.
Wetenschappers en kunstenaars van
Sigmund Freud tot Gustav Mahler, Gustav
Klimt of Arthur Schnitzler hielden al
vóór de oorlog het negentiende-eeuwse
gedachtegoed tegen het licht. In hun
kielzog trad een radicale generatie
componisten aan die verregaande
conclusies trok uit waarnaar Gustav Mahler
en Anton Bruckner – en eerder Richard
Wagner en Franz Liszt – op weg waren. Dat
ging niet zonder slag of stoot.
Schönberg, zijn leerlingen en ook
generatiegenoten als Béla Bartók
en Igor Stravinsky werden door het
conservatieve Weense muziekleven zo
verafschuwd dat Schönberg besloot tot de
oprichting van de Verrein für musikalische
Privataufführungen, een club uitsluitend
toegankelijk voor leden en niet toegankelijk
voor het publiek en de vijandige pers, die
het liever bij Wolfgang Amadeus Mozart,
Ludwig van Beethoven, Johannes Brahms
of de walsen van Johann Strauss hielden.
De Verrein had niet de beschikking over
een orkest en programmeerde daarom
bewerkingen voor enkelvoudig bezet klein
ensemble (één eerste en één tweede viool
in plaats van twee groepen, één fluit, één
klarinet, et cetera). Dat werd aangevuld
met een piano en een harmonium die de
suggestie van een orkestklank konden
geven.
De Verrein bestond van 1918 tot en met 1921
en beperkte zich niet tot de muziek van de
verstoten Weense avant-garde. Er stonden
werken van Bruckner en Mahler – beiden
lang niet zo populair als vandaag – op
het repertoire en er werd veel van Bartók
gespeeld en ook Stravinsky. Schönberg was
onder invloed van Wagner van de tonaliteit
afgedreven, maar hij hield zijn leven lang
enorm van Brahms en speelde enthousiast
mee in uitvoeringen van de muziek van
Johann Strauss, wiens walsen ook op het
repertoire stonden van de Verrein. De
hele onderneming was vooral een uiting
van een romantisch bevlogen liefde voor
muziek die altijd grote aandacht bij het
luisteren vereist. Natuurlijk was het ook
een duidelijke positionering ten opzichte
van de concertcultuur die in 1918 ook al
meer een zaak van de burgerlijke elite was
dan van bevlogen musici die in een l’árt
4

Toelichting
pour l’árt-ideaal geloofden. Het Collectief
laat de idealen van de Verrein herleven in
dit programma dat componist en dirigent
Reinbert de Leeuw voor zijn dood in 2020
nog samenstelde.
Claude Debussy
Prélude a l’après midi d’un faune
Het arrangement dat Schönberg zelf
maakte van Debussy’s Prélude a l’après
midi d’un faune laat horen hoe de
muzikale revolutie al vijfentwintig jaar
vóór het eerste Verrein-concert door
Debussy in Parijs werd ingeleid.
De Prélude begint mysterieus en
onbestemd met een dalende fluitmelodie
die eerder oosters klinkt dan als een
ouderwets tonaal thema – Debussy had op
de wereldtentoonstelling van 1889 in Parijs
een gamelanorkest gehoord. Die melodie
zit niet vast aan een bekende toonladder,
maar kan alle kanten op, en dat doet ze
ook. Het gaat met een onverwachte sprong
omhoog die weer geen duidelijke toonsoort
impliceert.
Er is geen vooropgezette structuur zoals
in een sonate of symfonie. De muziek
ontvouwt zich als een vertakkende boom;
natuurlijk, maar ook grillig zonder dat
het afbreuk doet aan de samenhang. Het
magisch verstilde fluitmotief transformeert,
maar houdt alles toch ook bij elkaar. De
harmonieën zijn evenmin gevangen in
de wetten van de tonaliteit die altijd een
specifieke richting impliceert, naar een
duidelijk slotakkoord bijvoorbeeld. Het
klinkt niet wild modern omdat het zo
geweldig bij een soort algemeen geldende
psychologische intuïtie aansluit – en omdat
het lang niet zo heftig geladen en hoekig
van klank is als de muziek van Schönberg –
maar het is nieuwe, vrije muziek.
Arnold Schönberg
6 Orchesterlieder
Schönbergs eigen 6 Orchesterlieder
op. 8 (1904) stonden in 1921 op het
programma bij de Verrein. Ze werden
uitgevoerd in combinatie met Mahlers
Vierde symfonie en hoewel lang niet zo
radicaal als Schönbergs latere werk – hij
ontwikkelde de abstracte, dissonante
twaalftoonsmuziek pas nadat de Verrein
niet meer bestond – zijn ze in vergelijking
met Mahlers lieflijkste symfonie toch
lastig te behappen.
Deze liederen zijn eigenlijk operascènes.
Ze hebben meer met Wagner en Richard
Strauss te maken dan met Mahler die de
tonaliteit nooit achter zich liet en altijd
in klassieke vormen bleef denken. Deze
liederen hebben een extreme, vaak bijna
hysterisch bevlogen, expressieve lading
die verder gaat dan de toch niet erg
ingetogen romantische emotie van Mahler.
Het is allemaal heel groot opgezet in de
orkestversie en de constante chromatiek
5

Toelichting
doet de muziek klinken als een ziedende
vlucht, weg van alle zekerheden die in
het begin van de twintigste eeuw uit het
lood raakten. Het gebaar blijft ouderwets
romantisch, maar de rusteloze drive en het
complex gelaagde stemmenweefsel van de
muziek waren in 1904 ongetwijfeld moeilijk
te verteren.
Alban Berg
Pianosonate
Alban Bergs Pianosonate is nooit in de
bewerking van vanavond uitgevoerd in
een Verrein-concert. De jonge Belgische
pianist/componist Tim Mulleman vult in
zijn bewerking de pianosolo aan met fluit,
klarinet, viool en cello hetgeen aanknoopt
bij de orkestrale kwaliteiten van Bergs
origineel.
De oorspronkelijke sonate is, net als
Schönbergs liederen, doortrokken van een
ondergravende chromatiek, maar er heerst
ook een duidelijk tonale zwaartekracht
in de vorm van de toonsoort b-klein die
al die chromatische bewegingen als het
ware absorbeert. Uiteindelijk hoor je op
de achtergrond steeds waar de muziek
in harmonische zin omheen draait. Het is
virtuoos voor de piano geschreven in een
idioom dat aan Franz Liszt doet denken –
zijn grote pianosonate staat ook in b-klein
en net als Bergs sonate, is ook dat stuk
op de constante transformatie van één
thema gebouwd. De lyrische semi-tonale
kwaliteit van dit eerste opusnummer van
Berg, is een constante gebleven in zijn
oeuvre dat ook wanneer dat ver van de
tonaliteit verwijderd raakt, toch altijd nog
bij de verloren wereld van Mahlers laatste
symfonieën aanknoopt.
Fünf Orchesterlieder nach Ansichtkarten-
Texten von Peter Altenberg
Bergs Altenberglieder gingen in première
tijdens een berucht Skandalkonzert
in de Weense Musikverrein in maart
1913. Na de eerste uitvoering van Bergs
liederen staakte zijn leermeester
Schönberg de uitvoering van zijn eigen
Kammersymphonie omdat er een
dusdanig afkeurend gejoel in de zaal was
uitgebroken dat verder spelen geen zin
meer had.
Voor Berg was het concert al voor het
begon traumatisch omdat Schönberg
zijn liederen niet kon waarderen. Wat
Schönberg nou zo stoorde, is een raadsel.
De Altenberglieder zijn subtiele orkestrale
miniaturen die zonder decadentie, extreem
verfijnd de teksten over de ingewikkelde
wegen van de liefde verklanken. De muziek
klinkt wederom lyrisch en nergens ligt de
nadruk op de constructie. Toch zijn het
subtiele motivische verwantschappen
tussen de liederen en strenge constructies
als een passacaglia en een verborgen
twaalftoonsreeks die – vooruitlopend op
Schönbergs twaalftoonssysteem –het stuk
de wonderbaarlijk verhulde logica geven die
het zo bijzonder maakt.
6

Toelichting
Richard Wagner
Vorspiel und Liebestod uit Tristan und
Isolde
De gedoemde, de dood overstijgende,
unendliche Liebe die het onderwerp
is van Richard Wagners opera Tristan
und Isolde is de kiem van de eindeloze
vlucht chromatisch van de werkelijkheid
wegdrijvende melodieën waarin Wagner
de alles verzengende liefde van zijn
personages bezong.
Tristan en Isolde konden niet beteugeld
worden door zoiets banaals als de tonaliteit
en de afgebakende structuren die die met
zich meebrengt. Wagners helden zingen
zich los van harmonische beperkingen
en zweven van het dubbelzinnige
openingsakkoord tot aan de laatste
maten van de opera, drie uur later, in
een anarchistisch niemandsland waarin
alleen hun liefde telt. Op de vleugels van
hun zelfgerichte liefde, zweefde Wagner
weg van de oude tonaliteit. Het Vorspeil
van Tristan und Isolde heeft nooit in een
Verrein-concert geklonken, maar omdat
de revolutie van de componisten van de
Verrein für musikalische Privataufführungen
daar begon, is het een logische afsluiting
van deze hommage aan de geboorte van de
nieuwe muziek.
Roeland Hazendonk
7

Liedteksten
Arnold Schönberg
6 Orchesterlieder
Natur
Tekst: Heinrich Hart (1855 - 1906)
De nacht gaat over in de dag en de dag
in de nacht. Wat jij meemaakt, heb ik ook
meegemaakt. Wat mij verlicht, heeft jou
verlicht. De natuur houdt van ons allemaal
hetzelfde, zij is de rustplaats van ons allen.
Nacht fließt in Tag und Tag in Nacht,
Der Bach zum Strom, der Strom zum Meer -
In Tod zerrinnt des Lebens Pracht,
Und Tod zeugt Leben licht und hehr.
Und jeder Geist, der brünstig strebt,
Dringt wie ein Quell in alle Welt, --
Was du erlebst, hab’ ich erlebt,
Was mich erhellt, hat dich erhellt.
All’ sind wir eines Baums Getrieb,
Ast, ob zweig, ob Mark, ob Blatt -
Gleich hat Natur uns Alle lieb,
Sie unser Aller Ruhestatt.
Das Wappenschild
Tekst uit Des Knaben Wunderhorn
Winden van tegenspoed, splijt de boom
van hoop. De wortel blijft over en na de
woede wordt het weer groen. Verdwijn, valse
vrienden. Mijn dapperheid kan niet worden
beteugeld. Ik zal vechten en zien wat voor
wonderen geduld kan doen. Hier zal ik
overwinnen: een groen veld dient mijn schild
als wapen, waar een palmboom twee ankers
vasthoudt.
Stürmt, reißt und rast, ihr Unglückswinde,
zeigt eure ganze Tyrannei,
zerbrecht, zerschlagt so Zweig als Rinde
und werft den Hoffnungsbaum entzwei;
dies Hagelwetter
trifft Stamm und Blätter,
die Wurzel bleibt,
bis Sturm und Regen
ihr Wüten legen,
daß sie von neuem grünt
und Äste treibt.
Mein Herz gibt keinem Diamanten,
mein Geist der Eiche wenig nach;
wenn Erd’ und Himmel mich verbannten,
so trotz’ ich doch dem Ungemach;
weicht, falsche Freunde,
schlagt, bitt’re Feinde,
mein Heldenmut
ist nicht zu dämpfen;
drum will ich kämpfen
und sehn, was die Geduld für Wunder tut.
Die Liebe schenkt aus goldnen Schalen
mir einen Wein zur Tapferkeit,
verspricht mir guten Sold zu zahlen
und führt mich mutig in den Streit;
8

Liedteksten
da will ich siegen,
hier will ich kriegen;
ein grünes Feld
dient meinem Schilde
zum Wappenbilde,
allwo ein Palmenbaum zwei Anker hält.
Sehnsucht
Tekst uit Des Knaben Wunderhorn
Zwaar en saai is mijn tijd, sinds ik van je
gescheiden ben van jou, mijn lieveling. Het is
te lang en er gaat geen dag voorbij dat mijn
hart mij eraan herinnert.
Schwer, langweilig ist mir mein Zeit,
Seit ich mich täte scheiden
Von dir, mein Schatz und höchste Freud,
Ich merk’, daß ich muß leiden;
Ach weh der Frist,
Zu lang sie ist,
Wird mir zu lang in Schmerzen,
Daß ich oft klag:
Es scheint kein Tag,
Des wird gedacht im Herzen.
Nie ward ich, Herrin, müd’
Tekst: Karl August Förster (1784 - 1841)
naar Francesco Petrarca
Nooit ben ik moe geweest, meesteres,
om u lief te hebben. Maar mijn eindeloze
tranenstroom maakt mij zwak. Liever
bemachtig ik een mooi, wit graf dan dat
jouw naam vol laster op het marmer wordt
geschreven. Als een hart vol liefde en trouw
jou tevreden kan stellen, zonder pijn, laat het
jouw genade ervaren. Als jouw minachting
op een andere manier bevredigd wil worden,
dan dank ik voor de liefde en mezelf.
Nie ward ich, Herrin müd’, um Euch zu minnen,
noch werd’ ich’s sein, weil ich am Leben bleibe;
vom eignen Haß nun doch ans Land ich treibe,
und kraftlos macht der Tränen endlos Rinnen.
Will lieber mir ein schön, weiß Grab gewinnen,
als daß zur Schmach man Euren Namen
schreibe
auf Marmor mir, trennt sich mein Geist vom
Leibe,
der wohl nunmehr ihm länger wohnet innen.
Drum, kann ein Herz, in Lieb und Treu
erfahren,
Euch, ohn’ ihm Qualen zu bereiten, gnügen,
laßt diesem Euren Gnade widerfahren!
Meint Euer Zorn auf andre Art zu siegen,
er irrt, und wird nie, was er denkt, gewahren;
das dank’, o Lieb’, ich mir und deinem Fügen!
9

Liedteksten
Voll jener Süße
Tekst: Karl August Förster
naar Francesco Petrarca
Vol van zoetheid van het mooie gezicht, zou
ik liever blind zijn om geen schoonheid meer
te aanschouwen. Ik heb achtergelaten waar
ik het meest van hield. In een omsloten vallei
vonden mijn vermoeide zuchten verkoeling.
Daar zag ik geen vrouwen, maar rotsen en
bronnen, en mijn geest schildert het beeld
waar mijn blik ook heen gaat.
Voll jener Süße, die, nicht auszudrücken,
Vom schonen Angesicht mein Aug’
empfangen,
Am Tag, wo lieber blind ich wär’ gegangen
Um nimmer klein’re Schönheit zu erblicken,
Ließ ich, was mir das Liebst’; und mit
Entzücken,
Ist ganz in ihr des Geistes Blick befangen,
Der, was nicht sie ist, wie aus einer langen
Gewohnheit haßt und ansieht mit dem
Rücken.
In einem Tale, rings umher verschlossen,
Das meinen müden Seufzern Kühlung
spendet,
Kam langsam, liebesinnend ich zur Stelle.
Da sah ich Frauen nicht, doch Fels und
Quelle,
Und jenes Tages Bild, das unverdrossen
Mein Geist mir malt, wohin mein Blick sich
wendet.
Wenn Vöglein klagen
Tekst: Karl August Förster naar Francesco
Petrarca
Als de vogels klagen en in de groene takken
zachtjes zomerbriesjes ritselen zit en schrijf
ik toegewijd aan de liefde. Dan zie ik haar die
de hemel toont en ver weg reageert op mijn
zuchten. ‘Waarom’, zegt ze vol medelijden,
‘vloeien smartelijke stromen uit droevige
ogen? Treur niet om mij, ik stierf om te
genieten van een eeuwig bestaan.’
Wenn Vöglein klagen und in grünen Zweigen
mit lindem Säuseln Sommerlüftchen beben,
wenn dumpfen Murmelns lichte Wellen
steigen
und um beblümte, frische Ufer weben,
sitz ich und schreib, in Liebe hingegeben,
und, die der Himmel uns geruht zu zeigen,
die Erde barg, seh ich dann noch am Leben
und fernher meinen Seufzern hold sich
neigen.
‘Warum ach! vor der Zeit dich so verbluten?’
spricht sie voll Mitleids. ‘Warum nur
vergießen
aus trüben Augen schmerzensvolle Fluten?
Nicht klag’ um mich; ich starb, um zu
genießen
ein ewig Dasein, und in ewgen Gluten
erschloß mein Aug’ ich, da ich’s schien zu
schließen.’
10

Liedteksten
Alban Berg
Fünf Orchesterlieder nach Ansichtkarten-
Texten von Peter Altenberg
Tekst: Richard Engländer (1859 - 1919) als Peter
Altenberg
Schneesturm
Ziel, wat ben je mooier na sneeuwstormen,
die je ook hebt, net als de natuur. En over
beiden ligt een melancholische waas als
wolken die verdampen.
Seele, wie bist du schöner, tiefer, nach
Schneestürmen.
Auch du hast sie, gleich der Natur.
Und über beiden liegt noch ein trüber Hauch,
eh’ das Gewölk sich verzog!
Gewitterregen
Heb je het bos gezien na de onweersbui? Alles
is tot rust gekomen en is mooier dan voorheen.
Zie, vrouw, jij hebt ook donderbuien nodig!
Sahst du nach dem Gewitterregen den Wald?
Alles rastet, blinkt und ist schöner als zuvor.
Siehe, Fraue, auch du brauchst Gewitterregen!
Über die Grenzen des All
Je keek verder dan de grenzen van het
al en zorgde nooit voor boerderij of huis!
Plotseling is alles voorbij, en staar je nog
steeds over de grenzen van het al!
Über die Grenzen des All blicktest du
sinnend hinaus;
Hattest nie Sorge um Hof und Haus!
Leben und Traum vom Leben, plötzlich ist
alles aus –.
Über die Grenzen des All blickst du noch
sinnend hinaus!
Nichts is gekommen
Niets is gekomen of zal komen voor mijn ziel.
Ik heb gewacht en gewacht. De dagen zullen
voorbij kruipen en tevergeefs waait mijn
asblonde zijden haar rond mijn bleek gezicht.
Nichts ist gekommen, nichts wird kommen
für meine Seele.
Ich habe gewartet, gewartet, oh - gewartet!
Die Tage werden dahinschleichen, und
umsonst wehen meine aschblonden seidenen
Haare um mein bleiches Antlitz!
Hier ist Friede
Hier is vrede. Hier kan ik huilen en kan mijn
onmetelijk lijden verdwijnen. Zie, hier zijn
geen mensen. Hier drupt de sneeuw zachtjes
in plassen water.
Hier ist Friede. Hier weine ich mich aus über
alles!
Hier löst sich mein unfaßbares,
unermeßliches Leid,
das mir die Seele verbrennt ...
Siehe, hier sind keine Menschen, keine
Ansiedlungen.
Hier ist Friede! Hier tropft Schnee leise in
Wasserlachen ...
11

Biografieën
Componisten
Claude Debussy
Claude Debussy (1862 -
1918) kon mede dankzij de
steun van de schoonmoeder
van de dichter Paul Verlaine
en later Pjotr Tsjaikovski’s
weldoenster Nadjezjda von
Meck uitgroeien tot een
uitstekend pianist en een
vernieuwend componist.
Debussy vond zijn taal en
vorm vooral nadat hij tijdens
de Wereldtentoonstelling in
Parijs in 1889 veel Spaanse
muziek en de Javaanse
gamelan had gehoord.
12
Hoewel Debussy vanwege
zijn suggestieve werk vaak
in één adem genoemd wordt
met het impressionisme
waren zijn vroegste
inspiratiebronnen vooral de
mystieke en mysterieuze
literatuur. Om de sfeer van
die werken te benaderen,
schreef hij in een welhaast
vrij improvisatorische vorm
en bediende hij zich van
een ‘zwevende’ tonaliteit.
Met werken als Prélude á
l’après-midi d’un faune, La
Mer, Iberia, de opera Pelléas
et Mélisande en pianowerken
als de Préludes en de Études
was en is hij van blijvende
invloed op het westerse
componeren.
Arnold Schönberg
Arnold Schönberg (1874 -
1951) werd in een joods
gezin geboren in Wenen.
Hij was net als zijn vader
voorbestemd om de
handel in te gaan, maar de
vioollessen die hij vanaf zijn
achtste jaar kreeg trokken
hem naar de muziek.
Schönberg begon te
componeren, leerde zichzelf
cello spelen en trad toe tot
het orkest van Alexander
von Zemlinsky. Zemlinsky
werd de eerste en enige
compositiedocent van
de verder autodidacte
Schönberg. Hij componeerde

Biografieën
aanvankelijk in een stijl
verwant aan Johannes
Brahms, maar met een werk
als Verklärte Nacht (1899)
ging hij avontuurlijker wegen
bewandelen. In 1904 gaf
hij zelf compositieles en
meldden Anton Webern
en Alban Berg zich als zijn
leerlingen. Gezamenlijk
onderzochten zij de grenzen
van de (a)tonaliteit en met
Pierrot Lunaire bereikte
Schönberg die grenzen.
Na een stilte van bijna
twaalf jaar presenteerde
hij de twaalftoonstechniek.
Hiermee werd hij een van
de grote vernieuwers en
denkers van de twintigsteeeuwse
muziekpraktijk.
In 1933 verliet hij zijn
vaderland vanwege
het opkomend nazisme
en vertrok hij naar de
Verenigde Staten. Daar was
hij tot op hoge leeftijd actief
als compositiedocent.
Alban Berg
De Oostenrijkse componist
Alban Berg (1885 - 1935)
was een leerling van Arnold
Schönberg.
Samen met Schönberg
en Webern vormde hij
het boegbeeld van de
Tweede Weense School,
de componisten die de
tonaliteit achter zich lieten
ten gunste van de door
Schönberg ontwikkelde
dodecafonie. Van deze
drie componisten bleek
Berg uiteindelijk de
componist die de nieuw
ontwikkelde mogelijkheden
het meest toepaste vanuit
het gedachtengoed van
de late negentiende
eeuw. Het leidde tot een
zeer persoonlijke en
dramatische taal die Berg
met terugwerkende kracht
verhief tot een van de
sleutelfiguren op de drempel
van de twintigste eeuwse
muziekgeschiedenis. En dat
niet alleen. Want werken als
het Vioolconcert, Wozzeck
en de Lyrische Suite vinden
tot op de dag van vandaag
hun weg steeds makkelijker
naar het publiek.
13

Biografieën
Richard Wagner
Richard Wagner (1813 -
1883) groeide op in
Dresden. Op school las
hij Goethe, Schiller en
Shakespeare en hij was
bezeten van de Griekse
treurspelen.
Zo werd de Oresteia van
Aeschylos later een van
zijn inspiratiebronnen voor
zijn vierdelige operacyclus
Der Ring. Zijn passie voor
Beethoven trok hem in de
richting van de muziek. Korte
tijd studeerde hij piano,
viool en muziektheorie.
Zijn verdere ontwikkeling
had hij echter uitsluitend
14
aan zichzelf te danken.
Vanaf zijn twintigste werkte
Wagner als operadirigent
aan verschillende Duitse
theaters. In 1840-41
woonde hij in Parijs waar
hij als operacomponist
tevergeefs probeerde voet
aan de grond te krijgen. In
Parijs ontdekte hij dat hij
‘de meest Duitse Duitser’
was, en begon zich te
verdiepen in de Germaanse
mythologie. Vanaf dat
moment had hij zijn thema
gevonden en ontstonden de
grootse opera’s waarvan hij
steeds zijn eigen libretto’s
maakte. Zowel met zijn
muziek als met zijn visie
op ‘totaal theater’, de
eenheid van tekst, muziek
en toneelbeeld, werd hij de
grootste hervormer van de
negentiende eeuw.
Uitvoerenden
Katrien Baerts
Sopraan
foto: Claudia Hansen
De Belgische sopraan
Katrien Baerts staat
bekend om haar krachtige
en sensuele stem en haar
diepgaande en oprechte
interpretatie.
Bij De Nationale Opera
maakte Katrien haar
debuut in een nieuwe
productie van Lulu. In Tokyo
debuteerde ze met House
of the Sleeping Beauties
van Kris Defoort. Katrien

Biografieën
vertolkte verschillende
wereldpremières waaronder
Clara in Loevendies opera
The Rise of Spinoza en de
titelrol in Robert Zuidams
Suster Bertken, samen
met Asko|Schönberg.
Onlangs voerde ze met
Asko|Schönberg o.l.v. Bas
Wiegers Lonely Child van
Claude Vivier uit in de NTR
ZaterdagMatinee. Katriens
concertrepertoire reikt van
muziek van Bach, Mozart en
Brahms tot Vivier en Ligeti,
onder meer uitgevoerd
met het Koninklijk
Concertgebouw Orkest, het
Radio Filharmonisch Orkest,
het WDR Sinfonieorchester,
het BBC Philharmonic
Orchestra en het Chamber
Orchestra of Europe. Ze
werkte met dirigenten als
Richard Egarr, Vladimir
Jurowski, Oliver Knussen,
Reinbert de Leeuw en Emilio
Pomárico. Haar debuut in het
Barbican Center in London
evenals haar Berg-Zemlinsky
album met Het Collectief
werden erg enthousiast
ontvangen door de pers.
Gregor Mayrhofer
Dirigent
foto: Urban Roth
De Duitse dirigent Gregor
Mayrhofer (1987) studeerde
af aan de New York
Julliard School. Hij werd
in 2017 door Sir Simon
Rattle aangesteld als
assistent van de Berliner
Philharmoniker. Als
onderdeel van de Karajan
Academy was hij de eerste
dirigent die de Sir Simon
Rattle Scholarship ontving.
Mayrhofer assisteerde
veel bekende dirigenten
waaronder Bernhard Haitink,
Mariss Jansons, François
Xavier-Roth, Andris Nelsons
en Paavo Järvi. Hij werkt
met diverse orkesten
waaronder het orkest van
de Beierse Staatsopera,
SWR Symphony Orchestra,
Lucerne Festival Academy
Orchestra, Belgrade
Philharmonic, Slovenian
Philharmonic en het Munich
Chamber Orchestra. Hij
dirigeerde zijn eigen
wereldpremières met het
Scharoun Ensemble van
de Berliner Philharmoniker
en met het Ensemble
intercontemporain in de
Philharmonieën van Keulen
en Parijs. Hij dirigeerde
ook concerten met
solisten als Daniil Trifonov,
Georg Nigl en Patricia
Kopatchinskaja. Hij ontving
compositieopdrachten van
de Beierse Staatsopera in
München, de Beierse Radio,
de Deutsche Oper Berlin, de
Biënnale van München, de
Staatsopera van Hannover
en BASF Kultur. Als pianist
treedt hij op in het Duo
Imbrothersation. Mayrhofer
ontving talrijke prijzen, zoals
de Tassilo Cultuurprijs van
de Süddeutsche Zeitung,
de Beierse Kunstprijs en de
Charles Schiff Conducting
Award.
15

Biografieën
Het Collectief
Het Collectief is een
kamermuziekensemble
dat in 1998 in Brussel werd
opgericht. Door consequent
met een vaste kern van
vijf muzikanten te werken
bouwde de groep een
intrigerende eigen sound
op, gekenmerkt door een
heterogene mix van blazers,
strijkers en piano.
In zijn repertoire keert
Het Collectief terug
naar de roots van het
modernisme: de Tweede
Weense School. Vanuit
deze solide basis worden
zowel de grote twintigsteeeuwse
composities
als de allernieuwste
experimentele stromingen
verkend. Daarenboven
maakt de groep furore met
spraakmakende cross-overs
tussen het hedendaagse en
het traditionele repertoire
en met adaptaties van
historische muziek. Naast
de vele concerten in België
is Het Collectief ook
internationaal aanwezig in
Nederland, Frankrijk, het
Verenigd Koninkrijk, Spanje,
Duitsland, Oostenrijk, Malta,
16
Cyprus, Litouwen, Letland,
Oekraïne, Polen en in Zuid-
Amerika (Peru en Brazilië) en
in Azië (Hong Kong).
Toon Fret fluit
Julien Hervé klarinet
Piet Van Bockstal hobo
Pieter Nuytten fagot
Anthony Devriendt hoorn
Thomas Dieltjens piano
Dirk Luijmes harmonium
Wibert Aerts viool
Liesbeth Baelus viool
Vincent Hepp altviool
Martijn Vink cello
Jonathan Focquaert
contrabas
foto: Emanuel Maes

Verwacht
De rechtvaardigen
Cappella Amsterdam +
Berlage Saxophone Quartet
en Jan Brokken
Donderdag
avondserie
Do 5 mei 2022
Grote Zaal
20.15 uur
In De rechtvaardigen, gebaseerd op het gelijknamige
boek van meesterverteller Jan Brokken, brengt Cappella
Amsterdam het onbekende, meeslepende verhaal van de
Nederlandse consul Jan Zwartendijk. Hij zette zijn leven op
het spel voor de vrijheid van anderen. Aan het begin van
de Tweede Wereldoorlog schreef hij in Kaunas (Litouwen)
visa uit aan duizenden joden. Met dit visum voor Curaçao
konden zij via de Trans Siberië Express naar Japan en zo
de Holocaust ontvluchten.
In onze tijd staan de kranten nog altijd vol van nieuws over
vluchtelingenstromen, meestal van buiten Europa. Maar met
de dramatische oorlog in Oekraïne is plotseling een nieuwe
brandhaard ontstaan binnen Europa, met talloze nieuwe
vluchtelingen tot gevolg. In dit doorlopende concert horen we
hoe de goede daden van één mens duizenden mensenlevens
kunnen redden. Jan Brokken zelf leest het verhaal, begeleid
door koor en saxofoonkwartet.
Peter Vigh
Programma: Pēteris Vasks The Fruit of Silence (arr. Peter
Vigh voor saxofoonkwartet en koor) / Actus Caritatis (voor
koor a-capella) (wereldpremière) / Lera Auerbach Selectie
uit 72 Angels / Dmitri Sjostakovitsj Lullaby uit From Jewish
Folk Poetry (arr. Max Knigge) / Peter Vigh Zeven jaar en drie
weken – de vlucht van Leo en Bella Adler
17

Verwacht
April
za 30 apr / 20.15 uur
If Music be the Food of Love
Maarten Engeltjes
+ Andreas Scholl + PRJCT
Amsterdam
za 7 mei / 22.30 uur /
Kleine Zaal
Sega Bodega + Fatima
Ferrari
vr 22 apr / 20.15 uur
Twee kwintetten van
Brahms
Pavel Haas Quartet + Boris
Giltburg + Pavel Nikl
za 23 apr / 14.15 + 16.00 uur /
Entreehal
Stairway to Music: Double
Dutch
Asko|Schönberg
za 23 apr / 20.15 uur
Milouska Meulens in
Calefax-land
Calefax
do 28 apr / 12.30 uur
Duo Mader/
Papandreopoulos
Lunchconcert Dutch
Classical Talent
do 28 apr / 20.15 uur
Gerhaher zingt Brahms
Christian Gerhaher
+ Gerold Huber
vr 29 apr / 20.30 uur /
Kleine Zaal
Welkom in de Noordside
THC, Des Balentien, Dodo,
Jean Jeansen (dj)
Mei
zo 1 mei / 11.00 uur /
Kleine Zaal
The Organic Time Machine
Laurens de Man +
Marnix Vinkenborg
zo 1 mei / 13.30 uur /
Kleine Zaal
Ontregelende
31-toonsmuziek van
jazztrio Dsilton
Georg Vogel + David Dornig +
Valentin Duit
do 5 mei / 20.15 uur
De Rechtvaardigen
Cappella Amsterdam +
Berlage Saxophone Quartet
en Jan Brokken
vr 6 mei / 20.15 uur
Amadyaz
Troubadours van het
Amazigh levenslied
za 7 mei / 20.15 uur
Wenceslaus en
Charlemagne
Tiburtina Ensemble
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. Elke zondag,
13.00 uur in de Atriumzaal.
Kaartjes via muziekgebouw.nl.
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand klinkt om
20.00 uur het geluidsmonument
Huil van de Wolff van Martijn
Padding ter herinnering aan
oprichter van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
Zie voor meer informatie
muziekgebouw. nl/huilvandewolff
18

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 Grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met jouw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw
geboekte concerten of ander
nieuws. Volg ons via onze
e-nieuwsbrief (aanmelden op
muziekgebouw.nl), Facebook,
Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
19