2022 05 21 Zonsondergangen - Brodsky Quartet + Virpi Räisänen

Za 21 Mei 2022
Grote Zaal
20.15 uur
Serie
Strijkkwartetten
Zonsondergangen
Brodsky Quartet
+ Virpi Räisänen
Het gratis beschikbaar stellen van dit digitale
programmaboekje is een extra service
ter voorbereiding op het concert. Het is
uitdrukkelijk niet de bedoeling deze versie
tijdens het concert te raadplegen via je mobiele
telefoon. Dit is namelijk zeer storend voor de
andere concertbezoekers.
Bij voorbaat dank.

Programma
Zonsondergangen
Brodsky Quartet
+ Virpi Räisänen
Brodsky Quartet:
Krysia Osostowicz viool
Ian Belton viool
Paul Cassidy altviool
Jacqueline Thomas cello
Virpi Räisänen mezzosopraan
Serie
Strijkkwartetten
Za 21 mei 2022
Grote Zaal
20.15 - 22.00 uur
ca. 45 minuten voor de pauze
ca. 40 minuten na de pauze
Voorprogramma
Entreehal
19.30 - 19.45 uur
Fontana Kwartet:
Menno Verloop viool
Caspar Bellamy Wispelwey
viool
Elin Haver altviool
Isaac Lottman cello
Bedřich Smetana (1824 -
1884)
Uit Strijkkwartet nr. 1 in e
‘Uit mijn leven’ (1876)
I. Allegro vivo appasionato
II. Allegro moderato à la polka
Staat je mobiele telefoon al uit?
Dank je wel.
2

Programma
Henry Purcell (1659 - 1695)
Chaconne in g Z 730 (1680) arr. Benjamin Britten (1947/48)
James MacMillan (1959)
For Sonny (2011)
Memento (1994)
Dmitri Sjostakovitsj (1906 - 1975)
Strijkkwartet nr. 4 op. 64 in D (1949)
··
Allegretto
··
Andantino
··
Allegretto (attaca)
··
Allegretto
Pauze
Franz Schubert (1797 - 1828)
Du bist die Ruh op. 59 D 776 (1823)
Osvaldo Golijov (1960)
Una madre comio asado (2005)
Mathilde Wantenaar (1993)
Ich hatte viel Bekümmernis: Hier ist ja lauter Nacht (2020)
Ottorino Respighi (1879 - 1936)
Il tramonto (1914)
3

Toelichting
Noten uit de afgelopen en de huidige eeuw met een sterke hang naar het verleden, zo
laat het strijkkwartetprogramma van vanavond zicht kort samenvatten. Henry Purcells
Chaconne dateert weliswaar uit de zeventiende eeuw, maar twintigste-eeuwer Benjamin
Britten vulde ze opnieuw in. Ook in het nieuwe werk van Mathilde Wantenaar speelt
barokmuziek een rol. Een zeker verlangen naar rust en een betere wereld spreekt bijna
uit alle werken en vindt zijn bekroning in het heftige romantische doodsverlangen
waarmee Il tramonto van Ottorino Respighi eindigt: ‘Mag dat mijn grafschrift zijn, net als
het jouwe: Vrede!’
Henry Purcell
Chaconne
Net als Nederland na Jan Pieterszoon
Sweelinck, kende Engeland na Purcell een
periode van ruim twee eeuwen voordat
er weer componisten van internationale
allure op het toneel verschenen.
Maar terwijl de grootheid van Sweelinck
hier al in de jaren twintig en dertig van
de vorige eeuw werd onderkend, duurde
het in Engeland tot na de Tweede
Wereldoorlog voordat de muziek van
Purcell weer de erkenning kreeg die haar
toekomt. Het feit dat Henry Purcell juist
na de beëindiging van die oorlog zijn 250e
sterfdag beleefde, hielp daar enorm bij.
Veel is daarbij te danken aan componist
Benjamin Britten (1913 - 1976). Telkens
weer reflecteerde hij op het werk van zijn
barokke voorganger. Met zijn partner,
tenor Peter Pears, vertolkte pianistbegeleider
Britten de liederen van Purcell
veelvuldig in de na-oorlogse jaren, waarbij
ze ook het Holland Festival herhaaldelijk
aandeden.
Ook Purcells fameuze Chaconne trok
Brittens aandacht. Hierover schreef hij:
‘Statig beweegt het thema, dat als eerste in
de bas verschijnt, van een hoge g naar de g
een octaaf lager. Het basthema is voordurend
aanwezig in het ensemble, met verschillende
lagen in de bovenstemmen. Daarna beweegt
het thema zich door het orkest. […] Het
eindpunt van het stuk brengt een variatie die
we ‘pathetisch’ zouden kunnen noemen, met
reeksen van dalende zestiende noten, die
voorzien van de aanwijzing ‘zacht’ herhaald
worden – dat is Purcells eigen aanwijzing.’
Dat laatste moest erbij, want de meeste
‘instructies’ kwamen van de hand van Britten
zelf, die zijn verrijkte versie muntte voor
strijkkwartet of strijkorkest.
James MacMillan
For Sonny / Memento
Vandaag de dag is er niet meer zo’n gebrek
aan Britse componisten van internationale
allure. Een opvallend gezicht tussen
Londenaren als Thomas Adès, John
Tavener en George Benjamin is dat van de
Schot James MacMillan.
4

Toelichting
Bij ons op het vasteland maakte hij veel
furore in de jaren negentig met zijn concert
voor de dove slagwerkster Evelyn Glennie
Veni, veni, Emmanuel. Uit de titel van dit
veelgespeelde werk blijkt al dat MacMillan
zich goed thuisvoelt bij religieuze thema’s.
Niet toevallig kwam hij op in de jaren dat de
‘nieuwe spiritualiteit’ in de muziek opgeld
deed. Deze beweging – die aanvankelijk
vooral uit het Oosten vanuit ex-Sovjetstaten
was komen overwaaien met muziek van
componisten als Arvo Pärt en Gia Kantsjeli
– vond opeens een westelijke tegenhanger
in het werk van twee jonge Britten: oostersorthodoxe
muzikale kleuren kwamen tot
leven in de muziek van John Tavener en
de rooms-katholieke liturgie gedijde bij
MacMillan.
Memento is een compositie uit 1994 die
zelfs figureert in een lijst van ’50 Minimalist
Classics’. Spaarzame, ijle klanken verglijden
eindeloos en lijken een hapje uit de
eeuwigheid te hebben genomen. Toch
heeft zelfs de eeuwigheid een Schotse
inslag, getuige sommige karakteristieke
melodiewendingen. Ook in For Sonny uit
2011 ontbeert een zekere spirituele lading
niet. MacMillan schreef het naar aanleiding
van de veel te vroege dood van het kleinkind
van een vriend. Als een wiegeliedje (nursery
rhyme) laat de getokkelde eerste viool
gedurig een simpel melodietje horen. De
overige instrumenten vullen dit gegeven
aan, nu eens met eenvoudige harmonieën,
dan weer met klanken uit een verre wereld,
maar aldoor in schommelende wisseling van
beweging.
Dmitri Sjostakovitsj
Strijkkwartet nr. 4
Geen Schotse, maar elementen van joodse
volksmuziek speelden de Russische
componist Dmitri Sjostakovitsj parten in
zijn Vierde strijkkwartet uit 1949. Samen
met enige andere werken hield hij het
jaren in zijn bureaula.
Vanuit een huidig gezichtspunt lijkt het
onbegrijpelijk dat Sjostakovitsj deze
betoverende en onschuldige klanken
niet aan de openbaarheid durfde prijs
te geven, maar de naoorlogse jaren tot
1953 werden in zijn vaderland vergiftigd
door Stalins terreur, en menigeen moest
voor zijn bestaan vrezen. Dat gold zeker
als je je als componist met thema’s uit
de joodse cultuur inliet. Met twee andere
werken die joodse muziek invoerden – de
liederencyclus Uit de joodse volkpoëzie
en het Eerste vioolconcert – leidde het
Vierde strijkkwartet derhalve lange tijd een
schemerbestaan. Pas in december 1953,
na Stalins dood, kon het grote publiek
kennismaken met wat een van Sjostakovitsj’
meest geliefde kamermuziekwerken zou
worden. Wel had de componist al drie jaar
eerder een privé-uitvoering bij hem thuis
georganiseerd ter gelegenheid van zijn
eigen verjaardag.
Het Vierde strijkkwartet bestaat uit drie
Allegretto’s en een Andantino. Het eerste
Allegretto ademt een rustige pastorale
5

Toelichting
sfeer die zowel aan Ludwig van Beethoven
als aan Béla Bartók doet denken. Ook het
Andantino dat erop volgt, is een toonbeeld
van zangerige tederheid. De nonchalante
sfeer van ‘easy-going’ uit de eerste twee
delen weet Sjostakovitsj ook in de twee
afsluitende Allegretto’s te behouden, al komt
er ritmisch wat meer leven in de brouwerij.
Het derde deel heeft een opgewekt
scherzo-karakter dat vooral in de levendige
motoriek tot uiting komt. Het lange vierde
deel springt nog het meest uit de band
qua dramatiek, maar eindigt niettemin in
dezelfde rustgevende, bijna vergoelijkende
sfeer waarmee het kwartet begon.
Franz Schubert
Du bist die Ruh
Du bist die Ruh op tekst van Friedrich
Rückert is een van de beroemdste, maar
ook een van de moeilijkste liederen.
De eenvoudige melodie vraagt om een
perfecte adembeheersing.
Het gedicht werd gepubliceerd in de collectie
Östliche Rosen (Orientaalse rozen). Het
suggereert een transcendentale religieuze
ervaring, bijna meditatief, die doet denken
aan de rituelen van het oosten. In een
langzaam 3/8-tempo heeft het wat weg
van een mantra, een litanie van geduld en
nederigheid en is tevens een lofzang op de
langdurige liefde. Rückert was namelijk niet
alleen een kenner van de oosterse literatuur,
hij was ook een vurig pleitbezorger van
het huwelijk en het gezinsleven. In plaats
van met piano gaat het lied vanavond met
strijkers.
Osvaldo Golijov
Una madre comio asado
Osvaldo Golijov, de Argentijnse componist
met Joods-Roemeense achtergrond,
schreef de eenvoudige, korte ballade voor
de sopraan Dawn Upshaw met wie hij veel
en graag samenwerkt.
De zangeres klinkt in het lied als de
pure onschuld, maar ze vertelt het
onwaarschijnlijke verhaal hoe ze haar zoon
heeft gebraden en opgegeten. Het is een
traditioneel Sefardisch lied, gebaseerd op de
klaagliederen van Jeremia. De tekst zinspeelt
op de wanhoop van een moeder in een door
oorlog verwoeste stad. Golijov combineert
de beangstigende tekst met een schijnbaar
onschuldig wiegeliedje.
Mathilde Wantenaar
Ich hatte viel Bekümmernis
De jonge Nederlandse componiste Mathilde
Wantenaar doet al enige jaren ferm van zich
spreken met inventieve composities, die
ook een breed publiek aanspreken.
Haar compositie Seufzer bijvoorbeeld,
geschreven voor sopraan Johannette
6

Toelichting
Zomer in het kader van haar project
Bach2Ways, werd uitgebreid besproken in
het radioprogramma De Schatkamer door
(destijds) Componist des Vaderlands Willem
Jeths. In het strijkkwartet van vanavond
beroert zij opnieuw deze thematiek van angst
en radeloosheid die spreekt uit de tekst van
Bachs eenentwintigste cantate. Op tweederde
van het stuk greep de componiste terug op
dit eerdere materiaal en kregen noten van
Seufzer in andere vorm weer een plaatsje.
‘Er is sprake van een soort ‘schaduw-barok’',
vertelt de componiste desgevraagd. ‘Er zijn
barokachtige passages, maar ook vrijere die
je atonaal zou kunnen noemen. Sommige
passages zijn juist heel zacht en tonaal, zoals
op het eind bij de woorden ‘Erfreue Dich,
Seele’, maar dit wordt ruw afgebroken. De
muziek wordt kaler, de adem stokt als het
ware en wat overblijft, is pure beklemming
en radeloosheid: ‘Hier ist ja lauter Nacht'.’
Vanwege de epidemie kon de première van
het in opdracht van de Nijmeegse Stichting
voor Kamermuziek geschreven werk pas deze
week in de plaatselijke ‘Vereeniging’ klinken
en in het Muziekgebouw klinkt vanavond dus
een soort ‘schaduw-première’.
Ottorino Respighi
Il tramonto
De Italiaanse componist Ottorino Respighi
staat bekend als een impressionist en
niet zozeer als een vernieuwer. Dat hij
graag achterom keek en ook de lucht
van de romantiek gretig insnoof, blijkt
wel uit de tekstkeuze voor een van zijn
meest gespeelde werken Il tramonto (de
zonsondergang).
De versie voor strijkkwartet wint het daarbij
van de orkestversie, dankzij de grotere
intimiteit. Het gedicht van Percey Shelley uit
de kiemtijd van de romantische beweging,
kort na 1800, behandelt de verhouding van
een jong liefdespaar tijdens een nachtelijke
wandeling door de natuur. In die zin doet het
wel denken aan een ander majeur werk met
strijkers aan het eindpunt van de romantiek:
Arnold Schönbergs Verklärte Nacht uit 1899.
Maar hier is de afloop van het samenzijn van
de wandelende geliefden toch geheel anders.
De jonge man maakt zijn nog onervaren
geliefde aan het begin van de wandeling
attent op de prachtige zonsondergang en
wijst erop, dat ze wel de weerkaatsing van de
zon, maar nooit de zon zelf te zien hebben
gekregen. Het zal er ook niet van komen,
want na een eerste liefdesnacht ontwaakt de
vrouw met een dood lichaam aan haar zijde.
Verdere opheldering wordt niet gegeven,
maar wel maakt de tekst manifest dat liefde
en dood in de romantiek niet ver van elkaar
staan en dat er een intens verlangen is naar
transcendente verten. Om de zorg voor
haar oude vader zet de jonge vrouw haar
leven voort, als een levende dode met een
intens verlangen naar de ultieme rust, die
haar vriend reeds deelachtig werd. Respighi
weefde een subtiel net van strijkersklanken
rond deze bijna parlando gehouden tekst, dat
illustratief meebeweegt met de tekst.
Kees Arntzen
7

Liedteksten
Franz Schubert
Du bist die Ruh
Tekst: Friedrich Rückert (1788 - 1866)
Du bist die Ruh,
Der Friede mild,
Die Sehnsucht du,
Und was sie stillt.
Ich weihe dir
Voll Lust und Schmerz
Zur Wohnung hier
Mein Aug’ und Herz.
Kehr’ ein bei mir,
Und schließe du
Still hinter dir
Die Pforten zu.
Treib andern Schmerz
Aus dieser Brust.
Voll sey dies Herz
Von deiner Lust.
Dies Augenzelt
Von deinem Glanz
Allein erhellt,
O füll’ es ganz.
Jij bent de rust,
De milde vrede,
Jij bent het verlangen
En wat het stilt.
Ik wijd aan jou,
verlangend en gekweld,
Als woning hier
Mijn oog en hart.
Kom bij mij wonen
En doe dan
Stilletjes achter je
De deuren dicht.
Verdrijf andere pijnen
Uit mijn borst,
Laat mijn hart vol zijn,
Van jouw geluk
Vul mijn ogen
Met jouw schittering
Die helder straalt,
O vul het helemaal.
8

Liedteksten
Osvaldo Golijov
Una madre comió asado
Tekst: traditioneel sefardisch lied
Y una madre comió asado
y a su hijo el arregalado
miri madre los mis ojos
que tanta ley meldí con ellos
miri madre mi frente
que tefillines pusi en ella
miri madre mi boca
que tanta ley meldi con ella
En een moeder braadde
en at haar gekoesterde zoon:
‘Kijk naar mijn ogen, moeder.
Ik leerde de wet met hen
Kijk naar mijn voorhoofd, moeder,
daar droeg ik de gebedsriemen
Kijk naar mijn mond, moeder:
Ik leerde er de wet mee.’
9

Liedteksten
Mathilde Wantenaar
Ich hatte viel bekümmernis
Hier ist ja lauter Nacht
Tekst: Salomon Franck
Wie hast du dich,
In meiner Not,
In meiner Furcht und Zagen,
Denn ganz von mir gewandt?
Du warest meine Lust
Und bist mir grausam worden;
Ich suche dich an allen Orten,
Ich ruf und schrei dir nach,
Allein mein Weh und Ach!
Scheint itzt, als sei es dir ganz unbewußt.
Seufzer, Tränen, Kummer, Not,
Ängstlichs Sehnen, Furcht und Tod
Nagen mein beklemmtes Herz,
Ich empfinde Jammer, Schmerz.
Was betrübst du dich, meine Seele, und bist
so unruhig in mir?
Erfreue dich, Seele, erfreue dich, Herze,
Entweiche nun, Kummer, verschwinde, du
Schmerze!
Verschwinde.
Ach meine Ruh,
Mein Licht, wo bleibest du?
Hier ist ja lauter Nacht.
Waarom hebt u zich,
in mijn nood,
in mijn angst en vrees
toch geheel van mij afgewend?
U was mijn vreugde,
en nu bent u wreed voor mij geworden.
Ik zoek u overal,
ik roep en schreeuw om u,
maar mijn ach en wee
schijnen niet tot u door te dringen.
Zuchten, tranen, zorgen, nood,
angstig hopen, vrees en dood,
knagen aan mijn benauwde hart,
ik voel ellende en pijn.
Waarom ben je bedroefd, mijn ziel, en ben je
zo onrustig in mij?
Verheug je, ziel, verheug je, hart,
wijk nu, verdriet, verdwijn, smart!
Verdwijn.
Ach, mijn rust,
mijn licht, waar blijft u?
Hier heerst alleen maar nacht.
10

Liedteksten
Ottorino Respighi
Il tramonto
Tekst: Roberto Ascoli (ca. 1891 - 1930)
Già v’ebbe un uomo, nel cui tenue spirto
(qual luce e vento in delicata nube
che ardente ciel di mezzo-giorno stempri)
la morte e il genio contendeano.
Oh! quanta tenera gioia,
che gli fè il respiro venir meno
(così dell’aura estiva l’ansia talvolta)
quando la sua dama, che allor solo conobbe
l’abbandono
pieno e il concorde palpitar di due creature
che s’amano,
egli addusse pei sentieri d’un campo,
ad oriente da una foresta biancheggiante
ombrato
ed a ponente discoverto al cielo!
Ora è sommerso il sole; ma linee d’oro
pendon sovra le cineree nubi,
sul verde piano sui tremanti fiori
sui grigi globi dell’ antico smirnio,
e i neri boschi avvolgono,
del vespro mescolandosi alle ombre.
Lenta sorge ad oriente
l’infocata luna tra i folti rami delle piante cupe:
brillan sul capo languide le stelle.
E il giovine sussura: ‘Non è strano?
Io mai non vidi il sorgere del sole,
o Isabella. Domani a contemplarlo verremo
insieme.’
Er was er een in wiens tere wezen
(als licht en wind in een delicate wolk
die vervaagt te midden van de blauwe
middag van de brandende hemel)
genie en dood streden.
O, de zoetheid van de vreugde,
die zijn adem deed stokken
(als de zwaarte van de zomerlucht)
toen hij, met zijn geliefde,
en voor het eerst de onvoorwaardelijkheid
van het samenzijn kende,
liep langs het pad van een veld,
dat in het oosten overschaduwd werd door
een bos,
maar in het westen open was naar de hemel.
Daar was de zon nu ondergegaan, maar lijnen
van goud hingen op de asgrauwe wolken
en op de punten van het hoge gras
en de knikkende bloemen
en de oude pluizen van de paardenbloem,
vermengd met de schaduwen van de
schemering.
Langzaam rees in het oosten de brede en
heldere maan tussen de zwarte stammen
van de dicht opeengepakte bomen,
terwijl de vage sterren zich boven hun
verzamelden.
‘Is het niet vreemd, Isabel,’ zei de jongeling,
‘Ik heb nooit de zon zien opkomen.
Morgen zullen we er samen naar kijken.
11

Liedteksten
Il giovin e la dama giacquer tra il sonno e il
dolce amor
congiunti ne la notte: al mattin
gelido e morto ella trovò l’amante.
Oh! nessun creda che, vibrando tal colpo,
fu il Signore misericorde.
Non morì la dama, né folle diventò:
anno per anno visse ancora.
Ma io penso che la queta sua pazienza, e i
trepidi sorrisi,
e il non morir... ma vivere a custodia del
vecchio padre
(se è follia dal mondo dissimigliare)
fossero follia. Era, null’altro che a vederla,
come leggere un canto da ingegnoso bardo
intessuto a piegar gelidi cuori in un dolor
pensoso.
Neri gli occhi ma non fulgidi più;
consunte quasi le ciglia dalle lagrime;
le labbra e le gote parevan cose morte tanto
eran bianche;
ed esili le mani e per le erranti vene e le
giunture rossa del giorno trasparia la luce.
La nuda tomba, che il tuo fral racchiude,
cui notte e giorno un’ombra tormentata abita,
è quanto di te resta, o cara creatura perduta!
‘Ho tal retaggio, che la terra non dà:
calma e silenzio, senza peccato e senza
passione.
Sia che i morti ritrovino (non mai il sonno!)
ma il riposo,
imperturbati quali appaion,
o vivano, o d’amore nel mar profondo
scendano;
oh! che il mio epitaffio, che il tuo sia: Pace!’
Questo dalle sue labbra l’unico lamento.
Die nacht lagen de jongen en de vrouw
samen
in liefde en slaap, maar toen de ochtend kwam
vond zij haar minnaar dood en koud.
Niemand kan geloven dat God in genade
die slag gaf. De vrouw stierf niet, noch werd
ze waanzinnig,
maar jaar na jaar leefde ze verder.
Maar ik denk dat haar rustige geduld en
droevige glimlach,
en dat ze niet stierf, maar leefde om haar
oude vader te verzorgen
(als het waanzin is om je van de wereld te
distantiëren) waanzin was. Want haar zien
was als het lezen van een verhaal van een
talentvolle bard, om koude harten te laten
smelten in peinzend verdriet.
Haar ogen waren zwart en dof:
Haar wimpers waren versleten door tranen,
Haar lippen en wangen waren als dode
dingen, zo bleek;
Haar handen waren dun, en het licht scheen
door de aderen en gewrichten heen.
Het eigen graf, bewoond door een kwellende
geest, dag en nacht,
Is alles wat overblijft, dierbaar verloren kind,.
‘Ik heb zo’n erfenis, die de aarde niet kan geven,
kalm en stil, zonder zonde en passie,
waar de doden rust (maar geen slaap)
vinden, en onverstoorbaar lijken
of leven, als een druppel in de diepe zee van
liefde;
o, mag dat mijn grafschrift zijn, net als het
jouwe: Vrede!’
Dit was de enige klacht die van haar lippen
kwam.
12

Biografieën
Componisten
Henry Purcell
Over het leven van Henry
Purcell (1659 - 1695) is helaas
niet zo veel bekend, terwijl
hij toch al tijdens zijn korte
leven zeer beroemd was. Zijn
oeuvre was rijk en divers,
maar hij werd speciaal
bewonderd om zijn vocale
muziek.
Als jongen was Purcell
koorknaap in de Koninklijke
Kapel waar hij ook al vanaf zijn
achtste jaar componeerde. Na
zijn stemmutatie werkte hij op
de instrumentenafdeling van
het koninklijk huis en stemde
onder andere het orgel van
de Westminster Abbey. Als
organist volgde hij daar zijn
leraar John Blow op, en het
was naast dit orgel dat hij na
zijn dood werd begraven. Als
hofcomponist volgde hij zijn
andere leraar op, Matthew
Locke. Een schat aan muziek
liet hij na: theatermuziek,
religieuze werken, liederen
en ‘catches’, en instrumentale
kamermuziek. In al die werken
wist Purcell als geen ander
van zijn tijdgenoten het
Engelse idioom samen met
Franse en Italiaanse invloeden
om te smeden tot een
eigen taal waarin subtiliteit
en eenvoud zich op een
wonderlijke manier tot elkaar
verhouden.
James MacMillan
James MacMillan (1959)
begon zijn muzikale leven
als een ware academicus.
Hij kreeg zijn opleiding aan
de Edinburgh en Durham
University en startte in 1986
een carrière als universitair
docent aan de Manchester
University.
Als componist liet hij zich
in eerste instantie in met
foto: Philip Gatside
een doorwrocht postserieel
modernisme waarmee hij
weinig publiek bereikte.
Geïnspireerd door de
sociale bewogenheid van
zijn mentor Peter Maxwell-
Davies keerde MacMillan
terug naar Schotland. Daar
werd hij de huiscomponist
van het Scottish Chamber
Orchestra. Vanaf 2000 tot
2009 was hij dirigent en
huiscomponist van de BBC
Philharmonic. In 2010 was
hij vaste gastdirigent van de
Radio Kamer Filharmonie.
Sinds zijn terugkeer naar
Schotland veranderde zijn
muziek en werd MacMillan
toegankelijker. Hij gebruikte
elementen uit het katholieke
13

Biografieën
geloof, Schotse volksmuziek,
de aloude traditie van de
Britse koorzang, minimalisme
en moderne twintigsteeeuwse
technieken. Zo
creëerde hij een stijl vol
spirituele, religieuze en ook
politieke thema’s die voor
velen zeer aansprekend is.
Sinds The Confession of
Isobel Gowdie (1990) en
het slagwerkconcert Veni,
veni Emmanuel uit 1992 is
MacMillan een van de meest
gespeelde hedendaagse
componisten.
Dmitri Sjostakovitsj
Dmitri Sjostakovitsj (1906 -
1975) is een van de meest
gewaardeerde en meest
14
gespeelde Russische
componisten van de
twintigste eeuw.
Sjostakovitsj kwam tot bloei
onder het Sovjetregime
waar hij vervolgens
veelvuldig mee in botsing
kwam omdat zijn kleurrijke
stijl niet voldeed aan de
Russische eisen. Het werk
van Prokofjev, romantiek,
neoclassicisme, Russische
volksmuziek, het komt
allemaal samen in het werk
van Sjostakovitsj die in vele
genres actief was. Hij schreef
ook diverse filmscores om
in zijn levensonderhoud te
voorzien in tijden dat zijn
vrije werk door de Russische
machthebbers verboden
was.
Franz Schubert
Franz Schubert (1797 -
1828) kreeg op jonge
leeftijd vioolles van zijn
vader en pianoles van zijn
broer. Op zijn elfde zong
hij als koorknaap in de
keizerlijke hofkapel die
verbonden was met het
Stadtskonvikt, de beste
onderwijsinstelling van
Wenen.
Hier kreeg Schubert
onder anderen les van
Antonio Salieri. Hij
organiseerde salonavonden,
‘Schubertiades’, waar
hij samen met collegacomponisten
en -musici
samen kwam om te luisteren
naar elkaars werk. Aan
erkenning van vrienden en
rijke muziekminnaars heeft
het hem niet ontbroken, maar
hij leefde altijd in relatieve
armoede. Schubert zelf was
geen pianovirtuoos en leed
aan podiumvrees. Tijdens zijn
leven vond slechts eenmaal
een openbaar concert plaats
dat geheel was gewijd aan zijn
muziek. Hij stierf op 31-jarige
leeftijd aan de gevolgen van
syfilis en buiktyfus.

Biografieën
Osvaldo Golijov
foto: Alejandro Golijov
De Argentijnse componist
Osvaldo Golijov (1960) werd
geboren in La Plata, maar
zijn familiewortels liggen in
Roemenie en de Oekraïne.
Na zijn studie piano
en compositie aan het
conservatorium van La
Plata studeerde Golijov
verder in Israël aan de
Jerusalem Rubin Academie.
In 1986 trok hij naar de
Verenigde Staten waar hij
zijn opleiding afrondde bij
George Crumb. Sinds het
begin van de jaren negentig
heeft Golijov samengewerkt
met enkele van ‘s werelds
meest vooraanstaande
kamermuziekensembles
zoals het Kronos Quartet
en het St. Lawrence String
Quartet, naast relaties met
artiesten als Yo-Yo Ma,
Dawn Upshaw, en Robert
Spano. In 2000 kreeg hij
veel internationale aandacht
nadat hij in opdracht van de
Internationale Bachakademie
Stuttgart voor het Bach
herdenkingsjaar de Pasion
segun San Marcos had
geschreven. Sindsdien werd
hij werd ook geprezen voor
andere baanbrekende werken
zoals zijn opera Ainadamar
en het klarinetkwintet The
Dreams and Prayers of Isaac
the Blind, maar ook voor
muziek die hij schreef voor
de films van Francis Ford
Coppola. Golijov bezette
de Debs Composer’s Chair
van Carnegie Hall in seizoen
2012-13. Hij is Professor of
Music aan het College of the
Holy Cross in Worcester, MA,
waar hij sinds 1991 doceert.
Mathilde Wantenaar
De in Amsterdam geboren
componiste Mathilde
Wantenaar (1993) studeerde
in eerste instantie aan
het Conservatorium
van Amsterdam, waar
ze klassieke compositie
studeerde bij Willem Jeths
en Wim Henderickx en
bijvakken deed als piano,
cello, klassieke zang en
ritmiek voor gevorderden.
foto: Karen van Gilst
Wantenaar is door de
combinatie van haar
vakmanschap en interesse
in veel genres een zeer
veelzijdig componist. Ze
werkt met individuele
musici, maar ook met kleine
ensembles, grote orkesten
en alles daartussenin, en is
vooral geïnteresseerd in het
schrijven van opera. In 2016
15

Biografieën
ging haar eerste kameropera
in première tijdens het Opera
Forward Festival van De
Nationale Opera. Ze rondde
haar compositiestudie af
en werd toegelaten tot het
Koninklijk Conservatorium
van Den Haag om klassieke
zang te studeren bij Rita
Dams en Noa Frenkel, wat
een grote invloed had op haar
compositorische aanpak.
Na opdrachten van het
Rotterdams Philharmonisch
Orkest en De Nationale
Opera besloot ze zich alleen
op compositie te richten.
Wantenaar werkte ook samen
met het Groot Omroepkoor,
het Nederlands Blazers
Ensemble, Amsterdam
Sinfonietta, Wishful Singing,
Liza Ferschtman, Ralph van
Raat, Johannette Zomer en
vele anderen.
Ottorino Respighi
De Italiaanse componist,
violist, pianist en dirigent
Ottorino Respighi
(1879 - 1936) begon zijn
loopbaan als altviolist bij
de Italiaanse opera in St.
Petersburg. Daar studeerde
hij ook compositie bij
Nikolaj Rimski-Korsakov.
16
Met zijn eerste composities
vergaarde hij al snel
naam en hij werd in 1913
compositieleraar aan het
Conservatorio di S. Cecilia
in Rome, waar hij ook
directeur werd. Hij gaf deze
drukke baan op in 1926
en wijdde zich geheel aan
componeren. Kort voor zijn
dood vierde hij triomfen
als dirigent en pianist op
concertreizen, onder andere
door Zuid-Amerika. Respighi
had zijn leven lang een
buitengewone interesse
in de muziek van de
renaissance en barok en hij
wees muziek van moderne
componisten als Arnold
Schönberg af. Zijn stijl was
vooral een voortzetting van
de muziek van de Franse
impressionisten en zijn
leraar Rimski-Korsakov.

Biografieën
Uitvoerenden
Virpi Räisänen
Mezzosopraan
Mezzosopraan Virpi
Räisänen is in Finland
geboren en woont in
Nederland. Ze studeerde
met de hoogste
onderscheiding af aan het
Utrechts Conservatorium en
maakte haar debuut in 2009
bij de Salzburger Festspiele.
Daarna volgde vele
operarollen waaronder in Le
vin herbé van Frank Martin
en Lulu van Alban Berg.
Ook zong zij veelvuldig
hoofdrollen in operarepertoire
als Händels Floridante en
Glucks Orfeo ed Euridice. Als
concertzangeres soleerde
zij onder meer bij het
Orchestre Philharmonique
et le Choeur du Radio
France (Esa-Pekka Salonen),
Radio Philharmonic Finland
(Sakari Oramo en Hannu
Lintu), Helsinki Philharmonic
(John Storgårds), Tapiola
Sinfonietta, Staatskapelle
Berlin, Tonhalle Orchester
Zürich, Bergen Philharmonic
Orchestra, Gulbenkian
Orchestra. Daarnaast
concerteerde zij vaak
als liedvertolker in haar
geboorteland Finland,
andere Scandinavische
landen, Nederland, Letland,
foto: Jukka Lehtinen
Duitsland, Oostenrijk,
Frankrijk , Japan en
Verenigde Staten. Van 2012
tot 2018 was zij ook artistiek
leider van het Oulunsalo Soi
Kamermuziek Festival in
Finland.
17

Biografieën
Brodsky Quartet
Het Engelse Brodsky
Quartet werd in 1972
opgericht en viert dit jaar
zijn vijftigste verjaardag.
Het kwartet maakte
naam als een kwartet dat
niet alleen het klassieke
repertoire beheerst maar
ook en vooral uitblinkt
in hedendaagse en
vooral vernieuwende
kamermuziek.
Webern en Bartok. Het
meest bekend werden ze
echter met hun complete
Sjostakovitsj-cyclus, in
2012 live opgenomen in
de Queen Elisabeth Hall in
Londen en in 2016 in het
Muziekgebouw. Het kwartet
speelde de complete cyclus
over heel de wereld, in het
Sydney Opera House, maar
ook in afgelegen Noorse
kerkjes.
Sinds hun oprichting heeft
het Brodsky Quartet meer
dan drieduizend concerten
op de grote podia van
de wereld uitgevoerd
en meer dan zestig
opnames uitgebracht. Een
natuurlijke nieuwsgierigheid
en onverzadigbare
ontdekkingsdrang heeft
de groep vele artistieke
richtingen opgestuurd. Zo
werkte het kwartet samen
met popmusici als Björk,
Sting, Paul McCartney
en Elvis Costello. In de
loop der jaren bracht het
Brodsky Quartet complete
cycli uit van kwartetten
van Schubert, Beethoven,
Tsjaikovski, Britten,
Schönberg, Zemlinsky,
18

Biografieën
foto: Sarajh Cresswell
19

Biografieën
Fontana Kwartet
Een levendig, energiek en
gepassioneerd ensemble
van vier jonge musici: het
Fontana Kwartet.
Sinds september 2021 spelen
violisten Menno Verloop en
Caspar Bellamy Wispelwey,
altvioliste Elin Haver en
cellist Isaac Lottman samen
als strijkkwartet, waarin
ze zowel een persoonlijke
als muzikale klik hebben
met elkaar, en gedeelde
ambities. Ze hebben alle vier
op de Sweelinck Academie
gezeten en op dit moment
studeren ze allemaal
aan het Conservatorium
van Amsterdam, waar ze
elkaar ontmoetten voor
repetities en lessen met
Dmitri Ferschtman, Pieter
Wispelwey en Peter Brunt.
20

Serie Strijkkwartetten
Seizoen 2022-2023
Er valt veel te ontdekken in de serie Strijkkwartetten. Voor maar liefst zes nieuwe werken
gaf het Muziekgebouw opdracht. Gebracht door bevlogen strijkers als Brooklyn Rider, het
Maxwell Quartet en het Danish String Quartet, bij wie vriendschap hoog in het vaandel
staat. Quatuor Danel en Belcea Quartet bewezen al langer dat ze tot de internationale top
behoren.
za 24 sep / 20.15 uur
Doppelgänger 2
Danish String Quartet
za 19 nov / 20.15 uur
Britten en de Schotten
Maxwell Quartet
wo 11 jan/ 20.15 uur
Dubbel kwartet
Quatuor Danel + Quatuor Van Kuijk
za 18 mrt / 19.30 uur
De vier elementen
Brooklyn Rider
za 20 mei / 20.15 uur
Prokofjev en Sjostakovitsj
Belcea Quartet
Ontdek online het volledige nieuwe seizoen: muziekgebouw.nl/seizoen22-23
21

Verwacht
Mei
zo 22 mei / 16.00 uur /
Kleine Zaal
Born in the USA
Nieuw Amsterdams Peil
zo 22 mei / 20.15 uur
Beethovens revolutie
en een krankzinnig
vioolconcert
Scottish Chamber Orchestra +
Vilde Frang
wo 25 mei / 20.15 uur
#uncut
Nederlands Kamerkoor
vr 27 mei / 20.15 uur
Herr Tartüff (1925)
Olga Pashchenko + Jed
Wentz
za 28 mei / 20.15 uur
Een weergaloos duo
Leif Ove Andsnes + Marc-
André Hamelin
zo 29 mei / 11.00 uur /
Kleine Zaal
Huygens’ Cosmotheoros
Melle Weijters + Ere Lievonen
Juni
zo 5 + ma 6 jun / 20.30 uur
Antarctica
Mary Finsterer, Sydney
Chamber Opera,
Asko|Schönberg
di 7 jun / 20.30 uur
Bolodjo Plus
Zeynab et son Groupe
za 11 + zo 12 jun / 20.30 uur
L’Olivier
Abd Al Malik, Wallen
wo 15 + do 16 jun / 20.30 uur
The Murder of Halit Yozgat
Ben Frost, Staatsoper
Hannover, Schauspiel Hannover
vr 17 jun / 20.30 uur +
za 18 jun / 15.00 uur
MOBY DICK; or, The Whale
Wu Tsang / Moved by the
Motion, Caroline Shaw,
Schauspielhaus Zürich
ma 20 jun / 20.30 uur /
BIMHUIS
Irreversible Entanglements
vr 24 + 25 jun / 20.30 uur +
zo 26 jun / 13.30 uur
Kein Licht. (2011/2012/2017)
Philippe Manoury, Nicolas
Stemann, Elfriede Jelinek,
Opéra Comique
zo 26 jun / 20.30 uur /
Kleine Zaal
Tarwa N-Tiniri
wo 29 jun / 20.30 uur
Magische klanken en
verhalen uit Afrika
Ballaké Sissoko / Habib Koité
& Bamada
SoundLAB Workshop
Maak je eigen muziek met de
wonderlijkste instrumenten.
Voor kinderen (7+) met
volwassenen. Elke zondag,
13.00 uur in de Atriumzaal.
Kaartjes via muziekgebouw.nl.
WannaSwing
Op de kade voor het
Muziekgebouw staat de
interactieve muziekinstallatie
WannaSwing van theatermaakster
Caecilia Thunissen
en scenograaf Jan Boiten. Acht
schommels sturen composities
aan van hedendaagse
componisten als Joey Roukens,
Mayke Nas en Rob Zuidam.
Zie voor meer informatie
muziekgebouw.nl/wannaswing
Huil van de Wolff
Elke 22e van de maand klinkt om
20.00 uur het geluidsmonument
Huil van de Wolff van Martijn
Padding ter herinnering aan
oprichter van het Muziekgebouw
Jan Wolff (1941 - 2012).
Zie voor meer informatie
muziekgebouw. nl/huilvandewolff
22

Foto: Erik van Gurp
4’33 grand café
Kom voor of na het concert eten
in 4’33 Grand café. Reserveren:
020 788 2090 of 433grandcafe.nl.
Bij de prijs inbegrepen
Reserveringskosten zijn bij de
kaartprijs inbegrepen.
Ook een drankje, tenzij anders
vermeld op je concertkaartje.
Rondom het concert
- Na aanvang van het concert heb je
geen toegang meer tot de zaal.
- Zet je mobiele telefoon uit voor
aanvang van het concert.
- Het maken van beeld- of
geluidsopnamen in de zaal alleen
met schriftelijke toestemming.
- Algemene Bezoekersvoorwaarden
zijn na te lezen op muziekgebouw.nl
Steun het Muziekgebouw
Inkomsten uit kaartverkoop dekken
ten dele onze kosten. Word vriend
of doneer: met jouw extra steun
kunnen we concerten op het
hoogste niveau blijven organiseren.
Meer informatie:
muziekgebouw.nl/steunons
Op de hoogte blijven?
Blijf op de hoogte van nieuw
geboekte concerten of ander
nieuws. Volg ons via onze
e-nieuwsbrief (aanmelden op
muziekgebouw.nl), Facebook,
Twitter of Instagram.
Dank!
Wij kunnen niet zonder de steun van
onze vaste subsidiënten en Vrienden
van het Muziekgebouw. Wij zijn hen
daarvoor zeer erkentelijk.
Druk binnenwerk
druk & printservice
23