KIJK Zomernummer - 2022 - Inkijkexemplaar

WWW.KIJKMAGAZINE.NL ZOMERNUMMER 2022 / € 8,75
Extra dik
ZOMER
NUMMER
GROENE REVOLUTIE ZET
DE WERELD OP SCHERP
Het keerpunt
EN OOK: DE ZIN EN ONZIN VAN LUSTOPWEKKERS
IS DIGITALE KUNST EEN GOEDE BELEGGING OF GEBAKKEN LUCHT?
LUCHTVAARTPIONIER ANTHONY FOKKER: EEN ASOCIAAL GENIE

22
6 ONDERSCHEID
KIJK KORT Waarom krijgt de ene roker
longkanker en de andere niet? Een Amerikaans
team licht een tipje van de sluier op.
En meer wetenschapsnieuws.
13 ROLMAATJE
COLUMN Aan het geklieder met de vulpen
kwam een eind toen László Bíró de balpen
bedacht. Maar het uitwerken van zijn idee
had nog wel wat voeten in de aarde.
14 WERELDPROBLEMATIEK
Duurzame energie rukt op en fossiele
brandstoffen moeten wijken. Welke landen
profiteren van deze transitie en welke
zitten straks met de gebakken peren?
22 RUIMTEHELDEN
Ze staan dan wel niet in ons collectieve
geheugen gegrift; deze zeven satellieten
waren ontzettend belangrijk.
28 DIY
Met de juiste hulp kan ons lichaam
beschadigde botten, spieren en organen
zelf repareren, zo is de gedachte achter de
regeneratieve geneeskunde.
34 ZOEKPLAN
FAR OUT Door goed naar de baan van de
maan te kijken, zouden we gravitatiegolven
kunnen opmerken die we nu nog missen,
denken deze natuurkundigen.
36 VERGETEN VOLK
INTERVIEW Informatie over de Grieken en
Romeinen te over, maar van de Byzantijnen
weten we weinig. Kevin Lygo wil hier
verandering in brengen.
46 TIKTOKTWIST
De oorlog tussen Oekraïne en Rusland
wordt niet alleen uitgevochten op het
slagveld, maar ook op de sociale media.
52 PERSPECTIEF
IN BEELD Grote steden lelijk? Dat ligt er
maar net aan hoe je ze op de gevoelige
plaat vastlegt, zo bewijzen deze foto’s.
56 KLEURRIJK
TECH-TOYS Een (in alle opzichten) groen
horloge, een televisie in sunset pink, en
meer gadgets.
58 HIGHTECH HULP
Hoe kunnen we het leven van vee aangenamer
maken? Door een heel arsenaal
aan technologie in te zetten.
62 AFGELEGEN APOTHEEK
Bacteriën in de zeebodem produceren stoffen
die als medicijn zijn te gebruiken. We
moeten ze alleen nog naar boven hijsen.
68 ZINGEVING
Chocolade, ginkgo en paddenslijm zouden
libidoverhogend werken. Wat klopt
hiervan, en vooral: wat niet?
74 GELIKTE KIEKJES
IN BEELD Ze zijn er in allerlei soorten,
maten en kleuren: tongen. We zetten de
bijzonderste exemplaren op een rijtje.
80 DURE HYPE
Voor NFT’s wordt grof geld neergeteld,
maar wat kun je er eigenlijk mee?
86 HERRIESCHOPPER
ONDERWATER ONDERVRAAGT
Gedragsbioloog Hans Slabbekoorn is zelfs
op vakantie bezig met zijn werk: onderzoeken
wat lawaai met dieren doet.
88 VERDEELDHEID
Donkere energie zorgt ervoor dat het
heelal steeds sneller uitdijt. Toch? Een
aantal natuurkundigen trekt dit in twijfel.
94 HOOGMOED
TERUGVLUCHT Een jongen die niet wilde
leren, groeit uit tot een van de grootste
vliegtuigbouwers ooit: Anthony Fokker.
100 GEHEUGENGEBREK
Waar was je vorige week zaterdag om elf
uur ’s ochtends? Dat je daar nu niet
opkomt, is niet erg. Maar wel als de politie
het je vraagt…
106 Q&A
KIJK ANTWOORDT Kun je van glas weer
zand maken? Kennen katten elkaars naam?
En meer vragen beantwoord.
111 HEET HANGIJZER
COLUMN De klimaatverandering leidt tot
extra oorlogen, wordt al jaren geroepen.
Maar die claim blijkt niet gegrond.
100
62
58
4 Zomernummer 2022

46
14
68
94
80
EDITORIAL
BEELD COVER: BAONA/GETTY IMAGES, BEELD INHOUDSOPGAVE: LEX VAN LIESHOUT/ANP XTRA, GFD/ISTOCK/GETTY IMAGES, MUHAMMAD NAJEM/TWITTER, DAVID TADEVOSIAN/SHUTTERSTOCK, GIORDANO CIPRIANI/GETTY IMAGES
KESSELER
De ommezwaai
Dubai werd zo’n 200 jaar geleden gesticht en
groeide al snel uit tot een belangrijk handelscentrum
voor parels. Daar kwam vervolgens
in de jaren dertig van de vorige eeuw bruut
een einde aan door de wereldwijde economische
depressie en de opkomst van nepparels. Die klap
kwam het staatje aan de Perzische Golf pas te boven
toen een jaar of dertig later voor de kust prettige
hoeveelheden olie en gas werden ontdekt. De
toenmalige leider Sheikh Rashid bin Saeed Al Maktoum
besefte maar al te goed dat de voorraden eindig
waren en veranderde met de opbrengsten – op
het hoogtepunt 25 procent van de totale inkomsten
– het stoffige woestijnstadje in een van de blingblingste
steden ter wereld. De bevolking groeide er
van 52.000 in 1968 tot net iets onder de 3 miljoen
tegenwoordig en nu de olievelden zo goed als leeg
zijn, is de stad een magneet geworden voor bedrijven,
toeristen, expats en investeerders.
Dubai heeft dus - zij het door andere oorzaken - een
redelijk succesvolle draai gemaakt van olie naar
iets anders. Er zijn meer landen die aan de vooravond
staan van De Grote Ommezwaai, de energietransitie
die gedreven wordt door de aardse opwarming
en het milieu.
In zijn uitstekende artikel (vanaf pagina 14) schrijft
KIJKs Hidde Middelweerd daarover: ‘Momenteel
neemt fossiele energie – zoals olie en aardgas – grofweg
80 procent van de wereldwijde energievoorziening
voor zijn rekening, maar dat gaat drastisch
veranderen. Om de doelen van het Parijse Klimaatakkoord
te behalen, moet het aandeel van fossiele
energie in 2050 10 procent of lager zijn.’
Die energietransitie zal elk land ter wereld raken.
Want de ommezwaai naar andere vormen van energie
gaat niet alleen over de fossiele brandstoffen
zelf, maar ook over de schaarse grondstoffen zoals
lithium of kobalt, over complete industrieën waarin
honderdduizenden mensen werken, over ingewikkelde
bevoorradingsketens... De vraag is dus wat
dat voor de wereld gaat betekenen. Zet het de boel
nog meer op scherp en leidt dat tot gewapende conflicten?
Of innoveren we lekker samen en verloopt
de transitie wereldwijd in prettige harmonie?
Moeten we ons zorgen
maken of is het goed
dat de wereld eens
wordt opgeschud?
Het worden hoe dan
ook interessante
tijden.
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column en de nieuwe KIJK?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
Zomernummer 2022 5

Energietra
zet de
wereld
op zijn kop
14 Zomernummer 2022

Tekst: Hidde Middelweerd
Sinds de industriële
revolutie is fossiele
energie hét middel om
economische groei en
welvaart te verwerven.
Maar dat verandert.
Hernieuwbare energie
rukt op, fossiel moet
wijken. De geopolitieke
gevolgen daarvan zijn
groot en legio. Wie
worden de winnaars en
verliezers van de
energietransitie?
nsitie
ERIC GAY/AP/ANP
Toen Rusland eind februari Oekraïne
binnenviel, waren de effecten
daarvan razendsnel zichtbaar op
de energiemarkt. Antony Blinken, de
Amerikaanse minister van Buitenlandse
Zaken, zinspeelde al snel op een boycot
van Russische olie en de olieprijzen
schoten door het dak. De Europese prijs
voor aardgas bereikte ondertussen een
recordhoogte van 335 euro per megawattuur.
Tanken of een nieuw energiecontract
afsluiten is sindsdien écht geen
pretje meer. De oorlog maakt daarmee
pijnlijk duidelijk hoe nauw geopolitiek
en energie met elkaar verbonden zijn.
Maar die relatie is er altijd al geweest.
Energie wordt al decennialang ingezet
als (pressie)middel om geopolitieke doelen
na te streven (zie drie voorbeelden
op pagina 17). En dat werkt uitstekend.
Energie is immers een van de
belangrijkste fundamenten van een
samenleving. Landen die er minder of
moeilijker toegang toe hebben, staan op
het wereldtoneel al snel met 10-0
achter.
Met andere woorden: energie beïnvloedt
geopolitieke machtsverhoudingen én
vice versa. Maar waar hebben we het
eigenlijk over, als het over geopolitiek
gaat? Veel mensen denken bij de term
aan iets als ‘internationale betrekkingen’.
Zo wordt het inderdaad vaak gebruikt,
maar de officiële omschrijving is:
‘Wetenschap van de invloed van aardrijkskundige
factoren op politieke
vraagstukken.’ En dat is dus precies
waar we nu mee te maken hebben.
Daniël Scholten is auteur van het
boek The geopolitics of renewables
Zomernummer 2022 15

Doe-het-zelf
geneeskunde
Hoe kun je het lichaam stimuleren om een flinke botbreuk of een
haperende hartklep zelf te repareren? Welkom in de ‘werkplaats’ van
de regeneratieve geneeskunde. Daarin experimenteren Nederlandse
onderzoekers met een kunstknie, een mini-nier en geïmplanteerde
insulinezakjes voor diabetespatiënten.
Tekst: Maurice Timmermans
WARLORD76/SHUTTERSTOCK
28 Zomernummer 2022

Het is zo alledaags en vertrouwd
dat je er niet eens bij stilstaat.
En toch blijft het fascinerend
hoe het lichaam een snee in de vinger,
een wondje op de tong of een blaar onder
de voet zelf herstelt. Het immuunsysteem
stuurt er cellen op af die nieuw
weefsel vormen. Vaak is al na een dag de
schade hersteld, zeker bij wondjes in de
mond. Die worden met spoed gerepareerd,
omdat de inname van voedsel in
gevaar kan komen.
Ook zonder letsel vernieuwt het lichaam
zich constant. De huid wordt elke drie
weken in z’n geheel vervangen en de
binnenwand van de maag en darmen
elke twee dagen. Van alle organen spant
de lever de kroon: als je tweederde weg
zou snijden, groeit het orgaan binnen
drie weken weer volledig aan.
Toch kent het zelfherstellend vermogen
van het lichaam zijn grenzen. Bij een
diepe snee is het al handig als artsen een
handje helpen met hechtingen. Is de
schade nog ernstiger, denk aan een
verbrijzeld scheenbeen na een ongeluk,
dan schiet het zelfherstel echt tekort. En
dan komt de regeneratieve geneeskunde
in beeld. Het is de tak van de geneeskunde
die het lichaam met hightech
behandelingen helpt om de schade zelf
te repareren, vooral bij weefsel als
botten en spieren, en van organen.
Geen amputatie
Het voorbeeld van het verbrijzelde
scheenbeen is niet uit de lucht gegrepen.
Het overkwam een 36-jarige motorrijder
uit Maastricht in 2020 nadat hij op
een auto was geknald. Toen de botsplinters
waren verwijderd, gaapte in zijn onderbeen
een gat van 15 centimeter. Normaal
gesproken – tientallen keren per
jaar – volgt dan een amputatie.
Niet bij de Maastrichtenaar. Martijn van
Griensven, hoogleraar regeneratieve
geneeskunde aan de Universiteit Maastricht,
koos samen met traumachirurgen
van het Maastricht Universitair Medisch
Centrum voor een behandeling
die nog niet eerder in Europa was toegepast.
Ze lieten eerst een implantaat printen,
dat naadloos in het gat paste. Intussen
haalden ze uit het beenmerg van de
patiënt stamcellen en kweekten die op.
Dat zijn ongerijpte cellen, die onder
meer kunnen uitgroeien tot botcellen.
Die stamcellen werden door de chirurgen
in het poreuze implantaat gespoten,
zodat ze daar nieuw botweefsel vormden.
Na zes weken zagen de onderzoekers
de eerste tekenen van celgroei en
na een jaar bleek het gat in het scheenbeen
helemaal dicht. En het implantaat?
Dat is gemaakt van biologisch afbreekbaar
materiaal en verdwijnt.
Afgaande op verwijzingen naar wetenschappelijke
artikelen zit Nederland
wereldwijd in de voorhoede van de regeneratieve
geneeskunde. Al in de jaren
tachtig sloegen wetenschappers de handen
ineen, maar in 2017 is er pas echt
serieus werk van gemaakt met de oprichting
van het Vlaams-Nederlandse instituut
Regmed XB, een netwerk van vijf
universiteiten, bedrijven, gezondheidsfondsen
en de Nederlandse overheid.
De honderden wetenschappers die hierbij
betrokken zijn, richten zich op chronische
aandoeningen die grote delen
van de bevolking treffen, waaronder
nierfalen, artrose, hart- en vaatziektes
en diabetes. De ene keer kiezen ze ervoor
om de schade in het lichaam zelf te
herstellen, zoals bij het gebroken
scheenbeen, de andere keer proberen ze
op grond van lichaamseigen cellen een
gewricht of orgaan na te maken in het
lab.
Zeeslakken na-apen
Zo experimenteren onderzoekers van
verschillende universiteiten met een
kunstknie. Die moet een oplossing bieden
voor ouderen met artrose, waarbij
gewrichten schrijnen vanwege slijtage
van het kraakbeen. Er is gekozen voor de
knie, omdat veel ouderen daar last van
hebben, en omdat het een scharniergewricht
is. Dat is makkelijker na te
maken dan een kogelgewricht als de
schouder of de enkel.
Zoals altijd in de regeneratieve geneeskunde,
zegt Van Griensven, zijn er ook
voor een kunstknie drie dingen nodig:
(stam)cellen, materiaal waarop de cellen
kunnen groeien, en een groeimiddel.
Meestal bestaat dat uit eiwitten die de
stamcellen instrueren om een bepaald
type cel te worden.
“Voor de kunstknie halen we stamcellen
uit het beenmerg, die we op een hard
kalkachtig materiaal opkweken. Datzelfde
doen we met gewone kraakbeencellen,
die we op een zachte gel leggen.
Al die cellen kun je daarna weer in een
afbreekbare mal spuiten in de vorm van
een knie. Een implantaat van een gewricht
is een stuk ingewikkelder dan dat
van een scheenbeen, maar het zou
moeten lukken.”
De kunst is echter: hoe plak je het dunne
laagje kraakbeen in het gewricht? Anders
gezegd: hoe plak je een natte gel –
kraakbeen bestaat voor 90 procent uit
water – op een glad bot? De onderzoekers
hebben zich laten inspireren door
zeeslakken die zich onder water kunnen
vastzuigen aan gladde oppervlaktes als
de stalen wanden van een schip. “Dat
doen deze dieren met behulp van
een zeepachtige stof, die we in het
Zomernummer 2022 29

IN SAMENWERKING MET WALLONIË BELGIË TOERISME
Op rui
in
Euro Spa
ESC
42 Zomernummer 2022

Voor het ultieme
vakantiegevoel hoef
je helemaal niet naar
een ver land. Ga
bijvoorbeeld eens
naar het Euro Space
Center in de
Belgische deelstaat
Wallonië. Op maar
drie uur rijden van
Amsterdam is daar
genoeg te doen.
Hoe is het om op de maan te
lopen? Alsof je in slow motion
wandelt, zei astronaut Buzz
Aldrin in 1998. Hoewel je je bij dat
antwoord iets kunt voorstellen, wil je
natuurlijk liever zelf ervaren hoe het
voelt om je voort te bewegen op een plek
waar de zwaartekracht zes keer zo klein
is als op aarde. En dat kan ook: in het
Euro Space Center (ESC), in het Belgische
dorp Transinne, waan je je voor
een dag astronaut. En dat is leuk voor
jong én oud.
mtereis
het
ce Center
Ruimtereis
De omschrijving museum dekt de lading
niet, want het Euro Space Center is een
compleet themapark met buiten- en binnenactiviteiten.
“Het idee om het grote
publiek kennis te laten maken met de
astronomie en de ruimtevaart kwam
van Léon Magin, burgemeester van Libin”,
vertelt Jean-Marcel Thomas, directeur
van het Euro Space Center. In de gemeente
Libin, waar Transinne deel van
uitmaakt, bevindt zich sinds 1968 een
grondstation van de Europese ruimtevaartorganisatie
ESA. Toen er in 1972
ook nog een grote, drukbezochte ruimtetentoonstelling
in Libin werd gehouden,
was het voor de gemeente overduidelijk
dat er enorm veel interesse was
voor de verkenning van het universum.
In 1990 werd, in aanwezigheid van
NASA -astronaut Joe Allen, de eerste
steen gelegd en op 19 juni 1991 opende
het ESC haar deuren. Thomas: “Sindsdien
hebben honderdduizenden mensen
de gelegenheid gehad om te genieten
van ons venster op het heelal.”
Van buiten ziet het gebouw er futuristisch
uit. Dat is voor het grootste deel te
danken aan de tientallen zonnepanelen
die het pand bedekken.
Zomernummer 2022 43

SEAN GALLUP/GETTY IMAGES
n De oorlog tussen Oekraïne en
Rusland wordt niet alleen op het
slagveld uitgevochten, maar ook via
de sociale media. De foto’s op TikTok
of Instagram zijn enorm belangrijk
voor de beeldvorming van de strijd.
46 Zomernummer 2022

Sociale media
als strijdtoneel
Tekst: Ronald Veldhuizen
Oorlog draait ook om
harten en zielen, en
die worden gewonnen
met verhalen. Het is
daarom druk in de
digitale loopgraven op
TikTok, Twitter en
Facebook sinds de
Russische tanks en
straaljagers eind
februari Oekraïne zijn
binnengetrokken.
In de metalen koker achter in deze
grijze vrachtwagen zou zeker een
mens passen. Zie hier het ‘mobiele
crematorium’ dat het Russische leger
gebruikt voor gesneuvelde soldaten, aldus
het filmpje dat wereldnieuws werd
in de eerste dagen van de Russische invasie
in Oekraïne. Op sociale media als
Twitter, Facebook en TikTok bleef de
video langskomen. Zelfs de Oekraïense
president Volodymyr Zelensky veroordeelde
de Russische crematiekamers in
een speech: wie wil er nog vechten voor
een despoot die zijn eigen soldaten verbrandt
als grofvuil? Zelensky hoopte
Russische soldaten zo te demotiveren.
Alleen: het mobiele crematorium blijkt
een verzinsel. Bewijs dat de Russen ze
gebruiken is er niet. De Volkskrant fileert
het filmpje: het blijkt te zijn gemaakt in
2013, nog voordat de spanningen tussen
de twee landen opliepen. Een afvalverbrandingsbedrijf
demonstreert er
zijn mobiele oven voor gewoon afval in.
“Het interessante is dat beide partijen,
dus ook de Oekraïners, dit verhaal al
sinds de burgeroorlog in 2014 over hun
vijand vertellen”, zegt nepnieuws- en
folkloreonderzoeker Peter Burger van de
Universiteit Leiden. “Het is een echo uit
de Eerste Wereldoorlog. De Duitsers
zouden fabrieken hebben waarin ze
lijken lieten verdwijnen.”
Al dat soort verhalen maken deel uit van
een groter geheel: de informatieoorlog.
Daarmee proberen landen die met elkaar
in conflict zijn controle te krijgen
over de beeldvorming rond de werkelijke
strijd. Zo kunnen ze het moreel van
de troepen opkrikken of dat van de
vijand ondermijnen, of het oorlogssentiment
onder de bevolking beheersen.
Werd de informatieoorlog in de vorige
eeuw vooral via propaganda of
spionage gevoerd, de laatste jaren
Zomernummer 2022 47

Voor ieder wat wils
Tokio, dat tot 1868 Edo heette, begon zijn bestaan als obscuur
vissersdorpje. Inmiddels heeft de stad zijn reputatie
flink weten op te krikken en telt hij maar liefst 38 miljoen inwoners.
(In dit artikel noemen we de inwonersaantallen van
het volledige stedelijk gebied.) De bijzondere plaats zit vol
contrasten. Zo zijn er nog steeds eeuwenoude paleizen en
tempels te vinden, maar in de skyline voeren tientallen moderne
wolkenkrabbers de boventoon. De ene straat wordt
verlicht door klassieke lampionnen, de ander hangt vol met
felle neonlampen. En als je de gebouwen even zat bent: op
heldere dagen is de hoogste berg van Japan, de iconische
Mount Fuji, vanuit de stad te zien.
52 Zomernummer 2022

Mooie megasteden
Bij het woord ‘metropool’ denk je waarschijnlijk aan smalle straten en
overvolle wegen, waardoor je een halfuur doet over een autoritje van een
paar kilometer. Maar met de juiste belichting en vanuit de juiste hoek
gezien kunnen zulke steden ook prachtig ogen. Deze foto’s bewijzen het.
Tekst: Tim Koning
DUANE WALKER/GETTY IMAGES
Zomernummer 2022 53

De oceaan als
medicijnkastje
62 Zomernummer 2022

Tekst: Renée Moezelaar
Dieren en bacteriën op de zeebodem maken
moleculen die nuttig kunnen zijn voor
mensen, bijvoorbeeld als medicijn. Helaas
zijn de grote dieptes waar ze voorkomen nog
steeds moeilijk te bereiken. Ook blijkt het
niet zo gemakkelijk om de stofjes die ze
produceren na te maken in het lab.
GIORDANO CIPRIANI/GETTY IMAGES
Wat er gaande is onder het
water oppervlak, is voor ons
nog grotendeels een mysterie.
We ontdekken steeds meer, maar toch
blijft het een wereld die we lastig kunnen
bereiken en moeilijk leren kennen.
Voor wetenschappers is dat extra interessant,
omdat er op deze onbekende
plek ook veel organismen leven die allemaal
unieke moleculen maken. En die
stoffen kunnen in de toekomst misschien
wel mensenlevens redden.
Als chemici nieuwe moleculen willen
maken, spieken ze namelijk graag bij
Moeder Natuur: hoe lost die bepaalde
problemen op? Veel medicijnen en materialen
die we nu gebruiken, zijn afkomstig
uit de natuur, of afgeleid van stoffen
die in de natuur voorkomen. “In de jaren
tachtig trokken onderzoekers de jungle
in op zoek naar nieuwe structuren, nu
kijken we op de bodem van de oceaan”,
zegt Detmer Sipkema, universitair
hoofddocent mariene microbiële ecologie
aan Wageningen University & Research.
“De omstandigheden zijn daar
vrij bijzonder en ruig. En dat levert
interessante vondsten op.”
Kilometers diep
De zoektocht in de oceaan is niet helemaal
nieuw. Onderzoekers hebben de
laatste decennia al verschillende interessante
moleculen naar boven weten te
halen. Zo zitten wasmiddelen en sommige
cosmetica vol met enzymen die
hun oorsprong vinden in de oceaan.
Verder is de sterke pijnstiller ziconotide
ooit gevonden in een zeeslak. Ook een
aantal medicijnen tegen onder andere
leukemie en borstkanker is ontdekt in
zee dieren.
Andere interessante moleculen zijn nog
in de testfase. Het Portugese bedrijf
Sea4Us vond bijvoorbeeld twee moleculen
die helpen bij chronische pijnbestrijding.
Die worden nu getest door de farmaceutische
industrie. En Amerikaanse
onderzoekers troffen seriniquinone aan
in een bacterie die op de zeebodem
leeft. In het lab bleek dit molecuul melanomen,
een vorm van huidkanker, te
vernietigen.
Er is dus al van alles gaande, maar de
ontwikkeling gaat de laatste jaren nog
sneller. Dat komt onder meer doordat
het makkelijker is geworden om monsters
van de bodem van de oceaan te
nemen. “Het grootste deel van de oceaan
is kilometers diep”, zegt Mathew
Upton, hoogleraar medische microbiologie
aan de Universiteit van
Plymouth in het Verenigd Koninkrijk.
“Daar kun je als mens niet zomaar bij.”
Daarom maken onderzoekers veel gebruik
van speciale robots met camera’s.
Deze machines weerstaan de druk van
het water en nemen op de bodem
monsters van de grond, en de dieren en
planten die daar leven.
Genoeg te ontdekken
En zelfs dan kan het nog lastig zijn om
dit onderzoek uit te voeren, want je
moet ook nog beslissen waar je precies
gaat duiken. Aangezien meer dan 70
procent van het aardoppervlak uit zeewater
bestaat, is er keuze genoeg.
“Helaas is maar een klein deel van de
oceaanbodem in kaart gebracht, dus
meestal weet je niet wat je gaat aantreffen”,
zegt Upton. “Daarnaast is het ook
heel duur om een schip met robots en
bijbehorende apparatuur op expeditie
te sturen.”
Toch gaat ook dit steeds soepeler. Upton:
“We weten steeds meer over de
oceaan, en met behulp van satellietbeelden
en computermodellen lukt het
steeds beter om te voorspellen wat we
gaan aantreffen, of waar we kunnen
vinden wat we zoeken.”
Maar je weet het nooit helemaal zeker,
en daarom is elke duik weer spannend,
zegt universitair hoofddocent mariene
bodemecologie Jasper de Goeij van de
Universiteit van Amsterdam: “Je vindt
altijd wel iets nieuws. Een groot deel
van de bodem van de oceaan bestaat uit
weekdieren als koraal, mosdiertjes of
sponzen, en daar bestaan duizenden
soorten van. We kennen inmiddels ongeveer
10.000 soorten sponzen, maar er
bestaan in totaal naar schatting wel
25.000 verschillende soorten. Er
is dus nog genoeg te ontdekken.”
Zomernummer 2022 63

KUNSTIG
MET GELD
n Iemand kocht dit digitale kunstwerk
- Everydays: the first 5,000
days - voor 69,3 miljoen dollar (bijna
65 miljoen euro). Maar de eigenaar
kan ons niet verbieden om de afbeelding
in KIJK te zetten.
80 Zomernummer 2022

Tekst: Hidde Middelweerd
Je kunt ze niet vastpakken of aan de muur
hangen. Toch wisselen digitale kunstwerken
in de vorm van NFT’s voor miljoenen van
eigenaar. Absurd, kun je denken, maar met de
blockchain-technologie achter deze en andere
digitale objecten kan nog veel meer.
MICHAEL WINKELMANN
Michael Joseph Winkelmann,
een digitale kunstenaar beter
bekend onder zijn alias
Beeple, liet de markt voor NFT’s in
maart vorig jaar eigenhandig exploderen.
Hij verkocht een collage van zijn
werk, genaamd Everydays: the first
5,000 days, als NFT voor de niet misselijke
som van 69 miljoen dollar (omgerekend
bijna 61 miljoen euro). De transactie
zorgde voor een mediastorm, zette
het fenomeen bij een groot publiek op
de kaart en bleek het startschot voor
een markt waar inmiddels miljarden in
omgaan. Maar wat zijn NFT’s eigenlijk?
En wat kun je ermee als je er een hebt?
Lastig verhaal
De afkorting NFT staat voor non-fungible
token en is – heel kort door de bocht
– een digitaal certificaat dat aantoont
dat jij de eigenaar bent van een digitaal
product. Van liedjes en video’s tot afbeeldingen
en zelfs Twitterberichten;
alles kan tegenwoordig worden verkocht
als NFT. Wie de NFT aanschaft,
wordt eigenaar van het digitale product
in kwestie. Dat is best bijzonder, want
eigenaarschap over digitale producten
is verre van vanzelfsprekend. Immers:
wie een afbeelding opzoekt op Google,
op de rechtermuisknop klikt en de afbeelding
opslaat, heeft deze in zekere
zin ook ‘in bezit’.
Met andere woorden: digitale objecten
zijn heel gemakkelijk te kopiëren en dat
maakt eigenaarschap tot een lastig verhaal.
Dat gold in eerste instantie ook
voor digitale munten (beter bekend als
cryptocurrency’s), zoals Bitcoin en
Ethereum. Dat was een probleem, want
digitaal geld kan alleen werken als het
juist niet te kopiëren is. De oprichter of
oprichters van Bitcoin (tot op heden
weet niemand wie er achter Bitcoin zit)
ontwikkelde(n) dan ook een oplossing
voor dat probleem: de blockchain. En
die technologie maakt het dus ook
mogelijk om eigenaar te zijn van een
digitaal object.
Direct zakendoen
De blockchain is een digitaal administratiesysteem
waarop allerlei trans­
acties veilig en snel uitgevoerd kunnen
worden. Zie het als een digitaal grootboek
waarin alle transacties niet alleen
worden bijgehouden, maar ook uitgevoerd.
Cryptocurrency’s worden veelvuldig
via het administratiesysteem
verhandeld, maar de technologie is
bijvoorbeeld ook te gebruiken voor het
afsluiten van contracten of het uitwisselen
van concertkaartjes. Wat de blockchain
bijzonder maakt, is dat er geen
tussenpartij nodig is om die transacties
te maken. Als persoon A geld overmaakt
naar persoon B gebeurt dat tegenwoordig
nog via een bank, oftewel een
tussenpartij die ervoor zorgt dat de
transactie veilig en goed verloopt. De
blockchain zorgt ervoor dat persoon A
en persoon B direct zaken kunnen doen.
Twee belangrijke eigenschappen maken
dat mogelijk. Ten eerste kunnen álle
deelnemers van een blockchainnetwerk
de transacties inzien en controleren.
Sterker nog: een transactie vindt alleen
plaats als een meerderheid die heeft
goedgekeurd. Dat maakt sjoemelen zo
goed als onmogelijk. Daar komt bovenop
dat elke deelnemer een kopie van het
digitale grootboek in bezit heeft.
Tegelijkertijd is niemand daarvan de
eigenaar. Ook dat zorgt ervoor dat één
persoon niet zomaar kan sjoemelen.
Want als diegene iets wijzigt in zijn
kopie van het digitale grootboek, wordt
dat niet zomaar overgenomen door
anderen; het moet immers eerst goedgekeurd
worden.
Dat deze nieuwe manier van zakendoen
grote voordelen heeft, is wel duidelijk.
De mogelijke impact wordt vaak vergeleken
met die van het internet. Lan van
Wassenaer, dataeconoom aan Wageningen
University & Research, doet veel onderzoek
naar de potentie van blockchain.
En die potentie is groot, beaamt
ze: “Identiteitsgegevens zijn van oudsher
heel gevoelig voor fraude. Daar zou
deze technologie bijvoorbeeld verandering
in kunnen brengen. As jouw identiteitsgegevens
eenmaal op de blockchain
staan, heeft niemand daar toegang toe.
Behalve als jij daar toestemming voor
geeft.” Dit in tegenstelling tot de
huidige realiteit, waar bedrijven
Zomernummer 2022 81

FAY 2018/ALAMY/IMAGESELECT
Anthony de Onte
94 Zomernummer 2022

Tekst: Leo Polak
Van jongs af aan vond hij naar school gaan
zonde van zijn tijd en ook later liet hij zich
door niemand voorschrijven hoe hij de dingen
aan moest pakken. Maar juist dankzij die vaak
ronduit asociale eigenzinnigheid kon hij een
van de grootste vliegtuigbouwers ooit worden.
In deze aflevering van de serie Terugvlucht:
Anthony Fokker.
mbare
M
eteen nadat het vliegtuig van
de grond is gekomen, trekt de
piloot de neus steil omhoog,
waardoor het toestel alle opgebouwde
snelheid kwijtraakt. Vervolgens laat hij
de stuurknuppel los. De toeschouwers
vrezen het ergste voor de man in de
cockpit, en zeker ook voor de twaalf
passagiers die in de cabine zitten. Een
journalist van het tijdschrift Flight
beschrijft het voor zijn lezers een week
later zo: “De machine rolde van de ene
kant naar de andere en de neus begon te
zakken, maar op een gegeven moment
vloog hij weer normaal.”
Het is 15 april 1925. Op het vliegveld van
Croydon, in Zuid-Londen, heeft Anthony
Fokker laten zien over welke geweldige
vliegeigenschappen zijn F.VII
beschikt. Een paar maanden eerder is
NOORD-HOLLANDS ARCHIEF
Grote foto: Anthony Fokker tijdens
een bezoek aan een marinebasis bij
Washington. In de jaren twintig en dertig
bracht de Nederlandse vliegtuigbouwer
veel tijd in de VS door. Hierboven: Fokker
werd in ons land beroemd door in Haarlem,
de stad waar hij opgroeide, rond de
toren van de St.-Bavokerk te vliegen.
met een prototype van dit driemotorige
verkeerstoestel de eerste vlucht van
Schiphol naar Nederlands-Indië gemaakt,
wat veel internationale belangstelling
teweeg heeft gebracht. En
aangezien Fokker altijd zelf de demonstraties
met de onder zijn leiding
ontworpen toestellen uitvoert, toont hij
ook nu de betrouwbaarheid van de F.VII
aan.
Maar in de weken voor deze spectaculaire
vertoning reist Fokker eerst diverse
malen naar Engeland om in te praten
op de Britse luchtvaartautoriteiten.
Want behalve een doortastende vliegtuigbouwer
en een begaafde piloot is hij
een gewiekste verkoper – vaak iets te
gewiekst zelfs, in de ogen van bepaalde
mensen.
Rondje om de kerk
Anthony Herman Gerard Fokker wordt
op 6 april 1890 geboren in het Oost-
Javaanse Blitar. Zijn vader Herman, die
uit een gegoede familie van handelslieden
en reders stamt, heeft daar in
de buurt een koffieplantage. Maar als
Anthony vier jaar oud is, verhuist het
gezin (dat verder uit moeder Anna en
zijn iets oudere zus Catharina bestaat)
naar Nederland en vestigt het zich in
Haarlem.
Uiteraard moet ‘Tonnie’ er naar school,
en dat bevalt hem absoluut niet. “Het
zitten in de klas was gruwelijk vervelend;
de onderwijzers vond ik idioten”,
klaagt hij in zijn in 1931 verschenen
autobiografie De vliegende Hollander. Op
de hbs haalt hij alleen voor de vakken
natuurkunde en meetkunde krappe voldoendes.
Anthony besteedt zijn tijd liever
aan roeien en zeilen op het Spaarne,
de rivier die door de stad stroomt. Of
aan experimenteren met stoommachientjes
en elektriciteit op de zolder
van het ouderlijk huis.
Aan de hand van krantenfoto’s en modellen
van papier en celluloid probeert
hij ook uit te vogelen hoe een vliegtuig
werkt. In 1909, zes jaar nadat de
gebroeders Wright in de Verenig-
Zomernummer 2022 95