Th&ma 2022-2

TH MA 2-22
Publiceren zonder drempels
Die zorgt ervoor dat
auteurs de intellectuele
rechten op hun werk behouden
en niet zomaar overdragen
die tijdschriftuitgevers met bibliotheken afsluiten en die
onderzoekers geaffilieerd met deze bibliotheken toelaten
om de tijdschriften van deze uitgevers niet alleen te lezen
maar ook om er open access in te publiceren. Op die manier
zet je wetenschappelijke uitgevers er ook toe aan om versneld
over te schakelen naar openaccessbusinessmodellen.
De cOAlition S-onderzoeksfinanciers betalen immers alleen
nog voor openaccesskosten van uitgevers die zich ertoe
verplichten om binnenkort volledige open access te bieden
in hun tijdschriften. De openaccessbeleidslijnen van zowel
universitaire bibliotheken als onderzoeksorganisaties raken
daardoor op elkaar afgestemd. Ook heeft cOAlition S ervoor
gekozen om geen voorkeur uit te spreken voor specifieke
openaccessbusinessmodellen: alle vormen van open access
– goud, groen of diamant – zijn goed, zolang die maar
leiden tot een betaalbaar publicatiemodel dat volledige en
onmiddellijke open access oplevert.
Auteursrechten behouden
Een andere beleidslijn van cOAlition S is de zogenaamde
Rights Retention Strategy. Die is erop gericht om ervoor
te zorgen dat auteurs de intellectuele rechten op hun werk
behouden en niet zomaar overdragen aan uitgevers. Auteurs
kunnen hun oorspronkelijke intellectuele rechten behouden
door een zogenoemde CC BY-licentie te claimen op elk
artikel dat ze schrijven. Als ze een artikel aanbieden aan een
wetenschappelijk tijdschrift, kunnen ze het best melden dat
een CC BY-licentie van toepassing is op het uiteindelijke
artikel dat na wetenschappelijke peerreview tot stand komt
(het author accepted manuscript). Die CC BY- licentie heeft
voorrang op latere rechten die de uitgever op het artikel
zou willen laten gelden. Ze laat auteurs bovendien toe om
delen van hun eigen werk naar goeddunken te hergebruiken
zonder dat ze de toestemming van de uitgever hoeven
te vragen, zoals nu vrijwel altijd het geval is als ze copyright
overdragen. Ten slotte laat de CC BY-licentie auteurs toe
om hun artikelen met gelijk wie te delen, en ze meteen
bij publicatie in een universitair of openbaar archief te
deponeren.
Kortom, de Rights Retention Strategy gaat ervan uit dat de
beste vorm van open access die is waarvoor de auteurs zelf
zorgen door van bij het begin hun auteursrechten te behouden.
Daarmee gaat cOAlition S verder dan het in Nederland
nu algemeen toegepaste Taverne-amendement, dat auteurs
toelaat na een embargo van zes of twaalf maanden hun
artikel te delen in een universitair archief. cOAlition S staat
geen embargo’s toe, alle publicaties moeten open access
beschikbaar zijn bij publicatie. De Rights Retention Strategy
is ook een uitstekende manier voor auteurs om hun artikel
beschikbaar te maken als ze wensen te publiceren in tijdschriften
die geen openaccessoptie bieden.
Zoals te verwachten zijn de traditionele uitgevers helemaal
niet te spreken over de Rights Retention Strategy. In een
reactie heeft vrijwel geen enkele uitgever cOAlition S laten
weten dat ze papers met een CC BY-licentie op het author
accepted manuscript zullen weigeren. Het is jammer
genoeg wel zo dat vele uitgevers ervoor gekozen hebben om
het de auteurs moeilijk te maken. Zo vragen ze hun soms
om een apart contract te ondertekenen waarbij de auteur
zich ertoe verplicht om een embargo op de verspreiding van
het artikel te respecteren. Zo’n contract is in conflict met de
subsidievoorwaarden die de auteur heeft ondertekend met
de onderzoeksfinancier, en de uitgevers weten dat donders
goed. Maar auteurs laten zich makkelijk intimideren en
willen vooral geen gedoe met de uitgever.
Toch is het zo dat de Rights Retention Strategy gaat over
een fundamenteel principe dat elke auteur aangaat: auteurs
hebben oorspronkelijke intellectuele rechten op door hen
geschreven artikelen, en je moet hen in staat stellen om
die te behouden. Er is bij elektronisch publiceren immers
nauwelijks nog een reden te bedenken waarom de uitgever
de volledige exclusieve rechten over een publicatie zou
mogen verwerven.
Een belangrijke ontwikkeling voor de Rights Retention
Strategy is dat universiteiten zich er – onder invloed van
de cOAlition S-aanpak – langzaam van bewust worden
dat het belangrijk is om de intellectuele rechten van hun
medewerkers te beschermen. Universiteiten zoals de Arctic
Maar auteurs laten
zich makkelijk intimideren
en willen vooral geen
gedoe met de uitgever
28