NHA UITGELICHT juni 2022 / nummer 18

# 18 | Topstuk
plekken in Europa. Uitgerekend
ook in Haarlem. Uit alle hoeken
van het land kwamen de mensen
op de zondag na Pinksteren
massaal naar de Sint Bavokerk
om biecht te doen. Er kwamen
zelfs zoveel mensen op af, dat er
speciaal voor die zondag door de
pastoor extra priesters werden
ingehuurd om bij de gelovigen
de biecht af te nemen. Dit duurde
tot in de zeventiende eeuw.’
Loden zegel
Zoodsma wijst op een prozaïsch
kenmerk van de in het Latijn
beschreven perkamenten bul: de
serie onregelmatige gaatjes in
de randen met spoortjes roest.
‘Het werd jaar na jaar aan de
kerkdeuren van de Bavo gespijkerd.’
En het stuk bezit een
loden zegel. ‘Dat bewijst dat het
echt van de paus afkomstig was,
want alleen de paus mocht loden
zegels gebruiken.’
Na de ontrafeling van deze geschiedenis
door Florence Koorn is
de Portiuncula-aflaat nog teruggegeven
aan het Rijksarchief om
opgenomen te worden in het
archief van het Bisdom Haarlem,
waaruit het afkomstig was. Door
de fusie van het Rijksarchief in
Noord-Holland en de Archiefdienst
voor Kennemerland kwam
het uiteindelijk toch bij het NHA
terecht.
‘Het is een belangrijk stuk voor
Haarlem,’ zegt hij, ‘omdat het
laat zien hoe men de gelden
bij elkaar kreeg om de Bavo te
bouwen en de grandeur te geven
die de kerk uiteindelijk kreeg.
Want de gelovigen moesten voor
het ontvangen van de pauselijke
aflaat betalen.’
Portiuncula-aflaat.
Persoonlijk
Daarbij zit er voor de vertrekkende
directeur ook een persoonlijk
tintje aan het archiefstuk. ‘Florence
was jarenlang mijn plaatsvervangster.
Zij was mediëvist,
wist heel veel. Als je leest hoe ze
dit onderwerp simpel en duidelijk
uitlegt in de Kennemer Kroniek.
Dat kon ze als geen ander.’
‘En, ja, ik heb iets met kerken.
Ieder verhaal over een kerk is er
een, maar dit is wel een heel bijzonder
verhaal.’ Als om zijn liefde
voor kerken te onderstrepen,
klinkt af en toe in zijn werkkamer
een helder klokkenspel. Niet
afkomstig van een Haarlemse
kerk in de buurt, maar van zijn
telefoon, waarop hij een ringtone
van een klokkenspel heeft gezet.
Schoter
manuscriptkaart
Zijn tweede topstuk heeft te
maken met een andere fascinatie:
een manuscriptkaart van
de zeven ambachtsheerlijkheden
waaruit Schoten, de vroegere
plattelandsgemeente ten
noorden van Haarlem, is ontstaan.
‘We hadden geen enkele
zestiende-eeuwse kaart van het
gebied van de zeven historische
heerlijkheden. Tot we in 2007
deze manuscriptkaart op het
spoor kwamen bij een veilinghuis.
We vonden dat we die
koste wat het kost in ons bezit
moesten krijgen.’
Een manuscriptkaart is een originele,
met de hand getekende
kaart waar maar één exemplaar
van bestaat. ‘Deze is ingekleurd
en laat het hele gebied van
Schoten zien. Hij is uit 1525-
1550 en daarmee de oudste
manuscriptkaart van de regio.
We waren heel blij toen we hem
verworven. Er zijn sowieso niet
veel manuscriptkaarten uit deze
periode bewaard gebleven.’
In één zucht
Zijn speciale interesse in Schoten
begon met zijn aanstelling als
stadsarchivaris in 1995. Voor die
tijd was hij plaatsvervangend
rijksarchivaris bij het Rijksarchief
in Zeeland. Bij een antiquair in
Middelburg wilde hij een boek
over Haarlem bemachtigen, maar
Het was
David tegen
Goliath
Uitsnede Caert van Schoten,
circa 1525-1550.
de antiquair, die uit Haarlem
bleek te komen, kwam aanzetten
met Zeven Heerlijkheden, Over
geschiedenis en volksleven van
Oud Schoten.‘ ”Ik vroeg om een
boek over Haarlem,” zei ik tegen
die man. ”Dit ís Haarlem,” reageerde
hij. “In 1927 is Schoten
geannexeerd door de stad.”’
‘Ik heb het boek gekocht en
het in één zucht uitgelezen.
Het typische verhaal van een
plattelandsgemeente die moest
opboksen tegen de grote stad.’
Zijn belangstelling ging toen al
zo ver, dat toen hij naar Haarlem
zou verhuizen, hij een huis wilde
kopen in Haarlem-Noord, en wel
aan de Van Dortstraat, vanwege
34
35