KIJK editie 11 - 2022 - Inkijkexemplaar

BLIJF DOORVRAGEN
WWW.KIJKMAGAZINE.NL 11 / 2022 / € 6,75
DRONE-
WEDSTRIJD
En de
winnaar
is…
Zie pagina 40
WORMGATEN
Wetenschap
zoekt shortcuts
door de ruimte
EN OOK: ALLES WAT JE MOET WETEN OVER DE METAVERSE
100 JAAR MUSSOLINI, DE OERFASCIST
DE POSITIEVE KANTEN VAN HET BAKKIE PLEUR

14
30
6 DNA-DOUBLE
KIJK KORT Dubbelgangers delen niet
alleen hun uiterlijk, zo zou blijken uit een
recente studie. Ook genetisch vertonen ze
overeenkomsten. En meer wetenschaps- en
technieuws.
13 AFWEERSTOF
COLUMN We hebben hem de afgelopen
tijd vaak nodig gehad: de regenjas. En dit
kledingstuk, zo weet Eric de Kruijk, hangt
van toevalligheden aan elkaar.
14 AFSNIJROUTES
Met behulp van wormgaten zouden we
razendsnel van planetenstelsel naar planetenstelsel
kunnen reizen. Een realistisch
scenario, of blijft het bij een sciencefictionverhaal?
22 OERPLANTEN
ONDERWATER ONDERVRAAGT Paleobotanicus
Isabel van Waveren hoopt inzicht
te krijgen in de huidige klimaatverandering
door planten van vroeger te bestuderen.
24 BUIENRADAR 2.0
Voordat je op de fiets stapt, check je vaak
even een online weerradar. Met behulp
van supercomputers en A.I. worden deze
buienvoorspellers steeds betrouwbaarder.
30 WAARDEVOL
INTERVIEW We hebben ze allemaal:
waarden. En toch handelen we er niet altijd
naar. Waarom niet? Omgevingspsycholoog
Thijs Bouman zoekt naar verklaringen.
36 META-WAT?
Vorig jaar kondigde techmiljardair Mark
Zuckerberg de metaverse aan, maar het
blijft een wat vaag concept. Wij helderen
het een en ander voor je op.
40 LUCHTSHOTS
IN BEELD Onze dronefotowedstrijd, in samenwerking
met Columbus Travel, leverde
ook dit jaar prachtige platen op. De mooiste
tien kregen een plekje in deze editie.
48 VOORBEELDFUNCTIE
Precies een eeuw geleden greep Benito
Mussolini de macht in Italië. Zijn heerschappij
werd een ideaal voor heel wat
dictators, waaronder Adolf Hitler.
54 EIWITBOMMETJES
Insecten vormen een goed alternatief voor
rund- en varkensvlees. Waarom eten we ze
dan niet massaal? En wat kunnen we doen
om iedereen toch over de streep te krijgen?
60 PARADOX
FAR OUT Het klinkt inefficiënt: donkere
materie zoeken op een plek waar het spul
juist weinig voorkomt. Toch stellen deze
natuurkundigen precies dat voor.
62 LUCHTSCHEPEN
TERUGVLUCHT De slanke vliegtuigen die
we vandaag de dag kennen, hadden we
in de jaren dertig nog niet. Toen werden
grote afstanden afgelegd met mollige
vliegboten.
68 HEBBEDINGEN
TECH-TOYS Een horloge voor Formule
1-liefhebbers, een tablet die tegen een
stootje kan, een buigbaar oledscherm, en
meer snufjes in onze gadgetrubriek.
70 SANTÉ
Jarenlang werd beweerd dat koffie niet
goed voor ons zou zijn. Onterecht, want
die paar bakkies troost per dag bieden wel
degelijk voordelen voor onze gezondheid.
76 U VRAAGT…
KIJK ANTWOORDT Zeg je ‘auto’ of ‘oto’?
Kan de zon binnenkort al stoppen met
schijnen? Hoe zuiveren planten de lucht?
En meer prangende vragen beantwoord.
79 DECADENTIE
COLUMN Je kent het beeld: Romeinen
die onderuitgezakt in hun paleizen trosjes
druiven eten. Betekende deze luiheid de
ondergang van hun rijk? Onzin, zegt Ronald
Veldhuizen.
40
54
4 11/2022

BLIJF DOORVRAGEN
62
14
36
70
11/2022 WORMGATEN • ISABEL VAN WAVEREN • WEERSVOORSPELLING • THIJS BOUMAN • METAVERSE • DRONEWEDSTRIJD • MUSSOLINI • INSECTEN ETEN • FAR OUT DONKERE MATERIE • TERUGVLUCHT VLIEGBOTEN • KOFFIE
WORMGATEN
WWW.KIJKMAGAZINE.NL 11 / 2022 / € 6,75
Wetenschap
zoekt shortcuts
door de ruimte
EN OOK: ALLES WAT JE MOET WETEN OVER DE METAVERSE
100 JAAR MUSSOLINI, DE OERFASCIST
DE POSITIEVE KANTEN VAN HET BAKKIE PLEUR
DRONE-
WEDSTRIJD
En de
winnaar
is…
Zie pagina 40
48
EDITORIAL
BEELD COVER: FRED MANTEL/SHUTTERSTOCK, ROGER VIOLLET, OZGURDONMAZ, ISTOCK/GETTY IMAGES, BEELD INHOUDSOPGAVE: MARK CURÉ, SHUTTERSTOCK, ALLARD FAAS, ISTOCK/GETTY IMAGES, BETTMANN ARCHIVE, ERIK DE KLEIN
KESSELER
Tijdreizen
Ken je dat? Zit je een verhaal te lezen en dan
popt er ineens een herinnering in je hoofd
van heel lang geleden. Iets dat ergens in je
brein ligt te smeulen, maar dat je eigenlijk al lang
vergeten was. Dat overkwam mij bij het verhaal (pagina
14) van Jean-Paul Keulen over wormgaten.
Daarin schrijft hij dat, als je een sciencefictionverhaal
wilt vertellen waarin ruimtereizigers zich
door een flink deel van een sterrenstelsel verplaatsen,
er twee opties zijn. Je laat ruimtevaartuigen via
wormgaten de kosmische afstanden tussen A en B
afleggen. Of, optie twee: je verzint een futuristische
ruimteschipaandrijving die andere planetenstelsels
binnen bereik brengt, waarbij je alle technische en
fysische beperkingen vrolijk naast je neerlegt.
Met die laatste zin was ik ineens weer een jaar of
veertien. Liggend op de bank verdiept in één van de
fantastische jeugdboeken van Bert Benson over de
Euro-5, een ruimteschip met een internationale
bemanning onder leiding van de Nederlandse commandant
Peter de Vos. De Euro-5 leek opmerkelijk
veel op de hypersone ramjet-raketten die nu tijdens
tests meer dan 5000 kilometer per uur kunnen halen.
Maar De Vos had geen wormgaten nodig. Het
toestel ‘welke was ontwikkeld met behulp van Europese
industrieën’ wordt in de eerste boeken aangedreven
door een atomaire motor, maar krijgt later
een fotonenmotor. Die futuristische aandrijving op
basis van lichtdeeltjes gaf de Euro-5 een top die
dicht in de buurt kwam van de lichtsnelheid. Die
gigantische snelheid (waarvoor de schrijver inderdaad
de nodige technische en fysische beperkingen
weg heeft moeten wuiven) was handig om van de
geheime thuis basis in de Franse Ardèche naar een
tweede basis op Pluto te komen. Klinkt ver, maar
ook zonder wormgaten is die afstand met de snelheid
van het licht in iets meer dan vijf uur te overbruggen.
Hoe dan ook: het zou best kunnen dat
Benson met zijn boeken de basis heeft gelegd voor
mijn belangstelling in wetenschap
en technologie. (Samen uiteraard
met KIJK, want die viel
dankzij een enorm vooruitziende
blik van mijn ouders
rond die tijd ook maandelijks
op de mat.) En zo lijkt het
erop dat dat verhaal
over reizen via
wormgaten in
mijn hoofd nog
een andere optie
heeft opgeleverd:
reizen
door de tijd.
André Kesseler is hoofdredacteur van KIJK.
Reageren op deze column en de nieuwe KIJK?
Schrijf naar info@kijkmagazine.nl.
11/2022 5

Niet voor één
gat te vangen
Wormgaten niet realistisch? Zo makkelijk leggen sommigen zich
daar niet bij neer. Behalve scenarioschrijvers van sciencefictionfilms
zijn er wel degelijk natuurkundigen die onderzoeken onder welke
omstandigheden deze tunnels door de ruimtetijd bereisbaar zijn.
Tekst: Jean-Paul Keulen
14 11/2022

SHUTTERSTOCK
11/2022 15

Het regent
weermodellen
Tot op het kwartier nauwkeurig weten wanneer het gaat regenen. Of een week
van tevoren horen dat er een verwoestende storm op komst is. Dankzij intelligente
computertechnieken kunnen we steeds preciezer en verder vooruit het weer
voorspellen.
Tekst: Marysa van den Berg
FRANS LEMMENS / GETTY IMAGES
24 11/2022

een weer hè?” Grote kans
dat je die zin afgelopen week
“Wat
al meer dan eens hebt gehoord
– of hem zelf hebt uitgesproken.
Volgens Brits onderzoek praten we gemiddeld
een uur per week over wat er
uit de wolken valt – of juist niet. We
kijken ook zeker elf minuten per week
op tv of telefoon naar het laatste weerbericht.
Het is niet alleen handig te weten wat
voor weer het wordt voor jouw geplande
tuinfeestje, maar ook voor bijvoorbeeld
festivalorganisatoren, boeren, energieleveranciers
en pakketbezorgers. De
hele economie heeft baat bij een kloppend
weerbericht. En dan hebben we
het nog niet eens over de levens die kunnen
worden gered wanneer het KNMI op
tijd waarschuwt voor bijvoorbeeld een
verwoestende storm.
Gelukkig worden weersverwachtingen
steeds beter. Sinds de jaren zestig van
de vorige eeuw is de juistheid van het
weerbericht per decennium met een dag
vooruitgegaan. Dat wil zeggen dat in
2022 het weer van volgende week even
goed wordt voorspeld als in 1972 het
weer van de volgende dag. Maar het kan
en moet nóg beter. De basis daarvoor:
slimmere computermodellen.
Elke drie uur
Bij het KNMI in De Bilt staat een supercomputer
die weersverwachtingen uitspuwt.
Deze worden gemaakt met een
zogenoemde numerieke weersverwachting.
Zo’n weermodel werkt als volgt.
In de atmosfeer stroomt lucht bijna
zoals het water in een bad. Haal je je
hand door het water aan de ene kant van
het bad, dan breng je het water aan de
andere kant in beroering. Zo heeft ook
de ene luchtstroom effect op de andere.
Al die bewegingen kun je in een computermodel
beschrijven aan de hand van
natuurkundige vergelijkingen. Zo is er
bijvoorbeeld een formule die aangeeft
dat warme lucht meestal opstijgt, terwijl
koude lucht daalt.
De atmosfeer zelf wordt op de computer
verdeeld in een soort rooster van vakken
met verschillende afmetingen.
Binnen elk vak voorspelt het model
diverse weersfactoren, zoals de
temperatuur, de luchtvochtigheid,
de windsnelheid en de hoeveelheid
zonne straling. Om dat model die voorspellingen
te kunnen laten doen, zijn
waarnemingen nodig van onder meer
weerstations en satellieten. “Vervolgens
is het de kunst om die beginwaardes van
temperatuur, luchtvochtigheid enzovoorts
te projecteren naar de toekomst”,
zegt Rob Sluijter, klimatoloog en
programmamanager van het Early
11/2022 25

30 11/2022

OMGEVINGSPSYCHOLOOG
THIJS BOUMAN:
‘De gemiddelde
mens geeft
helemaal niet
zoveel om macht
en status’
ALLARD FAAS
11/2022 31

Aan
top
Met een drone zie je
de wereld vanuit een
nieuw en verrassend
perspectief – en dat
levert fraaie platen op.
Daarom organiseerde
KIJK samen met
reismagazine
Columbus Travel een
dronefotowedstrijd. We
presenteren hier de tien
platen die de hoogste
ogen gooiden.
Tekst: Laurien Onderwater
Hokjesdenken
Denk je aan Barcelona, dan denk je aan
de wereldberoemde architect Antoni
Gaudí en zijn markante gebouwen, zoals
de Sagrada Família. Maar net buiten het
centrum van de stad staat een minstens
zo indrukwekkend bouwwerk. De begin
dit jaar overleden Spaanse architect
Ricardo Bofill ontwierp dit appartementencomplex,
genaamd Walden 7. Dronepiloot
Mark Curé legde het vast met zijn
DJI Mini 3 Pro. “Walden 7 staat bekend
om de symmetrie, de vormen en het
kleurenspel”, zegt Curé. Die symmetrie
wordt duidelijk dankzij dit top-downshot
van de fotograaf. Opvallend zijn de
patio’s en de twee zwembaden op het
dak. Geen vervelende plek om te
wonen, dachten wij zo.
40 11/2022

11/2022 41
CREDIT

54 11/2022

“Ober,
er zit een
meelworm
in mijn
soep”
SHUTTERSTOCK
Tekst: Jaco Berveling
Insecten zijn een
belangrijke bron
van eiwit en een
milieuvriendelijk
alternatief voor
varkens- en
rundvlees. Rationele
argumenten te over
om wat vaker een
meelworm, krekel
of sprinkhaan op
het menu te zetten.
Ondanks uitgekiende
promotiecampagnes
willen we er toch nog
niet aan; de walging
is nog altijd sterker
dan onze goede wil.
Tijd voor een andere
benadering.
Wie in het Zweedse Malmö het
Disgusting Food Museum
bezoekt, moet over een sterke
maag beschikken. Je kunt er kennismaken
met voedsel uit verschillende
culturen: gebakken cavia’s uit Peru, kaas
met maden uit Sardinië en Chinese rijstwijn
met babymuizen. De Zweden zelf
zijn vertegenwoordigd met surströmming,
oftewel rotte haring. Volgens sommigen
het meest weerzinwekkende
gerecht ter wereld. Je kunt het beter
niet thuis consumeren, want de stank
schijnt overal in te trekken. Bezoekers
die het aandurven, mogen proeven. Voor
de zekerheid krijgt iedereen een spuugzakje
mee en in het museum hangt een
bordje waarop te lezen valt hoeveel
dagen geleden iemand in het museum
moest overgeven.
Er bestaan grote culturele verschillen
in de definitie van ‘lekker eten’. In 1859
publiceerde de Deens-Britse auteur
Peter Lund Simmonds The curiosities of
food. Simmonds was de eerste die een
serieuze studie maakte van de dierlijke
producten die mensen wereldwijd
eten. Deze victoriaanse gentleman
kroop in Londen achter zijn
11/2022 55