COLLECT België Februari 2023
23.01.2023 • Views
Share Embed Flag

COLLECT België Februari 2023

ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
COLLECT

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

<strong>COLLECT</strong><br />

Maandblad verschijnt niet in januari, juli en augustus - € 6,95 - P608061<br />

nr. 522 / februari <strong>2023</strong><br />

Picasso<br />

De mythe ontrafeld<br />

Johannes Vermeer<br />

De sfinx tot leven gebracht<br />

Enzo Mari<br />

Het menselijk zelfontwerp

Adriaen van Overbeke (actief in Antwerpen tussen 1505 en 1530) Triptiek. Middenpaneel: Ecce Homo. Resultaat: 780 000 €<br />

1798<br />

VEILINGEN IN VOORBEREIDING:<br />

Oude Meesters, Juwelen en exclusieve Horloges, Zilver, Decoratieve Kunst<br />

Hedendaagse Kunst, Moderne Kunst, Fotografie, Aziatische Kunst, Kunst uit Afrika en Oceanië<br />

Aarzel niet om ons te contacteren voor een gratis en vertrouwelijke schatting van uw voorwerpen<br />

en kunstwerken:<br />

Grote Hertstraat 6 1000 Brussel T 02-514 05 86 brussel@lempertz.com

CALLEWAERT<br />

VANLANGENDONCK<br />

GALLERY<br />

BELGIAN ABSTRACT POST-WAR ART<br />

THE NEW FLEMISH SCHOOL<br />

26 February – 30 April <strong>2023</strong><br />

vernissage Sunday 26 February, 2 pm - 6 pm<br />

introduction by art historian Johan Pas<br />

PAUL VAN HOEYDONCK<br />

GUY VANDENBRANDEN<br />

WALTER LEBLANC<br />

MARK VERSTOCKT<br />

WOUT VERCAMMEN<br />

ENGLEBERT VAN ANDERLECHT<br />

JEF VERHEYEN<br />

JAN DRIES<br />

MARK CLAUS<br />

WANNES VAN DE VELDE<br />

VIC GENTILS<br />

BRAM BOGART<br />

In response to G58 Hessenhuis, Jef Verheyen<br />

and Englebert Van Anderlecht, at collector<br />

Hans Liechti's hotel in Grenchen, Switzerland,<br />

forge plans that would lead to the creation of<br />

the avant-garde artists' group The New Flemish<br />

School (1959–1965). The supportive role of<br />

gallery owner Hans Liechti can hardly be<br />

underestimated. Alongside important Swiss,<br />

German and French artists, he attracts a new<br />

batch of Belgian artists. After Lucio Fontana,<br />

Liechti is the second foreign art collector<br />

to acquire work by Guy Vandenbranden.<br />

From then on, Hans Liechti's collection<br />

includes many works by Belgian abstract<br />

artists. Part of his collection is now on display<br />

at Callewaert Vanlangendonck Gallery.<br />

Callewaert Vanlangendonck Gallery<br />

17 Sint-Jacobstraat, 2000 Antwerp<br />

Friday – Saturday – Sunday 2 pm - 6 pm<br />

or by appointment<br />

gallery@callewaert-vanlangendonck.com<br />

www.callewaert-vanlangendonck.com<br />

Brecht Callewaert +32 475 92 67 24<br />

Yoeri Vanlangendonck +32 476 44 46 11

Inhoud<br />

Menart Fair<br />

Kunst met een verhaal<br />

FEBRUARI <strong>2023</strong><br />

www.collectaaa.be<br />

Oekraïne<br />

64<br />

In het hart van<br />

het modernisme<br />

36<br />

Kunstwerken<br />

in kladvorm<br />

42<br />

VOLG ONS OP INSTAGRAM<br />

@ARTMAGAZINE<strong>COLLECT</strong><br />

COLOFON<br />

hoofdredacteur<br />

Els Bracke<br />

redactie<br />

Celine De Geest<br />

Christophe Dosogne<br />

Trice Hofkens<br />

eindredactie<br />

Annemiek van Grondel<br />

medewerkers<br />

Roxane Baeyens<br />

Gilles Bechet<br />

Thijs Demeulemeester<br />

Gwennaëlle Gribaumont<br />

Elien Haentjens<br />

Diane Hennebert<br />

Anne Hustache<br />

Eric Rinckhout<br />

Christine Vuegen<br />

vertaling<br />

Didier Vanhede<br />

vormgeving<br />

Renaldo Candreva<br />

Freek Lukas<br />

advertenties<br />

Joris van Glabbeek<br />

Tel: 09/216.20.24<br />

collect.net@ips.be<br />

Collect AAA is niet verantwoordelijk<br />

voor de inhoud van de<br />

geplaatste advertenties. Enkel<br />

de adverteerder kan hiervoor<br />

aansprakelijk worden gesteld.<br />

druk<br />

Graphius Gent<br />

verdeling<br />

Boekhandel, AMP, De Post<br />

abonnementen<br />

Abonnementenland<br />

Ambachtenlaan 21 Unit 2A<br />

3001 Heverlee<br />

Tel. 02/808.55.23<br />

klantenservice@abonnementenland.be<br />

<strong>België</strong> € 49,5<br />

Europa € 70<br />

Abonnementen worden automatisch<br />

verlengd en gelden<br />

tot wederopzegging uiterlijk<br />

twee maanden voor afloop.<br />

Een cadeau-abonnement<br />

loopt automatisch af. Voor een<br />

adreswijziging, een opzegging,<br />

een ontbrekend nummer of<br />

een andere vraag, gaat u naar<br />

de website www.aboland.be.<br />

redactiesecretariaat<br />

Begijnhoflaan 464 G<br />

9000 Gent<br />

Tel: 09/216.20.20<br />

collect@ips.be<br />

www.collectaaa.be<br />

ING 310-0657650-76<br />

IBAN BE91 3100 6576 5076<br />

SWIFT BBRU BE BB<br />

B.T.W.: BE 0432.544.477<br />

Lid van WE MEDIA<br />

verantwoordelijke uitgever<br />

Patrick Snoeck<br />

Begijnhoflaan 464G - 9000 Gent<br />

Voor de beeldende kunstenaars<br />

en de fotografen CISAC/SABAM<br />

© SABAM Belgium <strong>2023</strong><br />

cover<br />

Johannes Vermeer, De kantwerkster,<br />

ca. 1666-1668, doek op paneel, 23,9 x 20,5<br />

cm, Parijs, Musée du Louvre.<br />

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/<br />

of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,<br />

of op welke andere wijze ook zonder toestemming van<br />

de uitgever. meningen, feiten, weergegeven in ondertekende<br />

artikelen of bijdragen aan dit blad vallen onder<br />

de verantwoordelijkheid van de betreffende auteur.<br />

redactie en uitgever zijn hiervoor niet aansprakelijk.<br />

<strong>COLLECT</strong> is niet verantwoordelijk voor de inhoud van<br />

de geplaatste advertenties. Enkel de adverteerder kan<br />

hiervoor aansprakelijk worden gesteld.<br />

© arts antiques auctions, Gent

Uhoda<br />

Collection<br />

Edito<br />

52<br />

60<br />

Picasso,<br />

de mythe voorbij<br />

<strong>2023</strong> begint goed. Heel goed zelfs. Na de<br />

afgelopen twee jaren waarin iedereen<br />

wat op de rem stond, er weinig gebeurde<br />

en men afwachtte totdat de kust weer<br />

helemaal covid-veilig was, komt er nu<br />

een stoet van heerlijke exposities op ons<br />

af. Het begon al voorzichtig dit najaar,<br />

maar nu is er geen maat meer op. ‘Oncein-a-lifetime’,<br />

zo bestempelt miljardair<br />

Thomas Kaplan de Vermeer-expositie<br />

die deze maand in het Rijksmuseum<br />

opent. Nooit eerder en misschien zelfs<br />

wel nooit meer zullen zoveel werken<br />

van deze magische tovenaar samen te<br />

zien zijn. Niet minder dan achtentwintig<br />

zullen er zij aan zij hangen. Kaplan zelf<br />

kan zich de enige privépersoon noemen<br />

die een Vermeer in bezit heeft. Een<br />

onwaarschijnlijke eer, terwijl de verzamelaar<br />

in de eerste plaats zijn schouders<br />

zet onder Rembrandt om van hem de<br />

‘top one-kunstenaar-van de wereld’ te<br />

maken. Amerikaanse uitspraken, want<br />

er is zoveel moois om van te genieten.<br />

Zonder er een ranking aan te verbinden<br />

schenken wij deze maand ook aandacht<br />

aan Theodoor Rombouts, virtuoos van<br />

het Vlaamse caravaggisme, wiens werk<br />

te zien zal zijn in een internationale<br />

bruikleententoonstelling in het MSK in<br />

Gent. Terwijl in Amsterdam bijna het<br />

hele oeuvre van één Delftse kunstenaar<br />

is samengebracht, zal dat van een andere<br />

kunstenaar uit Malaga dit jaar te zien<br />

zijn in niet minder dan vijftig exposities.<br />

In <strong>2023</strong> wordt overal ter wereld de<br />

vijftigste verjaardag van het overlijden<br />

van Pablo Picasso herdacht. <strong>COLLECT</strong><br />

bekijkt de mythische kunstenaar door de<br />

ogen van een nieuwe generatie en stelt<br />

21e-eeuwse vragen bij de Picasso-mythe.<br />

<strong>Februari</strong> is misschien de kortste maand<br />

van het jaar maar meer dan ooit bomvol<br />

kunstplezier. Lees, geniet en trek eropuit!<br />

Els Bracke<br />

els.bracke@ips.be<br />

RUBRIEKEN & COLUMNS<br />

6 Up to date<br />

10 Kopstukken<br />

12 Musea<br />

16 Kunstinzicht: Whitehouse Gallery<br />

17 Galeries<br />

21 Kunstinzicht: Dauwens & Beernaert<br />

22 Kunstenaar van de maand: Julien Meert<br />

24 Fotografie in de kijker: Sanja Marušić<br />

DOSSIERS<br />

26 Johannes Vermeer: tovenaar<br />

met kleur, licht en perspectief<br />

32 Leen eens een Vermeer<br />

34 Cupido’s comeback op een Vermeer<br />

36 Oekraïne, in het hart van<br />

het modernisme<br />

40 Aristide Maillol<br />

42 Kunstwerken in kladvorm<br />

46 Wandelstokken<br />

50 Rombouts, meester tussen<br />

Caravaggio en Rubens<br />

52 Vijftig jaar na Picasso, de mythe voorbij<br />

58 Raphaela Vogel vliegt uit<br />

60 Uhoda Collection<br />

64 Menart Fair<br />

66 Enzo Mari en het menselijk zelfontwerp<br />

70 Wel of niet restaureren?<br />

VEILINGEN<br />

72 Veilingen wereldwijd<br />

76 Verrassend geveild<br />

77 Veilingen <strong>België</strong><br />

AGENDA<br />

92 Auction calendar<br />

93 Expo calendar<br />

94 Gallery calendar<br />

95 Fair calendar<br />

96 Adressen & websites<br />

97 Zoekertjes<br />

Op de hoogte blijven<br />

van alle nieuwtjes?<br />

Meldt u nu aan voor onze maandelijkse<br />

nieuwsbrief door uw emailadres<br />

te mailen naar collect@ips.be.

UP TO DATE<br />

Kunst beleven<br />

-><br />

Beeld van Edouard Valette. © De kunstenaar.<br />

Te zien tijdens Local Heroes in het MIMA.<br />

-><br />

Sanja Marušić, uit de reeks Eutierria, 2019. © De kunstenaar. Te zien bij Hangar tijdens Photo<br />

Brussels Festival.<br />

De dertiende editie van De Week van de<br />

Klank staat volledig in teken van de ‘stem’ en<br />

zal plaatsvinden van 30-01 t/m 05-02 in<br />

Brussel, en van 06-02 t/m 12-02 in Vlaanderen<br />

en Wallonië. Op verschillende bekende<br />

en minder gekende locaties, gaande van<br />

klassieke concertzalen en museumzalen tot<br />

locaties voor experimentele geluidskunst,<br />

zowel in de privésfeer als in de openbare<br />

ruimte, vinden tal van concerten, performances,<br />

ateliers, geluidsinstallaties, lezingen,<br />

luistersessies en wandelingen gratis plaats.<br />

www.deweekvandeklank.be WIK, oftewel<br />

Wat Is Kunst, is een interactief kunstplatform<br />

voor kinderen van 8 tot 12 jaar ontwikkeld<br />

door The Phoebus Foundation. In verschillende<br />

komische vlogs worden kunstzinnige<br />

vragen beantwoord. Verder biedt het<br />

platform een interactieve kunstgalerij,<br />

creatieve games en zelfs DIY-video’s aan om<br />

kinderen artistiek te stimuleren. Ontdek alle<br />

mogelijkheden op www.watiskunst.be De<br />

Koninklijke Academie voor Schone Kunsten<br />

Antwerpen blaast 360 kaarsjes uit! In plaats<br />

van terug en vooruit te blikken, wil de<br />

Academie tijdens dit feestjaar om zich heen<br />

kijken. 360° Academie is een jaar vol<br />

reflectie, dialoog en interactie over de rol van<br />

de academie in het hedendaagse kunstenlandschap.<br />

Het programma gaat van start<br />

tijdens de Tekenmarathon op 16-02, later in<br />

het jaar volgen nog heel wat andere events.<br />

Het volledige programma is te vinden op<br />

www.royalacademyantwerp.be Het<br />

MIMA-museum in Brussel wordt voor de<br />

tentoonstelling Local Heroes omgetoverd tot<br />

een ware bokstempel. De tentoonstelling<br />

neemt als uitgangspunt het boksen, een van<br />

de oudste sporten ter wereld. De tentoonstelling<br />

in het MIMA combineert, net als in<br />

de oudheid, oefeningen voor lichaam en<br />

geest. De tentoonstelling omvat een<br />

programma van gevechten, opleidingen,<br />

theatrale interventies en audiovisuele<br />

installaties, waardoor elk bezoek een unieke<br />

ervaring wordt. www.mimamuseum.eu<br />

Bright Festival, het Brussels lichtfestival,<br />

staat garant voor vier schitterende avonden<br />

van 16 t/m 19-02. Deze keer laat het<br />

evenement zijn licht schijnen over drie<br />

Brusselse wijken: de Koningswijk, de<br />

Europese wijk en de wijk Lehon tot aan de<br />

Louis Bertrandlaan in Schaarbeek. Naast<br />

deze artistieke installaties is er een al even<br />

lumineus nevenprogramma met museumnocturnes,<br />

rondleidingen en popup-installaties.<br />

Deze editie richt de schijnwerpers ook<br />

op het art-nouveau-erfgoed. www.visit.<br />

brussels/nl/bezoekers/agenda/bright-festival<br />

Kunstruimte Hangar organiseert voor<br />

de 7e keer het Photo Brussels Festival. Op 32<br />

locaties wordt het werk van 200 fotografen<br />

getoond, van amateur tot professioneel.<br />

Onder meer Wiels, het Joods Museum,<br />

Cloud Seven, Stieglitz 19 en CENTRALE<br />

hebben tussen 26-01 en 26-02 tentoonstellingen<br />

lopen die deel uitmaken van het<br />

festival. Ontdek het volledige programma op<br />

www.photobrusselsfestival.com<br />

6

UP TO DATE<br />

Voorjaarsbeurzen<br />

-><br />

Saidou Dicko, Netherlands In My Yacht Act 1, 2022. © De kunstenaar en Contour Gallery. Te zien bij<br />

Contour Gallery tijdens Art Rotterdam.<br />

-><br />

Isabel Miramintes (°1962), Corp Accord,<br />

sculptuur. © Art Thema, Brussel. Te zien bij<br />

Art Thema tijdens Fine Art Wavre.<br />

-><br />

Atelier van Rembrandt, Portret van een<br />

man, 17e eeuw. © Galerie Maru. Te zien bij<br />

Galerie Maru tijdens Fine Art Wavre.<br />

De Spaanse hedendaagse kunstbeurs<br />

ARCOmadrid is in de afgelopen decennia<br />

uitgegroeid tot een van de belangrijkste<br />

kunstplatformen voor de Spaanstalige<br />

markt. Van 22 t/m 26-02 vindt de 42e editie<br />

plaats met als centraal programma ‘The<br />

Mediterranean: A Round Sea’, een initiatief<br />

dat de kunstscènes van de landen rondom<br />

deze zee, van noord naar zuid en kust tot<br />

kust, in de kijker plaatst. Daarnaast worden<br />

ook onze contreien vertegenwoordigd,<br />

door Annie Gentils (Antwerpen), Harlan<br />

Levey Projects (Brussel) en Joey Ramone<br />

(Rotterdam). www.ifema.es/en/arco/<br />

madrid Van 09 t/m 12-02 is Affordable<br />

Art Fair Brussels terug met zijn 14e editie.<br />

Bezoekers worden getrakteerd op een<br />

artistiek avontuur met een breed scala aan<br />

hedendaagse kunstwerken van meer dan<br />

80 Belgische en internationale galeries.<br />

Zeven van hen doen voor het eerst mee:<br />

Oever Gallery (Oostende), Artcode (VS/<br />

Mexico), Winarts Arte (Italië), GLO’ART<br />

(Neerharen-Lanaken), Galerie Cyril<br />

Guernieri (Frankrijk), ACHILLEA Gallery<br />

(Frankrijk/Duitsland) en Galerie 22<br />

(Frankrijk). www.affordableartfair.com/<br />

fairs/brussels/ Fine Arts Wavre is een<br />

Waalse kunstbeurs die van 09 t/m 12-02<br />

een vijftigtal galeries uit <strong>België</strong> en de<br />

buurlanden naar Waver haalt. De meeste<br />

stijlen en tijdperken zijn vertegenwoordigd:<br />

rariteitenkabinetten, oude, moderne of<br />

hedendaagse schilderijen en sculpturen,<br />

sieraden, designjuwelen, meubels,<br />

zilverwerk, Engels antiek en Aziatische<br />

kunst. Zo presenteert Galerie Maru uit<br />

Deurne een zeldzaam portret van een man,<br />

toegeschreven aan Rembrandts atelier.<br />

Galerie Chastelain & Butes uit Gent brengt<br />

een mooi schilderij van de Duitse genreschilder<br />

Gustaf Seyfferth (1868-1876) mee,<br />

De Nieuwe Wereld. De Nederlandse<br />

juwelengalerie The Old Treasury brengt<br />

een Panter-broche van Cartier mee en<br />

moderne kunstgalerie Pascal Mulpas de<br />

Wavre presenteert een bronzen masker<br />

van André Derain (1880-1954).<br />

www.wavrefineart.com Wie dit voorjaar<br />

op zoek is naar het nieuwste en spannendste<br />

in de hedendaagse kunstwereld trekt<br />

het beste naar Rotterdam. Van acht tot<br />

twaalf februari staat de hele stad in het<br />

teken van Rotterdam Art Week: een week<br />

vol beurzen, speciale openingen van<br />

tentoonstellingen in musea en kunstinstellingen,<br />

installaties in de open lucht,<br />

pop-up shows en open ateliers. Centraal<br />

staat Art Rotterdam (09 t/m 12-02), Dit jaar<br />

is het op Art Rotterdam uitkijken naar het<br />

Sculpture Park. Een twintigtal grootschalige<br />

kunstwerken palmen de Tabaksfabriek<br />

in, een van de industriële ruimtes op de<br />

site van de Van Nelle Fabriek. Een deel van<br />

de ruimte is voorbehouden aan Rotterdamse<br />

kunstenaars, maar ook een<br />

sculptuur van de Belg Leendert van<br />

Accoleyen (Pizza Gallery, Antwerpen)<br />

verschijnt in de oude fabriekshal. Ook<br />

designbeurs OBJECT is een bezoek waard,<br />

net als fotografiebeurs Haute Photography<br />

(beide 09 t/m 12-02).<br />

www.rotterdamartweek.com<br />

7

UP TO DATE<br />

Museumnieuws<br />

-><br />

Nieuwe<br />

kunstwerken<br />

in de Vlaamse<br />

Topstukkenlijst<br />

René Magritte, L’attentat, 1932. © Musea Brugge.<br />

-><br />

Giovanni Battista Moroni, Portret van een vrouw, ca. 1575. Collection<br />

of the Frick Collection. Foto: Joseph Coscia Jr.<br />

Gedurende haar bijna 90-jarige bestaan als<br />

openbare instelling bezat de Frick Collection<br />

in New York City geen enkel geschilderd<br />

vrouwenportret uit de renaissance. Maar dat<br />

is veranderd met de recente aankoop van<br />

Portret van een vrouw (ca. 1575), een olieverfschilderij<br />

van de Italiaanse meester Giovanni<br />

Battista Moroni. Bezoekers kunnen de<br />

elegante vrouw in roze brokaatjurk aanschouwen<br />

in het Frick Madison, het tijdelijke<br />

onderkomen van het museum op Madison<br />

Avenue. www.frick.org Het Rubenshuis<br />

vernieuwt en sluit tijdelijk de deuren. Het<br />

ambitieuze totaalconcept, getekend door<br />

Robbrecht en Daem architecten, biedt een<br />

antwoord op de uitdagingen waar het<br />

museum mee kampt. Om te beginnen wordt<br />

het nieuwe Rubenshuis dubbel zo groot.<br />

Zijdelings van Rubens’ historische huis, tuin<br />

en atelier verrijst een gloednieuw gebouw.<br />

Daarnaast worden het historische gebouw en<br />

de baroktuin zorgvuldig gerestaureerd.<br />

www.rubenshuis.be Na acht maanden<br />

werk heropent het hedendaagse kunstmuseum<br />

BPS22 in Charleroi op 18-02 de<br />

deuren. Het museum zal de bezoeker<br />

onveranderd overkomen en toch is de<br />

nieuwe isolatie van het dak een extra stap in<br />

de richting van een energiezuinig museum.<br />

De programmatie hervat haar koers, te<br />

beginnen met de kunst van Jean-Pierre<br />

Ransonnet (°1944), die experimenteerde met<br />

een mengeling van fotografie en schilderkunst<br />

(18-02 t/m 23-04). www.bps22.be De<br />

Brusselse regering voorziet 22 miljoen euro<br />

extra subsidies voor de verbouwingen van<br />

Kanal-Centre Pompidou. In 2017 raamde<br />

een extern bureau de kosten voor de<br />

werkzaamheden nog op 150 miljoen euro,<br />

maar dat bedrag werd nu geherwaardeerd<br />

naar 172 miljoen euro. Reden voor de plots<br />

hogere kosten is de oorlog in Oekraïne,<br />

waardoor materialen duurder zijn geworden.<br />

www.kanal.brussels Na twee culturele<br />

Vlaanderen heeft drie werken uit de<br />

collectie van Musea Brugge erkend<br />

als Vlaams erfgoed. Het gaat om twee<br />

schilderijen, L’attentat (René Magritte)<br />

en Manolete (Luc Peire), en de sculptuur<br />

Zonnebanen, een zon van onze<br />

melkweg met twee van haar planeten<br />

(Georges Vantongerloo). “Alle drie<br />

zijn ze op een belangrijk moment in<br />

het leven of oeuvre van de kunstenaar<br />

gemaakt en vormen ze een mijlpaal in<br />

de Vlaamse cultuurgeschiedenis”, aldus<br />

Anne van Oosterwijk, directeur Collectie<br />

bij Musea Brugge. Ook uit de collectie<br />

van het Middelheimmuseum zijn recent<br />

achttien sculpturen uit de avant-garde<br />

en naoorlogse beeldhouwkunst geselecteerd,<br />

waaronder Femme de Venise<br />

II van Alberto Giacometti (1956-1957)<br />

en Encounter VIII van Lynn Chadwick<br />

(1957). Met het Topstukkendecreet wil<br />

de Vlaamse overheid kostbaar roerend<br />

cultureel erfgoed beschermen.<br />

www.museabrugge.be<br />

www.middelheimmuseum.be<br />

‘hongerjaren’ wegens corona was de appetijt<br />

voor kunst en cultuur in 2022 heel groot. Dat<br />

blijkt uit het stijgend aantal bezoekers voor<br />

musea en tentoonstellingen. Ook de<br />

Museumpas, die toegang geeft tot meer dan<br />

200 musea in heel <strong>België</strong>, verlaagt de drempel<br />

aanzienlijk. Het heropende KMSKA spant de<br />

kroon, maar ook Musea Brugge kreeg al de<br />

helft meer bezoekers over de vloer dan vorig<br />

jaar. Toppers onder de expo’s zijn Rinus Van<br />

De Velde in Bozar, Shin hanga in het Museum<br />

Kunst & Geschiedenis, de expo in het MSK<br />

over de schilder Albert Baertsoen en Joan<br />

Miró in het BAM in Bergen.<br />

8

UP TO DATE<br />

Het bezoeken waard<br />

Op 26 december 2022 vierde Octave<br />

Landuyt zijn 100ste verjaardag. Hét<br />

moment om stil te staan bij de zowat meest<br />

complete en invloedrijke Vlaamse kunstenaar<br />

uit de jaren 70-80. Kunstgalerij De<br />

Mijlpaal in Heusden-Zolder zet hem in de<br />

spotlight met een hommagetentoonstelling<br />

Panta Rhei. Deze expo brengt een<br />

eerbetoon aan Octave Landuyt, met<br />

kunstenaars die rechtstreeks als leerling<br />

met hem hebben opgetrokken (Camiel van<br />

Breedam & Hubert Minnebo) of met<br />

kunstenaars die in hun werk eenzelfde<br />

compromisloze zoektocht doormaken<br />

(Koen Vanmechelen, Nedda El-Asmar, Lore<br />

Langendries). Naast zijn laatste recente<br />

werken, brengt Panta Rhei een aantal van<br />

zijn vroege topwerken terug samen, om ze<br />

in dialoog te zetten met het werk van de<br />

volgende generaties. Nog te bezoeken tot<br />

12 februari. www.demijlpaal.com Sinds 9<br />

september is Sculptura Gallery gevestigd<br />

in de Gare Maritime, op het gelijkvloers<br />

van unit 8. Sculptura Gallery biedt een<br />

platform aan Brusselse, Belgische en<br />

internationaal gelauwerde beeldhouwers<br />

en makers van monumentale en installatiekunst.<br />

De imposante expositieruimte<br />

biedt plaats aan het festival Sculptura # 1<br />

van 10-02 t/m 12-03. Een greep uit de<br />

deelnemende kunstenaars zijn Arne<br />

Quinze, Atelier van Lieshout, Willem Boel,<br />

Koenraad Tinel en Dries Boutsen. www.<br />

sculpturafestival.be De Gentse galerie<br />

Settantotto brengt met de expositie<br />

-><br />

Octave Landuyt, De wisselplaats waar de mens zijn oorsprong vond, pastel, 98 x 84 cm.<br />

Te zien tijdens Panta Rhei. © De kunstenaar.<br />

change voor het eerst in vele jaren een<br />

soloshow van herman de vries (°1931) naar<br />

<strong>België</strong>. De Nederlandse beeldende<br />

kunstenaar oogst internationale erkenning<br />

voor zijn bijdrage aan de Nul-beweging.<br />

De intussen 91-jarige de vries werkt nog<br />

steeds rond de principes van toeval en<br />

absolute objectiviteit. De problematische<br />

relatie tussen mens en natuur vormt al<br />

decennialang het centrale onderwerp van<br />

zijn werk. De expositie change loopt van<br />

19-02 tot 02-04 en toont werk van de jaren<br />

90 tot 2022. De bezoeker krijgt een helder<br />

beeld van het recente en razend actuele<br />

oeuvre van deze hedendaagse Hollandse<br />

meester. www.settantotto.be<br />

Maison Commun<br />

brengt kunstenaarssieraden uit<br />

-><br />

Patrick Carpentier, Sterling Silver Luna<br />

Park Token. © Maison Commun.<br />

Eind vorig jaar lanceerde het nieuwe initiatief Maison Commun haar eerste<br />

kunstenaarssieraden, ontworpen door Martin Belou, Guillaume Bleret, Kasper<br />

Bosmans, Patrick Carpentier, Simona Denicolai en Arnaud Eubelen. Maison<br />

Commun is opgericht door kunstenaar, curator en uitgever Patrick Carpentier en<br />

grafisch ontwerper Isabel Debry. Het initiatief biedt kunstenaars de mogelijkheid<br />

om een sieraad te bedenken, vertrekkende vanuit een alledaags element, een<br />

object uit hun herinnering of een terugkerend object uit hun artistieke praktijk. De<br />

transformatie van een gewoon voorwerp tot een kostbaar juweel, behoort tot het<br />

DNA van Maison Commun. Het gaat dus niet enkel over het dragen van een<br />

sieraad maar om het zich toe-eigenen van een bijzonderheid, een verhaal, een<br />

unieke elegantie gevangen in vorm, een metgezelaccessoire. De juwelen worden<br />

gepresenteerd en verkocht in de Saint-Martin Bookshop in Brussel, het vroegere<br />

Maison Martin Margiela. www.maisoncommun.com<br />

9

Kopstukken<br />

Ger Luijten<br />

Overlijden: Op 19 december overleed<br />

Ger Luijten (°1956) totaal<br />

onverwacht ten gevolge van een<br />

aneurysma. Onder zijn artistieke leiding<br />

werd de collectie van Fondation<br />

Custodia, van wijlen Frits Lugt,<br />

in Parijs beheerd, getoond en aangevuld.<br />

In 2010 gaf Luijten zijn baan als<br />

hoofd van het Prentenkabinet in het<br />

Rijksmuseum op om hier directeur<br />

te worden. <strong>COLLECT</strong> publiceerde in<br />

oktober 2022 een interview met Ger<br />

Luijten, waarin hij vertelde hoe hij<br />

kon kopen wat hij wilde, maar wel<br />

steeds in de geest van Frits. Dankzij<br />

Luijten groeide de reputatie van<br />

de Nederlandse stichting als toonaangevend<br />

instituut op het gebied<br />

van tekeningen, prenten, brieven en<br />

autografen van kunstenaars uit alle<br />

perioden, bij academici en handelaars<br />

maar ook bij het grote publiek.<br />

© Daria Scagliola<br />

Bart Drenth<br />

Aanstelling: TEFAF heeft Bart<br />

Drenth nu officieel aangesteld als<br />

global managing director. Hij zal<br />

hiermee instaan voor de nieuwe<br />

strategieën en groeiplannen van<br />

zowel TEFAF Maastricht alsook<br />

TEFAF New York. Drenth, die zijn<br />

sporen verdiende als managementconsultant<br />

en bedrijfsstrateeg, zal<br />

zich inzetten voor het bijeenbrengen<br />

van de uiteenlopende belanghebbenden<br />

binnen de wereldwijde<br />

TEFAF-gemeenschap, terwijl hij<br />

uitvoering geeft aan de visie van<br />

de raad van toezicht, het uitvoerend<br />

comité onder leiding van Hidde<br />

van Seggelen en de wereldwijde<br />

adviesraad.<br />

Pierre Dartevelle<br />

Overlijden: In december overleed<br />

Pierre Dartevelle (°1940), zoon van<br />

Edmond Dartevelle, pionier-geoloog,<br />

ontdekkingsreiziger en verzamelaar<br />

onder meer voor het Afrikamuseum<br />

in Tervuren. Pierre Dartevelle was<br />

een markt- en non-conformistische<br />

verzamelaar die altijd op zoek ging<br />

naar nieuwe artistieke en archeologische<br />

verrassingen en sinds 1967 in<br />

de galerie L’ Impasse Saint Jacques<br />

aan de Zavel stukken uit Afrika en<br />

vooral Congo verkocht.<br />

© Valérie Dartevelle<br />

© TEFAF<br />

Edith Doove<br />

Aanstelling: Edith Doove (°1963) is<br />

aangesteld als de nieuwe curator<br />

voor Kunstfestival Watou <strong>2023</strong>. De<br />

Nederlandse Edith Doove is schrijfster,<br />

onderzoekster, curator en<br />

kunstcriticus. Ze begon met cureren<br />

in 1987 in Antwerpen en werkte<br />

als freelance curator en kunstcriticus<br />

in <strong>België</strong> tot 2010, toen ze naar<br />

het Verenigd Koninkrijk verhuisde.<br />

Sinds 2018 woont en werkt ze<br />

in Frankrijk, momenteel in Rouen<br />

waar ze les geeft aan ESADHaR Le<br />

Havre-Rouen. Ze is specifiek geïnteresseerd<br />

in het patafysische, in datgene<br />

wat zich bevindt in de kloof<br />

tussen wat gewoon is en wat moeilijk<br />

te verklaren is.<br />

© Bureau Doove<br />

Zeynep Kubat<br />

Aanstelling: Per 1 januari is Zeynep<br />

Kubat (°1993) aangesteld als de nieuwe<br />

satellietcurator beeldende kunst<br />

bij de Brakke Grond. Vanuit Vlaanderen<br />

zal ze zich inzetten om te<br />

adviseren en gericht links te leggen<br />

tussen het Vlaamse en het Nederlandse<br />

beeldende kunstenveld.<br />

Kubat is onafhankelijk curator en<br />

redacteur en opgeleid als kunstwetenschapper<br />

en richt zich voornamelijk<br />

op de kruisbestuiving tussen<br />

kunst, cultuur en samenleving. Ze<br />

cureerde onder meer voor het Brussels<br />

Gallery Weekend (2021), Antwerp<br />

Art Weekend (2022) en Marres,<br />

Maastricht (2022) en was eerder<br />

assistent-curator bij verschillende<br />

kunstencentra.<br />

© Lucas Denuwelaere<br />

10

Muller Van Severen<br />

Yto Barrada<br />

Winnaar: Yto Barrada (°1971), multidisciplinair<br />

kunstenaar die historische<br />

kwesties in vraag stelt, ontving<br />

eind november de Maria Merz<br />

2022-prijs. Deze prijs geeft de kunstenaar<br />

de kans op een grote solotentoonstelling<br />

in de stichting Merz<br />

in Tu-rijn in <strong>2023</strong>. "We verwachten<br />

van Yto Barrada een diepgaand<br />

project, voortbouwend op haar<br />

poëtisch oeuvre dat hedendaagse<br />

kwesties zoals authenticiteit,<br />

natuurlijke omgeving en interactie<br />

op een originele en bezielde wijze<br />

zal aanpakken", aldus de jury.<br />

© Benoit-Peverell<br />

Winnaar: Ontwerpstudio Muller Van<br />

Severen die bestaat uit kunstenaars/<br />

ontwerpers Fien Muller en Hannes<br />

Van Severen ontving eind 2022 de<br />

Dezeen-trofee voor Design studio<br />

of the year 2022. Deze prijs verbonden<br />

aan Dezeen, een van de meest<br />

gerenommeerde en invloedrijke<br />

architectuur- en designwebsites,<br />

onderscheidt zich door een lage<br />

deelnameprijs en een duurzame<br />

maatstaf. Volgens de jury "hanteren<br />

Muller Van Severen een herkenbare<br />

en coherente ontwerptaal. Er is<br />

een duidelijk ontwerp-DNA dat door<br />

al het werk van de studio loopt. De<br />

ontwerpen tonen een fantasierijk<br />

gebruik van kleur en materialen met<br />

een zeer kenmerkende ontwerpesthetiek."<br />

© Muller Van Severen<br />

Anaïs Sandra Carion<br />

Aanstelling: Het MAD in Brussel<br />

heeft sinds januari een nieuwe directeur.<br />

Anaïs Sandra Carion (°1991)<br />

komt zo aan het hoofd te staan van<br />

het Mode en Design Center. Carion,<br />

die communicatiewetenschappen<br />

studeerde, werkte eerder als journalist<br />

bij het platform Designspeaking<br />

en bij Hermès Benelux. Ze is vooral<br />

gepassioneerd door jonge ontwerpers<br />

die ze een plaatsje in de modeen<br />

designwereld wil geven.<br />

© Robin Dullers<br />

Marie Noble<br />

Aanstelling: Marie Noble wordt de<br />

nieuwe algemeen en artistiek directeur<br />

van het Paleis voor Schone Kunsten<br />

in Charleroi. Zij treedt op 13<br />

maart <strong>2023</strong> in functie en volgt vanaf<br />

1 mei Pierre Bolle op. Marie Noble<br />

is al meer dan 20 jaar actief op het<br />

gebied van podium- en beeldende<br />

kunst, zowel in <strong>België</strong> als internationaal.<br />

Ze heeft een expertise ontwikkeld<br />

in opera, theater, klassieke en<br />

hedendaagse muziek en dans tijdens<br />

haar missies in Mons 2015, Culturele<br />

Hoofdstad van Europa, en in Bozar.<br />

© Barbara Iweins<br />

Adriano Pedrosa<br />

Aanstelling: Adriano Pedrosa (°1965)<br />

is benoemd tot de nieuwe commissaris<br />

van de 60e editie van de volgende<br />

Biënnale van Venetië in 2024.<br />

De Braziliaan Pedrosa is directeur<br />

van het Museu de Arte de São Paulo<br />

Assis Chateaubriand (MASP), en<br />

zal als eerste Latijns-Amerikaan de<br />

leiding hebben over het tweejaarlijkse<br />

evenement.<br />

© Ocula<br />

11

MUSEA<br />

Kees van Dongen<br />

t/m 07-05<br />

Museum Singer<br />

Laren<br />

www.singerlaren.nl<br />

Swedish Ecstasy<br />

17-02 t/m 21-05<br />

Bozar<br />

Brussel<br />

www.bozar.be<br />

“Let maar op, ik ga beroemd worden.” Deze van ambitie<br />

doordrenkte woorden zijn afkomstig van de jonge kunstenaar<br />

Kees van Dongen uit Delfshaven. Hij kreeg gelijk en<br />

groeide uit tot een van de meest bekende kunstenaars van<br />

de 20e eeuw, samen met grootheden als Matisse, Braque<br />

en Picasso. De tentoonstelling, die Singer Laren organiseert<br />

in samenwerking met het RKD (Nederlands Instituut<br />

voor Kunstgeschiedenis), belicht het prille begin van Van<br />

Dongens loopbaan en zijn doorbraak in Parijs kort na 1900.<br />

In 1905 nodigde Picasso hem uit om een atelier in het<br />

Bateau-Lavoir te betrekken. In het vrije Montmartre bevond<br />

Van Dongen zich in het centrum van vernieuwing. In deze<br />

omgeving ontwikkelde hij zich tot schilder van statuur en<br />

vernieuwer door kleur en toets.<br />

Kees van Dongen, Lieuses | Schovenbindsters, 1905, olieverf op doek,<br />

37,5 x 45 cm, particuliere collectie. © Pictoright Amsterdam 2022.<br />

Nu Zweden dit semester het roulerende voorzitterschap van de Raad<br />

van de Europese Unie waarneemt, houdt Bozar, volgens een intussen<br />

bekende traditie, een tentoonstelling over dit land. Curator Daniel<br />

Birnbaum, een Zweedse kunstcriticus, vertrekt van de vaststelling dat<br />

de mystiek en de esoterische bespiegelingen de rode draad vormen,<br />

zowel van de literatuur als van de beeldende kunsten, gaande van de<br />

geschriften van August Strindberg tot de werken van Hilma af Klint. Die<br />

laatste was omringd door een groep minder bekende vrouwelijke kunstenaars,<br />

die allen de bovennatuurlijke sferen verkenden met behulp<br />

van occulte technieken. Samen met Anna Cassel, Cornelia Cederberg,<br />

Mathilda Nilsson en Sigrid Hedman richtte Hilma af Klint de groep<br />

De Fem (De Vijf) op, die contact zocht met de spirituele wereld via<br />

meditatie en spiritisme. Het is rond die groep dat de tentoonstelling is<br />

opgezet, al is er ook aandacht voor hedendaagse kunstenaars. (ah)<br />

Hilma af Klint, The Swan, The SUW Series, Group IX, No.7, 1914, olieverf op doek.<br />

Met toestemming van The Hilma af Klint Foundation. Foto: Moderna Museet,<br />

Stockholm.<br />

Michele De Lucchi.<br />

Futuro Gentile<br />

12-02 t/m 27-08<br />

CID<br />

Hornu<br />

www.cid-grand-hornu.be<br />

Michele De Lucchi, World Station,<br />

Education Stations, 2020. © De<br />

kunstenaar. Foto: Filippo Bolognese.<br />

Michele De Lucchi geniet internationale erkenning als een designer en architect die het humanisme<br />

een centrale plaats geeft in zijn werk. Dat engagement komt duidelijk tot uiting op deze tentoonstelling,<br />

opgesplitst in twee delen, elk gewijd aan één van zijn praktijken: de experimentele designobjecten,<br />

tentoongesteld in het Magasin aux Foins, en de visionaire architectuur van de Earth Stations,<br />

te ontdekken via video’s en maquettes in de Ecuries. Volgens Michele De Lucchi (°1951) leven we in<br />

een tijd van grote veranderingen, als gevolg van de wetenschappelijke ontdekkingen en de technologische<br />

nieuwigheden. Ondanks die fenomenale vooruitgang zien we de toekomst somber in. Met<br />

zijn oeuvre wil De Lucchi ons meer vertrouwen inboezemen in onze capaciteiten en een dynamisch<br />

antwoord bieden op de steeds complexere uitdagingen waarvoor de mensheid zich gesteld ziet. (ah)<br />

12

MUSEA<br />

Thomas Demand<br />

14-02 t/m 28-05<br />

Jeu de Paume<br />

Parijs<br />

www.jeudepaume.org<br />

Ghada Amer<br />

t/m 16-04<br />

MUCEM – Fort Saint Jean<br />

Chapelle du Centre de la<br />

Vieille Charité<br />

FRAC PACA<br />

Marseille<br />

www.mucem.org<br />

Thomas Demand (°1964,<br />

München) woont en werkt<br />

afwisselend in Berlijn en Los<br />

Angeles. Al ruim een kwart<br />

eeuw probeert hij via zijn<br />

foto’s en sculpturen gestalte<br />

te geven aan ‘het angstwekkende<br />

stotteren van<br />

de geschiedenis’, kenmerkend<br />

voor de hedendaagse<br />

beeldcultuur. Zijn foto’s zijn<br />

onrustbarend: ze lijken een<br />

reële wereld uit te beelden,<br />

maar bij nader inzien<br />

blijkt dat ze er slechts een<br />

schijnband mee hebben,<br />

wat meteen ook hun echte<br />

aard verraadt. Het gaat om<br />

foto’s van driedimensionale<br />

sculpturen die de kunstenaar<br />

gemaakt heeft van bestaande<br />

mediabeelden. Deze eerste overzichtstentoonstelling in Frankrijk omvat<br />

vier delen: Histoires inquiétantes, Les mystères de la vie quotidienne, La<br />

pulsion architectonique en Des images qui bougent. Ze bieden een overzicht<br />

van de heel eigen kijk van deze kunstenaar op de wereld. Zijn oeuvre doet ons<br />

nadenken over historische gebeurtenissen die tot ons komen via beelden. (ah)<br />

Thomas Demand, Daily. © De kunstenaar. Adagp, Parijs, <strong>2023</strong>.<br />

Deze tentoonstelling is er een van formaat, want<br />

georganiseerd op drie verschillende plaatsen. Alle<br />

plastische expressiewijzen van de Frans-Amerikaans-Egyptische<br />

kunstenares Ghada Amer komen<br />

aan bod: borduurwerk, schilderijen, keramiek,<br />

bronzen en tuininstallaties, van haar beginperiode<br />

tot haar recentste werken. Het MUCEM belicht<br />

het transculturele en internationale traject van de<br />

kunstenaar: wat men het Oosten noemt, de kijk van<br />

het Westen erop, de vertaalbaarheid van één cultuur<br />

in een andere, religie en de positie van de vrouw. In<br />

de tuinen van het fort is haar eerste tuininstallatie te<br />

bewonderen: A Woman’s Voice Is Revolution. In het<br />

FRAC PACA krijgen we dan weer een grote hoeveelheid<br />

borduurwerk van haar te zien, terwijl het Centre<br />

de la Vieille Charité sculpturen presenteert. (ah)<br />

Ghada Amer, Self-Portrait in Blue and Yellow, 2014, steengoed<br />

met incrustaties van porselein. Collectie van de kunstenaar,<br />

New York. © De kunstenaar. Foto: Christopher Burke Studios.<br />

Danai Anesiadou: D Possessions<br />

t/m 23-04<br />

WIELS<br />

Brussel<br />

www.wiels.org<br />

Danai Anesiadou, Untitled, 2022.<br />

© De kunstenaar.<br />

De in Duitsland geboren Danai Anesiadou (°1977) woont en werkt in Brugge. De kunstenaar<br />

geeft uiting aan tal van metafysische en persoonlijke vraagstukken in een verleidelijk<br />

oeuvre toegespitst op de film, de occulte wetenschappen, de Griekse oudheid en de<br />

toestand van de hedendaagse wereld. Voor deze expo heeft ze al haar materiële bezittingen<br />

bijeengebracht: huishoudelijke voorwerpen, schoenen en kleren, kostbare objecten<br />

– allemaal verwerkt tot exuberante assemblages en vastgezet met hars of in een industriële<br />

vacuümverpakking gewikkeld. Ze transformeert die bezittingen tot ‘orgoniet’, een<br />

materiaal bedoeld om universele energie mee op te vangen en die te transformeren tot<br />

positieve levensenergie. (ah)<br />

13

MUSEA<br />

Maria Helena Vieira<br />

da Silva<br />

t/m. 03-04<br />

Musée des Beaux-Arts<br />

Dijon<br />

www.beaux-arts.dijon.fr<br />

Guerrilla Girls<br />

and Feminist<br />

Graphic Design<br />

t/m 17-09<br />

Museum für Kunst<br />

& Gewerbe<br />

Hamburg<br />

www.mkg-hamburg.de<br />

Deze overzichtstentoonstelling met bijna tachtig werken van Maria Helena<br />

Vieira da Silva (1908-1992) vindt plaats ter gelegenheid van de dertigste<br />

verjaardag van haar overlijden. Ze belicht alle sleutelfasen van haar carrière,<br />

gekenmerkt door een voortdurend nadenken over perspectief, de stedelijke<br />

transformaties, de architecturale dynamiek en de muzikaliteit van de picturale<br />

toets. De expo omvat twee delen. Het eerste is chronologisch opgevat, terwijl<br />

het tweede focust op de speciale band die ze had met haar mecenassen, het<br />

echtpaar Kathleen en Pierre Granville, dankzij wie het Musée des Beaux-Arts<br />

in Dijon nu beschikt over een kleine veertig werken van haar hand. In 1972<br />

schonk de kunstenaar datzelfde museum bovendien Urbi et orbi, het grootste<br />

werk dat ze ooit schilderde (300 x 401 cm). (ah)<br />

In 1989 stelden de Guerrilla Girls een fundamentele<br />

vraag: waarom zijn vrouwelijke kunstenaars zo<br />

schaars vertegenwoordigd in de museumcollecties,<br />

terwijl het vrouwenlichaam een van de belangrijkste<br />

thema’s in de kunstgeschiedenis is? Sindsdien<br />

is er gelukkig het een en ander veranderd. Deze<br />

internationale groep van feministen heeft steevast<br />

werken voortgebracht die zowel humoristisch<br />

als bijtend zijn. Gaandeweg werd hun thematiek<br />

uitgebreid met seksisme, racisme en discriminatie.<br />

Deze tentoonstelling presenteert niet alleen werken<br />

van de groep, maar laat ze in dialoog gaan met<br />

werken van het museum die een voorafspiegeling<br />

van hun kritische visie waren. Het gaat om meer<br />

dan vierhonderd werken, sinds 1870. Een bijzonder<br />

boeiende dialoog! (ah)<br />

Guerrilla Girls, Do Women Have to Be Naked to Get Into The<br />

Met. Museum?, 1989. © Guerrilla Girls. Met toestemming van<br />

guerrillagirls.com.<br />

Maria Helena Vieira da Silva, La Grande chambre bleue, 1951, gouache en olieverf op paneel<br />

van hardboard. © Dijon, Musée des Beaux-Arts / ADAGP, Parijs 2022.<br />

Foto: François Jay.<br />

Schatten uit<br />

Centraal-Azië<br />

t/m 16-04<br />

Le Louvre<br />

De betoverende oasen<br />

van Oezbekistan<br />

Parijs<br />

www.louvre.fr<br />

Institut du Monde Arabe<br />

De wegen naar Samarkand,<br />

wonderen van zijde en goud<br />

Parijs<br />

www.imarabe.org<br />

Deze twee tentoonstellingen brengen de bezoeker naar het hart van Centraal-Azië, via de wegen<br />

naar Samarkand en Boechara, op ontdekking naar Oezbekistan, een intellectueel, cultureel en<br />

artistiek centrum, gelegen op het kruispunt van India, China en Iran. Het Louvre presenteert<br />

meer dan 170 werken, waaronder nationale schatten van Oezbekistan, unieke kunstwerken, zoals<br />

monumentale muurschilderingen van het paleis der gezanten in Samarkand, bladzijden uit een<br />

van de oudste monumentale korans uit de begintijd van de islam, gouden objecten uit Bactrië<br />

(in het zuiden van het huidige Oezbekistan), zilverwerk, zijdewerk en fijne keramiek. Het Institut<br />

du Monde Arabe presenteert dan weer honderden aan het begin van de 20e eeuw vervaardigde,<br />

verbluffend knappe staaltjes van aloude vakkennis: shapan-gewaden en accessoires met goudborduursel<br />

vervaardigd aan het hof van de emir, beschilderde houten zadels, zilveren tuigage<br />

van paarden, met ingezette turkooizen, kostbare suzani’s (een type van decoratief geborduurd<br />

volkstextiel), tapijten, zijden ikats, juwelen en kledij uit de nomadencultuur, alsook een vijftiental<br />

oriëntalistische schilderijen. (ah)<br />

Lepel-vork, Paykend, 7e eeuw, opgegraven<br />

in Boechara. Musée du Louvre. © Art and<br />

Culture Development Foundation, Republiek<br />

Oezbekistan. Foto: Andrey Arakelyan.<br />

14

MUSEA<br />

Maximilian von<br />

Goldschmidt-Rothschild<br />

t/m 04-06<br />

Museum<br />

Angewandte Kunst<br />

Frankfurt<br />

www.museumangewandtekunst.de<br />

Beyond<br />

the Streets<br />

London<br />

17-02 t/m 09-05<br />

Saatchi Gallery<br />

Londen<br />

www.saatchigallery.com<br />

Maximilian von Goldschmidt-Rothschild was de enige persoon van joodse origine die<br />

door de Duitse keizer Wilhelm II in de adelstand werd verheven, gezien zijn persoonlijke<br />

succes en zijn filantropische activiteiten. Hij was ook een gepassioneerde verzamelaar<br />

van sierkunst, met een interesse voor uiteenlopende domeinen: van middeleeuwse<br />

relieken, keramiek en edelsmeedkunst tot schilderijen van oude meesters en<br />

meubelen in Lodewijk XV-stijl. In 1938 dwongen de nazi’s hem zijn collectie en zijn paleis<br />

in Frankfurt van de hand te doen. Alle musea van de stad werden toen begiftigd<br />

met werken uit zijn collectie. Na de Tweede Wereldoorlog werd veel teruggegeven.<br />

Ook dat verhaal komt natuurlijk uitgebreid aan bod op deze tentoonstelling. (ah)<br />

Zeepaardje in de vorm van een drinkglas, ca. 1590-1600, verguld zilver. © The Los Angeles County<br />

Museum of Art.<br />

Voor het eerst in acht jaar neemt een tentoonstelling<br />

weer alle zalen van de Saatchi Gallery<br />

in. Graffiti, de voorloper van de street art, is<br />

per definitie vluchtig. Vandaar dat we hier niet<br />

enkel originele werken, maar ook foto’s van<br />

verdwenen werken en specifieke installaties te<br />

zien krijgen. De opzet van deze expo bestaat<br />

erin street art in al haar diversiteit en complexiteit<br />

te belichten, inclusief het activisme en de<br />

stadsguerrilla, van de treinschilderingen tot de<br />

mode. Speciale aandacht is er voor de grote<br />

namen van de street art, de hiphop, de punkrock<br />

en de undergroundcultuur, alsook de bijzondere<br />

rol die Londen hierin heeft gespeeld.<br />

De curator van dienst is Roger Gastman, de<br />

stichter van BEYOND THE STREETS, die eerder<br />

reeds tekende voor tentoonstellingen over hetzelfde<br />

thema, met name in Los Angeles (2018)<br />

en New York (2019). (ah)<br />

Kenny Scharf, Closet #42 Bestest ever honor fraser, 2022.<br />

© De kunstenaar. Foto: Charles White / JW pictures.<br />

Kiki Kogelnik:<br />

Now Is the Time<br />

02-02 t/m 25-06<br />

Kunstforum Wien<br />

Freyung nr. 9<br />

Wenen<br />

www.kunstforumwien.at<br />

Kiki Kogelnik, Superserpent, 1974. Wenen, Museum<br />

Ortner. © The Kiki Kogelnik Foundation.<br />

Kiki Kogelnik (1935-1997) staat te boek als de enige Oostenrijkse kunstenaar die de popart<br />

omarmde. Deze grote tentoonstelling wil laten zien dat haar oeuvre echt wel méér<br />

omvat dan louter popart. Na haar studiejaren in Oostenrijk reisde ze door Europa. In 1962<br />

vestigde ze zich in New York, waar ze zich inderdaad aansloot bij de popart-beweging. Ze<br />

ontwikkelde echter een heel eigen kritische kijk op de consumptiemaatschappij, waarbij<br />

ze vooral focuste op de technologische vooruitgang, de geneeskunde, de kijk op het vrouwenlichaam<br />

en haar eigen leven als kunstenares, moeder en echtgenote. Haar oeuvre,<br />

vol schwung en humor, getuigt ook van haar belangstelling voor nieuwe materialen, zoals<br />

vinyl. (ah)<br />

15

16<br />

Kunstinzicht #0 2.<strong>2023</strong> — PART 1<br />

Whitehouse<br />

Gallery<br />

Kunstoase weg van<br />

de snelweg<br />

Whitehouse Gallery is gevestigd in een<br />

18e-eeuwse villa omgeven door een historisch<br />

arboretum, aan de rand van Leuven. Sinds<br />

2014 bouwen Bert Verlinden en Elly Kog hier<br />

aan een bijzondere plek voor hedendaagse<br />

kunst. Ver weg van andere kunsthubs is dit<br />

een gastvrije ontmoetingsplaats voor jonge en<br />

gevestigde kunstenaars, die er vooral nieuw<br />

werk tonen. Bezoekers van kunstbeurzen zijn<br />

bekend met hun oeuvre, maar een bezoek ter<br />

plaatse zorgt zeker voor een extra ervaring.<br />

Welke visie heeft de galerie<br />

en hoe is ze ontstaan?<br />

“Het succes van een galerie ligt<br />

in het creëren van een vertrouwensrelatie<br />

met bestaande en<br />

potentiële klanten. Het opbouwen<br />

van je naam als kwaliteitsmerk,<br />

ook wel ‘pedigree’<br />

genoemd in de kunstwereld,<br />

vraagt tijd. Is je naam eenmaal<br />

gevestigd, dan gaat deze relatief<br />

gemakkelijk rond via mondtot-mondreclame.<br />

Maar zoals<br />

in elke business moet je op alle<br />

aspecten kwaliteit blijven leveren,<br />

zoals de tentoonstellingen,<br />

de kunstenaars die je brengt, je<br />

zichtbaarheid en de snelle en<br />

correcte afhandeling van verkopen.<br />

Al deze zaken bepalen de<br />

goede naam van de galerie.”<br />

Wat is het voortschrijdend<br />

inzicht dat jullie als galerie<br />

ervaren?<br />

“Wij zijn nu achtenhalf jaar<br />

bezig. We merken een steeds<br />

groter belang van digitale communicatie<br />

en investeren dan ook<br />

steeds meer in onze website,<br />

met goede tentoonstellingszichten<br />

en kwalitatieve repro’s van<br />

de kunstwerken, aantrekkelijke<br />

mailcommunicatie en toffe<br />

Instagram-posts. We volgen ook<br />

de evolutie in het NFT-gebeuren,<br />

want het is belangrijk om bij<br />

te blijven in deze digitale wereld.<br />

Dit alles verruimt onze klantenbasis.<br />

Wij verkochten de laatste<br />

jaren niet alleen aan Belgen<br />

maar aan klanten van zowat alle<br />

continenten, weliswaar voornamelijk<br />

digitaal.”<br />

Hoe omschrijven jullie de<br />

relatie die de galerie met haar<br />

kunstenaars heeft?<br />

“Een relatie gebaseerd op<br />

wederzijds vertrouwen is essentieel.<br />

Als galeriehouder<br />

moeten wij blijven openstaan<br />

voor goede kunst, ook als die<br />

minder verkoopbaar is of wordt.<br />

De kunstenaar op zijn beurt<br />

moet eerlijk blijven in de relatie<br />

met de galerie en continu<br />

artistiek evolueren. Netwerken<br />

is belangrijk voor zowel de galeriehouder<br />

als de kunstenaar,<br />

maar de focus is anders: voor de<br />

galerie zijn dat de commerciële<br />

contacten en voor de kunstenaar<br />

vooral de artistieke.”<br />

Hoe weten verzamelaars de<br />

galerie te vinden?<br />

“Als ‘verafgelegen galerie’<br />

moeten wij het niet van toevallige<br />

voorbijgangers hebben.<br />

Wij proberen onze klanten via<br />

allerlei kanalen op de hoogte<br />

te houden en zo ons bestand<br />

uit te breiden. Deelname aan<br />

kwalitatief goede kunstbeurzen<br />

en online aanwezigheid op een<br />

© Whitehouse Gallery.<br />

‘Een gastvrij onthaal in<br />

een exclusief pand is voor ons<br />

een belangrijke troef ’<br />

internationaal kunstplatform,<br />

zoals Artsy, zijn hierbij belangrijk.<br />

Daarnaast blijft een gastvrij<br />

onthaal in een exclusief pand<br />

voor ons een belangrijke troef.”<br />

En hoe vindt u de kunstenaars?<br />

“Wij zijn voortdurend op zoek<br />

naar vernieuwende kunstenaars,<br />

die technisch goede<br />

werken brengen waarachter<br />

ook een concept zit. We vinden<br />

ze in eerste instantie via tips<br />

van onze eigen kunstenaars.<br />

Daarnaast bezoeken we veel<br />

tentoonstellingen en ateliers.<br />

Brussel is een trekpleister<br />

voor kunstenaars over de hele<br />

wereld. Daar oriënteren wij ons<br />

graag. En gelukkig staan Belgische<br />

verzamelaars ook open<br />

voor kunst van buitenlandse<br />

origine.”<br />

Zijn er trends op de kunstmarkt<br />

die u inspireren of die<br />

u recent hebben beïnvloed?<br />

“Sinds de covidpandemie is<br />

de digitale verkoop van kunst<br />

sterk toegenomen. Kwalitatief<br />

goede foto’s van de werken zijn<br />

daarom cruciaal. Dit heeft als<br />

gevolg dat de werken voor een<br />

kunstbeurs of een tentoonstelling<br />

bij ons tijdig moeten<br />

klaar zijn, wat voor kunstenaars<br />

niet altijd gemakkelijk is. Het<br />

digitale communicatieproces<br />

ter voorbereiding van zo’n<br />

toonmoment bepaalt echter de<br />

helft van het succes.”<br />

Wanneer voelt een expositie<br />

geslaagd?<br />

“In eerste instantie wanneer<br />

veel interessante bezoekers<br />

de tentoonstelling zijn komen<br />

bekijken. En natuurlijk is een<br />

goede verkoop een tweede<br />

graadmeter voor succes, trouwens<br />

niet enkel voor de galerie<br />

maar ook voor de meerderheid<br />

van de kunstenaars!”<br />

Whitehouse Gallery<br />

Isabel Fredeus. Are you coming<br />

or going? An analogue puppetry<br />

of light behaviour<br />

t/m 19-02<br />

Nancy Moreno. Buzz<br />

t/m 19-02<br />

Lovenjoel<br />

www.whitehousegallery.be

GALERIES<br />

Ilse D’Hollander<br />

in dialoog<br />

25-02 t/m 26-03<br />

Gallery Sofie Van de Velde (Nieuw Zuid)<br />

Antwerpen<br />

www.sofievandevelde.be<br />

Johannes Kahrs<br />

en Philip Metten<br />

04-02 t/m 01-04<br />

Zeno X Gallery<br />

(Borgerhout)<br />

Antwerpen<br />

www.zeno-x.com<br />

In korte tijd schilderde de<br />

Belgische Ilse D’Hollander<br />

(1968-1997) een divers en<br />

toch homogeen oeuvre<br />

bij elkaar, waarin abstractie<br />

en figuratie door<br />

elkaar lopen. Gevoelige<br />

schilderijen en werk op<br />

papier getuigen van een<br />

intensieve zoektocht naar<br />

wat schilderkunst kan<br />

zijn. Soms zijn er affiniteiten<br />

met Luc Tuymans<br />

of Raoul De Keyser, maar<br />

ze schilderde op haar<br />

eigen manier. Ze was pas<br />

28 toen ze uit het leven<br />

stapte. Postuum kwam de<br />

doorbraak op gang. De<br />

nalatenschap wordt vertegenwoordigd<br />

door Sofie<br />

Van de Velde in Antwerpen, Sean Kelly Gallery in New York en Victoria Miro<br />

in Londen. Deze keer brengt Sofie Van de Velde het picturale oeuvre onder<br />

de aandacht met de groepsexpo Real Life, Ilse D’Hollander in dialogue,<br />

gecureerd door Wells Fray-Smith van Whitechapel Gallery in Londen. Het<br />

is een internationale dialoog met werk van Ilse D’Hollander en een achttal<br />

kunstenaars, onder wie de Amerikaan Peter Shear en de Ierse schilder uit<br />

Berlijn Christopher Colm Morrin. (cv)<br />

llse D’Hollander, zonder titel, 1995, olieverf op doek, 40 x 50 cm. Met toestemming van<br />

Sofie Van de Velde. Richtprijs jonge kunstenaars: € 3.000-5.000, meer gevestigde kunstenaars:<br />

ca. € 15.000 (werk op papier) en € 30.000-60.000 (werk op doek).<br />

Wat te verwachten<br />

in de tiende solo<br />

van Johannes Kahrs<br />

(°1965, Bremen) bij<br />

Zeno X?<br />

Nieuwe werken zijn<br />

weerom gebaseerd<br />

op mediafoto’s of<br />

filmstills, maar op<br />

een andere manier<br />

geschilderd en<br />

dikwijls in portretvorm.<br />

Hij blijft<br />

een en ander ondervragen, onder meer door twee keer<br />

dezelfde man te schilderen in dezelfde pose. Mensen<br />

zijn niet op post in de kunst van Philip Metten (°1977,<br />

Genk), wat niet betekent dat het niet gaat over ons. Hij<br />

maakte opmars met undergroundachtige sculpturen<br />

en betreedbare installaties. Een recente installatie is de<br />

inrichting van restaurant ESSEN in Antwerpen. Zijn solotentoonstelling<br />

demonstreert dat zijn picturale collages<br />

van papier sculpturaler worden. Helemaal nieuw zijn<br />

collages van aan elkaar gestikte stukken canvas. Ze kunnen<br />

iets hebben van beeldpixels, een masker, een kaart,<br />

een architectonisch model. En ja, zijn beeldtaal mixt nog<br />

altijd echo’s van de prehistorie en een verre toekomst,<br />

tribale rituelen, modernisme, SF-films en experimentele<br />

cinema. (cv)<br />

Philip Metten, 080322, 2022. Met toestemming van Zeno X Gallery,<br />

Antwerpen. Prijsindicatie: Philip Metten: € 3.000-15.000, Johannes<br />

Kahrs: € 20.000-70.000.<br />

Ben Edmunds stimuleert<br />

een bergbeklimming<br />

04-02 t/m 19-03<br />

Tatjana Pieters<br />

Gent<br />

www.tatjanapieters.com<br />

Ben Edmunds, Miracles of a new<br />

perspective, 2022 (detail), textielverf<br />

en acrylverf op canvas met afwijkende<br />

omtrekvorm en zelfgemaakte lijst, 180<br />

x 140 cm. Met toestemming van de<br />

kunstenaar en Tatjana Pieters. Prijs:<br />

€ 10.000.<br />

De tweede solo van de Britse kunstenaar Ben Edmunds (1994) bij Tatjana Pieters heet Second<br />

Mountain, zoals het in 2020 verschenen boek van David Brooks over de zoektocht naar een zinvol<br />

leven. De beklimming van de eerste berg gaat over carrière, succes, rijkdom, maar dat zijn geen<br />

synoniemen van geluk. De tweede berg gaat over de connectie met anderen en onze omgeving.<br />

Wat vermag een schilderij? Ben Edmunds koppelde het transcendente potentieel van abstracte<br />

schilderkunst eerder al aan eigen ervaringen met sporten als zeilen. Nu staat ‘Second Mountain’ als<br />

een merknaam op de zelfgemaakte lijsten, alsof de schilderijen een klimuitrusting zijn. Connecties<br />

met anderen, daar draait het ook om. Er komen twee outfits bij, een samenwerking met modeontwerper<br />

Oliver Selic, en een soundtrack van Joe Clark. In een andere ruimte komt Ben Edmunds op<br />

de proppen met Search Party, een groepsshow van een heleboel bevriende en andere kunstenaars,<br />

onder wie Beatrice Lettice Boyle en Charles Degeyter. (cv)<br />

17

GALERIES<br />

Pjeroo Roobjee en<br />

Herman Van den Broecke<br />

05-02 t/m 12-03<br />

Galerie William Wauters<br />

Oosteeklo<br />

www.galeriewilliamwauters.be<br />

Alioune<br />

Diagne<br />

t/m 04-03<br />

Templon<br />

Brussel<br />

www.templon.com<br />

Voor de eerste keer<br />

komen Pjeroo Roobjee<br />

en Herman Van den<br />

Broecke voor de dag<br />

met een duotentoonstelling.<br />

Beide kompanen<br />

trekken er al een<br />

tiental jaar samen op<br />

uit om te schilderen in<br />

open lucht. Ze brengen<br />

werken mee van hun<br />

trips in de Franse natuur<br />

en voegen er heel<br />

wat andere schilderijen<br />

aan toe. Pjeroo<br />

Roobjee is bekend van<br />

een schelmachtige<br />

schilderkunst, vaak vol<br />

woelige patronen en<br />

toch melancholisch.<br />

Herman achter zijn<br />

schildersezel verschijnt in de serie Sauve, Languedoc, olieverfwerken op papier die in<br />

2017 zijn gemaakt tijdens hun trektochten langs een Zuid-Franse rivier. Maar er zijn<br />

ook recente schilderijen als Kokhalzen in de Stille Kempen. Herman Van den Broecke<br />

laat ons kennismaken met andere avonturen in de schilderkunst: een soort landschappen<br />

over de mens in de wereld. Roobjee omschrijft het als 'een bitterzoete,<br />

dichterlijke en ietwat ironische blik op de aardeling'. (cv)<br />

Herman Van den Broecke, De paars oplichtende nacht, 2022, olieverf op doek, 100 x 100 cm. Met toestemming<br />

van de kunstenaar en William Wauters. Prijsindicatie duoshow:<br />

€ 1.000-5.000.<br />

Op zijn allereerste<br />

tentoonstelling<br />

in Brussel<br />

presenteert<br />

de Frans-<br />

Senegalese<br />

schilder Alioune<br />

Diagne (°1985)<br />

een vijftiental<br />

schilderijen<br />

rond het thema<br />

reizen en veranderlijkheid.<br />

De kunstenaar viel in 2013 al meteen op<br />

met zijn unieke expressiewijze: ‘figuro-abstro’. Het<br />

oeuvre van Diagne bestaat uit figuratieve beelden,<br />

ontstaan uit een oneindige reeks motieven. Het<br />

spreekt aan door zijn complexiteit en de dynamiek<br />

van de taferelen uit het dagelijks leven van de<br />

zwarte gemeenschap en de wereldwijde Afrikaanse<br />

diaspora. Deze expo vergast ons op een explosie<br />

van levendige kleuren, van citroengroen en indigo<br />

tot aquamarijn en kanariegeel. De schilderijen<br />

flirten meer dan ooit met het abstracte. Aanvankelijk<br />

verliest de blik zich in de talloze tekens<br />

op het doek. Geen twee ervan zijn identiek. Bij<br />

nader inzien gaat het om lokale taferelen die hij<br />

‘live’ heeft geschilderd. Nu eens gaat het om een<br />

marktgebeuren, dan weer een groep mensen die ̓s<br />

ochtends zijn bijeengekomen op een plein. (gg)<br />

Alioune Diagne, Arrivée des pêcheurs à Cayar Sénégal, 2002,<br />

olieverf en acryl op doek, 100 × 100 cm © A. Diagne. Met toestemming<br />

van Templon, Parijs - Brussel - New York.<br />

Prijs: € 25.000-30.000.<br />

Solodebuut<br />

van Kristian Touborg<br />

03-02 t/m 16-03<br />

Newchild Gallery<br />

Antwerpen<br />

www.newchildgallery.com<br />

Kristian Touborg, Void Portal (self-portrait), 2022,<br />

olieverf, acrylverf en sublimatiekleurstof op polyester<br />

en reflecterende stof, 170 x 134 cm. Foto:<br />

Newchild Gallery. Prijsindicatie:<br />

€ 8.000-25.000.<br />

De Deense kunstenaar Kristian Touborg (°1987, woont in Kopenhagen) brengt uitsluitend nieuwe<br />

werken mee naar zijn eerste solo in <strong>België</strong>. Hij hoopt bovendien iets bijzonders te doen in de<br />

ruimte. Zijn schilderijen hebben geregeld iets driedimensionaals, en soms maakt hij een sculptuur.<br />

Eerst en vooral is hij een schilder, die klassieke technieken mixt met nieuwe media zoals<br />

digitale prints. Hij houdt van de natuur, bloemen, water, de vorm en het lichaam, lagen, kleuren<br />

en licht. Dat zegt hij in een nieuwe video van Newchild, en hij voegt eraan toe dat hij momenten<br />

oppikt uit zijn dagelijks leven en dan een soort tijdscapsule creëert. Sociale structuren en wat hij<br />

ziet in de wereld probeert hij ook te incorporeren in zijn schilderkunst. Vorige zomer toonde een<br />

groepsexpo in de galerie het schilderij Void Portal (2022): een huiselijke scène in een droomachtige<br />

magentamauve gloed, gebaseerd op een foto van de kunstenaar op bed. Dit schilderij<br />

is er nu niet bij, maar het geeft alvast aan dat zijn werk veel persoonlijker wordt. (cv)<br />

18

GALERIES<br />

Fiona Rae<br />

t/m 18-03<br />

Galerie Nathalie Obadia<br />

Brussel<br />

www.nathalieobadia.com<br />

Opkomend talent<br />

Jolijn Baeckelandt<br />

18-02 t/m 26-03<br />

CAPS<br />

Oostende<br />

www.c-aps.be<br />

Fiona Rae (°1963, Hongkong,<br />

woont en werkt in<br />

Londen) is een van de belangrijkste<br />

abstracte schilders<br />

van haar generatie.<br />

Sinds meer dan dertig jaar<br />

creëert ze werken in een<br />

boeiende, maar complexe<br />

stijl. Die verraden onmiskenbaar<br />

de invloed van de<br />

kunstgeschiedenis – de<br />

kunstenaar schuwt de verwijzingen<br />

naar de popart<br />

niet, noch de invloed van<br />

het abstracte expressionisme.<br />

Een en ander belet<br />

haar evenwel niet een heel<br />

eigen, vernieuwende visuele<br />

stijl te hanteren, stevig<br />

verankerd in onze tijd.<br />

Deze tentoonstelling (de<br />

eerste in Brussel) brengt<br />

schilderijen en werken op<br />

papier daterend van 2015<br />

tot 2021. Het overzicht<br />

getuigt van haar picturale<br />

virtuositeit en haar vermogen om raadselachtige beelden van een levendige<br />

expressiviteit te creëren. Op de eerste verdieping ontdekken we de schilderijen<br />

van de reeksen Greyscale, Figure en Pastel. De opstelling van de werken is zo<br />

gekozen dat je een mooie verschuiving van lichte naar donkere kleuren krijgt. Op<br />

de tweede verdieping wachten de werken van de recentere reeks Word, de reeks<br />

Abstract, en een selectie werken op papier. (gg)<br />

Fiona Rae, Gouache (following darkness), 2017, gouache op papier, 42 x 29,7 cm. Met toestemming<br />

van de kunstenaar en Galerie Nathalie Obadia Parijs / Brussel. Foto: Antony Makinson at<br />

Prudence Cuming Associates Ltd. Prijs op aanvraag.<br />

CAPS aka Contemporary<br />

Art<br />

Projects heeft oog<br />

voor talent. Tot 12<br />

februari maakt u in<br />

de ruimte in Oostende<br />

kennis met<br />

A Family Affair, de<br />

allereerste solo van<br />

Laurence Durieu:<br />

een eigentijdse<br />

genreschilderkunst<br />

van wonderlijke<br />

huiselijke taferelen<br />

met veel dieren<br />

en planten. Daarna is het de beurt aan Jolijn Baeckelandt<br />

(°1993, woont in Antwerpen). In mei vorig jaar<br />

presenteerde ze in de pop-uplocatie CAPS@Antwerpen<br />

een reeks schilderijen met een bonte en redelijk<br />

cartooneske figuratie op een keukenhanddoekmotief,<br />

dat ze eerst had gezeefdrukt op het canvas. Het<br />

banale keukenhanddoekraster staat voor structuur. De<br />

nood aan orde en stabiliteit en dan weer de nood aan<br />

verandering, het is een existentiële menselijke eigenschap.<br />

Spanningen tussen chaos en structuur worden<br />

nu geëxploreerd in de solotentoonstelling Blinde<br />

Vlek. Het is een reeks monotypen met een wemeling<br />

van zwart, grijs en wat groen, waarin je motieven als<br />

een slang of een groteske kop herkent of meent te<br />

herkennen. (cv)<br />

Jolijn Baeckelandt, Borderline, 2022, acrylverf, inkt en houtskool,<br />

monotype op papier, 76 x 56 cm. © Jolijn Baeckelandt.<br />

Prijs: € 1.150 (ingelijst).<br />

Het stille avontuur<br />

van tussenruimten<br />

17-02 t/m 18-03<br />

Galerie Odradek<br />

Brussel<br />

www.odradekresidence.be<br />

André Lambotte, zonder titel, z.d., kleurpotlood<br />

op papier, 21 x 21 cm © De kunstenaar en Galerie<br />

Odradek. Prijsindicatie: € 1.000-4.000.<br />

Op voorstel van André Lambotte houdt Galerie Odradek een tentoonstelling waarvan het<br />

thema samen te vatten is in één zinsnede van Rainer Maria Rilke, geciteerd door Henri<br />

Maldiney: “Het stille avontuur van tussenruimten” (Henri Maldiney, Art et existence, Parijs,<br />

1985). We krijgen werken op papier te zien waar het spel met wit (of zeer heldere kleuren)<br />

lijkt op een ademhaling, een stilte, een leegte (tussenruimte), lopend tussen de kleurrijkere<br />

of donkerdere vlakken. Vijf kunstenaars laten hier het beste van zichzelf zien: de Belgen<br />

Kiran Katara en André Lambotte, en de Fransen Albert Palma, Jacques Pourcher en Frank<br />

Vigneron. Een selectie die geknipt is voor deze tentoonstellingsruimte, die altijd stof tot<br />

nadenken biedt. (gg)<br />

19

GALERIES<br />

Nicolas Party<br />

t/m 04-03<br />

Xavier Hufkens<br />

Brussel<br />

www.xavierhufkens.com<br />

Christian<br />

Renonciat<br />

t/m 04-03<br />

Galerie La Forest Divonne<br />

Brussel<br />

www.galerielaforestdivonne.com<br />

Op zijn derde tentoonstelling bij Xavier Hufkens presenteert Nicolas<br />

Party (°1980, Lausanne, woont en werkt in New York) een ensemble<br />

nieuwe werken (pastels, kabinetten en olieverfschilderijen op koper).<br />

Geïnspireerd door de vroegere schilderkunst heeft Nicolas Party<br />

twee grote triptieken gecreëerd met pastel, waarvan het formaat<br />

doet denken aan de historische retabels. Veel kunstenaars hebben<br />

geëxperimenteerd met die specifieke organisatorische structuur, uit<br />

vrije keuze of volgens de traditie. Denken we maar aan het oeuvre van<br />

Jeroen Bosch (De tuin der lusten) of de triptieken van Francis Bacon.<br />

In Party’s triptieken krijgt de natuur een centrale rol toebedeeld: de<br />

ene keer domineren de bomen, de andere keer de wolken. De kunstenaar<br />

beheerst de bijna vergeten kunst van het schilderen op koper.<br />

Hij pakt ook uit met kabinetten, vergelijkbaar met de kleine draagbare<br />

schilderijen of iconen, traditiegetrouw bestemd voor privégebruik.<br />

Ook creëert hij grisailles, van het type dat vaak de achterkant van die<br />

oude werken sierde. Bij sluiting verhullen die grijs-witte werken de<br />

levendige kleuren aan de binnenkant. (gg)<br />

De altijd spectaculaire sculpturen van Christian Renonciat<br />

(°1947) doen ons twijfelen aan onze eigen waarneming. Door<br />

zijn uiterst geraffineerde techniek knoopt hij aan bij de grote<br />

traditie van de houtsnijkunst, met haar draperingen en alle<br />

sensualiteit die deze oproepen. Zoals de kunstenaar dat zelf<br />

zegt, geven zijn hyperrealistische werken ons een inkijk in de<br />

“wonderlijke bibliotheek van sensaties in ons geheugen.” En<br />

om herinneringen gaat het hier nu net. Zijn sculpturen creëren<br />

een bedrieglijk echt lijkende illusie van papier, karton,<br />

wol en schuimplastic, waardoor er meteen herinneringen in<br />

ons opkomen aan die materialen tussen onze vingers of het<br />

geluid ervan in onze oren. Christian Renonciat brengt onze<br />

zintuigen altijd weer in verwarring. De verleiding om zijn<br />

werken aan te raken is haast onbedwingbaar. Op zijn eerste<br />

tentoonstelling in Brussel presenteert hij een groot ensemble<br />

recente bas-reliëfs van lindehout, ayous en cederhout.<br />

Christian Renonciat, Ondée 1, 2022, sculptuur van lindehout,<br />

75 x 60 x 6 cm. © C. Renonciat et Galerie La Forest Divonne.<br />

Prijsindicatie: € 3.000-30.000.<br />

Nicolas Party, Triptyque à la Forêt rouge, 2022, olieverf op koper en olieverf op<br />

houten paneel, 31 × 49 × 6,5 cm. Foto: Adam Reich. Met toestemming van de kunstenaar<br />

en Xavier Hufkens, Brussel. Prijs op aanvraag.<br />

Lysiane Ambrosino<br />

t/m 11-03<br />

Tandemm<br />

Brussel<br />

www.tandemm.be<br />

Textielontwerper en illustrator Lysiane Ambrosino (°1991), Salon-de-Provence, woont sinds 2011 in<br />

Brussel) creëert gouaches, sculpturen van klei en mini-wandtapijten. Zich inspirerend op het winterlicht<br />

en de huiselijkheid brengt ze bij Tandemm een reeks gouaches, miniwandtapijten, kleine sculpturen<br />

en objecten van klei, versierd met kleuren, bloemen en motieven. Het is een ode aan de zon,<br />

aan het licht, vaak aanwezig maar ook zo pijnlijk afwezig in de Belgische winters. Lysiane Ambrosino<br />

behaalde haar diploma aan de ENSAV La Cambre, in Brussel. Ze werkt in de mode- en meubelbranche,<br />

voor merken en ontwerpstudio’s. In haar projecten experimenteert ze vrijelijk met kleuren, motieven<br />

en assemblages. Overgaan van de tekening naar de materie en van de materie naar de tekening<br />

maakt deel uit van haar creatieve proces. Veelzijdig en leergierig als ze is, werkt ze met zeer uiteenlopende<br />

media (gouaches, textiel, tekeningen, collages). Altijd weer zijn haar werken kleurrijk, poëtisch<br />

en soms ook abstract. Lysiane Ambrosino maakt deel uit van het Brusselse tekenaarscollectief Cuistax.<br />

In die rol werkt ze mee aan het fanzine en diverse culturele projecten en tentoonstellingen. (gg)<br />

Lysiane Ambrosino, zonder titel, reeks<br />

Soleil d’hiver, gouache, 30 x 40 cm.<br />

© L. Ambrosino. Prijsindicatie: € 20-450.<br />

20

Dauwens<br />

& Beernaert<br />

gaat oldskool<br />

Joris Beernaert en Laurence Dauwens van de<br />

hedendaagse kunstgalerie Dauwens & Beernaert<br />

in Brussel en de collega’s van Antwerpse oude<br />

meestergalerie Lowet de Wotrenge slaan de handen<br />

ineen. De expositie Oldskool toont werk van jong<br />

talent naast dat van Frans II Francken, Jan Fijt en<br />

Hiëronymus I Francken.<br />

Kunstinzicht #02.<strong>2023</strong> — PART 2<br />

Hoe is de samenwerking met<br />

Lowet de Wotrenge tot stand<br />

gekomen?<br />

Joris Beernaert en Laurence<br />

Dauwens: “Als het bijdraagt<br />

tot een concept integreren we<br />

wel vaker ouder werk. Op onze<br />

openingstentoonstelling Retrospective/Introspective<br />

toonden<br />

we een Warhol uit 1964. Het<br />

werd voor het eerst getoond in<br />

Sabine Wachters Gallery, de vorige<br />

eigenaar van ons pand. Het<br />

terugbrengen van dat werk was<br />

een hommage aan de historiek<br />

van de ruimte. Met Oldskool<br />

gaan we stukken verder terug in<br />

de tijd, tot de 16e en 17e eeuw.<br />

De dialoog met oude meesters<br />

is het concept zélf. We speelden<br />

al langer met dit idee, omdat<br />

heel wat van onze kunstenaars<br />

op een verfrissende manier aan<br />

de slag gaan met ‘oldskool’-<br />

thema’s en -technieken. In Tyr<br />

(Baudouin, red.) van galerie<br />

Lowet de Wotrenge vonden we<br />

een ideale partner die werk van<br />

museale kwaliteit aanbiedt. Hij<br />

was ook meteen enthousiast<br />

over het concept. Als je een<br />

dergelijk project ernstig neemt<br />

moet je je laten begeleiden,<br />

en die expertise vonden we bij<br />

Tyr. We zijn verheugd dat we op<br />

deze manier topstukken, van<br />

een prachtig portret van Sint<br />

Hiëronymus door Artus Wolffort<br />

tot tactiele botanische pentekeningen<br />

van Nicolaas Struyck,<br />

kunnen integreren.”<br />

Wat maakt deze dialoog zo<br />

interessant?<br />

“In feite is de canon van de<br />

kunstgeschiedenis vrij onveranderlijk.<br />

Het landschap, zeezicht,<br />

tafereel, portret en stilleven<br />

blijven begeesteren. Op het<br />

vlak van materiaalgebruik blijven<br />

schilderkunstige technieken<br />

domineren. Wat wel enorm<br />

veranderd is, is de context. En<br />

dat willen we meegeven met<br />

Oldskool. Als hedendaagse kunstenaar<br />

sta je voor die enorme<br />

ballast van de kunstgeschiedenis<br />

waarin het meeste al gezegd<br />

en gedaan is. Enerzijds kan je<br />

gretig tappen uit het vaatje van<br />

de kunstgeschiedenis, anderzijds<br />

is het absoluut niet evident<br />

daar nog iets relevants tegenover<br />

te stellen. Bescheidenheid<br />

is de enige optie. Het werk van<br />

Quinten Ingelaere is daarvan<br />

een goed voorbeeld. Hij brengt<br />

een reeks stillevens geïnspireerd<br />

door het werk van Adriaen<br />

Coorte. Door de compositie<br />

of toevoeging van tactiele<br />

elementen zoals ogen wordt het<br />

stilleven een karakterstudie en<br />

tegelijkertijd ook een portret.”<br />

Waarom zetten jullie in op<br />

groepstentoonstellingen?<br />

“Tijdens atelierbezoeken stellen<br />

we vast dat veel kunstenaars<br />

bepaalde thema’s onderzoeken<br />

die een interessante dialoog<br />

tot stand kunnen brengen.<br />

Daarnaast is onze ruimte vrij<br />

groot en dominant: het vergt<br />

© Diego Franssens.<br />

‘De titel Oldskool is zowel een<br />

knipoog naar de jongerentaal als<br />

naar de scholen waartoe de oude<br />

meesters behoorden’<br />

een relatief grote productie om<br />

die te bemeesteren in een solotentoonstelling.<br />

Via groepstentoonstellingen<br />

proberen we dus<br />

ook de druk wat weg te nemen<br />

bij individuele kunstenaars. Het<br />

is wel de ambitie om op termijn<br />

te evolueren naar meer solotentoonstellingen.<br />

Op Art Rotterdam<br />

tonen we bijvoorbeeld een<br />

solobooth met werk van Toon<br />

Boeckmans.”<br />

Is het de bedoeling om met<br />

dit soort tentoonstellingen<br />

een nieuw publiek naar de<br />

galerie te halen?<br />

“We streven er in de eerste<br />

plaats naar een boeiende<br />

dialoog tot stand te brengen,<br />

tussen de kunstwerken en met<br />

ons publiek. Als de integratie<br />

van oude meesters een nieuw<br />

publiek kan aantrekken is dat<br />

meegenomen, maar dat is<br />

niet het eerste doel. We zien<br />

dat sommige cliënten vlotjes<br />

hedendaagse kunst combineren<br />

met oude meesters, vintage<br />

design, art deco en precolumbiaans<br />

werk, en soms zelfs<br />

oldtimers integreren in hun privémuseum.<br />

Why not? Als galerie<br />

moet je wel focussen op een<br />

niche, want elk domein vergt<br />

een verregaande specialisatie.<br />

Als hedendaagse galerie ben<br />

je een gatekeeper, die staat of<br />

valt bij je reputatie en de keuzes<br />

die je maakt in het overaanbod<br />

van hedendaagse kunst. Bij de<br />

secondary market dealer ligt de<br />

focus op provenance, authenticiteit<br />

en vetting van het werk.<br />

We zijn erg verheugd die twee<br />

expertisedomeinen te kunnen<br />

samenbrengen in Oldskool.”<br />

Dauwens & Beernaert<br />

Oldskool<br />

Brussel<br />

www.dauwensbeernaert.com<br />

t/m 13-02<br />

21

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

Julien Meert<br />

In deze reeks zoomt <strong>COLLECT</strong> in op de plek van jonge kunstenaars<br />

in de hedendaagse (kunst)wereld. Waarom maken zij hun werk, waar<br />

komt de inspiratie vandaan en hoe zien zij de eigen positie daarin?<br />

Deze maand: Julien Meert (°1983, Brussel).<br />

TEKST: ELIEN HAENTJENS<br />

FOTO: GUY KOKKEN<br />

Op de plek waar Xavier Hufkens<br />

in de jaren tachtig met zijn<br />

galerie begon, vlak achter de<br />

kerk van Sint-Gillis, werkt Julien<br />

Meert al meer dan twaalf jaar aan zijn<br />

schilderijen, tekeningen en video’s. Hoewel<br />

hij de afgelopen jaren vooral naam maakte<br />

met zijn monumentale portretten, opent<br />

hij voor de tentoonstelling Planetarium zijn<br />

blik naar de wereld. “De portretten vormden<br />

een confrontatie met mezelf", vertelt<br />

hij. “Ik had geen mentale ruimte om ook<br />

de omgeving toe te laten. Dat verandert nu<br />

geleidelijk aan. Die inhoudelijke switch gaat<br />

gepaard met een verschuiving van verticale<br />

naar horizontale doeken, en met een uitgesprokener<br />

kleurgebruik. Al stonden die<br />

pasteltinten misschien wel in contrast met<br />

de relatief zware inhoud van mijn werken.”<br />

Dat de kunstenaar deze stap heeft durven<br />

zetten, is voor een groot deel te danken<br />

aan de uitstekende begeleiding van de<br />

galerie. “Na een tegenvallende show elders<br />

stond ik zes jaar geleden op het punt om te<br />

stoppen”, bekent Meert. “En toen stuurde<br />

Sébastien Janssen van Sorry We’re Closed<br />

me een felicitatiemailtje, nadat hij mijn<br />

portretten had ontdekt tijdens Un-Scene<br />

bij Wiels in Brussel. Hij heeft mijn atelier<br />

bezocht en me daarna zowel mentaal als financieel<br />

ondersteund. Sébastien gaf me de<br />

onvoorwaardelijke vrijheid om het plezier in<br />

het schilderen en het vertrouwen in mezelf<br />

terug te vinden. Je zou kunnen zeggen dat<br />

hij me gered heeft. Later heb ik ook directrice<br />

Emilie Pischedda ontmoet, met wie ik<br />

vaak lange, bijzonder boeiende inhoudelijke<br />

gesprekken over mijn werk kan voeren.”<br />

LICHAMELIJKE ERVARING<br />

Met Planetarium gaat de alumnus van<br />

kunstacademie La Cambre de dialoog aan<br />

met de buitenwereld. De doeken bieden,<br />

net als in het theater, plaats aan imaginaire<br />

scènes die in alle vrijheid en spontaniteit<br />

ontstaan. Meert: “Onze lichamelijke staat<br />

fascineert me mateloos, maar beangstigt<br />

me tegelijk. De manier waarop wij ons<br />

lichaam ervaren loopt als een rode draad<br />

door mijn werk. In deze nieuwe schilderijen<br />

onderzoek ik hoe bijvoorbeeld een politieke<br />

of culturele context die ervaring beïnvloedt.<br />

Hoewel mijn werken steeds vanuit mezelf<br />

vertrekken, zijn ze abstracter geworden,<br />

waardoor ze wellicht meer plaats bieden aan<br />

de verbeelding van de toeschouwer. Door<br />

mijn videowerk op een levensgrote sokkel te<br />

tonen, functioneren de screensavers als een<br />

soort tableau vivant of een aanwezig wezen.<br />

22

KUNSTENAAR VAN DE MAAND<br />

‘Onze lichamelijke<br />

staat fascineert me<br />

mateloos, maar<br />

beangstigt me tegelijk’<br />

De werken kennen geen begin of einde<br />

en vertellen op zichzelf geen verhaal, maar<br />

stimuleren wel nieuwe betekenislagen in<br />

relatie tot de schilderijen.”<br />

Ook het tonen van die animaties is relatief<br />

nieuw. Meert experimenteerde er voor het<br />

eerst mee bij Krieg op PXL-MAD School of<br />

Arts in Hasselt. Maar die expositie moest<br />

door de covidpandemie na enkele dagen<br />

de deuren sluiten. “Zelf zie ik de connecties,<br />

maar tot nu toe had ik de moed<br />

niet om dit soort werk ook in een galeriecontext<br />

te tonen”, vertelt hij. “Tegelijk<br />

bewonder ik een kunstenaar als Sigmar<br />

Polke, omdat hij tijdens zijn carrière met<br />

een groot aantal vormen en technieken<br />

heeft geëxperimenteerd. Bovendien vind<br />

ik het belangrijk om de hiërarchie tussen<br />

zogenaamd hoge en lage kunst te<br />

weerleggen. Daarom hou ik van muziek,<br />

Sans titre, 220 x 170 cm, acrylverf en potlood op doek,<br />

2022. © De kunstenaar.<br />

Faire-part, 220 x 170 cm, acrylverf en houtskool op doek,<br />

2022. © De kunstenaar.<br />

Condor, 190 x 150 cm, acrylvef op doek, 2022. © De kunstenaar.<br />

maar ook van graffiti uit de jaren zeventig<br />

en tachtig. Hoe Blade in alle vrijheid een<br />

persoonlijk, grappig universum neerzette<br />

in de metro van New York bewonder ik.<br />

Daarnaast is het als kunstenaar gewoon fijn<br />

om met diverse media bezig te zijn. Terwijl<br />

schilderkunst fysiek meer van je vergt, zijn<br />

tekeningen intiemer en kan ik de animaties<br />

deels met de computer maken.”<br />

INSPIRATIEBRONNEN<br />

In de aanloop naar de tentoonstelling is<br />

Meert bijzonder spaarzaam met het delen<br />

van beelden op sociale media, omdat hij<br />

wil voorkomen dat het werk gezien wordt<br />

via internet en mensen daarom de moeite<br />

niet meer nemen om de galerie te bezoeken.<br />

Meert: “Walter Swennen, een van<br />

mijn grote voorbeelden, zei daarover het<br />

volgende: ‘Als we een schilderij fotograferen,<br />

reproduceren we wat fotogeniek is. De<br />

verf zelf is dat niet.’ Ook zei hij: ‘De schilderkunst<br />

is niet louter een beeld, maar een<br />

beeld dat gemaakt is uit materie.’ Je moet<br />

kunst dus lichamelijk kunnen ervaren om<br />

deze ten volle te begrijpen. De schilderijen<br />

van Swennen zijn het tegenovergestelde<br />

van Instagram. Ze geven zichzelf niet in<br />

één blik prijs, maar vereisen een bepaalde<br />

inspanning van de toeschouwer om ze te<br />

doorgronden. Ik heb het gevoel dat zijn<br />

werk niet beïnvloed is door de eisen van de<br />

markt. Daarom beschouw ik Swennen als<br />

een toonbeeld van integriteit.”<br />

Zelf streeft Meert een wetenschappelijke<br />

benadering van de schilderkunst na. Hij<br />

probeert die telkens verder te ontleden en<br />

begrijpen, om beelden te creëren die aansluiten<br />

bij de hedendaagse maatschappij<br />

en tegelijk picturaal vernieuwend zijn. “In<br />

die zin blies de show van Charline von Heyl<br />

bij Galerie Gisela Capitain in Keulen me<br />

helemaal van mijn sokken”, vertelt hij. “Als<br />

vrouw heeft ze de mannelijke kracht van de<br />

expressionistische schilderkunst heruitgevonden.<br />

Bovendien inspireerde ze mij om<br />

weer meer in te zetten op het gebaar, en<br />

zo meer energie in mijn werk te brengen.”<br />

Meert hoopt op positieve belangstelling<br />

naar aanleiding van Planetarium, een<br />

tentoonstelling die hij met veel plezier<br />

heeft gemaakt. “Ik heb geleerd om een<br />

onderscheid te maken tussen het leven<br />

van de schilderijen hier in het atelier, waar<br />

ze het voorwerp vormen van mijn persoonlijke<br />

picturale zoektocht, en hun leven<br />

op de kunstmarkt”, zegt hij. “Zodra ze te<br />

koop zijn, neem ik er mentaal afstand van.<br />

Al komen hier soms ook verzamelaars over<br />

de vloer, die me met bijzonder pertinente<br />

vragen op hun beurt voeden.”<br />

BEZOEKEN<br />

Julien Meert. Planetarium<br />

Sorry We’re Closed<br />

Brussel<br />

www.sorrywereclosed.com<br />

t/m 18-03<br />

23

ZOOM<br />

Sanja Marušić<br />

De fotografie verloochend<br />

Lange tijd bestond de zogenaamde<br />

kunstfotografie enkel uit zwartwitfoto’s.<br />

Kleurenfoto’s waren voor<br />

commercieel gebruik en persoonlijke<br />

souvenirs. Te oordelen naar de<br />

uitgesproken grafische productie<br />

van de jonge kunstenaar Sanja<br />

Marušić is die grens tussen kunst<br />

en toegepaste kunst verdwenen.<br />

Het Nederlands Fotomuseum in<br />

Rotterdam presenteert haar eerste<br />

overzichtstentoonstelling.<br />

TEKST: JEAN-MARC BODSON<br />

Sanja Marušić, With You, 2020. © De kunstenaar.<br />

Men is het intussen vergeten,<br />

maar lange tijd was er in de<br />

kunstfotografie geen kleur te<br />

bekennen. Dat was om meer<br />

dan één reden, maar de belangrijkste was<br />

ongetwijfeld dat tot de komst van de digitale<br />

fotografie het moeilijk, zo niet onmogelijk<br />

was voor fotografen om het eindresultaat<br />

van hun foto’s te voorspellen, wat wél lukte<br />

met zwart-witfoto’s. De standaardontwikkeling<br />

van hun fotorolletjes in de laboratoria<br />

was dezelfde als die van vakantiekiekjes.<br />

Het is net door in te spelen op die verwantschap<br />

met de ‘gewone’ fotografie dat Amerikaanse<br />

fotografen als William Eggleston,<br />

Joël Meyerowitz en Stephen Shore in de<br />

jaren zeventig van vorige eeuw bijdroegen<br />

tot de erkenning van kleur in de kunstfotografie.<br />

Hun destijds als banaal bestempelde<br />

beelden hebben het realismepact met het<br />

grote publiek hernieuwd. Door een alternatief<br />

te bieden voor het expressionisme en<br />

het symbolisme, alomtegenwoordig in de<br />

zwart-witkunstfotografie, hebben ze paradoxaal<br />

genoeg ook de deur van musea en<br />

galeries geopend voor de plastische fotogra-<br />

24

ZOOM<br />

Marušić ontvlucht<br />

de realiteit en<br />

zoekt haar heil in<br />

de droom.<br />

fie. Sanja Marušić (Amsterdam, °1991) staat<br />

evenwel dichter bij de beeldende kunstenaars<br />

die fotografie als medium gebruiken<br />

dan bij de Amerikaanse coloristen en hun<br />

realisme. Haar beelden met levendige kleuren,<br />

vaak geschilderd, hebben niets uit te<br />

staan met fotografische waarheidsgetrouwheid.<br />

Hun vrolijke lyriek staat zelfs haaks<br />

op de ontluisterende banaliteit die sinds de<br />

jaren dertig in de documentairefotografie<br />

is blijven bestaan en die een halve eeuw<br />

later door de legitimering van kleur werd<br />

geactualiseerd. In die zin kunnen we dan<br />

ook zeggen dat haar beelden eerder grafisch<br />

dan fotografisch zijn.<br />

SCHILDERKUNST ALS INSPIRATIEBRON<br />

Het fotografische oeuvre van de Kroatisch-<br />

Nederlandse kunstenaar omvat tal van<br />

zelfportretten in een landschap. Op het<br />

eerste gezicht doet het denken aan het<br />

oeuvre van de beroemde Fins-Amerikaanse<br />

fotograaf Arno Rafael Minkkinen. Bij nader<br />

inzien echter is het juist het tegengestelde.<br />

Minkkinen staat bekend om zijn ‘zuivere’,<br />

niet bijgewerkte foto’s, terwijl Marušić<br />

gretig experimenteert met vormen, kleuren<br />

en lagen. Vervolgens maakt ze gebruik van<br />

uiteenlopende analoge en digitale technieken.<br />

Het eindresultaat lijkt dan ook meer op<br />

een schilderij dan op een foto. Een en ander<br />

doet onwillekeurig denken aan de muzikale<br />

komedie Les Demoiselles de Rochefort<br />

uit 1967. In plaats van deze op te nemen in<br />

een filmstudio verkoos regisseur Jacques<br />

Demy dat te doen in bepaalde delen van<br />

Rochefort, waar hij de gevels en vensterluiken<br />

van huizen had laten schilderen in felle<br />

kleuren, zonder evenwel te raken aan het<br />

heel eigen karakter van die wijken. Aan juist<br />

dat contrast tussen het historische decor<br />

en de ‘aankleding’ ervan dankt de film zijn<br />

poëtische kracht, en niet aan het creëren<br />

van een volkomen nieuw, artificieel decor.<br />

Sanja Marušić pakt het echter helemaal anders<br />

aan. Ze ontvlucht de realiteit en zoekt<br />

Sanja Marušić, Eutierria, 2019. © De kunstenaar.<br />

haar heil in de droom. Impliciet keert ze zo<br />

de fotografie de rug toe. Ze gebruikt enkel<br />

de techniek ervan. Zoals ze twee jaar geleden<br />

vertelde in een interview met Fisheye<br />

Magazine, put ze haar inspiratie vooral uit<br />

de schilderkunst: “Ik haal veel inspiratie bij<br />

Poolse, Russische en Mexicaanse schilders,<br />

maar ook uit borduurwerk en schilderijen<br />

op objecten.”<br />

Marušić heeft een uitgesproken voorliefde<br />

voor de Sovjetkunst uit de jaren dertig.<br />

Haar reeksen, gewijd aan bepaalde episoden<br />

uit haar leven, vertonen dan ook een<br />

zekere verwantschap met oude propaganda-affiches.<br />

Vandaar ook dat haar<br />

persoonlijke oeuvre niet echt veel verschilt<br />

van de werken die ze in opdracht creëert,<br />

vaak voor de mode- of reclamesector. Het<br />

is alsof, zo laat zij zien, de artistieke erkenning<br />

van de kleurenfotografie uiteindelijk<br />

het onderscheid tussen kunst en toegepaste<br />

kunst heeft opgeheven.<br />

BEZOEKEN<br />

Sanja Marušić – Out of This World<br />

Het Nederlands Fotomuseum<br />

Rotterdam<br />

www.nederlandsfotomuseum.nl<br />

18-02 t/m 18-06<br />

25

Johannes Vermeer<br />

Tovenaar<br />

met kleur, licht<br />

en perspectief<br />

Schilderijen van Johannes Vermeer<br />

zijn zeer zeldzaam, en dat was al<br />

zo tijdens zijn leven. Nu verdringen<br />

museumbezoekers zich overal<br />

ter wereld voor zijn werk. Zoals<br />

de komende maanden op de<br />

overzichtsexpositie van de Delftse<br />

kunstenaar in het Rijksmuseum<br />

in Amsterdam. Maar zijn de<br />

schilderijen allemaal van zijn hand?<br />

TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES<br />

Met maar liefst 28 schilderijen<br />

is het de grootste overzichtstentoonstelling<br />

van Vermeer<br />

ooit. Meer dan de kunstenaar<br />

zelf waarschijnlijk ooit bij elkaar heeft<br />

gezien. En meer ook dan de twintig schilderijen<br />

die verzamelaar en mecenas Pieter<br />

Claesz. van Ruijven en zijn vrouw Maria de<br />

Knuijt tijdens Vermeers leven verworven.<br />

In 1696 verliet de verzameling, inmiddels<br />

uitgegroeid tot 21 Vermeers, Delft, toen<br />

de collectie uit de nalatenschap van hun<br />

schoonzoon Jacob Dissius in Amsterdam<br />

werd geveild. Vervolgens verspreidden de<br />

schilderijen zich over de wereld, de eerste<br />

eeuwen binnen Europa en, sinds Amerikaanse<br />

verzamelaars begin 20e eeuw<br />

Vermeer ontdekten, ook daarbuiten. Zeer<br />

vermogende Amerikaanse industriëlen<br />

maakten Vermeer tot dé superster van<br />

de Hollandse 17e-eeuwse schilderkunst,<br />

waardoor zijn werk al snel onbetaalbaar<br />

werd. “De grootste schat voor een Amerikaanse<br />

verzamelaar is een schilderij<br />

van Vermeer uit Delft”, schreef de Duitse<br />

kunsthistoricus Wilhelm von Bode in 1911<br />

in The New York Times. Van de 28 schilderijen<br />

op de tentoonstelling in het Rijksmuseum<br />

zijn er tien afkomstig uit collecties in<br />

de Verenigde Staten.<br />

EENVOUDIGE KOMAF<br />

Hoe kon Johannes Vermeer (1632-1675),<br />

zoon van een wever, kunsthandelaar en<br />

herbergier, uitgroeien tot een kunstenaar<br />

Hoe kon de<br />

zoon van een<br />

wever, handelaar<br />

en herbergier<br />

uitgroeien tot een<br />

kunstenaar van<br />

wereldallure?<br />

van wereldallure? Tijdens zijn leven was<br />

hij in alle opzichten een lokale meester.<br />

Vermeer werd geboren in Delft en woonde<br />

er tot aan zijn dood. Uit niets blijkt dat hij<br />

zijn artistieke vorming, zoals veel andere<br />

schilders, in Italië of andere landen heeft<br />

genoten. Wel kan het zijn dat hij enkele<br />

leerjaren heeft doorgebracht bij een schilder<br />

in Amsterdam of Utrecht. Hoe het ook<br />

zij: vanaf het moment dat Vermeer eind<br />

1653 werd ingeschreven als meesterschilder<br />

in het Delftse Sint-Lucasgilde, bleef hij<br />

daar de rest van zijn leven.<br />

Hoe hij daar leefde is te zien in de grote<br />

tentoonstelling Het Delft van Vermeer in<br />

Museum Prinsenhof Delft. Die gaat uitgebreid<br />

in op de cultuurhistorische context<br />

waarin Vermeers schilderijen ontstonden,<br />

zijn netwerk, familie, vrienden, collega’s<br />

en inspiratiebronnen. Beide tentoonstellingen<br />

vertellen wat op dit moment over<br />

Vermeer te weten valt.<br />

26

Johannes Vermeer, Brieflezende vrouw in blauw, ca. 1662-1664, olieverf op doek, 46,6 x 39,1 cm, Amsterdam, Rijksmuseum.<br />

27

Johannes Vermeer, Het glas wijn, ca. 1659-1661, olieverf op doek, 65 x 77 cm, Berlijn, Gemäldegalerie Staatliche Museen zu Berlin.<br />

De voorstellingen<br />

lijken realistisch,<br />

maar zijn dat niet.<br />

Want sinds hij in 1866 door kunstcriticus<br />

Théophile Thoré werd getypeerd als ‘de<br />

sfinx van Delft’, is de kennis over Vermeers<br />

leven en schilderijen veel groter geworden.<br />

En die neemt nog steeds toe. Door recent<br />

onderzoek met geavanceerde scantechnieken<br />

maakte het Rijksmuseum de onderschildering<br />

van Het melkmeisje zichtbaar,<br />

waardoor we meer weten over Vermeers<br />

werkwijze en artistieke beslissingen. Het<br />

Mauritshuis deed hetzelfde voor Meisje met<br />

de parel en presenteert in juni de resultaten.<br />

En onlangs werd bekend dat Vermeer via<br />

jezuïeten de camera obscura leerde kennen.<br />

UITBLINKER<br />

Via de kunsthandel van zijn vader kwam<br />

Vermeer al jong in aanraking met in Delft<br />

werkende kunstenaars. Ongetwijfeld kende<br />

hij de kerkinterieurs van Gerard Houck-<br />

geest, Hendrick van Vliet en Emanuel de<br />

Witte. Zij creëerden met hun innovatieve<br />

gebruik van kleur en perspectief ruimtes<br />

vol illusie en licht. Halverwege de 17e eeuw<br />

was het in Delft een komen en gaan van<br />

kunstenaars. Oud-Rembrandtleerling Carel<br />

Fabritius woonde er en ook Paulus Potter,<br />

Jan Steen en Pieter de Hooch vestigden<br />

zich er kortere of langere tijd.<br />

In de tweede helft van de jaren vijftig van<br />

de 17e eeuw begonnen zowel Vermeer als<br />

De Hooch huiselijke interieurs te schilderen<br />

en zo ontstond een vruchtbare<br />

artistieke wisselwerking. Toen De Hooch<br />

rond 1660 naar Amsterdam vertrok, ontwikkelde<br />

Vermeer dit genre verder. Door<br />

zijn stadsgezichten en tronies, maar vooral<br />

zijn verstilde, intieme schilderijen van<br />

interieurs met jonge vrouwen, bereikte hij<br />

de absolute top.<br />

28

Johannes Vermeer wordt beschouwd als<br />

een van de meest getalenteerde schilders<br />

van de Nederlandse 17e eeuw. Zijn leven<br />

lang was hij gefascineerd door manieren<br />

om de werkelijkheid weer te geven. Hij<br />

had een fenomenaal observatievermogen<br />

en een grote kennis van lichteffecten en<br />

perspectief. Vermeer dacht eindeloos na<br />

over de structuur van zijn composities en<br />

over de verhoudingen tussen objecten,<br />

maar had ook oog voor de kleinste details.<br />

Daarbij beschikte hij over een fabelachtige<br />

schildertechniek. Hij was een tovenaar<br />

met pigmenten, licht en perspectief,<br />

een meester in het weergeven van illusie,<br />

verstilling, harmonie en intimiteit. Hoewel<br />

zijn onderwerpen en voorstellingen<br />

verwant zijn aan die van tijdgenoten als<br />

Gerard ter Borch, Pieter de Hooch, Gabriël<br />

Metsu en Frans van Mieris de Oude, worden<br />

Vermeers bijzondere kwaliteiten altijd<br />

onmiddellijk herkend.<br />

ACHTELOZE PERFECTIONIST<br />

Kijken naar de schilderijen van Vermeer is<br />

een buitengewone ervaring. Hij creëerde<br />

grote schoonheid, maar bleef daarbij wel<br />

binnen de gebaande paden. “Vermeer is<br />

geen vernieuwer geweest”, zo schreef de<br />

onlangs overleden Vermeerkenner Albert<br />

Blankert. “Niet in de zin dat hij een nieuwe<br />

stijl schiep of baanbrekende opvattingen<br />

introduceerde. Zijn stijl en thema’s ontleende<br />

hij aan meesters in zijn Hollandse<br />

omgeving. Zijn kwaliteit was dat hij van<br />

een nieuwe benadering, die anderen alleen<br />

aangeduid of verkend hadden, alle<br />

consequenties volledig doorzag en dat<br />

hij zich met grote ernst inzette om het<br />

uiterste te bereiken wat met de nieuwe<br />

benadering mogelijk was.”<br />

Vermeer was een perfectionist, maar op<br />

zo’n manier dat het lijkt alsof het moeiteloos<br />

ging. Zijn schilderijen zijn een lust voor<br />

het oog. Bewondert de een vooral de bijna<br />

mystieke sfeer van rust en contemplatie, de<br />

ander valt meer voor zijn tot het uiterste<br />

doorgevoerde realisme. Toch is dat realisme<br />

voor een belangrijk deel maar schijn.<br />

Want wie denkt dat Vermeer letterlijk de<br />

werkelijkheid afbeeldde, heeft het mis. Zijn<br />

schilderijen lijken slechts realistisch.<br />

Gregor Weber, hoofd beeldende kunst<br />

Rijksmuseum: “Voor de weergave van<br />

zijn interieurs manipuleert Vermeer zijn<br />

omgeving, bedenkt hij motieven en past<br />

ze naar believen aan. Desondanks weet<br />

hij in elk schilderij een verbluffende illusie<br />

van de werkelijkheid te bereiken. Zijn<br />

illusionistische beeldwereld ontstaat uit<br />

een samenspel van nauwkeurig op elkaar<br />

afgestemde componenten: de verstilling<br />

van zijn figuren, de perfecte beheersing<br />

van het perspectief en de nauwkeurige<br />

observatie van optische effecten, zoals<br />

de scherpte en onscherpte in de voorstelling.<br />

Hij weet het licht met zijn gekleurde<br />

reflecties verbluffend goed weer te geven.<br />

Niet alleen beheerst hij al deze aspecten<br />

tot in de perfectie, ook heeft hij een groot<br />

gevoel voor de compositie, de ordening en<br />

verdeling van de motieven op het beeldvlak,<br />

met hun lijnenspel en de helderheid<br />

van hun kleuren.”<br />

Johannes Vermeer, Meisje met de rode hoed, ca. 1664-<br />

1667, olieverf op paneel, 22,8 x 18 cm, Washington, National<br />

Gallery of Art.<br />

Johannes Vermeer, Vrouw met weegschaal, ca. 1662-1664, olieverf op doek, 40,3 x 35,6 cm, Washington,<br />

National Gallery of Art.<br />

29

Atelier van Johannes Vermeer, Meisje met de fluit, ca. 1664-<br />

1667, olieverf op paneel, 20 x 17,8 cm, Washington, National<br />

Gallery of Art.<br />

Johannes Vermeer, Schrijvende vrouw in het geel, ca. 1664-1667, olieverf op doek, 45 x 39,9 cm, Washington,<br />

National Gallery of Art.<br />

Vermeer was veel<br />

minder productief<br />

dan Rembrandt en<br />

Frans Hals.<br />

AL BIJ LEVEN SCHAARS<br />

Sinds de grote veiling van de 21 Vermeers<br />

uit de collectie van Jacob Dissius in 1696<br />

raakte het werk van Vermeer uit het zicht.<br />

In de daaropvolgende eeuw kwam soms<br />

een schilderij van hem op de markt, maar<br />

meestal onder de naam van toen beroemdere<br />

17e-eeuwse collega’s, zoals Pieter de<br />

Hooch, Gabriël Metsu, Frans van Mieris de<br />

Oude of Rembrandt. Pas toen aan het eind<br />

van de 18e eeuw prenten van enkele schilderijen<br />

en de eerste publicaties verschenen<br />

kwam daar verandering in.<br />

Dat het oeuvre van Vermeer vrij klein is,<br />

hielp ook niet mee aan de aanvankelijke<br />

bekendheid. Vergeleken met de andere<br />

twee giganten van de Nederlandse 17e<br />

eeuw, Frans Hals en Rembrandt, was hij<br />

veel minder productief. Aangenomen<br />

wordt dat Vermeer in totaal slechts tussen<br />

de 45 en 50 werken vervaardigde, gemiddeld<br />

zo’n twee per jaar. Al tijdens zijn leven<br />

waren zijn schilderijen schaars. Ondanks<br />

dat hij in Delft en omgeving gold als een<br />

beroemd meester, had hij weinig op voorraad.<br />

Of misschien kwam dat juist door<br />

die roem? In augustus 1663 kreeg Vermeer<br />

bezoek van de Franse diplomaat Balthasar<br />

de Monconys. Omdat de kunstenaar op<br />

dat moment niets kon laten zien, moest hij<br />

hem doorsturen naar een bakker die een<br />

schilderij van hem bezat.<br />

Op dit moment zijn 37 schilderijen – nog<br />

maar zeven bevinden zich in Nederland<br />

– door kunsthistorici erkend als echte<br />

Vermeers. Daarvan zijn er 24 gesigneerd<br />

en vijf ook gedateerd. De expositie in het<br />

Rijksmuseum toont 28 schilderijen uit die<br />

groep van 37, vijf meer dan het Mauritshuis<br />

in 1995-1996 samen met National<br />

Gallery of Art in Washington presenteerde.<br />

In Den Haag hingen er toen 23. Bij de bekendmaking<br />

van de 28 schilderijen sprak<br />

directeur Taco Dibbits van een ‘groots en<br />

emotioneel moment’ om al die werken van<br />

Vermeer bij elkaar te kunnen zien, dankzij<br />

de generositeit van een groot aantal bruikleengevers.<br />

Een geweldige prestatie, maar<br />

zijn de 28 schilderijen wel echt allemaal<br />

vervaardigd door Vermeer zelf ?<br />

Over de meeste aan Vermeer toegeschreven<br />

schilderijen bestaat geen twijfel. Van<br />

een flink aantal is de herkomst zelfs terug<br />

te leiden tot aan de veiling van de Dissiuscollectie<br />

in 1696. Dat geldt bijvoorbeeld<br />

voor Het melkmeisje en Vrouw met weegschaal.<br />

Bij schilderijen waarvan de herkomstgeschiedenis<br />

minder ver teruggaat<br />

overtuigen de hoge kwaliteit en de technische<br />

stijlkenmerken. Onder kunsthistorici<br />

is daar al lange tijd overeenstemming over.<br />

KWALITEITSVERSCHILLEN<br />

Over enkele werken bestaan twijfels wat<br />

betreft de eigenhandigheid. Enkele tientallen<br />

jaren geleden dook het historiestuk<br />

Sint Praxedis op, dat aan Vermeer werd<br />

toegeschreven, omdat het zijn signering<br />

draagt en de stijl van schilderen doet<br />

denken aan zijn vroege historiestukken.<br />

Nadat het doek in 1995-1996 getoond was<br />

op de grote Vermeertentoonstelling in Den<br />

Haag en Washington en kunsthistorici het<br />

30

Zeer vermogende Amerikaanse industriëlen<br />

maakten Vermeer tot dé superster van de<br />

Hollandse 17e-eeuwse schilderkunst.<br />

goed hadden kunnen bestuderen, werd<br />

het werk weer afgeschreven als echte<br />

Vermeer. Een ander twijfelgeval was lange<br />

tijd het schilderijtje Meisje met de fluit, in<br />

de National Gallery of Art in Washington.<br />

Evenals Meisje met de rode hoed uit<br />

dezelfde collectie is het, heel uitzonderlijk,<br />

op hout geschilderd. Daarom werden de<br />

twee panelen lange tijd gezien als pendanten.<br />

Maar kunsthistorici bleven worstelen<br />

met de kwaliteitsverschillen ertussen. Na<br />

uitgebreid kunsthistorisch en materiaal-<br />

technisch onderzoek bracht het museum<br />

in oktober 2022 naar buiten dat Meisje met<br />

de fluit niet door Vermeer, maar door een<br />

onbekende kunstenaar uit diens atelier is<br />

geschilderd. Uit scans bleek namelijk dat<br />

de verflagen heel anders zijn aangebracht<br />

dan op andere schilderijen van Vermeer.<br />

De veronderstelling dat het hier gaat om<br />

een atelierstuk is bovendien nieuw. Tot nu<br />

toe werd aangenomen dat Vermeer alleen<br />

werkte en dat hij geen leerlingen of assistenten<br />

had.<br />

IETWAT ONBEHOLPEN<br />

Ook aan de eigenhandigheid van het late<br />

schilderij Jonge vrouw aan een virginaal<br />

uit The Leiden Collection is lange tijd<br />

getwijfeld. Uitgebreid onderzoek heeft de<br />

toeschrijving aan Vermeer verstevigd. Maar<br />

de voorstelling ziet er toch, vergeleken met<br />

andere Vermeers, enigszins onbeholpen<br />

uit. Door de grote, gele omslagdoek die de<br />

vrouw draagt lijkt het alsof de anatomie<br />

van haar bovenlichaam niet klopt. De grove<br />

manier waarop de plooien van de doek<br />

zijn geschilderd heeft doen twijfelen aan<br />

de eigenhandigheid. Tegenwoordig is de<br />

conclusie dat het weliswaar een Vermeer is,<br />

maar dat een andere kunstenaar, wellicht<br />

na Vermeers overlijden, de gele omslagdoek<br />

heeft toegevoegd.<br />

Opmerkelijk genoeg koesteren de experts<br />

van het Rijksmuseum geen enkele twijfel<br />

over de eigenhandigheid van deze drie<br />

schilderijen. Daarom zijn ze in de tentoonstelling<br />

als echte Vermeers te zien. Bij de<br />

bekendmaking van de lijst van 28 werken<br />

in november 2022, nota bene een maand<br />

nadat National Gallery of Art in Washington<br />

op wetenschappelijke gronden Meisje<br />

met de fluit had afgeschreven, beweerde<br />

het museum dat het ervan overtuigd is<br />

dat het echte Vermeers zijn. Waarom? Op<br />

basis van welke onderzoeksresultaten,<br />

veronderstellingen en argumenten komt<br />

het Rijksmuseum tot die conclusie? Voor<br />

het schrijven van dit artikel legde ik deze<br />

vragen voor aan de wetenschappelijke staf.<br />

Zelfs na herhaalde verzoeken wilde het<br />

museum geen antwoord geven.<br />

BEZOEKEN<br />

Het Delft van Vermeer<br />

Museum Prinsenhof Delft<br />

www.prinsenhof-delft.nl<br />

10-02 t/m 04-06<br />

Vermeer<br />

Rijksmuseum<br />

www.rijksmuseum.nl<br />

10-02 t/m 04-06<br />

MEER WETEN<br />

Johannes Vermeer?, Sint Praxedis, 1655, olieverf op doek, 101,6 x 82,6 cm, Kufu Company Inc., in bruikleen<br />

bij Tokio, The National Museum of Western Art.<br />

In samenwerking met het Mauritshuis in<br />

Den Haag organiseert het Rijksmuseum op<br />

28 en 29 maart een tweedaags symposium<br />

over recent technisch en kunsthistorisch<br />

onderzoek naar de schilderijen van Vermeer.<br />

31

Leen eens<br />

een Vermeer<br />

Van de zevenendertig overgebleven<br />

schilderijen van Vermeer is er<br />

slechts één in privébezit. Jonge<br />

vrouw aan het viriginaal maakt<br />

deel uit van The Leiden Collection,<br />

een in de laatste twee decennia<br />

bijeengebrachte kunstcollectie die<br />

hulde brengt aan de Gouden Eeuw<br />

en functioneert als kunstuitleen.<br />

Van de 250 schilderijen en<br />

tekeningen zijn de meeste<br />

Rembrandts. Dat een Vermeer<br />

werd toegevoegd aan de aankoop<br />

van een Rembrandtzelfportret lijkt<br />

onwaarschijnlijk. Toch is het zo,<br />

vertelt de Amerikaanse verzamelaar<br />

en filantroop Thomas Kaplan.<br />

TEKST: ELS BRACKE<br />

Johannes Vermeer, Jonge vrouw aan het virginaal, ca. 1670-1672, olieverf op doek, 25,5 x 20,1 cm, New York,<br />

The Leiden Collection.<br />

Het was een zevenjarige Thomas<br />

Kaplan die in het Metropolitan<br />

Museum totaal in de ban raakte<br />

van Rembrandt van Rijn. “Op zo’n<br />

jonge leeftijd kon ik uiteraard het kunsthistorisch<br />

belang niet vatten”, vertelt de<br />

in New York geboren 60-jarige, zakenman,<br />

filantroop en kunstverzamelaar. “Maar zijn<br />

kunst sloeg in als een bliksemschicht en dat<br />

gevoel is nooit meer weggegaan. Later ben<br />

ik gaan beseffen wat Rembrandt doet: ‘de<br />

ziel aanraken’. Zelfs die van een kind.” De<br />

eerste Europese stad waar Kaplan belandde<br />

was Amsterdam. “Het Rijksmuseum voelde<br />

aan als een pelgrimsbestemming: ik ben er<br />

32

ontelbare keren naar teruggekeerd.” Voor<br />

iemand die qua afkomst geen enkele band<br />

heeft met Nederland en zijn erfgoed is het<br />

indrukwekkend te zien hoe Kaplan zich ten<br />

volle inzet om van Rembrandt ‘de belangrijkste<br />

kunstenaar van de geschiedenis’<br />

te maken. “Voor mij was Rembrandt echt<br />

een revolutionair: in de manier waarop hij<br />

schoonheid weergaf, conventies weerlegde,<br />

zichzelf was, expressief verf gebruikte en<br />

vooral vrij schilderde”, zegt hij. “Rembrandt<br />

is een ‘universal artist’, die dankzij een wat<br />

ik noem ‘genetische overdracht' de meest<br />

invloedrijke kunstenaars, zoals Turner,<br />

Delacroix, Van Gogh, Picasso, Francis<br />

Bacon, Lucian Freud, Jenny Saville, Zeng<br />

Fanzhi en Abdul Qader Al Rais inspireerde.”<br />

MIJN EERSTE REMBRANDT<br />

Vanaf 2003 kochten Kaplan en zijn vrouw<br />

Daphne vijf jaar lang wekelijks een werk.<br />

“En dat terwijl ik het idee om een verzamelaar<br />

te worden eerder van de hand had<br />

gewezen als ‘ordinair materialistisch’”,<br />

vertelt de zakenman die miljardair werd<br />

door de handel in grondstoffen. “Alles<br />

begon na een gesprek met Francesca von<br />

Habsburg, dochter van Heinrich Thyssen-<br />

Bornemisza, en Norman Rosenthal (indertijd<br />

conservator bij de Royal Academy). Mij<br />

werd gevraagd wat ik eventueel zou willen<br />

verzamelen. De school van Rembrandt,<br />

was het antwoord. Ik had geen enkel idee<br />

dat ik überhaupt een Gerrit Dou, Frans<br />

Mieris, Ferdinand Bol, Govaert Flinck of<br />

Jan Lievens, laat staan een Rembrandt,<br />

zou kunnen kopen, totdat zij mij hiervan<br />

overtuigden. De aankoop van mijn eerste<br />

Rembrandt vond plaats op een veiling en<br />

mijn luide gejuich toen ik het finale bod<br />

binnenhaalde, deed de veilingmedewerker<br />

de hoorn van zijn oor weghalen. Maar wat<br />

twintig jaar geleden nog mogelijk was, is<br />

dat nu niet meer. Door hogere prijzen en<br />

verscherpte nationale regels en belangen<br />

is het praktisch onmogelijk dat werk van<br />

Rembrandt nog het land zal verlaten. Ik<br />

interesseer mij voor de hele Rembrandtentourage,<br />

met name de fijnschilders. Op<br />

een paar uitzonderingen na staan op alle<br />

werken die we bezitten mensen. Ons doel<br />

is niet om een encyclopedische collectie<br />

op te bouwen, ons doel is om mensen te<br />

verzamelen.”<br />

PASSIE EN KAPITAAL<br />

Curators en conservatoren leerden Kaplan<br />

kijken, maar zijn keuze is meestal<br />

autonoom. Handelaren in oude meesters<br />

Johnny van Haeften, Salomon Lilian en<br />

Otto Naumann wijzen hem op mogelijke<br />

nieuwe aankopen. Pas in 2016 kwamen<br />

hij en zijn vrouw als verzamelaars naar<br />

buiten met een online catalogus, waarin<br />

niet alleen de werken maar ook alle achtergrondstudie<br />

en het verrichte onderzoek<br />

zijn terug te vinden. Kaplan: “Ik wist dat<br />

er vanaf dan anders zou gekeken worden<br />

naar de verzameling en naar ons: een vrij<br />

jong koppel dat oude meesters verzamelt,<br />

terwijl iedereen kiest voor moderne<br />

kunst en impressionisme. Exposities<br />

in het Louvre, in Peking en Abu Dhabi<br />

volgden en mijn stelling over Rembrandt<br />

als universeel kunstenaar kreeg overal<br />

weerklank.” Passie, toewijding en kapitaal<br />

liggen volgens Kaplan aan de basis van de<br />

uiteenlopende projecten die hij aanstuurt:<br />

‘Ons doel is niet<br />

om een<br />

encyclopedische<br />

collectie op<br />

te bouwen, ons doel<br />

is om mensen<br />

te verzamelen’<br />

Panthera, een organisatie ter bescherming<br />

van wilde katachtigen, Aleef, waarmee<br />

cultureel erfgoed in oorlogsgebieden wordt<br />

beschermd en The Leiden Collection,<br />

die hij samen met zijn vrouw beheert.<br />

“Deze verzameling is opgericht als een<br />

uitleenbibliotheek, aanvankelijk anoniem<br />

maar de laatste vijf jaar openbaar, met als<br />

hoofddoel de promotie van Rembrandt.<br />

Wat de verschillende functies verbindt<br />

zijn de internationale activiteiten die eruit<br />

voortvloeien. Onze rol als verzamelaars die<br />

hoofdzakelijk werk uitlenen is vrij uniek.<br />

De enige die zo werkte was misschien<br />

Heinrich Thyssen. De kwetsbare aard van<br />

oude schilderijen maakt dat uitlenen niet<br />

altijd vanzelfsprekend is, terwijl het bij ons<br />

de regel is. Zo is de komende maanden in<br />

Hermitage Amsterdam de tentoonstelling<br />

Rembrandt en tijdgenoten te zien. Het belangrijkste<br />

doel van The Leiden Collection<br />

is Rembrandt bovenaan de lijst van meest<br />

invloedrijke kunstenaars krijgen.”<br />

EEN ECHTE VERMEER<br />

Behalve een uitgebreide Rembrandtcollectie<br />

en de enige Fabritius in privébezit hebben<br />

de Kaplans ook als enige particulieren<br />

een Vermeer in hun collectie. “Het werk van<br />

Vermeer heeft magie, iets wat ik niet toeschrijf<br />

aan Rembrandt, die eerder excelleert<br />

in emotionele kracht”, beweert Kaplan.<br />

“Carel Fabritius, van wie wij de heilige graal<br />

bezitten, zou even groot geweest kunnen<br />

zijn maar stierf te jong. Ook Jan Lievens had<br />

die potentie, maar toen Lievens Leiden verliet,<br />

boette zijn werk in aan authenticiteit.<br />

Hun magie kwam vooral tot uiting in de cirkel<br />

van Rembrandt.” Tot rond 1900 was een<br />

Vermeer op de markt minder gewild dan<br />

een Metsu, weet hij. “Vermeers Jonge vrouw<br />

aan het viriginaal zag ik voor het eerst bij<br />

Sotheby’s. Die aanblik gaf het gevoel alsof ik<br />

de noten kon horen: een charmante vrouw<br />

wier lieftallige blik was gericht op iemand in<br />

de kamer. Op de veiling ging het werk naar<br />

de Amerikaanse handelaar Stephen Alan<br />

Wynn. Toen ik later na de bankencrisis<br />

onderhandelde met Wynn over de aankoop<br />

van de Rembrandt, drong hij aan om ook de<br />

Vermeer te kopen. De vraag of het een echte<br />

Vermeer was, bleef nog jaren openstaan<br />

terwijl ik toen al overtuigd was.” Tijdens de<br />

voorbereiding op de huidige tentoonstelling<br />

in het Rijksmuseum ontdekten de samenstellers<br />

in de eigen dossiers dat dit schilderij<br />

in de jaren zestig van de vorige eeuw door<br />

de toenmalige directeur Arthur van Schendel<br />

was bekeken. Vooraf had deze twijfels<br />

over de authenticiteit van het werk, maar<br />

uiteindelijk raakte hij overtuigd van de<br />

echtheid ervan. Ook het recente technische<br />

onderzoek bewijst dat het door Vermeer is<br />

geschilderd. “Het doet mij heel veel plezier<br />

dat het werk nu te zien zal zijn tussen haar<br />

broers en zussen”, zegt Kaplan trots. “Deze<br />

Vermeertentoonstelling is werkelijk ‘once<br />

in a lifetime’.”<br />

BEZOEKEN<br />

Rembrandt en tijdgenoten, historiestukken<br />

uit The Leiden Collection<br />

Hermitage Amsterdam<br />

Amsterdam<br />

www.hermitage.nl<br />

04-02 t/m 27-08<br />

SURFEN<br />

www.theleidencollection.com<br />

33

Cupido’s<br />

comeback<br />

Ronald de Jager, restaurator van<br />

schilderijen en kunsthistoricus,<br />

analyseert de ingrijpende<br />

restauratie van het schilderij<br />

Brieflezend meisje bij het venster<br />

van Johannes Vermeer. De<br />

liefdesgod Cupido, die tijdens<br />

het onderzoek onder de lagen<br />

vernis werd ontdekt, speelt<br />

hierin een mysterieuze rol. Een<br />

kunsthistorische who-dunnit.<br />

TEKST: RONALD DE JAGER<br />

Het schilderij Brieflezend meisje<br />

bij het venster, dat Johannes<br />

Vermeer waarschijnlijk rond<br />

1657-1659 schilderde, wordt<br />

beschouwd als een van de eerste werken<br />

waarin hij een enkel figuur in een binnenruimte<br />

positioneerde. Het schilderij maakt<br />

deel uit van de collectie van de Gemäldegalerie<br />

Alte Meister in Dresden. Tot recente<br />

tijden stond het meisje voor een lege<br />

achtermuur. Maar soms is een schilderij<br />

niet wat het lijkt.<br />

In 2017 werd besloten tot een ingrijpende<br />

restauratie, die tot 2021 zou duren. Deze<br />

werd uitgevoerd door restaurator Christoph<br />

Schölzel in het restauratieatelier van<br />

de Gemäldegalerie Alte Meister. In 2004<br />

was de restauratie voltooid van Vermeers<br />

schilderij De Koppelaarster, in hetzelfde<br />

museumatelier, en het schilderij was qua<br />

kleurkracht zo verbeterd dat vermoed<br />

werd dat een vergelijkbaar resultaat geboekt<br />

kon worden met de restauratie van<br />

het Brieflezend meisje.<br />

In de loop der jaren was al veel onderzoek<br />

verricht. Zo waren in 1965 verfmonsters<br />

van het schilderij geanalyseerd en was in<br />

1979 een röntgenopname gemaakt, waarop<br />

te zien was dat er zich onder de verf op<br />

de muur achter het meisje een afbeelding<br />

bevond van de liefdesgod Cupido. In 2007<br />

is weefselonderzoek verricht van de linnen<br />

drager en in 2009 is het schilderij met<br />

infraroodreflectografie onderzocht (naar<br />

ondertekeningen of -schilderingen dan wel<br />

veranderingen in de schildering). Ter voorbereiding<br />

op de tentoonstelling Der frühe<br />

Vermeer, in 2010 in Dresden, is het schilderij<br />

uitgebreid onder de microscoop bestudeerd.<br />

Hierbij is vooral gekeken naar de schildertechniek<br />

en de conditie van het schilderij.<br />

De vraag was of<br />

de laag waarmee<br />

de cupido was<br />

overschilderd<br />

aangebracht was<br />

door Vermeer zelf<br />

of later door iemand<br />

anders.<br />

WIE VERWIJDERDE CUPIDO?<br />

Na het weghalen van de vergeelde vernislagen,<br />

die in de 19e eeuw en later waren<br />

aangebracht, bleek het schilderij, zoals<br />

verwacht, mede op basis van de bevindingen<br />

bij de restauratie van De Koppelaarster,<br />

aanzienlijk aan helderheid, kleurkracht en<br />

contrast gewonnen te hebben.<br />

Bij het afnemen van de vernis werden de<br />

oude retouches en overschilderingen meer<br />

zichtbaar. Maar vooral bleek het schilderij,<br />

zeker gezien de ouderdom, in bijzonder<br />

goede conditie.<br />

Tijdens het afnemen van de vernislagen<br />

bleek al dat de verflaag ter plaatse van de<br />

overschildering een andere gevoeligheid<br />

vertoonde voor de gebruikte oplosmiddelen<br />

dan de verflagen elders op het schilderij.<br />

De vraag was nu of de laag waarmee de cupido<br />

was overschilderd aangebracht was<br />

door Vermeer zelf, als gevolg van een herbezinning<br />

van de compositie, zoals tot dan<br />

toe steeds was aangenomen, of later door<br />

iemand anders. Onderzoek van de verfmonsters<br />

van de plek van de cupido leerde<br />

dat de verf van de overschildering boven<br />

34

Vermeers schilderij vóór de restauratie.<br />

Het schilderij na de restauratie.<br />

op twee verouderde vernislagen lag, met<br />

daartussenin een laag vuil. Hieruit kon<br />

worden geconcludeerd dat de overschildering<br />

in ieder geval na voltooiing van het<br />

schilderij was aangebracht. Het aantal van<br />

twee lagen vernis met het aanwezige vuil<br />

ertussen wijst ook nog eens op een langere<br />

tijd van waarschijnlijk enkele decennia na<br />

voltooiing. Dit sluit uit dat Vermeer zelf de<br />

overschildering aangebracht kan hebben.<br />

Een röntgenfluorescentiescan (analyse<br />

van chemische elementen in de verf,<br />

waaruit de gebruikte pigmenten kunnen<br />

worden afgeleid) van het schilderij in 2017,<br />

uitgevoerd met de steun van het Rijksmuseum,<br />

bevestigde de nieuwe bevindingen<br />

over de overschildering.<br />

EERHERSTEL EN NIEUWE BETEKENIS<br />

Het wegschilderen van de cupido was<br />

wellicht bedoeld om het schilderij aan<br />

te passen aan de toenmalige smaak: de<br />

naaktheid van een cupido was niet altijd<br />

gewenst. Toen het schilderij in 1742 in<br />

de collectie van het museum in Dresden<br />

kwam was de compositieverandering overigens<br />

al een feit.<br />

Het wegschilderen van de cupido<br />

was wellicht bedoeld om het schilderij<br />

aan te passen aan de toenmalige smaak:<br />

naaktheid was niet altijd gewenst.<br />

Besloten werd om de dunne laag van de<br />

overschildering te verwijderen. De vernislagen<br />

eronder dienden wel behouden te<br />

blijven, want het ging hier om misschien<br />

wel de enige nog resterende originele door<br />

Vermeer aangebrachte vernis. Na uitvoerig<br />

testen werd bepaald dat de overschildering<br />

het best met het scalpel, onder een microscoop,<br />

verwijderd kon worden. En niet met<br />

een oplosmiddel, waarvan de inwerking immers<br />

moeilijker controleerbaar is.<br />

Na deze restauratie verkeert het schilderij<br />

weer in zijn oorspronkelijk door Vermeer<br />

bedoelde gedaante: het meisje leest een<br />

brief onder een schilderij van Cupido.<br />

Hiermee laat de context van de brief voor<br />

de beschouwer weinig te raden over.<br />

Het ‘schilderij in een schilderij’ is kenmerkend<br />

voor werken van Vermeer. In het<br />

later door hem vervaardigde doek Staande<br />

virginaalspeelster is ook op de achtermuur<br />

een schilderij van Cupido afgebeeld. Het<br />

zijn vergelijkbare cupido’s, maar het zijn<br />

niet dezelfde schilderijen.<br />

35

Oekraïne<br />

In het hart van het modernisme<br />

Redko Kliment, De Kiev-Pecherska Lavra, 1914, olieverf op doek, 28 x 39,7 cm. De Kyiv National Art Gallery.<br />

Een jaar heerst oorlog in het oosten van Europa. Oekraïne is ten prooi<br />

gevallen aan de expansiedrang van Moskou, een agressie die we al lange<br />

tijd niet meer hebben gezien op ons continent. Zoals altijd in oorlogen heeft<br />

ook het artistieke en culturele patrimonium zwaar te lijden onder het geweld.<br />

Maar wat weten we eigenlijk over Oekraïne en zijn erfgoed? Welke rol<br />

hebben Oekraïense kunstenaars gespeeld, onder meer in de avant-garde?<br />

TEKST: CHRISTOPHE DOSOGNE<br />

Volgens een onderzoek, besproken<br />

op 19 december in The New York<br />

Times, hebben meer dan driehonderd<br />

culturele sites in Oekraïne,<br />

waaronder bibliotheken, musea en kerken,<br />

zwaar te lijden gehad sinds de Russische<br />

invasie in februari 2022. Zo zou het goud van<br />

de Scythen, grotendeels bewaard in de stad<br />

Melitopol, samen met miljoenen objecten en<br />

kunstwerken zijn ‘geëvacueerd’ oftewel geroofd<br />

door Russische troepen. Het herinnert<br />

aan de systematische plunderingen door het<br />

Rode Leger in het oosten van Duitsland, in<br />

36

‘Kunst kan niet<br />

ontsnappen aan<br />

politieke kwesties.<br />

Het patrimonium<br />

willen treffen is een<br />

tactisch doel op zich’<br />

SAMUEL GROSS<br />

Polen en in Oekraïne aan het einde van de<br />

Tweede Wereldoorlog. Een bekend voorbeeld<br />

daarvan was de zogenaamde Schat<br />

van Priamus, weggevoerd uit Berlijn als<br />

oorlogsbuit en nooit teruggegeven door de<br />

Russische overheid. Die schat is nu te zien in<br />

het Poesjkinmuseum in Moskou.<br />

Een en ander doet het ergste vermoeden<br />

voor het Oekraïense patrimonium. Het is in<br />

die dreigende sfeer dat zowel in Zwitserland<br />

als in Spanje musea het unieke karakter van<br />

de Oekraïense kunst in de kijker zetten, van<br />

het einde van de 19e eeuw tot de eerste decennia<br />

van de 20e eeuw. In Zwitserland zijn<br />

dat Musée Rath (gevestigd in Musée d’Art et<br />

d’Histoire) in Genève en het Kunstmuseum<br />

in Basel. De tentoonstellingen bieden een tijdelijk<br />

onderdak aan de collecties van de Kyiv<br />

National Art Gallery, die de deuren opende<br />

in 1922. Het is meteen ook een politiek statement,<br />

aldus Samuel Gross, hoofd tentoonstellingen<br />

van het Musée d’Art et d’Histoire:<br />

“Ik denk niet dat kunst kan ontsnappen aan<br />

politieke kwesties. Het patrimonium bewust<br />

willen treffen is een tactisch doel op zich. De<br />

oorlog in Oekraïne heeft iedereen in de culturele<br />

sector met stomheid geslagen. Hier in<br />

Genève zijn tal van hulpacties op touw gezet<br />

om de culturele instellingen in Oekraïne en<br />

onze professionele collega’s daar te steunen.<br />

De solidariteit neemt diverse vormen aan.<br />

Zo hebben onze stedelijke musea snel verpakkingsmateriaal<br />

vergaard, bestemd voor<br />

de belangrijkste musea in Oekraïne, zodat<br />

ze hun patrimonium kunnen beschermen.<br />

We konden toen nog niet vermoeden dat de<br />

Conventie van Den Haag (een verdrag inzake<br />

de bescherming van culturele goederen in<br />

geval van een gewapend conflict, red.) zo<br />

drastisch met voeten zou worden getreden,<br />

al verwachtte wellicht niemand dat de culturele<br />

centra gespaard zouden blijven. Onze<br />

tentoonstelling en die in Basel vormen een<br />

aanklacht tegen dat geweld.”<br />

Anatol Petrytskyi, Figuren van minister Ping voor de opera Turandot in de Staatsopera, Járkiv, 1928, gouache<br />

en Oost-Indische inkt op papier, 72 x 54 cm. Museum van Theater, Muziek en Film van Oekraïne.<br />

OEKRAÏENS MODERNISME<br />

Hoewel Oekraïense kunst al eeuwenoud is, is<br />

er niet zo gek veel over bekend. Zo weten bitter<br />

weinig mensen dat Kazimir Malevitsj, de<br />

uitvinder van het suprematisme, een Oekraïner<br />

was. De tentoonstellingen in Zwitserland<br />

presenteren een honderdtal schilderijen.<br />

De focus ligt enerzijds op het thema van de<br />

nacht, met werken die hoofdzakelijk dateren<br />

uit de tweede helft van de 19e eeuw, en anderzijds<br />

op de diversiteit van een kunst die al<br />

te lang werd gerangschikt onder de noemer<br />

van de zogeheten homogene Russische<br />

kunst. Gross: “De tentoonstelling in Genève is<br />

deels gebaseerd op een andere die vorig jaar<br />

plaatsvond in Kiev. Ze wijst op het belang van<br />

het thema van de nacht in de schilderkunst<br />

van de 19e eeuw. De beleving van de nacht<br />

zou ingrijpend veranderen door de technische<br />

vooruitgang, met name de komst van<br />

elektrische verlichting. Op zeer uiteenlopende<br />

manieren beeldden kunstenaars deze historische<br />

verandering uit. Licht in de duisternis: het<br />

is wel een bijzonder wrange metafoor voor het<br />

Oekraïense volk op dit moment.”<br />

Alle tentoongestelde kunstwerken getuigen<br />

van de uitgesproken poëtische dimensie<br />

van de nacht in Oekraïne. Nikolaj Gogol, de<br />

beroemde schrijver van Oekraïense origine,<br />

noemde die ‘goddelijk’ en ‘magisch’. Het is<br />

echter op de tentoonstelling in Madrid dat<br />

het bijzondere karakter van de Oekraïense<br />

kunst, met name die van de avant-garde, het<br />

duidelijkst tot uiting komt. Lange tijd werd de<br />

esthetische kracht ervan opgeslorpt door de<br />

machtige Russische buur. De curator van deze<br />

expositie is Konstantin Akinsha, een hoogleraar<br />

kunstgeschiedenis die studeerde aan de<br />

37

Mykola Jaroschenko, Schoolmeisje, 1883, olieverf<br />

op doek, 134 x 83 cm. De Kyiv National Art Gallery.<br />

Vadym Meller, tekening voor de choreografie van Maskers van de Bronislava Nijinksa Bewegingsschool,<br />

Kiev, 1919. Museum van Theater, Muziek en Cinema van Oekraïne.<br />

‘De jaren dertig<br />

waren een periode<br />

van renaissance,<br />

vol creativiteit en<br />

experimenten,<br />

met Kiev, Odessa<br />

en Charkov als<br />

belangrijkste centra’<br />

FRANCESCA THYSSEN-<br />

BORNEMISZA<br />

Sjevtsjenko-universiteit in Kiev, de staatsuniversiteit<br />

in Moskou en de St Andrews-universiteit<br />

in Schotland. De tentoonstelling in<br />

het Museo Thyssen-Bornemisza in Madrid<br />

is toegespitst op de moderne kunst van de<br />

eerste drie decennia van de 20e eeuw. Ze<br />

was al zeven jaar gepland, maar raakte pas<br />

uit de startblokken dankzij de steun van<br />

kunstverzamelaar en filantroop Francesca<br />

Thyssen-Bornemisza, oprichter van de<br />

stichting ARCH (Art Restoration for Cultural<br />

Heritage), die ijvert voor het bewaren van het<br />

artistieke patrimonium van Oost-Europa.<br />

In een recent interview vertelde ze: “Konstantin<br />

Akinsha heeft me doen inzien hoe,<br />

door de historische verwarring, de meeste<br />

Oekraïense kunstenaars van de avant-garde<br />

werden gezien als Russen, zonder rekening<br />

te houden met hun afkomst of hun woon- en<br />

werkplaats. Het Oekraïense modernisme<br />

ontwikkelde zich als reactie op een uiterst<br />

complexe sociaal-politieke situatie, ontstaan<br />

door de ondergang van verschillende rijken,<br />

de Eerste Wereldoorlog, de revolutie van<br />

1917 en de Oekraïense Onafhankelijkheidsoorlog<br />

(1917-1921). Dit alles leidde tot de<br />

geboorte van de Oekraïense Socialistische<br />

Sovjetrepubliek. De jaren dertig waren een<br />

periode van renaissance, vol creativiteit<br />

en experimenten, sterk beïnvloed door de<br />

traditionele kunst. Kiev, Odessa en Charkov<br />

waren de belangrijkste centra voor de groeiende<br />

intelligentsia. De tentoonstelling in<br />

Madrid belicht dit cruciale hoofdstuk van<br />

het Europese modernisme, dat in het Westen<br />

doorgaans weinig aandacht krijgt. Ze<br />

richt ook de schijnwerpers op de Oekraïense<br />

werken die ten tijde van de Holodomor (hongersnood)<br />

zijn ontsnapt aan de stalinistische<br />

zuiveringen, omdat men ze waardeloos<br />

vond. Men heeft die al te snel bestempeld als<br />

Russische avant-garde, alsof Oekraïne nooit<br />

een eigen identiteit had en nooit waarden<br />

deelde met Europa, en dus ook geen reden<br />

had om lid van de Europese Unie te worden<br />

en cultureel tot Europa te behoren.”<br />

Europa, vooral Duitsland en Hongarije, hield<br />

lange tijd de boot af, om herrie met Rusland<br />

te voorkomen. Toen de oorlog uitbrak, nam<br />

Akinsha de pelgrimsstaf opnieuw ter hand<br />

en kon uiteindelijk rekenen op de steun van<br />

Thyssen-Bornemisza, omdat de kunstwerken<br />

dringend beschermd dienden te worden<br />

tegen het oorlogsgeweld. De belangrijkste<br />

38

uikleengevers, de Kyiv National Art Gallery<br />

en het Museum voor Toneel, Film en Muziek<br />

zetten hiervoor al snel het licht op groen.<br />

KIEV ALS ARTISTIEKE MAGNEET<br />

Al ontkent Konstantin Akinsha het, door te<br />

focussen op het modernisme tussen 1900 en<br />

1930 is het wel degelijk zijn bedoeling Oekraïne<br />

zijn rechtmatige plaats in de moderne<br />

kunstgeschiedenis te geven, nadat het land<br />

al te vaak in de schaduw werd gesteld door<br />

Rusland. “Voor onze selectie hebben we ons<br />

zeker niet gebaseerd op het etnische profiel”,<br />

vertelt hij. “We wilden gewoon werken laten<br />

zien van kunstenaars die in verschillende<br />

periodes actief waren in Oekraïne en die een<br />

krachtige stempel hebben gedrukt op de<br />

ontwikkeling van de Oekraïense kunst. Zo<br />

is Malevitsj er geboren. Weliswaar bracht<br />

hij het grootste deel van zijn artistieke carrière<br />

door in Rusland, maar in 1928 werd<br />

hij uitgenodigd om les te geven aan het<br />

Kunstinstituut in Kiev. In die periode kon hij<br />

zo’n functie niet bemachtigen in Rusland.<br />

Malevitsj oefende een sterke invloed uit op<br />

de jonge kunstenaars daar en drukte een<br />

stempel op de ontwikkeling van het Oekraïense<br />

modernisme. Op de tentoonstelling<br />

presenteren we ook werken van kunstenaars<br />

van Oekraïense origine, zoals Sonia<br />

Delaunay en Vladimir Baranov-Rossiné,<br />

hoewel zij kunstenaar zijn geworden in het<br />

buitenland. We wilden ook graag werken<br />

van Alexander Archipenko opnemen, maar<br />

‘Ik hoop dat deze tentoonstelling de nodige<br />

aandacht zal vestigen op het Oekraïense<br />

modernisme, dat nog altijd weinig bekend is’<br />

KONSTANTIN AKINSHA<br />

helaas kon dit niet in Madrid. We hopen die<br />

echter elders te kunnen tentoonstellen.”<br />

In de lente reist de tentoonstelling verder<br />

naar Museum Ludwig in Keulen en later<br />

dit jaar naar het Musée d’Art Moderne de la<br />

Ville de Paris. Deze leert ons onder meer hoe<br />

belangrijk een persoonlijkheid als Aleksandra<br />

Ekster is geweest. Akinsha: “Het loont de<br />

moeite haar naam op te zoeken op Wikipedia,<br />

in verschillende talen. De Oekraïense<br />

Wikipedia omschrijft haar als een Oekraïense,<br />

de Russische versie als een Russische en<br />

die uit Frankrijk als een Franse kunstenaar.<br />

Alle drie hebben ze gelijk! Aleksandra Ekster<br />

heeft al deze culturen beïnvloed, maar haar<br />

rol in Oekraïne was van cruciaal belang. Zo<br />

heeft ze in Kiev de beweging van het futurisme<br />

medeopgericht en gaf ze les aan verschillende<br />

kunstenaars, zoals Vadym Meller.<br />

Jammer genoeg circuleren op de internationale<br />

kunstmarkt honderden valse werken<br />

van Ekster. Dat bemoeilijkt onderzoek naar<br />

haar artistieke nalatenschap.”<br />

Een andere belangrijke dimensie van het<br />

Oekraïense modernisme is die van de Jiddische<br />

cultuur. “Het hele Oekraïense grondgebied<br />

van vóór de revolutie behoorde tot wat<br />

men de ‘Pale of Settlement’ noemde”, vertelt<br />

Akinsha. “De joden, die niet in Sint-Petersburg,<br />

Moskou en tal van andere Russische steden<br />

mochten wonen, hadden zich verzameld in<br />

Oekraïne, Wit-Rusland, Litouwen en het deel<br />

van Polen dat onder Russische heerschappij<br />

stond. Oekraïne heeft een fundamentele rol<br />

gespeeld in de geschiedenis van de joden. Na<br />

de revolutie werd Kiev korte tijd de hoofdstad<br />

van de Jiddische cultuur. De stad lokte<br />

kunstenaars uit verschillende delen van het<br />

teloorgegane Russische rijk. Ze sloten zich<br />

aan bij de Kultur Lige, een belangrijke joodse<br />

culturele organisatie. Na 1920 hield die op te<br />

bestaan, maar joodse kunstenaars speelden<br />

niettemin een belangrijke rol in de ontwikkeling<br />

van het Oekraïense modernisme. Een<br />

voorbeeld daarvan is Emanuel Shekhtman:<br />

hij sloot zich aan bij de groep discipelen van<br />

Mykhailo Boychuk, die monumentale schilderijen<br />

creëerde over de pogroms en de joodse<br />

vluchtelingen. Ik hoop dat deze tentoonstelling<br />

de nodige aandacht zal vestigen op het<br />

Oekraïense modernisme, dat nog altijd weinig<br />

bekend is en geen vermelding krijgt in de<br />

Europese kunstgeschiedenis van de 20e eeuw.<br />

Tegelijk zal ze er ook toe bijdragen dat al die<br />

schilderijen tijdelijk een veilig onderkomen<br />

krijgen in Europese musea.”<br />

BEZOEKEN<br />

Du crépuscule à l’aube. Collection de la<br />

Galerie nationale d’art de Kyiv<br />

Musée Rath, Genève<br />

www.mahmah.ch<br />

t/m 23-04<br />

Born in Ukraine. 31 artists from the Kyiv<br />

National Art Gallery<br />

Kunstmuseum Basel, Basel<br />

www.kunstmuseumbasel.ch<br />

t/m 30-04<br />

El Lissitzky, Compositie, 1918-1920. Nationaal Kunstmuseum van Oekraïne.<br />

In the Eye of the Storm: Modernism in<br />

Ukraine, 1900-1930s<br />

Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid<br />

www.museothyssen.org<br />

t/m 30-04<br />

39

Aristide Maillol<br />

De schoonheid van een stille berg<br />

De stijl van de Franse beeldhouwer<br />

Aristide Maillol lag mijlenver<br />

van de expressieve lyriek van<br />

Auguste Rodin. Maillol staat<br />

bekend om de stille schoonheid<br />

van zijn sculpturen. Straks<br />

begint in La Piscine, in het<br />

Noord-Franse Roubaix, een<br />

overzichtstentoonstelling van zijn<br />

oeuvre. We nemen hier alvast een<br />

van zijn bekendere werken onder de<br />

loep: La Montagne uit 1937.<br />

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />

Aristide Maillol<br />

creëerde een nieuw<br />

classicisme, door<br />

zich rechtstreeks<br />

te inspireren<br />

op de Griekse<br />

beeldhouwkunst.<br />

Aristide Maillol (1861-1944)<br />

volgde een opleiding aan de<br />

École des Beaux-Arts in Parijs.<br />

Aanvankelijk koos hij voor de<br />

schilderkunst, maar hij zag in dat hij als<br />

schilder geen groot talent had. Vrij snel<br />

werd hij echter befaamd om zijn originele<br />

ontwerpen van wandtapijten. Vooral Gauguin,<br />

de schilder naar wie hij het meest<br />

opkeek, sprak zijn bewondering hierover<br />

uit. Door gebrek aan geld en vooral door<br />

een oogziekte zag hij zich op z’n veertigste<br />

gedwongen over te stappen op de<br />

beeldhouwkunst. Zijn La Montagne is<br />

representatief door het thema: Maillol had<br />

een voorliefde voor vrouwelijke naakten.<br />

Aanvankelijk beeldde hij nog geklede vrouwen<br />

af, later volledig naakt. Zijn vrouwen<br />

waren sensueel, met weelderige vormen,<br />

en gladde, afgeronde volumes.<br />

Een ander opvallend aspect van zijn oeuvre<br />

was het streven naar het ideale. Maillol<br />

knoopte aan bij de klassieke traditie. Hij<br />

koos voor een tijdloze stijl door zijn werken<br />

een archaïsch universalisme te verlenen<br />

en creëerde een nieuw classicisme,<br />

door zich rechtstreeks te inspireren op de<br />

Griekse beeldhouwkunst, zowel in de perfectie<br />

van de verhoudingen als in de keuze<br />

van de poses. Meestal waren zijn menselijke<br />

figuren vervat in een groter volume. Bij<br />

La Montagne gaat het om een driehoekig<br />

formaat, waarvan de verwijde basis en de<br />

spits toelopende top doen denken aan de<br />

silhouet van een berg.<br />

Er gaat een indrukwekkende rust uit van<br />

dit werk, onder meer door de evenwichtige<br />

vormen. Het verschil qua stijl met<br />

Auguste Rodin is echt frappant. Maillols<br />

stille oeuvre was een uitdaging aan het<br />

expressionisme. Het vormt een fundamentele<br />

breuk met de beeldhouwkunst<br />

die Judith Cladel, Maillols biografe, in 1937<br />

omschreef als ‘gesticulerend’: “Er moet zo<br />

weinig mogelijk beweging zijn in de beeldhouwkunst.<br />

Het mag niet te druk zijn,<br />

geen bekkentrekkerij. Bij beweging wordt<br />

al snel gegrimast. […] Kijk maar naar de<br />

Egyptische beelden: hoe onbeweeglijker ze<br />

zijn, hoe meer het lijkt alsof ze in beweging<br />

zullen komen.” Toch heeft Maillol hier zijn<br />

model vereeuwigd in een ongemakkelijke<br />

houding, in een wankel evenwicht. Ze is<br />

verzonken in gepeins, zonder de minste<br />

gelaatsuitdrukking, haar rechterhand<br />

steunend op de basis, één been gevouwen<br />

onder haar lichaam, één knie opgetrokken<br />

en het hoofd naar voren gebogen.<br />

MAILLOLS MUZE<br />

“Op de dagen dat de bergwind waait ga ik<br />

daar zitten, beschut tussen de olijfbomen,<br />

en kijk ik naar de berg recht tegenover<br />

mij, terwijl de bomen gewiegd worden<br />

door de wind. Het is van een ongelofelijke<br />

kracht … Het is goddelijk. […] Het<br />

is heftig en kalm tegelijk. Ik heb een idee<br />

voor een beeld dat ik La Montagne et le<br />

40

Aristide Maillol, La Montagne, 1937, steen. Lyon, Musée des Beaux-Arts, in bewaring gegeven door Musée d’Orsay. © RMN-Grand Palais (Musée d’Orsay).<br />

Foto: René-Gabriel Ojéda.<br />

Vent zal noemen.” De kunstenaar vertelde<br />

dit in 1933 aan Henri Frère en zat dus al<br />

enige tijd te broeden op deze sculptuur.<br />

Drie jaar later maakte Maillol er eindelijk<br />

werk van. In 1936 vroeg hij zijn jonge<br />

muze, Dina Vierny, voor hem te poseren.<br />

In het enig bekende boekje met schetsen<br />

van La Montagne zijn de trekken van Dina<br />

duidelijk te herkennen. Maillol verkeerde<br />

op het hoogtepunt van zijn roem. Hij had<br />

Dina twee jaar eerder leren kennen, ze<br />

was toen vijftien. Hij beschouwde haar als<br />

een dochter (later werd ze zijn erfgename<br />

en de uitvoerder van zijn testament). Dina<br />

belichaamde zijn ideaalbeeld. Ze werd<br />

zijn hoofdmodel, maar ook een waardevolle<br />

medewerker, en bleef dat tien jaar<br />

lang, tot aan Maillols dood in 1944.<br />

Met zijn uitgepuurde beeldhouwwerken<br />

ontketende Maillol een artistieke revolutie.<br />

De kunstenaar creëerde tal van werken<br />

met volle vormen, maar sterk vereenvoudigd,<br />

zelfs uitgepuurd. Zo bracht hij<br />

een heuse artistieke revolutie teweeg.<br />

Door zijn synthetische visie, gericht op de<br />

ordening van de massa’s, en zijn radicale<br />

breuk met de beschrijvende kunst van de<br />

19e eeuw, effende hij in zijn discipline het<br />

pad voor de abstractie. Hij inspireerde tal<br />

van grote kunstenaars, zoals Henry Moore,<br />

Hans Arp, Henri Laurens, Constantin<br />

Brâncuși en zelfs Picasso en Matisse.<br />

BEZOEKEN<br />

Aristide Maillol (1861-1944):<br />

La quête de l’harmonie<br />

La Piscine<br />

Roubaix<br />

www.roubaix-lapiscine.com<br />

25-02 t/m 28-05<br />

41

Kunstwerken<br />

in kladvorm<br />

Eugène Bracht, A Glacier (Shores of Oblivion), gesigneerd, olieverf op doek gemonteerd op paneel, 24,5 x 33,5 cm. Met toestemming van Ubbens Art.<br />

Schetsen behoren tot de best<br />

bewaarde geheimen van<br />

kunstenaars. Ze ontstaan meestal<br />

in de beslotenheid van een atelier<br />

of in de natuur. Hoe vluchtig ze ook<br />

tot stand komen, schetsen getuigen<br />

van de spontane creativiteit van<br />

een kunstenaar. Soms zelfs op<br />

verbluffende wijze.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Kunstkenners beschouwen schetsen<br />

altijd al de zuiverste, ongefilterde<br />

expressie van de inspiratie<br />

van een kunstenaar. Zo zagen<br />

critici in de 17e eeuw in de schetsen van<br />

Rubens, toen nog gemaakt op houten<br />

panelen, zijn volle creativiteit en authenticiteit<br />

tot uiting komen. “Het is fascinerend,<br />

want het is een rechtstreekse inkijk in het<br />

atelier van de kunstenaar. Zo zie je hoe<br />

hij te werk ging en hoe zijn composities<br />

vorm kregen”, zegt Baukje Coenen, senior<br />

director en specialist voor oude schilderkunst<br />

bij Sotheby’s Amsterdam. Schetsen<br />

zijn belangrijk voor een kunstenaar, om<br />

de opdrachtgever zo een idee te geven van<br />

hoe het definitieve resultaat er zal uitzien.<br />

Bij goedkeuring kan hij dan meteen met<br />

het echte werk beginnen.<br />

Paradoxaal genoeg komt juist in deze<br />

vluchtig tot stand gekomen ‘kladversie’<br />

het creatieve genie van een kunstenaar ten<br />

volle tot uiting. In de klassieke traditie van<br />

de schets maakt men onderscheid tussen<br />

een bozzetto (een voorstudie of een klein<br />

model van een beeldhouwwerk) en een modello<br />

(een meer afgewerkte versie). Behalve<br />

een esthetische waarde kan een modello<br />

42

'Het is een<br />

rechtstreekse inkijk<br />

in het atelier van<br />

de kunstenaar.<br />

Zo zie je hoe hij<br />

te werk ging en<br />

hoe zijn composities<br />

vorm kregen’<br />

BAUKJE COENEN<br />

gerecycleerd papier, soms nog met schrijfsporen,<br />

of op gelijmd papier. Tegenwoordig<br />

worden die zelfs meer op prijs gesteld dan<br />

de meer afgewerkte versies.”<br />

Soms is een schets toegespitst op specifieke<br />

onderwerpen, zoals portretten, draperieën,<br />

lichaamsdelen, gezichten, handen of<br />

dieren in een bepaalde houding. In de 17e<br />

eeuw zag je, door de mode van de Grand<br />

Tour, een sterke belangstelling voor landschappen,<br />

de hemel, valleien, de ruïnes<br />

van het Colosseum en de Akropolis en de<br />

uitbarstingen van de Vesuvius. Deze van<br />

geschiedenis en mythologie doordrongen<br />

landschappen gaven ook gestalte aan de<br />

romantische ziel. Kunstenaars beleefden<br />

een artistieke emotie, versterkt door het<br />

licht en de natuurlijke elementen. Ze ervoeren<br />

een schets als een soort bevrijding.<br />

Door de snelheid en de lichtheid ervan kon<br />

men dichter bij zijn emoties blijven, met<br />

een sensualiteit en een beweeglijkheid verwant<br />

aan de barok. Het ging er immers om<br />

een vluchtig moment vast te leggen.<br />

In een in 1799 verschenen boek van de<br />

Franse schilder Pierre-Henri de Valenciennes,<br />

met theoretische bespiegelingen en<br />

praktische adviezen voor het uitbeelden<br />

van landschappen, wordt jonge kunstenaars<br />

die de opkomende of ondergaande<br />

zon willen vereeuwigen aangeraden snel<br />

te werken, en nooit langer dan twee uur.<br />

In hun schetsen, getuigend van een raak<br />

observatievermogen, beeldden zij details<br />

van landschappen af die hun atelierwerken<br />

authentieker en origineler deden<br />

lijken. Hierin weken deze kunstenaars af<br />

van de geïdealiseerde visie van de klassieke<br />

schilderkunst, geërfd van de literatuur en<br />

de dichtkunst.<br />

ook een historische waarde hebben, zoals<br />

bij reeds bekende en gecatalogiseerde<br />

schilderijen. Rekening houdend met de<br />

weglatingen en toevoegingen krijg je zo een<br />

idee van de artistieke afwijkingen tussen<br />

de verschillende versies. Een schets van<br />

Aanbidding door de Koningen die Rubens<br />

in 1624 schilderde voor de Sint-Janskerk<br />

in Mechelen, bewaard in het Louvre, is<br />

onlangs aan de vergetelheid ontrukt en te<br />

koop aangeboden door Galerie Colnaghi, in<br />

Londen. Schetsen zijn doorgaans van een<br />

kleiner formaat dan de definitieve versie.<br />

In dit specifieke geval ging de hoogte van<br />

dertig centimeter naar meer dan twee<br />

meter. Los van de afwerking van de diverse<br />

elementen zien we bijvoorbeeld een belangrijk<br />

verschil tussen beide versies wat<br />

betreft de positie en houding van Maria.<br />

BEVRIJDING<br />

Dankzij hun beperkte formaat en graad<br />

van afwerking zijn schetsen vaak een<br />

betaalbare manier om een werk van een<br />

grote meester in huis te halen. “De schattingen<br />

zijn vaak wat aan de lage kant”,<br />

vindt Coenen, “maar uiteindelijk wordt<br />

altijd een mooie prijs behaald. Dat geldt<br />

onder meer voor de gebroeders Annibale<br />

en Agostino Carracci, Italiaanse schilders<br />

uit de 16e eeuw, die schetsen maakten op<br />

Pieter Paul Rubens, De aanbidding der Koningen, ca. 1616-1619, olieverf op paneel, 38,4 x 31,6 cm. Met dank<br />

aan Colnaghi 1760.<br />

43

Lord Frederic Leighton, Terras op het eiland Capri, 1859, olieverf op papier gemaroufleerd op doek, 32,7 x<br />

30,8 cm. Fondation Custodia, Collectie Fritz Lugt, Parijs.<br />

OLIEVERF OP KARTON<br />

De schilders gebruikten graag olieverf: een<br />

zeer duurzame verfsoort en bovendien makkelijk<br />

te vervoeren. Aangebracht op karton,<br />

een in 1751 in Frankrijk uitgevonden materiaal,<br />

kan olieverf bijzonder fijn en transparant<br />

zijn. Daardoor lijkt, door een hedendaagse<br />

bril gezien, de grens tussen een schets en een<br />

voltooid kunstwerk soms zeer dun.<br />

In de 19e eeuw gaven de Franse schilders<br />

van de school van Barbizon vorm aan het<br />

moderne landschap. Ook zij maakten<br />

schetsen met olieverf, vooral na de uitvinding<br />

van de verftube, waarvan het octrooi<br />

dateert uit 1841. Ze kregen navolging in<br />

Nederland met de Haagse School en zijn<br />

landschappen van weiden, polders en zeegezichten.<br />

In die eeuw was er een evolutie<br />

van de academische stijl naar een intuïtievere<br />

stijl. Een kunstenaar als Constable<br />

maakte tal van schetsen die niet leidden tot<br />

een voltooid werk. Hij schilderde zelfs grote<br />

doeken van het formaat dat je op tentoonstellingen<br />

ziet, maar wel met die typisch<br />

lichte toets van een schets.<br />

Na de bloeiperiode van de romantische<br />

landschappen bleven schilders schetsen<br />

in olieverf op karton, zoals blijkt uit de<br />

werken van Rouault en Vuillard, gepresenteerd<br />

in galerie April in Parijs, in Aerdenhout.<br />

Schetsen waren slechts zelden<br />

‘Je kunt een schets<br />

niet altijd toeschrijven<br />

aan één specifieke<br />

kunstenaar. Je moet<br />

vertrouwen op je<br />

instinct, en dat is<br />

waar het bij<br />

verzamelen om gaat’<br />

JOB UBBENS<br />

Antieke tegels zijn geliefde verzamelobjecten. Reden om eens dieper op de voorstellingen van tegels uit<br />

de 17e en 18e eeuw in te zoomen en direct in de juiste stemming te komen. Want op veel daarvan is een<br />

bont palet aan muzikanten van diverse pluimage te zien, van musicerende militairen tot aan zeemeermannen<br />

en andere fantasiefiguren.<br />

44

‘Kent men een<br />

kunstenaar goed,<br />

dan kan men<br />

soms boeiende<br />

ontdekkingen doen<br />

als gevolg van een<br />

slechte catalogisering,<br />

wanneer een schets<br />

ten onrechte wordt<br />

toegeschreven aan<br />

een assistent of aan<br />

zijn school’<br />

THIBAUT WOLVESPERGES<br />

Franse School, Gezicht op het Piazza del Popolo, Rome, ca. 1870, olieverf op doek op karton, 18 x 21 cm. Met<br />

toestemming van Ubbens Art.<br />

bedoeld om in het openbaar te worden<br />

getoond, waardoor het identificeren ervan<br />

soms heel wat research vergt. Soms herken<br />

je ze in het schilderij waarvan ze de voorloper<br />

waren, dan weer kun je je baseren op<br />

gelijkenissen in stijl. In geval van twijfel en<br />

het ontbreken van verdere informatie zegt<br />

men bijvoorbeeld ‘Engels, 18e eeuw’ of<br />

‘Frans, 19e eeuw’.<br />

ONZEKERE TOESCHRIJVING<br />

“Kent men een kunstenaar goed, dan kan<br />

men soms boeiende ontdekkingen doen<br />

als gevolg van een slechte catalogisering,<br />

wanneer een schets ten onrechte wordt<br />

toegeschreven aan een assistent of aan<br />

zijn school”, vertelt de Brusselse galeriehouder<br />

Thibaut Wolvesperges.<br />

“Je kunt een schets niet altijd toeschrijven<br />

aan één specifieke kunstenaar. Je moet vertrouwen<br />

op je instinct, en dat is waar het<br />

bij verzamelen om gaat”, lacht Job Ubbens,<br />

verzamelaar en handelaar uit Bussum. De<br />

marktprijzen lopen dan ook sterk uiteen.<br />

“Je kunt een schets kopen voor vijfhonderd<br />

euro, maar een andere kan makkelijk<br />

vijftigduizend euro kosten”, weet hij. “Alles<br />

hangt af van de naam van de kunstenaar,<br />

het thema, de behandeling ervan, de afwerking<br />

en de gevoeligheden van de markt.”<br />

Een van Ubbens’ favoriete kunstenaars is<br />

de Brit Thomas Jones (1742-1803), die aan<br />

het einde van de 18e eeuw verschillende<br />

keren naar Italië en andere landen in Zuid-<br />

Europa reisde. Met olieverf op papier schilderde<br />

hij op bijzonder geraffineerde wijze<br />

het patina en de materialen van de muren<br />

van de steden onder de mediterrane zon.<br />

Die werken werden nooit tentoongesteld<br />

maar zijn tegenwoordig wel bijzonder in<br />

trek bij verzamelaars. Sommige kun je al op<br />

de kop tikken voor € 60.000 tot 80.000, maar<br />

een schets als View of the Temple of Diana,<br />

Nemi ging in 2005 bij Christie’s van de hand<br />

voor £ 187.200 (€ 279.600). De tentoonstelling<br />

Mehr Licht in het Museum Kunstpalast,<br />

in Düsseldorf, presenteert werken<br />

van kunstenaars van lokale scholen uit de<br />

periode van de romantiek, maar ook van<br />

Caspar David Friedrich en Camille Corot,<br />

kunstenaars die schetsen maakten met<br />

olieverf, waarin ze een nieuwe kijk op de<br />

natuur boden. Deze werken waren a priori<br />

niet bestemd voor de ogen van het grote<br />

publiek en werden meestal pas een of twee<br />

eeuwen na de dood van de schilder voor<br />

het eerst tentoongesteld. Ook al hebben ze<br />

de status van ‘schetsen’, toch zien we ze nu<br />

als volwaardige kunstwerken. Als kostbare<br />

herinneringen aan bijzondere momenten<br />

die de kunstenaar heeft willen vatten.<br />

BEZOEKEN<br />

Mehr Licht. Die Befreiung der Natur<br />

Museum Kunstpalast<br />

Düsseldorf<br />

www.kunstpalast.de<br />

08-02 t/m 07-05<br />

45

De wandelstok<br />

Zoveel meer dan een steun<br />

Eigenlijk is een eenvoudige<br />

stok, opgeraapt langs de weg, al<br />

genoeg om te dienen als steun bij<br />

het wandelen. Waarom heeft de<br />

mens in de loop der eeuwen dan<br />

zoveel wandelstokken gemaakt<br />

en waarom zijn ze nog steeds zo<br />

populair? Wellicht omdat de mens<br />

eenvoudige hulpmiddelen altijd<br />

al heeft versierd met symbolen,<br />

bijvoorbeeld van macht of rijkdom.<br />

Of gewoon om de eigen identiteit<br />

wat kracht bij te zetten. Altijd is er<br />

wel een reden.<br />

TEKST: ANNE HUSTACHE<br />

zijn<br />

tijdloos. De eerste<br />

wandelstok is wellicht<br />

“Wandelstokken<br />

spontaan uitgevonden,<br />

toen de mens een gebroken tak oppikte<br />

en begreep dat hij daar iets mee kon<br />

doen”, schreef de Franse journalist Pierre<br />

Faveton in 1988. Dit specifieke object werd<br />

dus al in de verre oertijd gebruikt, en wel<br />

voor diverse doeleinden: steun bieden bij<br />

het gaan, een kudde dieren voortjagen,<br />

maar ook om zich te verdedigen. Al snel<br />

werden die stokken versierd en kregen<br />

ze andere, symbolische functies. De staf<br />

vertegenwoordigt het gezag, de sociale<br />

rang, het behoren tot een groep. Hij werd<br />

al vermeld in de Grieks-Romeinse oudheid<br />

en in de Bijbel. In de middeleeuwen werd<br />

deze stok in de schaduw gesteld door het<br />

zwaard en de bisschopsstaf, maar hij bleef<br />

wel een trouwe metgezel van pelgrims<br />

op hun lange tochten. In de renaissance<br />

kwam hij weer in de mode en groeide uit<br />

tot een accessoire met een steeds luxueuzere<br />

versiering, eerder voorbehouden aan<br />

de adel. Na de Franse Revolutie kwam het<br />

tot een democratisering van de wandelstok.<br />

In de loop van de 19e eeuw had je ze<br />

te kust en te keur. De systeemstok maakte<br />

toen furore en werd het voorwerp van<br />

ongebreidelde verbeelding, gepaard aan<br />

een zekere vakkennis. De belle époque was<br />

de gouden tijd voor wandelstokken: voor<br />

een man was het toen even onbetamelijk<br />

om zonder wandelstok te flaneren als<br />

voor een vrouw om buiten geen hoed te<br />

dragen. Aan het einde van de jaren twintig<br />

raakte de wandelstok echter op z’n retour,<br />

wellicht door de opkomst van de auto en<br />

andere moderne snufjes.<br />

LEZEN<br />

Pierre Faveton, Les Cannes, C. Massin, Parijs,<br />

1988, ISBN: 2707201324.<br />

Vernedering<br />

ca. 1345 v.C.<br />

Was Toetanchamon de eerste grote verzamelaar van wandelstokken?<br />

In zijn graf werden liefst 130 exemplaren aangetroffen!<br />

De jonge farao had een klompvoet en moet er dus zeker verschillende<br />

hebben gebruikt als steun bij het lopen. Andere, zoals dit<br />

exemplaar, werden waarschijnlijk vervaardigd voor gebruik bij<br />

bepaalde ceremonies. De knop heeft de vorm van een gebogen<br />

Nubiër, een van de erfvijanden van het Egyptische rijk. Nam de<br />

farao deel aan een specifieke ceremonie, dan was de hand die hij<br />

legde op deze Nubiër voor iedereen een teken van dominantie.<br />

Dit gebaar liet aan duidelijkheid niets te wensen over: Egypte<br />

wilde vijandige volkeren maar wat graag vernederen.<br />

Wandelstaf van Toetanchamon, met Nubische gevangene op de knop,<br />

Egypte, zilver, ebbenhout, 140 cm lang. Caïro, Egyptisch Museum. Foto: Kenneth<br />

Garrett.<br />

46

Exotisch<br />

18e eeuw<br />

Porselein, van Sèvres tot Meissen, was in de 18e en 19e eeuw een van de<br />

favoriete materialen voor de knoppen van wandelstokken, of het nu een<br />

knop van het type ‘milord’ was dan wel een ‘stevige greep’. Vaak waren<br />

ze versierd met bloemen of taferelen, onder meer geïnspireerd door het<br />

oeuvre van Watteau. De knop had soms de vorm van een knappe vrouw<br />

of, zoals hier, van een buitenlands personage. Deze sierlijke wandelstok<br />

belichaamt de zwier en de hang naar het exotische van de 18e eeuw. Hier<br />

heeft het uiteinde van de van porselein uit Limoges vervaardigde knop de<br />

vorm van een kale, wellicht Chinese man. Verder is een en ander versierd<br />

met gestileerde bloemen en lofwerk. De achterkant van de knop bevat een<br />

tekening en een inscriptie, waarin ‘knop’ wordt geassocieerd met ‘vruchtbaar’.<br />

Een guitige knipoog? De stok zelf is versierd met verschillende fijn<br />

uitgewerkte taferelen.<br />

Wandelstok met knop, Frankrijk, hout en zacht porselein uit Limoges, 88 cm lang.<br />

Limoges, Musée National Adrien Dubouché, inv. ADL 1128.<br />

Muzikale eenhoorn<br />

ca. 1750-1758<br />

Deze wandelstok is een zeldzaamheid, zowel door het materiaal waaruit hij bestaat<br />

als door zijn functie. Hij is immers gesneden uit de tand van een narwal, ook wel<br />

eenhoornvis genoemd. Zo’n tand was vroeger zeer gewild. Men dacht dat het ging om<br />

de hoorn van een eenhoorn. Soms kostte dit materiaal zelfs verschillende keren meer<br />

dan goud! De bovenkant van dit object is gesneden in de vorm van een fluit, terwijl<br />

de onderkant de vorm van een hobo heeft. Een en ander is te danken aan Georg Heinrich<br />

Scherer, het beroemdste lid van een familie van fabrikanten van muziekinstrumenten,<br />

met name blaasinstrumenten. Een van zijn klanten was niemand minder<br />

dan Frederik de Grote. De koning, die zelf fluit speelde, was geïnteresseerd in de<br />

akoestische eigenschappen van de diverse materialen. Vandaar de keuze voor deze<br />

narwaltand. Tegenwoordig bestaan wereldwijd nog slechts twee van dergelijke wandelstokken.<br />

De andere bevindt zich in het Hessisches Landesmuseum Darmstadt.<br />

Georg Heinrich Scherer, wandelstok met fluit en hobo, Duitsland, narwaltand, ivoor, verguld brons,<br />

107,5 cm lang. New York, The Metropolitan Museum of Art, inv. 2006.86a-c.<br />

Multifunctioneel<br />

eind 18e eeuw<br />

Wandelstokken rangschikken per type is echt geen sinecure. De meeste oude modellen<br />

hebben immers een dubbele functie, bijvoorbeeld als steun bij het gaan en als wapen<br />

bij dreigend gevaar. De systeemstok is weer anders: het is nog altijd een wandelsteun,<br />

maar heeft ook nog een andere, soms verborgen, functie, zoals zonnewijzer, schrijfgerei,<br />

degen of vuurwapen. De lijst is lang. Deze wandelstok met thermometer is uitzonderlijk,<br />

want voorzien van een systeem waarmee de eigenaar wellicht de grondtemperatuur kon<br />

meten. Bij het openen van de schacht zie je het volgende opschrift: ‘draagbare thermometer<br />

uitgevonden door burger Régnier’. Het uiteinde van de wandelstok is hol en er zijn<br />

verschillende gaten in geboord.<br />

Wandelstok met thermometer, Frankrijk, 19e eeuw, hout, messing. Brussel, collectie Daniel Traube.<br />

47

Toverstok<br />

1834<br />

Joachim Le Cointe, wandelstok ‘Honoré de Balzac’<br />

of ‘met turkooizen’, Parijs, goud en turkooizen,<br />

90 cm lang. Saché, Musée Balzac.<br />

In de 19e eeuw ging niemand in Parijs naar<br />

de schouwburg zonder wandelstok, en al<br />

zeker Honoré de Balzac (1799-1850) niet.<br />

In 1834 werd hij succesvol en dat succes<br />

wilde hij graag in de kijker zetten met<br />

een fraaie stok. Dus kocht hij een duur<br />

exemplaar van 700 frank bij edelsmid Le<br />

Cointe. Het was een extravagante stok,<br />

langer dan normaal, met een geciseleerde<br />

gouden knop, versierd met het wapen van<br />

de familie Balzac d’Entraigues, een familie<br />

die echter niets te maken had met de<br />

zijne … De knop was verder versierd met<br />

ingezette turkooizen, doorgaans geassocieerd<br />

met jonge dames. De eraan bevestigde<br />

kettinkjes komen van een sautoir<br />

toebehorend aan zijn minnares, Madame<br />

Hanska. Als kers op de taart is de knop ook<br />

voorzien van een klep, met daaronder een<br />

holte waarin de schrijver een haarlok van<br />

zijn geliefde bewaarde. Deze wandelstok,<br />

die een contrast vormde met de geraffineerde<br />

objecten gebruikt door dandy’s,<br />

kon natuurlijk rekenen op de spot van de<br />

toenmalige karikaturisten. In 1836 schreef<br />

de Franse auteur Delphine de Girardin<br />

in haar roman La Canne de M. De Balzac<br />

dat dit accessoire degene die het in zijn<br />

linkerhand droeg onzichtbaar maakte …<br />

Een toverstok dus, in zekere zin, waardoor<br />

de eigenaar kon binnenglippen in het<br />

dagelijks leven van zijn personages, hen<br />

kon observeren en er zo stof kon uit putten<br />

voor zijn romans. Hoe kun je anders de<br />

psychologische complexiteit en coherentie<br />

van die personages verklaren?<br />

Troost na het front<br />

eind 19e eeuw<br />

Jongemannen die hun militaire dienst moesten vervullen,<br />

kochten traditiegetrouw vóór hun vertrek een stok van geblazen<br />

glas, versierd met drie gekleurde linten (rood, wit en blauw<br />

– de Franse driekleur), om die te schenken aan hun familie.<br />

Het object was gevuld met alcohol en hermetisch afgesloten<br />

met een leren dop, beschermd door was. Het werd opgehangen<br />

aan een muur in huis, geduldig wachtend op de terugkeer<br />

van de dienstplichtige. Bij die terugkeer werd de dop verwijderd<br />

en werd er vrolijk getoost. Treurig genoeg zijn sommige<br />

bewaard gebleven stokken nog intact en dus nooit gebruikt.<br />

Wandelstok van een dienstplichtige, Frankrijk, polychroom glas, 100 cm lang.<br />

© Antiques de Laval. € 215.<br />

Bekvechten<br />

begin 20e eeuw<br />

Wandelstok in art-nouveaustijl, Italië, nieuwzilver, zilver 800/1000, ebbenhout,<br />

metalen basisring, 90 cm lang. © Bellami Fine Art.<br />

De art nouveau kwam tot bloei in Frankrijk omstreeks 1900. Voor<br />

fabrikanten van wandelstokken betekende die stijl een onuitputtelijke<br />

bron van thema’s die bijzonder populair waren op het hoogtepunt<br />

van de wandelstokmode. Neem de natuur, de golvende lijnen<br />

ontleend aan planten of vrouwen met een weelderige haardos. Dit<br />

exemplaar versierde de edelsmid met een pauw en een haan, die<br />

elkaar zachtjes in de bek bijten, op een bed van bloemetjes. Indien<br />

dit tafereel niet louter esthetisch bedoeld is, wat is dan de betekenis<br />

ervan? De veren van de haan zijn opgerold, als een laken gewikkeld<br />

rond een bed, terwijl de pauw zijn klassieke trotse houding laat<br />

varen. Deze wandelstok is een verbluffend staaltje van het raffinement<br />

van de exemplaren met zilveren knop vervaardigd in de belle<br />

époque.<br />

48

Op vlinderjacht<br />

ca. 1900<br />

In de 18e en 19e eeuw werden meer dan 1500 octrooien<br />

aangevraagd voor wandelstoksystemen. Dat ging dan om<br />

stokken met dobbelstenen, poederdozen, aanstekers, een<br />

uurwerk of zelfs doktersgerei. Al die combinaties waren de<br />

vrucht van vindingrijke geesten. Ze behoren tot de meest<br />

fascinerende en gewilde wandelstokken. De hier afgebeelde<br />

stok was bestemd voor verzamelaars van vlinders.<br />

Hij getuigt van het praktische vernuft van de fabrikanten.<br />

Ze moesten immers al die accessoires in de dunne schacht<br />

van de wandelstok zien te krijgen. Technisch gezien een<br />

hele uitdaging!<br />

Systeemstok voor verzamelaar van vlinders, hout. Privécollectie.<br />

Edel werk<br />

1996<br />

Siegfried De Buck (°1949) is internationaal befaamd als ontwerper<br />

van hedendaagse juwelen. Zijn objecten zijn evenwel minder bekend.<br />

Zoals een heel eigen versie van de wandelstok Milord (ook Crimson<br />

genoemd). Het voorwerp geeft op treffende wijze gestalte aan de<br />

filosofie van deze liefhebber van fraaie materialen, creatieve vormen<br />

en vakkennis, die langzaam de dingen tot leven brengen. De Crimson<br />

is vervaardigd van edele materialen, met een sober profiel. Duidelijk<br />

zichtbaar is het kleine deksel, met daaronder een holte, waar iedereen<br />

zijn geheim in kwijt kan. Behalve de Crimson heeft de edelsmid<br />

nog andere wandelstokken gecreëerd. Hij gelooft rotsvast in de<br />

charme van objecten die een stuk van onze identiteit verraden. Een<br />

kwaliteit om te koesteren.<br />

Siegfried De Buck, wandelstok Crimson, Gent, hout en zilver. Antwerpen,<br />

DIVA, inv. S2005/5.<br />

Een klasse apart<br />

1997<br />

In de 18e eeuw verwierf de familie Jacquet-Droz, afkomstig uit La Chaux-de-<br />

Fonds, internationale faam met haar klokken, horloges en automaten. Maar<br />

begin jaren negentig van vorige eeuw raakte de firma in de problemen. In 2000<br />

werd ze opgenomen in de Swatch Group. Deze wandelstok met uurwerk dateert<br />

van 1997. Hij getuigt van de vakkennis en het technische meesterschap die nog<br />

steeds aanwezig zijn in het bedrijf, ondanks de moeilijke jaren. De knop van goud<br />

en doorschijnend blauw email is bezet met robijnen, turkooizen en parels. Een<br />

discrete opening van toermalijn, voorzien van diamanten, toont de wijzerplaat<br />

van het uurwerk, met een wijzer van blauw gemaakt staal. De wandelstok bevat<br />

ook een balpen van geguillocheerd goud.<br />

Wandelstok met skelethorloge van Jacquet Droze, goud, amaranthout, email, robijnen, turkooizen,<br />

parels, diamant, blauw gemaakt staal. Artcurial, Monaco, 30-07-2007. © Artcurial € 11.772.<br />

49

Rombouts<br />

Meester tussen Caravaggio en Rubens<br />

Theodoor Rombouts. Allegorie van het Schepengerecht van Gedele, 1627–28, olieverf op doek. Museum voor Schone Kunsten Gent.<br />

50

Het hoogtepunt van het feestjaar<br />

rond het 225-jarig bestaan<br />

van het Museum voor Schone<br />

Kunsten in Gent (MSK) is<br />

ongetwijfeld de internationale<br />

bruikleententoonstelling Theodoor<br />

Rombouts. Virtuoos van het Vlaamse<br />

caravaggisme. Zijn meesterstuk<br />

Allegorie van het Schepengerecht<br />

van Gedele kreeg in 2007 een<br />

onderkomen in het museum.<br />

TEKST: MATTHIAS DEPOORTER<br />

Theodoor Rombouts (1597-1637)<br />

is geen klinkende naam. Curator<br />

van de tentoonstelling Frederica<br />

Van Dam opent dan ook haar essay<br />

in de catalogus over deze Antwerpse<br />

caravaggist met een citaat van Max<br />

Rooses: ‘De Antwerpse meester voor wie<br />

het nageslacht het onrechtvaardigst was<br />

geweest’ en die ‘het minst verkreeg van<br />

den roem, waar hij aanspraak op mocht<br />

maken.’ Daarmee vatte Rooses Rombouts’<br />

reputatie in 1879 samen. Bijna anderhalve<br />

eeuw later geldt die typering nog altijd. De<br />

tentoonstelling moet dat vertekende beeld<br />

bijstellen en nieuwe zuurstof geven aan<br />

het onderzoek.<br />

De link met Gent en het museum is niet<br />

vergezocht. Rombouts vervaardigde fraai<br />

werk voor de stad, waaronder zijn monumentale<br />

Allegorie van het Schepengerecht<br />

van Gedele, dat tot de pronkstukken van<br />

het museum behoort. De allereerste oude<br />

meester die men aankocht was overigens<br />

Rombouts’ Allegorie van de vijf zintuigen,<br />

een opdracht voor zijn Gentse mecenas,<br />

bisschop Antoon Triest (1577–1657).<br />

Rombouts behoort tot de tweede generatie<br />

van caravaggisten. Zij werden vooral onrechtstreeks<br />

beïnvloed door het wispelturige<br />

genie uit Lombardije, met name door zijn<br />

belangrijkste Italiaanse navolger, Bartolomeo<br />

Manfredi (1582–1622). Rombouts trok<br />

in 1616 naar Italië, stal er met zijn ogen en<br />

werd, terug in Antwerpen, de belangrijkste<br />

schilder van moralistische genretefarelen<br />

met caravaggistische esthetica: compacte<br />

settings in landschapsformaat, chiaroscuro<br />

uitgelokt door een verborgen lichtbron,<br />

personages afgebeeld tot aan hun middel,<br />

dramatische close-ups van karakterkoppen,<br />

een portie pathos en theatrale kostumering.<br />

Met name muzikanten met een luit of teorbe<br />

wist hij pakkend neer te zetten.<br />

RUBENS ALS LEIDRAAD<br />

Van de relatief jonggestorven Rombouts<br />

zijn vandaag slechts een veertigtal schilderijen<br />

bekend. Hij was twintig jaar jonger<br />

dan Peter Paul Rubens (1577-1640) en dat<br />

gegeven speelde hem parten tijdens zijn<br />

leven, maar ook bij de receptie van zijn<br />

oeuvre. Hoewel het caravaggisme een internationaal<br />

fenomeen was, met bijvoorbeeld<br />

in de Noordelijke Nederlanden sterren als<br />

Dirck van Baburen, Gerard van Honthorst<br />

en Hendrick ter Brugghen, lag de situatie in<br />

de Zuidelijke Nederlanden anders. Gerard<br />

Het caravaggisme<br />

kende slechts<br />

een korte<br />

bloeiperiode<br />

en werd door<br />

critici lange tijd<br />

stiefmoederlijk<br />

behandeld.<br />

Seghers (1591-1651) verklaarde naar verluidt<br />

dat hij zich genoodzaakt zag om zijn<br />

stijl aan die van Rubens aan te passen omdat<br />

zijn klanten dit wensten. Kunstenaars,<br />

kopers, maar ook vroege en latere kunstenaarsbiografen<br />

staarden zich blind op Rubens<br />

en Anthony van Dyck, waardoor het<br />

caravaggisme van Rombouts en confraters<br />

slechts een korte bloeiperiode kende en in<br />

de receptie lange tijd stiefmoederlijk behandeld<br />

werd. Een aantal kunsthistorici liep<br />

niet hoog op met Rombouts’ genretaferelen<br />

en stuurde het niet-gefundeerde verhaal de<br />

wereld in als zou hij stikjaloers geweest zijn<br />

op het succes van superster Rubens.<br />

MAGNUM OPUS<br />

Naast zijn populaire genrevoorstellingen is<br />

van Rombouts een beperkt aantal allegorieën<br />

en religieuze voorstellingen overgeleverd.<br />

Het bijzonder forse Allegorie van het<br />

Schepengerecht van Gedele – zijn grootste<br />

werk – brengt bijna alle kenmerken samen<br />

van zijn schilderkunst. In april 1628, na een<br />

jaar arbeiden en net voor de afgesproken leverdatum,<br />

voltooide hij het schilderij op ‘matrasdoek’<br />

met visgraatmotief, dat omwille<br />

van de stevigheid gebruikt werd voor werk<br />

van monumentale grootte. Het kreeg een<br />

plaats in het stadhuis als schoorsteenstuk in<br />

de schepenkamer van Gedele, een voorloper<br />

van het huidige vredegerecht en kaderend<br />

binnen de representatiepolitiek van de stad.<br />

Vooral in het onderste plan van het schilderij<br />

maakt Rombouts indruk met zijn<br />

persoonlijke verwerking van het naturalistische<br />

caravaggisme en daarbij haalt hij<br />

alles uit de kast. Figuren zitten of liggen, zijn<br />

feestelijk gekostumeerd, hebben een theatrale<br />

pose aangenomen of kijken onbewogen<br />

toe, zoals de robuuste hellebaardier in<br />

profiel met glimmende helm. De volleerde<br />

figuurschilder bewijst met de personificatie<br />

van de rivier de Schelde dat een naakt,<br />

robuust mannenlijf geen probleem oplevert.<br />

Zijn mogelijke leertijd bij Abraham Janssens<br />

(1575–1632) wordt hier wel heel tastbaar. De<br />

bedaarde repoussoirfiguur stuwt onze blik<br />

verder de hoogte in. Al even sturend zijn de<br />

handgebaren en de kijkrichting van de hoofden<br />

van de andere figuren, zodat onze blik<br />

links en rechts afdwaalt om uiteindelijk via<br />

de trap tot het kernthema te komen.<br />

Het bovenste plan is anders van toon en stijl,<br />

met in het midden, onder een baldakijn, de<br />

Maagd van Gent. Zij is de verpersoonlijking<br />

van de stad met een leeuw als teken van<br />

rechtvaardigheid. De acht schepenen van<br />

Gedele met attributen die verwijzen naar<br />

de rechtspraak flankeren haar op de treden.<br />

Daaronder verpersoonlijken drie vrouwen<br />

kardinale deugden: Fortitudo, Prudentia en<br />

Temperantia. Anders dan in zijn genrevoorstellingen<br />

heeft de kunstenaar het decor<br />

uitgewerkt. Antiquiserende architectuur en<br />

beeldhouwkunst zorgen voor een classicistisch<br />

tegenwicht bij het aardse caravaggisme<br />

onderaan. Dat wijst op een kunstenaar<br />

met persoonlijkheid die het sterotiepe beeld<br />

van de genreschilder kon overstijgen. In<br />

1630 kwam zijn ouderlijke huis, Den Leecktap<br />

aan de Meir, in zijn bezit. Het Romboutsatelier<br />

liep op volle toerental, maar de motor<br />

stokte in 1637 toen de kunstenaar overleed.<br />

BEZOEKEN<br />

Theodoor Rombouts. Virtuoos van het<br />

Vlaamse caravaggisme<br />

MSK, Gent<br />

www.mskgent.be<br />

t/m 23-04<br />

51

Lucien Clergue, Picasso à La Californie, Cannes, 1955. © Lucien Clergue.<br />

52

Vijftig jaar<br />

na Picasso<br />

De mythe voorbij<br />

In <strong>2023</strong> wordt overal ter wereld<br />

de vijftigste verjaardag van het<br />

overlijden van Pablo Picasso<br />

herdacht met maar liefst vijftig<br />

tentoonstellingen. Een nieuwe<br />

generatie leert de grootste<br />

kunstenaar van de 20e eeuw<br />

kennen en stelt 21e-eeuwse vragen<br />

bij de Picasso-mythe. Kunnen we<br />

de kunst los zien van de kunstenaar<br />

en zijn cultus?<br />

TEKST: CELINE DE GEEST<br />

In de halve eeuw sinds zijn dood is<br />

er geen moment geweest waarop er<br />

géén Picasso-expositie liep. Maar <strong>2023</strong><br />

wordt een speciaal jaar, want culturele<br />

instellingen in Europa en de VS organiseren<br />

Celebrating Picasso 1973-<strong>2023</strong>: vijftig<br />

tentoonstellingen en evenementen rond de<br />

carrière van de Spaanse meester. In Europa<br />

is het programma onder meer gevuld met<br />

de exposities Picasso – El Greco in Kunstmuseum<br />

Basel, Picasso: Matter and Body<br />

in het Guggenheim Bilbao, Miró – Picasso<br />

in Museu Picasso en Fundació Joan Miró<br />

in Barcelona, Picasso & Abstraction in het<br />

Museum voor Schone Kunsten in Brussel<br />

en Célébration Picasso, onder de artistieke<br />

leiding van Paul Smith, in het Musée<br />

national Picasso-Paris. In de Verenigde<br />

Staten doet het MoMA mee met Picasso<br />

in Fontainebleau, het Metropolitan met<br />

Picasso: A Cubist Commission in Brooklyn,<br />

het Guggenheim met Young Picasso in Paris<br />

en het Cincinnati Art Museum met Picasso<br />

Landscapes: Out of Bounds.<br />

Na vijftig jaar lijkt het moeilijk om nog echt<br />

verrassende invalhoeken te vinden voor<br />

een Picasso-tentoonstelling. Maar in het<br />

Brooklyn Museum in New York wordt radicaal<br />

afgeweken van de bewandelde paden.<br />

Het museum wil ingaan op enkele van de<br />

boeiende vragen die jonge, diverse museumbezoekers<br />

zich steeds vaker stellen over<br />

concepten zoals mannelijkheid, misogynie<br />

en het ‘genie’ in de kunst. Een complexe,<br />

gemythologiseerde figuur als Picasso vormt<br />

de perfecte casus. De Picasso-tentoon-<br />

De Picassotentoonstelling<br />

in<br />

Brooklyn bekijkt<br />

zijn praktijk en<br />

persona door een<br />

feministische lens.<br />

stelling in Brooklyn bekijkt zijn praktijk en<br />

persona door een feministische lens. Het<br />

project is een samenwerking tussen curatoren<br />

Lisa Small en Catherine Morris en<br />

Hannah Gadsby, de bekroonde Australische<br />

stand-upcomedian en kunsthistoricus.<br />

THE MALE GAZE<br />

“I fucking hate Picasso!”, brult Hannah<br />

Gadsby in haar veelbesproken show Nanette,<br />

sinds 2018 door miljoenen gezien<br />

op Netflix. “Hij sliep met een minderjarig<br />

meisje, en daar stopt het voor mij. Ik ben<br />

niet in hem geïnteresseerd”, verklaart ze. De<br />

stand-upcomedian verwijst naar de relatie<br />

die Picasso op 45-jarige leeftijd begon met<br />

Marie-Thérèse Walter, toen 17 jaar oud.<br />

Gadsby vervolgt: “Picasso vond het een<br />

perfecte situatie. ‘Ik was in de bloei van mijn<br />

leven, zij was in de bloei van haar leven’, zei<br />

hij. Ik las dat toen ik zeventien was. Weet<br />

je hoe akelig dat voelde? Ik haat hem, maar<br />

dat mag niet.” Op ironische toon imiteert<br />

ze de Picasso-verdedigers: “‘Maar hij heeft<br />

53

Pablo Picasso, Figuur, 21 november 1948, vetkrijt, frottis,<br />

inkt en krabber op zink, afdruk door Mourlot op velijnpapier,<br />

66,1 × 50,4 cm. © Musée national Picasso-Paris,<br />

inbetalinggeving Pablo Picasso, 1979.<br />

Pablo Picasso, Naakt met een boeket irissen en een spiegel, 1934. © Succession Picasso Sabam Belgium<br />

2022. © RMN-Grand Palais (Musée national Picasso-Paris). Foto: Mathieu Rabeau.<br />

‘Zullen we Picasso’s<br />

naam van zijn<br />

schilderijen halen en<br />

kijken hoeveel ze nog<br />

waard zijn op een<br />

veiling? Geen cent’<br />

HANNAH GADSBY<br />

het kubisme uitgevonden!’ Begrijp mij niet<br />

verkeerd, het kubisme is inderdaad belangrijk.<br />

Picasso introduceerde een veelheid aan<br />

perspectieven in de kunst. Maar was ook<br />

maar één van die perspectieven dat van<br />

een vrouw?” Wanneer ze het heeft over de<br />

scheiding van de kunstenaar en zijn kunst,<br />

dat andere argument van de Picasso-verdediger,<br />

voegt ze eraan toe: “Oké, laten we het<br />

proberen. Zullen we Picasso’s naam van zijn<br />

schilderijen halen en kijken hoeveel ze nog<br />

waard zijn op een veiling? Geen cent.”<br />

De kunstenaar van de kunst scheiden is<br />

niet eenvoudig als het over Picasso gaat.<br />

Een belangrijk onderdeel van de Picassomythe<br />

zijn immers de vrouwen die zijn<br />

leven kleurden, van de blauwe en de roze<br />

periode tot nog lang daarna. Vaak worden<br />

de verschillende periodes in het oeuvre van<br />

Picasso zelfs afgebakend aan de hand van<br />

deze vrouwen. Olga Khokhlova, Marie-<br />

Thérèse Walter, Dora Maar, Françoise<br />

Gilot en Jacqueline Roque: het zijn maar<br />

enkele van de muzen die hem inspireerden<br />

en die hij onlosmakelijk met de kunstgeschiedenis<br />

verbond. Picasso bouwde zijn<br />

persona bewust op rond zijn partners, en<br />

de kunsthistorici volgden zijn voorbeeld.<br />

Maar de manier waarop naar zo’n persona<br />

gekeken wordt lijkt nu, in het kielzog van<br />

de MeToo-beweging en de genderstudies,<br />

enige nuance te krijgen.<br />

Journalist Arianna Huffington, oprichter<br />

van The Huffington Post, ging hen al voor<br />

in 1989. In haar boek Picasso: Creator and<br />

Destroyer beschrijft ze de kunstenaar als<br />

een geplaagd, gebrekkig genie, sadistisch en<br />

onbetrouwbaar, en als een vrouwenhater<br />

die zijn vrouwen en minnaressen kwelde.<br />

Een van de geïnterviewden is de kunstenaar<br />

Françoise Gilot, die Picasso leerde kennen<br />

toen hij 61 jaar oud was en zij 21. Ze waren<br />

tien jaar lang samen en kregen twee kinderen,<br />

Claude en Paloma. Toen Gilot Picasso<br />

verliet, vroeg hij alle kunsthandelaren die hij<br />

kende om haar kunst niet te verkopen. In<br />

1964, elf jaar na hun scheiding, schreef Gilot<br />

Life with Picasso, een onthullend portret dat<br />

ondanks Picasso’s poging om de publicatie<br />

ervan tegen te houden een bestseller werd.<br />

Vanaf dat moment moest iedereen die bevriend<br />

wilde zijn met Picasso, of toegelaten<br />

wilde worden tot zijn atelier, Françoises<br />

boek afkeuren. Hij weigerde na de publicatie<br />

ook om hun kinderen ooit nog te zien.<br />

De opbrengst van het boek werd besteed<br />

aan de rechtszaak van Claude en Paloma<br />

om de wettelijke erfgenamen van Picasso te<br />

worden.<br />

54

WEDERZIJDSE MUZEN<br />

De getuigenissen van Françoise hebben<br />

de Picasso-mania echter niet afgeremd.<br />

Zijn duizenden werken zijn over de hele<br />

wereld verspreid, ze vormen het absolute<br />

hoogtepunt van heel wat particuliere en<br />

openbare collecties. Toch is een aantal<br />

musea door de jaren heen gestopt met<br />

het kritiekloos voorstellen van Picasso<br />

en andere grote kunstenaars als louter<br />

artistieke genieën: haast bovenmenselijk<br />

getalenteerde enkelingen met een goddelijke<br />

inspiratie en een totale toewijding aan<br />

de kunst, hetgeen een vreselijk karakter<br />

toelaat of misschien zelfs vereist. In plaats<br />

daarvan komen tentoonstellingen die aandacht<br />

hebben voor de maatschappelijke<br />

context van zulke kunstenaars en voor het<br />

grote belang van samenwerkingen in de<br />

kunst. Met de recente tentoonstelling Lee<br />

Miller and Picasso bijvoorbeeld verdraaide<br />

de Britse galerie Newlands House de dominante<br />

verhalen over de Spaanse schilder<br />

en zijn vrouwelijke modellen door Picasso<br />

te presenteren als de muze van Miller. De<br />

fotograaf en oorlogscorrespondent Lee<br />

Miller ontmoette Picasso voor het eerst in<br />

de zomer van 1937, tijdens een vakantie<br />

in Zuid-Frankrijk, waarna hij zes kleurrijke<br />

portretten van haar schilderde. Maar<br />

Picasso werd ook een belangrijke muze<br />

voor Miller, die hem in de daaropvolgende<br />

jaren meer dan duizend keer fotografeerde.<br />

Veel van haar foto’s tonen Picasso als<br />

man en vader, maar ook als kunstenaar.<br />

Miller kreeg toegang tot Picasso’s studio,<br />

een voorrecht dat alleen aan de mensen<br />

in zijn naaste omgeving werd verleend.<br />

Haar beelden van het atelier sluiten aan bij<br />

de manier waarop Picasso die plaats zelf<br />

weergaf in schilderijen: een heilige ruimte<br />

waar hij, de meester, aan magie deed.<br />

Hoe verder de afstand van Europa, hoe<br />

kritischer zijn persoon bekeken wordt, lijkt<br />

het wel.<br />

In 2018 toonde een reizende tentoonstelling<br />

in Australië de Suite Vollard, een serie<br />

van honderd etsen die Picasso tussen<br />

1930 en 1937 maakte en vernoemde naar<br />

de kunsthandelaar die de opdracht gaf,<br />

Ambroise Vollard. Deze prenten bevinden<br />

zich onder meer in de collecties van het<br />

MoMA en het British Museum en behoren<br />

volgens velen tot Picasso’s beste grafische<br />

werk. Ze tonen de Minotaurus als<br />

verkrachter en de beeldhouwer Pygmalion,<br />

geobsedeerd door zijn model met de<br />

gelaatstrekken van Marie-Thérèse Walter.<br />

De tentoonstelling werd gekaderd door<br />

Arianna Huffington beschrijft Picasso<br />

als een geplaagd, gebrekkig genie en<br />

een vrouwenhater die zijn vrouwen en<br />

minnaressen kwelde.<br />

een statement van het museum met de<br />

titel Picasso and #MeToo, en een leeslijst.<br />

Op de lijst staan artikelen die ingaan op<br />

de weergave van machtsverhoudingen in<br />

Picasso’s kunst, door sommigen gezien als<br />

een uiting van misogynie, terwijl anderen<br />

Picasso’s werk minder letterlijk interpreteren<br />

en een nauwkeurige analyse bieden<br />

van zijn gelaagde kunst.<br />

DOOR DE GENDERBRIL<br />

In Parijs, het tweede thuis van de kunstenaar,<br />

lijkt de lezing van Picasso door een<br />

genderbril gevoeliger te liggen. Toen journalist<br />

Julie Beauzac in een populaire podcast<br />

vraagtekens plaatste bij wat zij ‘Picasso’s<br />

esthetisering van seksistisch en seksueel geweld’<br />

noemde, en bij ‘de manier waarop de<br />

kunstgeschiedenis is georganiseerd in een<br />

Pablo Picasso, L'Acrobate, 1930, olieverf op doek, 162 x 130 cm. Musée national PicassoParis. © RMN-Grand<br />

Palais (Musée national Picasso-Paris) / Adrien Didierjean © Succession Picasso - SOCAN.<br />

55

Picasso bouwde zijn<br />

persona bewust op<br />

rond zijn partners,<br />

en de kunsthistorici<br />

volgden zijn<br />

voorbeeld. Maar hoe<br />

nu naar zo’n persona<br />

gekeken wordt lijkt,<br />

na MeToo, enige<br />

nuance te krijgen.<br />

jongensclub, hoe de maatschappij genieën<br />

fabriceert, en de straffeloosheid die wordt<br />

toegekend aan machtige mannen’, werd<br />

haar boodschap niet overal warm onthaald.<br />

Gevraagd om een reactie door het Franse<br />

persbureau AFP noemde Cécile Debray,<br />

directeur van het Musée national Picasso-<br />

Paris, de podcast ‘een aanval, des te gewelddadiger<br />

omdat Picasso de beroemdste en<br />

populairste figuur van de moderne kunst<br />

is. Een idool dat neergehaald moet worden’.<br />

Later nuanceerde ze haar standpunt: “Het<br />

is belangrijk dat het museum een historiografische<br />

benadering kiest die de nodige<br />

afstand bewaart tot de debatten over Picasso’s<br />

verhouding tot vrouwen en tegelijk de<br />

‘Picassomythe’ probeert te deconstrueren.<br />

Dat willen we doen door een onderscheid<br />

te maken tussen bewezen en verzonnen feiten.”<br />

De deconstructie die Debray voor ogen<br />

heeft bestaat onder meer uit het herevalueren<br />

en reorganiseren van de collectie en het<br />

uitnodigen van hedendaagse kunstenaars<br />

die door Picasso geïnspireerd worden, zoals<br />

de Brusselse Farah Atassi. “Het gaat erom<br />

het juiste evenwicht te vinden: we blijven<br />

weg van de hagiografie en gaan op zoek<br />

naar een bevattelijk en relevant begrip van<br />

zijn creaties”, vindt Debray. “Momenteel<br />

worden vooral online aanvallen op Picasso<br />

gelanceerd. Daardoor horen veel mensen,<br />

vooral jongeren, voor het eerst over Picasso<br />

vanuit een specifiek perspectief, zonder enige<br />

kennis van de werken of van de museumwerking.<br />

Het lijkt mij dan ook belangrijk dat<br />

het museum probeert dit publiek tegemoet<br />

te komen door open te staan voor debat en<br />

door hen de kunst zelf te laten ontdekken.”<br />

Toen de tentoonstelling Picasso. Figures<br />

van het Musée national Picasso-Paris in<br />

2021 doorreisde naar het Musée national<br />

des beaux-arts du Québec, werd er een<br />

audiogids aangeboden over het thema<br />

‘Kunnen we de kunst en de kunstenaar<br />

scheiden?’ In een interview in Le Journal<br />

de Québec zei curator Maude Lévesque:<br />

“Er moet bekeken worden in hoeverre zijn<br />

werk relevant is voor onze huidige maatschappij<br />

en hoe we het kunnen gebruiken<br />

om belangrijke vraagstukken aan te pakken.<br />

We moeten verder kijken dan alleen<br />

naar het genie.”<br />

Pablo Picasso, De vrouw in grijs, 1942, olieverf op paneel. Brooklyn Museum, gift van de Alex Hillman<br />

Family Foundation ter nagedachtenis van Rita K. Hillman, 2008.43. © Brooklyn Museum.<br />

Pablo Picasso, Ontwerp voor een constructie: gitaar,<br />

fles en glas op een ronde tafel, 1913, vette en droge<br />

granietpotloden, kleurpotlood, gedoezeld, en inkt op<br />

papier, 27,5 × 21,5 cm. © Musée national Picasso-Paris,<br />

inbetalinggeving Pablo Picasso, 1979.<br />

56

Pablo Picasso, De schilder en zijn model in een landschap, 1963, olieverf op doek, 89 x 130 cm. Nahmad Family Collection. © 2021 The Estate of Pablo Picasso / Artists<br />

Right Society (ARS), New York.<br />

BEZOEKEN<br />

Picasso & Abstraction<br />

Koninklijk Museum voor<br />

Schone Kunsten<br />

Brussel<br />

t/m 12-02<br />

Picasso in Fontainebleau<br />

MoMA<br />

New York<br />

18-02 t/m 01-05<br />

Célébration Picasso<br />

Musée national Picasso-Paris<br />

Parijs<br />

07-03 t/m 27-08<br />

Young Picasso in Paris<br />

Guggenheim<br />

New York<br />

12-05 t/m 07-08<br />

Picasso and Feminism<br />

Brooklyn Museum<br />

New York<br />

02-06 t/m 24-09<br />

Picasso Landscapes:<br />

Out of Bounds<br />

Cincinnati Art Museum<br />

Cincinnati<br />

24-06 t/m 11-10<br />

Picasso: A Cubist<br />

Commission in Brooklyn<br />

Metropolitan<br />

New York<br />

12-09 t/m 14-01<br />

Picasso: Matter and Body<br />

Guggenheim, Bilbao<br />

29-09 t/m 14-01<br />

Miró – Picasso<br />

Museu Picasso en Fundació<br />

Joan Miró<br />

Barcelona<br />

19-10 t/m 25-02<br />

Picasso/Poussin/Bacchanales<br />

Musée des Beaux-Arts de Lyon<br />

Lyon<br />

t/m 05-03<br />

Picasso – L’artiste et son<br />

modèle : dernières toiles<br />

Fondation Beyeler<br />

Bazel<br />

18-02 t/m 01-05<br />

Picasso. Dessiner à l’infini<br />

Centre Pompidou<br />

Parijs<br />

18-10 t/m 22-01<br />

<strong>COLLECT</strong>-SELECTIE<br />

57

Raphaela Vogel<br />

vliegt uit<br />

De Pont museum in Tilburg pakt<br />

uit met een overzichtsexpo van<br />

de Duitse kunstenaar Raphaela<br />

Vogel, sinds zeven jaar opkomende<br />

ster aan het internationale<br />

kunstfirmament. Ze munt uit<br />

in mengvormen van sculptuur,<br />

schilderkunst, readymades, geluid<br />

en wervelende video’s waarin<br />

ze zelf optreedt. Niet gespeend<br />

van humor en hypnotiserende<br />

effecten komen ondervragingen<br />

op gang over controle, dominantie,<br />

machtsrelaties en gender in de<br />

wereld waarin we leven.<br />

TEKST: CHRISTINE VUEGEN<br />

De titel van de overzichtsexpositie<br />

in Tilburg is KRAAAN, met<br />

de drie a’s van het Nederlandse<br />

woord ‘kraan’ en het Duitse<br />

‘Kran’, dat dezelfde betekenis heeft. Het<br />

zou kunnen slaan op de dynamische<br />

kunstpraktijk van Raphaela Vogel (°1988,<br />

Nürnberg, woonachtig in Berlijn): een<br />

stortvloed van zorgvuldig gecomponeerde<br />

beelden, die uit een altijd openstaande<br />

kraan lijken te gulpen en vaak diverse media<br />

in elkaar laten overvloeien. Maar het<br />

aankondigingsbeeld toont een hijskraan.<br />

Het is de gele hijskraan uit de video Rollo,<br />

een onderdeel van de gelijknamige installatie<br />

uit 2019 die werd gemaakt voor haar<br />

grote solotentoonstelling in Kunsthaus<br />

Bregenz in Oostenrijk. Rollo heet de witte<br />

koningspoedel van Vogel en die doet mee<br />

in de video. Ze wijst er graag op dat het de<br />

naam is van de hond van het hoofdpersonage<br />

in Effi Briest van Theodor Fontane, de<br />

beroemde 19de-eeuwse roman over een<br />

ongelukkig huwelijk, net zoals Madame<br />

Bovary van Flaubert vanuit een vrouwelijk<br />

standpunt geschreven door een man.<br />

ROLLERCOASTER<br />

In de video klimt Raphaela Vogel hoger<br />

en hoger in de hijskraan. Ze filmt steevast<br />

met drones en gebruikt een 360-graden<br />

camera, die sterke vervormingen teweegbrengt.<br />

De in vogelperspectief gefilmde<br />

hijskraan kronkelt alle kanten uit. Als<br />

ze zich vastklampt op het hoogste punt<br />

begint het beeld razendsnel te tollen. Het<br />

lijkt wel een dolgedraaide centrifuge. Vervolgens<br />

verschijnt ze met haar koningspoedel<br />

Rollo in een ronde opening, als een<br />

deurspion met visooglens in het midden<br />

van het beeld met daaromheen een<br />

psychedelisch motief van ronddraaiende<br />

cirkels in grijstonen. Deze keer filmt ze<br />

Vogels videowerken<br />

met zelfgemaakte<br />

muziek en songs<br />

lijken aan te knopen<br />

bij de traditie van<br />

Pipilotti Rist. Maar er<br />

zijn veel meer media<br />

in het spel.<br />

zichzelf ook in kikkerperspectief, waarbij<br />

al eens een groteske voet naar voren<br />

schiet. Gelijktijdig hoor je haar zingen<br />

over wat ze heeft en niet heeft. Het is een<br />

Duitse en door haar aangepaste versie van<br />

Ain’t Got No, I Got Life, de hit uit 1968 van<br />

Nina Simone die zelf twee songs van de<br />

musical Hair samenvoegde.<br />

De videoprojector is een onderdeel van de<br />

centrale sculptuur in de installatie Rollo,<br />

een setting met architectuurmodellen uit<br />

een voormalig pretpark: miniatuurversies<br />

van iconische Europese gebouwen<br />

en monumenten als de Tower Bridge in<br />

Londen, de Arc de Triomphe in Parijs, de<br />

Frauenkirche in Dresden, maar ook het<br />

Vrijheidsbeeld in New York. Ze zijn met<br />

gechromeerde buizen verbonden met het<br />

middelpunt waar de buizen samenkomen<br />

in een oprijzende bundel, de sokkel<br />

van een zelf geconstrueerde sculptuur die<br />

doet denken aan het Atomium in Brussel.<br />

Vandaaruit wordt de video op de wand geprojecteerd.<br />

In deze context doet de heftig<br />

kronkelende hijskraan prompt denken aan<br />

een rollercoaster.<br />

58

Raphaela Vogel, Rollo, 2019 (detail), videostill, video met geluid, 6:21 minuten (onderdeel van de installatie Rollo, 2019). Met toestemming van BQ, Berlijn en de kunstenaar.<br />

ENTERTAINMENT EN DIEPGANG<br />

De inspiratiebron voor Rollo is een korte,<br />

sociaal geëngageerde film van Helke<br />

Sander uit 1981. De film reconstrueert de<br />

actie van een door woningnood getroffen<br />

moeder, die met haar twee kinderen in<br />

een hijskraan in Hamburg klimt en dreigt<br />

te springen als er niets wordt gedaan aan<br />

de hoge huurprijzen en het woningtekort.<br />

Een probleem dat actueel blijft. Bovendien<br />

is de hemelhoge hijskraan een symbool<br />

van ‘hybris’, het Griekse woord voor hoogmoed.<br />

De arrogantie waarmee mensen<br />

zich meten met de goden en de natuur domineren,<br />

het wordt geregeld ondervraagd.<br />

Sinds haar verblijf in De Ateliers in Amsterdam<br />

is Raphaela Vogel in Nederland al<br />

behoorlijk bekend. De Pont museum kocht<br />

reeds twee werken aan, waaronder de videosculptuur<br />

Tränenmeer, waarin de kunstenaar<br />

op een rots midden in de zee accordeon<br />

staat te spelen terwijl het water wild om haar<br />

heen kolkt. Vervoerende videowerken met<br />

zelfgemaakte muziek en songs lijken aan te<br />

knopen bij de traditie van Pipilotti Rist, de<br />

Zwitserse koningin van de videokunst. Maar<br />

er zijn veel meer media in het spel.<br />

Voor Beaufort 2021 in <strong>België</strong>, de triënnale<br />

aan zee, maakte de kunstenaar een<br />

installatie met twee bronzen giraffen. In de<br />

jongste Biënnale van Venetië was het werk<br />

Können und Müssen (2022) te zien. Het<br />

is een karavaan van witte, skeletachtige<br />

giraffen, die een buitenmaats anatomisch<br />

model van een zieke, slaphangende penis<br />

voorttrekken. Een knap werk is A Woman’s<br />

Sports Car (2019), waarin de knalgele<br />

Triumph van Vogels moeder schittert als<br />

readymade, met koplampen die een video<br />

projecteren.<br />

Als Vogel schildert, doet ze dat fijntjes op<br />

grote dierenhuiden. Een mannelijke drager,<br />

als een jachttrofee, maar de vorm van<br />

de opgehangen werken heeft iets van een<br />

uterus. Conflicten, controle, machtsverhoudingen,<br />

amusementswaarde en diepgang,<br />

kracht en kwetsbaarheid, de positie<br />

van de vrouw, relaties tussen dieren, mensen<br />

en machines, een spel met symboliek<br />

en onverwachte perspectiefveranderingen:<br />

het zijn een aantal terugkomende elementen.<br />

Welkom in de wervelende wereld van<br />

Raphaela Vogel.<br />

In de video Rollo<br />

kronkelt een hijskraan<br />

met Vogel en haar<br />

koningspoedel alle<br />

kanten uit, waarna<br />

het beeld verandert<br />

in een dolgedraaide<br />

centrifuge.<br />

BEZOEKEN<br />

Raphaela Vogel. KRAAAN<br />

De Pont museum<br />

Tilburg<br />

www.depont.nl<br />

18-02 t/m 27-08<br />

59

Kunstcollectie<br />

om banden te smeden<br />

Hoe komt een grote<br />

bedrijfscollectie tot stand? Enkele<br />

weken voor de officiële opening<br />

van zijn tentoonstellingsruimte<br />

voor het grote publiek hadden<br />

we een gesprek met Stephan<br />

Uhoda, hoofdaandeelhouder van<br />

de gelijknamige groep van onder<br />

meer tankstations, autowasserettes<br />

en parkeergarages, over zijn kijk op<br />

artistiek en cultureel engagement.<br />

TEKST: GWENNAËLLE GRIBAUMONT<br />

<strong>COLLECT</strong>: Hoe bent u aan dit avontuur als<br />

verzamelaar begonnen?<br />

Stephan Uhoda: “Het is in de eerste plaats<br />

een passie. Ik begon eraan samen met mijn<br />

broer Georges. We waren toen zo’n dertig<br />

jaar oud en hadden jonge kunstenaars uit<br />

Luik ontmoet. Zo zijn we onze bedrijfscollectie<br />

begonnen. Naarmate onze professionele<br />

activiteiten zich ontwikkelden,<br />

beschikten we over steeds grotere budgetten<br />

om kunstwerken aan te kopen. Zo<br />

werd onze collectie steeds groter. Aanvankelijk<br />

waren het nog werken van Belgische<br />

kunstenaars, later kwamen daar ook werken<br />

van internationale kunstenaars bij.”<br />

Xavier Mary, Diamond Lover, 2010, staal en spiegelgepolijst staal, 146 x 136 x 136 cm. Op de achtergrond:<br />

links, Frank Stella, From the Waves: The Whale as a Dish, 1989, mixed media, 172 x 138 cm, rechts, Thandiwe<br />

Muriu, Child's Play, 2018, foto, 150 x 100 cm. © Uhoda Collection. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

Hoe gaat u te werk bij het kiezen van<br />

kunstwerken?<br />

“Onze collectie is gebaseerd op passie en<br />

telt inmiddels honderden werken. Het<br />

aantal is echter niet belangrijk. Wat telt, is<br />

de kwaliteit! Onze collectie is uitgesproken<br />

60

Léo Luccioni, GOUVERNER, installatie, neon, sculpturen, drums en Tatol, 2022, variabele afmetingen, presentatie in de White Cube, Luik, 11-22 t/m 01-23.<br />

Foto: Jean-Luc Deru.<br />

eclectisch. Er is een evenwicht tussen enerzijds<br />

lokale en regionale kunstenaars, en<br />

anderzijds grote nationale en internationale<br />

namen. In onze ruimten creëren we graag<br />

een dialoog tussen kunstenaars met een<br />

sterk verschillend oeuvre, tussen algemeen<br />

erkende kunstenaars en jonge, opkomende<br />

talenten. We hebben ook Afrikaanse kunstwerken<br />

aangekocht. Het is net die mix die<br />

onze collectie zo speciaal maakt.”<br />

Hoe zult u die presenteren aan het<br />

publiek?<br />

“In eerste instantie verwelkomen we alleen<br />

op zaterdagmiddag bezoekers, op<br />

afspraak en via een tussenpersoon. We willen<br />

langzaam beginnen: twee keer per jaar<br />

zullen we de tentoongestelde werken deels<br />

vervangen. In onze ruimten, een voormalige<br />

bank, goed voor enkele honderden<br />

vierkante meter, presenteren we een kleine<br />

5% van het geheel. Door thematisch te<br />

werken kunnen we bepaalde onderwerpen<br />

uitdiepen, zodat de bezoekers er echt<br />

iets van opsteken. We lenen ook geregeld<br />

werken uit aan musea en stichtingen,<br />

waardoor ze zowel nationaal als internationaal<br />

circuleren.”<br />

'Onze collectie is uitgesproken eclectisch.<br />

Er is een evenwicht tussen enerzijds lokale<br />

en regionale kunstenaars, en anderzijds grote<br />

nationale en internationale namen'<br />

Hoe beslist u over de aankoop van een<br />

werk? Bent u het altijd eens met uw broer<br />

Georges bij het maken van een keuze?<br />

“We hebben grotendeels dezelfde smaak.<br />

Er zijn weinig verschillen. We krijgen ook<br />

advies van Catherine Goffeau en beslissen<br />

samen. Voordat we een werk aankopen,<br />

kijken we eerst naar de ‘pedigree’ van de<br />

kunstenaar, en of het werk past binnen<br />

het geheel van onze collectie. Aangezien<br />

we onze collectie aankopen met eigen<br />

bedrijfsmiddelen, is het aspect investering<br />

essentieel. We moeten voorzichtig<br />

en selectief aankopen. We kijken hoe<br />

kunstenaars evolueren en volgen hun<br />

marktwaarde op de voet, zodat we onze<br />

collectie op een doordachte manier kunnen<br />

uitbreiden. Doorgaans verloopt alles<br />

zeer vlot, want het is een activiteit waaraan<br />

we een zeker budget besteden, niet alleen<br />

voor de aankoop, maar ook voor het<br />

conserveren, inventariseren en archiveren<br />

van werken, om research te doen naar<br />

kunstenaars, enzovoort.”<br />

Wat levert deze collectie op voor uw imago?<br />

“Kunst is een uitstekende manier om te<br />

communiceren. Aanvankelijk wilden we<br />

intern communiceren via deze collectie.<br />

Zo kunnen werknemers kiezen welke werken<br />

ze om hen heen willen. Zowel intern<br />

als extern zien wij kunst en cultuur als iets<br />

essentieels. Cultuur vormt een afspiegeling<br />

van het bedrijf. Kunst laat ons nadenken<br />

over onszelf. Wanneer we met een<br />

medewerker praten over een kunstwerk,<br />

schept dat een band. Dat is uitermate<br />

belangrijk. Cultuur vervalt al snel in een<br />

61

sociale dimensie, maar dat heeft altijd iets<br />

positiefs. Dat is dan weer een ander gemeenschappelijk<br />

kenmerk van de werken<br />

die we kiezen: we hebben graag dat ze iets<br />

positiefs uitstralen.”<br />

U bent ook zeer betrokken bij de stad<br />

Luik. Dan denken we natuurlijk aan de<br />

grandioze installatie van Daniel Buren<br />

in het treinstation Luik-Guillemins als<br />

initiatief van de Uhoda Group.<br />

“We liggen aan de basis van verschillende<br />

initiatieven. In samenwerking met de<br />

organisatie Liège Gestion Art au Centre<br />

hebben we het project ‘Art au centre’ op<br />

touw gezet. Jonge kunstenaars en curators<br />

van tentoonstellingen krijgen zo de kans<br />

werken te presenteren in de etalages van<br />

leegstaande winkels. Sinds juni 2021 beschikken<br />

we ook over een twaalf vierkante<br />

meter grote ‘White Cube’, in het centrum<br />

van Luik, waarin we elke maand een werk<br />

uit onze collectie tentoonstellen, inclusief<br />

uitleg. Deze vitrine bevindt zich in de Rue<br />

Saint-Paul, een van de drukste straten<br />

'Door thematisch<br />

te werken kunnen<br />

we bepaalde<br />

onderwerpen<br />

uitdiepen, zodat de<br />

bezoekers er echt iets<br />

van opsteken'<br />

van de stad, met zo’n 60.000 bezoekers per<br />

week. Voor ons is het zeer belangrijk om<br />

evenementen en activiteiten te organiseren<br />

in Luik, een prachtige stad met een<br />

enorm potentieel. De installatie van Daniel<br />

Buren in het station Luik-Guillemins<br />

is nog zo’n voorbeeld. Al die initiatieven<br />

trekken de aandacht en geven de stad een<br />

positief imago. Burens werk verleidt bezoekers<br />

van over de hele wereld ertoe halt<br />

te houden in onze stad, om die monumentale<br />

installatie te bewonderen. Als Luikse<br />

ondernemers moeten we onze stad in de<br />

kijker zetten. En wanneer we treinreizigers<br />

foto’s zien nemen van Burens projecties<br />

op de treinen en het station, zijn we daar<br />

perfect in geslaagd!”<br />

Zitten er in uw collectie zeer bekende<br />

werken of werken waaraan u persoonlijk<br />

zeer gehecht bent?<br />

“Er zijn er veel! Misschien een van de<br />

werken die we in het begin kochten of een<br />

werk van een kunstenaar met wie we een<br />

bijzondere band hebben. Dan denk ik aan<br />

Xavier Mary en Frédéric Platéus. Dat zijn<br />

twee kunstenaars die we steunden aan<br />

het begin van hun carrière en die sindsdien<br />

beiden een opvallende carrière hebben<br />

uitgebouwd. Tegenwoordig kunnen<br />

ze rekenen op hun eigen galeries. Ik zou<br />

er echter niet één specifiek werk kunnen<br />

uitpikken. De werken in onze collectie zijn<br />

een beetje als onze kinderen: we houden<br />

van allemaal! De meeste bevinden zich in<br />

Zicht op de voormalige bank waarin de Uhoda-collectie is ondergebracht. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

62

Stéphan Uhoda. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

'Burens werk<br />

verleidt bezoekers<br />

van over de hele<br />

wereld halt te houden<br />

in onze stad, om<br />

die monumentale<br />

installatie te<br />

bewonderen'<br />

een opslagruimte. Wanneer we ze na verschillende<br />

jaren opnieuw te zien krijgen,<br />

is het interessant vast te stellen dat onze<br />

smaak is geëvolueerd. We waarderen ze<br />

dan op een andere manier. Het spreekt<br />

vanzelf dat ik extra gehecht ben aan werken<br />

van kunstenaars die ik persoonlijk<br />

goed ken. Het persoonlijke contact voegt<br />

echt wel iets toe.”<br />

Vindt u het belangrijk openlijk steun te<br />

verlenen aan jonge kunstenaars,<br />

met name uit Luik?<br />

“Zeker! Allereerst is het bijzonder leuk<br />

jongeren te steunen. Die zijn altijd zeer<br />

dankbaar voor de hulp die we bieden. Het<br />

Daniel Buren, Comme tombées du ciel, station Liège-Guillemins, 2022-<strong>2023</strong>, © De kunstenaar. ADAGP,<br />

Parijs. Foto: Jean-Luc Deru.<br />

is altijd onze opzet geweest een helpende<br />

hand te bieden aan beeldend kunstenaars.<br />

Die steun is natuurlijk afhankelijk van de<br />

beschikbare middelen. We zijn ons bewust<br />

van onze beperkingen als middelgroot<br />

bedrijf, maar we blijven de Luikse kunstenaars<br />

actief steunen. Via onze initiatieven,<br />

zoals de White Cube en de installatie van<br />

Buren, willen we de hedendaagse kunst<br />

ook meer bekendheid geven en toegankelijker<br />

maken.”<br />

BEZOEKEN<br />

Uhoda Collection<br />

Rue Léon Frédéricq 14, Luik<br />

www.uhodacollection.com<br />

Open vanaf maart/april <strong>2023</strong><br />

(enkel op afspraak)<br />

63

Menart Fair<br />

Kunst met een verhaal<br />

De Menart Fair is gewijd aan de<br />

moderne en hedendaagse kunst<br />

uit de ME.NA (Middle East & North<br />

Africa). De derde editie van deze<br />

internationale beurs, die uniek is in<br />

Europa, vindt begin februari plaats<br />

in Brussel. Een uitgelezen kans<br />

om kennis te maken met kunst en<br />

design die getuigen van dynamiek<br />

en diversiteit.<br />

Jihad Khairallah, Kōzō, 2022, houten structuur met metalen steunen, 228 x 121,5 cm. © De kunstenaar. Jihad<br />

Khairallah Architects, Beiroet.<br />

Drie dagen lang neemt de Menart<br />

Fair zijn intrek in de prachtige<br />

Villa Empain, in 2010 door de<br />

Boghossianstichting omgevormd<br />

tot een centrum voor kunst en<br />

dialoog tussen oosterse en westerse<br />

culturen. “Joanna Chevalier en ik dachten<br />

in de allereerste plaats aan Brussel toen<br />

we naar de toekomst keken”, vertelt Laure<br />

d’Hauteville, oprichter en directeur van de<br />

beurs. “Na het succes van de twee edities<br />

in Parijs zou de verdere uitstraling van de<br />

kunst van de ME.NA-landen in grote mate<br />

afhangen van haar zichtbaarheid in een<br />

belangrijke hoofdstad. Brussel lag des te<br />

meer voor de hand omdat <strong>België</strong> wellicht<br />

het Europese land met de grootste concentratie<br />

van kunstverzamelaars is!”<br />

Artistiek directeur Joanna Chevalier legt<br />

uit waarom haar keuze uiteindelijk op<br />

Brussel viel: “<strong>België</strong> heeft me altijd aangetrokken<br />

door de kwaliteit van zijn collecties<br />

en visionaire ideeën. Als opkomende<br />

kunstbeurs verdient de Menart Fair<br />

daarom absoluut een plaats in Brussel,<br />

en zeker bij de Boghossianstichting. De<br />

bezoeker krijgt de kans een groot aantal<br />

kunstenaars te leren kennen die vaak al<br />

beroemd zijn in hun thuisland.”<br />

64

Al duizenden<br />

jaren vormen<br />

de ME.NAlanden<br />

een<br />

boeiende culturele<br />

smeltkroes.<br />

Van veel van die kunstenaars wordt al werk<br />

verzameld door tal van musea, internationaal<br />

befaamde instellingen en westerse<br />

kenners. Behalve een selectie exposanten<br />

gespecialiseerd in beeldende kunsten presenteert<br />

de beurs ook design, met name<br />

meubelen, installaties en objecten die getuigen<br />

van eclecticisme, raffinement en lef. Al<br />

duizenden jaren vormen de ME.NA-landen<br />

een boeiende culturele smeltkroes. Ze zijn<br />

befaamd om hun traditionele vakkennis,<br />

waarbij de vele culturele invloeden nu ook<br />

worden gepaard aan hedendaagse vormen.<br />

Het resultaat zijn verrassende en hoogst<br />

originele werken. Hoe visionair dit hedendaagse<br />

design soms ook is, toch is het diep<br />

geworteld in de tijd en de ervaring. Het is de<br />

vrucht van een kruisbestuiving tussen vele<br />

volkeren en beschavingen die elkaar hebben<br />

opgevolgd in de loop der eeuwen.<br />

Bilal Bahir, Coquille de Bachelard, 2020, gemengde<br />

technike op oud papier, 42 x31 cm. © De kunstenaar.<br />

Gery Art Gallery, Namen.<br />

Nadine Rouphael, Yellow, 2022, keramiek Céramique, basis in fluwelen afwerking met speciaal glazuureffect,<br />

43 x 30 x 20 cm. © De kunstenaar. Atelier Nadeen, Beiroet.<br />

PIONIER IN EUROPA<br />

D’Hauteville wijst op de unieke geschiedenis<br />

van de kunst in de ME.NA-landen: “De<br />

hedendaagse kunst is er ongelofelijk divers<br />

en dynamisch. Het engagement van galeries,<br />

stichtingen en verzamelaars in deze<br />

regio was essentieel om de kunstenaars<br />

bekendheid te geven in hun eigen land.<br />

De Beirut Art Fair, die ik heb opgericht en<br />

meer dan een decennium heb geleid in de<br />

Libanese hoofdstad, vervulde als evenement<br />

een pioniersrol en droeg bij tot de<br />

internationale uitstraling van deze kunstscene.<br />

Met de Menart Fair creëren we in<br />

Europa een platform voor ongeëvenaarde<br />

uitwisselingen, zodat dit verhaal zich<br />

verder kan ontwikkelen, zonder dat er nog<br />

sprake is van grenzen. Ze is immers veel<br />

meer dan een commerciële beurs, want<br />

vertelt een verhaal, dat van de kunst uit de<br />

ME.NA-landen.”<br />

Het gaat om een evenement op mensenmaat,<br />

met slechts een twintigtal galeries.<br />

De verzamelaars hebben dus rustig de tijd<br />

om de stands te bezoeken, te praten met<br />

de exposanten en kennis te maken met<br />

niet alleen kunstenaars maar ook jonge<br />

designers. Er is speciale aandacht voor<br />

ontwerpers uit Noord-Afrika. Onder de 23<br />

galeries uit dertien landen die er werk tentoonstellen<br />

bevinden zich ook enkele Belgische,<br />

zoals Baronian (Brussel), die werk<br />

presenteert van de Syrische kunstenaar<br />

Mekhitar Garabedian (°1977), de Belgisch-<br />

Iraanse Toufan Hosseiny (°1988) en Achraf<br />

Touloub (°1986) uit Marokko. Gery Art<br />

‘Brussel lag voor de<br />

hand omdat <strong>België</strong><br />

wellicht het Europese<br />

land met de grootste<br />

concentratie van<br />

kunstverzamelaars is’<br />

LAURE D’HAUTEVILLE<br />

Gallery (Namen) brengt dromerige werken<br />

op papier van de Iraakse kunstenaar Bilal<br />

Bahir (°1988). Galerie Nathalie Obadia<br />

(Parijs/Brussel) toont werk van de Iraanse<br />

kunstenaars Shahpour Pouyan (°1979) en<br />

Hoda Kashiha (°1986), de Frans-Turkse<br />

kunstenaar Sarkis (°1938) en Youssef Nabil<br />

(°1972) uit Egypte.<br />

BEZOEKEN<br />

Menart Fair<br />

Villa Empain<br />

Brussel<br />

www.menart-fair.com<br />

03-02 t/m 05-02<br />

65

Enzo Mari<br />

en het menselijk<br />

zelfontwerp<br />

Multiplo con i componenti per la realizzazione di un modello in scala 1:5 della Sedia P, Corraini Edizioni, Mantova; 2002; stalen frame met foto, technische plaat,<br />

spijkers en balsahouten panelen; 25 x 365 x 342 mm; Archivio E. Mari, Stad Milaan, CASVA.<br />

66

Vanaf 11 februari kun je in C-mine in<br />

Genk de tentoonstelling Enzo Mari<br />

curated by Hans Ulrich Obrist with<br />

Francesca Giacomelli ontdekken.<br />

Enzo Mari was een ‘designlegende’,<br />

volgens directeur Louise Osieka. En<br />

een eclecticus: naast ontwerper was<br />

de Italiaan ook kunstenaar, illustrator,<br />

architect, theoreticus, pedagoog<br />

en auteur van maar liefst vijftien<br />

didactische en politieke boeken.<br />

TEKST: ROXANE BAEYENS<br />

Begin jaren vijftig studeert Enzo<br />

Mari (1932-2020) scenografie<br />

aan de Milaanse Brera Academie<br />

voor Schone Kunsten. Als jonge<br />

kunstenaar maakt hij ook deel uit van wat<br />

Bruno Munari en Umberto Eco in 1961<br />

‘arte programmata’ (of ‘geprogrammeerde<br />

kunst’) dopen, een stroming van Italiaanse<br />

kunstenaars actief tussen eind jaren vijftig<br />

en begin jaren zestig die voor het eerst<br />

technologie en een algoritmische aanpak<br />

introduceren in de artistieke productie.<br />

Mari onderzoekt in verschillende reeksen<br />

van vergelijkende en contrasterende<br />

modellen de perceptuele ambiguïteit van<br />

de driedimensionale ruimte. Zo bestudeert<br />

hij in zijn Strumenti per le ricerche<br />

sui rapporti fra colore e volume (1952) de<br />

relatie tussen kleur en volume door middel<br />

van een reeks modellen waarvan de<br />

interne oppervlakken telkens verschillend<br />

gekleurd zijn. Een systeem van diverse<br />

kubussen met zijden van 7 cm, overeenkomstig<br />

de gemiddelde afstand tussen de<br />

menselijke pupillen, een onmisbare voorwaarde<br />

voor de perceptie van diepte.<br />

Het is dit eerste onderzoek in de beeldende<br />

kunst dat de basis vormt voor Mari’s legendarische<br />

designmethodologie, waarmee<br />

hij zowel industriële als ambachtelijke<br />

producten op een programmatorische wijze<br />

zal ontwerpen. In de Putrella-serie (1958,<br />

‘putrella’ is Italiaans voor balk) onderzoekt<br />

hij op deze manier de codes van mechanische<br />

en industriële gereedschappen en<br />

technieken. Hiermee wil de ontwerper<br />

de economische ratio aantonen van het<br />

gebruik van industriële apparatuur en halffabrikaten<br />

in de ambachtelijke productie.<br />

Voor de vazen uit de Samos-reeks (1973)<br />

verschaft Mari de uitvoerende ambachtslui,<br />

Contenitori di ferro profilato, Serie putrella, modello A; 1958; ijzer, 46 x 13 x 8 cm; Danese Milano.<br />

Foto: Fabio e Sergio Grazzani.<br />

dankzij een geprogrammeerde methode, de<br />

nodige formele kennis om zelf te ontwerpen.<br />

Zo komen ze los van een productielijn die<br />

hen dwingt tot het eindeloos herhalen van<br />

een door iemand anders bepaalde vorm.<br />

TRANSFORMATIEVE TOOLS<br />

Mari zet in de jaren zestig de designwereld<br />

op zijn kop. Niet alleen door objecten te<br />

maken voor ‘gewone mensen’, in een sector<br />

die dan als ‘elitair’ beschouwd wordt, maar<br />

ook door te ontwerpen wars van elke trend<br />

of mode, en tegenovergesteld aan elke vraag<br />

of restrictie van de markt. Met een uitzonderlijke<br />

aandacht voor formele combinaties<br />

en functionele oplossingen is de insteek<br />

van zijn ontwerpen niet zozeer schoonheid,<br />

maar eerder een streven naar eenvoud<br />

en perfecte constructie. Het uiteindelijke<br />

object betekent overigens weinig voor de<br />

ontwerper, het is het voorafgaand proces<br />

en de gebruikte methodologie die hem<br />

interesseren. “Het onderzoek is het design,<br />

Enzo Mari’s<br />

ontwerpen tonen<br />

een streven naar<br />

eenvoud en perfecte<br />

constructie.<br />

niet het product", zei hij daar ooit over. Zijn<br />

ontwerpen hebben ook een overduidelijke<br />

politieke bedoeling. “Het was Mari’s prioriteit<br />

om transformatieve tools te ontwerpen<br />

die de vooruitgang van de samenleving<br />

zouden bevorderen”, zegt Francesca Giacomelli,<br />

ontwerper en archivaris van het Enzo<br />

Mari-archief. Mari geloofde in een collectieve<br />

deelname aan ontwerp en streefde naar<br />

een gesocialiseerd bewustzijn van design.<br />

Zijn leven lang zou hij zich wijden aan die<br />

ene droom: de realisatie van ‘l’autoprogetto<br />

67

Mari’s speelgoed<br />

en kinderboeken<br />

zijn poëtische<br />

instrumenten die<br />

kinderen helpen de<br />

wereld te begrijpen.<br />

L’uovo e la gallina, Emme Edizioni; 1969; polychrome print op gestreken papier; 215 x 215 mm; Archivio E.<br />

Mari, Stad Milaan, CASVA.<br />

OPEN EN ECLECTISCH<br />

Zo creëerde Enzo Mari door de jaren heen<br />

een waaier aan buitengewone werken, in<br />

verschillende materialen, disciplines en<br />

media. Zelf maakte de veelzijdige persoonlijkheid<br />

nooit een onderscheid tussen de<br />

disciplines en liet hij elk soort onderzoek<br />

in elkaar overlopen. Dat zijn oeuvre zich<br />

zowel in de collecties bevindt van het<br />

Museum of Modern Art in New York als<br />

in de Musée des Arts Décoratifs van het<br />

Louvre of het Triennale Design Museum in<br />

Milaan, is hiervan een mooie reflectie.<br />

Ook vandaag is er nog veel vraag naar<br />

Mari’s werk, zo bevestigen ze bij Galleria<br />

Massimo Minini in Brescia, waar in 2015<br />

een samenwerking met Enzo Mari begon.<br />

De galerie vertegenwoordigt al zijn beeldende<br />

kunst. In mei vorig jaar was er een<br />

uomo’ (het menselijk zelfontwerp). In 1973<br />

maakt hij Proposta per un’autoprogettazione,<br />

een gratis handleiding om zelf meubels te<br />

maken met behulp van een hamer, spijkers<br />

en houten planken. Niet slechts een DIYproject,<br />

maar vooral een uitnodiging van de<br />

revolutionair om met een kritische blik te<br />

kijken naar de huidige productiemethoden<br />

en wegwerpmaatschappij.<br />

Ook speelgoed en kinderboeken zoals La<br />

mela e la farfalla (De appel en de vlinder) en<br />

L’uovo e la gallina (Het ei en de hen), beide<br />

in 1958 ontworpen samen met zijn vrouw<br />

Gabriela Ferrario, zijn met die politieke intentie<br />

indachtig ontstaan. Het zijn poëtische<br />

instrumenten die kinderen helpen de wereld<br />

te begrijpen. Educatief speelgoed dus, maar<br />

vooral ook speelgoed dat rekening houdt en<br />

compatibel is met de ongebreidelde fantasie<br />

van kinderen. Want in Mari’s visie waren het<br />

ontwerpen van een eigen universum met<br />

eigenzinnige regels en het uitvinden van een<br />

persoonlijk alfabet van groot belang voor<br />

kinderen, opdat ze later als volwassenen<br />

mee zouden kunnen werken aan bouwen<br />

aan een nieuwe samenleving.<br />

OpenStructures Iconic Conversions IC.001/ 002; 2022; gebaseerd op tafelontwerpen van Enzo Mari, Capitello<br />

tafel 1977, onderstel in berkenmultiplex, Hot Dog 1987, uitschuifbare tafel, prototype ontworpen voor Lema<br />

(niet gerealiseerd). Beeld: OS.Studio.<br />

68

Struttura 304; 1956; tempera op karton; 32,5 x 41,5 x 8,5 cm; courtesy de kunstenaar en Galleria Massimo Minini. Foto: Petrò Gilberti.<br />

omvangrijk retrospectief met zijn werk uit<br />

de arte programmata-stroming. Sommige<br />

van die pionierswerken zijn nog beschikbaar.<br />

Prijzen variëren van € 4.000 voor<br />

werk op papier en kleinere schilderijen tot<br />

€ 120.000 voor grote sculpturen in onder<br />

meer geanodiseerd aluminium.<br />

De expositie in C-mine, die eerder te zien<br />

was tijdens de Triennale Milano, bestaat<br />

uit een historisch en hedendaags deel.<br />

Het eerste betreft een heruitgave van een<br />

overzichtstentoonstelling, door Mari zelf<br />

samengesteld voor het GAM in Turijn<br />

(2008-2009) en voor deze gelegenheid gecureerd<br />

door Francesca Giacomelli. Naast<br />

een chronologisch overzicht van zijn gehele<br />

oeuvre omvat dit historisch gedeelte ook<br />

negentien diepgaande studies over de verschillende<br />

thema’s die Mari bezighielden en<br />

die geïllustreerd worden aan de hand van<br />

nooit eerder getoonde modellen, tekeningen,<br />

notities en prototypes uit het Enzo Mari-archief.<br />

Het tweede gedeelte omvat niet<br />

alleen documenten en video-interviews van<br />

Hans Ulrich Obrist die Mari’s radicale kijk<br />

op kunst, design en onderwijs belichten,<br />

maar ook installaties van vooraanstaande<br />

hedendaagse kunstenaars en ontwerpers<br />

(onder wie Tacita Dean, Rirkrit Tiravanija<br />

en Danh Vo) die zijn nalatenschap eren.<br />

Voor de expositie nodigde Obrist ook het<br />

Belgisch-Duitse duo Thomas Lommée en<br />

Christiane Högner uit. Net als Mari dromen<br />

zij van meer collectiviteit en van het gezamenlijk<br />

ontwerpen van een duurzamere<br />

samenleving. Ze bedachten hiervoor het<br />

OpenStructures-systeem naar analogie met<br />

Lego en Wikipedia. "Dit is een modulair systeem<br />

dat door verschillende auteurs wordt<br />

vormgegeven op basis van een gedeeld<br />

raster”, leggen Lommée en Högner uit. “Elk<br />

onderdeel binnen het OpenStructuressysteem<br />

kan en mag door anderen voor de<br />

oorspronkelijke of voor een nieuwe toepassing<br />

gebruikt worden.”<br />

Voor de presentatie in C-mine maakten<br />

Lommée en Högner twee tafelontwerpen<br />

van Mari compatibel met het OpenStructures-raster:<br />

de Capitello/Tondo-tafel<br />

voor Driade (1977) en de Hot-dog-tafel voor<br />

Lema (prototype 1987). Het voorstel voor<br />

de opstelling toont beeldmateriaal van<br />

Mari’s originele ontwerpen, een aantal aan<br />

het OpenStructures-raster aangepaste ta-<br />

felonderdelen, een geherconfigureerd<br />

tafelontwerp (opgebouwd uit een combinatie<br />

van aangepaste Capitello- en Hot-dogonderdelen)<br />

en een uitnodiging voor de<br />

bezoeker om zelf, ter nagedachtenis van<br />

Enzo Mari, met de aangepaste onderdelen<br />

aan de slag te gaan.<br />

BEZOEKEN<br />

Enzo Mari curated by Hans Ulrich Obrist<br />

with Francesca Giacomelli<br />

C-mine, Genk<br />

www.c-mine.be/evenement/expo-enzo-mari<br />

11-02 t/m 29-05<br />

LEZEN<br />

Enzo Mari Curated by Hans Ulrich Obrist.<br />

With Francesca Giacomelli, Electa, Milaan,<br />

2020, ISBN: 9788892820708, prijs: € 49,90.<br />

69

Wel of niet<br />

restaureren?<br />

Lidmaatschap van de Royal<br />

Chamber of Art Dealers (ROCAD)<br />

in <strong>België</strong> schept verplichtingen.<br />

Kwaliteit, ethiek en zorgvuldigheid<br />

staan voorop. Zo ook in het te<br />

werk gaan bij de conservering<br />

en eventueel het herstel van<br />

kunstwerken die de antiquairs en<br />

handelaren op de markt brengen.<br />

<strong>COLLECT</strong> deed in Brussel een<br />

rondje langs drie ROCAD-leden.<br />

TEKST: GILLES BECHET<br />

Liever conserveren dan restaureren:<br />

ROCAD-leden gaan zeer omzichtig<br />

te werk bij het in goede conditie<br />

bewaren van de objecten die ze te<br />

koop aanbieden. “Een meer dan honderd<br />

jaar oud kunstwerk kan natuurlijk nooit in<br />

dezelfde staat verkeren als de oorspronkelijke”,<br />

zegt galeriehouder Thomas Deprez.<br />

“Elk object draagt de sporen van het leven<br />

dat het heeft geleid.”<br />

Het is ongetwijfeld dit patina, die ‘doorleefdheid’,<br />

waaraan een object deels zijn<br />

charme ontleent. Wordt toch een restauratie<br />

overwogen, dan is dat telkens met<br />

respect voor de integriteit van het werk.<br />

Vandaar dat veel handelaars en galeriehouders<br />

liever spreken over conservering.<br />

Wanneer objecten worden gereinigd en<br />

opgefrist voor presentatie in een galerie,<br />

dan gebeuren latere ingrepen doorgaans<br />

in samenspraak met de koper. Op BRAFA<br />

<strong>2023</strong> pakt Deprez uit met een door Victor<br />

Horta ontworpen ensemble meubelen van<br />

museumkwaliteit: “We hebben besloten<br />

om de originele stof op de stoelen te<br />

bewaren, maar mocht de klant die na de<br />

verkoop willen laten vervangen, dan zullen<br />

we dat met veel plezier doen.”<br />

Een object dat in een onberispelijke<br />

‘Een licht<br />

beschadigde ivoren<br />

beker uit de 17e<br />

eeuw levert vrijwel<br />

evenveel op als<br />

eenzelfde beker in<br />

zijn oorspronkelijke<br />

staat’<br />

TORKILD MALFAIT<br />

‘Elk object draagt<br />

de sporen van<br />

het leven dat<br />

het heeft geleid’<br />

THOMAS DEPREZ<br />

staat verkeert, heeft vanzelfsprekend een<br />

grotere waarde dan een beschadigd of<br />

onvolledig object. Een goed uitgevoerde<br />

en omkeerbare restauratie zal evenwel<br />

niet leiden tot een drastische prijsverhoging<br />

en er is ook meer kans dat het object<br />

verkocht wordt. Omgekeerd daalt de<br />

waarde van een object als de restauratie te<br />

zichtbaar is. Elke categorie van objecten<br />

heeft voor restauratie haar eigen regels en<br />

beperkingen. Bij glaswerk bijvoorbeeld zal<br />

men een object met een barst of geschilferd<br />

stuk niet proberen te herstellen. Maar<br />

uiteindelijk is het altijd de galeriehouder<br />

die beslist. Deprez kocht ooit een schilderij<br />

uit de 19e eeuw dat nooit was gevernist.<br />

Na een geduldige reiniging met een<br />

niet-schurend middel, rees de vraag naar<br />

de conservering. “Om het te beschermen<br />

tegen stof, vroegen we ons af of we een<br />

laag mat vernis zouden opbrengen”, vertelt<br />

hij. “Maar aangezien de kunstenaar daar<br />

bij leven en welzijn zelf niet voor had gekozen,<br />

hebben we het schilderij uiteindelijk<br />

achter glas geplaatst.”<br />

70

‘Voordat ik een<br />

schilderij aankoop,<br />

vraag ik een<br />

conditierapport<br />

en laat het werk zien<br />

aan een restaurateur.<br />

Dat wordt steeds<br />

belangrijker voor<br />

veel verzamelaars’<br />

KLAAS MULLER<br />

Een Victor Horta-stoel, die 'dans son jus' werd getoond op de BRAFA. © Thomas Deprez.<br />

Foto: Cedric Verhelst.<br />

WIKKEN EN WEGEN<br />

Dat soort vragen stelt zich al meteen bij<br />

de aankoop. Om onaangename verrassingen<br />

te voorkomen koopt galeriehouder<br />

Klaas Muller nooit al te vuile of te zwaar<br />

gerestaureerde schilderijen: “Voordat ik<br />

een schilderij aankoop, vraag ik een conditierapport<br />

en laat het werk zien aan een<br />

restaurateur. Dat wordt steeds belangrijker<br />

voor veel verzamelaars, die alleen<br />

schilderijen in goede staat willen kopen.”<br />

Soms komt het gezien de historische<br />

waarde van een werk tot een ingrijpender<br />

herstel, maar een goed uitgevoerde<br />

restauratie is best wel prijzig. Het is dus<br />

zoeken naar een evenwicht. Krachtens<br />

het ethische handvest van de vereniging<br />

moeten ROCAD-leden de potentiële koper<br />

van een object inlichten over eventuele<br />

herstellingen of andere ingrepen. Tegenwoordig<br />

kopen veel verzamelaars objecten<br />

liever zoals ze zijn, om ze vervolgens zelf<br />

te laten restaureren. Of juist niet … “Ik verkocht<br />

ooit een kabinet met marqueterie<br />

daterend van het begin van de 17e eeuw”,<br />

vertelt galeriehouder Torkild Malfait. “Dit<br />

inlegwerk diende dringend gerestaureerd<br />

te worden, maar de koper verkoos het te<br />

laten zoals het was.”<br />

Of een object al dan niet wordt gerestaureerd<br />

hangt ook af van het gebruik en<br />

de band die de koper ermee heeft. Is het<br />

een verzamelobject, een sierobject of een<br />

functioneel object? “Verkoop ik een licht<br />

beschadigde ivoren beker uit de 17e eeuw,<br />

dan levert die vrijwel evenveel op als eenzelfde<br />

beker in zijn oorspronkelijke staat”,<br />

zegt Malfait. “Verkoop ik daarentegen een<br />

gebroken ivoren beker uit de 19e eeuw, dan<br />

zal niemand die willen. Als het om het decoratieve<br />

aspect gaat, kopen mensen liever<br />

een object zonder gebreken.” Zo moeten<br />

juwelenkistjes en secretaires voorzien zijn<br />

van een functionele sleutel. Schatten en<br />

geheimen horen immers thuis achter slot<br />

en grendel!<br />

SURFEN<br />

www.rocad.be<br />

71

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

€ 130.000<br />

Gabrielle Chanel, ‘Russische’ tuniek,<br />

met de hand geborduurd door Kitmir,<br />

Parijs, 1922, 96 cm lang. Maurice Auction,<br />

Parijs, 17-11. © Maurice Auction.<br />

€ 25.000<br />

Theodoor Rombouts, Kaartspelers rond een tafel, olieverf op doek,<br />

127,5 x 153,5 cm. Briscadieu Bordeaux OVV, 26-11.<br />

© Briscadieu.<br />

€ 169.000<br />

Jesús Rafael Soto, Progression Elliptique Rose et<br />

Blanche, 1974, tiges en métal peint sur socle en<br />

métal peint 200 × 150 × 200 cm. Digard Auction,<br />

05-12. © Digard Auction.<br />

AFGELOPEN<br />

Record voor een<br />

historisch stuk<br />

van Chanel<br />

Het kledingstuk lag al tientallen<br />

jaren op de zolder van een kasteel,<br />

in Grasse. Dankzij het etiket<br />

met vermelding ‘Gabrielle Chanel’<br />

kon modespecialiste Kelly<br />

Taylor het meteen identificeren<br />

als zijnde een uniek stuk uit de<br />

lentecollectie van 1922. Coco<br />

Chanel had toen tweed, zowat<br />

haar handelsmerk, afgezworen<br />

en zich toegespitst op iets heel<br />

anders, dat toen in de mode was:<br />

Russisch borduurwerk. Die hype<br />

was aanvankelijk te danken aan<br />

het legendarische balletgezelschap<br />

Les Ballets Russes en werd<br />

nadien nog versterkt door de<br />

toevloed van Russische migranten<br />

die de revolutie ontvluchtten<br />

en hun vakkennis meebrachten.<br />

Met de hulp van hertogin Maria<br />

Pavlovna Putyatin (1890-1958),<br />

een Russische ballinge die in<br />

Parijs het borduuratelier Kitmir<br />

had opgericht, ontwierp Chanel<br />

een hele collectie gebaseerd<br />

op de borduurtechniek. Het<br />

bewuste kledingstuk is een ruime<br />

tuniek van zwarte crêpe, met<br />

grote mouwen en een vierkante<br />

kraag. Het geheel is versierd met<br />

groen, geel en rood borduursel,<br />

en zilverdraden. Op 17 november<br />

ging de tuniek onder de hamer<br />

in het jonge veilinghuis Maurice<br />

Auction, met een richtprijs van<br />

€ 10.000. Een zwart-witillustratie<br />

ervan was te zien in het magazine<br />

Vogue, in maart 1922. De nieuwe<br />

eigenaar bood er € 130.000 voor.<br />

Het is de eerste keer dat een stuk<br />

van Chanel uit die tijd zoveel<br />

opbrengt.<br />

Hoog bod voor<br />

een Rombouts bij<br />

Briscadieu<br />

Van de 17e tot de 20e eeuw was<br />

het thema ‘kaartspelers’ een van<br />

de populairste bij schilders. Net<br />

nu het Gentse MSK de eerste<br />

monografische tentoonstelling<br />

ooit over Rombouts houdt, is er<br />

op de Franse markt een dergelijk<br />

tafereel van deze schilder opgedoken.<br />

Het tafereel speelt zich<br />

af in het halfduister, waarbij de<br />

licht- en schaduweffecten de gezichten<br />

extra cachet geven. Hun<br />

kledij en de tafel waarop de kaarten<br />

liggen, zijn goed zichtbaar.<br />

Deze compositie is gebaseerd op<br />

de principes van Caravaggio, met<br />

personages afgebeeld tot aan<br />

het middel. De kijker is getuige<br />

van een beslissend moment in<br />

de partij: een van de kaartspelers<br />

legt zijn twee azen op tafel. Rombouts<br />

ontdekte het oeuvre van<br />

Caravaggio in Rome, in 1616, tien<br />

jaar nadat de Italiaanse grootmeester<br />

de stad had verlaten.<br />

Na zijn terugkeer in Antwerpen,<br />

in 1625, maakte Rombouts<br />

naam dankzij zijn lichte toets<br />

en technische vaardigheid. Hij<br />

schilderde verschillende versies<br />

van de kaartspelers. Sommige<br />

daarvan worden bewaard in<br />

musea in Antwerpen, Berlijn en<br />

Sint-Petersburg. Het werk dat op<br />

26 november bij Briscadieu, in<br />

Bordeaux, onder de hamer ging,<br />

was authentiek bevonden door<br />

het expertisebureau van Eric<br />

Turquin. Het ging van de hand<br />

voor € 25.000, iets meer dan de<br />

laagste richtprijs.<br />

Deel nalatenschap<br />

Denise René in<br />

Drouot<br />

Op 5 december waren alle ogen<br />

gericht op Digard Auction,<br />

in Parijs, waar bijna honderd<br />

kunstwerken uit de privécollectie<br />

van Denise René onder de hamer<br />

gingen. Een neef van haar, die nu<br />

de nieuwe galerie Denise René<br />

runt, had zich nochtans verzet<br />

tegen die veiling. Denise René<br />

(1913-2012) was een vermaarde<br />

galeriste uit het naoorlogse Parijs<br />

(haar echte naam was Denise<br />

Bleibreu). Ze steunde tal van<br />

pioniers van de geometrische<br />

abstractie en de kinetische kunst.<br />

Vanaf 1944 presenteerde ze<br />

werk van de vader van de opart,<br />

Victor Vasarely, in een modeatelier<br />

(haar vorige activiteit),<br />

omgevormd tot een kunstgalerie.<br />

Vanaf 1946 legde ze zich toe op<br />

de geometrische abstractie. Ze<br />

promootte natuurlijk Vasarely,<br />

met wie ze een nauwe band had,<br />

maar ook de Franse kunstenaar<br />

Jean Dewasne, de Deense<br />

kunstenaars Robert Jacobsen en<br />

Richard Mortensen, en de jonge<br />

Latijns-Amerikaanse kunstenaars<br />

Jesús-Rafael Soto, Carlos Cruz-<br />

Diez en Julio Le Parc. In 1957 organiseerde<br />

ze in haar galerie de<br />

eerste overzichtstentoonstelling<br />

in Frankrijk over Piet Mondriaan.<br />

Gezien het succes van deze expo<br />

opende ze in 1966 een tweede<br />

galerie in Parijs (Denise René-<br />

Rive Gauche), en het jaar erna<br />

ook nog een galerie in Duitsland,<br />

samen met Hans Mayer. Later<br />

volgde nog een galerie in New<br />

York (van 1971 tot 1981), met een<br />

openingstentoonstelling over<br />

Yaacov Agam. In 2001 bracht het<br />

Musée National d’Art Moderne<br />

– Centre Georges Pompidou<br />

hulde aan Denise René. Onder<br />

de 92 geveilde stukken uit haar<br />

privécollectie bevonden zich<br />

72

€ 532.401<br />

Corneille, L’Orchestre de Jazz Be Bop (Hommage à Charlie<br />

Parker), 1950, olieverf op doek, 59 x 70 cm. Bonhams Bruun<br />

Rasmussen Auctioneers, Copenhague, 06-12. © Bruun<br />

Rasmussen Auctioneers.<br />

€ 52.000<br />

Thomas de Keyser, Portret van een man,<br />

1637, olieverf op paneel, 27,5 x 21 cm.<br />

Aguttes, Neuilly-sur-Seine, 06-12.<br />

© Aguttes.<br />

€ 80.600<br />

Kabinet, Antwerpen, midden 17e eeuw, schilderwerk toegeschreven<br />

aan Isaac Van Oosten, ebben en gezwart hout, verf en<br />

borduurwerk, 148 x 92,5 x 46 cm. Giquello OVV, Parijs, 13-12.<br />

© Giquello OVV.<br />

werken van meesters van de<br />

abstracte kunst uit de jaren 1945-<br />

1965, zoals Albers, Arp en Sonia<br />

Delaunay, de jonge avant-garde<br />

van de abstracte kunst uit de<br />

jaren 1950-1960, zoals Dewasne,<br />

Deyrolle, Jacobsen en Mortensen,<br />

de grondleggers van de<br />

kinetische kunst, zoals Calder, de<br />

nieuwe generatie van kinetische<br />

kunstenaars, zoals Agam, Bury,<br />

Soto en Tinguely, met hun bewegende<br />

en veranderbare werken,<br />

de luminokinetische werken van<br />

Boto, Demarco, Garcia-Rossi, Le<br />

Parc, Schöffer en Vardanega, de<br />

G.R.A.V. (Groupe de Recherche<br />

d’Art Visuel, met Le Parc, Morellet,<br />

Sobrino en Yvaral), actief<br />

vanaf 1961, en de manipuleerbare<br />

en evolutieve werken van Agam<br />

en Tomasello. Tot de blikvangers<br />

van de veiling behoorden een<br />

installatie van Soto uit 1974, die<br />

€ 169.000 opbracht, een reliëf<br />

van Tinguely uit 1956, toegewezen<br />

voor € 912.880, en een Plan<br />

Mobiles van Pol Bury uit 1954,<br />

afgehamerd op € 70.200. Aangezien<br />

Denise René geen kinderen<br />

had, besloten sommige van haar<br />

neven en nichten een deel van<br />

haar nalatenschap te laten veilen.<br />

Wat er met het gros van haar<br />

nalatenschap zal gebeuren, is<br />

nog een vraagteken.<br />

Records voor<br />

CoBrA bij Bruun<br />

Rasmussen<br />

In een bomvolle veilingzaal ging<br />

Bruun Rasmussen Auctioneers, in<br />

samenwerking met Bonhams, op<br />

6 december over tot de verkoping<br />

van schilderijen van de<br />

CoBrA-groep. Samen leverden<br />

die meer dan € 6 miljoen op.<br />

Een van de klapstukken van deze<br />

avondveiling was L’Orchestre de<br />

Jazz Be Bop (Hommage à Charlie<br />

Parker), een schilderij van de<br />

Nederlandse schilder Corneille,<br />

met een richtprijs van € 150.000-<br />

200.000, na een lange biedstrijd<br />

afgehamerd op € 532.401, onder<br />

een daverend applaus. Dat is een<br />

nieuw veilingrecord voor een werk<br />

van deze kunstenaar. Een ander<br />

schilderij van Corneille, getiteld<br />

Peinture, uit 1952, ging van de<br />

hand voor € 354.934, het tweede<br />

hoogste bod ooit voor een werk<br />

van deze kunstenaar. Er kwam nog<br />

een ander veilingrecord uit de bus,<br />

voor een olieverfschilderij op doek<br />

uit 1948 van de Schotse kunstenaar<br />

Stephen Gilbert, met een richtprijs<br />

van € 10.000-13.500, afgehamerd<br />

op € 81.600. Dit schilderij werd<br />

tentoongesteld op de Salon des<br />

Surindépendants, in Parijs, in<br />

1948, waar het de aandacht trok<br />

van de Deense kunstenaar Asger<br />

Jorn, die Stephen Gilbert ertoe<br />

overhaalde zich aan te sluiten bij<br />

de CoBrA-groep. Hij werkte mee<br />

aan het eerste nummer van het<br />

tijdschrift van de groep en aan<br />

twee grote tentoonstellingen: het<br />

Bregnerød-congres (augustus<br />

1949) en de expo in het Stedelijk<br />

Museum in Amsterdam, waarvoor<br />

hij samenwerkte met Constant<br />

Nieuwenhuys.<br />

Oude meesters<br />

bij Aguttes<br />

Op 6 december hield Aguttes, in<br />

Neuilly-sur-Seine, zijn derde en<br />

laatste veiling van oude meesterwerken<br />

van 2022. Het veilingmenu<br />

omvatte tal van verrassingen, zoals<br />

een modello van Jean-Baptiste<br />

Marie Pierre, een laatste herinnering<br />

aan een intussen verdwenen<br />

plafondschildering. Deze schets,<br />

wellicht gemaakt als voorbereiding<br />

op de versiering van de woning van<br />

een koninklijke opdrachtgever, of<br />

in ieder geval iemand die dicht bij<br />

de macht stond, ging van de hand<br />

voor € 98.000. De toets is hier zwieriger<br />

dan in de thans verdwenen<br />

eindversie. De meeste werken van<br />

deze kunstenaar zijn trouwens in<br />

de loop der tijd verdwenen. Met<br />

uitzondering van één werk blijven<br />

enkel nog modelli over. Een ander<br />

topstuk op deze veiling was een<br />

Portret van een man, van Thomas<br />

de Keyser (1596–1667), in zijn tijd<br />

de meest befaamde portretschilder<br />

van Amsterdam. De nieuwe<br />

eigenaar telde er € 52.000 voor<br />

neer. Dit portret valt op door zijn<br />

eenvoud, en staat dus haaks op<br />

de pronkerige staatsieportretten.<br />

De schilder heeft zijn model hier<br />

afgebeeld in een intimistisch decor,<br />

van bescheiden formaat. Dat kan<br />

erop wijzen dat het een portret<br />

van een vriend of collega betreft.<br />

Ondanks het kleine formaat laat de<br />

schilder hier zien hoe getalenteerd<br />

hij was als portrettist, met bijzonder<br />

realistische gelaatstrekken, een<br />

virtuoze beheersing van de volumes<br />

en een ongedwongen toets.<br />

Bruine tinten schemeren door in<br />

het lichtkleurige vlees en geven<br />

cachet aan het gelaat, met fraaie<br />

licht- en schaduweffecten. Een<br />

Dronken Silenus van Antoon Van<br />

Dyck ging dan weer van de hand<br />

voor € 39.000. In 1619 inspireerde<br />

de Antwerpse kunstenaar zich<br />

op een dronken Silenus die zijn<br />

collega Rubens een of twee jaar<br />

eerder had geschilderd. Dit werk,<br />

thans bewaard in het museum van<br />

Dresden, lijkt de eerste versie te zijn<br />

van het werk dat bij Aguttes onder<br />

de hamer ging.<br />

73

Veilingen<br />

Wereldwijd<br />

RICHTPRIJS: € 1.500.000-1.800.000.<br />

Ferrari 250 GT Lusso, 1964. Artcurial, Parijs, 03-02. © Artcurial.<br />

RICHTPRIJS:<br />

€ 2.200.000-3.200.000<br />

Hergé, Kuifje in Amerika, 1942, Oost-Indische<br />

inkt, grafiet en corrigerende gouache, 46 x 32,8<br />

cm. Artcurial, Parijs, 10-02. © Artcurial.<br />

Een Vlaams kabinet<br />

in Drouot<br />

In de 17e eeuw was Antwerpen<br />

een belangrijke havenstad,<br />

welvarend geworden onder meer<br />

door de handel in specerijen.<br />

De stad telde toen niet minder<br />

dan honderdduizend inwoners.<br />

Door die welvaart waren er ook<br />

steeds meer kunstenaarsateliers<br />

en stroomden de opdrachten toe.<br />

Het kabinet zag het licht in Italië,<br />

in de 16e eeuw. Het groeide al<br />

snel uit tot een populair meubelstuk<br />

in de noordelijke landen.<br />

De Vlamingen werden er heuse<br />

specialisten in. In Antwerpen<br />

hadden ze het lumineuze idee<br />

kabinetten te vervaardigen met<br />

fineer van ebbenhout, dat niet<br />

alleen exotisch was, dus zeldzaam<br />

en duur, maar ook hard en niet<br />

zo eenvoudig te bewerken. Vaak<br />

gebruikte men ook schildpad,<br />

ivoor, albast, email, lapis lazuli en<br />

porfier, maar ook trompe-l’oeil,<br />

zoals bij het kabinet dat op 13<br />

december in Drouot werd geveild<br />

door Giquello OVV. Het meubelstuk<br />

kwam uit de collectie van<br />

Jean Bouvier. Het is versierd met<br />

een ode aan de schepping van de<br />

wereld, toegeschreven aan Isaac<br />

Van Oosten, een typisch Antwerpse<br />

kunstenaar, die met zijn talent<br />

en sereniteit in de geest van de<br />

Fluwelen Bruegel werkte. Het lot<br />

ging van de hand voor € 80.600,<br />

heel wat meer dan verwacht.<br />

OP KOMST<br />

Unieke auto’s<br />

bij Artcurial<br />

Op 3 en 4 februari houdt Artcurial,<br />

in Parijs, zijn jaarlijkse Rétromobile-veiling.<br />

Op het menu, behalve<br />

een collectie Mercedes-Benz<br />

AMG uit de jaren 1980, een van de<br />

meesterwerken uit de geschiedenis<br />

van de automobiel, met name<br />

een Ferrari 250 LM uit 1964, zeldzamer<br />

en exclusiever dan de 250<br />

GTO. Het gaat om het tiende van<br />

de 32 exemplaren geproduceerd<br />

in de Ferrari-fabriek in Maranello.<br />

De 250 LM is een heuse legende<br />

uit de geschiedenis van de internationale<br />

autosport. Dit was het<br />

laatste Ferrari-model dat, in 1965,<br />

de 24-uursrace van Le Mans won.<br />

De racers van dienst waren toen<br />

Masten Gregory en Jochen Rindt.<br />

De richtprijs voor dit exemplaar,<br />

een perfect huwelijk tussen prestatievermogen<br />

en schoonheid,<br />

wordt meegedeeld op verzoek.<br />

Originele cover van<br />

Kuifje in Amerika<br />

bij Artcurial<br />

Op 10 februari houdt Artcurial, in<br />

Parijs, een veiling gewijd aan de<br />

geestelijke vader van Kuifje. Zo<br />

kan men bieden op een prachtige<br />

tekening die Hergé maakte<br />

voor de cover van het album<br />

Kuifje in Amerika (1942). Deze<br />

grote tekening met Oost-Indische<br />

inkt werd in 1946 gebruikt<br />

voor de cover van de kleurenversie<br />

van dit album. Het wordt nog<br />

steeds gepubliceerd als coverbeeld.<br />

De richtprijs bedraagt<br />

€ 2,2 tot 3,2 miljoen. Het gaat om<br />

een uniek werk, dat verschillende<br />

generaties van Kuifje-fans heeft<br />

gefascineerd, zonder ook maar<br />

iets aan moderniteit in te boeten.<br />

74

23, 24 & 25<br />

februari<br />

<strong>2023</strong><br />

Aziatische & Europese kunst<br />

Een groot verguld en gepolychromeerd houten triptiekretabel<br />

Spanje, 1e helft 16e eeuw<br />

Tentoongesteld: 'Kerkelijke Kunst’, Antwerpen, 1948<br />

€ 40.000 - € 80.000<br />

RM-AUCTIONS.COM

€ 47.500<br />

Verrassend afgehamerd<br />

Adriaen Pietersz. van de Venne (1589-<br />

1662) was een Nederlandse schilder,<br />

graveur en dichter uit de Gouden<br />

Eeuw, bekend om zijn genreschilderijen,<br />

allegorieën, portretten en historiestukken.<br />

Deze tijdgenoot van Vermeer, afkomstig<br />

uit Delft, schreef zich in aan de universiteit<br />

van Leiden, waar hij Latijn studeerde. Daarna<br />

volgde hij een opleiding tot schilder bij<br />

meester-goudsmid Simon de Valk, in Leiden,<br />

en tot graveur bij grisailleschilder Hiëronymus<br />

Van Diest, in Den Haag. Na een kort verblijf<br />

in Antwerpen, in 1607, vestigde hij zich in<br />

Middelburg, in 1608. In 1625 verhuisde hij uiteindelijk<br />

naar Den Haag. Van de Venne werd<br />

sterk beïnvloed door het oeuvre van Pieter<br />

Bruegel en zijn zoon Jan de Oudere. Hij is befaamd<br />

om zijn illustraties van de Tachtigjarige<br />

Oorlog tussen de Noordelijke en de Zuidelijke<br />

Nederlanden, waarin hij het religieuze fanatisme<br />

hekelde. Vanaf 1620 tot aan zijn dood<br />

creëerde hij tal van grisailles en gravures, vaak<br />

genrestukken, soms ook religieuze en mythologische<br />

taferelen. Niet zelden ging het om illustraties<br />

van spreuken en gezegden, meestal<br />

ontleend aan zijn tijdgenoot, de Nederlandse<br />

dichter Jacob Cats (1577-1660). Het is aan die<br />

illustraties dat hij in de 17e en 18e eeuw zijn<br />

reputatie dankte. Misschien is het tot die<br />

categorie dat de bewuste tekening behoort?<br />

De krant La Libre Belgique schrijft ze in ieder<br />

geval toe aan Van de Venne. Op 12 december<br />

ging het werk, samen met meer dan tienduizend<br />

andere lots, van de hand op de laatste<br />

onlineveiling van het Naamse veilinghuis<br />

Rops. De tekening werd er toegeschreven aan<br />

een anonieme kunstenaar en door de experts<br />

van het veilinghuis gewoon omschreven als<br />

een Oorlogstafereel. Volgens de Belgische<br />

wetgeving zijn experts niet aansprakelijk voor<br />

de beschrijving van de ter veiling aangeboden<br />

lots … Hoe dan ook, de ruwe dynamiek van<br />

dit tafereel in grisaille is typerend voor het<br />

oeuvre van Van de Venne. Eigenlijk zou het<br />

gaan om De gevangenneming van Simson,<br />

de bijbelse held wiens kracht gebonden was<br />

aan zijn haardos en die werd verraden door<br />

zijn minnares Delila. Een en ander ontging<br />

twee Parijse handelaars niet. Die lieten zich<br />

niet misleiden door de wel zéér lage richtprijs<br />

(€ 200-300). Samen boden ze op tegen een<br />

Nederlander en uiteindelijk mochten ze de<br />

tekening meenemen voor € 38.000 (€ 47.500,<br />

kosten inbegrepen).<br />

Adriaen Pietersz. van de Venne, De gevangenneming<br />

van Simson, 17e eeuw, tekening met gewassen<br />

Oost-Indische inkt, 10 x 13 cm. Rops, 12-12.<br />

© Rops.<br />

76

Collect-1/2pQ-fév.qxp_320 11/01/23 10:55 Page3<br />

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

OPENBARE VEILING<br />

14 & 15 FEBRUARI om 18u30<br />

€ 97.500<br />

Ado Chale, Goutte d’eau, 1989,<br />

goudkleurig bronzen salontafel.<br />

Bonhams Cornette de Saint Cyr,<br />

20-11. © Bonhams Cornette de<br />

Saint Cyr.<br />

€ 57.200<br />

Ettore Sottsass, Barbarella, 1966,<br />

meubelstuk in rozen- en beukenhout.<br />

Bonhams Cornette de Saint Cyr, 20-11.<br />

© Bonhams Cornette de Saint Cyr.<br />

“Eettafel" Model Rosa Dei Venti in gebeeldhouwd<br />

Russisch grenenhout met ingelegde plank die een "ster" vormt.<br />

Mario Ceroli voor Poltronova. Italiaans werk. Jaar 1973.<br />

Afm.: 164 x 73 x 164 cm.<br />

AFGELOPEN<br />

Design bij<br />

Bonhams Cornette<br />

Op zondag 20 november werden<br />

bij veilinghuis Bonhams Cornette<br />

in Brussel 194 designmeubels<br />

en objecten uit de 20e en 21e<br />

eeuw geveild. Deze designveiling<br />

was een gelegenheid om grote<br />

ontwerpers onder de aandacht te<br />

brengen. Er waren biedingen van<br />

nieuwe cliënten uit het Bonhamsnetwerk.<br />

Het topwerk van deze<br />

veiling was de salontafel Goutte<br />

d’eau uit 1989 van de hand van de<br />

Belgische ontwerper en goudsmid<br />

Ado Chale. De vrije vorm<br />

van dit tafelblad in goudkleurig<br />

brons is geïnspireerd op een van<br />

de vier elementen: water. Het<br />

werd verkocht voor € 97.000, drie<br />

keer de laagste geschatte waarde.<br />

De secretaire Barbarella van de<br />

Italiaanse architect en ontwerper<br />

Ettore Sottsass heeft zijn<br />

lage richtprijs (€ 20.000-30.000)<br />

meer dan verdubbeld met een<br />

verkoopprijs van € 57.200. Dit<br />

meubelstuk in rozen- en beukenhout<br />

werd in 1966 uitgegeven<br />

door Poltronova. Sottsass was<br />

medeoprichter van het designcollectief<br />

Memphis Group dat zijn<br />

inspiratie haalde uit de art deco<br />

en popart. Een opvallend geheel<br />

is het modulaire meubilair S421<br />

van de Scandinavische ontwerper<br />

Verner Panton bestaande uit een<br />

sofa en twee fauteuils, uitgegeven<br />

door Thonet in 1963-1968. Het geheel<br />

werd verkocht voor € 46.800<br />

(richtprijs: € 20.000-30.000). Ook<br />

een dressoir van Charlotte Perriand<br />

werd geveild voor € 44.200.<br />

Een wandkapstok van Jules Wabbes<br />

uit massieve padouk latten en<br />

gesigneerde messing haken en<br />

haringen is verkocht voor de verrassende<br />

prijs van € 22.750.<br />

Een verrassend<br />

jaareinde bij<br />

Bonhams Cornette<br />

Het veilinghuis Bonhams Cornette<br />

de Saint Cyr heeft in Brussel<br />

op 4 december een sterke veiling<br />

van Belgische en hedendaagse<br />

kunst gerealiseerd met een<br />

totaalresultaat van € 2.403.310.<br />

Zowel Belgische kopers in de zaal<br />

als talrijke telefonische klanten<br />

boden op werken van onder<br />

“Untitled" Kleurpotloden, pastel en gouache op papier.<br />

Gemonogrammeerd C.T voor Cy Twombly en gedateerd 1977.<br />

Amerikaanse school. Afm.: 480 x 590 mm.<br />

TENTOONSTELLING<br />

10, 11 EN 12 FEBRUARI<br />

VAN 10 TOT 18 U<br />

HOTEL DE VENTES VANDERKINDERE S.A.<br />

685-687 ALSEMBERGSESTEENWEG - 1180 B RUSSEL<br />

PRIVÉ PARKING • TEL. 02 344 54 46<br />

info@vanderkindere.com<br />

w w w . v a n d e r k i n d e r e . c o m<br />

77

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 507.000<br />

Marcel Broodthaers, Surface de Moules,<br />

1965-1967, mosselschelpen met<br />

getinte hars gelijmd op beschilderd<br />

houten paneel, 67 x 51 x 9,5 cm. Bonhams<br />

Cornette de Saint Cyr, 04-12. ©<br />

Bonhams Cornette de Saint Cyr.<br />

€ 3.800<br />

Miguel Berrocal, Goliath, 1972, sculptuur in gepolijst<br />

messing, bestaande uit 79 verwijderbare<br />

elementen. Haynault, 05-12. © Haynault.<br />

€ 12.000<br />

Rodolphe-Theophile Bosshard (1889-1960), Familietafereel, New York,<br />

ca. 1924, doek, 42,5 x 65 cm. Bernaerts, 06-12. © Bernaerts.<br />

anderen Marcel Broodthaers,<br />

Jean-Michel Folon en Evelyn Axell,<br />

die de topdrie vertegenwoordigen.<br />

Meer dan 110 loten uit meer<br />

dan twee eeuwen kunstgeschiedenis<br />

wisselden van eigenaar.<br />

Surface de Moules (1965-1967)<br />

van Marcel Broodthaers, geschat<br />

op € 300.000-500.000, bracht<br />

€ 507.000 op en was meteen het<br />

topstuk van de veiling. Het werk,<br />

bestaande uit met getinte hars<br />

gelijmde mosselschelpen op een<br />

beschilderd houten paneel is een<br />

van de ongeveer 15 panelen met<br />

dit thema. De fans van Jean-<br />

Michel Folon brachten hulde aan<br />

deze grote Belgische kunstenaar<br />

met goede biedingen. Met name<br />

Vogelfontein werd boven de<br />

richtprijs (€ 250.000-350.000)<br />

geveild voor € 403.000. Van deze<br />

monumentale sculptuur, die Folons<br />

favoriete personage voorstelt<br />

met uitgestrekte hand waarop<br />

een vogel is geland, is een kopie<br />

te bewonderen in Watermaal-<br />

Bosvoorde en een andere in<br />

Monaco. Twee andere werken van<br />

Folon die hun richtprijs verpulverd<br />

hebben zijn de aquarellen<br />

op papier uit de jaren 70: Le cri<br />

(1975) werd verkocht voor € 11.700<br />

(richtprijs: € 6.000-8.000) en Underground<br />

(1973) haalde € 13.000<br />

(richtprijs: € 4.500-5.500). Evelyne<br />

Axell, de shooting star van de Belgische<br />

Pop Art tussen 1965 en 1972,<br />

haalde de top drie met met Le<br />

jour où les homards... (1968) voor<br />

een prijs van € 208.000 (richtprijs:<br />

€ 200.000-300.000). Naast deze<br />

top drie zijn ook nog een aantal<br />

andere werken zeer verrassend uit<br />

de hoek gekomen en ver boven<br />

hun schattingsprijs verkocht: Le<br />

Thiou (II), een kleurrijke olieverf<br />

op doek uit 1972 van de Belgische<br />

trekker van de naoorlogse<br />

lyrische abstracte kunst Louis<br />

van Lint. Geschat op € 30.000-<br />

50.000, verkocht voor € 80.600.<br />

Een scharlakenrode gouache op<br />

papier uit 1964 van Jean Degottex,<br />

getiteld Ecriture, 23-2-1964,<br />

geschat op € 8.000-12.000, bracht<br />

€ 46.800 op, bijna vier keer de<br />

hoogste richtprijs. Compression<br />

uit 1963 van César, aangeboden<br />

uit een Belgische privéverzameling<br />

bijeengebracht door een deskundige<br />

kenner, bracht € 41.600<br />

op (richtprijs: € 18.000-25.000).<br />

Miguel Berrocal<br />

bij Haynault<br />

Haynault had op 5 december<br />

een aantal mooie loten te veil,<br />

waaronder een gouden sculptuur<br />

van de Spaanse beeldhouwer<br />

Miguel Berrocal (1933-2006). De<br />

kunstenaar uit Málaga is internationaal<br />

bekend geworden met zijn<br />

‘puzzelsculpturen’. In 1964 werd hij<br />

uitgenodigd voor deelname aan<br />

documenta III in de Duitse stad<br />

Kassel. Zijn Goliath uit 1972 was<br />

een editie voor Edition Orangerie<br />

multiples, gegoten in Keulen door<br />

G.S. Reischauer, en bestaat uit<br />

79 verwijderbare elementen. Het<br />

puzzelbeeld leverde Haynault een<br />

bod van € 3.800 op. Een andere<br />

hoogvlieger op de veiling was een<br />

set van twee Easy Lounge-stoelen<br />

en een voetbank van Charles en<br />

Ray Eames uit 1956. De iconische<br />

meubelstukken waren goed<br />

voor een bod van € 6.400. Een<br />

grote 18e-eeuwse spiegel uit de<br />

régence-periode, in verguld hout<br />

versierd met smeedwerk, vanboven<br />

bezet met een fronton inclusief<br />

grote schelp in het midden,<br />

veroverde een bod van € 2.000.<br />

Tot slot vermelden we een oude<br />

meester, Klaes Molenaer uit Haarlem<br />

(1626-1676), wiens Uitzicht op<br />

strand met visverkopers afgehamerd<br />

werd voor € 1.800.<br />

Antiek en Moderne<br />

kunst bij Bernaerts<br />

Bij veilinghuis Bernaerts werden<br />

op 5 en 6 december antieke en<br />

moderne kunst geveild. Het werk<br />

dat het hoogste bod haalde op de<br />

antiekveiling is een reliëf uit Mechelen<br />

met de voorstelling van de<br />

gevangenneming van Christus en<br />

dateert van omstreeks 1575-1610.<br />

Geschat tussen € 4.000-5.000<br />

werd het verkocht voor € 19.000.<br />

De grootte en de kwaliteit van dit<br />

reliëf in albast is echter uitzonderlijk.<br />

Mogelijk gaat het om het<br />

prototype van een reeks gekende<br />

varianten. De fijne en trefzekere<br />

vormgeving van de anatomie<br />

van de gespierde figuren doet<br />

vermoeden dat dit het werk is van<br />

een bekend meester. Een ander<br />

78

MARDI<br />

GRAS<br />

VEILING<br />

14 FEBRUARI<br />

KIJKDAGEN<br />

9 - 13 FEBRUARI<br />

JEAN-JOSEPH CARRIES (1855-1894)<br />

‘Autoportrait en Midas ou Le faune endormi’, brons, ca. 1890-1900, est: € 2000-2500<br />

LIVE.BERNAERTS.EU<br />

BERNAERTS AUCTIONEERS<br />

Verlatstraat 18 - 2000 Antwerpen | www.bernaerts.be<br />

VEILING<br />

HEDENDAAGSE KUNST,<br />

MODERNE &<br />

OUDE MEESTERS<br />

Zaterdag 4 maart <strong>2023</strong><br />

13u & 19u30<br />

Kijkdagen:<br />

22 februari t.e.m. 1 maart<br />

10-19u<br />

Sam Francis<br />

Wenst u te verkopen?<br />

Contacteer Hervé Lescornez:<br />

+32 9 348 54 40 of<br />

herve.lescornez@de-vuyst.com.<br />

Bezoek aan huis op afspraak.<br />

Léon Spillaert<br />

Roger Raveel<br />

Veilinghuis De Vuyst - Kerkstraat 22-54 - 9160 Lokeren (<strong>België</strong>) - +32 9 348 54 40 - info@de-vuyst.com - www.de-vuyst.com<br />

DEV_23_001_<strong>COLLECT</strong>_Feb<strong>2023</strong>_200x132_KL_NL.indd 1 11/01/<strong>2023</strong> 15:48

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 85.000<br />

Kati Heck, Multikulti Sause, 2011, doek, houten bekerhouders, wijn- en<br />

bierglas, 230 x 305 cm. Foto met toestemming van Tim Van Laere Gallery.<br />

Bernaerts, 06-12. © Bernaerts.<br />

€ 19.000<br />

Reliëf met de voorstelling van de Gevangenneming<br />

van Christus, Mechelen,<br />

ca. 1575-1610, albast met sporen van<br />

vergulding, 44 x 31 cm. Bernaerts, 05-12.<br />

© Bernaerts.<br />

€ 18.000<br />

Demetre Chiparus, Pyjama Girl, sculptuur,<br />

verguld brons, ivoor, marmer,<br />

gesigneerd op de sokkel, hoogte: 48<br />

cm. Galerie Moderne, 05 & 06-12.<br />

© Galerie Moderne.<br />

topwerk is van de hand van de<br />

Meester van het Goudbrokaat<br />

met de afbeelding van de Heilige<br />

Maria met kind in een stralenkrans.<br />

De noodnaam Meester<br />

van het Goudbrokaat werd in het<br />

leven geroepen voor een groep<br />

stilistisch gelijkende schilderijen<br />

van een tot op heden onbekende<br />

meester en/of zijn atelier dat<br />

actief was in de Zuidelijke Nederlanden<br />

omstreeks 1480-1499. Vaak<br />

werd de achtergrond in deze werken<br />

gedecoreerd met florale motieven<br />

in goudverf als een soort<br />

imitatie van goudbrokaat. Dit<br />

werk werd geveild voor € 18.000.<br />

Andere opmerkelijke biedingen<br />

waren voor een driedelig schouwgarnituur<br />

in Louis XVI-stijl en een<br />

staanlamp (1870) van Ferdinand<br />

Barbedienne, allebei uit de Napoleon<br />

III-periode en respectievelijk<br />

verkocht voor de prijs van € 17.000<br />

en € 7.600. Ook het werk Stilleven<br />

met exotische planten, vlinders<br />

en druiven bij rots van Carel<br />

Borchaert Voet (1671-1743) verraste<br />

met een prijs van € 3.400. Carel<br />

Borchaert Voet werkte van 1689<br />

tot 1690 in Engeland ten dienste<br />

van Hans Willem Bentinck, graaf<br />

van Portland. Voor deze mecenas<br />

schilderde hij een reeks van twaalf<br />

stillevens met bloemenmanden<br />

en fruit, naast nog enkele<br />

landschappen rondom zijn huis in<br />

Zorgvliet. De veiling van moderne<br />

kunst werd gedomineerd door<br />

namen als Folon, Kati Heck en<br />

Rinus Van De Velde. De sculptuur<br />

in brons Vivre en ville (2004) van<br />

Jean-Michel Folon werd geveild<br />

voor € 350.000, bijna driemaal de<br />

hoogste richtprijs. De jonge kunstenaar<br />

Kati Heck (°1979) scoorde<br />

met haar werk Multikulti Sause de<br />

prijs van € 85.000. De titel verwijst<br />

naar Angela Merkels uitspraak<br />

“Multikulti ist tot” in 2010. Heck<br />

ensceneert in haar doeken mensen<br />

uit haar directe omgeving<br />

met een sterk gevoel voor drama<br />

en ironie. Op een humorvolle<br />

manier vermengt ze verschillende<br />

invloeden en creëert ze<br />

een exorbitant individueel beeld<br />

van het alledaagse. De bronzen<br />

sculptuur Cercle (1994) van Bruno<br />

Romeda ging van de hand voor<br />

€ 46.000. Ook twee houtskooltekeningen<br />

van Rinus Van De Velde<br />

haalden de top vijf: It was time of<br />

tremendous possibilities, changes<br />

and personal anxieties (2011)<br />

haalde de richtprijs van € 40.000<br />

en All the things I still possessed<br />

I left behind (2015) is verkocht<br />

voor € 26.000. Verder zijn er nog<br />

een aantal werken verrassend uit<br />

de hoek gekomen. Een drieluik<br />

zonder titel uit 2005 van de autodidactische<br />

schilder, beeldhouwer<br />

en fotograaf Avi Kenan werd<br />

geveild voor wel het tienvoud van<br />

de hoogste richtprijs: € 20.000.<br />

Familietafereel, New York (1924)<br />

van de schilder Rodolphe-Theophile<br />

Bosshard ging van de hand<br />

voor € 12.000. Dit werk, een compositie<br />

van een vrouwelijk naakt<br />

tegen de achtergrond van een<br />

grootstad, is een uniek stuk uit de<br />

Parijse periode (1920-1924). Zijn<br />

werken onderscheiden zich door<br />

een bijzonder perspectief vanuit<br />

de hoogte. Door gebruik van licht,<br />

speelt hij met volumes en creëert<br />

hij vaak een onwerkelijke sfeer.<br />

Het Musée d’Art Moderne van Parijs<br />

heeft verschillende schilderijen<br />

van deze periode in zijn collectie.<br />

Galerie Moderne<br />

veilt Constant<br />

Permeke<br />

Op 5 en 6 december had Galerie<br />

Moderne een catalogus vol<br />

Belgische en buitenlandse kunst<br />

in de aanbieding. Een schitterend<br />

beeld van de Roemeens-Franse<br />

art-decobeeldhouwer Demetre<br />

Chiparus (1886-1947) stal de show.<br />

Chiparus was bijzonder bedreven<br />

in de techniek van chryselephantine,<br />

de combinatie van brons en<br />

ivoor. Tijdens het interbellum in<br />

Parijs beleefde hij zijn absolute<br />

bloeiperiode. Pyjama Girl (1925)<br />

stamt uit die tijd en toont een<br />

slaperig meisje in een modieuze<br />

pyjama, op een marmeren sokkel<br />

met een kat die haar rug kromt.<br />

Het beeld van verguld brons was<br />

geschat op € 20.000-25.000 en<br />

werd geveild voor € 18.000. Constant<br />

Permekes donkergekleurde<br />

Landschap met koets, afkomstig<br />

uit de collectie Jean Van Parys<br />

(1891-1964), had een richtprijs van<br />

€ 8.000-12.000 gekregen en werd<br />

afgehamerd op € 10.000. Van Jean<br />

Brusselmans ging Les porteurs<br />

de fraises (1925) onder de hamer,<br />

eveneens een donker werk met<br />

enkele kleuraccenten. De richtprijs<br />

bedroeg € 4.000-6.000 maar een<br />

verzamelaar had er € 6.000 voor<br />

over. Van de schilder uit Deinze<br />

Albert Saverys (1886-1964) kon<br />

het doek Inondation rekenen op<br />

een bod van € 8.000 (richtprijs:<br />

€ 6.000-8.000)<br />

Vlaamse<br />

expressionisten bij<br />

Millon Belgique<br />

Op 7 december bood het Brusselse<br />

filiaal van veilinghuis Millon<br />

een veiling aan van schilderijen<br />

80

€ 70.000<br />

Edgard Tytgat, De Toverfluit, 1924, olieverf op doek, 46 x 61 cm. Millon Belgique,<br />

07-12. © Millon Belgique.<br />

€ 9.000<br />

Henri Rivière, L’Enterrement aux parapluies,<br />

1891, kleurenhoutsnede, 34,6 x<br />

24,6 cm. Arenberg Auctions, 08 t/m 10-12.<br />

© Arenberg Auctions.<br />

€ 36.000<br />

Maurits Escher, Waterval, 1961, lithographie<br />

n°12/70 eerst oplage, 38 x 30 cm.<br />

Bernaerts, 08-12. © Bernaerts.<br />

en kunstvoorwerpen uit Belgische<br />

en Luxemburgse collecties. De<br />

twee geveilde topstukken zijn van<br />

de hand van Vlaamse expressionisten<br />

Edgard Tytgat (1879-1957)<br />

en Gustave De Smet (1877-1943).<br />

Hoewel tijdgenoten en allebei<br />

geïnspireerd door volkse taferelen,<br />

onderscheidden ze zich toch<br />

in hun werkwijze. De Toverfluit<br />

(1924) van Tytgat, geschat tussen<br />

€ 40.000-60.000, werd geveild<br />

voor € 70.000 en representeert<br />

het narratieve aspect van zijn<br />

werk. Hij schiep een eigen wereld,<br />

een schouwspel dat soms vol<br />

dubbelzinnigheid zit, maar waaruit<br />

de eenvoud, frisheid en onschuld<br />

van een kind spreekt. Het<br />

is opmerkelijk dat de rechterkant<br />

van dit werk opgenomen werd in<br />

een tekening getiteld De fluitist<br />

en zijn hond, gemaakt door de<br />

kunstenaar in 1926. In 1924 voegde<br />

Tytgat drie verstrengelde ringen<br />

toe aan zijn handtekening. Dit is<br />

een teken van solidariteit en verbondenheid<br />

met alle kunstenaars<br />

die deelnamen aan de Brusselse<br />

festiviteiten die James Ensor in<br />

1924 organiseerde als eerbetoon<br />

aan de schilder Bruegel. La lys<br />

(ca. 1930) van Gustave De Smet<br />

verbeeldt een Vlaams landschap.<br />

Omstreeks 1928 komt hij aan een<br />

eindpunt in zijn postkubistische<br />

ontwikkeling. De opbouw wordt<br />

losser en de voorstelling wordt<br />

meer picturaal uitgewerkt. De<br />

felle kleuren worden vervangen<br />

door aardkleuren. Hij keert terug<br />

naar de natuur en de menselijkheid.<br />

Dit werk werd geveild voor<br />

€ 27.000, ver boven de geschatte<br />

waarde van € 5.000-7.000. Het<br />

derde verrassende resultaat van<br />

deze veiling is het werk Elegante<br />

pensive devant la Mer du Nord<br />

van de realistische schilder<br />

Constantin Emile Meunier (1831-<br />

1905). Dit werk verpulverde de<br />

bescheiden schattingsprijs van<br />

€ 1.000-2.000 en werd afgeklopt<br />

op € 8.500.<br />

Arenberg Auctions<br />

veilt altaarstuk<br />

Bij Arenberg Auctions ging tussen<br />

8 en 10 december een aantal<br />

verzamelaars met heel wat moois<br />

aan de haal. Bij de prenten was<br />

een goed resultaat weggelegd<br />

voor Henri Rivière (1864-1951), de<br />

Franse kunstenaar die bekend<br />

staat als de uitvinder van de schaduwspelen<br />

in het Parijse cabaret<br />

Le Chat Noir. Aan het einde van<br />

de negentiende eeuw experimenteerde<br />

hij met kleurhoutsneden.<br />

De prenten die hij maakte waren<br />

beïnvloed door het japonisme dat<br />

toen in de mode was, en dat zie<br />

je aan de prent die bij Arenberg<br />

geveild werd, L’Enterrement aux<br />

parapluies (1891). Deze prent<br />

was geschat op € 2.500-3.500<br />

maar werd geveild voor € 9.000.<br />

Hetzelfde bedrag ging naar een<br />

Spaans werk uit de vroege 16e<br />

eeuw (richtprijs: € 8.000-9.000)<br />

Sint Helena en het Heilige Kruis<br />

toont de heilige, vergezeld door<br />

een mannelijke heilige, een<br />

andere vrouw en twee mannen.<br />

Het ornamentele motief op de<br />

achtergrond, de aureool van de<br />

mannelijke heilige en een deel<br />

van het kruis zijn uitgewerkt met<br />

gegraveerde patronen. Het schilderij<br />

is waarschijnlijk gemaakt in<br />

Catalonië-Aragon (Noord-Spanje)<br />

als onderdeel van een groter<br />

altaarstuk. Een bijzonder lot was<br />

een botanisch magazine van William<br />

Curtis (1746-1799), een Britse<br />

botanicus en entomoloog. The<br />

Botanical Magazine, opgericht in<br />

1787 door Curtis, is het langstlopende<br />

botanische tijdschrift. The<br />

Botanical Magazine was enorm<br />

populair en staat bekend om<br />

zijn platen van vooraanstaande<br />

artiesten, waaronder Sydenham<br />

Edwards, James Sowerby, John<br />

Curtis, Mathilda Smith en Lillian<br />

Snelling. Voor dit exemplaar betaalde<br />

een verzamelaar € 18.000<br />

(richtprijs: € 10.000-15.000). Ook<br />

twee atlassen haalden met een<br />

bod van € 20.000 en € 9.000<br />

respectievelijk topbedragen binnen.<br />

Het Nieuw vermeerderd en<br />

verbeterd groot stedeboek van<br />

geheel Italië van R. Chr. Alberts<br />

uit 1724 en de aanvulling Nieuw<br />

vermeerderd en verbeterd groot<br />

stedeboek van Piemont en van<br />

Savoye uit 1725 vormen een<br />

heruitgave van Joan Blaeu’s Theatrum<br />

Italiae.<br />

Werk op Papier<br />

bij Bernaerts<br />

Op 8 december vond bij veilinghuis<br />

Bernaerts de veiling Werk op<br />

Papier I & II plaats. Zoals verwacht<br />

werd een reeks zeldzame<br />

lithografieën van de vermaarde<br />

Nederlandse kunstenaar Maurits<br />

Escher, rechtstreeks afkomstig<br />

uit de familie van Escher, de<br />

topstukken van deze veiling. Een<br />

van zijn meest iconische werken<br />

Waterval (1961) werd verkocht voor<br />

€ 36.000, drie keer de laagste<br />

richtprijs, evenals het werk Drie<br />

Werelden (1955) dat een prijs van<br />

€ 34.000 scoorde. Straatgezicht<br />

in Scanno (1930) haalde de derde<br />

plaats met een verkoopprijs van<br />

81

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

€ 50.000<br />

Anto Carte, L’enfant Prodigue, 1928,<br />

olieverf op doek, 178 x 138 cm. Horta,<br />

12-12. © Horta.<br />

€ 28.000<br />

Frans Smeers, Famille dansant à la plage, 1911, olieverf op doek, 61 x 80,5<br />

cm. Vanderkindere, 13 & 14-12. © Vanderkindere.<br />

€ 166.000<br />

Avalokitesvara gezeten op een lotus,<br />

China, 16e/17e eeuw, brons met sporen<br />

van rode lak. Vanderkindere, 13 &<br />

14-12. © Vanderkindere.<br />

€ 32.000, meer dan het vijfvoud<br />

van de hoogste richtprijs. Opvallend<br />

was ook een fragment van<br />

een kleurenhoutsnede op zijde,<br />

Vissen genaamd (ca. 1942), die<br />

Escher louter voor zijn dichte<br />

familie maakte en waar in de<br />

literatuur vrijwel geen spoor van<br />

terug te vinden is. Geschat tussen<br />

€ 4.000-6.000 en verkocht voor<br />

€ 15.000. Een aantal werken van<br />

James Ensor scoorde ook goed.<br />

De ets Squelettes voulant se<br />

chauffer (1895) haalde de verrassende<br />

prijs van € 3.600 hoewel<br />

slechts geschat op maximum<br />

€ 500. Op de veiling Werk op Papier<br />

II was de video Une seconde<br />

d’Eternité (D’après une idée de<br />

Charles Baudelaire) uit 1970 het<br />

topstuk met een veilingprijs van<br />

€ 15.000 (richtprijs: € 6.000-8.000).<br />

Horta veilt<br />

hedendaags<br />

Bij Horta leverde de veiling van<br />

12 december een aantal mooie<br />

resultaten op. Anto Carte verscheen<br />

met drie werken op deze<br />

veiling, waarvan één olieverf op<br />

doek. L’enfant Prodigue uit 1928<br />

stond geschat op € 60.000-80.000<br />

,maar kon die richtprijs met<br />

een winnend bod van € 50.000<br />

uiteindelijk niet verzilveren. Bij<br />

de hedendaagse kunst deed een<br />

aantal kunstenaars het heel goed.<br />

Voor een doek met gemengde<br />

technieken bijvoorbeeld, van de<br />

Franse kunstenaar Gully (°1977)<br />

werd enthousiast geboden.<br />

Gully maakte in de jaren 90 en<br />

de vroege jaren 2000 naam als<br />

graffitikunstenaar in de straten<br />

van Parijs, maar maakt sinds 2008<br />

werken in zijn atelier. Net als<br />

Banksy verbergt hij zijn identiteit.<br />

Zijn Gully presents Basquiat and<br />

Warhol uit 2020 toont de twee<br />

iconische kunstenaars op cartooneske<br />

wijze. Het doek, geschat<br />

op € 8.000-12.000, ging onder de<br />

hamer voor € 14.000. De Zuid-<br />

Afrikaanse kunstenaar Guy Pierre<br />

Du Toit deed het eveneens goed<br />

bij Haynault. Zijn ruim twee meter<br />

hoge sculptuur uit 2018 toont<br />

twee ‘dansende hazen’ en was<br />

geschat op € 10.000-15.000, maar<br />

werd geveild op € 17.000.<br />

Vanderkindere veilt<br />

Edgard Tytgat<br />

Edgard Tytgat was een van de<br />

sterren van de veiling van 13 en<br />

14 december bij Vanderkindere.<br />

Zijn Portrait du Docteur Bouché<br />

uit 1911 was geschat op € 25.000-<br />

30.000, maar wist een verzamelaar<br />

te versieren tot een bod van<br />

€ 45.000. Een andere Belgische<br />

meester die in de belangstelling<br />

stond was Frans Smeers (1873-<br />

1960). De Brusselse Frans Smeers<br />

was een postimpressionistisch<br />

schilder van genretaferelen,<br />

portretten, landschappen, stillevens,<br />

strandgezichten, havens en<br />

marines. Na een opleiding tot decorateur<br />

werd hij leerling aan de<br />

Academie voor Schone Kunsten in<br />

Brussel bij Jan Portaels en Joseph<br />

Stallaert. Aanvankelijk schilderend<br />

in de realistische traditie, werkte<br />

hij vanaf ca. 1900 meer luministisch.<br />

Zijn doek Famille dansant à<br />

la plage werd net als het Portret<br />

van Dokter Bouché geschilderd in<br />

1911 en was geschat op € 4.000-<br />

6.000. Het presteerde boven de<br />

verwachtingen en kaapte een bod<br />

van € 28.000 weg. Bij de moderne<br />

kunst viel een beeldje van Lynn<br />

Chadwick op. The Cape, een<br />

gepatineerd bronzen werk dat<br />

een van zijn karakteristieke figuren<br />

weergeeft, met een donkere<br />

mantel aan en een gouden vorm<br />

als hoofd. Geschat op € 10.000-<br />

15.000 kon het beeld een bod van<br />

€ 25.000 verzilveren. We eindigen<br />

met een grote verrassing voor<br />

een zeldzaam Chinees beeld,<br />

een Avalokitesvara gezeten op<br />

een lotus. Dit bronzen beeld met<br />

sporen van rode lak uit de 16e/17e<br />

eeuw had al een forse richtprijs<br />

van € 26.000-36.000, maar verpulverde<br />

die met een hamerprijs<br />

van € 166.000.<br />

KOMENDE<br />

De Seymour<br />

Lazar Collectie bij<br />

Lempertz<br />

In de door Lempertz Brussel georganiseerde<br />

veiling op 1 februari<br />

zitten er 217 lots, voornamelijk uit<br />

Afrika en Oceanië waarvan 159 lots<br />

uit de collectie van Seymour en<br />

Alyce Lazar. Seymour Lazar was<br />

een succesvol celebrity-advocaat<br />

die fortuin maakte met de beurs<br />

en in de jaren zestig begon te<br />

verzamelen. Tot zijn vrienden en<br />

klanten behoorden Lenny Bruce,<br />

Miles Davis, Alan Ginsberg, Maya<br />

Angelou en activist Timothy Leary.<br />

Lazar verzamelde graag uitgebreide<br />

verzamelingen van één<br />

bepaald object zoals knuppels,<br />

kammen en lepels, ... Hij kocht<br />

die aan bij bevriende handelaren<br />

zoals Peter Adler in Londen maar<br />

vaak ook op de veiling. De objecten<br />

zijn afkomstig uit de collecties<br />

van enkele van de meest bekende<br />

namen uit de geschiedenis van de<br />

Afrikaanse en Oceanische kunst<br />

82

Bavikhoofsestraat 74, 8530 Harelbeke | 056/711 580 | info@debaveye.be<br />

ONZE VOLGENDE VEILINGEN<br />

‘Plumes vase’, R. Lalique<br />

France<br />

CATALOGUS OP<br />

RUBENS P.P. naar - Vlaamse<br />

school 17e ‘De aankondiging’<br />

122 x 93<br />

Kunst en antiekveiling:<br />

15 & 16 februari om 13.30u<br />

www.debaveye.be<br />

Zittende porseleinen<br />

boedha op sokkel<br />

h.: 59 cm<br />

Tentoonstelling: zaterdag 11, zondag 12<br />

& maandag 13 februari van 14.00u tot 18.00u<br />

« Grand Classique »<br />

Woensdag 01 februari om 18u00 - Deel 1 :<br />

(Meubilair - Zilverwerk - Kunstwerken...)<br />

Donderdag 02 februari om 18u00 - Deel 2 :<br />

(Schilderijen - Sculpturen)<br />

Expo : Zaterdag 28, maandag 30 en dinsdag 31 januari<br />

van 10.00 tot 18.00 uur, zondag 29 van 14.00 tot 18.00 uur.<br />

www.legia-auction.com<br />

LEGIA-AUCTION, rue de Cras-Avernas, 12<br />

4280 Hannut - 019/63 55 59 - contact@legia-auction.com

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

Fang-figuur, Gabon, hoogte: 35 cm.<br />

Lempertz, 01-02. © Lempertz.<br />

RICHTPRIJS: € 40.000-60.000<br />

James Ensor, Dunes, Mer et bateaux, olieverf op doek, ca. 1925-<br />

1930, 50 x 60 cm. Carlo Bonte, 07 t/m 09-02. © Carlo Bonte.<br />

RICHTPRIJS: € 15.000-20.000<br />

Van Cleef & Arpels, grote vogelbroche, 18-karaats<br />

geelgoud, robijnen en diamanten, 6 x 5,5 cm. Antenor,<br />

05-02. © Antenor.<br />

- Luitenant-generaal Pitt Rivers,<br />

Harry Beasley, Helena Rubinstein,<br />

Klaus Perls, J.J. Klejman,<br />

Morris Pinto, Ernst Heinrich,<br />

Harold Rome, Stephen Chauvet,<br />

Henri Kamer en Ben Heller. Tot<br />

de hoogtepunten behoren een<br />

zeldzaam Massim-schild en een<br />

Maori-peddel, beide uit de collectie<br />

van luitenant-generaal Pitt<br />

Rivers van het einde van de 19e<br />

eeuw (richtprijs: € 8.000-12.000 en<br />

€ 3.000-4.000). Een Songye-krukje,<br />

ooit behorend tot de collectie<br />

van de Belgische fotograaf Raoul<br />

Blondiau en ook te zien in de opzienbarende<br />

Antwerpse tentoonstelling<br />

uit 1937-1938 (Tentoonstelling<br />

van Kongo-Kunst) en later<br />

in de collectie van het Baltimore<br />

Museum of Art (richtprijs:<br />

€ 15.000-20.000). Eveneens te<br />

koop in deze Brusselse veiling is<br />

een belangrijke groep neksteunen<br />

uit een particuliere collectie. Ze<br />

werden aan de huidige eigenaar<br />

gegeven door de beroemde<br />

Engelse handelaar John Hewett<br />

en bevatten voorbeelden van de<br />

Luba-, Shona-, Tsonga-, Zoeloeen<br />

Kuba-volkeren en twee exemplaren<br />

uit Fiji. Tot slot vernoemen<br />

we ook een groep maskers en<br />

kunstvoorwerpen uit Congo en<br />

een uitzonderlijk oud en zeldzaam<br />

Kuba vrouwelijk Ngady amwaashmasker,<br />

dat in de jaren 70 werd<br />

verworven van de Antwerpse<br />

handelaar Nadya Levi (richtprijs:<br />

€ 20.000-22.000).<br />

Prachtige juwelen<br />

bij Antenor<br />

Op 5 februari vindt de veiling<br />

Jewels IV, onder leiding van Laure<br />

Dorchy, plaats bij Antenor op de<br />

Zavel. Onder de aangeboden<br />

loten is er een opmerkelijke broche<br />

met drie onafscheidelijke vogels,<br />

gesigneerd Van Cleef & Arpels,<br />

uitgevoerd in 18-karaats geel<br />

goud, bezet met briljant geslepen<br />

diamanten en kleine cabochon<br />

geslepen robijnen (richtprijs:<br />

€ 15.000-20.000). Ook een prachtige<br />

18e-eeuwse ronde snuifdoos<br />

uit de Lodewijk XVI-periode<br />

wordt aangeboden, uitgevoerd<br />

in 18-karaats geel goud bezet<br />

met lapis lazuli e versierd met<br />

een miniatuurschilderij van een<br />

galante scène (richtprijs: € 15.000-<br />

20.000). Verder ook nog twee<br />

art-decostukken: een armband<br />

in platina met diamanten in geometrische<br />

motieven geslepen van<br />

een Europese prinselijke familie<br />

(richtprijs: € 12.000-14.000) en een<br />

14-karaats geelgouden poederdoos<br />

met imitatie lapis lazuli, rode<br />

en goudkleurige lak en roosvormig<br />

geslepen diamanten (richtprijs:<br />

€ 4.000-6.000).<br />

Carlo Bonte<br />

veilt Ensor<br />

De volgende veiling bij Carlo<br />

Bonte gaat door op 7, 8 en 9 februari.<br />

In de kijker staan twee originele<br />

werken van James Ensor uit een<br />

privécollectie. Ze vormen een<br />

mooie aanloop naar de op stapel<br />

staande tentoonstellingen tijdens<br />

het Ensorjaar in 2024. Het schilderij<br />

Dunes, Mer et bateaux dateert uit<br />

ca 1925-1930. Het doek werd onder<br />

andere aan het grote publiek<br />

getoond tijdens de expositie Les<br />

peintres de la mer, in het KMSK te<br />

Brussel in het jaar 1950. Het maakte<br />

deel uit van de collectie van verzamelaar<br />

Gustave Van Geluwe en<br />

is opgenomen in de oeuvrecatalogus<br />

van Xavier Tricot. Een tweede<br />

eyecatcher is het innemende<br />

portret in houtskool en zwart<br />

krijt van een man, poserend voor<br />

Ensor in zijn atelier. Het aanbod<br />

oude meesters is opnieuw sterk<br />

aanwezig, met werk van Théobald<br />

Michau, Gillis Mostaert, en een<br />

uiterst fijn geschilderde Madonna<br />

met kind in een bloemenkrans<br />

van Jan Brueghel de Jongere.<br />

Modest Huys vertegenwoordigt in<br />

zijn eentje het luminisme met vier<br />

belangrijke werken uit dezelfde<br />

verzameling. Een bijzonder collector's<br />

item en curiosum is een<br />

hexagonaal tafelklokje uit ca. 1750,<br />

waarvan het werk gesigneerd<br />

is door Johan Simon Betzamyr,<br />

Danzig. Het originele en verfijnde<br />

bijhorende kistje bleef bewaard. Er<br />

is tevens een ruime en mooie collectie<br />

Delfts aardewerk, waaronder<br />

een uiterst zeldzaam 18e-eeuws<br />

miniatuurschoentje in zwarte<br />

polychromie en een 18e-eeuwse<br />

Kakiemon-gedecoreerde theepot,<br />

gemerkt Lambertus van Eenhoorn.<br />

Bij het aanbod bronzen beelden<br />

springt vooral de buste Suzon van<br />

Auguste Rodin in het oog. Het<br />

topstuk voor wat betreft de Aziatische<br />

kunst is de stenen sculptuur<br />

van een zittende Boeddha (75 cm<br />

hoog) uit de Tang-dynastie. Het<br />

geheel is stijlvol gepresenteerd op<br />

een bronzen voetstuk. Tot slot is<br />

er de unieke collectie van negen<br />

Louis Vuitton Air Force 1-sneakers,<br />

ontworpen door de iconische<br />

designer Virgil Abloh. Deze<br />

werden voorgesteld tijdens de<br />

Louis Vuitton Spring/Summer 2022<br />

menswear-shows. Meebieden kan<br />

zoals steeds live digitaal, schriftelijk<br />

of telefonisch. Vooraf inschrijven is<br />

noodzakelijk.<br />

84

Chsée de St-Job n° 638 - 1180 Bxl Tel : 02/372 92 19 - info@sdvu.be<br />

DVC<br />

AUCTIONS<br />

L.C. Verwee<br />

Zandloperstraat 10 (Kerkhofstraat) - GENT - 09/224 14 40<br />

dvc@dvc.be - www.dvc.be<br />

VOLGENDE VEILING<br />

4 tot 6 maart <strong>2023</strong><br />

EXPOSITIE: 24 t.e.m.28 februari<br />

H/T 19eS<br />

Dim: 130 x 145 cm<br />

M.Moreau<br />

Fonteine, bronze H: 113 cm<br />

Klassieke Kunst<br />

Moderne Kunst<br />

Antiek & Design<br />

Sierkunsten<br />

Zilver<br />

Juwelen<br />

Horloges<br />

W.Leroy : Sofa 3 places

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS: € 50.000-70.000<br />

Een zittende Boeddha in grijze kalksteen, Tangdynastie,<br />

hoogte: 170 cm (incl. voet).<br />

Carlo Bonte, 07 t/m 09-02. © Carlo Bonte.<br />

Een originele aquatint door Tal-Coat. Damien Voglaire,<br />

11-02. © Damien Voglaire.<br />

RICHTPRIJS: € 2.000-2.500<br />

Jean-Joseph Carriès (1855-1894), sculptuur van een als<br />

Midas verbeelde kunstenaar met ezelsoren, ca. 1890-<br />

1900, brons. Bernaerts, 14-02. © Bernaerts.<br />

Mooi aanbod bij<br />

Damien Voglaire<br />

Voor deze eerste veiling van<br />

het jaar, die plaatsvindt in twee<br />

sessies op 10 en 11 februari, gaat<br />

bij Damien Voglaire een grote<br />

verzameling literaire en artistieke<br />

avant-garde van de 20e eeuw<br />

onder de hamer. Boeken van Paul<br />

Éluard en Robert Ganzo geïllustreerd<br />

met originele etsen van<br />

Óscar Dominguez, twee romancollages<br />

van Max Ernst: Le Rêve<br />

d’une petite fille qui voulut entrer<br />

au carmel en Une semaine de<br />

bonté ou les Sept éléments capitaux,<br />

het zeldzame boek Facile, de<br />

eerste samenwerking tussen Man<br />

Ray en Paul Éluard, wiens vrouw<br />

Nusch voor de fotograaf poseerde.<br />

Een van de laatste reeksen<br />

van Antonin Artaud die tijdens<br />

zijn leven werden gepubliceerd,<br />

Artaud le Momo, met onder meer<br />

virulente en explosieve gedichten<br />

(een zeldzaam exemplaar<br />

met een serie tekeningen), de<br />

eerste uitgave van Corps et biens<br />

van Robert Desnos, een exemplaar<br />

van de persdienst verrijkt<br />

met een gesigneerde tekening,<br />

alsook talrijke eerste uitgaven van<br />

Francis Picabia. Voor de afdeling<br />

moderne en hedendaagse kunst<br />

zijn er drie nummers van het<br />

driemaandelijks tijdschrift voor<br />

hedendaagse kunst Kwy, uitgegeven<br />

door Lourdes Castro, Christo,<br />

Jan Voss en René Bertholo, alsook<br />

een zeer zeldzame eerste editie<br />

van Piero Manzoni, geïllustreerd<br />

met acht zwarte fotografische<br />

reproducties van de werken en<br />

performances van de kunstenaar.<br />

Ook te koop is het prachtige<br />

tweede geïllustreerde boek van<br />

Tal-Coat met zeventien originele<br />

aquatinten gedrukt door de<br />

studio Crommelynck, naast eerste<br />

uitgaven van Lawrence Weiner,<br />

Marcel Broodthaers, Dieter Roth,<br />

Andy Warhol en vele anderen.<br />

Damien Voglaire biedt ook enkele<br />

schilderijen en tekeningen aan,<br />

een prachtig portret van een<br />

jonge vrouw met rood haar door<br />

Henry De Groux, een naakt van<br />

Oscar Jespers (houtskool op<br />

papier) en een olieverf van Henri<br />

Thomas.<br />

KUNST- EN<br />

ANTIEKVEILINGEN<br />

JORDAENS NV<br />

VEILINGEN<br />

DINSDAG 31 JANUARI EN WOENSDAG 1 FEBRUARI<br />

DINSDAG 7 EN WOENSDAG 8 MAART<br />

VANAF 19 UUR<br />

KIJKDAGEN<br />

Drabstraat 74 I 2640 Mortsel I info@jordaens.eu<br />

03 449 44 30 I Catalogi en livestream: www.jordaens.eu<br />

TELKENS VRIJDAG EN ZATERDAG VOOR DE VEILING<br />

VAN 10 TOT 17 UUR<br />

86

RICHTPRIJS: € 10.000-15.000<br />

Cy Twombly, Zonder titel, 1977, kleurpotloden, pastel<br />

en gouache op papier, 48 x 59 cm. Vanderkindere, 14 &<br />

15-02. © Vanderkindere.<br />

Edmond De Pratere, Huntingscène met paarden en jachthonden, olieverf op doek, 120 x 183,5<br />

cm. Debaveye, 15 & 16-02. © Debaveye.<br />

Mardi Gras<br />

bij Bernaerts<br />

Onder de titel Mardi Gras organiseert<br />

het veilinghuis op 14 februari<br />

een klassieke veiling met kunstwerken<br />

en antiek van de 16e tot<br />

de 19e eeuw. Eén veiling dus, met<br />

een 200-tal kavels op ‘vette dinsdag’.<br />

De veiling start met enkele<br />

oude meesters waarbij een portret<br />

van een zelfverzekerd kunstenaar<br />

meteen in het oog springt.<br />

Het doek, van een tot op heden<br />

onbekend schilder uit de 17eeeuwse<br />

Noordelijke Nederlanden,<br />

komt uit een Engelse collectie<br />

en bleef daarna decennialang in<br />

een Brusselse verzameling. Uit<br />

diezelfde familie komen een paar<br />

panelen aan bod, toegeschreven<br />

aan David III Ryckaert die twee<br />

van de hoofdzonden verbeelden.<br />

Voorts is er werk van Barend Gael,<br />

Jacob Van Es (attr.) of nog naar<br />

Andrea del Sarto. In deze kleine<br />

veiling valt toch eerder de nadruk<br />

op schilderwerk uit de 19e eeuw.<br />

Naast werk van oude bekende<br />

Belgische meesters als Eugène en<br />

Louis Verboeckhoven en Gustave<br />

Colsoulle vallen zo o.m. een pendant<br />

van dansende edelmannen<br />

en -vrouwen van de naar Frankrijk<br />

uitgeweken Poolse romantieker<br />

Ladislaus Bakalowicz op naast een<br />

paar uit 1872 daterende stadsgezichten<br />

op Antwerpen en Keulen<br />

van Wake Cheltenham. Ook een<br />

Zuid-Italiaans dorpstafereel met<br />

figuren bij kraampje en rotsmassief<br />

in de verte van de Fransman<br />

Alfred de Curzon, een Brief uit<br />

1887 van de Pruisische Brit Otto<br />

Leyde of een bekoorlijk genretafereel<br />

Comparing notes van de<br />

jong gestorven Brit Thomas Musgrave<br />

Joy behoren tot het betere<br />

werk in deze sessie. Een vroeg<br />

werk van Godefroid Guffens en<br />

een pracht van een Vijgenpluk<br />

van Charlemagne Oscar Guet<br />

sluiten het rijtje romantiekers.<br />

Een liefhebber van de klassieke<br />

oudheid verzamelde in zijn<br />

appartement in Vorst dan weer<br />

Vedute van meester-graveur<br />

Piranesi, alsook op de Grieks-<br />

Romeinse periode gebaseerde<br />

19e-eeuwse ‘Grand Tour’-artefacten<br />

en een tiental Italiaanse<br />

stads-en vergezichten, ragfijn in<br />

gouache geschilderd. Zo zijn er<br />

vijf van de hand van de Zwitsers-<br />

Italiaanse tekenaar Salomon<br />

Corrodi. Een amusante eyecatcher<br />

is ook een sculptuur van een als<br />

Midas verbeelde kunstenaar, mét<br />

ezelsoren. De artiest, de Fransman<br />

Jean-Joseph Carriès (1855-1894),<br />

zet zich bewust te kijk door zich<br />

als faun of als de legendarische<br />

Frygische koning te portretteren:<br />

hij vond van zichzelf dat hij dwaas,<br />

beestachtig en onbeschaafd was.<br />

We sluiten af met een achttal<br />

driedelige 19e-eeuwse Napoleon<br />

III-schouwgarnituren in Louis XIV<br />

of Louis XV-stijl.<br />

Een Twombly<br />

bij Vanderkindere<br />

Op 14 en 15 februari houdt het<br />

Brusselse veilinghuis Vanderkindere<br />

zijn maandelijkse catalogusveiling.<br />

De veiling omvat altijd<br />

een grote verscheidenheid aan<br />

werken, maar deze keer valt de<br />

aanwezigheid van een zeldzaam<br />

werk van een Amerikaanse<br />

kunstenaar die gewoonlijk niet<br />

in <strong>België</strong> te zien is, Cy Twombly<br />

(1928-2011). Deze neodadaïstische<br />

schilder bevroeg het abstract<br />

expressionisme met zijn techniek<br />

en onderwerpen. Op zijn doeken<br />

lopen de lijnen ongeordend door<br />

elkaar en in de loop der jaren<br />

worden ze steeds eenvoudiger.<br />

Toen hij naar Italië verhuisde,<br />

kwam hij dichter bij de Europese<br />

kunst en werd hij tegelijkertijd<br />

geïnspireerd door de mythologie.<br />

Het door Vanderkindere aangeboden<br />

werk is gemaakt met<br />

gemengde technieken op papier,<br />

gemonogrammeerd in de rechter<br />

middenhoek ‘C.T.’ en gedateerd<br />

1977. Het komt uit een Belgische<br />

privécollectie en werd aangekocht<br />

door Galerie Alexandra Monett in<br />

Brussel. De richtprijs is € 10.000-<br />

15.000.<br />

Debaveye veilt<br />

Kanton-vazen<br />

Debaveye pakt op 15 en 16 februari<br />

uit met een topwerk van de<br />

romantisch-realistische landschaps-<br />

en dierenschilder Edmond<br />

de Pratere (1826-1888). Zijn<br />

Huntingscène met paarden en<br />

jachthonden werd vermeld in het<br />

boek Kortrijkse dierenschilders<br />

van de 19e eeuw (pg. 154). Verder<br />

zijn er nog heel wat schatten te<br />

ontdekken bij veilingen Debaveye,<br />

zoals een mooie collectie<br />

aziatica met vele Kanton-vazen,<br />

een vierdelig schilderij uit de 19e<br />

eeuw met landschappen, een<br />

groot aanbod aan Vlaamse en<br />

Europese religieuze houtsculpturen<br />

uit de 17e en 18e eeuw. Dit<br />

alles wordt aangevuld met een<br />

mooi aanbod antieke meubelen<br />

waaronder Napoleon III-meubels,<br />

87

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS: € 8.000-12.000<br />

Venetiaanse kanonnen, late 17e eeuw. Rob Michiels, 23 t/m 25-02. © Rob Michiels.<br />

Een werk van Edgar Scauflaire bij Lhomme, 25-02.<br />

© Lhomme.<br />

een mahoniehouten 18e-eeuwse<br />

commode Frans geëstampilleerd<br />

JME, salonensembles uit<br />

de 19e eeuw, vele eiken landelijke<br />

meubelen, en schilderijen van F.<br />

Cane, M. Cockx, H. De Braekeleer,<br />

A. Devambez, Y. De Chastellux,<br />

J. De Coene, J.G. Domergue, V.<br />

Dooms, Fr. Du Mont, E. Farasyn,<br />

A. Gaudin, F. Jespers (4 werken),<br />

J. Linnel, Minneboo, A. Saverys,<br />

Sorel, Sorlain, E. Vierin. Tot slot<br />

vermelden we nog glaskunst van<br />

Lalique, Schneider en Val Saint<br />

Lambert (‘danse de flore’-coupe)<br />

en een grote verzameling Royal<br />

Dux, Vlaams Torhouts aardewerk<br />

van Maes, en een massief zilveren<br />

bestek van Wolfers.<br />

Rob Michiels veilt<br />

Aziatische en<br />

Europese kunst<br />

Van 23 t/m 25 februari komen<br />

Aziatische en Europese kunst aan<br />

bod bij Rob Michiels Auctions<br />

in Brugge. De hoogvlieger van<br />

de veiling lijkt op voorhand al<br />

gekend: een keizerlijke Chinese<br />

vaas, gemaakt voor het hof van<br />

keizer Wanli (1572-1620) wordt op<br />

€ 80.000-120.000 geschat. Voor<br />

een verguld bronzen beeldje<br />

(16,5 cm) dat Avalokitesvara<br />

voorstelt en uit de Yongzhengperiode<br />

(1722-1735) stamt, wordt<br />

€ 30.000-60.000 verwacht. De<br />

collectie Chinese bronzen springt<br />

echt in het oog, met op kop twee<br />

grote Boeddha-beelden uit de<br />

Ming-dynastie. Hier liggen de<br />

schattingen tussen € 30.000-<br />

80.000. Voor een uitzonderlijk fijne<br />

porseleinen kop en schotel uit<br />

de Yongzheng-periode verwacht<br />

het veilinghuis € 8.000-12.000.<br />

Er worden trouwens twee sets<br />

aangeboden. Chinees porselein<br />

voor de Vietnamese markt is een<br />

nieuwere specialiteit van het<br />

Brugse veilinghuis. Zo wordt een<br />

1804 gedateerde kom aangeboden<br />

met een schatting van<br />

€ 15.000-25.000 en een blauw-wit<br />

vaasje met wolkendecor voor<br />

€ 10.000-20.000. Qua Europese<br />

kunst springt een groot Spaans<br />

triptiekretabel uit de 1e helft van<br />

de 16e eeuw in het oog, met als<br />

richtprijs (€ 40.000-80.000). Het<br />

werd ooit door de Antwerpse<br />

decorateurs van Maison Franck<br />

geïntegreerd in een belangrijke<br />

collectie in Knokke. In 1948 was<br />

het een van de pronkstukken in<br />

de Antwerpse tentoonstelling<br />

Kerkelijke kunst. Uit diezelfde<br />

collectie is een werk naar Hiëronymus<br />

Bosch uitermate interessant.<br />

De originele Bespotting van<br />

Christus hangt in de National<br />

Gallery in Londen, maar dit vroeg<br />

16e-eeuwse werk leunt er kwalitatief<br />

dicht tegenaan. Een allegorie<br />

van valsheid, een tekening van<br />

Jan Lievens die een poos samenwerkte<br />

met Rembrandt, wordt<br />

op € 25.000-35.000 geschat. Een<br />

blauw-witte Delftse spaarpot<br />

sloeg de veilingmeester tenslotte<br />

met verstomming. Uitgevoerd<br />

in een zeer hoge kwaliteit en<br />

quasi puntgaaf, is het een van<br />

de meest in het oog springende<br />

loten op het vlak van keramiek.<br />

Voor dit meesterstuk van Pieter<br />

Kocx van De Grieksche A wordt<br />

opv€ 4.000-8.000 geschat. Om<br />

het nieuwe jaar met een knal in<br />

te zetten, wordt ook een bronzen<br />

kanon uit 1656 van het Engelse<br />

leger van Karel II aangeboden<br />

(€ 12.000-18.000). Het werd ooit<br />

opgevist uit de Noordzee, samen<br />

met een ander exemplaar dat<br />

nu in het Gruuthuse-museum<br />

wordt bewaard. Ook een paar<br />

Venetiaanse kanonnen uit de late<br />

17e eeuw kunnen de uwe worden,<br />

met een schatting van € 8.000-<br />

12.000.<br />

Hedendaagse<br />

kunst bij Lhomme<br />

De volgende openbare verkoop<br />

in Lhomme vindt plaats op<br />

zaterdag 25 februari. De hedendaagse<br />

kunst zal vertegenwoordigd<br />

worden door een prachtig<br />

exemplaar van de Eau-forte VI<br />

van Pierre Soulages, naast werken<br />

van Jean Rets, Georges Collignon,<br />

Jo Delahaut, Hans Hartung,<br />

Roger Greisch, Pierre Alechinsky,<br />

Fernand Flausch en Bram Bogart.<br />

Ook beeldhouwwerken van Paul<br />

Van Hoeydonck, Mady Andrien,<br />

Lambert Rocour, en boeken geïllustreerd<br />

met originele prenten<br />

van Jo Delahaut, Raoul Ubac en<br />

Bram van Velde komen aan bod.<br />

Ook een olieverfschilderij en<br />

enkele tekeningen van Armand<br />

Rassenfosse, een tekening van<br />

Léon Spilliaert, werken van Edgar<br />

Scauflaire en een schilderij van de<br />

luministische schilder Ferdinand<br />

Hart Nibbrig zullen worden aangeboden.<br />

Daarna volgt een mooie<br />

collectie autografen van Gustave<br />

Flaubert, Marcel Proust, Colette<br />

en Karl-Joris Huysmans, alsook<br />

een aantal oude boeken, waaron-<br />

88

VEILINGHUIS<br />

HET PAND<br />

HET VEILINGHUIS VAN DE WESTHOEK<br />

Verkoop<br />

van particulier<br />

Bloemstilleven<br />

getekend<br />

Louise Coupé.<br />

61 x 110 cm<br />

De Gentse kunstenares<br />

Louise Coupé (1877-1945)<br />

is bekend door haar<br />

bloem- en fruitstillevens.<br />

Nam o.m. deel aan de<br />

Driejaarlijkse Salons te<br />

Antwerpen in 1920 en 1926.<br />

Werk o.m. in het Museum<br />

te Gent. Vermeld in BAS I<br />

en Twee eeuwen Signaturen<br />

van Belgische kunstenaars<br />

Antiekveiling<br />

zondag 26 februari <strong>2023</strong> om 14uur<br />

Kijkdagen: zaterdag 18 tot en met donderdag 23 februari<br />

tussen 13u30 en 18uur.<br />

De veiling gaat door met publiek in de zaal.<br />

Tel 04 74 49 13 17<br />

info@veilinghuishetpand.be<br />

www.veilinghuishetpand.be<br />

KASTEELSTRAAT 8<br />

TE DIKSMUIDE<br />

CONTACT<br />

elsbethreiter@gmail.com<br />

Kunst- en antiekveiling<br />

28 februari <strong>2023</strong><br />

INGELANDGAT 4 - GENT<br />

LOECKX.BE

Veilingen<br />

<strong>België</strong><br />

RICHTPRIJS: € 700-1.000<br />

De Lamentatie, Vlaamse School, 17e eeuw, toegeschreven aan Lucas Francoys<br />

II de Jongere. Het PAND, 26-02. © Het PAND.<br />

Deel van het aanbod oosterse kunst. Loeckx, 28-02. © Loeckx.<br />

der een mooi exemplaar van Délices<br />

du Pays de Liège, moderne<br />

boeken, een hoofdstuk Japanse<br />

prenten en een fraaie collectie<br />

gravures van Félicien Rops.<br />

Antiekveiling<br />

bij het PAND<br />

Op 26 februari vindt er een<br />

belangrijke antiekveiling plaats<br />

in het PAND te Diksmuide. Een<br />

interessant aanbod van religieus<br />

zilverwerk, zoals kelken, monstransen,<br />

cibories, patenen en<br />

kroontjes. Deze loten worden<br />

aangevuld met onder meer antieke<br />

houten beelden, kruiswegen,<br />

reliekhouders, zware bronzen<br />

altaarkandelaars en neogotiek<br />

sculpteerwerk. Daarnaast een<br />

gevarieerd aanbod aan burgerlijk<br />

antiek: bronzen beelden,<br />

beeldensokkels, bronzen klokjes,<br />

klein meubilair, siervoorwerpen in<br />

kristal en porselein. Verzamelobjecten<br />

en rariteiten sluiten de rij.<br />

Kortom, voor elk wat wils.<br />

Juwelen bij Horta<br />

Bij de veiling van 27 en 28 februari<br />

verkoopt Horta enkele opmerkelijke<br />

juwelen, waaronder een<br />

wit- en geelgouden ring met een<br />

briljant geslepen solitaire diamant<br />

van +/- 7,03 karaat, met een HRD<br />

certificaat met vermelding M SI1<br />

(richtprijs: € 22.000-25.000) en<br />

een aantal schilderijen van oude<br />

meesters. Zo is er een 16e-eeuws<br />

olieverf op paneel uit de Vlaamse<br />

School: een triptiek met De<br />

Aanbidding der Koningen, De<br />

Aanbidding der Herders en De<br />

Besnijdenis. Het werk is toegeschreven<br />

aan de Meester van 1518<br />

en zijn werkplaats en heeft een<br />

richtprijs van € 40.000- 60.000.<br />

Onder de werken uit de 19e<br />

en 20e eeuw bevindt zich een<br />

prachtig werk van Verboekchoven<br />

(Geit, schapen en lammeren op<br />

een zeegezicht met zeilschepen<br />

en stoom, richtprijs: € 12.000-<br />

15.000) en een Paulus (Winter in<br />

the Black Country, geschat op<br />

€ 8.000-10.000). Tot slot zijn er<br />

ook enkele hedendaagse kunstwerken,<br />

minder dan gewoonlijk,<br />

waaronder een werk van Enrico<br />

Castellani, Composition avec fils<br />

met een richtprijs die ligt tussen<br />

€ 6.000 en 8.000.<br />

Oosterse kunst<br />

bij Loeckx<br />

Onze volgende veiling gaat door<br />

op 28 februari. Deze veiling bevat<br />

een ruime selectie westerse en<br />

oosterse kunst. Zo staan er onder<br />

meer boeddhistische beelden en<br />

rituele objecten uit de Himalayaregio:<br />

Tibet, Nepal en China. Ook<br />

objecten uit porselein, jade of<br />

cloisonné en een aantal schilderijen<br />

uit China komen aan bod. Een<br />

mooi winterlandschap door Klaes<br />

Molenaer valt daarnaast op, net<br />

als een gedeelte art-nouveau- en<br />

art-decokeramiek en -glaswerk,<br />

waaronder een uiterst zeldzame<br />

vaas door Daum Nancy met spinnenwebmotief.<br />

Hedendaagse,<br />

moderne en oude<br />

kunst bij De Vuyst<br />

Verzamelaars en liefhebbers<br />

kunnen zich binnenkort verwonderen<br />

over het unieke aanbod<br />

in de maartveiling bij De Vuyst.<br />

Op 4 maart worden ruim 650<br />

kunstwerken geveild, van oude<br />

meesters tot hedendaagse kunst,<br />

zowel internationaal als uit eigen<br />

land, van schilderijen en sculpturen<br />

over fotografie en installaties.<br />

Een belangrijk deel van de veiling<br />

omvat enkele sleutelwerken uit<br />

het begin van de 20e eeuw. Van<br />

de excentrieke James Ensor is<br />

er een belangrijk handgekleurd<br />

90

RICHTPRIJS: € 6.000-8.000<br />

Enrico Castellani, Compositie met draden,<br />

1958, olieverf op stof gemonteerd op doek,<br />

79,5 x 59,5 cm. Horta, 27 & 28-02. © Horta.<br />

RICHTPRIJS: € 80.000-120.000<br />

Léon Spilliaert, Zicht op de Visserskaai vanuit<br />

het atelier, 1909. De Vuyst, 04-03. © De Vuyst.<br />

RICHTPRIJS: € 55.000-75.000<br />

Corneille, Composition, 1951. De Vuyst, 04-03. © De Vuyst.<br />

exemplaar van de ets De intrede<br />

van Christus te Brussel (1898)<br />

beschikbaar. De catalogus omvat<br />

meerdere belangrijke aquarellen<br />

van Léon Spilliaert, onder meer<br />

Zicht op de Visserskaai vanuit het<br />

atelier (1909). Spilliaert werkte<br />

niet alleen in het ouderlijke huis.<br />

In de jaren 1908-1909 betrok hij<br />

ook een zolderkamer boven een<br />

café in het hoekhuis aan de Visserskaai<br />

en Nieuwstraat. Er zijn<br />

verder enkele belangrijke werken<br />

van Jean Brusselmans, waaronder<br />

het olieverfschilderij uit 1914 uit<br />

zijn Brabantse fauvistische periode,<br />

dat de dubbele titel Matin<br />

en banlieue - L’usine à Auderghem<br />

draagt en afkomstig is uit<br />

de collectie van de kunstcriticus<br />

Paul Haesaerts. De kleuren en<br />

penseelstreken die Brusselmans<br />

hanteert zijn uitzonderlijk modern<br />

voor deze periode. De Leie en de<br />

Tempelhoeve te Sint-Martens-<br />

Latem (1918), in heldere zomerse<br />

verftoetsen, illustreert het pointillistisch<br />

genie van Evarist De Buck.<br />

Het werk dateert uit de periode<br />

waarin De Buck voor een eerste<br />

maal te Latem verbleef, tussen<br />

1916 en 1918. De stijl van de werken<br />

uit deze periode is modern en<br />

persoonlijk, het kleurgebruik is<br />

rijk en lumineus. Er zijn ook twee<br />

belangrijke sculpturen van Oscar<br />

Jespers te vermelden: Voorovergebogen<br />

vrouw – Opschik (1933)<br />

in witte marmer en Vogel (1927) in<br />

brons. Corneille schilderde in 1951,<br />

het laatste officiële jaar van de<br />

Cobra-beweging, een wonderlijke<br />

compositie die aangeboden zal<br />

worden op deze veiling. Verder zal<br />

de veiling Cobra-kunst omvatten<br />

van onder meer Karel Appel en<br />

Reinhoud. Ruimteschip ‘General<br />

Spinaxis’ (1977) van Panamarenko<br />

is een grote tekening van<br />

bijna twee meter breed. In 1968<br />

maakte Panamarenko een eerste<br />

versie van de General Spinaxis in<br />

balsahout. In 1978 bouwde hij een<br />

monumentale versie, die werd<br />

opgesteld aan de luchthaven te<br />

Bremen. In de context hiervan<br />

maakte de kunstenaar de grote<br />

tekening hier aangeboden op<br />

veiling. Het zou een ruimtevaartuig<br />

worden aangedreven door<br />

zonne-energie. Tot slot vermelden<br />

we enkele internationale namen<br />

zoals Pierre Soulages, Sam Francis,<br />

Pablo Atchugarry, Sol LeWitt<br />

en Jan Dibbets. De hedendaagse<br />

kunst wordt vertegenwoordigd<br />

door Philippe Geluck, Rinus Van<br />

de Velde, Philippe Vandenberg en<br />

Jan Fabre.<br />

91

Auction calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

FEBRUARY<br />

31-2 Jordaens<br />

Kunst en antiek MORTSEL<br />

1 Lempertz Brussel<br />

Arts of Africa, the Pacific & the<br />

Americas BRUSSEL<br />

2 Legia Auction<br />

Kunst en antiek HANNUT<br />

3 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

4-6 DVC Gent<br />

Kunst en antiek GENT<br />

4 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

5 Antenor<br />

Juwelen BRUSSEL<br />

6 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

7-9 Carlo Bonte<br />

Kunst en antiek BRUGGE<br />

7 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen en numismatiek<br />

BRUSSEL<br />

10 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

10-11 Damien Voglaire<br />

Klassieke schilderijen en<br />

boeken BRUSSEL<br />

11 Berg van Barmhartigheid<br />

Speciale verkoop<br />

BRUSSEL<br />

11 FW auctions Namur<br />

Algemene veiling NAMEN<br />

11 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

11 Morel de Westgaver<br />

Ansichtkaarten, prenten en<br />

boeken BRUSSEL<br />

11-12 Maison Jules<br />

Kunst en antiek GENT<br />

12-13 Monsantic<br />

Kunst en antiek BERGEN<br />

13 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

13-19 Rops Namur<br />

Kunst en antiek ONLINE<br />

14 Berg van Barmhartigheid<br />

Zilver en juwelen<br />

BRUSSEL<br />

14-15 Vanderkindere<br />

Kunst en antiek UKKEL<br />

14-15 Bernaerts<br />

Kunst en antiek<br />

ONLINE<br />

15-16 Debaveye<br />

Kunst en antiek<br />

HARELBEKE<br />

17 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

18 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

20 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

20 Elysée Liège<br />

Kunst en antiek LUIK<br />

21 Elysée Liège<br />

Burgerveiling LUIK<br />

23 Rob Michiels<br />

Aziatische kunst BRUGGE<br />

24 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

25 Rob Michiels<br />

Europese en Islamitische<br />

kunst BRUGGE<br />

25 Lhomme<br />

Schilderijen, prenten,<br />

tekeningen, boeken etc LUIK<br />

25 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

26 HET PAND<br />

Antiek DIKSMUIDE<br />

27 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

27-28 Galerie Moderne<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

27-28 Horta<br />

Kunst en antiek BRUSSEL<br />

28 Loeckx<br />

Kunst en antiek GENT<br />

MARCH<br />

2-12 Arenberg<br />

Collectibles ONLINE<br />

3 Maison des Huissiers de<br />

Justice<br />

Deurwaarderstukken BRUSSEL<br />

4 ABS Veilingen Mechelen<br />

Deurwaarderstukken<br />

MECHELEN<br />

4 De Vuyst<br />

Hedendaagse,<br />

Moderne en Oude Meesters<br />

LOKEREN<br />

4 Louiza Auction<br />

Schilderijen BRUSSEL<br />

6 Amberes<br />

Burgerveiling ANTWERPEN<br />

7 Berg van Barmhartigheid<br />

Juwelen en numismatiek<br />

BRUSSEL<br />

10 Maison des Huissiers<br />

de Justice<br />

Deurwaarderstukken<br />

BRUSSEL<br />

The Netherlands<br />

FEBRUARY<br />

28-5 Oprechte Veiling<br />

Kunst en antiek HAARLEM<br />

6 Derksen<br />

Meubelen en klokken<br />

ARNHEM<br />

6-7 Zadelhoff<br />

Kunst, antiek en curiosa<br />

ONLINE<br />

6-10 Korst van der Hoeff<br />

Kunst en antiek<br />

S-HERTOGENBOSCH<br />

7 Derksen<br />

Kunst ARNHEM<br />

8 Derksen<br />

Kleingoed en vitrinestukken<br />

ARNHEM<br />

9 Derksen<br />

Aziatica ARNHEM<br />

11 Derksen<br />

Goud, zilver en brocanten<br />

ARNHEM<br />

11 Van Sabben<br />

Affiches HOORN<br />

14 Richard Terborg<br />

Tekeningen ONLINE<br />

14-18 Heritage Auctions<br />

Goud, zilver, kunst, curiosa en<br />

militaria IJSELSTEIN<br />

14-28 Venduehuis Den Haag<br />

Single owner sale, paintings<br />

ONLINE<br />

15-16 Notarishuis Rotterdam<br />

Algemene veiling ONLINE<br />

17-19 Veilinghuis Omnia<br />

Kunst en antiek KOLMHAM/<br />

HOOGEZAND<br />

19 Peerdeman<br />

Kunst en antiek UTRECHT<br />

21-7 Venduehuis Den Haag<br />

Indonesian art sale ONLINE<br />

27 Ald Fryslan<br />

Chinees en Oosters porselein<br />

ONLINE<br />

27-28 Van Spengen<br />

Kunst en antiek HILVERSUM<br />

28 De Jager<br />

Kunst, antiek en juwelen GOES<br />

28-2 Ald Fryslan<br />

Kunst en antiek IJLST<br />

MARCH<br />

1-2 De Jager<br />

Aziatica GOES<br />

9-10 De Ruiter<br />

Munten en bankbiljetten<br />

KLAASWAAL<br />

13-15 Klinkhamer<br />

Kunst en antiek GRONINGEN<br />

France<br />

FEBRUARY<br />

26-2 Tajan<br />

Art Moderne & Contemporain<br />

PARIS<br />

1 Ader<br />

Verrerie contemporaine PARIS<br />

1 Thierry De Maigret<br />

Tableaux, objets d'art,<br />

mobilier, tapis (Drouot) PARIS<br />

1 Magnin Wedry<br />

Tableaux, mobilier & objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

1 Bonhams Cornette<br />

La collection Dr Peter et Ulrike<br />

Bühner de motos et voitures<br />

anciennes<br />

PARIS<br />

1-2 Bonhams Cornette<br />

Les Grandes Marques du<br />

Monde à Paris PARIS<br />

2 Bonhams Cornette<br />

Fine watches at The Grand<br />

Palais Ephémère PARIS<br />

2 Lucien Paris Nogent<br />

Fonds de maisons et parties<br />

de mobilier garnissant un<br />

hôtel particulier NOGENT<br />

3 Artcurial<br />

Rétromobile <strong>2023</strong> PARIS<br />

3 Crait+Müller<br />

Livres, tableaux, mobilier &<br />

objets d'art (Drouot) PARIS<br />

3 Giquello & Associés<br />

Collection Lucie Scheler,<br />

livres anciens et modernes,<br />

tableaux modernes (Drouot)<br />

PARIS<br />

3 Oger - Blanchet<br />

Importants bijoux - Montres<br />

et orfèvrerie (Drouot) PARIS<br />

3 Coutau-Begarie<br />

Etoffes - Costumes anciens -<br />

Papier peints (Drouot) PARIS<br />

4 Artcurial<br />

Racing, Flying & Yachting<br />

PARIS<br />

7 Artcurial<br />

Maîtres anciens & du XIXe<br />

siècle PARIS<br />

7 Cannes Enchères<br />

Joaillerie & Horlogerie de<br />

collection CANNES<br />

7-21 Aguttes<br />

Bijoux & Montres ONLINE<br />

8 Beaussant Lefèvre<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

8 Ader<br />

Cadres anciens et modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

9 Ader<br />

Judaïca PARIS<br />

9 Maison R&C<br />

Oeuvres d'exception (Drouot)<br />

PARIS<br />

9 Millon<br />

Tour du monde du<br />

collectionneur NICE<br />

9-23 Aguttes<br />

Asian Art ONLINE<br />

10 Thierry De Maigret<br />

Tableaux, objets d'art,<br />

mobilier, tapis (Drouot) PARIS<br />

10 Tessier & Sarrou<br />

Marine & Voyage (Drouot)<br />

PARIS<br />

10 Drouot Estimations<br />

Montres, bijoux, objets de<br />

vitrine & mode (Drouot) PARIS<br />

10 Ader<br />

Art de l'Islam et de l'Inde<br />

& Archéologie - Vente de<br />

prestige (Drouot) PARIS<br />

10 Giquello & Associés<br />

Livres anciens et modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

10 Artcurial<br />

de Hislaire à Yslaire<br />

PARIS<br />

10 Artcurial<br />

L'univers du créateur de Tintin<br />

PARIS<br />

10 Coutau-Begarie<br />

Eventails (Drouot)<br />

PARIS<br />

11 Artcurial<br />

Bandes dessinées PARIS<br />

13 Ader<br />

Numismatique & Philatelie<br />

PARIS<br />

14 Gros & Delettrez<br />

Mode et fourrure (Drouot)<br />

PARIS<br />

14 De Baecque<br />

Arts Premiers (Drouot) PARIS<br />

14 L'Huillier<br />

Eden roc (Drouot) PARIS<br />

14 Deburaux - Du Plessis<br />

Bijoux anciens et modernes<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Ader<br />

Collection Marcel Sztejnberg<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Lemon Auction<br />

Design - Art du XXe siècle<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Yann Le Mouel<br />

Oeuvres sur papier - Tableaux<br />

modernes et contemporains<br />

(Drouot) PARIS<br />

14 Millon<br />

Biennale - Tableaux, mobilier<br />

& objets d'art (Drouot) PARIS<br />

14-28 Aguttes<br />

Numismatique ONLINE<br />

15 Piasa<br />

Photographies d'une<br />

collection PARIS<br />

15 Piasa<br />

Bruno Gambone Ceramiques<br />

PARIS<br />

15 Gros & Delettrez<br />

Mode et fourrure (Drouot)<br />

PARIS<br />

15 Aguttes<br />

Livres & Manuscrits NEUILLY<br />

15 Millon<br />

Ecole de Paris - Regards de<br />

collectionneurs PARIS<br />

16 Giquello & Associés<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

16 Lucien Paris Nogent<br />

Ecrin de Madame M. - Bijoux<br />

anciens et modernes, et à<br />

divers amateurs NOGENT<br />

16-22 Sothebys<br />

Living Contemporary PARIS<br />

17 Gros & Delettrez<br />

Bijoux anciens & modernes -<br />

Montres (Drouot) PARIS<br />

17 Ader<br />

Art d'après guerre et<br />

contemporain (Drouot) PARIS<br />

21-28 Artcurial<br />

Estampes & Multiples ONLINE<br />

22 Thierry De Maigret<br />

92

Auction calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Tableaux, objets d'art,<br />

mobilier, tapis (Drouot)<br />

PARIS<br />

22-28 Sothebys<br />

Livres et Manuscrits PARIS<br />

23 Coutau-Begarie<br />

Haute Epoque (Drouot) PARIS<br />

23 Aguttes<br />

Design NEUILLY<br />

23 Piasa<br />

Design français PARIS<br />

23 Cannes Enchères<br />

Lithographies<br />

CANNES<br />

23-1 Artcurial<br />

Mobilier & Objets d'art ONLINE<br />

24 Beaussant Lefèvre<br />

Tableaux, mobilier et objets<br />

d'art (Drouot) PARIS<br />

24 Coutau-Begarie<br />

Mobilier & Objets d'art<br />

(Drouot) PARIS<br />

24 Nouvelle Etude<br />

Césars & Prestigieuse garderobe<br />

(Drouot) PARIS<br />

24 Cannes Enchères<br />

Art Moderne CANNES<br />

24-2 Artcurial<br />

Collection de Mode ONLINE<br />

25 Cannes Enchères<br />

Art Contemporain CANNES<br />

MARCH<br />

1 Ader<br />

Tableaux anciens (Drouot)<br />

PARIS<br />

2 Lucien Paris Nogent<br />

Objets d'art et de bel<br />

ameublement NOGENT<br />

6 Aguttes<br />

Peintres d'Asie, Oeuvres<br />

majeures NEUILLY<br />

7 Bonhams Cornette<br />

Estampes et multiples en<br />

ligne PARIS<br />

7 Ader<br />

Bijoux & Vintage (Drouot)<br />

PARIS<br />

8 Piasa<br />

Art + Design from one<br />

property PARIS<br />

8-20 Sothebys<br />

Fine Watches PARIS<br />

9 Aguttes<br />

Arts d'Asie NEUILLY<br />

10-20 Sothebys<br />

Handbags and Accessories<br />

PARIS<br />

United Kingdom<br />

FEBRUARY<br />

25-8 Sothebys<br />

Fine Watches<br />

LONDON<br />

27-10 Sothebys<br />

Original Film Posters<br />

LONDON<br />

6-16 Bonhams<br />

Art from Georgia & Armenia<br />

ONLINE<br />

7-8 Bonhams<br />

The Connoisseur's Library<br />

LONDON<br />

9 Dreweatts<br />

The culinary arts - A private<br />

library ONLINE<br />

9 Sothebys<br />

Fine Jewels<br />

LONDON<br />

9 Christies<br />

Private Collection from an<br />

English Country House<br />

LONDON<br />

15 Bonhams<br />

Knightsbridge Jewels LONDON<br />

20-28 Bonhams<br />

Modern and Contemporary<br />

South Asian Art<br />

ONLINE<br />

21-22 Dreweatts<br />

Interiors LONDON<br />

22 Bonhams<br />

Watches & Wristwatches<br />

LONDON<br />

23-9 Christies<br />

Post-War & Contemporary Art<br />

Online ONLINE<br />

28-14 Christies<br />

Contemporary Edition:<br />

London ONLINE<br />

28 Christies<br />

20th/21st Century Art Evening<br />

Sale LONDON<br />

28 Christies<br />

The Art Of The Surreal<br />

LONDON<br />

MARCH<br />

1 Christies<br />

Post-War and Contemporary<br />

Art Day Sale LONDON<br />

1-2 Sothebys<br />

Modern & Contemporary<br />

Auction LONDON<br />

1-2 Phillips<br />

20th Century &<br />

Contemporary Art LONDON<br />

2 Dreweatts<br />

Old masters, British and<br />

European art LONDON<br />

2 Christies<br />

Impressionist Day and Works<br />

on Paper Sale LONDON<br />

2-16 Christies<br />

Prints and Multiples ONLINE<br />

7 Dreweatts<br />

Fine clocks, barometers and<br />

scientific instruments LONDON<br />

8 Dreweatts<br />

Fine jewellery, silver, watches<br />

and objects of vertu LONDON<br />

8 Bonhams<br />

British and European Art<br />

LONDON<br />

10-16 Sothebys<br />

(Woman) Artists LONDON<br />

Germany<br />

FEBRUARY<br />

25-2 Van Ham<br />

Jewels Quarterly ONLINE<br />

30-3 Hermann Historica<br />

Antiken, Asiatika,<br />

Schusswaffen, Orden und<br />

Militaria<br />

ONLINE<br />

8-9 Nagel Auktionen<br />

Moderne & Zeitgenössische<br />

Kunst, Design Highlights<br />

STUTTGART<br />

Fair calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

JANUARY<br />

28-5/2 BRAFA<br />

BRUSSELS<br />

FEBRUARY<br />

3-5 Menart Fair<br />

BRUSSELS<br />

03-05 JAP Artists Print<br />

SCHAERBEECK<br />

8-12 Affordable Art Fair<br />

BRUSSELS<br />

9-12 Fine Art Fair Wavre<br />

WAVRE<br />

MARCH<br />

9-12 <strong>COLLECT</strong>IBLE<br />

BRUSSELS<br />

France<br />

FEBRUARY<br />

10-12 Art3f Toulouse<br />

TOULOUSE<br />

Germany<br />

FEBRUARY<br />

3-5 ARTe Contemporary Art<br />

Fair<br />

OSNABRUCK<br />

Italy<br />

FEBRUARY<br />

3-5 Arte Fiera<br />

BOLOGNA<br />

10-13 Arte Genova<br />

GENOVA<br />

11-20 Excelsior<br />

MODENA<br />

Portugal<br />

FEBRUARY<br />

10-12 Art Expo Algarve<br />

ALGARVE<br />

Spain<br />

FEBRUARY<br />

22-26 ARCOMadrid<br />

MADRID<br />

The Netherlands<br />

FEBRUARY<br />

8-12 Haute Photographie<br />

ROTTERDAM<br />

10-12 OBJECT<br />

ROTTERDAM<br />

9-12 ART ROTTERDAM<br />

ROTTERDAM<br />

United Arabic<br />

Emirates<br />

FEBRUARY<br />

3-5 Art Dubai<br />

DUBAI<br />

United Kingdom<br />

FEBRUARY<br />

9-12 Affordable Art Fair<br />

LONDON<br />

United States<br />

FEBRUARY<br />

16-19 Frieze Los Angeles<br />

LOS ANGELES<br />

17-20 The Palm Beach Show<br />

PALM BEACH<br />

MARCH<br />

2-5 Outsider Art Fair New York<br />

NEW YORK<br />

93

Museum calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

ANTWERPEN<br />

MOMU<br />

△ Mirror Mirror. Mode en<br />

de Psyché'<br />

t/m 26-02<br />

Snijders&Rockoxhuis<br />

△ ‘Finis Terrae’<br />

t/m 26-02<br />

M HKA<br />

△ ‘Dora Garcia. Elle a<br />

plusieurs noms’<br />

10-02 t/m 21-05<br />

BINCHE<br />

Musée international<br />

du Carnaval et du<br />

Masque<br />

△ ‘Dia de Muertos’<br />

j. 05-03<br />

BRUGGE<br />

Groeningemuseum<br />

△ ‘Pieter Pourbus. Master<br />

of Maps’<br />

t/m 16-04<br />

Sint-Jans Hospitaal<br />

△ ‘Oog tot Oog met<br />

de Dood. Hugo<br />

Van der Goes, een<br />

nieuwe blik over oude<br />

meesters’<br />

t/m 05-02<br />

BRUSSELS<br />

Atomium<br />

△ ‘Visual System’<br />

03-02-><br />

△ View from my window<br />

j. 29-05<br />

BOZAR<br />

△ ‘Swedish Ecstasy : De<br />

Swedenborg à Hilma af<br />

Klint et au-delà’<br />

17-02 au 21-05<br />

CIVA<br />

△ ‘Picturesque. Jules<br />

Buyssens, landscape<br />

architect’<br />

j. 12-02<br />

△ ‘After / D’Après / No’,<br />

Vincent Meessen<br />

j. 26-03<br />

Design Museum<br />

Brussels<br />

△ On Display. Quand<br />

le design investit la<br />

boutique'<br />

j. 05-03<br />

Fondation A<br />

△ ‘Graciela Iturbide.<br />

Lignes d’ombre’<br />

j. 21-04<br />

ISELP<br />

△ ‘Memories Gone<br />

Wild. Fictive Archive<br />

Investigation’<br />

j. 25-03<br />

MAD<br />

△ ‘The Power of<br />

Ceramics. Modern Craft<br />

#2’<br />

j. 25-02<br />

Maison de l’histoire<br />

européenne<br />

△ ‘Jeter. Histoire d’une<br />

crise contemporaine’<br />

18-02 au 31-01-2024<br />

MIMA<br />

△ ‘Local Heroes’<br />

03-02 au 28-05<br />

MRBAB<br />

△ Isabelle de Borchgrave.<br />

Miradas de Mujeres'<br />

j. 12-02<br />

△ Picasso & Abstraction'<br />

- 'Jean-Pierre Ghysels.<br />

Exposition focus'<br />

- 'Prune Nourry.<br />

L'Amazone Erogène<br />

(Arc)'<br />

j. 12-02<br />

Musée Horta<br />

△ ‘Victor Horta versus Art<br />

nouveau’<br />

24-03 au 08-01-2024<br />

Musée juif de<br />

Belgique<br />

△ Arié Mandelbaum<br />

j. 05-03<br />

△ ‘236. Land(es)capes<br />

from the 20th Convoy’. Jo<br />

Struyven / Luc Tuymans<br />

j. 14-08<br />

△ ‘Femmes marocaines<br />

- Entre éthique et<br />

esthétique’<br />

j. 30-04<br />

Musée Mode &<br />

Dentelle<br />

△ Kidorama. 200 ans de<br />

mode enfantine<br />

j. 05-03<br />

Musée René Magritte<br />

△ ‘Renée Demeester,<br />

paysages abstraits’<br />

j. 03-09<br />

Villa Empain<br />

△ ‘Ornamentum’<br />

j. 14-05<br />

WIELS<br />

△ Danai Anesiadou. D<br />

Possessions<br />

j.23.04<br />

CHARLEROI<br />

Musée de la<br />

Photographie<br />

△ Stephan Gladieu.<br />

Corée du Nord - Brian<br />

McCarty. War-Toys -<br />

Vasco Ascolini. Ciseler<br />

l’ombre<br />

j. 21-05<br />

Musée des Beaux-<br />

Arts<br />

△ ‘Dupuis : La fabrique<br />

de héros. 100 ans de 9e<br />

art au Pays noir’<br />

j. 30-07<br />

GENT<br />

Huis van Alijn<br />

△ Licht uit. Pop op<br />

t/m 26-03<br />

MSK<br />

△ Theodoor Rombouts<br />

(1597-1637)<br />

t/m 23-04<br />

Museum Dr. Guislain<br />

△ Mirror Mirror - Mode &<br />

de psyche'<br />

t/m 26-02<br />

S.M.A.K.<br />

△ Healing the Museum<br />

- Artist in Residence:<br />

Grace Ndiritu<br />

t/m 04-02<br />

HASSELT<br />

C-Mine<br />

△ Enzo Mari<br />

11-02 t/m 28-05<br />

HORNU<br />

CID<br />

△ ‘Michele De Lucchi &<br />

ADML Circle’<br />

12-02 au 27-08<br />

MAC’s<br />

△ ‘Les Fabriques du<br />

coeur et leur usage’<br />

j. 19-03<br />

LA LOUVIÈRE<br />

Centre de la Gravure<br />

et de l’Image<br />

imprimée<br />

△ ‘Pol Bury. Va-et-Vient’<br />

j. 12-03<br />

MECHELEN<br />

Kazerne Dossin<br />

△ Homo’s en Lesbiennes<br />

in Nazi-Europa’<br />

16-02 t/m 10-12<br />

OOSTENDE<br />

Mu.ZEE<br />

△ ‘Friends in a field :<br />

conversations with Raoul<br />

De Keyser’<br />

t/m 21-05<br />

LEUVEN<br />

Museum M<br />

△ Prendre le temps<br />

t/m 23-04<br />

LIÈGE<br />

Trésor de la<br />

Cathédrale<br />

△ ‘Pierres précieuses,<br />

gemmes et matériaux<br />

d’exception. Histoire et<br />

techniques’<br />

j. 05-03<br />

Trinkhall Museum<br />

△ Jean-Marie Heyligen<br />

et Paul Duhem<br />

j. 05-03<br />

LOUVAIN-LA-NEUVE<br />

Musée L<br />

△ ‘Fossiles & Fictions’<br />

j. 26-03<br />

MORLANWELZ<br />

Musée Royal de<br />

Mariemont<br />

△ ‘Les vies multiples des<br />

cercueils’<br />

j. 09-04<br />

Musée Royal de<br />

Mariemont<br />

△ ‘Egypte. Eternelle<br />

passion’<br />

j. 16-04<br />

NAMUR<br />

Musée Rops<br />

△ ‘Charles Doudelet<br />

(1861-1938) et le<br />

symbolisme. Les Portes<br />

d’or’<br />

j. 05-03<br />

TERVUREN<br />

Africa Museum<br />

△ Europa Oxalá'<br />

t/m 05-03<br />

TOURNAI<br />

Musée des Beaux-<br />

Arts<br />

△ Toute une histoire,<br />

regard sur les collections<br />

#3<br />

j. 02-<strong>2023</strong><br />

EUPEN<br />

IKOB<br />

△ ‘Henrik Naumann:<br />

WESTALGIE mit Merle<br />

Vorwand und Tom<br />

Bogaert’<br />

j. 16-04<br />

LA LOUVIÈRE<br />

Keramis<br />

△ ‘Daniel Pontoreau.<br />

Avant le paysage’<br />

11-02 au 20-08<br />

94

Gallery calendar<br />

FEBRUARY / MARCH <strong>2023</strong><br />

Belgium<br />

AALST<br />

Galerie Van<br />

Caelenberg<br />

△ ‘Tout est nouveau sous<br />

la lune’<br />

t/m 16-02<br />

ANTWERPEN<br />

Annie Gentils Gallery<br />

△ Jacqueline Peeters<br />

t/m 06-03<br />

Coppejans Gallery<br />

△ ‘Denmark. Sie<br />

Sollten in Ruhe<br />

weiterarbeiten’<br />

t/m 18-02<br />

De Zwarte Panter<br />

△ ‘Agnès Guillaume.<br />

Epithalame - Fred<br />

Bervoets. Onderweg’<br />

t/m 05-02<br />

Everyday Gallery<br />

△ ‘I Paint What I Want<br />

To See’<br />

t/m 12-02<br />

Ronny Van de Velde<br />

△ ‘Le mal du pays’<br />

t/m 26-03<br />

Tim Van Laere<br />

△ Ryan Mosley<br />

02-02 t/m 18-03<br />

ASSE<br />

De Ziener<br />

△ ‘Jo De Smedt.<br />

VUUR’<br />

t/m 26-02<br />

BONHEIDEN<br />

Galerie Art Depot<br />

△ Gilbert Swimberghe<br />

t/m 26-02<br />

BRUSSELS<br />

Almine Rech<br />

△ ‘Fabien Adèle, Alexis<br />

McGrigg & Ted Pim’<br />

j. 25-02<br />

Ballon Rouge<br />

△ Rashawn Griffin<br />

j. 11-03<br />

Baronian<br />

△ ‘Jean-François<br />

Lacalmontie. Peintures’ -<br />

‘Marcin Sobolev.<br />

Central Asia’<br />

j. 04-03<br />

Belfius Art Gallery<br />

△ Art Beats’<br />

j. 24-06<br />

Belgian Gallery<br />

△ ‘Resonances’<br />

j. 23-02<br />

Bernier/Eliades<br />

△ ‘Charlie Billingham.<br />

Habillé pour le Week-<br />

End’<br />

j. 25-02<br />

Box Galerie<br />

△ ‘Sven Laurent,<br />

fragments of solace’<br />

j. 04-03<br />

CFC Editions<br />

△ Werner Lambersy,<br />

passeur des ailleurs’<br />

j. 25-02<br />

Chez Olivia Project<br />

Room<br />

△ ‘Léopoldine Roux.<br />

Souvenirs de Bruxelles’<br />

j. 18-02<br />

CLEARING<br />

△ ‘Cursed Objects.<br />

Meriem Bennani’<br />

j. 11-02<br />

Contretype<br />

△ ‘Archipel_o. Lyon<br />

Bandie, Théodore<br />

Bauthier, Bénédicte<br />

Blondeau, Aliki<br />

Christoforou, Aurélien<br />

Goubau, Marcel Top’<br />

j. 19-03<br />

Dvir Gallery<br />

△ ‘Aysha E Arar.<br />

Barbarian’<br />

j. 23-02<br />

Frédérick Mouraux<br />

Gallery<br />

△ ‘Bob Verschueren : le<br />

choix du fragile’<br />

j. 04-03<br />

Galerie Albert<br />

Dumont<br />

△ Jean-Philippe Braam -<br />

Luis Gonzalvez<br />

j. 19-02<br />

Galerie Aliénor<br />

Prouvost<br />

△ ‘Ordinary Life. Wenjie<br />

Lin’<br />

j. 25-02<br />

Galerie Didier<br />

Devillez<br />

△ Denis De Mot,<br />

peintures récentes<br />

j. 18-02<br />

Galerie Dys<br />

△ ‘Koenraad Tinel.<br />

Traveller’<br />

j. 26-02<br />

Galerie Faider<br />

△ Max Wechsler<br />

j. 11-02<br />

Galerie La Forest<br />

Divonne<br />

△ ‘Christian Renonciat.<br />

Le Grain des choses’<br />

j. 04-03<br />

Galerie Nathalie<br />

Obadia<br />

△ Fiona Rae<br />

j. 18-03<br />

Gallery Laurentin<br />

△ ‘Antoine Mortier.<br />

Works on paper’<br />

j. 04-02<br />

Gallery Sofie Van den<br />

Bussche<br />

△ ‘Avolenté - Yves &<br />

Christophe Malfliet’<br />

j. 19-02<br />

Hangar Photo Art<br />

Center<br />

△ ‘Mirror of Self’<br />

j. 25-03<br />

Huberty & Breyne<br />

△ ‘Albert Dubout. Le Fou<br />

dessinant’<br />

j. 18-02<br />

In-Gate Gallery<br />

△ ‘Vladimir Semenskiy:<br />

Age of Wisdom’<br />

18-02 au 08-04<br />

Irène Laub<br />

△ ‘Tout est là. Bernard<br />

Villers’<br />

j. 25-02<br />

Kusseneers Gallery<br />

△ Ermias Fikleyesus - Els<br />

Opsomer<br />

j. 18-02<br />

La Patinoire Royale /<br />

Galerie Valérie Bach<br />

△ ‘Arno Rafael<br />

Minkkinen. Standing<br />

With Nature’<br />

j. 25-02<br />

△ ‘Francine Holley. Une<br />

abstraction musicale’<br />

j. 25-03<br />

La Verrière<br />

△ ‘Marion Verboom.<br />

Chryselephantine’<br />

09-02 au 22-04<br />

Le Botanique<br />

△ ‘Photo Brut’<br />

j. 19-03<br />

△ ‘Katherine Longly. To<br />

Tell My Real Intentions,<br />

I Want to Eat Only Haze<br />

Like A Hermit’<br />

j. 05-03<br />

Le Salon d’Art<br />

△ ‘Entrevoir. Patrick Van<br />

Ghendt. Estampes’<br />

j. 04-03<br />

Maison des Arts<br />

△ ‘Sub terra’<br />

25-02 au 14-05<br />

Maruani Mercier<br />

△ ‘Tony Matelli.<br />

Timelines’<br />

j. 11-02<br />

Mathilde<br />

Hatzenberger Gallery<br />

△ ‘Estelle Lagarde. Ils<br />

vécurent heureux’<br />

j. 26-02<br />

Michèle Schoonjans<br />

△ ‘Mathieu Bonardet x<br />

Tom Henderson. Tilt’<br />

j. 25-02<br />

Modesti Perdriolle<br />

△ ‘Jean-Daniel Allanche.<br />

L’atelier moléculaire de<br />

Saint-Germain-des-<br />

Prés’<br />

j. 25-02<br />

Odradek Residence<br />

△ ‘Jean-François Pirson.<br />

D’où monte son chant, le<br />

silence aussi’<br />

j. 11-02<br />

Parc Royal<br />

△ ‘Le Chat déambule à<br />

Bruxelles !’<br />

09-03 au 30-06<br />

Rossi Contemporary<br />

△ Frank Van Hiel<br />

j. 04-03<br />

Sorry we’re Closed<br />

△ Julien Meert -<br />

‘Planetarium’<br />

j. 18-03<br />

Super Dakota<br />

△ On the edge of all this<br />

sprawl of night and cities’<br />

j. 11-03<br />

Templon<br />

△ Alioune Diagne. Tukki’<br />

j. 04-03<br />

The Palm Beach<br />

△ ‘Herbarium. Anne<br />

Greuzat’<br />

j. 26-02<br />

Vanderborght<br />

△ ‘Peter Lindbergh.<br />

Untold Stories’<br />

j.14-05-<strong>2023</strong><br />

Zedes Art Gallery<br />

△ ‘Leif Österman. From<br />

Last Nights Rain’<br />

j. 04-03<br />

Zwart Huis<br />

△ ‘Christophe Coppens.<br />

Playdate’<br />

j. 04-03<br />

DIEPENBEEK<br />

Anouk Vilain Art<br />

Gallery<br />

△ ‘The show must go on.<br />

Pieter Jan Martyn’<br />

11-03 t/m 09-04<br />

GENT<br />

Barbé Urbain<br />

△ Charlie Voet - Joost<br />

Pauwaert<br />

08 t/m 12-02<br />

Francis Maere Fine<br />

Arts Gallery<br />

△ ‘Ernest Van Hoorde<br />

(1921-1991)’<br />

t/m 05-03<br />

GENTBRUGGE<br />

Galerie Settantotto<br />

△ ‘Change. Herman De<br />

Vries’<br />

19-02 t/m 02-04<br />

HASSELT<br />

Z33<br />

△ ‘Fitting In’<br />

t/m 26-02<br />

HEVERLEE<br />

Parcum - Parkabdji<br />

△ ‘Fragile - Patrick Van<br />

Caeckenbergh’<br />

t/m 26-02<br />

JAMBES<br />

Galerie Détour<br />

△ Jehanne Paternostre<br />

j. 11-02<br />

KORTENBERG<br />

Artipool<br />

△ Kaat Spelier - Nicko -<br />

Michel Janssens<br />

t/m 12-02<br />

LIÈGE<br />

Christine Colon<br />

△ ‘Marlis Albrecht et<br />

Jivko’<br />

j. 12-02<br />

Les Brasseurs Art<br />

Contemporain<br />

△ Jacques Di Piazza -<br />

Messa Porta’<br />

j. 18-03<br />

Les Chiroux<br />

△ ‘Marion Colard -<br />

DRAGA’<br />

j. 05-02<br />

LINKEBEEK<br />

Hors Tempsia<br />

△ Agnès De Man. ZOO<br />

t/m 23-04<br />

LOUVAIN-LA-NEUVE<br />

Espace 001<br />

△ ‘Martin Chaumont. Sur<br />

le qui-vive’<br />

05-02 au 05-03<br />

MONS<br />

Atelier des Capucins<br />

△ ‘TomArt, peintures<br />

- Helène Soete,<br />

sculptures’<br />

j. 05-02<br />

Les Anciens Abattoirs<br />

△ ‘Le réservoir, porte<br />

d’entrée d’un voyage aux<br />

origines de la Nature’<br />

j. 12-02<br />

OOSTEEKLO<br />

Galerie William<br />

Wauters<br />

△ ‘A la recherche du pain<br />

perdu’, Pjeroo Roobjee<br />

- Herman Van den<br />

Broecke<br />

05-02 t/m 12-03<br />

SPY<br />

Galerie Aarnor<br />

△ Gilles Mezzomo<br />

j. 12-02<br />

TOURNAI<br />

Rasson Art Gallery<br />

△ Bénédicte Vanderreydt<br />

j. 25-02<br />

95

Koninklijke Belgisch – Luxemburgse<br />

kamer van veilingzalen<br />

Veilingmeesters-Taxateurs, Makelaars en Deskundigen V.z.w. Opgericht In 1936<br />

Louizalaan 500, 1000 Brussel<br />

Tel. 0475-62 71 85<br />

Fax 02-741 60 70<br />

www.auctions-in-belgium.be<br />

info@auctions-in-belgium.be<br />

Uittreksel ledenlijst (Volledige lijst gratis verkrijgbaar op secretariaat hierboven)<br />

ANTWERPEN 2000<br />

Amberes b.v.b.a<br />

(Dir. Rik Dupain - Marc<br />

Royer)<br />

Terninckstraat 6-8-10<br />

T.03/226.99.69 -<br />

F.03/227.03.89<br />

www.amberes.be.<br />

Gecatalogeerde kunstveilingen,<br />

schattingen voor nalatenschappen<br />

en verzekering.<br />

Geïllustreerde catalogus.<br />

Wekelijkse burgerveilingen.<br />

Meer dan 35.000 loten<br />

toegewezen per jaar<br />

Bernaerts Kunstveilingen<br />

(Dir. Ch. & P. Bernaerts)<br />

Verlatstraat 16-22<br />

T.03/248.19.21<br />

info@bernaerts.be<br />

www.bernaerts.be<br />

LIVE & ONLINE VEILINGEN<br />

Oude, Romantische &<br />

Moderne Meesters.<br />

Antiek, Toegepaste kunsten,<br />

Design, Werk op papier.<br />

Expertises voor verdeling en<br />

verzekering<br />

Campo & Campo<br />

(Dir. Guy Campo)<br />

Grote Steenweg 19-21 - 2600<br />

Berchem<br />

T.03/218.47.77<br />

F.03/218.53.63<br />

guy@campocampo.be<br />

www.campocampo.be - 5<br />

Gecatalogeerde kunst- en<br />

antiekveilingen - schilderijen<br />

- grafiek - beeldhouwkunstmeubelen<br />

- porselein - zilverwerk<br />

- tapijten - wijnen<br />

e.a.<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Ellermanstraat 36-38 - 2060<br />

Antwerpen<br />

T.03/232.36.64<br />

F.03/234.22.14<br />

Gecatalogiseerde kunst- en<br />

antiekveilingen schattingen<br />

en expertises van nalatenschappen<br />

en verzekeringen<br />

e-mail: dvc@dvc.be<br />

www.dvc.be<br />

Jordaens N.V.<br />

Drabstraat 74 - 2640 Mortsel<br />

T.03/449.44.30<br />

e-mail: info@jordaens.eu<br />

www.jordaens.eu<br />

Openbare verkopingen van<br />

kunst, antiek, juwelen, wijn,<br />

collecties en inboedels.<br />

Taxatie voor verdeling en<br />

verzekering<br />

BRUGGE 8000<br />

Carlo Bonte Auctions<br />

Kardinaal Mercierstraat 20,<br />

8000 Brugge<br />

www.carlobonte.be<br />

info@carlobonte.be<br />

T. 050 33 23 55<br />

Internationale ONLINE<br />

Kunst- en Antiekveilingen.<br />

Asian Art, Western Art,<br />

Antiques, Design. Advies bij<br />

verkoop - expertise - schattingen<br />

Van de Wiele Auctions<br />

Groeninge 34<br />

T.050 49 07 69<br />

auctions.vandewiele@proximus.be<br />

www.marcvandewiele.com<br />

Zeldzame drukken en handschriften,<br />

oude kaarten, atlassen,<br />

grafiek en schilderijen.<br />

Schattingen voor verzekeringen<br />

en nalatenschap.<br />

BRUSSEL 1000<br />

Arenberg Auctions<br />

(dir. Johan Devroe § Henri<br />

Godts)<br />

Wolstraat 19 bus 2 - 1000<br />

Brussel<br />

T. 02-5441055<br />

info@arenbergauctions.com<br />

www.arenbergauctions.com<br />

Veilingen van zeldzame<br />

atlassen, boeken, prenten<br />

en tekeningen. Ook gehele<br />

bibliotheken, archieven en<br />

zeldzame manuscripten.<br />

Salle de Ventes du<br />

Beguinage s.p.r.l.<br />

(Olivier Bolens - David Libotte)<br />

Rue Haute 161 (1000)<br />

T.02/218.17.42<br />

0475/87.06.77<br />

F.02/218.86.50<br />

www.salledeventesdubeguinage.be<br />

s.v.b@hotmail.be<br />

Online via Drouot digital<br />

Haynault Kunstveilingen<br />

(dir. Rodolphe de<br />

Maleingreau d’Hembise)<br />

Stallestraat 9 - 1180 Brussel<br />

T.02/842.42.43<br />

www.haynault.be<br />

info@haynault.be<br />

Negen gespecialiseerde veilingen<br />

per jaar: juwelen, goud<br />

en zilverwerk (3x); munten<br />

penningen, verzamelingen<br />

en historische souvenirs (2x);<br />

schilderijen, kuntwerken uit<br />

Europa en Azië (4x)<br />

Lempertz 1798<br />

(dir. Henri Moretus Plantijn)<br />

Grote Hertstraat 6, 1000<br />

Brussel / Rue du Grand Cerf<br />

6, 1000 Bruxelles<br />

T. 02 514 05 86<br />

F. 02 511 48 24<br />

brussel@lempertz.com<br />

www.lempertz.com<br />

Schattingen en expertises<br />

van maandag tot vrijdag<br />

van 9:00 – 13:00 uur en van<br />

14:00 uur -17:00 uur.<br />

Hôtel de Ventes Horta<br />

(Dir. Dominique de Villegas)<br />

70/74 Avenue de<br />

Roodebeek (1030)<br />

T.02/741.60.60<br />

F.02/741.60.70<br />

www.horta.be<br />

info@horta.be<br />

‘Ventes mensuelles cataloguées<br />

d’antiquitées, oeuvres<br />

d’art, bijoux et vins’<br />

Brussels Art Auctions<br />

Dir. Ph Serck & Is. Maenaut<br />

Rue Ernest Allardstraat 7-9 /<br />

Sablon - Zavel (1000).<br />

F. 02/503.62.10<br />

www.ba-auctions.com<br />

info@ba-auctions.com<br />

T.02/511.53.24<br />

Vente d’art et antiquités.<br />

Spécialiste en art Belge classique<br />

et moderne<br />

Galerie Moderne<br />

(Dir. David & Jérôme Devadder)<br />

Rue du Parnasse 3 (1050) -<br />

T.02/511.54.15 - F.02/511.99.40<br />

www.galeriemoderne.be -<br />

info@galeriemoderne.be<br />

11 Ventes mensuelles cataloguées<br />

GENT 9000<br />

DVC<br />

(Dir. D. Van Cappel)<br />

Zandlopersstraat 10 - 9030<br />

Mariakerke<br />

T.09/224.14.40<br />

F.09/225.04.14<br />

e-mail: dvc@dvc.be -<br />

www.dvc.be<br />

Gecatalogiseerde Kunst- en<br />

Antiekveilingen<br />

Schattingen en expertises<br />

voor nalatenschappen en<br />

verzekeringen<br />

Galerie en Veilingzaal<br />

Pictura b.v.b.a.<br />

Brusselsesteenweg 656<br />

9050 Gentbrugge<br />

T.0475/74.49.25<br />

henk.vervondel@telenet.be<br />

www.pictura.be<br />

Loeckx<br />

auctioneers Belgium<br />

(Dir. Cécile La Pipe,<br />

Peter en Natan Loeckx)<br />

Ingelandgat 4<br />

T.09/223.37.93<br />

F.09/233.76.71<br />

www.loeckx.be<br />

info@loeckx.be<br />

International art & antiques<br />

auctions. Expertises<br />

LIEGE 4000<br />

Hôtel des Ventes Elysée<br />

(Dir. Fairon)<br />

Boulevard Cuivre et Zinc 28<br />

T.04/221.09.09<br />

F. 04/221.15.05<br />

www.ventes-elysee.be<br />

info@ventes-elysee.be<br />

Ventes publiques mensuelles<br />

d’antiquités et objets<br />

d’art, Vintage, Maroquinerie,<br />

Bijoux. Expertises et accueil<br />

du lundi au vendredi de<br />

9h00 à 12h00 et de 13h00 à<br />

17h00. Fermé le mercredi<br />

Légia – Auction<br />

(Dir. Bruno de Wasseige<br />

& Vincent de Lange)<br />

Rue de Cras-Avernas, 12<br />

4280 Hannut<br />

Tél. : 019/63.55.59<br />

0495/87.99.01 - 0475/27.73.87<br />

www.legia-auction.com contact@legia-auction.com<br />

Ventes publiques d’Arts et<br />

d’Antiquités, tapis, mobiliers,<br />

bijoux, tableaux, Art d’Asie,…<br />

Expertises gratuites sur rendez-vous.<br />

Librairie LHomme<br />

(Dir. David Lhomme)<br />

Rue des Carmes 9<br />

T.04/223.24.63<br />

F.04/222.24.19<br />

www.michel-lhomme.com<br />

librairie@michel-lhomme.com<br />

Livres anciens et modernes<br />

de qualité - Gravures -<br />

Tableaux - Curiosités<br />

Hôtel des Ventes Mosan<br />

(Dir. Maxence Nagant de<br />

Deuxchaisnes)<br />

Rue du Nord belge 9 (4020)<br />

T.04/344.91.70 - F.04/341.39.19<br />

www.hvm.be - Expertises<br />

gratuites tous les vendredi<br />

de 9h à 12h30 et de 14h à 18h<br />

LOKEREN 9160<br />

De Vuyst<br />

(Dir. Guy De Vuyst &<br />

Pascale Philips)<br />

Kerkstraat 22-54, 9160<br />

Lokeren<br />

T.09/348.54.40<br />

F.09/348.92.18<br />

www.de-vuyst.com<br />

info@de-vuyst.com<br />

Internationale Kunstveilingen<br />

en Tentoonstellingen van<br />

17de eeuw tot hedendaagse<br />

kunst.<br />

Schattingen en expertises<br />

van nalatenschappen en verzekeringen<br />

MONS - MAISIERES 7020<br />

Monsantic<br />

(Dir: Daniel Otten)<br />

Rue Grande 193b,<br />

7020 Maisières (Mons)<br />

T.065/73.94.00<br />

F.065/73.94.09<br />

otten@monsantic.com<br />

www.monsantic.com<br />

Ventes publiques cataloguées<br />

Expertises le<br />

mercredi, le samedi ou sur<br />

rendez vous - déplacement<br />

gratuit à domicile<br />

NAMUR 5000<br />

Salle de Ventes ROPS<br />

(Dir. B. de Sauvage)<br />

Avenue d’Ecolys 2, 5020<br />

Suarlée (Namur)<br />

T.081/74.99.88<br />

F.081/74.99.86<br />

www.rops.be /<br />

www.rops-online.be<br />

Ventes publiques mensuelles<br />

d’antiquités et ventes bourgeoises.<br />

Expertises gratuites<br />

à domicile sur rendez-vous<br />

ou à la salle tous les jours<br />

de 9h à 12h, sauf les lundis<br />

et jeudis<br />

VERVIERS 4800<br />

Hôtel des Ventes Legros<br />

(Dir. Benoît Legros)<br />

Rue Peltzer de Clermont 41<br />

4800 Verviers<br />

T. 087/33.01.00 - F.087.30.19.00<br />

www.venteslegros.com<br />

benoit.legros@euronet.be.<br />

Ventes régulières d’antiquités<br />

et objets d’art<br />

96

Aanbevolen<br />

adressen<br />

Zoekers<br />

Verzekeringen<br />

INVICTA ART INSURANCE<br />

‘Verzekeren ten dienste van de kunst’<br />

Eeckman Jean-Pierre & Eeckman<br />

Isabelle<br />

67-69 Bd.Reyerslaan – 1030 Brussel<br />

Tel : 02/735 55 92 - Fax: 02/734 92 30<br />

Eeckman.jpe@portima.be,<br />

Eeckman.ie@portima.be<br />

invicta.belgium@portima.be<br />

Musea – Privé coll. —Tentoonstellingen<br />

– Particuliere en beroepsstichtingen–<br />

verblijven – Transport<br />

www.invicta-art.com<br />

Restauratie<br />

METAALRESTAURATIE<br />

Restauratie van antieke metalen<br />

objecten, fototoestellen, projectoren,<br />

microscopen, automaten,…<br />

Specialisatie : klokken en horloges.<br />

Aanmaak van presentatiesystemen<br />

Geert Schumeth, GeertSchumeth@<br />

hotmail.com<br />

www.metaalrestauratie.com<br />

RESTAURATIEATELIER TEMPERA<br />

Tempera bvba, Aalst - Aurel<br />

Uytterhaegen & zoon<br />

Restauratie van schilderijen op doek en<br />

paneel en gepolychromeerde beelden.<br />

Voor vrijblijvende deskundige beoordeling:<br />

tempera@telenet.be of 0494<br />

47 60 32<br />

www.temperarestauratie.be<br />

Inlijstingen<br />

VAN THIENEN CVBA<br />

Aanbeeldstraat 28, 1210 Brussel<br />

T. 02 230 27 16<br />

Artisanale productie van moderne,<br />

hedendaagse en oude kaders. Meer<br />

dan 600 modellen, gemaakt met<br />

de hand. Restauratie van oude en<br />

moderne kaders. Bladgoudvergulden.<br />

Uniek model op bestelling.<br />

www.van-thienen.be<br />

Art Handling<br />

ART ON THE MOVE<br />

Henri-Joseph Genessestraat 1, 1070<br />

BrusselTél. : 02 333 2411<br />

georges.merz@art-onthemove.be &<br />

stephane.merz@art-onthemove.be<br />

Gespecialiseerde en inclusieve dienstverlening:<br />

voor, gedurende en na<br />

het transport. Ophangen/hangen,<br />

bescherming & verpakking, beveiligde<br />

opslag, verzekering, nationaal &<br />

internationaal transport/verzending,<br />

douaneformaliteiten, enz...<br />

www.art-onthemove.be<br />

Zolderopruiming<br />

BROCANTE -<br />

ZOLDEROPRUIMING<br />

Snuisterijen en leuke voorwerpen<br />

voor brocante gezocht. Prijs samen<br />

overeen te komen.<br />

Huis volledig leegmaken is ook<br />

mogelijk.<br />

Evrard de Villenfagne:<br />

evrard@haveso.be - 0032 476 410 916.<br />

Museum<br />

MEM - MUSEUM VAN EROTIEK<br />

EN MYTHOLOGIE<br />

Dit museum in een mooi huis van<br />

de Zavel geeft een historisch overzicht<br />

van de erotische kunst in de<br />

loop der tijden sinds de oudheid tot<br />

hedendaags. Deze private collectie,<br />

één van de mooiste van Europa,<br />

toont zeldzame voorwerpen van allerlei<br />

aard : ivoren, schilderijen, skulpturen,<br />

griekse en romeinse antikwiteiten,<br />

japanse etsen, tekeningen ,<br />

litho’s, werken van Belgische artiesten<br />

en andere curiosa.<br />

Sint-Annastraat, 32 (Zavel)<br />

1000 Brussel<br />

T: +32(0)2/514.03.53<br />

E-Mail : info@m-e-m.be<br />

www.m-e-m.be<br />

Aangeboden<br />

Origineel kunstalbum –<br />

Paardenrassen – uitgegeven in 1898<br />

Zutphen Nl .41 afbeeldingen van Otto<br />

Eerelman ( 48 x 62 cm ). Chromolithographie<br />

van J.L.Goffart. Met<br />

beschrijving door E.A.L. Quadekker.<br />

Info 32 496 055066<br />

Particulier verkoopt drukgrafiek van:<br />

C.andriessen/ Kraguluy/ Cuixart<br />

/ Wittevrongel/ P.Van Gysegem/<br />

Marchoul/ L.Collet/ P.Caille/<br />

Lismonde/ J.P.Point/ L.Van Malderen/<br />

Baeyens/ E.Hoorne/ P.Mara/ e.v.a. Info:<br />

02/4283260<br />

In 2026 is het 100 jaar jubileum gepland<br />

van de geboorte van de kunstenaar<br />

Geo Sempels. Philippe Berte is<br />

aangesteld door de familie om zoveel<br />

mogelijk informatie in te winnen<br />

over deze “vergeten” kunstenaar uit<br />

Vlaanderen. De bedoeling is via verschillende<br />

kanalen privécollecties te<br />

inventariseren en te contacteren om<br />

de mogelijks geplande retrospectieve<br />

in 2026 zo volledig mogelijk te maken.<br />

Neem contact op via philippe.berte@<br />

gmail.com of M: +32 483 465 168<br />

Gezocht<br />

Gezocht: Werken (schilderijen, tekeningen)<br />

en gegevens (krantenartikels,<br />

brieven, foto’s, ...) over het leven van<br />

de Belgische schilder Albert Dupuis<br />

(1923-2010) voor een tentoonstelling<br />

en catalogus in het Charlier Museum.<br />

Contact: Michèle Schoonjans van de<br />

stichting F.A.D. - gsm: 0478 71 62 96 of<br />

e-mail michele@micheleschoonjans.<br />

be of mailto:fondation.albert.<br />

dupuis.2010@gmail.com<br />

Te koop gevraagd werk van: L.W.R.<br />

Wenckebach. Tekeningen, schilderijen<br />

en aquarellen. Tel. 0653751408.<br />

Vooraanstaande kunstgallerij<br />

op toplocatie<br />

zoekt meewerkende vennoot of overnemer<br />

Bent u in het bezit van een doek of<br />

tekening van Renée Demeester? De<br />

familie van de kunstenaar is op zoek<br />

naar werken afkomstig uit privécollecties,<br />

om zijn volgende monografische<br />

catalogus te illustreren. Neem dan<br />

contact op met zijn neef Paul Gonze<br />

via e-mail paul.gonze@gmail.com of<br />

via gsm: 0484 59 71 01<br />

Dik van Bommel is op zoek naar<br />

Egyptische oudheden. Contact opnemen<br />

kan via dikencis@gmail.com<br />

Gezocht: schilderijen van de kunstenaar<br />

GABRIEL MEIRING (1946).<br />

Contact opnemen kan via mail: jean.<br />

wattenberge@telenet.be<br />

Ik zoek over CERAMIQUE DE<br />

BRUXELLES alle mogelijke documenten,<br />

dwz : catalogus, reclamefolder,<br />

briefpapier, foto’s van gebouwen, ... De<br />

firma werd gesticht in 1921 en opgedoekt<br />

in 1950. Het oorspronkelijke<br />

adres was de Antwerpsesteenweg<br />

330, daarna Dobbelenbergstraat 27 en<br />

Slachthuislaan 27 in Brussel.<br />

De stichtingsakte vermeldt o.a.<br />

Fernand Thon, céramiste en Marcel<br />

de Vinck. Daarna Alfons Smeets als<br />

bedrijfsleider. Ik wil een geschiedenis<br />

- memorandum over deze Brusselse<br />

firma schrijven. Contact: Pierre DEWIL,<br />

François Rigasquare 51, 1030 Brussel,<br />

tel 0479/60.92.35, dewilpierre@gmail.<br />

com<br />

De Ecole d’Art in Waterloo zoekt<br />

voor de afdeling restauratie oude<br />

schilderijen (16e, 17e en 18e eeuw),<br />

beschadigd of in slechte staat (gaatjes,<br />

verfschilfers of -spaanders, slijtage,<br />

scheuren, kreuken in het doek of<br />

op het paneel). tel. 0472308106 of<br />

0491932094<br />

Om een catalogue raisonné samen te<br />

stellen van kunstschilder Ward Lernout<br />

(Tervuren) zijn we op zoek naar al zijn<br />

gesigneerde schilderijen en tekeningen.<br />

Graag hadden we via deze weg<br />

een oproep gedaan aan personen die<br />

in het bezit zijn van werken van Ward<br />

Lernout. Privacy wordt gegarandeerd.<br />

We hebben een afbeelding nodig (met<br />

GSM is ok) en bijkomend volgende<br />

informatie: titel, jaartal en afmetingen<br />

(zonder kader). Deze info kan<br />

doorgestuurd worden naar volgend<br />

emailadres: tille.lernout@telenet.be.<br />

Dit bericht is ook te lezen op de FB<br />

pagina: Ward Lernout kunstschilder.’<br />

Met dank alvast voor uw medewerking.<br />

Bij interesse, graag reactie via de redactie van Collect<br />

97

Confidential<br />

Service Guaranteed<br />

Benelux<br />

We speak your Language<br />

herman de vries<br />

solo exhibition ‘change’<br />

19 02 <strong>2023</strong> - 02 04 <strong>2023</strong><br />

Worldwide Art Shipping,<br />

Packing & Storage,<br />

Picture Hanging<br />

& Sculpture Installation.<br />

CONTACT OUR TEAM FOR A FREE QUOTE<br />

more info on www.settantotto.be<br />

settantotto is a gallery for contemporary art<br />

Fr. Burvenichstraat 78 - 9050 Gentbrugge - info@settantotto.be<br />

mtecbelgium@mtecfineart.com<br />

+32 (0) 3 765 9051<br />

www.mtecfineart.com<br />

@mtec0<br />

La Sucrerie, de nieuwe evenementenhal in Waver<br />

Galerie Forma<br />

Galerie Maru<br />

De bereikbaarheid op 3 minuten van afrit 6 van de autosnelweg E411 Brussel-Namen,<br />

en zijn parkeerplaats tegenover de ingang van de hal, bieden bezoekers het comfort<br />

van een ontspannen bezoek.<br />

Een lunchbar en een theesalon zijn aanwezig in het hart van de beurs.<br />

45 internationale exposanten<br />

Galerie Maru<br />

Art Thema<br />

Forma Forma<br />

The Old treasury<br />

Bob Shimanovich<br />

Gallery Daria<br />

Anthony Short<br />

The Early Birds Gallery

ONMISKENBAAR<br />

DOMINIQUE RIGO.<br />

ACERBIS / ALIAS / ARCO / ARPER / ARTEMIDE / ARTEK / B&B ITALIA / BROKIS<br />

CAPPELLINI / CARL HANSEN / CASALIS / CECCOTTI / CLASSICON / CRUSO<br />

DESALTO / DECLIC / EMECO / EXTREMIS / FERMOB / FIAM / FLEXFORM / FLOS<br />

FONTANA ARTE / FOSCARINI / FRITZ HANSEN / GALOTTI & RADICE / GUBI<br />

HERMAN MILLER / INGO MAURER / INTERLÜBKE / KARTELL / KNOLL<br />

LAPALMA / LIGNE ROSET / LIMITED EDITION / LOUIS POULSEN / LUCEPLAN<br />

MARTINELLI LUCE / MDF ITALIA / MOCA / MOROSO / MOTTURA / NEMO<br />

OPINION CIATTI / PALLUCO / PAOLA LENTI / PASTOE / POLIFORM<br />

POLTRONA FRAU / SAHCO HESSLEIN / SILENT GLISS / STUA / TECTA<br />

TOLIX / TOULEMONDE BOCHART / VITRA / ZIMMER+ROHDE<br />

RUE DE STALLE 210 STALLESTRAAT B-1180 BRUSSELS<br />

INFO + 32 [0]2 649 95 94 info@dominiquerigo.be www.dominiquerigo.be